Bijlage 1
Lichaamswerk voor Professionals Een zesdaagse training voor lichaamsgerichte therapeuten en begeleiders Inleiding We leven in een tijd, waarin belastbaarheidsgrenzen regelmatig worden overschreden en het aantal mensen met onbegrepen, stressgerelateerde fysieke klachten groeit in hoog tempo. Klinische studies geven aan dat vijftig tot vijfenzeventig procent van alle klachten bij de huisarts vooral samenhangt met stress. Ook therapeuten en professioneel begeleiders komen dit gegeven dagelijks tegen in hun praktijk . Zij moeten niet alleen in staat zijn de klachten van hun cliënten te analyseren en accuraat te diagnosticeren, maar dienen ook hun eigen gezondheid in de gaten te houden. Waar voorheen vooral de nadruk werd gelegd op het trainen van alleen het lichaam (joggen, fitness en trimmen), wordt tegenwoordig meer en meer onderkend dat juist de combinatie van emotioneel en lichamelijk welbevinden aan gezondheid bijdraagt. Trilemma is tien jaar geleden al begonnen met het geven van lichaamsgerichte trainingen voor professionals. We maken daarbij gebruik van de ervaring dat het vastlopen in emotionele en gedragspatronen niet alleen de cliënt is gegeven, maar ook de therapeut “overkomt”. En juist door de professional de gelegenheid te bieden zichzelf fysiek en emotioneel beter te leren kennen, bleek hij ook in staat zijn therapeutisch handelen verder te kunnen ontwikkelen. Ook in deze nieuwe zesdaagse Trilemma-training borduren we hierop voort en worden fascinerende ontwikkelingen gepresenteerd vanuit de toegepaste neurowetenschappen, psycho-fysiologie, stressfysiologie en psychologie. De verbanden tussen het hart, het zenuwstelsel, spieren en bindweefsel worden helder gemaakt en de betekenis hiervan voor aanrakingstechnieken, het bewegen en het meten van fysiologische veranderingen wordt getoond en ervaren. En dit alles ingebed in een empathische relatie tussen de professional en zijn cliënt. In dit stuk schetsen wij om te beginnen een kort historisch beeld, om duidelijk te maken hoe het lichaamsgerichte therapeutisch werken zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld en waar het nu staat. Vervolgens beschrijven wij de belangrijkste uitgangspunten in de lichaamsgerichte benadering en tenslotte geven wij een globaal overzicht van ons trainingsprogramma Lichaamswerk voor Professionals en de nodige praktische informatie.
1 Lichaamswerk voor Professionals www.trilemma.nl
Geschiedenis Het begrip lichaamswerk is de tegenhanger van ‘ geesteswerk’. Beide begrippen zijn ontstaan sinds het mensbeeld is geformuleerd door Descartes in 1637. Hij stelde dat alles in de natuur volgens strikte wetten is gedetermineerd en dat geldt ook voor het lichaam: alles is uiteindelijk te begrijpen. De mens kan de macht krijgen over de natuur. Daarmee was de scheiding tussen lichaam en geest geboren. Sindsdien is men steeds meer gaan geloven dat ziekten uiteindelijk kunnen worden genezen door het lichaam te determineren en te analyseren In 1748 schreef Lamettrie dat het menselijk lichaam een machine is die haar eigen veer opwint. We leggen het inwendige van de mens open en leren de menselijke natuur daarmee kennen. Het menselijk lichaam is een uurwerk, een uurwerk van reusachtige afmetingen. De mens is een machine. En toen in het begin van de 20e eeuw de penicilline werd uitgevonden ging het nog een stapje verder en werd de heersende opvatting dat alle ziekten uiteindelijk konden worden genezen. Medicijnen en chirurgische operaties waren daarvoor de geëigende middelen. In de loop van de 20e eeuw werd duidelijk dat gedrag, het zijn in de wereld en de interacties tussen ziel en lichaam, mens en zijn omgeving wel te onderscheiden waren, maar niet meer te scheiden. Wetenschappers als Freud (de cognitieve revolutie), de fenomenologie (Merleau-Ponty), de globalisering , het verlangen naar zingeving en talloze andere ontwikkelingen maakten dat lichaam en geest (bezieling) niet meer los konden worden gezien. Tijd voor (re-)integratie. Wilhelm Reich( 1897-1957) wordt vaak beschouwd als grondlegger van het lichaamswerk. De term lichaamswerk is een verzamelnaam voor een aantal therapeutische technieken die met het lichaam werken om knelpunten in de geest op te lossen. Bij lichaamswerk worden lichaam en geest als een onlosmakelijke eenheid beschouwd. Het lichaam wordt als hefboom gebruikt, als aangrijpingspunt om alle andere aspecten van de mens te bereiken. Andere belangrijke bijdragen in de ontwikkeling van het lichaam-geest werken zijn geleverd door Alexander Löwen, Jon Kabatt-Zin en David Servan Schreiber. Tegenwoordig wordt lichaamswerk in allerlei vormen van bio-energetica, yoga, ademhalingstechnieken, meditatie, mindfulness, focussing en tantra getraind en gehanteerd. Het is de ambitie van Trilemma om vanuit een neurowetenschappelijke bedding elementen uit verschillende lichaamsgerichte stromingen en scholen te trainen aan professionals en daarmee een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de reguliere (para)medische en professionele hulpverlening.
2 Lichaamswerk voor Professionals www.trilemma.nl
Uitgangspunten Lichaamswerk voor Professionals Mensen met chronische klachten presenteren zich vaak met een wirwar aan symptomen en verschijnselen, waarbij het niet altijd eenvoudig is om een juiste diagnose te stellen of een adequate behandeling te geven. Vaak is men niet meer in staat om het eigen lichaam te voelen zonder in oude denkpatronen te geraken. Het is bekend dat non-verbale communicatie en lichaamstaal veel sneller worden opgepikt dan het gesproken woord. Het is daarom niet gek om met behulp van het lichaam de geest te helpen uit deze ingesleten (denk-)patronen te komen. Het lichaam is als het ware een archief dat sporen van het verleden draagt. Spierspanning, houding en beweging hangen samen met gevoel en gedrag. Als we het gevoel van het eigen lichaam beter leren waarnemen, kunnen we ervaren dat hardnekkige, terugkerende klachten vaak een uiting zijn van verzet tegen de pijn en het gevecht tegen de eigen emoties, tegen wat er in het hier en nu is. Lichaamswerk is een snelle, veilige en effectieve manier om het contact met het lichaam weer te herstellen. Net als de cliënt raakt ook de therapeut verzeild in automatische gedragspatronen. Emotionele en reflectieve vaardigheden zijn onontbeerlijk om professioneel te kunnen werken. Teneinde af te stemmen dient de therapeut op twee niveaus met zijn cliënt te kunnen uitwisselen: cognitief en emotioneel. Binnen beide domeinen moet hij kunnen handelen en reflecteren. Een belangrijk instrument hierbij is zijn eigen lichaamsbewustzijn. Het lichaam van de therapeut is een prachtig hulpmiddel om te kunnen ervaren wat er tussen hem en de cliënt gebeurt. Lichaamsbewustzijn maakt de therapeut mogelijk om contact te maken met en zich in te leven in de ander zonder ermee te versmelten. Lichaamsbewustzijn maakt het mogelijk het eigen empathisch vermogen te onderscheiden en te gebruiken. Als deze vier factoren (cognitie, emotie, reflectie, lichaamsbewustzijn) bij de therapeut onvoldoende ontwikkeld zijn, zal ook de cliënt zijn patronen niet kunnen doorbreken. De cliënt geeft dan symptomen aan, maar de therapeut herkent ze niet of gaat er niet adequaat op in. Immers “We kunnen niet meer contact maken met de ander dan we met onszelf hebben”! Tenslotte is een belangrijk uitgangspunt voor lichaamswerk de rol van de ademhaling en het hart. Niet alleen actuele inzichten uit de toegepaste neurowetenschappen, zoals de heart-brain connection, hartcoherentie en mindsight, maar ook vanuit de lichaamsgerichte therapeutische benaderingen komen belangrijke aanwijzingen dat door middel van adem, beweging en geluid, soms gecombineerd met diepe bindweefselmassage en meditatie een diepgaand en blijvend proces van bewustwording en verwerking op gang komt.
3 Lichaamswerk voor Professionals www.trilemma.nl
Inhoud trainingsprogramma Lichaamswerk voor Professionals In deze zesdaagse training wordt aandacht besteed aan de volgende onderwerpen: A. Relaties neurobiologie, (chronische) pijn en het lichaam De laatste twintig jaar is veel onderzoek gedaan naar de complexe relatie en wisselwerking tussen zenuwstelsel en lichaam. Chronische pijn, vermoeidheid, stress, verlies van concentratievermogen en veerkracht, depressieve gevoelens en burnout-verschijnselen gaan gepaard met veranderingen in het zenuwstelsel. Neurobiologisch gezien is er een vicieus samenspel tussen stress, emoties en pijn, wat zich met name als medisch onverklaarbare fysieke klachten manifesteert. Sensitisatie en andere plastische veranderingen in het brein leveren een belangrijke bijdrage aan het lijden van de cliënt, wat zowel voor de diagnostiek als de behandeling grote problemen oplevert.
1. 2. 3. 4.
Na de training heeft de deelnemer: Actuele neurobiologische kennis van de relaties tussen chronische pijn en het bewegingsapparaat Ervaring met effecten van lichaamsinterventies op het immuunsysteem, neuroplasticiteit, pijnmatrix en ketenbewegingen Actuele kennis met betrekking tot stressgerelateerde klachten en mogelijke oorzaken en therapieën Kennis van de invloed van het zenuwstelsel op het lichaam als aangrijpingspunt voor groei en herstel .
B. Lichaamsbewustzijn in bewegen en aanraking en meten, registreren en bevorderen van de zelfregulatie Zowel voor de cliënt als voor de therapeut is het van belang te kunnen reflecteren op het eigen lichaam, om te kunnen waarnemen en ervaren wat het gevoel is. De therapeut ontwikkelt daarmee zijn empathisch vermogen in het contact met zijn cliënt. Na de training heeft de deelnemer: 1. Bewustwording van de relatie tussen het eigen lichaam en gevoelens door middel van lichaamsgerichte oefeningen met een nadruk op ademen, bewegen en geluid 2. Een bewuste keuze kunnen maken uit een breed scala van lichaamsbewustwordings-, ontspannings- en ademhalingstechnieken en deze technieken op een methodische wijze weten toe te passen
4 Lichaamswerk voor Professionals www.trilemma.nl
3. Kennis gemaakt met methoden voor het registreren van ademhaling, hartslag en hartslagcoherentie, huidgeleiding, huidtemperatuur en spierspanning (biofeedback). 4. Inzicht gekregen in de waarde en toepassingsmogelijkheden van myo-fasciale technieken en de samenhang met bewust bewegen. . 5. Kennis en inzicht opgedaan aangaande de verbetering van de zelfregulatie van mensen bij wie het fysiologische en psychologische herstelproces niet of slechts gedeeltelijk optreedt ten gevolge van stressfactoren. 6. Het vermogen vergroot om de cliënt te ‘ontmoeten’ door bewust te zijn van het eigen lichaam. C. Mindsight, de psychologie van het nieuwe bewustzijn Integratie, de koppeling van onderscheiden elementen van een systeem, blijkt een sleutelmechanisme achter zowel de afwezigheid van ziekte als de aanwezigheid van welzijn. Mindsight is een relatief nieuwe manier van kijken naar gedachten, brein, relatie en bewustzijn en een prachtige manier om te kijken waar wel of geen integratie aanwezig is ( bijv. tussen het lichaam en brein, tussen linker en rechter hemisfeer, etc.) Het gaat onder andere om het ontwikkelen van gefocuste aandacht waarmee de professional, in contact met zijn cliënt, zichzelf in staat stelt naar zijn eigen geest te kijken en zich bewust te worden van zijn mentale processen zonder daarin verzeild te raken. Na de training heeft de deelnemer: 1. Kennis van het fenomeen Mindsight en kan dit toepassen in praktijksituaties 2. Door middel van feedback van en op het eigen lichaam zijn sensitiviteit voor eigen gevoelens en die van de cliënt ontwikkeld. D. De Heart-Brain Connection en beïnvloeding van chronische pijn en uitputting door middel van het hart en het ademen Recent is duidelijk geworden dat door het beïnvloeden van ademtechnieken en emoties veranderingen in het hartritme kunnen optreden die een directe (afferente) invloed hebben op de hersenen. Het hierdoor verkregen inzicht kan gebruikt worden om chronische pijn te verminderen, het immuunsysteem te versterken, maar ook concentratie en innerlijke rust te vergroten. Na de training heeft de deelnemer: 1. Inzicht en ervaring in het gebruik van ademhaling en de verandering van hartfrequenties middel van lichaamsgerichte oefeningen met een nadruk op ademen en bewegen. 2. De betekenis en invloed van emoties op ademhaling en hartfrequentie.
5 Lichaamswerk voor Professionals www.trilemma.nl
Opzet training -
De training zal in zes losse dagen worden georganiseerd Iedere dag start om 9.00 uur na de lunch en eindigt rond 17.00 uur. Tussen de trainingsdagen en ook na afloop van de training is er gelegenheid om supervisiegroepen te vormen.
Kosten - De kosten voor de zes trainingsdagen (€ 1.050,--) zijn inclusief syllabus en cateringkosten en exclusief evt. kosten supervisie - Trilemma heeft voor deze nascholing geen BTW-plicht (CRKBO-registratie). Studie-uren - Aantal contact uren: - Aantal zelfstudie-uren : Totaal:
36 uur (6 trainingsdagen à 6 uur en) 14 uur (literatuurstudie en oefening) 50 uur studiebelasting
Accreditatie - Wordt aangevraagd voor Algemene Fysiotherapie, Psychosomatische Werkende Fysiotherapeuten (NFP) en Oefentherapeuten, Ergotherapeuten (VvOCM) - Bij voldoende belangstelling ook voor andere beroepsgroepen. Data - 23 april, 7 mei, 25 juni, 18 september, 29 oktober en 22 november 2012 - De data voor evt supervisiebijeenkomsten worden in overleg met de deelnemers bepaald. Bijkomende kosten worden hoofdelijk omgeslagen. Locatie - Conferentiecentrum Samaya te Werkhoven Trainers - John van der Meij, trainer, coach, voormalig manueel therapeut, docent neurowetenschappen - Pieter Holtland, trainer, psycho-somatisch fysiotherapeut, bewegingswetenschapper, biofeedbacktherapeut
6 Lichaamswerk voor Professionals www.trilemma.nl
