10 t/ m 1 4 dece m b e r 201 2
v
e
r
s
Van 10 tot 14 december verzamelden zich bewoners, welzijnsprofessionals, wetenschappers en ambtenaren voor de Global Locality Week Amsterdam. Deze week stond in het teken van de internationale expertise van dr. Gavin Andersson en mw. Lebo Ramafoko uit Zuid-Afrika. Hun kennis werd gebruikt om Amsterdam te inspireren en te motiveren, met daarbij de focus op het verder experimenteren met de uitgangspunten van de bewonersgestuurde wijkontwikkeling in de Amsterdamse wijken. De week was vol
l
a
g
inspirerende workshops en bijeenkomsten over civic driven change, learning by doing, local activism for social change en vooral veel voorbeelden uit de praktijk van Amsterdam en Zuid-Afrika. De gasten, community organising experts Gavin Andersson en Lebo Ramafoko, hebben naam gemaakt met het community development project Kwanda in Zuid-Afrika. Dat project heeft gezorgd voor zelforganisaties van bewoners in Zuid-
Afrikaanse townships. Die zelforganisatie van bewoners pakte vervolgens zelf de problemen in deze townships aan. Het project is het startschot geweest voor een nationaal programma voor bewonersgestuurd werken in Zuid-Afrika. Dat kwam door het succes van de methode voor zelforganisatie en door de grote bekendheid en waardering die het project in alle segmenten van de Zuid-Afrikaanse samenleving ontving. Die waardering was het gevolg van de integratie van audiovisuele verslaglegging in Kwanda. De verrichtingen van de bewoners waren te volgen op een nationale tv-show die wel 3 miljoen kijkers trok.
De internationale experts Wij zijn vereerd deze week Gavin Andersson en Lebo Ramafoko te hebben mogen verwelkomen in Amsterdam. Hun ervaring is van grote waarde voor het verder implementeren van de bewonersgestuurde wijkontwikkeling in Amsterdam. Dr. Gavin Andersson is directeur van het Seriti Institute for Community Development in Johannesburg, Zuid-Afrika. Hij heeft met zijn ‘learning by doing’ approach in meer dan zestig townships goed werkende zelforganisaties van bewoners van de grond gekregen. Het project Kwanda was het begin van deze learning by doing approach en in navolging hiervan zijn soortgelijke projecten door heel Zuid-Afrika ontstaan. Door deze projecten steken nu tienduizenden mensen letterlijk de handen uit de mouwen om hun situatie en die van hun community te verbeteren. De aanpak, met Kwanda als meest bekende voorbeeld, dient nu als basis voor de wijkaanpak van de Zuid-Afrikaanse regering. Het woord Kwanda betekent groei in de zin van ontwikkeling en dat is precies waar het project voor heeft gezorgd.
Lebo Ramafoko en Gavin Andersson
Mw. Lebo Ramafoko is directeur van Soul City. Soul City is de Zuid-afrikaanse organisatie die effectief gebruikt maakt van de camera als middel voor social change. Zij is een sleutelfiguur geweest in het gebruik van audiovisuele middelen om sociale problemen in de townships aan de orde te stellen en taboes te doorbreken. Mede door de betrokkenheid van Soul City bij Kwanda heeft de methode learning by doing de uitstraling en de inktvlekwerking gehad die heeft geleid tot het succes van deze aanpak.
De organisatie: Het ASW & E-motive Het ASW en E-motive hebben hun creativiteit en kunde gebundeld om van deze week een succes te maken. De ‘Doe het zelf aanpak’ en ‘Eigen kracht beweging’ in Amsterdam blijken onderdeel van een beweging die over de hele wereld op gang komt. Vandaar deze Global Locality week. Het programma E-motive van Oxfam Novib maakt kennisuitwisseling van deze lokale praktijken wereldwijd mogelijk. Het ASW werkt al 25 jaar met en voor bewoners aan goed wonen en een fijne buurt. In de zoektocht naar een manier om de toenemende
vraag naar burgerparticipatie vanuit de bewoners, overheden en professionals te faciliteren, kwam het ASW in contact met het wijkontwikkeling project Kwanda. Kwanda en de achterliggende learning by doing methodiek, bieden enkele universele uitgangspunten om zelforganisatie door burgers te versterken en koppelt dit aan een sterke focus op de lokale praktijk. Het ASW wil deze inzichten graag delen met haar samenwerkingspartners en bewoners die hiermee pionieren in de Amsterdamse wijken. Dit heeft geleid tot de vijf bijeenkomsten die de Global Locality Week deze week op enerverende wijze hebben vormgegeven.
Lessons Learned De bedoeling van de Global Locality Week is om de deelnemers meer te bieden dan een eenmalige ervaring. Juist door de verschillende workshops worden pioniers en bewoners geïnspireerd om de lessen van de week op te nemen in hun dagelijkse praktijk en daardoor de Global Locality week te gebruiken als inspiratiebron voor hun dagelijkse praktijk. Daaruit kwamen de volgende waardevolle observaties naar voren.
Zet bewoners in hun kracht via co-creatie (maandag en dinsdag) Maandag en dinsdag waren de workshops met welzijnsprofessionals, ambtenaren en bewoners om gezamenlijk te onderzoeken op welke wijze de verschillende reeds lopende projecten in Amsterdam weer een stap verder kunnen worden gebracht. De workshops vonden plaats in Amsterdam West en Amsterdam Noord en waren bedoeld voor de pioniers (bewoners en professionals) uit de drie pilotgebieden van Bewonersgestuurde Wijkaanpak: West, Nieuw West en Noord. Meer dan 60 professionals waren onderdeel van de inspirerende lectures van Gavin, de begeleiding door trainingsorganisatie Diversity Joy en de opbouwende kracht van de groep. Hier
werd duidelijk dat de enige manier om projecten daadwerkelijk te laten slagen is om projecten mede te laten creëren door de bewoners zelf. Gavin stelt dat in de huidige situatie burgers nog te afhankelijk zijn van de overheid. Daarom pleit hij voor co-creatie tussen overheid en burgers. Dit sluit goed aan bij de huidige ontwikkeling in de Nederlandse welzijnssector om meer verantwoordelijk bij bewoners te leggen. Uitgangspunt is dat bewoners in het beste weten hoe verschillende sociale problemen in de wijk zich voordoen en welke kansen en talenten er in de buurt zijn. Oplossingen die bewoners zelf bedacht hebben, werken het best, maar ze moeten wel in de gelegenheid gesteld worden om ook zelf concreet iets aan de situatie te kunnen doen. Dr. Andersson verwijst hierbij naar de theorie van Paulo Freire (1921-1971), die veronderstelt dat er altijd activiteit ontstaat wanneer mensen een attribuut aangereikt krijgen. Door bijvoorbeeld een bal in het midden van de kring te leggen zal er door de aanwezigen automatisch iets mee gedaan worden. Een concreet voorbeeld dat aan het eind van de sessie naar kwam is de vraag wat de gemeenschap zou doen als ze het ‘attribuut’ ‘de Mansveltschool’, het activiteitencentrum, waar de workshop op maandag 10 december plaatsvond, aangereikt zou krijgen. Een ander reeds bestaand en bruisend voorbeeld van het aanbieden van een object, is
de Lucasschool in Nieuw West. Bewoners zijn hier in een leegstaande school gestart met koken, fitness, filmavonden, een kluscollectief en vormen nu samen de Lucascommunity.
Maak het proces inzichtelijk voor buitenstaanders (maandag) Op maandag vond in de Mansveltschool in West tevens de goedbezochte workshop van Lebo Ramafoko plaats. Deze workshop was er voor de audiovisuele professionals en buurtbewoners die geïnteresseerd zijn in maatschappelijk betrokken filmen. Zij benadrukt in aanvulling op Gavin hoe de inzet van reality-tv en het structureel vastleggen van het proces heeft bijgedragen aan het succes van Kwanda. Op deze manier worden persoonlijke ervaringen binnen het project zichtbaar gemaakt. In haar workshop stond dan ook centraal hoe je de camera kunt gebruiken voor ‘edutainment’. Op die manier registreer je en maak je inzichtelijk hoe speciaal het proces is dat dr. Andersson hierboven beschrijft. Het zorgt daarmee voor draagvlak, meer interesse in het project en het zorgt ervoor dat je ervan kan leren. Ze vertelt over de vele reacties op elke uitzending en hoe mensen in andere wijken dachten: “Hé, dat kunnen wij ook!” Overal in Zuid-Afrika, vond deze aanpak daardoor navolging. Tussen de uitzendingen door waren er veel reacties op sociale media en ontstonden discussieplatforms, waarin mensen van elkaar leerden. (Helaas moest Lebo vanwege familieomstandigheden eerder weg en kon de workshop verderop in de week geen vervolg krijgen in de vorm van een concrete cameratraining voor de bewoners)
Maak een scheiding tussen deelnemers en ondersteuners en laat conflict toe (woensdag) Op woensdag zaten 35 enthousiaste hogeschoolstudenten, docenten en andere geïnteresseerden op het puntje van hun stoel bij
de masterclass met Gavin die door het ASW en de HvA werd georganiseerd. Deze bijeenkomst ging verder in op de vraag welke verschillende rollen er zijn in het goed opzetten van de zelforganisatie in de buurt. Gavin maakt een scheiding tussen deelnemers en ondersteuners in een zelforganisatie. Deelnemers zijn de degene die de zelforganisatie opbouwen, ondersteuners degene die de benodigde ruimte creëren voor deze zelforganisatie. Deze ondersteuners zijn professionals die het proces begeleiden, maar ook externe partijen wiens deelname van groot belang is, zoals overheid en bedrijfsleven. Deze opzet leidt ertoe dat de deelnemers uiteindelijk zelf bepalen wat hun doelen en werkwijze zijn en dat de ondersteuners deze doelen en werkwijze volgen, ook als de doelen en werkwijze van de deelnemers niet dezelfde zijn als degene die de ondersteuners of stakeholders van tevoren hadden bedacht. Het model leidt er op die manier toe dat er dan ook op sommige momenten conflict zal ontstaan tussen de deelnemers onderling, maar ook tussen de deelnemers en de ondersteuners. Die conflicten moeten niet worden gezien als onwenselijk. Conflict is af en toe nodig, zeker bij een complex proces als zelforganisatie. Als het conflict goed benut wordt dan zorgt het juist voor een echte sterke zelforganisatie.
Het gaat om cultural change (donderdag & de hele week) Op donderdag was de zinderende afsluiting in de Meevaartcommunity met meer dan 60 aanwezigen. De Meevaart is het toonbeeld van zelforganisatie en daarmee een voorbeeld van de kracht van bewoners. Gavin benadrukt in deze inspirerende omgeving dat het proces tot zelforganisatie in relatie met de omgeving een proces van culturele verandering is. Niet langer staan de overheid en andere externe actoren in een buurt centraal, maar de deelnemende bewoners. Hij benadrukt dat dat behoorlijk wat vraagt van de bewoners, en om bewoners hierbij betrokken te houden, moet er genoeg ruimte zijn voor sessies waarin ervaringen worden uitgewisseld tussen bewoners onderling en bewoners en de externe partners. Door op die manier gezamenlijk diverse oplossingen uit te werken ontstaat een leeromgeving voor bewoners die individuele en culturele ontwikkeling stimuleert. Het ontketent de maatschappelijke discussie over wat er goed gaat en wat minder goed gaat in de buurt. Het maakt dat kennis en kritiek worden gedeeld en zo de leeromgeving binnen het project wordt versterkt. Dr. Andersson stelt dat het op deze wijze mogelijk is om bestaande patronen te doorbreken en duurzame sociale verandering te bewerkstelligen. De zichtbare effecten van de culturele verandering zijn de concrete resultaten van het project die tussentijds verandering zichtbaar maken.
Vertaling naar de concrete praktijk Vragen uit de praktijk Een veelgehoorde vraag die dr. Andersson deze week kreeg was dat bewoners en professionals in veel situaties te maken krijgen met regels, procedures en bezuinigingen, hoe kan dan vrijheid voor zelforganisatie tot stand komen? Hij benadrukt dat wijkontwikkeling niet eenvoudig is. Belangrijk is het bepalen van het “narrative”. Het narrative is het gedeelde verhaal waarin alle partijen met hun verschillende rollen en belangen zich kunnen herkennen. Dit maakt inzichtelijk waarom het noodzakelijk is dat er projecten tot stand komen en creëert daardoor draagvlak. Door empowerment, het faciliteren van participatie, en het vormen van een kritische massa van deelnemers, kan beweging ontstaan om vaste patronen te veranderen. Hierin kreeg hij bijval van dhr. Jeroen Gradener, onderzoeker aan de HvA. Dhr. Gradener stelt op basis van onderzoek naar community organizing in Chelsea (VS) dat betrokkenheid bij de eigen leefomgeving versterkt kan worden door buurtwerk te politiseren en bewoners te leren hun sociale rechten op te eisen. Ook in de USA, zo is zijn ervaring, is conflict soms noodzakelijk om iets wezenlijks te veranderen in sociale omstandigheden en (macht)structuren.
Ervaring in Amsterdam Ook vertelt dr. Andersson dat hij tijdens zijn bezoek aan Amsterdam zelf ook geïnspireerd is geraakt door de deelnemers aan de workshops en de vele initiatieven die inmiddels al zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld de Mansveltschool waar hij maandag te gast was, de communities in Amsterdam Noord, en de enthousiaste bewoners uit Amsterdam Zuidoost die stonden te springen om een narrative op te stellen. Op vrijdag heeft dr. Andersson nog een bezoek gebracht aan de Lucasschool in Amsterdam Nieuw-West. Tijdens de rondleiding zagen we voorbeelden van bewonersinitiatieven, zoals het kluscollectief, de sportcoöperatie, en de fietswerkplaats, die samen een groep vormden waarvan Gavin onder de indruk was. Het was een inspirerend week, waarin een ieder nieuwe inzichten en ideeën heeft opgedaan met betrekking tot het nut van zelforganisatie en de mogelijkheden om successen te versterken.
Meer weten?
Het ASW dankt alle deelnemers aan de Global Locality Week, en onze partners die deze week mede mogelijk hebben gemaakt: E-motive, Diversity Joy, Hogeschool van Amsterdam, Kennisnetwerk Amsterdam, de Meevaartcommunity en Buurt TV, die de hele week opnames heeft gemaakt.
http://www.buurttelevisieamsterdamnieuwwest.nl (Buurttelevisie Nieuw West)
mail naar
[email protected] http://www.seriti.org.za/ (Seriti Institute)
http://meevaart.nl (Meevaart & Meevaart Community)
http://www.soulcity.org.za/ (Soul City)
http://www.hva.nl (Hogeschool van Amsterdam)
http://www.steunpuntwonen.nl/ (website van het ASW)
http://www.youtube.com/watch?v=rOnb4HRJTp0 (Kwanda trailer)
http://www.oxfamnovib.nl/emotive (Website van E-motive)
http://www.youtube.com/watch?v=YQHIEuFfLXg (trailer van E-motive en Wijkalliantie over Kwanda)
http://www.kennisnetwerk-amsterdam.nl (voor het verslag van de global locality night en publicaties over zelforganisatie)
http://en.wikipedia.org/wiki/Paulo_Freire (over Paulo Freire)
http://www.diversityjoy.nl (Diversity Joy)
http://www.cocollaborative.org.uk/ (over community work in Engeland)
