Lokale en Nationale Monitor Gezondheid Door uniform onderzoek gerichter gezondheidsbeleid
Inleiding
Hoe ging het vroeger?
Om goed gezondheidsbeleid te maken, is inzicht nodig in de gezondheid en
De Wet collectieve preventie volksgezondheid
gezondheidsbeleving van de bevolking. Hoe gezond zijn we? Op welke punten is
(Wcpv) verplicht gemeenten iedere vier jaar op uni-
het wenselijk het beleid aan te passen om de bevolking gezond te houden?
forme wijze gegevens over de gezondheidssituatie
Welke maatregelen worden hiervoor genomen en hebben deze effect? Voor ant-
te verzamelen en te analyseren.
woorden op deze vragen is de Lokale en Nationale Monitor Gezondheid ontwikkeld. Deze omvat de Monitor Jeugdgezondheid (0-19 jaar), Monitor
In het verleden verkregen elke GGD en Thuiszorg-
Volksgezondheid (19-65 jaar) en Monitor Gezondheid Ouderen (65 jaar en
instelling op eigen wijze hun informatie. Hoewel
ouder).
zij vaak dezelfde soort informatie verzamelden, bijvoorbeeld over roken, alcohol en voeding, stel-
Met de Monitor Gezondheid verzamelen GGD’en en Thuiszorginstellingen op
den zij niet dezelfde vragen in hun onderzoeken.
een efficiënte wijze gegevens over (determinanten van) gezondheid en ontwik-
Hierdoor was vergelijking met landelijke cijfers of
keling van burgers. Door gebruik van uniforme vragen zijn de resultaten regio-
andere regio’s niet mogelijk. Door de Monitor
naal, landelijk en in de tijd met elkaar te vergelijken. Op deze manier kan de
Gezondheid is dit verleden tijd.
(gemeentelijke) overheid beleid nóg beter evalueren en afstemmen op trends en ontwikkelingen, en (lokale) aandachtspunten signaleren.
De folder beschrijft deze en andere mogelijkheden van de Monitor Gezondheid voor overheden, onderzoeksinstituten, GGD’en en Thuiszorginstellingen. Ook geeft deze folder informatie over de ondersteunende website monitorgezondheid.nl, waarmee GGD’en en Thuiszorginstellingen vragenlijsten samenstellen, resultaten invoeren en vergelijken. Verder staat beschreven op welke wijze de
De Monitor Gezondheid is mogelijk door subsidie van:
monitors kunnen bijdragen aan het verantwoorden van gemaakte beleidskeuzes. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Lokaal én nationaal.
2
Wat is monitoring? Een monitor is een instrument waarmee periodiek veranderingen kunnen worden vastgesteld op basis van verzamelde feiten en cijfers. Doel van monitoring is te bekijken of doelstellingen zijn gehaald. Is er iets veranderd? Gaat het beter? De feiten en cijfers van deze monitors zijn afkomstig uit registraties en enquêtes. Bij enquêtes wordt meestal steekproefsgewijs een representatief deel van de bevolking per brief gevraagd (anoniem) een vragenlijst in te vullen. Het terugsturen kan schriftelijk of via internet. Bij jeugdenquêtes vullen kinderen/ jongeren de vragenlijsten vaak op school in.
De Monitor Gezondheid: bron van informatie voor gemeenten Door Nelleke Groenewegen, Hoofd sector Sociale zaken, educatie en zorg, Vereniging Nederlandse Gemeenten
“Gemeenten krijgen met de Monitor Gezondheid een belangrijk instrument in handen om het lokaal gezondheidsbeleid vorm te geven. Gemeenten hebben in het kader van de Wcpv de taak gekregen om elk vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid vast te stellen. Lokaal beleid moet gebaseerd zijn op lokale behoeften en toegesneden op lokale risicogroepen. Epidemiologisch onderzoek vormt daarvoor het vertrekpunt.
Het bijzondere aan de Monitor Gezondheid is dat door de systematiek van uniforme vraagstellingen, gemeenten in staat stelt om zichzelf met anderen te vergelijken. Benchmarking wordt bevorderd: welke gemeente doet het goed en waarom en wat kan ik daarvan leren of overnemen? Dit ondersteunt de omslag van “verticale verantwoording” (tussen rijk en gemeenten) naar “horizontale verantwoording” (tussen gemeenten onderling). Tot slot is voor de goede uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) beleidsinformatie nodig en deze monitors kunnen daarvoor een aanzet geven."
De voordelen in het kort De Monitor Gezondheid biedt: •
Lokaal en landelijk referentiemateriaal
•
Een efficiënte werkwijze voor onderzoek
•
Beter inzicht in gezondheid burgers
•
Gerichte aandachtspunten voor beleid
•
Verantwoordingsinformatie
•
Verlaging enquêtedruk bij burgers
3
Wat leveren de monitors op? Lokale voordelen De Monitor Gezondheid biedt lokale beleidsmakers inzicht in de gezondheid van burgers. Door lokale cijfers te vergelijken met cijfers uit vergelijkbare gemeenten en met heel Nederland, kan een gemeente de eigen situatie beter interpreteren. Zo kunnen aandachtspunten voor het gemeentelijke gezondheidsbeleid beter worden geformuleerd. Denk aan maatregelen om overgewicht bij jongeren te voorkomen, het tegengaan van huiselijk geweld bij volwassenen of aan het terugdringen van valongevallen bij senioren.
Wie voeren de Monitor Gezondheid uit?
Landelijke voordelen Ook op landelijk niveau worden gegevens uit de Monitor Gezondheid ingezet
De Monitor Jeugdgezondheid is een initiatief
voor het gezondheidsbeleid. Dit verlaagt de enquêtedruk bij burgers, wat de
van GGD Nederland, TNO Kwaliteit van Leven
kans op ingevulde enquêtes (respons) vergroot. Het RIVM en TNO gebruiken de
en Z-org. In de Monitor Volksgezondheid en
informatie in rapportages over de gezondheid van volwassenen, jongeren en
Monitor Gezondheid Ouderen werkt GGD
ouderen. Deze rapporten ondersteunen het Ministerie van VWS bij de landelijke
Nederland samen met het RIVM.
beleidsvorming, zoals de opstelling van de Preventienota voor de Tweede Kamer. Daarnaast is de informatie beschikbaar voor het algemeen publiek, bijvoorbeeld
Om duidelijkheid te scheppen in de onderlinge
via www.nationaalkompas.nl, een website van het RIVM met informatie over
rechten, plichten en verantwoordelijkheden van
gezondheid en ziekte, gezondheidsdeterminanten, preventie, zorg en bevolking.
de verschillende partijen is er een samenwerkingsovereenkomst en een gebruikersreglement
Efficiëntie
per monitor gemaakt.
Naast de voordelen van referentiecijfers voor zowel regionaal als landelijk beleid, biedt de Monitor Gezondheid een efficiënte manier van werken. GGD’en en Thuiszorginstellingen hoeven voor onderzoek niet meer opnieuw het wiel uit
4
Gezondheid in beeld en beleid
Door Hans de Goeij, directeur-generaal Volksgezondheid, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
“De eerste lokale monitors zijn het afgelopen jaar gevuld. Dat doet u en mij deugd. Ook goed nieuws is dat ze al veel aandacht in de pers hebben gekregen. Vooral de informatie over al dan niet gezond gedrag van jongeren en hun welbevinden kwam in het nieuws. De monitors zetten gezondheid op de lokale agenda en vooral, ze geven focus op de kernproblemen.
te vinden. Zij, maar vooral ook de regionale en lan-
Ik vind het belangrijk dat lokaal een stevig gezondheidsbeleid wordt
delijke overheden, zijn hierdoor minder tijd en geld
gevoerd. Stevig beleid moet een goede fundering hebben. Het scherp stel-
kwijt voor het opzetten van onderzoek en het doen
len van prioriteiten, het geven van focus, en nagaan van de effecten van
van analyses. Daardoor kunnen zij meer aandacht
het gevoerde beleid hoort daarbij. Daarbij is het van belang dat het lokale
besteden aan de vertaling, presentatie en het
en landelijke beleid goed op elkaar aansluiten. VWS werkt op dit moment
gebruik van de gegevens.
aan de nieuwe preventienota: Kiezen voor gezond leven. Roken, overgewicht (met als achterliggende factoren bewegen en voeding), schadelijke
Hoe blijven de monitors up-to-date?
alcoholgebruik, depressie en diabetes zullen daarbij de revue weer passeren. Hiervoor biedt het RIVM de onderbouwing in de vorm van de
Maatschappelijke ontwikkelingen of het ingaan van
Volksgezondheidstoekomstverkenning. Ook veel gemeenten werken aan
nieuwe regelingen of wetten, zoals de Wet maat-
een vierjarige nieuwe lokale nota gezondheidsbeleid. Zij doen dat met
schappelijke ondersteuning (Wmo), veranderen de
behulp van de monitors die door thuiszorgorganisaties en GGD’en worden
aanpak en de resultaten van het werk van onder
gevuld.
andere gemeenten. De monitors spelen daarop in door nieuwe standaardvraagstellingen te ontwikke-
De komende tijd verwacht ik ook veel van de Monitor Jeugdgezondheid.
len. Ook vindt evaluatie plaats van de vastgestelde
Veel gemeenten willen of zijn al aan de slag met hun jongeren. De Monitor
standaardvragen en waar mogelijk worden metho-
Jeugdgezondheid belicht de situatie van jongeren vanuit meerdere kanten
dologische aspecten van gezondheidsonderzoek
en biedt een schat aan informatie voor het lokale jeugdbeleid. Gemeenten
gestandaardiseerd. Zonodig vindt uitbreiding naar
kunnen zo hun beleid direct aansluiten op datgene wat er leeft in hun
andere doelgroepen plaats. Zodat ook stan-
gemeente en invulling geven aan de hedendaagse en actuele aandacht voor
daardvraagstellingen ontstaan voor specifieke
met name de jeugd.”
bevolkingsgroepen in Nederland, zoals bijvoorbeeld voor allochtonen.
5
Indicatoren Een indicator zegt iets over het vóórkomen van een bepaald aspect. Bijvoorbeeld het percentage volwassen mannelijke rokers in Amsterdam of het percentage Groningse kinderen met een spraak-taalprobleem. GGD’en en Thuiszorginstellingen bepalen in overleg met hun gemeenten welke indicatoren ze in een gezondheidsonderzoek opnemen. Voor onderwerpen waarover een gemeente informatie wil en waarvoor (nog) geen geüniformeerde vraagstelling beschikbaar is, bepalen de GGD’en en Thuiszorginstellingen zelf welke vragen ze gebruiken. Zo behouden gemeenten ruimte voor lokale invulling van hun onderzoeken. Voor de Monitor Gezondheid zijn, voor de volgende indicatoren, standaardvraagstellingen uitgewerkt:
Indicatoren Monitor Jeugdgezondheid en Volksgezondheid/Ouderen (situatie april 2006) Functioneren in school/opleiding Gezinssamenstelling Ingrijpende gebeurtenissen Interventies overgewicht Kindermishandeling Melkvoeding Opvoedingsproblemen Pesten Psychosociale problemen Relatie met ouders Roken, passief Slaapproblemen Spraak/taal ontwikkeling Suïcide Zindelijkheid Zwemvaardigheid
Alle monitors Alcoholgebruik Chronische aandoeningen Druggebruik Etniciteit Geografische indicator Geslacht Kwaliteit van leven Leeftijd Lengte en gewicht (BMI) Lichaamsbeweging Mondgezondheid Ongevallen Opleidingsniveau Religie Roken, actief Seksueel gedrag Sociale veiligheid Voeding Vrijetijdsbesteding
Volksgezondheid/Ouderen* ADL & beperkingen Angst en Depressie Binnenmilieu Buitenmilieu Eenzaamheid (sociale omgeving) Griepprik Huiselijk geweld
Jeugdgezondheid ADHD Astma Criminaliteit (dader en slachtoffer) Ervaren gezondheid
Huishoudsamenstelling en burgerlijke staat Inkomen Informatiebehoefte (serviceloket) Leefomgeving Mantelzorg (geven en ontvangen) Medicijngebruik Medische hulpmiddelen Slaap- en kalmeringsmiddelen Sociale veiligheid Werksituatie Woonsituatie Zorggebruik Alleen Ouderen Coping (eigen regie voeren) Psychosociale gezondheid Sociaal netwerk/steun Toegankelijkheid voorzieningen Veiligheid woning Voorzieningen Wonen Zelfredzaamheid Zorg (care)
* De Monitor Gezondheid Ouderen is ontstaan uit de Monitor Volksgezondheid. De vraagstellingen ontwikkeld voor de groep 19-65-jarigen, worden bekeken op bruikbaarheid voor 65-plussers en waar nodig aangepast. Daarnaast worden voor ouderen ook aparte vraagstellingen ontwikkeld.
6
Enquêtes én registraties
enquêtes. Binnen deze laatste categorie bestaat onderscheid tussen vragen gericht op het kind zelf en op de
De Monitor Jeugdgezondheid maakt, naast informa-
ouders of verzorgers.
tie uit enquêtes, ook gebruik van gegevens uit registraties. Deze gegevens worden tijdens periodieke
De website monitorgezondheid.nl
gezondheidsonderzoeken door JGZ medewerkers op consultatiebureaus en scholen in een integraal dos-
De website monitorgezondheid.nl kent een openbaar en
sier vastgelegd. Met deze registratie volgen zij de
een besloten deel. Het openbare deel geeft informatie over
individuele ontwikkeling van kinderen en jongeren.
de achtergrond van de Monitor Gezondheid en laat zien
De gegevens zijn, als ze gestandaardiseerd zijn vast-
van welke onderwerpen standaardvraagstellingen bestaan
gelegd, na anonimisering en samenvoeging ook
of worden ontwikkeld. Het besloten gedeelte is alleen toe-
geschikt om een algemeen beeld te geven van de
gankelijk voor GGD’en en Thuiszorginstellingen. Daar kun-
gezondheidssituatie van kinderen en jongeren. Tot
nen zij vragenlijsten samenstellen voor hun registraties en
voor kort werden alle gegevens op papier geregi-
enquêtes, en lokaal ontwikkelde vragen uitwisselen.
streerd. Dit gebeurt nu steeds vaker digitaal in een
Eventueel kunnen deze lokale vragen bij veelvuldig gebruik
elektronisch kinddossier (EKD). Voordeel van het EKD
verder worden gestandaardiseerd.
is dat een JGZ medewerker de gegevens makkelijker kan oproepen en uitwisselen.
Na afloop van hun onderzoek voeren de GGD’en en Thuiszorginstellingen hun databestanden op een eenvoudige
Hoe worden vraagstellingen gemaakt?
manier in op monitorgezondheid.nl. Via deze site kunnen zij altijd over hun eigen gegevens beschikken. Op monitor-
Lokale en landelijke beleidsmakers, GGD’en en Thuis-
gezondheid.nl staan instructies over het invoeren en opvra-
zorginstellingen geven aan voor welke indicatoren
gen van gegevens. De website biedt ook hulp bij de analy-
standaardvraagstellingen van belang zijn. Het pro-
se van de gegevens, bijvoorbeeld bij het automatisch
jectteam werkt vervolgens een voorstel uit dat, door
samenstellen van tabellen. TNO en het RIVM maken van de
een werkgroep (van GGD en Thuiszorgmedewerkers)
regionaal verzamelde gegevens een landelijk overzicht.
en externe deskundigen, wordt beoordeeld op een-
GGD’en, Thuiszorginstellingen en overheden kunnen hier-
duidigheid, betrouwbaarheid, volledigheid en inzet-
mee hun eigen gegevens spiegelen aan die van andere
baarheid voor beleid. Zodra alle betrokkenen het
(geanonimiseerde) instellingen en aan het landelijke beeld.
eens zijn, stellen de besturen van GGD Nederland en Z-org de vraagstellingen vast. Voor de Monitor
De verzamelde informatie kan onder bepaalde voor-
Jeugdgezondheid zijn de standaardvraagstellingen
waarden ook gebruikt worden voor wetenschappelijk
per leeftijdsgroep (0-4 jaar, 4-12 jaar en 12-19 jaar)
onderzoek door onder andere onderzoeksinstituten en uni-
uitgewerkt. Er bestaan voor deze monitor aparte
versiteiten. Zij kunnen hiervoor een verzoek indienen bij de
versies voor registratie in dossiers en onderzoek via
registratiecommissie.
7
COLOFON
Meer informatie
Deze folder is een uitgave van GGD Nederland,
Meer informatie over de Lokale en Nationale Monitor Gezondheid vindt u op
Z-org, RIVM en TNO Kwaliteit van Leven.
www.monitorgezondheid.nl
Tekst
Lime C, Bunnik
www.ggdkennisnet.nl/monitors
Eindredactie
Communicatie GGD Nederland
Foto’s
Hollandse Hoogte
Het stellen van vragen of aanmelden voor de gratis digitale nieuwsbrief
Ontwerp
AC+M, Maarssen
‘Blik op de Monitor’ kan via
[email protected].
Druk
Tailormade, Buren
April 2006 © GGD Nederland
VERENIGING VOOR GGD'EN
