Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel Jaargang 8 - Nr. 1, Mei 2010

Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel

Biografie Adriaan Viruly Sieme du Porto Bommen op Texel Jacobus (Koos) Weber

Jaargang 8 - Nr. 1, Mei 2010


LOMT Nieuwsbrief


INHOUD INHOUDSOPGAVE

- Biografie Adriaan Viruly [2]

2

- Sieme du Porto

3

- ELTA - Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam 5 - Bommen op Texel [2]

5

- Officier vlieger 3e klasse Jacobus (Koos) Weber [1]

8

- Schenkingen en in bruikleen afgegeven spullen

9

- Website “Wadden in de oorlog”

10

Voorzitter: Theo Witte Genteweg 4a 1794 HK Oosterend Tel. 0222 318350 Secretaris: Bram van Dijk Kotterstraat 15 1794 BD Oosterend Tel. 0222 318464 [email protected] Penningmeester: Jan Boon Krimweg 4 1795 LP De Cocksdorp Tel. 0222 316452 [email protected] Overige bestuursleden: Wim Mets [email protected] Jan Nieuwenhuis [email protected]

ACTIVITEITEN OP TEXEL INTERNATIONAL AIRPORT - 31 juli - 1 augustus 2010: Dutch 2-way Challenge (Paracentrum Texel)

Nieuwsbrief Redactie: Bram van Dijk Ben Gieze Jan Nieuwenhuis

- 17-19 september 2010: 2e Dutch Light Aircraft Fly-in

Samenstelling/vormgeving: Jan Nieuwenhuis

Voorpagina: PH-JAS in de sneeuw van afgelopen winter. [Foto: Mike de Bruijn]

Museum adres: Texel International Airport Postweg 126 1795 JS De Cocksdorp Tel. 0222 311689 Internet: www.lomt.nl E-mail: [email protected]

Bij het samenstellen van deze publicatie is de grootste zorg besteed aan de juistheid van de hierin opgenomen informatie. Het Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel kan echter niet verantwoordelijk worden gehouden voor enige onjuist verstrekte informatie via deze publicatie.

LOMT Nieuwsbrief

1


Voorwoord We zijn al volop bezig met het nieuwe seizoen, doch terugziende op de afgelopen winter is er weer veel werk verzet ter verbetering van de collectie. Nieuwe borden met een andere indeling, wat nu al zijn effect heeft. Het bunkercomplex is ook in wording maar moet nog wel worden afgemaakt. De cockpit van de "Conny" krijgt steeds meer een ‘gezicht’, een enorme klus. Onderhoud, schoonmaak, zo heeft een ieder zijn taak om het museum er weer perfect uit te laten zien. Ik hoop dat dit seizoen voor het museum een goed seizoen mag worden. Dank voor al uw inzet. Bij de volgende nieuwsbrief hopen wij meer te kunnen meedelen over de vorderingen met betrekking tot de uitbreiding van het museum. Met vriendelijke groeten, Theo Witte (voorzitter)

Biografie Adriaan Viruly [2]

(Vervolg op het artikel in nieuwsbrief jaargang 7 - Nr. 2, van november 2009...)

- Adriaan Virulij, (bekend onder de naam Viruly), werd geboren in Breda op 5 januari 1905 als zoon van van Jan Dionijs Virulij, ambtenaar ter gemeentesecretarie (later burgemeester van Westkapelle), en Teuntje Antoinette Butner. Op 21 april 1927 trouwde hij met Dina Maria Tobia van Hattum. Uit dit huwelijk werden 2 zoons en 1 dochter geboren. Na een echtscheiding op 27 maart 1946 trouwde hij opnieuw op 15 april 1946 met Henderika Groenhout. Ook dit huwelijk eindigde in een echtscheiding op 26 februari 1955, maar op 15 maart 1955 trouwde hij opnieuw, met Marie Johanna Dresselhuijs (als actrice bekend onder de naam Mary Dresselhuys). Uit het 2e en 3e huwelijk werden geen kinderen geboren. Viruly bezocht de HBS-B te Middelburg en deed in 1922 eindexamen in Den Haag. Zijn belangstelling voor sociaal-economische vraagstukken bracht hem ertoe in 1922 staathuishoudkunde te gaan studeren aan de Nederlandsche Handels-Hooge........................ school te Rotterdam. Nadat hij deze studie had ........................ afgebroken, werd hij opgeroepen voor de dienstplicht. Viruly greep de kans aan deze te vervullen bij de nog jonge militaire vliegdienst van het Nederlandse leger, de Luchtvaart Afdeeling (LVA) te Soesterberg. Hier volgde hij allereerst de opleiding tot reserve-officier-waarnemer en vervolgens - na een onderbreking van enkele maanden - ook de opleiding tot militair-vlieger, in het kader waarvan hij achtereenvolgens het Fédération Aéronautique Internationale-brevet en het groot militair brevet behaalde. Na aan de eisen van dit tweede brevet te hebben voldaan, volgde zijn aanstelling tot reserve-eerste-luitenant-vlieger en werd hem de mogelijkheid geboden nog enkele jaren in militaire dienst te blijven.

LOMT Nieuwsbrief

Lang heeft Viruly's legerloopbaan echter niet geduurd. De neutraliteitspolitiek van de Nederlandse regering stond vliegers bij de militaire luchtvaart uitsluitend vluchten boven het eigen grondgebied toe, hetgeen hem eind april 1931 deed besluiten Soesterberg te verlaten en als verkeersvlieger in dienst te treden bij de Koninklijke LuchtvaartMaatschappij (KLM) van Albert Plesman. Aanvankelijk vloog hij voor de KLM voornamelijk op verschillende Europese hoofdsteden, maar reeds na enkele maanden werd hij ook ingezet op de lijndienst Amsterdam - Batavia. In 1935 volgde zijn benoeming tot gezagvoerder op de route naar Nederlands-Indië. Vanaf het begin van de jaren dertig ontpopte Viruly zich tevens als schrijver voor een groot publiek over de wereld van de luchtvaart. Van Viruly's hand verscheen in de loop der jaren een indrukwekkend aantal levendig geschreven boeken en artikelen, met als één der hoofdthema's de ongekende mogelijkheden die de luchtvaart de mensheid, vooral in internationaal - 'grensover-

2


schrijdend' - perspectief, bood. Luchtiger waren zijn cabaretteksten, die onder meer werden gebruikt door Wim Kan, met wie hij in de jaren dertig goed bevriend was geraakt. Kan vertelde ooit de anekdote dat Viruly hem ooit gezegd zou hebben: "Ik lees veel boeken en tijdschriften, want daar leer je zoveel van. Alleen de artikelen over de luchtvaart sla ik over, want daar staan onjuistheden in." In mei 1940, vijf dagen na de Duitse inval in Nederland, trachtte Viruly vanaf Schiphol naar Engeland te ontkomen. Deze poging werd echter op het allerlaatste moment - op instigatie van de militaire autoriteiten - door Plesman gedwarsboomd. In 1941 lukte het hem echter alsnog via Zweden Groot-Brittannië te bereiken. Hier werd hij piloot op de Noordatlantische route van de British Overseas Airways Corporation (BOAC), die voerde van het Schotse Prestwick naar Montreal in Canada. Vanaf januari 1944 vloog Viruly op de 'Life-Line' tussen Bristol en Lissabon, die door een KLM-detachement in charter voor BOAC werd onderhouden. Op deze route vervulde hij tevens de functie van Chef Vliegdienst. Na de Tweede Wereldoorlog zette Viruly zijn loopbaan bij de KLM voort. Hij wist zich op te werken tot Algemeen Chef Vlieger en verkreeg de rang van commodore. Viruly droeg in belangrijke mate bij aan de wederopbouw van de nationale luchtvaartmaatschappij. In april 1946 opende hij bijvoorbeeld de dienst op Curaçao. Twee jaar later werd hij samen met enkele andere gezagvoerders van de KLM ingeschakeld voor een vredesmissie van de Verenigde Naties (VN) in het MiddenOosten, waar hij met een Dakota van de KLM tal van vluchten uitvoerde voor de ........................ Zweedse VN-bemiddelaar graaf ........................ Folke Bernadotte av Wisberg. Aan Viruly's loopbaan bij de KLM kwam echter een dramatisch einde. In de ochtend van 5 september 1954 verongelukte hij met de SuperConstellation PH-LKY "Triton" (in het museum staat een model van het toestel) - mede door een foute beoordeling zijnerzijds - na een mislukte start op een zandbank even uit de kust van het Ierse Shannon. Bij deze ramp bleef de cockpit-bemanning ongedeerd, maar verloren 28 inzittenden het leven. Na 'twintigduizend voorspoedige vlieguren' noemde hij dit zijn

LOMT Nieuwsbrief

'bitterste persoonlijke ervaring'. Kort erna, op 1 september 1955, ging Viruly in verband met het bereiken van de vijftigjarige! leeftijd met pensioen. Viruly overleed op 13 augustus 1986 aan een hersenbloeding. [Bron: J.A.M.M. Janssen, 'Virulij, Adriaan (1905-1986)', in Biografisch Woordenboek van Nederland (13-03-2008) via Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (ING) - Den Haag]

Eind oktober 2008 is bij uitgeverij Aprilis een 368 pagina’s dik boek verschenen van Wim Adriaansen met de titel "Jons Viruly - vlieger en schrijver, (1905 - 1986) Vleugels aan het woord gegeven". ISBN: 9789059942233

Sieme du Porto

Deze winter is er in het museum een foto opgehangen van een Texelaar die in de oorlog op bommenwerpers heeft gevlogen, Sieme du Porto (geb. 1918) uit De Waal. Op deze foto van de Nederlandse bemanning van een Lockheed Hudson (320 Sqdn) staat du Porto geheel links.

Het 320 squadron van RAF Coastal Command patrouilleerde in 1941 in het zeegebied tussen Schotland en Noorwegen. Bij een beschieting van een Duits konvooi voor de Noorse kust, waaraan vier toestellen deelnamen, waaronder die van du Porto, werden drie vliegtuigen door Duits luchtafweer (Flak) uit de lucht geschoten.

3


Aldus een kort bericht in de Telegraaf van 11 september 1941. Uit informatie en krantenknipsels, recent gekregen van R.N. du Porto, zoon van Sieme du Porto, halen we de volgende verslagen... Texelaars in de vreemde. Kort na de overgave van Nederland werd per radio bekend gemaakt dat de hele vliegerschool van Haamstede in goede welstand verkeerde. Onze vroegere plaatsgenoot, de heer Simon du Porto behoorde tot deze groep. Nadien heeft men geen bericht meer over zijn verblijfplaats ontvangen totdat er een verlossende Rode Kruis brief kwam dat het met Simon O.K. was ondanks dat men niet wist waar hij was. Na de oorlog vertelde Simon, sergeant vlieger bij de RAF zijn relaas van de lotgevallen na de capitulatie in Mei 1940. Ze kwamen na vele weken omzwerven in Engeland aan en is hij vandaar in Indië terecht gekomen waar hij zijn vliegeropleiding heeft afgemaakt. Na anderhalf jaar is hij weer in Engeland teruggekeerd en werd bij de Coastal Command ingedeeld die belast was met kustpatrouilles van Belgie tot Noorwegen. Tijdens deze patroulles heeft hij het gouden boltje wel eens zien liggen waarvan hier het volgende verslag: Tiende Operatievlucht(22 Dec 1942) Gehaaste start met acht toestellen naar groot scheepskonvooi nabij Den Helder. In de verte zie ik al een ongelooflijke massa afweervuur. Koers er naar toe, klim naar 5300 voet en bommendeuren open. Het is een fantastisch gezicht. Eindelijk ontdekken we de schepen en gaan op de bommenrun, bommen weg en afdraaien. Jammer genoeg bommen iets te kort, daarna flares gooien (fakkels aan parachutes). Nu beginnen ze wat beter te schieten. Du Porto raakt een schip, maar krijgt zelf ook een treffer. Weet kist toch heel thuis te krijgen. Alles bij elkaar een prachtige tocht.

In het boek " En nooit was het stil" staat hierover het volgende verslag: 22/23 Dec 1942. Tussen 21.40 en 22.47 uur, werden 3 Hampdens met torpedos en negen Hudsons uitgestuurd voor een aanval op een konvooi van zestien schepen, waaronder een schip van 5000 ton bij IJmuiden varend in N richting, en al op 22 Dec overdag waargenomen door een Mustang. Zeven Hudsons en twee Hampdens voerden bij Ameland een aanval uit op dit konvooi waarbij 28x250 ponders en twee torpedos werden afgeworpen. De Hudsons claimden twee voltreffers op schepen van 2500 en 3 - 4000 ton en twee near misses bij andere vaartuigen. De resultaten van de torpedo aanvallen konden niet worden waargenomen. Eén Hudson keerde niet terug... Begin 1943 werden de Hudson machines vervangen door de veel betere Mitchell bommenwerpers (B25). Vanaf dat moment werden vanuit de RAF basis Scampton bij Grantham (UK) vluchten naar doelen in Nederland en Duitsland uitgevoerd. Van de 250 Nederlandse vliegers die aan operaties van de RAF deelnamen kwamen er meer dan 90 om het leven. Sieme du Porto, in de vliegwereld “Bill” genoemd, ging na de oorlog vliegen bij de KLM. Op 1 mei 1948 raakte hij betrokken bij een ongeluk tijdens een lesvlucht met de DC6 PH-TKW “Koningin Wilhelmina” op Schiphol (zie foto’s [bron: aviacrash.nl]). Op dat moment was hij piloot bij de KLM met ruim 2000 vlieguren op zijn naam op o.a. DC3 en C54 (DC4). Hij heeft tot aan zijn pensioen bij de KLM gevlogen in het laatst als gezagvoerder van een Boeing B747. [Bram van Dijk]

Voor deze actie kreeg Du Porto het vliegerkruis ........................ met de volgende vermelding: Als........................ 1e vlieger-commandant van een der Hudson vliegtuigen van het 320 Sqdn van onze Marine Luchtvaart Dienst tijdens een nachtelijke aanval op 22 Dec 1942 op een vijandelijk konvooi nabij de Nederlandse kust blijken gegeven van moed doorzettingsvermogen door: 1. Nadat door het vijandelijk afweervuur de SB motor in brand was geschoten de bomaanval op een der vijandelijke koopvaardijschepen door te zetten waardoor dit schip in brand werd geschoten en waarschijnlijk zonk. 2. Door beleidvol optredende aanval van een vijandelijk jachtvliegtuig weten af te schudden en vervolgens zijn beschadigd vliegtuig weer veilig op de basis terug te brengen.

LOMT Nieuwsbrief

4


ELTA – Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam

Vrijdag 20 november 2009 werd in Hoofddorp het nieuwe boek van de auteur Rob J.M. Mulder over de Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam gepresenteerd. Na drie jaar onderzoek en schrijven kon een prachtig boekwerk van 234 pagina’s en geïllustreerd met 370 foto’s aan de aanwezigen worden overhandigd. Over het boek Op 1 augustus 1919 werden de deuren van de Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam geopend. Het bleek één van de mooiste en beste tentoonstellingen sinds de Eerste Wereldoorlog te worden. Groot-Britannië, Frankrijk en Italië maakten samen met Nederland een luchtvaarttentoonstelling die zijn weerga niet kende. Honderdduizenden mensen en ruim 100 toestellen vonden hun weg naar Amsterdam. De toestellen werden door talloze beroemde piloten gevlogen. Aanwezig waren onder andere Anthony Fokker, Luitenant Willem Versteegh, Luitenant Francesco Brack-Papa. Luitenant Arturo Ferrarin, Mario Stoppani, Alfred Fronval, de ‘aas der azen’ Kapitein René Fonck en de Britse piloten Stanley Cockerell, ‘Mad Major’ Christopher Draper, Eardley ‘Bill’ Lawford, Kapitein Sir John Alcock (‘ de overwinnaar van de Atlantische Oceaan’) en nog vele andere. Enkele van de vliegtuigen die de ELTA bezochten waren diverse Ansaldo’s en Caproni’s (inclusief de imposante driedekker Caproni Ca.48) uit Italië; Groot-Brittannië stuurde o.a. drie Blackburn ........................ Kangaroo’s, talloze Avro’s, een Handley Page ........................ V/1500 (‘Berlin-bomber’) and een O/7, terwijl uit Frankrijk het prototype van de Breguet 14T2 ‘Salon’, de Spad 15/5, de Farman F.50P en de SEA-4 kwamen. Het prototype van de Nederlandse Spyker V.3 werd als één van de mooiste toestellen van de ELTA gezien. Het werd een prachtige zes weken durende tentoonstelling waar demonstratievluchten, rondvluchten, vliegwedstrijden, schijngevechten, nachtvluchten en nog veel meer centraal stonden. Naast het dagprogramma heeft de auteur ook alle vliegtuigen en beroemde piloten beschreven. Nog nooit werd de geschiedenis van de ELTA zo gedetailleerd gepresenteerd in dit in het Engels geschreven boek.

LOMT Nieuwsbrief

Over de auteur Rob J.M. Mulder (1958) is te Bussum, Nederland geboren. Na zijn militaire dienst verhuisde hij naar Noorwegen. Hij specialiseert zich sinds 1980 in de ontwikkeling van de Europese luchtvaartmaatschappijen in de periode voor 1945. Hij heeft gedurende de jaren een uitgebreid archief opgebouwd. Op zijn website met de naam European Airlines (www.europeanairlines.no) vindt u talloze artikelen over de luchtvaartmaatschappijen en de vliegtuigen die zij gebruikten. ISBN: 978-82-997371-1-1, Het boek kost €35 + €7 porto (indien van toepassing). Voor informatie kunt u contact op met European Airlines: Rob Mulder, Kunnskapsveien 24b, 3430 Spikkestad, Noorwegen Tel.: 0047 9774 9028 E-mail: [email protected]

Bommen op Texel [2]

Nieuwe tactieken In het voorjaar 1942 werd voor de tactiek gekozen om met een stroom bommenwerpers de Duitse steden en industriegebieden aan te vallen. ’s Nachts in formatie vliegen was een tamelijk ondoenlijke zaak, maar om toch met een grote hoeveelheid bommenwerpers in relatief korte tijd het vijandelijke luchtruim te doorkruizen kreeg ieder deelnemend squadron een vlieghoogte, snelheid en tijd aangewezen waardoor de kans op botsingen in het donker werd geminimaliseerd. De route van de bommenwerperstroom naar Duitsland lag in veel gevallen over Texel. Enerzijds was dit makkelijk op zicht navigeren vanwege de duidelijke landschappelijke kenmerken, anderzijds was dit een makkelijk te identificeren punt op de schermen van de H2S boordradarapparatuur waarmee vanaf eind 1943 werd gewerkt. Daarnaast gaf de aanvliegroute via Texel geen duidelijkheid aan de Duitsers welke gebieden aangevallen werden. Dat zouden de havensteden Emden, Bremen of Wilhelmshaven kunnen zijn, maar vanaf dat punt ook de grote Duitse steden zoals Berlijn. Het Roergebied was ook minder dan een uur vliegen vanaf Texel. Dat de omgeving Texel-Den Helder ook een zwaar verdedigd gebied was met Flak werd kennelijk voor lief genomen.

5


Vanaf 1942 werd Texel daarom ook nog regelmatig gebombardeerd en zonder uitzondering uit noodzaak. Wie de Operations Record Books van de RAF Squadrons er op na slaat en de rapportage van de verantwoordelijke bemanningen leest zal zien dat falende motoren, defecten in de intercom of kapotte instrumenten reden waren om de missie naar Duitsland af te moeten breken. Om toch in aanmerking te komen voor het meetellen van een operationele vlucht werden dan in ieder geval nog de bommen op Texel afgeworpen. Het zichtbare mondingsvuur van de Flakstellingen of de zoeklichten waren daarbij handige richtpunten. Tevens stond vliegveld De Vlijt nog steeds als alternatief doelwit in de lijsten, ondanks dat dit veld toen nauwelijks meer in gebruik was. F/Lt Walter Thompson van 83 Squadron werd in de nacht van 22 op 23 november 1943 met zijn bemanning uitgezonden naar Berlijn. Hun eigen Avro Lancaster met serienummer JA940 was op dat moment in onderhoud en dus kregen ze een andere toestel mee, de JB461. Ik startte de motoren en vroeg de navigator Bedell de apparatuur (H2S boordradar voor navigatie, H.N.) op de grond te controleren. Deze leek normaal te

moest ik terugkeren. We gooiden de bommen vlakbij wat luchtafweer bij het radarstation (bedoeld wordt het Funkfeuer, H.N.) op Texel, zonder dat we het idee hadden dat we ook maar iets raakten. Aan de hand van het dagboek van onderwijzer W. Buisman uit Den Burg is na te gaan waar de bommen insloegen: Maandagavond 18.00 uur, er trekken wederom honderden vliegtuigen over, hevig afweervuur. Om 19.00 uur een gierend geluid, bom bij Freek Buysman in de tuin aan de Hallerweg. Grote schade. Paard dood van C. Witte en ook nog zes schapen van C. Commandeur, zeer veel glasschade in Den Burg. Ruiten stuk bij Vlessing, Jan Agter en de Lindeboom, bij sommige huizen stukken van het dak enz. Gelukkig geen persoonlijke ongelukken, er is ook een hevige aanval op Berlijn geweest. Een Duitse bom De eerste bommen die op Texel vielen waren van Duitse makelij, maar dat zou ook één van de laatste bommen zijn. Hierbij viel ook, voor zover na te gaan, het vijfde en laatste slachtoffer ten gevolge van de luchtoorlog: Donderdag 19 oktober 1944. 19.00 uur opeens een geweldige slag, zo erg hadden we het hier nog niet gehoord. Zeer waarschijnlijk

Foto: Mike de Bruijn

functioneren en we stegen op. Maar de apparatuur bleek niet meer te werken toen we hoogte aan het winnen waren. Bedell kon de kustlijn niet zien toen we de Noordzee overstaken. Maar goed, misschien dat de apparatuur onderweg weer zou werken. Vlak daarna schatten we in dat we de Nederlandse kust bij Texel passeerden, maar de apparatuur werkte nog steeds niet. We passeerden daarna de Duitse basis Leeuwarden gelegen aan de noordelijke kust van Nederland; het verdomde ding werkte nog steeds niet. Toen zag ik aan bakboordzijde wat Flakvuur dat van Emden leek te komen. Zonder de H2S apparatuur wisten we niet precies waar we vlogen. Dus voor de eerste keer in 44 missies

LOMT Nieuwsbrief

een V1 die ontploft is op de Hallerweg. De stolp van Van Wijngaarden is ontzet en bij Mantje is een dode, Klaas. Een zeer groot gat, veel glasschade in Den Burg, ik schrok zelf hoegenaamd niet. Het blijkt wel dat de Duitsers zelf ook denken dat het een V1 is, want men wordt op een eerbiedwaardige af-

De 31-jarige Klaas Mantje

6


stand gehouden. Aldus het dagboek van Buisman. Ondanks dat de V-1 als wapen zijn tijd ver vooruit was, bleek het ontwerp niet onfeilbaar. Van alle circa 10.000 afgeschoten V-1’s richting London bereikte maar 2.419 stad zelf. Het overige deel week voortijdig van koers af of kon worden onderschept. Na-oorlogse evaluaties tonen aan dat circa 40% van de V-1’s ten gevolge van technische defecten het doel niet bereikten. De V1 op Texel was daar één van. De laatste bommen De Duitse Flakbatterijen waren gedurende de oorlog diverse malen ’s nachts gebombardeerd als secundair doel, maar zouden in september 1944 en januari 1945 nog de aandacht krijgen tijdens de grootschalige aanvallen van de Beaufighter Strike Wings op Duitse konvooien in het Marsdiep. Aangezien deze konvooien door het Geallieerde luchtoverwicht gedwongen waren alleen ’s nachts te varen en de dag af te wachten in het Marsdiep, beschermd door de Flakbatterijen van Den Helder en Texel-Zuid, moest er een aparte tactiek ontwikkeld worden om deze konvooien met zo min mogelijk verliezen aan te vallen. Aangezien de Beaufighters al genoeg te stellen hadden met het Flak op de schepen zelf, werden de Flakbatterijen van Den Helder en Texel-Zuid aangevallen door Mustangs en Spitifires die in duikvlucht bommen afwierpen op de stellingen. Zo belandden op 23 en 25 september 1944 en 17 januari 1945 de laatste bommen rondom de Flakbatterijen van De Mok en bij het Loodsmanduin. Van schade of effect is niets bekend door het ontbreken van Duitse verslaglegging hierover. Helaas zou de afloop van de oorlog voor de ........................ Texelse bevolking nog een grimmige wending ........................ krijgen. Ondanks dat de luchtoorlog in vergelijking met andere veelvuldig gebombardeerde gebieden in Noord-Holland mede door de geringe bevolkingsdichtheid van Texel relatief weinig slachtoffers veroorzaakte, zou de Opstand der Georgiërs in april 1945 nog een hoge tol eisen onder de Texelse burgers… [Hans Nauta] Oproep Vreemd genoeg is de meeste informatie over de bombardementen op Texel in de Engelse archieven te vinden. Helaas zijn er, voor zover na te gaan, van Texel geen Luchtbeschermingsrapporten of politierapporten bewaard gebleven die ook aangeven waar de bommen daadwerkelijk zijn

LOMT Nieuwsbrief

neergekomen. Waar in 1940 de Texelse Courant nog wel verslag deed van het neervallen van bommen, en tot 1941 sommige Duitse Kriegstagebücher nog gewag maken van het inslaan van bommen, moet voor het tweede deel van de oorlog teruggevallen worden op meldingen in dagboeken. Ik zou graag in contact willen komen met mensen die over foto’s van bominslagen beschikken of die misschien een dagboek hebben bijgehouden waar het één en ander in staat over bomschade. In het kader van mijn onderzoek naar de luchtoorlog boven Noord-Holland en de effecten daarvan, zou dit ontzettend van pas komen bij het koppelen van de Engelse rapportages aan lokale informatie. [E-mail: [email protected]] Naschrift: Bom op Zevenhuizen Vorig jaar zijn we in het bezit gekomen van het fotoarchief van C. Bremer die in de oorlog naast schilderwerk ook aan fotografie deed. Hier zitten veel interessante foto's bij, zoals een foto van de bomkrater bij Zevenhuizen nabij Oosterend waarop een stuk of zes kinderen te zien zijn (zie foto links). Nu heeft bijna iedere Oosterender wel eens gehoord van de bom op Zevenhuizen maar wanneer dat is gebeurd en op welke plaats, dat is dan weer niet bekend. Met het uitzoeken van de namen van de kinderen op de foto kreeg ik van een oudere dame een foto van de bomkrater maar dan vanaf de andere kant gezien. Met deze foto echter kon exact de lokatie (53°05'12.71"N,4°53'02.00"O) worden vastgesteld. Hans Nauta kon ons vervolgens helpen aan belangrijke historische gegevens, welke meer informatie opleverde. De bommen zijn waarschijnlijk afgeworpen door een Lancaster van 61 Squadron in de nacht van 2/3 juli 1942. Het toestel kampte met problemen met de intercom boven de 'Zuiderzee', brak de missie naar Bremen af, en bombardeerde Vliegveld Texel vanaf 10,000 ft. Het Kriegstagebuch van de Seekommandant Nord Holland vermeldt: 03.31 Uhr Beschuss 1 Feindmachine durch 7./808. Erfolg n.b. Texel. Am Ostrand von Oosterend eine Sprengbombe Schwere kalibers und grosse Anzahl von Brandbomben geworfen. Grossen teil Brandbomben nicht detoniert. Kein Personsschaden 10-12 Hauser beschädigt, 1 Stall total vernichtet, 3 Kühe und 3 Schafe getötet. 8./201 beschiesst ohne erfolg die Machine. De meeste huizen aan de Oostzijde van de Kotterstraat hebben hiervan schade opgelopen wat nu nog steeds is te zien. [Bram van Dijk/Hans Nauta]

7


Officier vlieger 3e klasse Jacobus (Koos) Weber [1]

Begin maart van dit jaar kreeg ondergetekende een grote hoeveelheid foto’s en documenten toegestuurd door Arjen Weber uit Dronten. Deze hadden betrekking op zijn oom, Jacobus Weber, die in het begin van de oorlog op De Mok gelegerd was en vanuit Oudeschild naar Engeland is gevlucht. Hier volgt eerst een overzicht van de ‘levensloop’ van Jacobus (Koos) Weber en in de volgende nieuwsbrief zal de letterlijke en volledige tekst worden opgenomen van een kort dagboek dat door hem is bijgehouden in de eerste oorlogsdagen (10-15 mei 1940). [Jan Nieuwenhuis] Koos Weber is tijdens de eerste wereldoorlog, op 29 juli 1917 in Rotterdam geboren. Hij was de oudste van de 3 zonen van Jan en Grietje Weber. Zijn vader is op dat moment gemobiliseerd als korporaaltorpedomaker. In datzelfde jaar werd zijn vader door Karel Doorman benaderd voor een opleiding tot vlieger bij de Marine Luchtvaartdienst. Dit leek hem wel wat en zo werd zijn vader in Soesterberg in 1918 één van de eerste onderofficier-vliegtuigmaker vliegers bij de Marine Luchtvaartdienst (MLD). De familie gaat uiteindelijk in Den Helder wonen, waar Koos naar de Rijks-HBS gaat en daar in 1936 zijn diploma haalt in de B-richting. Na zijn diploma-uitreiking gaat hij op eigen verzoek vervroegd zijn dienstplicht vervullen bij het 21e regiment infanterie in Amersfoort. Hij kwam daar in de opleiding voor officier en zwaaide in 1937 af als sergeant. Na deze periode heeft hij een klein jaar in Eindhoven ........................ gewerkt als "chemiker" bij een vooralsnog onbe........................ kend bedrijf.

verder opgeleid te worden op watervliegtuigen van de MLD. Hij vliegt daar op oa. op de Fokker CVII-w. Zijn vader is in die periode als opper-vliegtuigmaker werkzaam op het marinesteunpunt Schellingwoude. Zijn broers Peet en Jan zitten nog gewoon op school in Den Helder. Dan, tijdens zijn verblijf op de Mok, vallen de Duitsers Nederland binnen. Van 10 tot en met 13 mei zijn er diverse Duitse luchtaanvallen op de marinehaven en vliegkampen in Den Helder en op Texel. Op 14 mei is de toestand op De Mok onhoudbaar geworden en de commandant besluit het vliegkamp op te blazen. De Mok wordt ontruimd en het personeel dat daar werkzaam was ging naar Den Burg. De manschappen gingen naar de R.K. School en de officieren (marine en landmacht) werden in hotel de Lindeboom gelegerd. Op 15 mei werd Weber benaderd door enkele leerling onderofficier-vliegers die het plan hadden uit te wijken naar Engeland. Zij hadden een "glasharde kerel" nodig en hij begreep gelijk wat de bedoeling was. Ondertussen had een ander groepje, waaronder de officier MSD 2e klasse Spangenberg, het gelijke plan opgevat en er werd tot samenwerken besloten. Na een probleem met de brandstof voor het bootje (Hr. Ms. M.73) blijft van dit laatste groepje alleen Spangenberg nog over. 's Avonds rond 21.00u is iedereen aan boord en wordt er vanuit de haven van Oudeschild koers gezet richting Engeland.

Dit burgerleven beviel hem blijkbaar niet zo goed want hij besloot in navolging van zijn vader vlieger te worden. Hij solliciteerde bij de MLD en werd daar op 8 mei 1939 aangenomen in Rijkszeedienst als aspirant Officier-vlieger op Marine vliegkamp De Kooy bij Julianadorp. Eenmaal daar aangekomen volgt hij zijn vliegersopleiding en krijgt les op de Koolhoven F.K.51 en de Fokker S-IX. Op 16 oktober 1939 haalt hij zijn vliegbrevet en op 8 november 1939 wordt hij beëdigd op vliegkamp de Kooy als officier-vlieger der 3e klasse. Na deze opleiding op "land"-vliegtuigen gaat hij naar het Marine vliegkamp De Mok op Texel om daar

LOMT Nieuwsbrief

8


Hudson "Waalhaven" [vermist] - Ltz2 KMR S. Hendrik Jansen - Sgtvl KMR J.P.J. Bielfeldt - Kplvl H.J. Mol - Matroos 1 A.A. Recourt - Lichtmatroos R. Smidt

De boot waarmee men naar Engeland is gevaren

Het enige navigatiemiddel was een kompas met een grote luchtbel en een kaart. De mannen hielden domweg een westzuidwestelijke koers aan. De volgende ochtend, met alleen maar zee om hen heen, was hen de moed al redelijk in de schoenen gezonken. Plotseling zag men een vuurtoren en na ruim 13 uur gevaren te hebben werd in Southwold voet op Engelse bodem gezet. Dat ze onderweg niemand waren tegengekomen, kwam omdat de mannen in hun onwetendheid zo bleek later, dwars over 3 mijnenvelden waren gevaren. Na een paar dagen gingen de mannen op weg naar London om zich daar bij de staf op het marinehoofdkwartier te melden en de strijd tegen de Duitse overheersing voort te zetten. Weber kwam terecht bij het Nederlandse eskader vliegtuigen dat later 320 en 321 squadron werd. Hij vloog vanuit Pembroke Dock en Carew Chariton in Wales ruim 300 uur konvooibegeleidingsvluchten boven de Ierse zee. Hij vloog daar eerst met de Fokker T-VIII-w en later met de Avro Anson. Vanaf medio april 1941 vloog hij ongeveer 190 uur vanuit het Schotse Leuchars en Silloth met de Lockheed Hudson richting de Noorse kust om daar de Duitse ijzerertskonvooien aan te vallen. Op 30 augustus 1941 werd zijn vliegtuig tijdens een aanval op het Duitse schip Troyburg, tussen Stavanger en Kristiansand, samen met nog 2 andere Hudsons neergeschoten. 1 Hudson keerde van deze sortie terug op Leuchars en 2 mannen werden uit zee opgepikt door een Duits waterreddingsvliegtuig en verdwenen in krijgsgevangenschap. 12 bemanningsleden, waaronder Weber, vonden de dood en zijn nooit meer teruggevonden. Dit was voor 320 squadron één van de grootste verliezen uit die periode. De betrokken vliegtuigen en bemanningen waren: Hudson "Moesi" [vermist] - Ovl2 H.C. Prager - Ovl3 Jacobus Weber - Telegrafistenmaat Paulus Jacobus Christiaan van der Linden - Vliegtuigmaker 3 z/m Krijn van Os

LOMT Nieuwsbrief

Hudson "Islawreker" [neergeschoten] - Ovl2 W. Bakker (krijgsgevangen) - Ltz2 waarnemer KMR Klaas Deen (verdronken) (KMR = Kon. Marine Reserve) - Kplvl C. van Huijstee (krijgsgevangen) - Seinermaat E.H. Chateau (verdronken) - Schutter mar H.J. Heeren Hudson "Asahan" [keerde veilig terug] - Ovl2 H. Schaper - Majoor vliegtuigmaker A.J. Daniëlse - Kpltel KMR A.J.I. Lensing - Matroos 1e kl A.W. Klaassen Koos Weber heeft voor zijn daden postuum het oorlogsherinneringkruis met de gespen "Nederland mei 1940" en "oorlogsvluchten 1940-1945" (zie foto). [Bron: Arjen Weber, Dronten]

Schenkingen en in bruikleen afgegeven spullen

2-12-2010 - Mevr. C. Hin (†) via Frits Witte (De Waal): Foto's, documenten, kranten(knipsels) periode 1940-1945. 13-03-2010 - Arjen Weber (Dronten): Foto's en documenten (digitaal) over Jacobus Weber, vliegenier op De Mok in de meidagen van 1940. 10-03-2010 - Serge Blom: boeken "Mensch durf te leven" over Julius Lucius Zegers, commandant van de Vliegschool op De Vlijt in 1939. 27-04-2010 - Mevr. E. Nuver-Kneteman (Terneuzen): Vliegoverall van Ter Broek. 20-04-2010 - Mrs Audrey Palmer Crooks: Orginele logboek Stanley Crooks 30-04-2010 - J. de Waard (Den Burg): Vliegtuigje. 02-05-2010 - Fam. van der Gracht (Den Burg): Foto's mobilisatie en sloop bunkers. 05-05-2010 - Hr. Wiegman: Krant 1940 + vliegsport. 06-05-2010 - Mevr. Jo Maas (via Irene Maas): Koffer van Cobus Helsloot. 09-05-2010 - Remon Brand: Schietboekje + bonnen

9


12-05-2010 - Rob Valkenburg: DVD - Fragment uit de muziek-theater voorstelling "Doolland" (Georgie-Texel). 13-05-2010 - Jan Bakker (Den Burg): Ingebonden serie tijdschriften "Nederland in de Tweede Wereldoorlog". 14-05-2010 - Mevr. S.E. Steilberg (Schiedam): Serie foto's gemaakt in 1939 tijdens de mobilisatie. 12-05-2010 - Jaap Bakker (Oudeschild): Duitse veldtelefoon. 22-05-2010 - Arie Maat (Den Burg): Huls/vaas. 22-05-2010 - J. Anten (Wassenaar): Foto's/documentatie De Mok. 25-05-2010 - Cor Kievits: DVD cassette en diverse kranten

Voor de website is erfgoedmateriaal afkomstig van de vijf Waddeneilanden gebruikt zoals foto's, documenten, kaarten en filmpjes met interviews van eilandbewoners. In het kader van Erfgoed van de Oorlog is dit project gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het Texelse aandeel werd (en wordt) in hoofdzaak geleverd door Jan Nieuwenhuis met medewerking van Bram van Dijk.

Opm. Mochten we iemand onbedoeld zijn vergeten, geef dit dan even door zodat we er melding van kunnen maken in de volgende nieuwsbrief (november 2010)

Website “Wadden in de oorlog”

Vrijwilligers en organisaties op de vijf Nederlandse Waddeneilanden hebben de krachten gebundeld met betrekking tot het beschrijven van het oorlogsverleden. Resultaat van deze samenwerking is de website www.waddenindeoorlog.nl, die op 27 april 2010 online kwam. De website maakt de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog op de Waddeneilanden zichtbaar. Geïsoleerd van het vaste land, en met op Vlieland, Schiermonnikoog en Ameland bijna net zoveel Duitse militairen als eilandbewoners was de situatie op de Wadden niet te vergelijken met die in de rest van Nederland tijdens de bezetting. De aanleg van bunkercomplexen en zware verdedigingswerken in het kader van de Atlantikwall, het volledig stilvallen van het ontluikende toerisme, het leven in Sperrgebiet met beperkte bewegingsvrijheid maakten het dagelijks leven tot een beproeving. En waar op het vasteland op 5 mei 1945 de bevrijding werd gevierd, duurde dit bijvoorbeeld op Schiermonnikoog tot 24 juni voordat de Duitse bezetting was vertrokken. De site doet recht aan de geheel eigen positie van elk eiland, maar brengt tegelijkertijd samenhang aan in bestaande oorlogsverhalen.

LOMT Nieuwsbrief

10

Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Texel Jaargang 8 - Nr. 1, Mei 2010

Recommend Documents