leu v en h er en t - hol sbe ek - h u lden berg kort en berg - lu bbe ek - rotsela a r

l eu v e n

h e r e n t - hol s be e k - h u l de n be rg kort e n be rg - lu b be e k - ro t s e l a a r

W

Woord vooraf

I n h o u d

Niet te schatten! is de slogan voor de Erfgoeddag van 2007, op zondag 22 april! En inderdaad, de jaarlijkse feestdag van het cultureel erfgoed handelt over uiteenlopende schatten uit ons verleden die het waard zijn om bewaard te worden voor onze toekomstige generaties. Zaken kunnen om zoveel verschillende redenen worden bewaard. Vaak geeft de (kunst)historische waarde doorslag, maar daarnaast kunnen zeker ook sociale, artistieke, economische, ethische en zelfs heel persoonlijke waarden meespelen. Op deze Erfgoeddag worden al deze verschillende waarden van ons erfgoed belicht. Uiteraard hebben alle partners in Leuven opnieuw hun uiterste best gedaan om u en uw gezin een schitterend gamma aan gratis activiteiten aan te bieden!

Er zijn zelfs enkele primeurs! De Universitaire Ziekenhuizen van de K.U.Leuven nemen voor de eerste keer deel aan Erfgoeddag. De enthousiaste vrijwilligersploeg van het Historisch Archief van de UZ Leuven bekommert zich al enkele jaren om het ‘ziekenhuiserfgoed’ en stelt op Erfgoeddag een deel van hun collectie tentoon. Erfgoedzondag is bovendien ook een unieke gelegenheid om het kankerinstituut, de voormalige ziekenhuiskapel en het Vesaliusinstituut te bezoeken.

Woord Vooraf..............................................................................................p 3 Praktisch....................................................................................................p 5 Programma partners Leuven.............................................................................p 6

De Molens Van Orshoven: erfgoed van onschatbare waarde(n)..................................p 19 Academisch erfgoed.Monsters zonder waarde.........................................................p 26

Parcours.....................................................................................................p 20 Programma buurgemeenten..............................................................................p 35

Colofon en dankwoord...................................................................................p 38 Plattegrond.................................................................................................p 40

Ook het Arenbergkasteel wordt op Erfgoeddag gedecoreerd met academisch erfgoed, erfgoed af komstig uit de verschillende departementen van de Leuvense universiteit. De confrontatie van uiteenlopende objecten uit wetenschappelijke en didactische collecties met het aristocratische kasteelinterieur belooft alvast een fascinerend geheel te worden. Deze tentoonstelling is een eerste realisatie van de recent opgerichte Commissie voor Academisch Erfgoed van de K.U.Leuven. Erfgoeddag biedt ook de gelegenheid om de gepassioneerde erfgoedvrijwilligers een forum te geven. Een heel aantal van de Leuvense erfgoedverenigingen is dit jaar opnieuw present en toont hoe zij met ‘hun’ waardevol erfgoed omgaan. Maar hoe zit dat met de allochtone gemeenschappen in Leuven? Bestaat er zoiets als ‘vreemd’ of ‘ander’ erfgoed? Enkele allochtone verenigingen nemen ook deel op zondag 22 april en tonen aan het grote publiek wat voor hen erfgoed is. In navolging van vorig jaar werken een twaalftal jongeren i.s.m. Mooss vzw actief mee. Zij verschijnen op vijf Erfgoeddaglocaties met hun zelf gecreëerde theaterstukjes over het erfgoed daar ter plaatse. Een animerend gebeuren voor jong en oud! Ook aan de jongste Erfgoeddagbezoekers is gedacht. Activiteiten die speciaal voor hen werden gemaakt, zijn aangeduid met het vliegje. Het volledige Leuvense Erfgoeddagprogramma staat uitgebreid in deze brochure beschreven. U kan zelf uw keuze maken uit dit veelzijdig aanbod. Of u kan deelnemen aan een van de uitgestippelde parcours langs verschillende locaties. Voor al wie actief wil nadenken over de waarde(n) van erfgoed, heeft het stadsarchief een uitdaging in petto. Vanaf Erfgoeddag zal u in enkele winkeletalages een aantal Leuvense collectiestukken zien opduiken. Via een stemkaart in de bijhorende brochure kan u samen met enkele bekende Leuvenaars, mee bepalen welk object het meest waardevolle collectiestuk van het archief wordt. Ik nodig u alvast uit om mee te doen! D enise Vandevoort schepen van cultuur

Meer informatie over de deelnemende organisaties op www.erfgoedcelleuven.be

{

P

Praktisch

C oördinatie en I nfo E rfgoeddag L euven : Erfgoedcel Leuven, Brusselsestraat 63, 3000 Leuven t 016 24 14 55 e [email protected] w www.erfgoedcelleuven.be C entraal I nfopunt op zondag 22 april open In & Uit Leuven, Naamsestraat 1, 3000 Leuven t 016 20 30 20 w www.inenuitleuven.be

van

10

tot

17

uur :

E rfgoedtoerbus Met de Erfgoedtoerbus kan je vanuit het centrum (Tafelrond Fochplein) naar de Parkabdij en het Arenbergkasteel van Heverlee. Opstap: Tafelrond, Fochplein, 3000 Leuven Opgelet: laatste vertrek vanuit centrum is 15.00 uur. Om 16.00 uur is de rit al gereserveerd. Mensen die om 15.00 uur vertrekken, worden wel nog opgehaald om 16.15 uur aan het Arenbergkasteel en om 16.30 uur aan de Parkabdij. Er zijn ook twee begeleide parcours, zie ook p.20. Deze worden in de brochure aangeduid met P1 P2

●●

10.00 u

vertrek

Fochplein

10.15u Parkabdij 10.30 u A renbergkasteel

11.00 u

vertrek

Fochplein


12.00 u

vertrek

Fochplein


13.00 u

vertrek

Fochplein


14.00 u

vertrek

Fochplein


15.00 u

vertrek

Fochplein


16.00 u vertrek Fochplein (al volgeboekt)

16.15u A renbergkasteel 16.30 u Parkabdij


{

p r o g r amma

pa r t n e r s

1. Academie voor het Leuvens dialect E [email protected] w www.onsleives.be

Een paar Leuvenaars besloten 18 jaar geleden dat er iets moest gebeuren om hun mooie dialect in stand te houden. Vandaag is de Academie nog amper weg te denken uit het culturele leven in de Dijlestad. Men wordt lid voor de schappelijke prijs van 10 euro. Leden ontvangen viermaal per jaar het ledenblad Ons Leives, in het Leuvens natuurlijk. Er zijn ondertussen al verschillende publicaties uitgegeven, o.a. de Diksjonêr van ‘t Leives, Roënoot de Vos en De Sappege Leivenieer, een boek met uitdrukkingen in het Leuvens. De publicatie Leivese Strootnome is ondertussen uitverkocht maar kan via e-mail worden doorgestuurd. Recent was er ook het Wandelbukske dei ‘t Sènter van Leive en in het tweemaandelijks ledenblad verschijnen telkens 8 binnenbladzijden Leives vei de Leivenieers, die een uitbreiding vormen van de Leivesen Diksjonêr. Daarnaast is men van harte welkom op de activiteiten: de Leivese club, De Leivesen achteneun en de jaarlijkse Sjepoeët (Leuvens voor

banket). De Academie zet zich in voor het goede doel en verleent ook gratis hulp aan verenigingen en privépersonen bij het omzetten van teksten in het Leuvense dialect.

verenigingen uit de regio en bouwt op die manier aan een integraal erfgoedbeleid. H t entoonstelling: Vreemd erfgoed?

i.s.m. Integratiedienst stad Leuven, Filipiniana-Europa vzw, World Magar Federation, Indonesia Serumpun, Jongerenmoslimgroep Leuven en IMSAL

H ‘t Leives, ‘t es de moete wêd

De leden van de Academie willen je op Erfgoeddag overtuigen van de waarde van het Leuvense dialect. Met toneelstukjes, vervoegingen en meer in ‘t Leives. Een ode aan het Leuvense dialect, voor jong en oud, van hier of van ginder.

Een aantal allochtone organisaties werkt actief mee aan Erfgoeddag. Zij tonen een selectie objecten die voor hen bewaar-waarde hebben. Wat is voor hen erfgoed en waarom? En verschilt dit van ‘ons’ erfgoed?

Stadhuis, wandelzaal/Raadskelders (voorstellingen) Grote Markt 9 , 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

World M agar Federation E [email protected] W www.magar.be

Het Magarvolk is een volksstam afkomstig van de Himalayastreek van Nepal. Ze leven er vooral van de landbouw, als herder, veehoeder of cowboy. Ze wonen in grote groepen om elkaar te kunnen helpen, maar ook voor hun eigen veiligheid. Ze hebben hun eigen taal, kledij en tradities. The World Magar Federation is een non-profit organisatie die de Magarcultuur over de hele wereld vertegenwoordigt. Op Erfgoeddag presenteren ze hun typische kledij en een aantal andere objecten die hun cultuur kenmerken.

y

2. Erfgoedcel Leuven T 016 24 14 55 E [email protected] W www.ergoedcelleuven.be

De Erfgoedcel Leuven wil het cultureel erfgoed in Leuven toegankelijk maken en dichter bij de Leuvenaar brengen. Ze werkt hiervoor samen met de verschillende erfgoedinstellingen en -

Filipiniana- Europa

kledij © World Magar Federation

vzw

E [email protected] W www.filipiniana-europa.be

De Filipiniana-Europa vzw werd opgericht om vriendschappelijke interculturele ontmoetingen aan te moedigen tussen mensen van Filippijnse herkomst, Belgen en andere gemeenschappen in België. Wederzijds respect, begrip en waardering voor elkaars cultuur zijn de basiswaarden van deze organisatie. Filipiniana wil de kennis over de Filippijnse beschaving in België vergroten en wil haar Filippijnse leden helpen zich aan te passen. Filipiniana verwelkomt jongeren en volwassenen zonder beperking van nationaliteit of etnische achtergrond, organiseert tal van multiculturele activiteiten en droomt van een Filipiniana-Europa bibliotheek en informatie- en documentatiecentrum. }


© Filipiniana-Europa vzw

Op de Erfgoeddag stelt Filipiniana objecten en foto’s tentoon rond de familiale, sociale, spirituele en religieuze waarden van de Filippijnse cultuur en van de Filipiniana-Europa-werking. I ndonesia Serumpun E [email protected]

Indonesia Serumpun is een organisatie die de Indonesische cultuur en tradities wil uitdragen. Indonesie is verrassend in alle opzichten, maar er is weinig geweten over de vijfde grootste wereldnatie met 13.667 eilanden omringd door azuurblauwe zee. Indonesia Serumpun organiseert verschillende activiteiten waarbij cultuur en integratie centraal staan. Op de Erfgoeddag presenteren ze objecten die verwijzen naar de Indonesische cultuur, religie en rituelen. Iedereen kan komen kennismaken. Stadhuis, wandelzaal Grote Markt 9 , 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

y Balinese dans © Indonesia Serumpun


{

Jongerenmoslimgroep L euven IMSAL E [email protected]

en

P1 ● P2 ●

Tijdens de Erfgoeddag stelt de jongerenmoslimgroep Leuven en de IMSAL (International Moslim Student Association of Leuven) de studentenmoskee in de Rijschoolstraat open. Iedereen is welkom! De imam en de moslimjongeren ter plaatse geven uitleg. Het woord moskee in het Arabisch is “masjid”, het gebedshuis voor de moslims. De moskee is de hele week toegankelijk voor het verplichte gebed (de salaah) dat vijf keer per dag wordt gebeden. Naast de gebedsfunctie, zorgt de moskee ook voor sociale, financiële en morele steun. De meeste moskeeën staan in dienst van de omgeving en zijn het spirituele centrum van de lokale gemeenschap. Ze worden onderhouden door mensen uit de gemeenschap en zijn vaak gefinancierd d.m.v. schenkingen. Moslims zijn collectief verplicht de vijf salaah te bidden in de moskee; individueel zijn ze in principe verplicht om naar het vrijdagsgebed te gaan. Studentenmoskee Rijschoolstraat 25, 3000 Leuven open 10-13u30 en 14u30-17u15 H JONG GEWELD - REWIND>>

EEN THEATRAAL PARCOURs i.s.m. Mooss vzw, Leuvense jeugdbewegingen en scholen

E [email protected] W www.mooss.org

Mooss vzw is een kunsteducatieve organisatie die kinderen en jongeren op een actieve manier wil laten kennismaken met kunst. Voor de tweede maal organiseert Mooss in het kader van Erfgoeddag REWIND>>, een kunstzinnig erfgoedproject voor en door jongeren. Mooss rekruteerde hiervoor een vijftiental jongeren uit verschillende jeugdbewegingen en scholen in de Leuvense re }

gio. Samen met hen werd gedurende enkele weken rond de waarde(n) van erfgoed gewerkt. Op Erfgoeddag tonen deze jongeren hun werk. Op vijf verschillende locaties brengen zij korte scènes en theatersketches over het plaatselijke erfgoed.

H Tentoonstelling en opendeur: Primeur!

De universitaire ziekenhuizen en hun erfgoed De U.Z. Leuven presenteren op de Erfgoeddag een selectie uit hun rijke verzameling academisch erfgoed. Een primeur! Instrumenten, toestellen en voorwerpen die tandartsen in het begin van de twintigste eeuw gebruikten, bieden een historische blik op de wetenschap en het ziekenhuisleven en staan in schril contrast met de huidige moderne apparatuur. Deze oude apparaten lijken tegenwoordig eerder op foltertuigen, maar bij nader inzien zijn ze toch een schoolvoorbeeld van inventiviteit en gedrevenheid. Met dit contrast willen de UZ Leuven het publiek overtuigen van hun pioniersrol. Kom het materiaal dus zeker eens van dichtbij bekijken! Op Erfgoeddag heb je een unieke kans!

op verschillende Erfgoeddaglocaties: Molens van Orshoven, stadhuis, Universiteitsbibliotheek, UZ Sint-Rafaël, Sint-Kwintenskerk op elke locatie sketches (30 min.) om 11.30 uur, 12.30 uur, 14.30 uur, 15.30 uur en 17 uur

y

3. Historische collectie UZ Leuven

●

P2

T 016 34 49 55 E [email protected]

UZ Sint-Rafaël Kapucijnenvoer 33, 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

Pionier maakt waardevol erfgoed De Universitaire Ziekenhuizen Leuven nemen dit jaar voor het eerst deel aan de Erfgoeddag. Ze tonen verschillende objecten uit hun collectie om het publiek bewust te maken van het belang van het UZ Leuven-erfgoed. De Erfgoeddagslogan “Niet te schatten” geeft de juiste spirit weer: de historische, ethische en emotionele waarde van het UZ Leuven-erfgoed zijn on-schatbaar! In 2004 vierden UZ Leuven hun 75-jarig bestaan met een erg gewaardeerde tentoonstelling en een historische krant. Het materiaal dat daarvoor werd verzameld, kreeg een meer definitieve bestemming en werd continu aangevuld, zowel met oude als met meer recente stukken. Het is ondertussen een indrukwekkende verzameling erfgoed geworden: van instrumenten, allerlei soorten bedden en onderzoekstafels, rolstoelen, karren en kasten, tot allerhande boeken, foto’s, documenten enz. Stuk voor stuk zijn het waardevolle objecten die niet uit het patrimonium mogen verdwijnen. Ze worden nu op een deskundige manier gearchiveerd en geconserveerd in het Historisch Archief van de Universitaire Ziekenhuizen Leuven.


y

Ook het Kankerinstituut, de vroegere ziekenhuiskapel en het Vesaliusinstituut zijn op Erfgoeddag uitzonderlijk toegankelijk voor publiek! Met de opening van het kankerinstituut in 1928 was het eerste Universitair Ziekenhuis van Leuven een feit. Het gebouw kon mee dankzij een ongeëvenaarde solidariteit van de Belgische bevolking gerealiseerd worden. Op 10 februari 1924 deden de Belgische kranten een oproep tot financiële bijdrage voor de bouw. (Je kon toen bijvoorbeeld een steen kopen voor 5 BF). Rector-Magnificus Monseigneur Ladeuze beklemtoonde in zijn openingstoespraak het belang van een wetenschappelijke en multidisciplinaire aanpak van de strijd tegen kanker: C’est dans un Institut universitaire que doivent être traités les cancéreux, parce que ce traitement, pour être complet et pour pouvoir être perfectionné au cours des observations, demande la collaboration non seulement du chirurgien, du radiologue et du médicin, mais encore du physicien et du chimiste, bref d’un ensemble de compétences que, dans le fait, seule une Uni-

foto: Kankerinstituut © UZ Leuven

versité réunit. Op dat moment werd de opdracht van de Universitaire Ziekenhuizen Leuven vastgelegd: multidisciplinaire benadering van de patiëntenzorg, het wetenschappelijk onderzoek en de universitaire opleiding. Dit zijn tot de dag van vandaag de krachtlijnen van het ziekenhuisbeleid aan de K.U.Leuven. Het kankerinstituut werd in 1932 officieel omgedoopt tot Sint-Rafaël. Het ziekenhuis werd alsmaar uitgebreid en vormde de basis voor de huidige UZ Leuven. Vesaliusinstituut In het Instituut voor Anatomie kan je de fundamenten bekijken die Vesalius in Leuven gelegd heeft in de geneeskunde, cf. zijn werk De Humani Corporis Fabrica (Over de bouw van het menselijk lichaam). Hij had een kritische geest en onderzocht graag zelf wat de professoren hem leerden. Vooral de bouw van het menselijk lichaam boeide hem. In die tijd was het ongehoord om lichamen van overledenen te gebruiken voor onderzoek. Het aloude verhaal gaat dat Vesalius (Andreas Van Wezel) ‘s nachts zijn lijken ging stelen op het galgenveld aan de Tiense Poort. In werkelijkheid werd het grootste deel van het ‘dissectiemateriaal’ hem gewoon ter beschikking gesteld. Aan de muur van het instituut hangen ook foto’s van Nobelprijswinnaars in de geneeskun-


{

de. Een boeiend en leerrijk verhaal. En je kan er een aantal glasramen bewonderen van Andreas Vesalius en andere prominente figuren die met de geschiedenis van de Leuvense universiteit zijn verbonden. Ook de jonge Erfgoeddagbezoekers kunnen hier terecht voor een activiteit, cf. infra activiteit JCW! UZ Sint-Rafaël: kankerinstituut, kapel, Vesaliusinstituut Kapucijnenvoer 33, 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

y

4. JCW, Jeugd, Cultuur en Wetenschap T 02 252 58 08 w www.jcweb.be

JCW is een landelijk erkende jeugdvereniging die jongeren tussen 8 en 25 jaar het leuke aspect van wetenschap én cultuur wil laten ontdekken! JCW organiseert met het oog daarop tal van activiteiten (dagactiviteiten, kampen, workshops, evenementen, projecten) verspreid over het hele land.

H workshop en kinderactiviteit: Vesalius

Vesaliusinstituut, U.Z. Sint-Rafaël ingang via Kapucijnenvoer 33 , 3000 Leuven of via Brusselsestraat 96 (weg achter ziekenhuis Sint-Pieter) Workshop voor kinderen en jongeren van 8 tot 15 jaar: tussen 13 en 18 uur

y

5. KADOC, Documentatie- en Onder zoekscentrum voor religie, cultuur en samenleving P1 T 016 32 35 00 E [email protected] W http://kadoc.kuleuven.be

Dokter Vesalius© JCW

brandglaskunst in Vlaanderen en België. Het is van een grote waarde voor de geschiedenis van de restauratie en conservatie van tal van historische en eigen glasramen. In die laatste zin heeft dit archief ook een bijzondere ijkwaarde: zonder de rijke informatie (in dit archief) lijkt het quasi onmogelijk om tot een verantwoorde restauratie over te gaan. De glasramen van de Antwerpse Sint-Jacobskerk en Kathedraal, van de Sint-Gummaruskerk in Lier, de Sint-Catharinakerk in Hoogstraten, van de Sint-Michielskerk in Gent en van de basiliek van Tongeren behoren tot de topstukken van ons Vlaamse erfgoed. Om dergelijke schatten kunsthistorisch te bestuderen, te conserveren en waar nodig deskundig te restaureren, moeten monumentenzorgers en restaurateurs kunnen terugvallen op historische bronnen, bij voorkeur op de archieven van de kunstenaar-ontwerper zelf. Het archief Capronnier heeft daarnaast ook een duidelijke artistieke waarde. Het archief bevat werken ontwerptekeningen van vele bekende kunstenaars en onder meer ook van grote historieschilders zoals Charles Degroux, Constantin Meunier en François-Joseph Navez. Voor hun oeuvre betekenen de tekeningen en ontwerpen uit het archief waardevol studiemateriaal dat een ander beeld werpt op hun bekendere productie.

en de waarde van het menselijk lichaam i.s.m. Historisch Archief U.Z. Leuven, Universiteitsbibliotheek K.U.Leuven Vesalius was in zijn tijd een zeer bizar man. Het gerucht deed de ronde dat hij ’s nachts als een dokter Frankenstein lijken aan de galg ging pikken om het menselijk lichaam beter te kunnen bestuderen. Hij legde de basis van de menselijke anatomie. Welke ‘waarde’ heeft Vesalius aan het menselijk lichaam gegeven? Hoe zit dat nu eigenlijk in elkaar? Wat met de morele waarden vroeger en nu? Ontdek de antwoorden al spelend aan de stand van JCW.

●

Historische situering van het atelier Capronnier Capronnier wordt over het algemeen beschouwd als het belangrijkste 19de-eeuwse glazeniersatelier in België. Het speelde een pioniersrol bij de herleving en herwaardering van het gebrandschilderde glasraam in de 19de eeuw. Vader François Capronnier was Fransman van geboorte en werkte een tijdlang in de porseleinproductie van Sèvres. Omstreeks 1820 verhuisde hij met zijn gezin naar Schaarbeek en experimenteerde er met alle mogelijke glazuren en emailverven. In december 1828 bekwam hij een brevet voor de uitvinding van een nieuwe procedure van glasbeschildering. Zijn gedegen technische kennis gaf hij door aan zijn

KADOC legt zich toe op het erfgoed en het onderzoek van de evoluerende wisselwerking tussen religie, cultuur en samenleving in Vlaanderen vanaf 1750, en dat in haar Belgische en internationale context. H TENTOONSTELLING

Naar waarde geschat: Tekeningen uit het glazeniersatelier Capronnier Eind 2006 besloot minister van Cultuur Bert Anciaux het rijke archief van het glazeniersatelier Capronnier (1820-1909) aan te kopen voor de Vlaamse Gemeenschap en het neer te leggen op KADOC. Dit archief heeft door zijn bijna een eeuw overspannende artistieke activiteit een belangrijke schakelfunctie voor wat betreft de 10 }


Ontwerptekeningen glazeniersatelier Capronnier Sint-Joriskerk Antwerpen © KADOC- K.U.Leuven

zoon Jean-Baptist (1814-1891), die zich vanaf 1836 ten volle toelegde op de glasschilderkunst. Hij vestigde zijn atelier in Brussel en de glasramen van vrijwel alle grote kathedralen in het land gingen door zijn handen in het kader van de grote restauratiecampagnes waarmee het jonge België zijn culturele identiteit wilde affirmeren. Zo redde hij een belangrijk en verwaarloosd patrimonium. Daarnaast verbond Capronnier zijn naam aan een enorme en kwalitatief hoogstaande productie van glasramen voor opdrachtgevers in heel West-Europa. De deelname aan vrijwel alle wereldtentoonstellingen en de aldaar behaalde prijzen hebben ongetwijfeld ook bijgedragen tot deze internationale reputatie. Capronnier engageerde bovendien de belangrijkste historieschilders van zijn tijd als ontwerpers. Zijn zoon Jules-Adrien Capronnier (1838-1914) zette, in samenwerking met kartonschilder François-Ambroise Comère de traditie van het atelier verder tot aan de vooravond van de eerste wereldoorlog.


{ 11

6. Koninklijke Leuvense Gidsenbond E [email protected] W http://vereniging.leuven.be/gidsenbond

Ontwerptekeningen glazeniersatelier Capronnier Sint-Michielskerk Gent © KADOC- K.U.Leuven

De traditie van het gebrandschilderde glasraam In het begin van de 19de eeuw was de traditie van het gebrandschilderde glasraam, zoals dat een eerste hoogtepunt bereikte in de WestEuropese kathedralen van de middeleeuwen, op sterven na dood. De herontdekking van de oorspronkelijke beginselen van het gebrandschilderde glasraam in de 19de eeuw mag zonder twijfel op naam geschreven worden van het atelier Capronnier uit Brussel en van zijn rechtstreekse concurrent, het atelier Pluys uit Mechelen. Hun historische interesse combineerden zij allebei met een sterk wetenschappelijke en technische component. Wat er op dat moment nog bewaard was van het glasraamerfgoed in het jonge België, werd aan een van beide ateliers toevertrouwd voor restauratie. Hun gelijklopende aanpak van vrij “harde” restauraties waarbij vele oude glaskalibers vervangen werden, lokte omstreeks het midden van de 19de eeuw heel wat reactie uit en gaf zo onrechtstreeks aanleiding tot het ontstaan van wat men de “Bethuniaanse” school zou kunnen noemen. De glazeniersateliers Verhaegen, Casier, Ladon, Ganton-Defoin komen alle uit deze neogotische ‘stal’. Voor het kunsthistorisch onderzoek van de restauratiepraktijk en het creatieve oeuvre van het atelier Capronnier is zijn archief een bron van onschatbare waarde en daarmee ook voor de geschiedenis van het historische glasraam in België en de herleving van deze kunsttak in de 19de eeuw. 12 }

De gediplomeerde gidsen van de Koninklijke Leuvense Gidsenbond staan klaar voor iedereen die Leuven een beetje beter wil leren kennen. Zij bezoeken wat jij wil en trakteren je op leuke en interessante verhalen uit de geschiedenis van de stad. Zo kom je waarschijnlijk op plaatsen waar je anders niet zou komen. H Erfgoeddag: twee begeleide parcours

P1 ● P2 ● Capronnier in de KADOC-erfgoedcollectie Het archief Capronnier vormt tevens een cruciale sleutel voor het vervolledigen van het kunsthistorische beeld van de 19de-eeuwse glasschilderkunst in de KADOC-collectie. Door de verwerving van het archief Capronnier kan KADOC een belangrijk onderzoeksveld aanreiken, waarbij de twee grote scholen in de 19deeeuwse glasraamkunst evenwichtig zijn vertegenwoordigd en er een zeldzame continuïteit ontstaat vanaf de eerste helft van de negentiende eeuw tot de jaren 1980. De concentratie van deze archieven is bovendien voor de onderzoeker uitermate interessant omdat het onderlinge vergelijking toelaat en voldoende stof biedt voor contextstudie. Wat het archief Capronnier betreft, heeft het KADOC zich ertoe verbonden dit snel te ontsluiten, het op een verantwoorde manier te verpakken en te bewaren en het vlot toegankelijk te maken voor het wetenschappelijk onderzoek. De Erfgoeddag 2007 is een eerste gelegenheid om een aantal aspecten van dit waardevolle archief aan het grote publiek te tonen.

Met een gids kan je in groep twee parcours langs verschillende Erfgoeddaglocaties volgen. Meer info over de parcours, p.20 max. 25 personen per rondleiding reserveren via [email protected] of 016 24 14 55 rondleidingen om 11 uur en om 15 uur duur: 2 uur

y

7. Leuvens Historisch Genootschap P1

●

E [email protected] W http://www.leuven.be/vereniging/lhg

Het Leuvens Historisch Genootschap vzw is een onafhankelijke vereniging, die in 2004 de doelstellingen voortzette van de voormalige ‘Geschied- en Oudheidkundige Kring voor Leuven en Omgeving’ (GOKLO, gesticht in 1960). Het LHG ijvert voor een bredere kennis en belangstelling voor het cultureel, bouwkundig en historisch erfgoed van Groot Leuven en het oude Hertogdom Brabant. Het Genootschap wil het historisch patrimonium bestuderen, catalogeren en verdedigen. Zij tracht deze erfenis, samen met de zinvolle invullingen van het heden, zo ongeschonden mogelijk door te geven naar de komende generaties. LHG organiseert bovendien allerhande activiteiten zoals site-bezoeken, voordrachten, sa-

Tentoonstelling: Naar waarde geschat. Tekeningen uit het glazeniersatelier Capronnier KADOC Vlamingenstraat 39, 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur loopt nog tot 9 juni 2007

y


Het Laatste Avondmaal Dirk Bouts, Leuven © KIKIRPA, Brussel

lons, excursies, tentoonstellingen en geeft publicaties uit onder de vorm van nieuwsbrieven, themacahiers en jaarboeken. H Het Laatste Avondmaal

In Leuven ‘beleef’ je twee keer het Laatste Avondmaal. In de Sint-Pieterskerk hangt het originele werk van de befaamde Leuvense stadsschilder Dirk Bouts uit de 15de eeuw. In de Sint-Kwintenskerk hangt hetzelfde tafereel geschilderd door de minder bekende stadsschilder Jan Willems (16de eeuw). Het Leuvens Historisch Genootschap confronteert deze twee unieke stukken historisch erfgoed. Wat denken de bezoekers? Van 1464 tot 1468 schilderde de Leuvense stadsschilder Dirk Bouts, in opdracht van het Broederschap van het Heilig Sacrament, zijn Laatste Avondmaal. Niet als het verraad van de apostel Judas maar met aandacht voor zegening van het brood, de instelling van de Eucharistie. De compositie is opgevat volgens de geometrische methode, zoals gebruikelijk bij de Vlaamse Primitieven. De zegenende hand van Christus bevindt zich in het snijpunt van de twee diagonalen, pal midden het schilderij. Daarrond


{ 13

8. Provincie Vlaams-Brabant, dienst cultuur

Twee mensen en vooral hun nalatenschap voor de archeologie staan centraal in deze tentoonstelling. Kent u Gust Boschmans en Charles Léva? Deze amateurarcheologen verrichten afzonderlijk van elkaar - pionierswerk in het registeren en verzamelen van gegevens. Hun passie en gedrevenheid leidde tot twee immense archieven waaruit we de meest opvallende of interessante stukken selecteerden. Een deel van hun uitgebreide archieven werd recent verwerkt in erfgoeddatabanken en toont hun grote waarde voor de wetenschap en het huidige beheer van het erfgoed.

T 016 26 76 10 E [email protected] W www.vlaamsbrabant.be/cultuur contact erfgoeddag: 016 30 08 90

Het Laatste Avondmaal Jan Willems, Leuven © KIKIRPA, Brussel

is het hele tafereel verder opgebouwd. De leerlingen kijken uitdrukkingsloos en vol aandacht naar het gebeuren. Het ‘I.W.’ gesigneerde werk van de andere Leuvense stadsschilder, Jan Willems, stelt identiek hetzelfde moment voor, de zegening van het brood tijdens het Laatste Avondmaal. Doch ditmaal is de compositie uit 1521 opgebouwd volgens het renaissance-principe van de gulden snede: de zegenende hand vinden we terug op 3/5 van de hoogte en de bovenrand van de tafel is de horizontale middenscheiding van het paneel. Anders ook dan bij Dirk Bouts zijn de leerlingen hier vol beweging en kan de toeschouwer hun gedachtengang bijna van hun karikaturale gezichten lezen. Twee topstukken historisch erfgoed met elkaar in confrontatie brengen geeft dikwijls verrassende inzichten aan de toeschouwer. Deze Erfgoeddag biedt hiervoor een unieke gelegenheid!

De provincie is een belangrijke actor in cultureel Vlaams-Brabant. De dienst cultuur biedt het brede culturele veld een gedifferentieerd aanbod aan, zowel op het vlak van advies, financiering als logistieke ondersteuning. Daarnaast is de dienst actief bij bijvoorbeeld Monumentenwacht, de provinciale prijzen, Open Monumentendag, Erfgoeddag,... Als streekgericht bestuursniveau speelt de provincie een intermediaire rol binnen het erfgoedveld. Hierbij ligt het accent op het behoud, de studie en de ontsluiting van het rijke cultureel erfgoed in Vlaams-Brabant. i.s.m. Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed. Het VIOE is een wetenschappelijke instelling van de Vlaamse Gemeenschap, bevoegd voor het (beleidsgericht) onderzoek van archeologie, monumenten en landschappen.

Tweebronnen, Documentatiecentrum Vlaams-Brabant Diestestraat 49 , 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur, loopt nog tot 5 mei 2007

y T 016 25 40 74 E [email protected]

Het Scouts en Gidsen Museum (vroeger Nationaal Scoutsmuseum) werd gesticht in 1969 en is het meest uitgebreide en volledige scouts museum van Europa. Aan de hand van voorwerpen, uniformen, kentekens, vlaggen, foto’s en documenten maak je er kennis met de wereld van de scouting in België en daarbuiten, met o.a. de wereldjamborees. Je kunt het museum elke zondag van 15 mei tot 31 oktober bezoeken tussen 14 en 18 uur.

T 025531650 e [email protected] w www.vioe.be H Tentoonstelling: Geërfd goed

i.s.m. Universiteit Gent, Holsbeekse Werkgroep Heemkunde

Sint-Kwintenskerk Naamsestraat , 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

H Tentoonstelling: 100 jaar scouting

Het museum verzamelt erfgoed over het Vlaamse scoutsleven en stelt dat tentoon. Naast deze vaste collectie, presenteert het museum de gelegenheidstentoonstelling in het kader van de viering 100 jaar scouts België. Een kennismaking met de scoutswaarden doorheen de geschiedenis.

y

Scouts- en Gidsen Museum Kapel voormalige Sint-Geertruiabdij Sint-Geertruiabdij 6, 3000 Leuven doorlopend van 10 tot 18 uur

Steentijdmateriaal uit de vallei van de Winge, Holsbeek © VIOE 14 }


●

9. Scouts en Gidsen Museum P2

y

© Scouts en Gidsen Museum

●

10. Stadsarchief Leuven P2 T 016 30 08 70 E [email protected] W www.leuven.be/archief

Het stedelijk archief van Leuven is sedert 1164 bijna volledig bewaard gebleven en heeft de afgelopen 800 jaar geen noemenswaardige schade opgelopen. Leuven heeft zo een van de belangrijkste middeleeuwse stadsarchieven van het oude hertogdom Brabant. De kern van het archief bestaat uit de archieven van het stadsbestuur en de vroegere gemeenten Heverlee, Kessel-Lo en Wilsele. Naast de archieven van deze lokale overheden bewaart het stadsarchief ook archieven van personen, instellingen en bedrijven die op een of andere manier hun stempel hebben gedrukt op de ontwikkeling van Leuven. Het archief beheert ook historisch interessante verzamelingen van kaarten, plannen, foto’s, tekeningen, Leuvense kranten, administratieve literatuur, historische literatuur over Leuven en omstreken, en privéverzamelingen.


{ 15

H Leuven gecollectioneerd. Kies mee het

waardeNvolste collectiestuk van het stadsarchief! Poll en tentoonstelling i.s.m. familie Sprengers, familie Uytterhoeven De stad Leuven verwierf de voorbije jaren twee uitgebreide verzamelingen van Leuvenaars met een passie voor hun stad: Eugène Sprengers en Rik Uytterhoeven. Als verwoede verzamelaars van alles wat met Leuven te maken heeft, had voor hen elk collectiestuk naast de historische en eventueel financiële waarde op de eerste plaats ook een emotionele waarde. Het stadsarchief wil Erfgoeddag 2007 aangrijpen om het publiek met deze persoonlijke dimensie van waarde te confronteren. Bekende Leuvenaars kozen uit de beide collecties hun favoriete object en vertellen welke persoonlijke emotionele waarde het voor hen heeft. Deze topstukken van beide verzamelingen worden in winkeletalages in de Leuvense binnenstad tentoongesteld. Inwoners, studenten, pendelaars, bezoekers en toeristen kunnen vanaf Erfgoeddag via een poll mee bepalen welk van deze Leuvense objecten het waardeNvolste collectiestuk van het stadsarchief wordt. Ook kinderen en jongeren kunnen deelnemen!

Op de binnenplaats van Tweebronnen geeft een raamtentoonstelling uitleg over de verzamelaars Sprengers en Uytterhoeven en hun collecties. In het stadsarchief, bij de deelnemende handelaars en bij In&UitLeuven is een brochure beschikbaar met daarin alle geselecteerde topstukken en de reflecties van de bekende Leuvenaars. In de brochure zit bovendien een stemkaart, waarmee iedereen zijn persoonlijke voorkeur voor een van deze bijzondere erfgoeditems kan kenbaar maken en beargumenteren. brochure en poll, tentoonstelling Tweebronnen, Stadsarchief Leuven Rijschoolstraat 4, 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur deelnemen aan de poll kan nog tot 18 mei 2007 de raamtentoonstelling loopt tot 1 juli 2007

y

16 }

stromingen, lekker tafelen in de 19de eeuw en laatst ook - na vijf jaar ‘kwissen’ - een overzicht van de beste vragen en antwoorden van de Ken Uw Stad-Kwis. Daarnaast brengt SALSA! haar leden driemaandelijks een boeiende nieuwsbrief waarin je kennismaakt met de activiteiten van de vereniging, met mooie archiefvondsten en faits divers maar vooral met de minder gekende bronnen van het stadsarchief. H e xpertenbeurs: Papier hier!

i.s.m. Stadsarchief Vond je op zolder oude familiepapieren, “onleesbare” documenten, notariële akten, prenten, oude foto’s of partituren? Dan kan je ze ter identificatie komen voorleggen aan een team van specialisten die je eigendom naar waarde zullen schatten. We geven je geen financieel, wel een informatief waardeoordeel.

Rik Uytterhoeven © Pol Leemans Eugène Sprengers © stadsarchief Leuven

Tweebronnen, Stadsarchief Leuven Rijschoolstraat 4, 3000 Leuven schattingen tussen 14 en 17 uur

y

11. Stedelijke Musea Leuven

P1 ● P2 ●

T 016 22 69 06 E [email protected] W www.leuven.be/museumsite contact erfgoeddag: 016 22 69 06

SALSA! e [email protected] w http://vereniging.leuven.be/salsavzw

De aktiviteiten van de vzw Samen aktief voor het Leuvens Stadsarchief (SALSA!) houden verband met de promotie van het “papieren geheugen” van de stad. Het stadsarchief biedt immers een waaier aan mogelijkheden om de historiek van je straat, huis of perceel, je eigen familiegeschiedenis of aspecten van het bedrijfsverleden te reconstrueren. Voor ieder wat wils, sinds de middeleeuwen tot vandaag. Ondanks haar jonge leeftijd publiceerde de vereniging SALSA! reeds vier Cahiers, waarin telkens rond een bepaald thema dieper wordt ingegaan op een facet van de Leuvense geschiedenis, bvb. de Sint-Pieterskerk, de over-


Door de sluiting van het museum voor bouwwerkzaamheden zijn de stedelijke musea actief in de Schatkamer van Sint-Pieter, Exporuimte Tweebronnen en op vele andere plekken in Leuven. Op deze locaties maak je kennis met de collectie laatgotische schilder- en beeldhouwkunst, hedendaagse kunst en een eigenzinnige selectie uit de museale verzameling. In 2009 heropent de vernieuwde museumsite met de prestigieuze tentoonstelling Rogier Van Der Weyden. De Passie van de Meester, de indrukwekkende museale collectie en een hedendaagse kunsttentoonstelling.

H Rondleiding: het stadhuis met andere

ogen, voor ouders en kinderen Bekijk het stadhuis eens anders! Met de trouwzaal als vertrekpunt nodigen wij je uit op een zoektocht naar de verborgen schatten in vele onbekende kamers. Door de eeuwen heen smukten vele kunstenaars dit raadhuis op. Een boeiende reis door de tijd onder het waakzame oog van historische figuren en langs vaak onbekend erfgoed. Ook voor de jongsten valt er heel wat te ontdekken in alle hoeken en kanten. Je kan deze tocht individueel aanvatten of samen met een enthousiaste gids. Belangrijk bericht aan alle nieuwsgierige wijsneuzen van 6 tot 12 jaar! Op zondag 22 april is het jullie dag! Dan gaan we namelijk helemaal terug in de tijd toen Leuven nog Loven was en het hele verhaal van deze merkwaardige stad nog moest beginnen. Zo maken we kennis met ridder Bastijn en zijn 7 dochters... We kruipen in de huid van adellijke families door hun belangrijkste onderscheidingsteken zelf te maken. Meer dan 550 jaar geleden werd ons schitterend stadhuis gebouwd maar wat gebeurde er allemaal in dat stadhuis? Al deze raadsels lossen we samen op zondag 22 april. Afspraak om 10.30,13, 14, 15 en 16 uur. Er worden eveneens gelijktijdige rondleidingen voorzien voor de ouders. Stadhuis, Grote Markt 9 , 3000 Leuven Rondleidingen met gids om 10.30, 13, 14, 15 en 16 uur; duur: 1 uur Individueel bezoek tussen 10 en 18 uur

y H Publicatie: Kunstwerken, hoe bewaar je

hun waarden? Gedurende de bouw van het nieuwe museum worden verschillende kunstwerken onder handen genomen door gerenommeerde restaurateurs en wordt hun verhuizing naar een gespecialiseerd depot voorbereid. Speciaal voor Erfgoeddag presenteren we een publicatie


{ 17

king en van het trefpuntcentrum, stimuleert interne, externe, nationale en internationale contacten en bevordert haar ledenwerking. SIWE heeft ook een eigen verzameling met representatieve objecten en documenten. H Tentoonstelling: Industrieel en weten-

Trouwzaal stadhuis © Toerisme Leuven - Eric Dewaersegger

waarin gastauteur Elsje Janssen de belangrijkste waarden m.b.t. het eigentijdse behoud en beheer van kunst toelicht. Over bewaarwaarde(n)! Stadhuis, Grote Markt 9 , 3000 Leuven tussen 10 en 18 uur

y

12. Steunpunt voor Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed vzw

schappelijk erfgoed, waarde(n)vol SIWE buigt zich op Erfgoeddag over de technologische, wetenschappelijke, historische, sociale, volkskundige en esthetische waarden van industrieel en wetenschappelijk erfgoed. Een doorlopende tentoonstelling met foto’s, objecten en filmfragmenten illustreert dit. Kunstenaars Karolien en Liesbeth Cauwenberghs, Hans Geyens, Annemie Malliet en Gert Moens stellen tentoon in het magazijn. Ook de VCMtentoonstelling Rollend, rijdend en vliegend erfgoed.Van autoped tot straaljager. Van hondenkar tot tonnenkraan is voor publiek toegankelijk op Erfgoeddag. Los van de speciale Erfgoeddagactiviteit, is de vaste collectie GRATIS doorlopend te bezoeken. Je kan ook doorlopend een rondleiding met gids volgen.

Steuntpunt voor Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed vzw Molens Van Orshoven Stapelhuisstraat 15, 3000 Leuven doorlopend open tussen 10 en 18 uur

y Molens Van Orshoven © SIWE vzw

T 016 58 43 42 E [email protected] W www.siwe.be contact erfgoeddag: 0477 39 05 56

SIWE (Steunpunt voor Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed) is gehuisvest in de voormalige Molens Van Orshoven, een 19de-eeuws industrieel gebouw. SIWE wil het industrieel, technisch en wetenschappelijk erfgoed instandhouden en ontsluiten door het te verzamelen, beschermen, bestuderen, en bekend te maken door o.a. tentoonstellingen. SIWE werkt aan de uitbouw van de trefpuntwer18 }


O

De Molens van

Orshoven

erfgoed van onschatbare waarde(n)!

E rfgoeddag 2007 focust op de wa a r de ( n ) van erfgoed. H et is daarom goed even stil te sta an bij de specifiek e wa a r den van het in dustr i eel en w etensch a ppelij k er fgoed ,

SIWE zich in Hoewel E rfgoed roer en d en im m a -

h et patr i monium wa a rov er het bijzonder ontfermt. dag zich focust op h et

het monumentale magazijn (uit 1887, gelegen aan de straatzijde), daarachter het silogedeelte, de eigenlijke maalderij, de machinezaal, de zogenaamde zakkenkuiserij, de silo-kuismolen en schrijnwerkerij: samen een ondeelbaar en coherent geheel met een uitgesproken industrieel-archeologische waarde!

terieel erfgoed , kunnen we dit toch niet voll e dig lost r e k k en va n ons on roe r en d erfgoed.

Zo

Molens Van O rshoven, het SIWE vzw sinds vele jaren onderdak heeft en van waaruit de vereni ging ha ar werkza amheden ontplooit, van e en h e e l a a n ta l v e r sch i ll en de wa a r den . H ier volgt een niet limitatieve lijst. getuigen de

complex waarin

HISTORISCHE WAARDE Het graanmaalderijcomplex Molens Van Orshoven kan bogen op een rijke en lange geschiedenis. Het bedrijf, lange tijd een familiale onderneming die evolueerde naar een Naamloze Vennootschap, is typerend voor de schaalvergroting in de maalderijsector in de loop van 19de en de 20ste eeuw. Het complex maakt deel uit van het unieke industriële landschap van de Leuvense Vaartkom, één van de belangrijkste ankerpunten van de industriële geschiedenis van Leuven en van Vlaams-Brabant. INDUSTRIEEL-ARCHEOLOGISCHE WAARDE De Molens Van Orshoven is een karakteristiek middelgroot industrieel complex dat zich fasegewijs ontwikkelde vanaf de rooilijn van de Stapelhuisstraat. Het geheel is georganiseerd rond een langwerpige binnenplaats. Het bestaat uit het vooraan gelegen 19de eeuws woonhuis en het daarachter gelegen kantoorgebouw (en aanpalend laboratorium), met daar tegenover

TECHNOLOGISCHE WAARDE Hoewel na de stopzetting van de industriële activiteit in 1982 de meeste machines uit de gebouwen werden verwijderd, is het productieproces nog steeds afleesbaar uit de configuratie van de gebouwen en de overgebleven machines. Deze hebben een technologische waarde en omvatten onder meer een nog bedrijfsklare elektromotor, verbonden met een brede drijfriem aan een ijzeren vliegwiel (in de machinezaal), een metalen tobogan (in het magazijn), een aantal maalstoelen (in de maalderij) met een deel van het aandrijvingsysteem (gelijkvloers van de maalderij), een Archimedesschroef (in het silogedeelte) en een monumentale wasmachine (in de kuismolen). ARCHITECTURALE WAARDE De oudste gebouwen van het complex betreffen het neoklassiek getinte woon- en directiehuis (circa 1875), voorzien van decoratieve vensteromlijstingen en de via een grote rondbogige poort bereikbare industriële gebouwen, ontworpen door Bouwmeester A. Van Eul in 1887 : maalderij, silo en magazijn. De machinezaal dateert uit 1903-1905 en herbergde de vroegere stoommachine, in 1935 vervangen door een elektrische aandrijving. De eigenlijke maalderij is een groot rechthoekig volume in baksteen, deels van vijf bouwlagen, waarvan de houten binnenstructuur later werd gewijzigd en versterkt met metalen profielen. De maalde-


{ 19

e r f g o e d

pa r c o u r s

b} Themaparcours die je zelf k an volgen Pa rcou rs

coll ecti est u k k en sta dsa rch i ef

Aan de hand van een wandelbrochure die je in het Stadsarchief (Tweebronnen, Rijschoolstraat 4/Diestsestraat 49, 3000 Leuven) of bij In&Uit Leuven (Naamsestraat 1, 3000 Leuven) kan ophalen, wandel je langs verschillende winkeletalages die tijdelijk enkele waardevolle archiefstukken herbergen. Bedoeling is dat iedereen deze mooie stukken kan bewonderen en via een poll mee kan stemmen voor het meest waardevolle collectiestuk van het archief! Meer info: zie ook p. 16 vertrekpunt: Stadsarchief Leuven, Tweebronnen, ingang via Rijschoolstraat 4 of Diestsestraat 49, 3000 Leuven

Pa rcou rs

A} Parcours begeleid door gids Zin om je op Erfgoeddag te laten leiden door een ervaren gids? Schrijf je dan in voor een van deze parcours, die elk langs vijf verschillende Erfgoeddaglocaties trekken.

P1 P ● ,

Meer info: zie ook p. 8, 10, 23, 32 locaties: Arenbergkasteel, Kardinaal Mercierlaan 94, 3001 Heverlee UZ Sint-Rafaël (en Vesaliusinstituut), Kapucijnenvoer 33, 3000 Leuven Universiteitsbibliotheek, mgr. Ladeuzeplein 21, 3000 Leuven toegankelijk tussen 10 en 18 uur

1 neemt je m ee langs de S int -Kwintens KADOC, de Universiteitsbibliotheek , het en de L euvense studentenmosk ee .

a rcou rs

k er k

het

stadhuis

vertrekpunt: Sint-Kwintenskerk, Naamsestraat, 3000 Leuven vertrek om 11 of 15 uur – maximum 25 personen per rondleiding reservatie via [email protected] of 016 24 14 55 duur: 2 uur eindpunt: Studentenmoskee, Rijschoolstraat 25, 3000 Leuven

P2 P ●

2 leidt je langs het UZ S int -R a fa ël , het L euvense studentenmosk ee , het archief T weebronnen en het S couts en G idsen museum . a rcou rs

Pa rcou rs R ew i n d >> Vijftien jongeren nemen actief deel aan de Erfgoeddag en brengen hun zelf gemaakte theatersketches op vijf verschillende Erfgoeddaglocaties. Het erfgoed dat op deze locaties aanwezig is, wordt op een creatieve manier in hun theaterscènes verwerkt. Een aanrader voor jong en oud! Meer info: zie ook p.8 locaties: Molens van Orshoven, Stapelhuisstraat 15, 3000 Leuven stadhuis, Grote Markt 9, 3000 Leuven Universiteitsbibliotheek, Mgr. Ladeuzeplein 21, 3000 Leuven UZ Sint-Rafaël, Kapucijnenvoer 33, 3000 Leuven Sint-Kwintenskerk, Naamsestraat, 3000 Leuven Op elk van deze 5 locaties worden de sketches telkens opgevoerd tussen 11 en 11.30 uur, 12.30 en 13 uur, 14.30 en 15.00 uur, 15.30 en 16 uur en tussen 17 en 17.30 uur

stadhuis , de

vertrekpunt: UZ Sint-Rafaël, Kapucijnenvoer 33, 3000 Leuven vertrek om 11 of 15 uur – maximum 25 personen per rondleiding reservatie via [email protected] of 016 24 14 55 duur: 2 uur eindpunt: Scouts en Gidsen Museum, Sint-Geertruiabdij, 3000 Leuven

20 }


aca dem isch er fgoed

Ook de Leuvense Universiteit heeft een rijke verzameling erfgoed. Dit academisch erfgoed zit vaak erg verspreid en is nog weinig bekend. In het Arenbergkasteel van Heverlee, in het UZ Sint-Rafaël (en het Vesaliusinstituut) en in de Universiteitsbibliotheek kan je alvast kennismaken met een deel van deze fascinerende academische collectie. In de Universiteitsbibliotheek en in het Vesalius instituut (UZ Sint-Rafaël) kom je ook meer te weten over Andreas Vesalius.


{ 21

rij is door zware muren gescheiden van het silogebouw, die binnenin bestaan uit twaalf betonnen kokers waarvan de trechters op de licht verzonken gelijkvloerse verdieping uitkomen. Het rijzige magazijn of stapelhuis bevat op de begane grond slanke gietijzeren kolommen en op de bovenverdiepingen een zeer imposante, inwendige grenenhouten draagstructuur, een uniek voorbeeld van de 19de eeuwse industriële houtbouwwijze. Aan de straatzijde is de magazijngevel voorzien van talrijke decoratieve, smeedijzeren muurankers, uitgewerkt in de vorm van de overlappende letters V en O, de initialen van de ondernemingsnaam. Tegenover de industriële gebouwen bevinden zich de kantoren en het voormalig laboratorium (1879), van een nieuwe gevel voorzien in 1948 in een sobere modernistische stijl. De karakteristieke erkeruitbouw, voorzien van rondboogvensters, omvatte vanaf 1879 de personeelsrefter. Helemaal achterin het bedrijfsterrein staat een uit 1898 daterend schrijnwerkerijgebouwtje met pannen zadeldak. De architectuurwaarde van het complex is derhalve bijzonder hoog. ESTHETISCHE WAARDE Industriële gebouwen zijn niet alleen doelmatig, maar in sommige gevallen ook fraai afgewerkt en mooi van vormgeving. Dit laatste is ongetwijfeld het geval bij de Molens Van Orshoven, gekenmerkt door een unieke samenhang van bouwvolumes en door de architecturale waarde van de onderscheiden gebouwen. De sterke afwisseling van grote en kleinere, open en meer gesloten binnenruimten (zoals bijvoorbeeld de karakteristieke gietijzeren ramen met metalen roedeverdeling), worden telkens weer opnieuw ervaren door de bezoekers en de gebruikers van het gebouwencomplex. Onder meer deze redenen hebben geleid tot de bescherming van de Molens Van Orshoven als monument, een eer die slechts aan weinige industriële gebouwen is toebedeeld!

OUDERDOMSWAARDE EN ZELDZAAMHEIDWAARDE Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontsnappen de gebouwen Van Orshoven als bij wonder aan de geallieerde luchtbombardementen die in mei 1944 omzeggens geheel de Leuvense Vaartkom in de as legden. Het complex overleefde ook de delicate jaren, volgend op de stopzetting van de industriële uitbating (vanaf 1982). Dit in tegenstelling tot vele andere industriegebouwen, die in dat geval meteen of kort nadien met de grond gelijk gemaakt werden. De Molens Van Orshoven vormen vandaag dus een uniek voorbeeld van integraal behouden bedrijfsarchitectuur uit het einde van de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw in Leuven. Regionale uniciteit gaat hier dus hand in hand met de anciënniteit of de ouderdomswaarde. VOLKSKUNDIGE EN SOCIALE WAARDE Vlaanderen is eeuwen lang het land van winden watermolens geweest, de traditionele bakens in het Vlaamse landschap, waarmee graan tot bloem werd vermalen, een van de meest essentiële componenten van onze voeding. In de negentiende eeuw, de tijd van de industriële revolutie en van sterke bevolkingsaangroei, wordt Vlaanderen geïndustrialiseerd. De voeding- en agrarische nijverheid ontsnapt hier niet aan en ook het graanmalen wordt gemechaniseerd en gecentraliseerd in steeds grotere maalderijen. Ondanks de schaalvergroting worden deze maalderijen nog steeds molens genoemd. Ze worden bemand door arbeiders en bedienden die er door hard labeur en met grote arbeidsdiscipline letterlijk hun dagelijks brood komen verdienen. De duidelijke link van industriële monumenten met de geschiedenis van het dagelijks leven spreekt tot ieders verbeelding en is zeker ook voelbaar bij elke confrontatie van bezoekers met de Molens Van Orshoven.

TOERISTISCHE WAARDE In de loop van de laatste decennia hebben industrieel en technologisch erfgoed bijgedragen tot de uitbreiding en de diversifiëring van het toeristisch aanbod, zowel in Vlaanderen als daarbuiten. Oude industriële gebouwen zijn vandaag steeds minder “het lelijke eendje” van het bouwkundig erfgoed. Zowel in oude industriële regio’s als in kunststeden begint men het karakteristiek industrieel erfgoed aan te wenden als toeristische paradepaardjes, als hefbomen voor nieuwe vormen van toeristische recreatie en educatie, gericht op de ontdekking van de roots van de technologie en/of van de arbeid. De Molens Van Orshoven worden bij de jongste afleveringen van de Open Monumentendag en andere evenementen steeds talrijker bezocht en laten een unieke herinnering na bij duizenden bezoekers van alle leeftijden. HERGEBRUIKWAARDE A ls er fgoedorgan isat ie is SI W E vzw zich bewust van de onvolprezen hergebruikwaarde en herbestemmingmogelijkheden van industriële gebouwen. SIWE nam zelf, kort na haar oprichting, intrek in de Molens Van Orshoven, zowat tien jaar geleden. De verdiepingen van het molengebouw en het gelijkvloers van het magazijn worden momenteel gebruikt als ateliers, repetitie- en spektakelruimten voor theater- en dansproducties. Fabuleus, Braakland/ZheBilding en Artforum, die gedeelten van het complex huren en intensief gebruiken, zijn niet meer weg te denken uit het Leuvense cultuurlandschap. Voor deze theatermakers en kunstenaars vormen het unieke karakter van de molens en de grote flexibiliteit van de ruimten pluspunten. Ook voor SIWE die hier regelmatig tentoonstellingen organiseert, is dit het geval. De zeer talrijke (vooral jonge) bezoekers aan de ontelbare cultuurmanifestaties in de molens vormen de beste publiciteit voor het uniek industrieel monument, dat de Molens Van Orshoven zeker is !

Patrick VIAENE (Voorzitter SIWE vzw)

22 }


●

13. Universiteitsbibliotheek P1 T 016 32 46 60 E [email protected] W http://bib.kuleuven.be/bibc/index.php contact erfgoeddag: 0484 97 32 21

De Leuvense Universiteitsbibliotheek heeft een bewogen geschiedenis. De eerste bibliotheek van de in 1425 opgerichte universiteit was sinds 1636 gehuisvest in de Universiteitshal aan de Naamsestraat. Samen met een flink deel van de stad werd dit gebouw in augustus 1914 door Duitse troepen in de as gelegd. Nog tijdens de oorlog kwamen in de geallieerde en neutrale landen comités tot stand die geld en boeken bijeenbrachten voor het herstel van de Leuvense bibliotheek. De Amerikanen stalen de show met het aanbod van een nieuw gebouw, aan het huidige Mgr. Ladeuzeplein. Bij de intocht van de Wehrmacht in mei 1940 gingen zo’n 900.000 boekdelen samen met een groot deel van het nieuwe gebouw in de vlammen op. De huidige rijke collecties werden dus grotendeels pas na W.O.II verworven. H Tentoonstelling en rondleiding:

Het dagelijks boek. 17de-eeuwse lectuur anders bekeken i.s.m. Erfgoedbibliotheken Vlaanderen In de tentoonstellingszaal op de begane grond loopt een kleine en fijne expositie. Het dagelijks boek toont twaalf boeken die in onze gewesten gedrukt werden in de zeventiende eeuw, en die vandaag berusten in een van de vele erfgoedbibliotheken die ons land rijk is. Door hun onderwerp, hun vaak bescheiden vormgeving en de (volks)taal waarin ze geschreven werden, bereikten ze een groot publiek en gaven ze het dagelijks leven vorm: een almanak, een kookboek, een liedbundel, een tuinboek…

H Tentoonstelling:

Valerius Andreaszaal en Vesalius In de Valerius Andreaszaal op de tweede verdieping is een selectie te zien van de handschriften en de kostbare werken die de bibliotheek rijk is. Let speciaal op het beroemde


{ 23

14. Verbond der Jaartallen

Jaar’. Op Erfgoeddag stellen deze actieve Leuvenaars, naast hun traditionele collectie, ook speciaal gekozen stukken met persoonlijke en historische waarden tentoon. Ook de Joorzangers, het koor van de Jaartallen, treden op met een selectie uit hun Leuvens repertoire. Om 13.30 uur op de pui van het stadhuis. Na een les Leuvens dialect in de Raadskelders (cf. Academie voor het Leuvens dialect, p.6) kan iedereen meezingen!

E [email protected] W vereniging.leuven.be/verbondderjaartallen/

Andreas Vesalius© JCW zie ook Vesaliusinstituut en activiteit JCW, p.10

tractaat van de Leuvense alumnus, de arts Andreas Vesalius (1514-1564), getiteld De Humani Corporis Fabrica, gedrukt te Bazel in 1543. De Fabrica wordt beschouwd als een mijlpaal in de geschiedenis van de anatomie en geneeskunde. De titelpagina toont dan ook een van zijn beroemde dissecties, bijgewoond door nieuwsgierige lui van allerlei pluimage. De nauwkeurige en artistieke houtsneden in het boek, naar tekeningen van Jan van Kalkar, spreken nog steeds tot de verbeelding.

Het Verbond der Jaartallen werd in 1961 in het leven geroepen om de verschillende vriendenkringen van de ‘Mannen van het jaar’ samen te brengen. Deze vriendenkringen, ook wel ‘de jaartallen’ genoemd, zijn een uniek Leuvens fenomeen sinds 1890. Mannelijke Leuvenaars verenigen zich op basis van hun gemeenschappelijk geboortejaar en organiseren tussen hun veertigste en vijftigste verjaardag allerlei activiteiten. Het uiteindelijke doel is om samen hun vijftigste verjaardag met veel luister te vieren. De traditie wil bovendien dat elk jaartal hierbij een eigen embleem, vlag en kostuum kiest. Ondertussen zijn er al meer dan 130 Vriendenkringen ‘Mannen van het Jaar’. Het materiaal verbonden met deze Leuvense geschiedenis bevindt zich grotendeels in de Raadskelders van het stadhuis.

Raadskelders Stadhuis Grote Markt 9 , 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

y Joorzangers, om 13.30 uur, Pui van het stadhuis

15. Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, afdeling Leuven E [email protected] W home.scarlet.be/~jdebeurm/index.htm contact erfgoeddag: 0497 39 39 46

H Tentoonstelling: De Jaartallen. Uniek

VVF-Leuven helpt iedereen bij het zoeken naar zijn voorouders en het opstellen van een familiegeschiedenis. De vereniging richt maandelijks een lezing in over een genealogisch onderwerp of een praktijkavond waar men de (beginnende) stamboomonderzoekers het oud schrift of het (kerk)Latijn leert lezen en begrijpen. Regelmatig wordt ook een cursus Klim in je stamboom ingericht, die je wegwijs maakt in de methodiek en waardevolle tips in verband met stamboomonderzoek geeft. Ook de computergebruikende familiekundige wordt geholpen middels voordrachten en cursussen. De vergaderingen en cursus sen v inden mees t al plaats in het Cultuurcentrum 30CC te Leuven. Elke eer ste z aterdag van de maand is er een archiefnamiddag in het Rijksarchief.

Leuvens erfgoed verzameld Het Verbond der Jaartallen verenigt de unieke Leuvense vriendenkringen ‘Mannen van het Vaandeldragers Jaartallen © Karel Rondou

Universiteits bibliotheek Leuven Mgr. Ladeuzeplein 21, 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur loopt nog tot 28 april 2007

Weinig geld, veel emoties. De waarde(n) van familiaal erfgoed i.s.m. Erfgoedcel Leuven VVF-Leuven stelt, behalve haar eigen publicaties, waardevolle familiestukken tentoon die iedere genealoog graag in zijn bezit zou hebben: originele trouwboekjes, testamenten, verkoopakten en zelfs gebruiksvoorwerpen. Ook over lopende projecten verneem je meer. Speciaal voor Erfgoeddag maakte VVF-Leuven ook een kleine publicatie over de waarde van het genealogisch verzamelen. Zolang de voorraad strekt, kan je op zondag 22 april een gratis exemplaar krijgen. Stadhuis, wandelzaal Grote Markt , 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

y

16. Vrienden van de Leuvense Musea E [email protected] W leuven.be/showpage.asp?iPageID=3444

De vriendenvereniging is verbonden aan de stedelijke musea Leuven. Ze wil de musea en het Leuvense kunstpatrimonium bekendmaken en promoten, o.a. door erover te publiceren, en wil de Leuvense musea steunen door middel van aankopen. H Infostand: Een museumstrip en kunst

gereproduceerd Samen met andere Leuvense verenigingen bemannen de Vrienden van de Leuvense musea een stand in het stadhuis. Zij presenteren hun gloednieuwe Museumstrip over de waarden van erfgoed en stellen hun Arca-kunstreproducties tentoon. Stadhuis, wandelzaal Grote Markt 9 , 3000 Leuven open tussen 10 en 18 uur

y

© VVF, afdeling Leuven

y 24 }

H Tentoonstelling en boekenbeurs:



{ 25

A

Academisch Erfgoed. Monsters zonder waarde? Een tandartsenboor en een vroegchristelijke olielamp, een pacemaker en een wezel uit het Heilig Land, verenigd in de salons van het Arenbergkasteel. Wat hebben ze met elkaar te maken? Ze maken allemaal deel uit van het Academisch Erfgoed, op het kasteel na misschien, dat we dan toch minstens tot het bouwkundig erfgoed moeten rekenen. Erfgoed breidt als een olievlek uit en heeft inmiddels de academische wereld bereikt die het begrip al langer had omhelsd zonder te beseffen hoeveel erfgoed ze zelf genereert en opslaat. Dat ligt opgeslagen op zolders en in kelders van universiteitsgebouwen, slechts zelden gepresenteerd in een museale opstelling en uitsluitend toegankelijk op verzoek. Van valorisatie is nauwelijks sprake, het concept zelf moet nog aan de man worden gebracht. Werk aan de winkel voor de erfgoedsector. Erfgoed is inmiddels gemeengoed geworden maar academisch erfgoed klinkt toch al meteen wat duurder. Academisch erfgoed is erfgoed dat zijn betekenis ontleent aan de academische context waarin het oorspronkelijk tot stand is gekomen of dat uitdrukking geeft aan de academische identiteit. Centraal staat dus het wetenschappelijk onderwijs en de ermee verbonden praktijken en de daarmee verbonden corpsgeest en bedrijfscultuur. Voorwaar een hele mondvol. En het klinkt behoorlijk theoretisch zoals dat in de academische wereld betaamt. Iets meer down to earth blijkt het voornamelijk om verzamelingen, objecten – naturalia en artefacten, maar ook toestellen, apparaten en instrumenten – te gaan die ten nauwste samenhangen met de basisactiviteiten van 26 }

het academische bedrijf: bestaande kennis overdragen en nieuwe kennis aanmaken. Het zijn de kerntaken van de universiteit: onderwijs vanouds en onderzoek, waarop van in de 19de eeuw steeds grotere nadruk is komen te liggen. Sinds de academie uit haar ivoren toren is getreden in de 20ste eeuw, rekent men daar ook maatschappelijke dienstverlening toe, diensten rechtstreeks aan de samenleving verstrekt. Als je gaat kijken wat er daadwerkelijk allemaal aan de universiteit wordt verzameld, wordt het al gauw nog meer laag-bij-degronds: tandartsenboren en boorkernen met bodemprofielen, sportbekers, bierpotten en bedpannen. De laatste recipiënten blijken minder verband te houden met onderwijs en onderzoek dan met zorgverstrekking in de maatschappelijke sfeer. De bekers zijn gerelateerd aan sportbeoefening, waarvan de studentenbevolking zich lange tijd afkerig heeft getoond. De bierpotten verwijzen naar de drankconsumptie die daarentegen altijd een essentieel onderdeel is geweest van de intellectuele subcultuur. De bedpannen zijn gepromoveerd tot Medisch Academisch Erfgoed: ze behoren tot het patrimonium van de universitaire ziekenhuizen waar patiëntenzorg steeds hand in hand is gegaan met klinisch onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

sus op alcohol bewaarde specimina) en van onaanraakbare en aan te raken objecten (bij de geologen die hun mineralen, kristallen en fossielen verdelen over museale en didactische collecties). De laatste categorie is interessant omdat ze ons bij het uitgesproken didactische opzet van vele van die collecties brengt. De tactiele omgang met de materie – geen modellen of replica’s, maar the real thing – is aanschouwelijk onderwijs van de bovenste plank. De gedachte die voorzit is het oude pedagogische adagium verba docent, exempla trahunt, woorden wekken, voorbeelden strekken. De methode moet zeer letterlijk worden genomen. De machines in het Thermotechnisch Instituut kunnen in een handomdraai onder stoom worden gebracht. De stoommachines stampen en dampen, motoren (gas-, diesel- en straalmotoren) loeien. Dit is het universum van de thermodynamica in een machineloods vlak bij het Arenbergkasteel (bezoek op verzoek), academisch erfgoed met een lage drempel en gelijk een tempel van de industriële archeologen. De pedagogische functie van dit infernale geweld is zonneklaar. Hier worden de ingenieurs klaargestoomd

Aanschouwelijk onderwijs Wie de gangbare indelingen nagaat, dreigt spoedig verstrikt te geraken in de categorieën van Borges’ Chinese encyclopedie. Er blijkt sprake te zijn van vochtige en droge stukken (bij de dierkundigen: skeletten ver-


die straks op de werkvloer de leiding krijgen over mens en machine. In schril contrast daarmee staat de museale stilte in de kelders van het Mgr. Sencie-instituut met de restanten van de musea voor Antieke en Christelijke Oudheidkunde, die eertijds zo prominent gehuisvest waren in de Universiteitshal. Bijzonder typerend, ook vanwege de instructieve doeleinden, is de afgietselcollectie die deels bekostigd werd met de Duitse herstelbetalingen van na de Eerste Wereldoorlog. De collectie is vergelijkbaar met de pleisteren modellen van kruisbloemen en koolbladkapitalen –architectuur in het gips – uit het tekenatelier van Joris Helleputte, tegenwoordig als in een showroom tentoongesteld in een zijvleugel van het Arenbergkasteel. Relicten bestaan er ook nog van het Bijbels Museum dat gebruiksvoorwerpen toonde uit Jezus’ tijd en dieren en planten uit het Heilig Land. Afgezien van de expertise in de bijbelse botanica, kan de K.U.Leuven prat gaan op een officieel statuut als herbarium-houder. De stedelijke kruidtuin aan de Kapucijnenvoer, die teruggaat op de hortus van de aloude faculteit der medicijnen en nog tot in de 20ste

Pacemaker. Verzameling Universitaire Ziekenhuizen Leuven. © U.Z. Leuven - foto B. Vandermeulen.


{ 27

eeuw in gebruik was door de universiteit, mag op goede gronden tot het academisch erfgoed worden gerekend. Het Zoölogisch Museum in het Koningscollege gaat met zijn collectie ‘systematiek van de dieren’ terug op het kabinet voor natuurlijke historie dat omstreeks 1818 aan de Leuvense rijksuniversiteit werd ingericht op last van Willem I, onder het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Tot voor enkele jaren kregen de Leuvenaars krachtens een overeenkomst uit 1835 met de kermis gratis toegang tot de collectie. Topstukken zijn het skelet van een walvis en een exem-

van ’t algemeen. Het Spoelberchmuseum werd van meet af ondergebracht in het Heilige-Geestcollege. Proefondervindelijk onderzoek Het onderscheid tussen didactische en wetenschappelijke collecties is niet haarscherp. Ten slotte behelst alle academisch onderwijs een initiatie in wetenschappelijk onderzoek. Veel onderricht verloopt proefondervindelijk met behulp van retorten en erlenmeyers, microscopen en telescopen. Vele zogenaamd didactische collecties bevatten

king van de zintuigen, bevinden zich verschillende waardevolle prototypes (en ook wel heel fraai vorm gegeven toestellen, met een Empire-toets of met de allure van een schouwstuk uit de Biedermeier). In de lijn van veel 19de-eeuws onderzoek, dat encyclopedisch en beschrijvend van aard was met veel belangstelling voor systematiek en classificatie, zijn grote materiaalverzamelingen tot stand gekomen. Daar kunnen etnografica toe gerekend worden met in het bijzonder een collectie Afrikaanse kunst – professoren stuurden missionarissen uit – die nu vooral vanwege haar estheti-

Een bijbels beest uit het Heilig Land: de wezel (Deut.14-7 en Lev. II:29/30). Faculteit Letteren, Didactisch Museum Archeologie. © K.U.Leuven - foto B. Vandermeulen.

Spijkerbeeld (Mungundu), Yombe (West-Kongo), afkomstig uit de etnografische verzameling van de voormalige Leuvense Hogere Handelsschool. Hout, h. 98 cm. © K.U.Leuven - foto P. Leemans

plaar van de coelacanth die men uitgestorven waande. De museumzaal die met haar galerij als twee druppels op de Gentse tegenvoeter gelijkt, is door geïmproviseerde verbouwingen helaas verminkt. Zelfs een pure kunstverzameling als de collectie van burggraaf de Spoelberch – porselein, zilver, pronkmeubels en schilderijen – werd in 1909 met uitdrukkelijk pedagogische bedoelingen geschonken. Tot lering en vermaak, maar toch vooral tot lering en tot nut 28 }

studiemateriaal met hoge wetenschappelijke waarde, zoals de vertebratenverzameling van professor De Dorlodot, de kanunnik die Darwin in Leuven heeft geïntroduceerd. Andere collecties zijn dan weer van belang voor de geschiedenis van het vakgebied in het algemeen of de Leuvense wetenschapshistorie in het bijzonder. Tussen de apparaten die de psycholoog Albert Michotte aan het begin van de 20ste eeuw gebruikte bij zijn baanbrekend onderzoek naar de wer-


weckpotten van anatomisch-pathologische verzamelingen. Ze prikkelen de nieuwsgierigheid en wekken verbijstering of mededogen. Sommige universiteiten pakken er sinds kort voorzichtig mee uit. In Leuven toont de medische faculteit zich begrijpelijkerwijs zeer terughoudend. We zijn er kennelijk nog niet helemaal uit of het wel gepast is menselijke resten te tonen. De hersenen van Guido Gezelle blijken inmiddels spoorloos. Ontelbare gespecialiseerde collecties met wandplaten en preparaten – het Museum voor Huidziekten om er maar één te noemen – zijn inmiddels opgedoekt.

sche waarde hoog wordt aangeslagen. Maar dergelijke monsterverzamelingen bevatten door de bank genomen op het eerste gezicht redelijk waardeloze objecten, radiolampen in het Instituut voor Elektrotechniek, stamschijven in de xylotheek van het lab voor bosbouw. Dit zijn monsters zonder waarde. Ze ontlenen hun waarde aan de samenhang van collectie en context. Er zijn ook monsters die we helemaal niet te zien krijgen en die zich ongetwijfeld schuilhouden in de

erfgoed Van zodra de collecties hun didactische functie kwijt zijn of het onderzoek is afgesloten en niets lijkt erop te wijzen dat de bewuste objecten nog nieuwe informatie zullen genereren, zijn ze in hun bestaan bedreigd. Dan stollen ze tot erfgoed of ze verstoffen als erfgoed. Heel soms worden ze gekoesterd, zoals de stoommachines van het Thermotechnisch Instituut en de apparaten van de psychologen en het erfgoed


{ 29

universiteit moet ook in de sector van het erfgoed wel degelijk een speerpuntfunctie vervullen. Collecties dienen naar waarde geschat. Getaxeerd op hun merites, beoordeeld op hun cultuurhistorische betekenis. De universitaire verzamelingen stonden alle in het teken van aanschouwelijk onderwijs of proefondervindelijk onderzoek. Idealiter leveren ze tastbare bewijzen inzake de constructie en de overdracht van kennis en ze laten zien hoe we alles aan de weet zijn gekomen, over de natuur en het heelal en over alles wat des mensen is.

Binoculair oogspiegelmodel gebruikt bij onderricht over de werking van de oogspieren. Faculteit Psychologie en Pedagogie, Laboratorium Experimentele Psychologie. © K.U.Leuven - foto B. Vandermeulen.

in de Universitaire Ziekenhuizen. Sommige collecties geraken op drift. Wie redt de honderden laadjes met duizenden gesteenten (‘Carbon-Allemagne du Nord’) uit de kelders van een college aan de Naamsestraat? Andere collecties blijven verweesd achter, na het verscheiden van de zorgzame gelegenheidsconservator of na de verhuizing van faculteit of instituut. Zo bleef de farmaceutische collectie (met een vijzel uit 1650!) in de zogeheten Couvreurzaal, waar het interieur van een oude apotheek wordt opgeroepen, in het midden van de campus Sociale Wetenschappen. Al te vaak leiden verzamelingen een noodlijdend bestaan. Een nieuw opgerichte com30 }

missie buigt zich sinds kort over de vraag hoe men daar in de toekomst het best mee om kan gaan: bewaren, afstoten, herbestemmen? Aan Nederlandse universiteiten pleegt men daaromtrent landelijk overleg, een geavanceerde aanpak die internationaal bekend is geworden als de Dutch approach. In Vlaanderen ligt samenwerking met de universiteit Gent (die bijzonder rijke wetenschappelijke collecties in huis heeft) voor de hand. Niet alles hoeft ten eeuwigen dage worden bewaard. De professoren hoeven niet in erfgoed te grossieren, het verleden mag ons niet overwoekeren en het conserveringsbeleid mag niet resulteren in de vorming van een schaduwuniversiteit. Maar de


Bij uitbreiding Totnogtoe ging het over academisch erfgoed in enge zin. Het papieren erfgoed lieten we bewust links liggen, net omdat het veel bekender en veel minder bedreigd is. Pro memorie zij hier dus naar het Universiteitsarchief verwezen: het Archief met zijn oorkondenschat – de vierhonderd charters met de privileges van de oude universiteit – en de archieven van de rectoren uit de recente geschiedenis, en het digitaal academisch erfgoed dat nog aan het antichambreren is. En naar de annex van het off iciële Archief: het Archief en Museum van het Vlaams Studentenleven (AMVS) waar de wilde haren van generaties alumni zijn opgeslagen mitsgaders de petten en linten en andere attributen van het studentenleven. In de Centrale Bibliotheek worden sinds mensenheugenis alle publicaties bijgehouden die betrekking hebben op de Leuvense universiteit en haar geschiedenis, en alle boekwerken en periodieken die uitgegaan zijn van de universiteit. De collectie behelst de hele intellectuele productie van het Leuvense professorengild, met inbegrip van de romans van Mark Eyskens en de essays van Rik Torfs. De verzameling staat van ouds bekend als de collectio academica en is het oudste voorbeeld van geïnstitutionaliseerde collectievorming met betrekking tot het academisch erfgoed. Tot de eigenlijke academische collectie be-

hoort, behalve enkele parafernalia als de scepters en de vele verschijningen van de Sedes, eveneens de portrettengalerij, waar vereeuwigd op doek, in brons of in steen, de knappe koppen van deze universiteit figureren, de reuzen zeg maar, op wier schouders we als dwergen zijn gezeten. De koppen zijn verspreid over de gebouwen, met een opvallende concentratie in de Universiteitshal en in de Universiteitsbibliotheek. Het academisch erfgoed in bredere zin omvat ook het bouwkundig erfgoed (zowel oude colleges als recente universiteitsgebouwen tot en met eigentijdse architectuur die, als ze ook nog steengoed is, duurzaam bedoelt te zijn) en het erfgoed dat onroerend is door bestemming, bijvoorbeeld het meubilair van de Promotiezaal met het gestoelte (katheder en corona). Tot het immaterieel erfgoed dat tegenwoordig veel belangstelling krijgt vanwege het cultuurbeleid – allicht ook omdat het weinig financiële input vraagt – behoren ongetwijfeld ook rituelen als de opening van het academiejaar en het patroonsfeest met de oraties voor de eredoctoraten en de stoet van de togati. Het lijdt geen twijfel dat daar ook de studentenmores toe behoren, die weliswaar aan verandering onderhevig zijn, maar waarvan de uitwassen des te hardnekkiger zijn. Mark Derez en Anne Verbrugge

Patrick de Rynck, Academisch erfgoed K.U.Leuven, in: Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, Antwerpen 2006 Bernard van den Driessche, De ‘musea’ van de Leuvense universiteiten, in: Leuven / Louvain-la-Neuve. Kennis Maken, Leuven 2001 Academisch erfgoed aan de K.U.Leuven (Mark Derez, Anne Verbrugge en Camiel De Ranter), onuitgegeven nota, Leuven 2005 Commissie Academisch Erfgoed o.l.v. prof. dr. Geert Vanpaemel, [email protected]


{ 31

L E UV E N

H E V E R L E E

17. Academisch erfgoed K.U.Leuven in het Arenbergkasteel Kunstpatrimonium en archief K.U.Leuven i.s.m. Commissie academisch erfgoed K.U. Leuven E [email protected] H Rondleidingen en mini-expositie: acade-

misch erfgoed in het Arenbergkasteel Het Arenbergkasteel was het favoriete buitengoed van twee hoogadellijke geslachten, de families Croy en Arenberg. Dat laat zich aanzien... De oude burcht van de heren van Heverlee werd aan het begin van de zestiende eeuw vervangen door een riant kasteel dat bijna de allures kreeg van een lustslot. De welhaast symmetrische opzet van het machtige schip geflankeerd door vierkante torens ademt de geest van de renaissance. Binnenin werd de grote ridderzaal in de achttiende eeuw gecompartimenteerd en aangepast aan de smaak van de tijd. In het grote staatsieappartement in de hoofdvleugel op de eerste verdieping is zo een enfilade van kamers

ontstaan. In deze ontvangstvertrekken word je verwelkomd door de portretten van de vroegere bewoners. In dezelfde ruimte presenteert de universiteit vandaag enkele blikvangers uit haar nog maar weinig bekende academisch erfgoed: van architectuurmodellen tot tandartsboren en pacemakers, en een wezel uit het Heilig Land. Deze erg uiteenlopende objecten uit de wetenschappelijke en didactische verzamelingen van de K.U.Leuven contrasteren met het aristocratische interieur: voor deze klasse van erfgoed worden heel andere waardenschalen gehanteerd.

18. Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur T 016 40 60 73 E [email protected] W www.crkc.be contact erfgoeddag: 016 40 60 73

Het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (1997) is een erfgoedinstelling die zich inzet voor het behoud en de valorisatie van het kerkelijk roerend kunst- en cultuurpatrimonium in Vlaanderen en zich recent ook richt naar het behoud en beheer van archieven van kloosters en parochies (FoKAV). Het Centrum onderneemt initiatieven op het vlak van de inventarisatie en het beheer van het kloosterpatrimonium en de organisatie van tentoonstellingen. Het werkt thans aan de uitbouw van een landelijk museum voor religieuze kunst en cultuur in de norbertijnenabdij van ‘t Park te Heverlee. Met het oog hierop legt het Centrum zich toe op het verzamelen van kunstvoorwerpen en objecten die de materiële getuigen zijn van de christelijke ontwikkelingsgeschiedenis in onze gewesten. De Abdij van Park heeft zelf een belangrijke kunstcollectie en een rijke bibliotheek en archief.

Arenbergkasteel Kasteelpark Arenberg 1, 3001 Leuven - Heverlee open tussen 10 en 18 uur

y

Arenbergkasteel © K.U.Leuven- Rob Stevens

Reliekschrijn Clarissen Loonbeek © collectie CRKC

32 }


H Tentoonstelling: Pretiosa sacra.

De waarden van religieus erfgoed i.s.m. de vzw Abdij van Park, de Vrienden van de Abdij van Park Erfgoedwaarden kunnen erg divers zijn. Het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw ontfermt zich sinds 1997 over het religieus erfgoed in Vlaanderen. Het hoeft geen betoog: religieus erfgoed is waarde(n)vol erfgoed. Een tentoonstelling van enkele typische “waarde(n)volle” religieuze objecten duidt de verschillende betekenislagen van dit erfgoed. Een voorbeeld. Relieken, stoffelijke restanten van lichamen van heiligen of voorwerpen die in nauw verband met hen stonden, hebben naast hun onmiskenbare religieuze of geloofswaarde ook vaak emotionele of zelfs volkskundige waarden. Relieken zijn soms vervat in kunstvolle reliekschrijnen, meestal in edelmetaal en versierd met edelstenen, en krijgen daardoor een onmiskenbare kunst- of cultuurhistorische waarde. De authenticiteit van relieken is dikwijls vastgelegd in echtheidsverklaringen. Dit zijn formele, schriftelijke bevestigingen op papier of perkament door een bisschop of zijn gemachtigde van de ware herkomst van het reliek. Een dergelijke echtheidsverklaring wordt dan na verloop van tijd een precieus archiefstuk. De eigenaars van relieken hechten groot belang aan deze echtheidsverklaringen. Ze hebben immers niet alleen een louter documentaire of historische waarde, maar vooral juridische waarde (kerkrechtelijke bewijskracht). Binnen het kader van hun specifieke werking legden religieuze instellingen (parochies, dekenijen, bisdommen, klooster s, abdijen enz.) door de eeuwen heen –


{ 33

vanuit administratief, financieel, emotioneel, pastoraal, liturgisch, educatief enz. oogpunt – ook hele collecties documenten en boeken aan. Vandaag berust veel van dit erfgoed in archieven of boekencollecties, waar het nu vooral omwille van zijn cultuurhistorische waarde wordt geroemd. Religieuze gebouwen en sites zijn eveneens dragers van diverse plaatsen van betekenis. De Abdij van Park en haar domein vertegenwoordigen erfgoed- en andere waarden. Waarden waarmee tijdens de restauratie en de herbestemming rekening dient gehouden te worden. Het Europese CSS project (Converting Sacred Spaces) waaraan de Abdij van Park deelneemt, buigt zich precies over het hergebruik – mits respect voor alle erfgoedwaarden – van grote religieuze sites met het behoud van de genius of de geest van de plaats. De film Genius Loci laat in dit verband enkele goede en minder goede voorbeelden van herbestemmingen de revue passeren. Ook de tuinen van de abdij kunnen op Erfgoeddag bezocht worden. Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur Parkabdij, Abdij van Park 7, 3001 Leuven - Heverlee open tussen 10 en 18 uur

België. Oorlogstijd. Veel verdriet, ellende en armoede. Het begon bij één iemand, een sterk gelovig en gedreven man. Eén man met de profetische boodschap: draag zorg voor alle oorlogsvluchtelingen. Zijn inzet (in woord en daad) en levensvisie groeiden uit tot een internationale christelijke hulpverleningsorganisatie Kerk in Nood, die actief is in meer dan 145 landen. In het Wagenhuys belicht een bijzondere tentoonstelling stichter-pater Werenfried van Straaten. Het accent van de tentoonstelling ligt op Werenfrieds visie op oorlogsvluchtelingen en wat dit kan betekenen voor ons vandaag. Ook voor kinderen is er een aangepaste rondleiding. Aan de hand van allerlei voorwerpen, beelden, kleine anekdotes en typische verhalen, nemen we kinderen mee op een herkenbare reis door het leven van pater Werenfried van Straaten. Kerk in Nood Abdij van Park 5, 3001 Leuven - Heverlee open tussen 10 en 18 uur we doen iets extra voor kinderen

P ROGR A M M A

Herent

Holsbeek

H Tentoonstelling en rondleiding:

H wandeling: De Gust Boschmansroute

Heden en verleden in dialoog De stuurgroep bouwkundig erfgoed heeft tussen 2004 en 2006 een heleboel waardevolle gebouwen geïnventariseerd. Ondertussen staan reeds meer dan 100 gebouwen op de lijst. Na de blik op de gebouwen, duiken we nu in het verhalende verleden rond die gebouwen. U krijgt onder andere oude postkaarten en foto’s te zien. U kunt een deskundige blik achter de schermen krijgen en zo het nodige inzicht verwerven over het rijke culturele verleden van Herent, Veltem en Winksele. De Nok, G.C. De Wildeman Schoolstraat 15 – 3020 Herent open tussen 10 en 18 uur

H Wandelingen

Als extra organiseert de stuurgroep erfgoed tijdens de Erfgoeddag twee wandelingen door de gemeente met ervaren gidsen van de heemkundige kring en de stuurgroep erfgoed die al verhalen vertellend de gemeente herontdekken.

y Pater Werenfried van Straaten © Kerk In Nood

10 uur, Dorpswandeling, centrum Herent (ca. 1 uur) 14 uur, Heden en verleden in het Herentse landschap (ca. 2 uur)

19. Kerk In Nood t 016 39 50 50 E [email protected] W www.kin-aed-be.org

vertrekpunt: G.C. De Wildeman Schoolstraat 15 – 3020 Herent info: T 016 211 431, E [email protected] W www.herent.be, www.gcdewildeman.be

Kerk in Nood steunt wereldwijd met concrete projecten: bouwhulp, vele studiebeurzen voor studenten, boekenhulp, mobiliteit, een actief media-apostolaat. Kerk in Nood voorziet in het levensonderhoud van religieuzen en biedt humanitaire hulp voor mensen die leven in moeilijke omstandigheden zoals armoede, onderdrukking, natuurrampen en oorlogssituaties.

bereikbaarheid met openbaar vervoer: met de trein (station Herent, Veltem): www.nmbs.be met de bus (lijn 4, 284, 285): www.delijn.be

H Tentoonstelling en rondleiding:

Werenfried, van spekverzamelaar tot wereldwijde weldoener


Cultuur en Vrije Tijd Holsbeek i.s.m. Holsbeekse Werkgroep Heemkunde, Archeologische Werkgroep Holsbeek

Dit is een tweeluik: - de westelijke wandellus brengt je van de Kesselberg naar het gehucht De Plein; - de oostelijke wandellus verbindt de Holsbeekse dorpskern met de schilderachtige Winge-vallei. Beide lussen vormen samen de Gust Boschmansroute. Onderweg krijg je uitleg bij tal van archeologische, cultuurhistorische en landschappelijke erfgoedsites. Gust Boschmans (1902-2005) zette zich onvermoeibaar in voor het Holsbeekse erfgoed. Zie ook p. 14, tentoonstelling over pioniersarchieven Gust Boschmans en Charles Léva

y

y

34 }

BUURG E M E E NT E N

vertrekpunt: Sportschuur Holsbeek Sint-Maurusstraat 2 , 3220 Holsbeek om 10 en 14 uur reservatie: Sandra Boon, max. 25 per gids plaatsen E [email protected] T 016 62 95 02

y

Huldenberg H Tentoonstelling: Memorabele momenten

Vlaamse Vereniging voor Familiekunde afdeling Huldenberg Deze fototentoonstelling geeft een prachtig overzicht van tien memorabele momenten uit het leven. De geboorte, de H. Communie, het huwelijk, het jubileum, het overlijden, maar ook bijvoorbeeld de jeugdvereniging, de sport en de legerdienst zijn ‘waardevolle levensmomenten’ die de ruggengraat vormen van elke familiegeschiedenis. De leden van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, afdeling Huldenberg, geven uitleg.


{ 35

Beslist een tentoonstelling om niet te missen! Huis Ter Dijle Leuvensebaan, 313 (1ste verdieping) St.-Agatha-Rode (Huldenberg) open tussen 10 en 18 uur

y Bereikbaarheid met openbaar vervoer: De Lijn: Leuven-Waver, afstappen Kerk SintAgatha-Rode. De Lijn: Etterbeek-Ottenburg (afstappen idem); NMBS: Leuven-Ottignies; afstappen Sint-JorisWeert of Pecrot en 20’ te voet)

Kortenberg H Tentoonstelling: Rituelen in Kortenberg

De vijf dorpsgemeenschappen van Kortenberg hebben hun jaarlijkse rituelen, die de evolutie van de tijd ondergingen maar ‘van alle tijden’ zijn. We plaatsen ze in hun sociaal-economische, geografische en historische context. Met documenten, stoetpanelen, foto’s, vlaggen en voorwerpen worden de rituelen weer tot leven gebracht. Herbeleef de Halfhooimarkt, de Meiboomplanting in Meerbeek, Greef van halfvasten... Erfgoedhuis Kortenberg Dorpsplein, 16, 3071 Erps-Kwerps open tussen 10 en 18 uur

y

Lubbeek H Tentoonstelling: Graven van belang

Gemeentearchief Lubbeek i.s.m. Cultuurraad, bibliotheek, Heemkundige Kring Libbeke, Fotoclub De Piraat

De gemeente Lubbeek inventariseert momenteel de graven met een lokaal historisch belang. Op Erfgoeddag worden de voorlopige resultaten van het project getoond. Met welke criteria, met welke waarden vul je dat lokaal historisch belang eigenlijk in? Welke verhalen zitten allemaal verscholen achter de graven? Wat is het belang van zo’n inventarisatie? Gemeentearchief Lubbeek Gemeentehuis, Gellenberg 16, 3210 Lubbeek open tussen 10 en 18 uur

K Kies

stadsarchief

kies mee het waardeNvolste collectiestuk

Bekende Leuvenaars kozen uit de collecties van wijlen Eugène Sprengers en Rik Uytterhoeven hun favoriete object. Deze collectiestukken worden in een aantal winkeletalages in de Leuvense binnenstad tentoongesteld. Tot 18 mei 2007 kunt je via een poll mee bepalen welk object het waardeNvolste collectiestuk van het stadsarchief wordt. De brochure met stemkaart is te verkrijgen in het stadsarchief, bij In&Uit Leuven en bij de deelnemende handelszaken. (zie ook p. 16)

y

© stadsarchief Leuven collecties Eugène Sprengers/Rik Uytterhoeven

Rotselaar H Wandeling: Verhalen rond trage wegen

Heemkundige Kring Groot-Rotselaar

Ter gelegenheid van de Erfgoeddag organiseert de Heemkundige Kring Groot-Rotselaar drie wandelingen in en rond de dorpskernen van de drie fusiegemeenten. We wandelen langs de kerkwegeltjes (‘trage wegen’) van de drie deelgemeenten van Rotselaar en je krijgt uitleg over deze paadjes, die de gemeente opnieuw in kaart bracht én benoemde. Een ontdekkingstocht vlak bij huis! vertrekpunt: Kerk Rotselaar, Kerk Wezemaal en Kerk Werchter telkens om 14 en om 16 uur duur: 2 uur kinderen kunnen ook deelnemen

y

36 }



{ 37

C

Open Monumentendag

Colofon

Samenstelling en coördinatie: Erfgoedcel Leuven (Rebecca Gysen en Tiny T’Seyen) Vormgeving: Jan Vandewiele en Rob Marcelis Auteurs: Anne Verbrugge en Mark Derez, Patrick Viaene, alle deelnemende partners en Erfgoedcel Leuven Eindredactie: Erfgoedcel Leuven Foto’s: deelnemende organisaties, Bruno Vandermeulen, Eric Dewaersegger, KIKIRPA, Pol Leemans, Rob Stevens V.U. Denise Vandevoort, schepen van cultuur, Muntstraat 3, 3000 Leuven

Leuven

thema | Wonen

zondag 9 september 2007 van 10 tot 18 uur info : TOERISME LEUVEN, In&Uit Leuven, Naamsestraat 1, 3000 Leuven t 016 20 30 20 e [email protected] w www.leuven.be/omd

Met speciale dank aan alle partners voor hun medewerking! Erfgoeddag Leuven is een gezamenlijke organisatie van Abdij van Park vzw, Academie voor het Leuvens dialect, Archief K.U.Leuven, Arenbergkasteel, Café Van de Velde, Bibliotheek Tweebronnen, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC), Commissie academisch erfgoed K.U.Leuven, families Sprengers en Uytterhoeven, Filipiniana-Europa vzw, Historische collectie UZ Leuven, Integratiedienst Stad Leuven, IMSAL, Indonesia Serumpun, Jeugd Cultuur en Wetenschap ( JCW), Jongerenmoslimgroep Leuven, Katholiek Documentatie- en Onderzoekscentrum voor religie cultuur en samenleving (KADOC), Kerk In Nood, Koninklijke Leuvense Gidsenbond (K.L.G.B.), Leuvens Historisch Genootschap (LHG), Mooss vzw, Provincie Vlaams-Brabant cultuur, SALSA! vzw, Scouts en Gidsen Museum, stadsarchief Leuven, stedelijke musea Leuven, Steunpunt voor Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed (SIWE) vzw, Toerisme Leuven, Universiteitsbibliotheek, UZ Leuven, Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE), Verbond der Jaartallen, Vlaamse Vereniging voor Familiekunde afdeling Leuven (VVF-Leuven), Vrienden van de Abdij van Park vzw, Vrienden van de Leuvense Musea, World Magar Federation en Erfgoedcel Leuven. Met speciale dank aan de jongeren van Rewind>>: Riet, Karolien, Jasmien, Sarah, Shana, Pieter, Filip, Isa, Lien, Tina, Lode, Gilles, Caro, Mats, Clara en Justin (Mooss vzw)

Erfgoeddag is een initiatief van de archief- en de museumsector, de erfgoedcellen, de sector volkscultuur, gemeenten en provincies. Erfgoeddag wordt ondersteund door de erfgoedsteunpunten Culturele Biografie Vlaanderen vzw en het Vlaams Centrum voor Volkscultuur vzw en door de Vlaamse overheid. Erfgoeddag is mogelijk dankzij de steun van:

Dankzij de speciale dagpas van de Lijn, die te koop is voor 2,50 euro bij de chauffeur, kan je op Ergoeddag onbeperkt met tram en bus in Vlaanderen reizen. Stuur deze dagpas vóór 28 april naar Erfgoeddag, Generaal Van Merlenstraat 30, 2600 Berchem, en maak kans op een erfgoeduitstap achter de schermen.

38 }



{ 39

11 ●

9 ●

8 ●

10 ●

5 ●

12 ●

6 ● 7 ●

4 ●

3 ●

●1 2 ●

1 parkabdij, kerk in nood ● 2 arenbergkasteel ● 3 sint-kwintenskerk ● 4 kadoc ● 5 stadhuis ● 6 Opstapplaats erfgoedtoerbus ●

7 universiteitsbibliotheek ● 8 tweebronnen ● 9 scouts- en gidsenmuseum ● 10 uz sint-rafaël ● 11 molens van orshoven ● 12 studentenmoskee ●

leu v en h er en t - hol sbe ek - h u lden berg kort en berg - lu bbe ek - rotsela a r

Recommend Documents