LASspecial. highest performance, best quality, best service. Makes it happen. Met high-end automatiseringsoplossingen voor de

Bi j l agebi jMet al l er i e170,edi t i eapr i l2013

LASspecial highest performance, best quality, best service

Met high-end automatiseringsoplossingen voor de lasproductie combineert Valk Welding een hoge laskwaliteit met een hoge output voor zowel enkelstuks als serieproductie.

Valk Welding NV tel. +32 (0)3 685 14 77 fax +32 (0)3 685 12 33

[email protected] www.valkwelding.com

Makes i t happen Ret our adr es :Pr of es s i onalMedi aGr oup,Tor hout s es t eenweg226,bus2-8210Zedel gem

Af gi f t ekant oor9099GentX

CARBON Cassette met slijpstand Maximale bescherming Optimaal draagcomfort Extreem helder zicht Geschikt voor elk las- en slijpproces Cassette specificaties Afmeting filter cassette

110 x 90 x 8,5 mm

Afmeting zichtveld

96 x 42 mm

Kleurinstelling

traploos 4-9 /13

Reactietijd

0,1 ms

Lichtgevoeligheid

traploos instelbaar

Aantal lassensoren

2

Vertragingstijd

traploos 0,1-0,9 sec.

Werktemperatuur

-10°C / 55°C

Slijpstand

ja

Energie

zonnecel & lithium batterij

Gewicht compleet

517 gram

NEN /EN 175 B

geschikt voor slijpen

EN 379

1/3/1

e 95,50 excl. BTW

Bestelnr. 444750265

Keep Watching Kijk voor een volledig dealeroverzicht op:

www.multivisionhelmet.com Of bel Vlamboog B.V. tel.: 023-56 75 500 voor een dealer bij u in de buurt.

M E TA L L E R I E N R . 1 7 0 • A P R I L 2 0 1 3

IN DIT NUMMER C A S E P R O VA N

Soms zit het in de kleine dingen. Een fluctuerende boog bijvoorbeeld, of een haperende ontsteking bij het TIG-lassen – beide zeer vervelende problemen voor een lasser – kunnen zomaar het gevolg zijn van iets simpels als een versleten wolfraamelektrode. Nu, enige mate van slijtage treedt altijd op. Het komt er dus op aan die slijtage te minimaliseren zodat de lasser zo lang mogelijk stabiel kan TIG-lassen. Er is nu een nieuwe dope op de markt. Waarom die eens niet proberen? Kevin Vercauteren

BINZEL BENELUX.............................................................18 Onderzoek en ontwikkeling staan centraal – Abicor-Binzel zet in op kwalitatief materiaal en op de gezondheid van de gebruiker. Onder meer MIG/MAG-laspistolen, TIG-lastoortsen en plasmalas- en snijtoortsen behoren tot het productgamma VCL VZW............................................................................ 19 “Na de opleiding komt men als expert terug” – Barloworld Handling en VCL (het Vervolmakingscentrum voor Lassers) werkten samen een opleidingsplan op maat uit. Sindsdien zijn ze gestart met het opleiden van een twintigtal technici, en die reageren erg positief

kunt positioneren dat hij meteen alle lasrook aan de bron afzuigt. De Filterbox is beschikbaar in diverse uitvoeringen, waarbij de duurdere modellen logischerwijze meer mogelijkheden en functies hebben WELDA.................................................................................25 Alle lasprocessen in één compact monofasig lastoestel. De nieuwste innovatie uit het Selco gamma is een uiterst compacte inverterstroombron voor het elektrode-, het halfautomatisch en het TIG-lassen. De Selco Green@Wave is draagbaar, handig en heeft een hoge inschakelduur

DROUGUET SOUDAGE.................................................21 Meer dan een verdeler, een kenniscentrum – Het bedrijf Drouguet Soudage is gespecialiseerd in de distributie van apparatuur en producten om te lassen, maar het doet aan distributie van ideeën en knowhow. Zo wil men een kenniscentrum voor alle lastechnieken uitbouwen

WELDING SERVICES.......................................................25 Nog betere service vanuit nieuw pand – Welding Services nv heeft service en kwaliteit altijd al hoog in het vaandel gedragen. Vandaag zijn dat nog altijd de belangrijkste streefdoelen van het bedrijf uit Temse, dat zich dan ook profileert als een volwaardige partner voor al wat lassen betreft. Om die service nog te verbeteren, is er nu ook een webshop beschikbaar

NEDERMAN.......................................................................23 Nieuwe Filterbox: meer functies en goedkoper – Lasrookafzuiging blijft hoog op de agenda staan bij Nederman, en het kan nu nog makkelijker met de nieuwe Filterbox. Daaraan zit namelijk een zelfdragende afzuigarm die je zo bij het werkstuk

DE VLAMBOOG B.V.......................................................26 De Vlamboog viert jubileum – In 65 jaar uitgegroeid van lasser tot wereldspeler. Vandaag is het merk Vlamboog bekend over de hele wereld in de lastechniek, maar weinigen weten hoe het allemaal begon, en hoe De Vlamboog groot geworden is

VAKBLAD METALLERIE is een uitgave van Professional Media Group Torhoutsesteenweg 226/2-6, 8210 Zedelgem Tel.: 050/24.04.04 - Fax: 050/24.04.45 PERIODICITEIT Metallerie verschijnt 10 x per jaar ABONNEMENTEN Tel.: 050/24.04.04 - Fax: 050/24.04.45 Jaarabonnement: 100 EUR (excl. Btw) = 10 nrs. Intekenen via metallerie.pmg.be of mail naar [email protected]

metallerie.pmg.be

REDACTIE Directeur-uitgever Andy Noyez Hoofdredacteur Bart Denys Bladmanager Kevin Vercauteren Hoofdredactrice socio-economisch Tilly Baekelandt Kernredactie Valérie Couplez - Dieter Devriendt - Valerie Verkain Gauthier Geldhof - Elise Raucy - Zoé Philippart - Kevin Vercauteren - Sofie Moentjens - Wouter Verheecke Eindredactie Magali De Cannière Mike De Craene Tom Harteel - Nils Rauwoens

KLEINE SERIES TEGEN LAGE KOSTEN..............4 Uitbesteders vragen hun toeleveranciers steeds kleinere series in kortere tijden te produceren. CEO Ben Proesmans van het Genkse bedrijf Provan zocht de oplossing in het verkorten van de doorlooptijden. De snij-, buig- en lasafdelingen leveren nu intern toe aan autonome teams, die zelfstandig kleine series produceren

WOLFRAAM

LAGERE ELEKTRISCHE WEERSTAND ZORGT VOOR STABIELERE BOOG.................16 Wisselende omstandigheden staan een constante laskwaliteit in de weg. De oorzaak is vaak iets banaals, zoals de elektrode die de door de thermische belasting is gaan slijten. Dan loont het misschien wel de moeite om de nieuwe wolfraamelektrode eens uit te proberen

BIL BIJDRAGEN

Voor deze lasspecial leverde het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL vzw) drie bijdragen:

Schadeanalyse en corrosie...........................7 Het steelfsw project.........................................11 Nieuwe generatie austenitische stalen.........................................14

Medewerkers Marcel Cools - Luc Ghijs - Chloé Martin - Liam van Koert Hans Otten - Paul Paulus - Bert Verbeke - Erik Steenkist REALISATIE Grafische vormgeving Pascal Claeys Publicitair materiaal Johan Teerlinck Axelle Vereecke - Eva Seurinck Commerciële redactie Marianne Bouckaert Drukkerij Geers - Oostakker PUBLICITEITSREGIE PM Regie nv - Mikaël Vermast P/A Torhoutsesteenweg 226/6, 8210 Zedelgem Tel.: 050/24.04.04 - Fax: 050/24.04.45

Verantwoordelijke uitgever Fernand Vanrie Zeeweg Zuid 5, 8211 Aartrijke Version française sur simple demande.

Dit vakblad is auteursrechtelijk beschermd. Wenst u artikels te scannen, digitaal op te slaan, te kopiëren, commercieel of didactisch te gebruiken? Informeer u eerst over wat toegelaten is bij dhr. Fernand Vanrie, Torhoutsesteenweg 226/2, 8210 Zedelgem, tel.: 050/24.04.04.

Meer informatie op “www.presscopyrights.be”

Metallerie 170 • April 2013

3

CASE LASSEN

WINST UIT VERKORTING VAN DOORLOOPTIJDEN KLEINE SERIES TEGEN LAGERE KOSTEN Uitbesteders vragen hun toeleveranciers om steeds kleinere series in een kortere tijd te produceren. Velen lossen dat op door voor eigen rekening op voorraad te produceren, maar dragen daarmee zelf de risico’s. CEO Ben Proesmans van toeleverancier Provan zocht daarom de oplossing meer in het verkorten van de doorlooptijden. De snij-, buig- en lasafdelingen bij Provan leveren nu intern toe aan autonome teams, die zelfstandig kleine series produceren. Wat wordt geproduceerd, wordt ook direct uitgeleverd. Een nieuwe lasrobotinstallatie van Valk Welding speelt een cruciale rol in de nieuwe opzet. Door Erik Steenkist ANDERE BENADERING Provan produceert met 45 medewerkers halffabricaten en geassembleerde eindproducten voor bedrijven uit diverse branches. De overeenkomst tussen alle producten is vooral de kleine serieomvang en de hoge variatie. Met de meeste klanten heeft Provan een partnerrelatie opgebouwd, waarin de toeleverancier met kennis, snelheid en flexibiliteit de corebusiness van zijn klanten aanvult. Sinds de oprichting in 1998 maakt het bedrijf jaarlijks een stevige groei door. Achter dat succes schuilt een eigen visie, waarmee het bedrijf zich van andere toeleveranciers onderscheidt. Ben Proesmans en zijn zakenpartner Luc Vanhees zijn al vanaf 2003 met lean bezig, maar zien daarin geen oplossing voor kleine series in een niet-constante orderstroom.

Met de investering in de nieuwe Valk Welding lasrobot met vier opspanplaatsen werden de wachttijden nagenoeg geëlimineerd

Drie jaar geleden sloegen zij met Quick Response Manufacturing (QRM) een nieuwe weg in, en ze bereiken daar intussen wel goede resultaten mee. Doorlooptijden verkorten Ben Proesmans: “Met een volledig geautomatiseerd Trumpf lasersnijsysteem, gekoppeld aan een plaatmagazijn, drie hoogwaardige Trumpf kantpersen, vier Valk Welding lasrobotinstallaties en diverse andere moderne machines, beschikken we over een up-to-date machinepark. Daarmee kun je je als toeleverancier echter niet meer onderscheiden. Sterker nog, het is eerder een voorwaarde wil je in deze markt nog meedoen. We kunnen ons alleen nog onderscheiden door de kleine series die we in West-Europese maakindustrie produceren in een zo kort mogelijke tijd te leveren en tegen de laagste kosten te produceren. De huidige productiesystemen laten een hoge mate

van flexibiliteit toe, maar dat is niet voldoende. Wanneer je een high mix in een low volume op een kostenefficiënte manier produceren wilt, valt er meer te winnen door de doorlooptijden te verkorten. Vanuit die vraagstelling hebben we ons in QRM verdiept.”

kortlopende serie steeds moest wachten tot de lopende serie klaar was. Door die filevorming lukte het niet de doorlooptijd te verkorten en de producten sneller uit te leveren. Volgens QRM kun je dan beter vier keer een halve dag produceren dan één serie in twee dagen achter elkaar.”

Quick Response Manufacturing QRM is een logistiek besturingsconcept dat de focus legt op het elimineren van wachttijden in plaats van het reduceren van verspillingen, waar lean zich meer op richt. Dat betekent dat je in de praktijk wachttijden aan de machine moet voorkomen wanneer deze naar een nieuw product moet worden omgesteld. Ben Proesmans: “Dat deed zich onder meer voor op de buigafdeling en bij de lasrobots. We beschikten al over drie lasrobotinstallaties met elk twee opspanplaatsen. We constateerden dat een

AUTOMATISATIE VAN KLEINE REEKSEN

PROVAN: BEDRIJFSGEGEVENS

OMZETEVOLUTIE € 12.000.000

OPRICHTINGSJAAR

1998

VENNOOTSCHAPSVORM

BVBA

€ 10.000.000

ZAAKVOERDERS

Ben Proesmans en Leen Vanhees

€ 8.000.000

AFZETMARKT

Zeer divers, van trailerbouw tot medical

ACTIVITEITEN

• Plaatbewerking • Profielbewerking • Laswerken • Assemblage

VESTIGINGEN

Genk en Bilzen

BEDRIJFSOPPERVLAKTE

• 5.300 m² (Genk) • 2.500 m² (Bilzen)

4

Metallerie 170 • April 2013

Samen met Valk Welding zijn de mannen van Provan op zoek gegaan naar een opzet waarin het mogelijk wordt kleine series op de robot te kunnen aflassen, zonder eerst op een langlopende serie te hoeven wachten. Ben Proesmans: “Dat heeft geleid tot een vierde lasrobotinstallatie met vier in plaats van twee opspanplaatsen van drie meter. Dat levert als voordeel op dat een lopende serie op twee stations kan doorlopen, terwijl je op de andere twee stations een kortlopende serie kan inplannen.

€ 6.000.000 € 4.000.000

€ 2.000.000 €0 2000

2002

2004

2006

2008

2010...... 2012

metallerie.pmg.be

CASE LASSEN De lasrobot staat in dat geval ook niet meer stil, heeft dus een hogere inschakelduur, levert daarmee meer rendement op, en er zijn geen wachttijden meer aan de lasrobot.” Flexibele planning Om wachttijden te elimineren deelt Provan de ordervraag bij voorkeur op in kleinere aantallen, die na de productie direct op transport naar de klant gaan. Ben Proesmans: “Dat vraagt om een flexibele planning en flexibele inzet van de medewerkers. Als toeleverancier heb je te maken met een niet-constante orderstroom; orders worden uitgesteld of klanten leggen een spoedorder neer. De planning moet constant worden bijgesteld. Om deze orderstroom met QRM optimaal en zonder wachttijden over de productiesystemen te verdelen, is een kaartensysteem ontwikkeld door de Amerikaanse professor Rajan Suri. Een Nederlands softwarehuis heeft hiervan een digitale versie ontwikkeld, waarvan wij de derde gebruiker in de Benelux worden. Dat planningssysteem gaat straks samenwerken met ons ERP-systeem. Het systeem stuurt zelf aan de hand van de productievraag of wanneer een spoedorder binnenkomt. De planning kan daardoor steeds wijzigen en dat valt door een mens niet meer bij te houden. Zo’n digitaal systeem is veel intelligenter. We gaan daar dus zelf niet meer in sturen.” Werken in autonome teams De snij-, buig- en lasafdelingen bij Provan leveren nu intern toe aan autonome teams die zelfstandig kleine series produceren. De medewerkers in die teams beschikken over diverse machines, waarmee ze buig-, tap, zet- en lasbewerkingen kunnen uitvoeren. Een aantal medewerkers maken hier met elkaar alle componenten voor één product, die na een laatste controle naar de klant worden gestuurd.

Met de vierde lasrobotinstallatie beschikt Provan over een Panasonic lasrobot met de nieuwste G3 besturing

Ben Proesmans: “Hier produceren we eveneens in kleine series. De klant wilde in eerste instantie zestig stuks per order. We leveren nu in batches van vijftien stuks.”

EVALUATIE VAN

Op voorraad produceren HET PARTNERSHIP achterhaald In de visie van Provan is Nieuwste lasrobottechnologie Met de vierde het op eigen risico lasrobotinstallatie op voorraad B EN P ROESMANS : produceren zodat beschikt Provan over een “QRM IS EEN je de klant snel kunt Panasonic lasrobot met LEAN AANPAK de nieuwste G3 besturing, leveren, een sterk VOOR BEDRIJVEN DIE waarin standaard het achterhaalde G3 Weld Navigation strategie. KLANTSPECIFIEKE Ben Proesmans: is opgenomen. PRODUCTEN IN “Ten eerste legt dat ProductieverantwoorKLEINE SERIES een zwaar beslag delijke Dirk Lacquaye OP ORDER MAKEN ” heeft in het verleden al op je opslagruimte en de kosten die met verschillende lasrobots daaruit voortvloeien. gewerkt maar vindt de Je moet altijd rekening houden systemen van Valk Welding het meest gebruiksvriendelijk. met de mogelijkheid van tussentijdse wijzigingen. “Technisch biedt het concept van Heb je dan vooruit geprode geïntegreerde lasstroombron duceerd, dan kan je dat de meeste voordelen. Maar het afschrijven. Produceer in kleine zijn vooral de innovaties, die deels door Valk Welding zelf batches en lever die direct uit.

Geautomatiseerd lasersnijsysteem, gekoppeld aan een plaatmagazijn

metallerie.pmg.be

De voordelen van het produceren in kleine batches wegen bovendien op tegen de nadelen van extra opstartkosten.”

werden ontwikkeld, die het systeem gebruiksvriendelijk en betrouwbaar maken. Zoals het draadzoeksysteem, de automatische toortscontrole voor ieder product, de uiterst korte kalibratietijd, de pneumatische toortsafschakeling en natuurlijk het offline programmeren met DTPS. Daarbij heeft dat bedrijf een enorme kennisvoorsprong op het gebied van lasrobotisering, en merk je dat je wat service betreft met een goed geoliede organisatie te maken hebt.” Partnerrelatie opbouwen De zaakvoerders Ben Proesmans en Leen Vanhees willen zowel met leveranciers als met klanten een langdurige partnerrelatie opbouwen. “Wij zien voor de plaatbewerking Trumpf en voor het lassen Valk Welding dan ook als partners, wiens mindset aansluit bij onze stijl en visie. Partnership werkt naar beide kanten. Wij hebben een sterk vertrouwen in de kennis en organisatie van Valk Welding en zij zijn overtuigd van onze kwaliteit en ons concept. Door dat netwerk hebben we ook nieuwe relaties kunnen leggen. Met onze manier van werken en onze organisatie zijn we klaar voor verdere groei. We willen de komende tien jaar de omzet dan ook verdubbelen, waarvoor we op zoek zijn naar nieuwe, bij voorkeur grote, klanten buiten de regio. Die extra business denken we te vinden in zowel Nederland als Duitsland.”  Metallerie 170 • April 2013

5

www.wcw.be www.microstep.eu

MicroStep snijmachine

Aristo™ MIG

buizen snijden 2D en 3D dia. 30-2000mm autogeen snijden recht en K-bevel

4004i pulse

plasmasnijden 2D en 3D inkjet- en plasmamarkeren waterstraal snijden

Lichtgewicht multiproces

boren en tappen

inverter machine

TER STRATENWEG 56 - 2520 OELEGEM T. +32 3 475 98 25 - F. +32 3 475 98 28

UW TOELEVERANCIER Aristo®Mig 4004i Puls is een elektronisch geregelde, lichtgewicht inverter stroombron met CAN-Bus besturing voor MIG/MAG/ MMA en LiveTig™ lassen, ontwikkeld voor kwalitatieve en hoge productiviteitslastoepassingen. [email protected] - www.esab.nl

[email protected] - www.esab.be

Templ_ESAB_Origo 4004& 5004i_1_ HR Metallerie 170 NL Vers1.indd 1

21/03/2013 11:51:58

• oxidisch snijbranden tot 100 mm 6 koppen • CNC + halfautomatisch zagen • cnc plooien 3 m 120 ton • lasersnijden tot 20 mm • lasconstructies volgens plan • iso 9001 Industrieweg 21 - B-8800 Roeselare tel. +32 51 20 32 09 - fax +32 51 20 22 37 e-mail: [email protected] voor meer info : www.ghesquieremetaal.be

SCHADEANALYSE EN CORROSIE

LASINFO

OORZAAK EN ADVIES Metalen corroderen, lassen kunnen fouten vertonen. Soms ligt de oorzaak van het falen van een leiding of een stuk uitrusting in een complexe combinatie van verschillende factoren. Multidisciplinaire kennis van deze problemen is noodzakelijk om ze te voorkomen in de toekomst en een gericht advies op te stellen. Voor schadeanalyses en onderzoek beroepen onze experts zich op hun kennis over onder andere corrosiemechanismen, metallurgie, breukmechanismen en lastechniek. In de corrosiegroep van het Belgisch Instituut voor Lastechniek worden verscheidene kennisintensieve taken uitgevoerd: analyse van schadegevallen, kortdurende en langdurende onderzoeksprojecten en klein- en grootschalige corrosieproeven. Jens Conderaerts, BIL

SCHADEANALYSE

Naast het bepalen van de oorzaak van het probleem wordt er advies gegeven om het probleem te verhelpen en het te voorkomen in de toekomst.

Bepalen oorzaak en advies ter voorkoming Het bepalen van de oorzaak van schade vereist kennis van de juiste omstandigheden waarin INVESTERING het materiaal werd gebruikt. NIEUWE SEM Vaststellingen ter plaatse zijn vaak de noodzakelijke eerste stap. Het BIL heeft samen met UGent en Wanneer er schade optreedt, Centexbel geïnvesteerd in een is het dan ook belangrijk nieuwe elektronenmicroscoop. dat het onderdeel Met de nieuwe zo weinig mogelijk rasterelektronengereinigd wordt. microscoop WANNEER ER Hiermee gaat immers SCHADE OPTREEDT, IS met thermische waardevolle informatie HET BELANGRIJK DAT veldemissiebron of voor het schadeTFEG-SEM, type HET ONDERDEEL ZO onderzoek verloren. JEOL JSM-7600F, WEINIG MOGELIJK Uiteraard staat bereiken we GEREINIGD WORDT veiligheid voorop en een beeldresolutie moeten schadelijke van 1,0 nm. stoffen wel verwijderd worden. De beeldvorming met een SEM De volgende stap in het schadeheeft als belangrijk voordeel onderzoek is een visueel enerzijds de hoge vergrotingen onderzoek van het ontvangen en anderzijds de zeer goede materiaal. diepteresolutie. Bij traditionele Het verzamelen van documentatie lichtmicroscopen moet het monster is van belang voor de intervlak zijn en is de maximaal pretatie van resultaten. haalbare resolutie beperkt tot De documentatie omvat ongeveer 300 nm door de materiaalcertificaten, lasprotocols, golflengte van het licht. informatie over de toepassing, Daarnaast voeren we ook wateranalyses en dergelijke meer. chemische analyses uit door Verder omvat een schadeondermiddel van energiedispersieve zoek vaak een metallografisch stralen (EDX). Die laten toe om onderzoek, een onderzoek van basismateriaal of corrosiehet breukoppervlak met de SEM, producten te karakteriseren. een analyse van de eventuele Dit kan zowel kwalitatief (welke roestproducten, hardheidselementen zijn aanwezig) als metingen en chemische analyses. semikwantitatief (in welke

metallerie.pmg.be

Figuur 1: ductiel en bros breukoppervlak van een messinglegering Het bovenste breukoppervlak werd veroorzaakt door mechanische overload. Het onderste brosse breukoppervlak ontstond ten gevolge van spanningscorrosie

MEER INFO? Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw

Technologiepark 935 B-9052 Zwijnaarde Tel.: +32 (0)9/292.14.00 Fax: +32 (0)9/292.14.01 www.bil-ibs.be [email protected]

Figuur 2: dompeltest volgens ISO 3651-2 (koper-kopersulfaatoplossing) Metallerie 170 • April 2013

7

LASINFO verhouding zijn deze elementen aanwezig). De SEM is essentieel voor het uitvoeren van schadeanalyses. Toepassingen Voorbeelden van toepassingen van de SEM: • Beeldvorming breukoppervlak: ductiele of brosse breuk (voorbeeld in figuur 1), vermoeiingslijnen. • Beeldvorming lasfout: warmscheur? • Onderzoek corrosieproduct: ijzeroxide of ijzersulfide?, aanwezigheid Cl?

GENORMEERDE CORROSIETESTEN

stoffen of mengsels wordt getoond in figuur 3. Een stof of mengsel wordt bijtend voor metalen bevonden, indien het een corrosiesnelheid van 6,25 mm per jaar op oppervlakken van staal of aluminium bij een testtemperatuur van 55 °C overschrijdt. Figuur 4 toont de specifieke testopstelling die gebruikt wordt om deze corrosiesnelheid te bepalen. Tijdens de test wordt één plaatje gehangen in de vloeistof, één deels in de vloeistof en deels in de atmosfeer erboven en één volledig in de atmosfeer erboven. Figuur 5 is een illustratie van het resultaat van een dergelijke test.

Genormeerde corrosietesten zijn CORROSIETESTEN noodzakelijk om vergelijkbare OP MAAT VAN DE KLANT resultaten te bekomen. Genormeerde testen hebben soms Vaak wordt verwezen naar een genormeerde test om een als nadeel dat ze weinig verband kwaliteitsniveau van een bepaald houden met de praktijk en dat ze materiaal of product aan te tonen. bijgevolg te streng zijn of net te mild. Corrosietesten op maat Bijvoorbeeld de norm EN kunnen dan een oplossing zijn. 10216-5 over de technische leveringsvoorwaarden van We bekijken wat een relevante toepassing is en hoe we op naadloze roestvaststalen buizen een geschikte manier verwijst direct naar het corrosieproces de genormeerde D E BEELDVORMING kunnen versnellen corrosietest ISO 3651-2 voor de MET EEN SEM HEEFT zonder de condities te streng te maken. bepaling van de ALS BELANGRIJK Daarnaast is een weerstand tegen VOORDEEL ENERZIJDS genormeerde test interkristallijne corrosie DE HOGE vaak gericht op van roestvast staal VERGROTINGEN basismaterialen en (opstelling EN ANDERZIJDS kunnen grote in figuur 2). Bij twijfel over de onderdelen niet DE ZEER GOEDE kwaliteit van het getest worden. DIEPTERESOLUTIE geleverde product Het BIL heeft kan deze test de mogelijkheid uitgevoerd worden om om grootschalige stukken na te gaan of aan de te onderzoeken. leveringsvoorwaarden Voorbeelden van dergelijke voldaan werd. corrosietesten op maat zijn Een lijst met testen die dompelbaden voor producten we standaard uitvoeren, met afmetingen tot 60 cm lang x vind je op onze website 70 cm hoog x 90 cm breed http://www.bil-ibs.be/corrosie(zie figuur 6). onderzoek. De stukken worden ’s nachts in het bad gedompeld en overdag uit het bad gehaald om te CLP-TEST drogen. Specifieke aandacht wordt Deze cyclus wordt voor een lange besteed aan de test voor de periode aangehouden. bepaling van de corrosiviteit Na de testperiode worden de van stoffen en mengsels in het stukken gecontroleerd, visueel kader van de nieuwe richtlijn of destructief.  voor de classificatie, labeling en het verpakken van deze stoffen en mengsels, de zogenaamde CLPrichtlijn. Deze richtlijn vereist dat alle stoffen en mengsels die op de markt gebracht worden of op de markt zijn, volgens bepaalde Figuur 3: pictogram 'Bijtend voor regels worden ingedeeld. metalen' Een van de indelingsklassen van Figuur 4: opstelling CLP-richtlijnentest een stof of mengsel is de mate Figuur 5: testplaatjes na zeven weken dat de stof of het mengsel bijtend testen is voor metalen. Links (a): na test Het bijbehorende pictogram Rechts (b): linkse plaatjes na reiniging dat vermeld moet zijn op de Figuur 6: opstelling voor de dompeltest verpakking van de bijtende

8

Metallerie 170 • April 2013

3

4

5a

6

5b

metallerie.pmg.be

LASINFO

Figuur 7: doorgezaagde buis van sprinklerleiding met corrosieproducten aan de onderkant. De holte in de onderste helft is de locatie van een sprinklerkop

SCHADEANALYSE: EEN VOORBEELD Als voorbeeld wordt een gefaalde sprinklerinstallatie besproken. De installatie werd recent geïnstalleerd en wordt gebruikt in een opslagplaats. Op diverse plaatsen werden lekken vastgesteld. Een stuk leiding werd mee genomen naar het labo en doorgezaagd. De binnenkant van de buis was aan de onderzijde bedekt met bruine en zwarte roestproducten (fig. 7 en 8). Een stuk buis wordt over het lek doorgesneden en de roestproducten worden verwijderd (fig. 9). Zo krijgen we meer info over de aard van de corrosie. In dit geval blijkt dat het lek zich in de las bevindt en dat de buis ook op andere locaties aangetast werd. Een metallografische doorsnede toont aan dat de las sterk preferentieel is aangetast ( fig. 10 en 11). De oorzaak van de preferentiële aantasting van de las ligt in de slechte kwaliteit van de buizen (o.a. het niet of niet volledig nagloeien na het langslassen van de buizen). Daardoor kan er een hogere concentratie aan onzuiverheden, bv. zwavel, in de las aanwezig zijn. De las is dus op sommige plaatsen een anode ten opzichte van het omliggende metaal en de aantasting is dus zeer lokaal. Naast de lokale aantasting van de las zijn er ook putvormige aantastingen, waarvan de oorzaak microbiologisch is. Onder de roestproducten bevinden zich kolonies van zwavelreducerende bacteriën die, typisch voor koolstofstaal, aaneengesloten putjes vormen. Een bijproduct van dit microbiologische corrosieproces is de vorming van ijzersulfide (FeS). De aanwezigheid van zwavel in de roestproducten werd met EDX bepaald (fig. 12) en bewezen met een geurtest. Hiervoor lossen we het roestproduct op in een HCl-oplossing. Door de reactie van HCl met FeS komt zwavelgas (H2S) vrij met de typische rotteeierengeur. Op basis van het onderzochte stuk leiding kon enkel geconcludeerd worden dat er nog lekken gevormd zullen worden. De preferentiële aantasting van de las kan niet voorkomen worden, aangezien dit probleem te maken heeft met de gebruikte buizen. Microbiologische corrosie kan in principe gestopt worden door reiniging met een bacteriedodend middel, maar in dit geval zou dit niet werken, aangezien de bacteriën zich onder de roestproducten bevinden. De roestproducten verwijderen met een zure oplossing is ook niet mogelijk, omdat die buizen een galvanisatielaag bevatten, die door het zuur aangetast zou worden. Helaas was in dit geval dus het advies om de installatie te vervangen en bij aankoop en installatie van het sprinklersysteem enerzijds rekening te houden met de aanbevelingen in norm NBN EN 12502-3 (staal met beperkte zwavelconcentratie en nagloeien van lassen) en anderzijds van bij de start bacteriedodende methodes toe te passen in het water.

Figuur 8: onderdeel van de buis met lek

Figuur 9: zijaanzicht van de doorsnede van de buis, na verwijdering van de roestproducten. Bovenaan is de preferentiële aantasting van de las aangeduid. De andere aantasting is microbiologisch

Figuur 10: metallografische doorsnede van deze buis. In het midden is de preferentiële aantasting van de las zichtbaar. Links hiervan is ook nog een meer lokale aantasting waar te nemen

Figuur 11: detail van de doorsnede. Deze geëtste doorsnede toont aan dat het midden van de las preferentieel is aangetast

metallerie.pmg.be

Figuur 12: EDX-spectrum van roestproduct. Zwavel is aanwezig in het roestproduct

Metallerie 170 • April 2013

9

DHONDT LASTECHNIEK FinishLiner lasnaadreiniging

bouwt aan de toek o m s t

3-in-1-apparaat Beitsen, Elektrolytisch polijsten, Markeren

Dhondt lastechniek helpt bouwen aan de toekomst van de professionele lasser Zo doet bv. het opleidingscentrum van de VDAB beroep op Dhondt lastechniek om er twee geluiddempende brander- en slijpcabines te installeren, dit in combinatie met vier lascabines

De FinishLiner reinigt lasnaden in korte tijd met een uitmuntende finish. Door gebruik van een kwast zeer gebruiksvriendelijk om iedere hoek of lasnaad te kunnen reinigen. Bel voor meer informatie of een demonstratie: Sir John b.v. Moordrecht [email protected] Tel. 0031 (0182) 39 69 31 www.sirjohn.nl

DHONDT

LASTECHNIEK

Torhoutse Steenweg, 8200 Brugge • t: +3250727070 f: +3250727072

www.dhondt.com 20130312_Dhondt_Lasspecial_2013.indd 1

21/03/2013 8:49:58

WRIJVINGSROERLASSEN VAN STAAL

LASINFO

HET STEELFSW PROJECT

1

CEWAC, BIL, BCRC en CENAERO voeren momenteel een collectief onderzoeksproject uit, gesubsidieerd door het Waalse Gewest, i.v.m. het wrijvingsroerlassen van staal. In een eerste fase was het de bedoeling te inventariseren van wat er al bestaat. Het onderzoek richt zich nu op het ontwikkelen van gereedschap, hetzij op basis van vrij in de handel verkrijgbaar materiaal, hetzij uit zelfgeproduceerd materiaal. Er wordt vooral gezocht naar manieren om de slijtage van het gereedschap te verminderen. Kevin Deplus, BIL en Dorian Gioe, CEWAC WRIJVINGSROERLASSEN Het wrijvingsroerlassen is een koud lasproces. De twee te lassen stukken worden stevig tegen elkaar gedrukt en een roterend gereedschap, dat bestaat uit een pin en een schouder (Figuur 1), wordt in het contactvlak tussen de twee stukken gedrukt. Er wordt een continue, verticale druk uitgeoefend. Deze druk, gecombineerd met de rotatie van het gereedschap, veroorzaakt een lokale plastische vervorming van de te lassen stukken en veroorzaakt een opwarming die voldoende is om het materiaal lokaal in een plastische toestand te brengen. Het gereedschap kan dan de lasnaad volgen en, gemengd door de rotatie van het gereedschap, vloeit het materiaal van de voorkant naar de achterkant, om zo de lasverbinding te vormen. Tot 2000 was de toepassing van de wrijvingsroerlassen vooral geconcentreerd op aluminium, omdat de mechanische eigenschappen van aluminium het gebruik van stalen gereedschap toelaten, zonder echter een uitgesproken slijtage te veroorzaken. Sinds enige jaren wordt dit lasproces bestudeerd met het oog op een toepassing bij staal en het is dan ook in dit kader dat het project SteelFSW ingediend werd.

WRIJVINGSROERLASSEN VAN STAAL Om staal te kunnen wrijvingsroerlassen, moet de temperatuur die aan de interface nodig is om het te lassen stuk in een plastische toestand te doen overgaan, hoger zijn dan 1.000 °C. Bijgevolg zijn er aanzienlijke krachten nodig om deze warmte te genereren en de verticale druk die het gereedschap ondergaat, kan oplopen tot 130 MPa. Dit betekent ook dat het materiaal waarvan het gereedschap gemaakt is, op deze temperaturen zijn goede mechanische eigen-

metallerie.pmg.be

schappen moet behouden en inert moet blijven ten opzichte van het te lassen staal. Op dit ogenblik zijn er twee types gereedschap voor wrijvingsroerlassen in de handel die staal kunnen lassen. Bij de materialen waarvan dit gereedschap gemaakt is, vindt men ofwel PCBN (polykristallijn boornitride), ofwel W-Re (wolfraamrhenium). Door hun zeldzaamheid of door het specifieke fabricageproces is dit gereedschap extreem duur (tussen 3.000 en 4.500 US$). Daarom is een van de doelstellingen van het SteelFSW-project om de mogelijkheden te bekijken om minder kostbare materialen te gebruiken, waarbij men dan wel moet aanvaarden dat die een minder lange levensduur hebben. De tot nu toe bestudeerde materialen zijn verschillende varianten van wolfraamcarbide uit de gewone handel (Tabel). Er werd al gereedschap met een relatief eenvoudige geometrie gefabriceerd en een reeks lassen uitgevoerd op een roestvast staal 304L-plaat van 3 mm dikte.

VARIANTEN WOLFRAAMCARBIDE CERATIZIT TYPES KORRELGROOTTE

TSF22

TSM33

BOEHLERIT CTF12A

HB44UF

0,2 – 0,5 0,5 – 0,8 0,8 – 1,3

ultra fine

1.930

1.590

1.630

1.725

8,2

10

6

12

DICHTHEID

14,55

14,5

15

14,05

TREKSTERKTE (MPA)

4.400

3.700

2.600

3.500

7,5

9,4

10,2

HARDHEID (HV30) KOBALTGEHALTE (WT%)

BREUKTAAIHEID (MPA*M^1/2)

2

3

PROEVEN De parameters die een operator op een wrijvingsroerlasmachine kan bijstellen zijn de rotatiesnelheid, de verticale druk, de voortloopsnelheid en de 'tilt angle' (de hellingshoek van de kop ten opzichte van de verticale as). Door met deze vier parameters te spelen, moeten de voorwaarden geschapen worden om enerzijds voldoende warmte en materiaalmenging te verkrijgen opdat er zich een foutloze lasverbinding zou

4

Figuur 1: principe van het wrijvingsroerlassen Figuur 2: slijtage van het gereedschap (gedeeltelijke breuk van de pin) Figuur 3: slijtage van het gereedschap (volledige breuk van de pin) Figuur 4: las in vol materiaal, uitgevoerd met gereedschap met een eenvoudige geometrie Metallerie 170 • April 2013

11

Scholiers advertenties:Layout 1 15/03/13 13:49 Page 1

Broed niet langer op ideeën. Realiseer ze.

•

• Lasertechnologie, van snijden tot lassen en graveren

RVS machinebouw, van component tot complexe constructie

• Productie van filters op basis van lasertechnologie

Lasertechnologie en RVS machinebouw vormen de speerpunt van onze activiteiten. Twee vakgebieden waar we in uitmunten dankzij onze flexibele instelling en jaren ervaring.

www.tuliplaser.be [email protected]

PUTTING LASERTECHNOLOGY INTO PRACTICE

Complete SolutionS. one SourCe.

opm_adv_tulip_metallerie_NL.indd 1

orbitaal afkorten

Orbitalum tOOls GmBH

orbitaal afSChuinen

11/01/12 16:18

orbitaal laSSen

Josef-Schuettler-Str. 17, 78224 Singen, Duitsland Frans Lavelli verantwoordelijke Benelux: Tel 0032 4 75 44 90 42, [email protected]

Ad_Metallerie_192x66_4c_no.0168_NL.indd 1

06.12.2012 10:46:24

BLC FAST BELGIAN LASER COMPANY

Soms is snel niet goed genoeg. Indien u opteert voor de “BLC FAST” formule, wordt uw bestelling in ijltempo en met absolute voorrang geïmplementeerd. Uw noodbestelling wordt dan dezelfde dag (of nacht) nog opgeleverd.

Lasersnijden Plaatbewerking Oppervlaktebehandeling Constructie & Assemblage

AdvBlcDRUK.indd 1

PIRANACONCEPTS.COM

teer ons snel!

tac Interesse? Con

Rigastraat 31 2000 Antwerpen, België

T +32 3 213 68 68 F +32 3 213 68 69

[email protected] www.blc.be

16/03/11 16:57

LASINFO vormen, maar anderzijds moet het gereedschap deze lasparameters aankunnen. Om dit op te lossen, zijn deze twee problematieken afzonderlijk behandeld: te weten die van de las en die van het gereedschap. Met andere woorden, allereerst moet men te weten komen wat het gereedschap kan verdragen, om vervolgens te bepalen of het mogelijk is te lassen, rekening houdend met wat het gereedschap kan verwerken. De kritische parameter waarmee rekening gehouden is, is de verticale druk die op het gereedschap uitgeoefend wordt. In functie van deze druk konden er twee types beschadiging vastgesteld worden: • als de verticale druk zeer laag is, is de gegenereerde warmte onvoldoende en breekt de pin onvermijdelijk volledig af of vertoont die minstens een reeks gedeeltelijke breuken (Figuur 2 en 3), • als de verticale druk te hoog is, veroorzaakt het samengaan van de druk, uitgeoefend op het gereedschap en de temperatuur, op het contactpunt, kruip van het gereedschap (Figuur 5). Door een middenweg te kiezen tussen deze twee extremen, wordt het mogelijk de andere parameters zo te laten variëren dat de correcte las bereikt wordt. Proeven met commercieel beschikbaar materiaal Met gebruik van standaardstaven uit de reguliere handel zoals vermeld in de tabel, werd er gereedschap met een eenvoudige geometrie gemaakt. Met dit gereedschap werden er lassen in volle plaat uitgevoerd. Proeven uitgevoerd met commercieel beschikbare materiaal in een complexe geometrie Samen met de firma Boehlerit werd er gereedschap met een meer complexe geometrie bestudeerd (Figuur 6). Op die manier werd de geometrie, die verondersteld wordt een cruciale rol te spelen, zo bijgesteld dat die minder aanleiding geeft tot slijtage. Om de doorbuiging te vermijden waaraan de schouder onderhevig is, eens boven bepaalde temperaturen en drukken (zoals geïllustreerd in Figuur 4), werd een schouder met een convexe geometrie gebruikt. Daardoor draagt een groter deel van de schouder bij aan de plastische vervorming van het materiaal en laat het toe om de belasting van de pin te verminderen. Bovendien wordt dit gereedschap ingeklemd gebruikt, waardoor de kruip van het gereedschap gedeeltelijk geblokkeerd wordt. Dit zorgt ervoor dat het mogelijk is nog hogere temperaturen te bereiken.

RESULTATEN Resultaten van de proeven met commerciële proefstaven Uit de verschillende carbides, vermeld in Tabel 1, is het wolfraamcarbide gelegeerd met 8% kobalt (TSF22) van de firma CERATIZIT die bij een breed

metallerie.pmg.be

scala van toegestane verticale druk niveaus bruikbaar was. Meerdere lassen werden uitgevoerd met een gereedschap met een eenvoudige geometrie, vervaardigd van dit materiaal, waarbij verschillende rotatiesnelheden, voortloopsnelheden en hellingshoeken gebruikt werden. Tot slot, en dit keer bij de gunstige voorwaarden, zoals vermeld in het deel 'Proeven' hierboven, kon men een las van 40 cm lang realiseren met een snelheid van 30 mm/min (Figuur 4). Op het einde van het lasproces vertoonde het gereedschap slechts een matige slijtage.

5

MEER INFO? Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw

Technologiepark 935 B-9052 Zwijnaarde Tel.: +32 (0)9/292.14.00 Fax: +32 (0)9/292.14.01 www.bil-ibs.be [email protected]

Resultaten van de proeven met gereedschap van commercieel materiaal met een complexe geometrie De wijzigingen in de geometrie van de voormelde gereedschappen bleken van zeer groot belang. Een eerste laslengte van 40 cm werd uitgevoerd in volle plaat en daarna werd er een stuiklas gemaakt, zoals geïllustreerd in Fig. 8. Na deze twee lassen was er geen noemenswaardige beschadiging te zien op het gereedschap (Fig. 7). Bovendien konden de gebruikte snelheden verdubbeld worden t.o.v. die met de gereedschappen met een eenvoudige geometrie. Daarbij vertoonden de radiografische onderzoeken van de gelaste platen geen aanwezigheid van mogelijke deeltjes, afkomstig uit het gereedschap.

6

CONCLUSIE/VERDER WERK De tot nu toe bekomen resultaten zijn zeer bemoedigend en het is zeer waarschijnlijk dat er goedkopere alternatieven bestaan dan de commerciële gereedschappen. In het kader van dit project is aangetoond dat wolfraamcarbides, gecombineerd met zorgvuldig gekozen parameters, nu al een technisch realistisch alternatief vertegenwoordigen. Om de twee oplossingen objectief te kunnen vergelijken, moet nu nog bepaald worden wat de levensduur van het geoptimaliseerde gereedschap en de commerciële gereedschappen zijn, om zo te bepalen wat de meest economisch verantwoorde oplossing zal blijken. Deze materialen zullen ontwikkeld worden door het BCRC. Wij nodigen ondernemingen die geïnteresseerd zijn in dit proces of die hier meer inlichtingen over wensen – of het nu gaat over zijn toepassing op legeringen met een laag of een hoog smeltpunt – om contact op te nemen met het CEWAC ([email protected]) of het BIL ([email protected]). 

7

8

Figuur 5: slijtage door kruip van het gereedschap (verbreding van de randen van de schouder) Figuur 6: convex gereedschap met een laterale versteviging om kruip te verminderen Figuur 7: gereedschap van figuur 6, na twee lassen van 40 cm Figuur 8: stuiklas uitgevoerd met een gereedschap met complexe geometrie Metallerie 170 • April 2013

13

NIEUWE GENERATIE AUSTENITISCHE STALEN DMV 310N/LASBAARHEID EN HOOGTEMPERATUUREIGENSCHAPPEN

BASISMATERIAAL

LASINFO

kunnen de bevochtigde korrels uit elkaar gaan glijden, resulterend in intergranulaire scheuren.

De chemische samenstelling van DMV 310N is terug te vinden in Momenteel loopt bij het Belgisch Instituut voor Lastechde tabel onderaan op deze pagina. niek, met Laborelec als partner, een prenormatief HOT DUCTILITY Dit materiaal werd geleverd na PROEVEN onderzoeksproject rond DMV 310N. Het is de koudvervorming van de buisjes tot hun gewenste dimensies, De gevoeligheid voor bedoeling om dit materiaal op te nemen in de Eurozijnde een uitwendige diameter warmscheuren in de WBZ van pese, geharmoniseerde materiaalnorm EN 10216-5, van 44,5 mm met een DMV 310N werd door het BIL onder de benaming X6CrNiNbN25-20. wanddikte van 7,77 mm, bepaald aan de hand van 'hot gevolgd door oplosgloeien. Een ductility' proeven. DMV 310N wordt geproduceerd door Salzgitter volaustenitische, grofkorrelige Deze trekproeven bij hoge Mannesmann Stainless Tubes en is de Europese versie (ASTM 4) temperatuur laten toe microstructuur met om de gevoeligheid van HR3C, ontwikkeld door Sumitomo, voor de niobiumhoudende voor hoogtemperatuurDMV310N , HEAT toepassing als (her)oververhitterbuisjes in precipitaten in de verbrossing te F04154, IS NIET korrels wordt op die bepalen. (ultra)superkritische steenkoolcentrales. GEVOELIG VOOR wijze verkregen Eerst wordt de LIQUATION (figuur 1). temperatuur bepaald Ing. Johan Vekeman (BIL) CRACKING IN DE Op dit materiaal waarbij het materiaal WBZ NA HOT werd een geen kracht meer kan lasbaarheidsstudie opnemen (Nil Strength DUCTILITY PROEVEN uitgevoerd om onder Temperature - NST). andere de neiging Zodra NST bepaald tot scheurvorming in de is, worden de proefstaafjes warmtebeïnvloede zone (WBZ) onderworpen aan een tijdens het lassen en bij een lasthermische cyclus met warmtebehandeling na het piektemperatuur NST en ze lassen te onderzoeken. worden vervolgens aan een trekkracht onderworpen tijdens het afkoelen. GEVOELIGHEID VOOR Voor materialen die gevoelig WARMSCHEUREN zijn voor warmscheuren treedt Na lassimulaties op DMV 310N een gevoelige temperatuurdaling en metallografisch onderzoek op alvorens de ductiliteit van het bleek dat ten gevolge van de materiaal hersteld is (Ductility warmte-inbreng laagsmeltende Recovery Temperature – DRT). fasen worden gevormd Is dat temperatuurinterval (NST(figuur 2). DRT) klein, dan is het Dit kan warmscheuren temperatuurgebied waarin veroorzaken in de laagsmeltende fasen scheurFiguur 1: niobiumhoudende precipitaten (m.b.v. SEM: Scanning Electron Microscope) warmtebeïnvloede zone vorming kunnen veroorzaken ('liquation cracking'). onbestaande (0-50 °C) of De scheuren zijn analoog aan beperkt (50-100 °C). Bij een deze die in het lasmetaal temperatuurverschil boven de voorkomen ('solidification 100 °C is het materiaal cracking') en ze zijn het gevolg gevoelig voor warmscheuren. van het bevochtigen van de Uit de resultaten (figuur 3) blijkt korrelgrenzen door de dat DMV 310N, heat F04154, laagsmeltende fasen. in tegenstelling tot andere Net onder de solidustemperatuur niobiumgelegeerde austenieten kunnen immers bepaalde fasen uit de 300-reeks, zoals 347H of insluitsels, die zich op een en DMV 304HCu [1], niet korrelgrens bevinden, vroeger tot gevoelig is voor 'liquation smelten komen dan de eigenlijke cracking' (NST-DRT=1.340 °Cmetaalkorrels. 1.295 °C = 45 °C). Zij vloeien dan uit als dunne Een mogelijke verklaring is de hoeveelheid stikstof. Uit films die onder bepaalde onderzoek [2] op gewijzigd omstandigheden meerdere 347 staal, al dan niet gelegeerd korrelgrenzen kunnen bevochtigen. met stikstof, bleek dat de laagsmeltende fasen die Door de krimp tijdens het koelen Figuur 2: laagsmeltende fase (m.b.v. LOM - licht-optische microscoop) gevormd worden, bestaan uit Nb, C en N, indien aanwezig. CHEMISCHE SAMENSTELLING BASISMETAAL Stikstof bleek de eigenschap te hebben het smeltpunt van de MATERIAAL C P S N Si Mn Cr Ni Nb eutectica te verhogen. In DMV310N (N: 0,14-0,36) DMV 310 N 0,05 0,35 1,21 0,014 0,005 24,3 20,7 0,46 0,22 zit meer stikstof dan in HEAT F04154

14

Metallerie 170 • April 2013

metallerie.pmg.be

LASINFO DMV304HCu (N: 0,04-0,13). Stikstof wordt niet intentioneel toegevoegd aan 347H.

tot het vormen van warmscheuren tijdens het lassen of spanningsrelaxatiescheuren bij een warmtebehandeling na het lassen. Lasproeven in het verdere verloop van dit project moeten deze stelling staven.

GEVOELIGHEID VOOR SPANNINGSRELAXATIESCHEUREN Scheuren die optreden tijdens een warmtebehandeling na het lassen in de WBZ noemt men spanningsrelaxatiescheuren of 'reheat cracks'. Spanningsrelaxatiescheuren kunnen zich ook vormen bij bedrijfstemperaturen. Dit valt buiten de scope van dit artikel. Over het algemeen zijn austenitische kruipvaste staalsoorten gevoelig voor spanningsrelaxatiescheuren. Austenitische staalsoorten gestabiliseerd met niobium (347H) of titanium (321H) kunnen zeer gevoelig zijn. De scheuren treden op in de grofkorrelige WBZ, dicht bij de fusielijn, zijn intergranulair en volgen de austenietkorrelgrenzen. Het mechanisme kan als volgt worden samengevat: gedurende het lassen wordt de WBZ naast de fusielijn opgewarmd tot zeer hoge temperaturen. Bij deze temperaturen gaan de carbides in oplossing en kan korrelgroei optreden. Gedurende de daaropvolgende warmtebehandeling zal vervorming optreden door het relaxeren van de eigenspanningen. Tijdens de warmtebehandeling vormen zich fijne, intragranulaire precipitaten die de korrels veel sterker maken dan de korrelgrenzen, waardoor alle vervorming zich gaat concentreren langs de korrelgrenzen. Deze hoge lokale kruipvervorming kan dan aanleiding geven tot scheuren (triple points).

SLOTWOORD

Figuur 3: resultaten 'hot ductility' proeven

gevoeligheid. Op grond van vroegere uitgebreide ervaringen werd een classificatie opgesteld voor austenitische stalen, waarbij een insnoering van minder dan 20% aanduidt dat het materiaal gevoelig is voor het vormen van spanningsrelaxatiescheuren. Uit de resultaten (figuur 4) bleek deze heat minder gevoelig te zijn voor het vormen van relaxatiescheuren in vergelijking tot andere austenitische, kruipvaste, gestabiliseerde legeringen (DMV304HCu [3], 347H). Hiernaast valt op te merken dat de insnoering in functie van de temperatuur een gelijkaardige curve vertoont met een ductiliteitsdip bij 750 °C, maar met insnoeringen boven 20%. De kleine verschillen in

chemische samenstelling die zorgen voor het verstevigen van de korrel en de korrelgrenzen of juist verzwakken van de korrelgrenzen liggen hier aan de basis, maar dit vraagt verder onderzoek op verschillende heats. Op basis van de gemeten insnoering zou DMV 310N niet gevoelig zijn, maar metallografisch onderzoek toont dat het breukaspect wel degelijk intergranulair is bij 750 °C, met weliswaar taaiere breukaspecten op de korrelgrenzen, zodat enige waakzaamheid is geboden.

CONCLUSIES De warmtebeïnvloede zone van DMV 310N, heat F04154, vertoont op basis van een lasbaarheidsstudie geen neiging

metallerie.pmg.be

Referenties •[1] Metallerie, april 2011: Nieuwe generatie austenitische stalen, DMV 304HCu - J. Vekeman •[2] Weldability of nuclear grade stainless steels - Lundin & Qiao, The University of Tennessee •[3] Metallerie, april 2012: Nieuwe generatie austenitische stalen, DMV 304HCu - J. Vekeman

MEER INFO? Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw

REHEAT CRACKING PROEVEN De gevoeligheid van DMV 310N, heat F04154, voor spanningsrelaxatiescheuren werd bepaald aan de hand van een aantal warme trekproeven. Hiertoe werd eerst een grofkorrelige zone gesimuleerd in trekproefstaafjes door deze op te warmen tot 1.350 °C en vervolgens af te koelen met een afkoeltijd t8/5 van 15 seconden. Nadien werden de trekproefstaafjes getrokken tot breuk bij temperaturen tussen 600 en 800 °C. Na breuk werd de insnoering opgemeten. De insnoering is een maat voorde reheatcracking-

Dit prenormatieve onderzoeksproject wordt gesubsidieerd door de FOD Economie. Aan dit onderzoek leveren volgende bedrijven een actieve bijdrage: •CMI •Cofely Fabricom •Laborelec Gdf Suez •Lincoln (Metrode) •Salzgitter Mannesmann Stainless Tubes •Sirris •Soudokay (Böhler Welding) •Stork Technical Services •Nippon Steel & Sumitomo Metal •Vallourec & Mannesmann Tubes •VCL •Vinçotte 

Technologiepark 935 B-9052 Zwijnaarde Tel.: +32 (0)9/292.14.00 Fax: +32 (0)9/292.14.01 www.bil-ibs.be [email protected]

Figuur 4: resultaten proeven 'reheat cracking' Metallerie 170 • April 2013

15

LASSEN

WOLFRAAM HEEFT NIEUWE DOPE LAGERE ELEKTRISCHE WEERSTAND ZORGT VOOR STABIELERE BOOG Een bekwame handlasser mag een instabiele lasboog dan nog wel de baas kunnen, wisselende omstandigheden staan een constante laskwaliteit in de weg en geautomatiseerde processen weten er geen raad mee. Wie zoekt naar de oorzaak, komt vaak terecht bij iets banaals als de elektrode die door de thermische belasting is gaan slijten. Ook een vertraagde starttijd kan men dikwijls daaraan wijten. Plots is dit minder een detail en dus loont het misschien wel eens de moeite om de nieuwe wolfraamelektrode uit te proberen. Door Kevin Vercauteren INLEIDEND

HET TIG-PROCES MET ZIJN ELEKTRODEN

Vindt u ook dat geslepen elektroden nooit zo goed presteren als een nieuwe? Dat zeker met een groene elektrode de starttijd soms vervelend lang kan duren? Of heeft u het al meegemaakt dat de boog tijdens het lassen begint te flikkeren en de boogkolom plots veel minder stabiel wordt? Waarschijnlijk wel. Slijtage van de elektrode is na verloop van tijd nu eenmaal onvermijdelijk, maar door de juiste elektrode op een correcte manier te gebruiken kunt u wel veel langer lassen onder optimale omstandigheden. Trouwens, een gesleten elektrode hoeft helemaal niet te betekenen dat de lasboog minder stabiel is. Juist geslepen is hij weer zogoed als nieuw. Een klein beetje theorie kan u dus in de praktische uitvoering van uw job heel wat profijt opleveren.

Uitgevonden in 1936 is het TIGgasbooglasproces genoegzaam bekend. Het berust op het principe waarbij een boog onderhouden wordt tussen een niet-afsmeltende wolfraamelektrode en het werkstuk. De energie van de elektrische boog zal ervoor zorgen dat delen van het werkstuk smelten. Als lasproces wordt TIG vooral geroemd vanwege de uitstekende kwaliteit van de verbinding en de stabiliteit van de lasboog, maar dan moeten wel eerst enkele belangrijke voorwaarden zijn ingevuld. Kan de continuïteit van de lasstroom bijvoorbeeld niet gegarandeerd worden, dan laat u de hoop op een stabiel proces beter varen. Met name bij de kathode (en meer specifiek in de overgangsgebieden) kan de stroomgeleiding echter

in het gedrang komen. Want daar zijn het de elektronen die de stroom dragen door uit het metaal te treden, wat men emissie noemt. Hoewel bij het lassen ook veldemissie speelt, is thermische emissie toch de doorslaggevende factor en daar is per definitie een hoge temperatuur voor nodig. Met andere woorden, elektronen kunnen pas uit het metaal treden wanneer er een bepaalde energiedrempel bereikt is. Bij kamertemperatuur geen emissie, zo simpel is het. Anderzijds betekent dit ook dat de elektrode aan hoge temperaturen moet kunnen weerstaan, uitgedrukt in een hoog smeltpunt. Dan komen we al snel bij wolfraam als evidente kandidaat uit. Gelijkstroom Een smeltpunt van 3.410 °C oogt bijzonder interessant, maar wolfraam heeft ook een belangrijk

nadeel: de uittrede-energie is vrij hoog (4,5 eV). Wolfraam kan dus hoge temperaturen aan, maar laat zijn elektronen niet makkelijk los. Toevoeging van andere elementen (oxides) helpt echter die laatste waarde naar beneden te halen. De rode elektrode bijvoorbeeld, die in België nog steeds veelvuldig wordt gebruikt bij het gelijkstroomlassen, dankt haar lagere uittrede-energie van 3,5 eV aan de combinatie van wolfraam met thoriumoxide. Thorium blijkt echter licht radioactief en dat werpt een donkere schaduw over de (nabije) toekomst van de rode elektrode. In Nederland is het gebruik van thorium nu al verboden. Er zijn dan ook al genoeg alternatieven voorhanden en dan kijken we vooral in de richting van de turquoise elektrode die op sommige vlakken zelfs beter presteert. Opgelost, zou je dan denken, ware het niet dat de

KEUZETABEL WOLFRAAMELEKTRODE TYPE

KOPKLEUR

LEGERINGSELEMENTEN

ELEKTRODE

IN %

GELIJKSTROOM

WISSEL-

BOOG-

HERONT-

STROOM

STABILITEIT

STEKING

STANDTIJD

TE LASSEN MATERIALEN

– POOL

+ POOL

+++

–-

+++

++

++++

++++

Fe-rvs-alu

turquoise 1,7% zeldzame elementen

+++

–-

+++

++

++++

++++

Fe-rvs-alu

WLa 20

blauw

2%

+++

–-

+++

++

+++

+++

Fe-rvs

WLa 15

goud

1,5% La2O3

++

–-

+

++

+++

+++

Fe-rvs

WTh 20

rood

2%

ThO2

++

–-

±

+

+

+

Fe-rvs

WCe 20

grijs

2%

CeO2

+

–-

±

+

+

+

Fe-rvs

WP

groen

100% wolfraam

–-

–-

+

-

-

+

Aluminium

WZr 8

wit

0,8% ZrO2

-

–-

++

++

+

++

Aluminium

E3

paars

WR 2

16

Metallerie 170 • April 2013

1,7% La2O3 – ZrO2 – Y2O3

La2O3

metallerie.pmg.be

30° samenstelling van die elektrode aan geen enkele normering is gebonden. Niet alleen wordt de vergelijking tussen de exemplaren van de verschillende fabrikanten op die manier onmogelijk, het maakt de turquoise elektrode bovendien onbruikbaar voor genormeerde procedures. Wisselstroom Bij het wisselstroomlassen komt het gebruik van de groene elektrode, die uit zuiver wolfraam bestaat, nog wel voor. Dat is niet ideaal gezien de hoge uittrede-energie, maar bij de oude stroombronnen met sinusvormige karakteristiek kon dit geen kwaad. Ondertussen zijn die bijna allemaal al ingeruild voor veel kleinere, synergische stroombronnen waarvan de werking is gebaseerd op een razendsnelle sturing van de primaire pulsen/spanning. Dit type zullen we voortaan inverter noemen. Het verschil in reactietijd tussen de elektrode enerzijds en de stroombron anderzijds zorgt er echter voor dat de temperatuur in de machine hoog kan oplopen. Groene en witte elektrodes zijn daarom zeker niet de beste keuze bij stroombronnen van het type square wave.

ONTWIKKELING VAN NIEUWE ELEKTRODE

Lagere elektrische weerstand Nu knopen we weer aan bij het begin; herinnert u zich de flikkerende boog en de haperende ontsteking? Beide problemen hebben te maken met het verdwijnen van de oxides onder invloed van thermische belasting, waardoor de elektroden als het ware hun springplank verliezen. Aan de punt ontstaat een zone zonder oxides die voor het lassen onbruikbaar is, terwijl de temperatuur er in die mate toeneemt dat hier en daar zuiver wolfraam zal verdampen. Als gevolg daarvan raakt de emissie danig verstoord, net als de ontstekingskarakteristieken. De boog grijpt namelijk naar hoger gelegen elektrodedelen waar er wel nog genoeg dope aanwezig is maar waar de temperatuur ook veel lager is. Daardoor daalt de thermische emissie en wordt de boog onstabiel. Bovendien daalt door de langere afstand de temperatuur in de boog, wat maakt dat er minder energie beschikbaar is voor het smelten van het werkstuk. De kracht van de nieuwe elektrode schuilt dan ook in haar veel lagere elektrische weerstand. Dankzij die eigenschap wordt de elektrode veel minder warm. In vergelijking met de rode elektrode ligt de temperatuur bij de E3-elektrode 900 °C lager bij dezelfde stroomdichtheid. Aangezien een hoge temperatuur aan de basis ligt van de dopemigratie, blijven de boog en

stroomdichtheid (A/mm²)

Samenstelling De geschetste problemen hebben fabrikanten ertoe aangezet nieuwe oplossingen te ontwikkelen. Zo presenteert Binzel de E3-elektrode als een nieuw alternatief voor de rode, turquoise en groene elektrode dat is samengesteld uit een dope van lanthaan- (La2O3), zirkonium(ZrO2) én yttriumoxide (Y2O3), een zeer belangrijk element voor de kwaliteit van de elektrode. Maar het gaat om meer dan de inzet van yttrium als dope-element, ook de manier waarop het gemengd is met de andere elementen onderscheidt deze ISO-genormeerde elektrode van vele andere. U moet zich voorstellen dat het wolfraamerts eerst tot poeder wordt

verwerkt. Voor men er staven van perst, kan men nog diverse oxides toevoegen om bepaalde eigenschappen te verbeteren. Daarna volgt dus het persen, sinteren, uitgloeien en tot slot het hameren. De manier waarop deze processen verlopen, is bepalend voor de homogeniteit van de elektrode. Hoe homogener de poedermix, hoe stabieler het lasproces omdat de eigenschappen over de volledige lengte van de elektrode dezelfde zullen zijn. De E3-elektrode haalt een homogeniteit van 98%.

temperatuur

Door de kleinere elektrische weerstand ligt de temperatuur bij de E3-elektrode bij dezelfde stroomdichtheid veel minder hoog dan bij de rode variant

metallerie.pmg.be

45°

60°

LASSEN

Slijtage E3-elektrode

Invloed tophoek op smeltbad en diepte van inbranding

Slijtage rode elektrode

De oxidearme zone vooraan is het resultaat van dopemigratie. De boog zal daarom naar de hogergelegen elektrodedelen grijpen waar wel nog genoeg dope aanwezig is. Wanneer u de elektrode slijpt, moet heel het voorste stuk eraf

de startkarakteristieken veel langer stabiel, een voordeel dat zich met name bij gerobotiseerde lasprocessen zwaar laat voelen. Een robot kan zich immers niet aanpassen aan wisselende lasomstandigheden zoals een ervaren handlasser dat wel kan.

CORRECT GEBRUIK Om de kwaliteiten van de nieuwe elektrode optimaal te kunnen benutten, dient men enkele basisregels in acht te nemen, die overigens ook voor andere elektroden van toepassing zijn. Tophoek 60° De stelling dat een scherpe tophoek resulteert in een smal lasbad met diepe inbranding mag u naar de prullenmand verwijzen. Het tegendeel is waar (zie tekening). Dat heeft te maken met de fysische wetmatigheden van elektronen als energiedragers; ze treden namelijk altijd haaks uit het materiaal en verliezen snel hun energie. Bij een tophoek van 60° is de elektronenstroom ideaal naar het werkstuk gericht, terwijl de hoge stroomdichtheid aan de punt bij een scherpe tophoek zorgt voor een snellere slijtage. Startstroom minimaal In het bijzonder bij het wisselstroomlassen beperkt u de startstroom het best tot een kortstondige, minimale piek omdat de elektrodepunt anders te veel wordt belast en niet langer ideaal kan presteren. Bovendien starten de meeste stroombronnen met een positieve fase om de

thermische emissie kortstondig te verhogen. Wetende dat bij TIG-lassen de elektrode doorgaans negatief gepoold is (tenzij in uitzonderlijke gevallen bij het lassen van zeer dun materiaal) houdt de positieve fase een zware belasting van de elektrode in. De elektronen gaan immers massaal de richting van de elektrode uit die vol wordt gebombardeerd en daardoor sterk aan slijtage onderhevig is. Om die reden wordt een verhouding van ± 25% + en 75% - geadviseerd. Bij sommige stroombronnen zal dit enige bijsturing van de door de fabrikant ingestelde parameters vergen om zowel het vermogen als de duur van de positieve fase te beperken. Frequentie van maximaal 75 Hz Hoewel de naam anders doet vermoeden, zijn square waves niet perfect rechthoekig. Wie de curves in detail bekijkt, zal zien dat er zowel tijdens de negatieve als positieve fase aan de pieken een afronding optreedt. Hoe hoger de frequentie, hoe groter de kans dat de ingestelde amplitude niet wordt bereikt en de positieve fase haar reinigende werking niet naar behoren kan uitvoeren. Er wordt aangeraden om te streven naar een frequentie van ongeveer 75 Hz. Andere Behalve de genoemde aandachtspunten spelen nog andere factoren een rol in dit verhaal, zoals o.a. de gebruikte beschermgassen en de klemming van de elektrode in de lastoorts.  Metallerie 170 • April 2013

17

LASSPECIAL

ONDERZOEK EN ONTWIKKELING CENTRAAL ABICOR-BINZEL ZET IN OP KWALITATIEF MATERIAAL EN DE GEZONDHEID VAN DE GEBRUIKER HISTORIEK BINZEL BENELUX werd in 1980 opgericht als filiaal van het Duitse BINZEL SCHWEISSTECHNIK, producent van MIG/MAGlaspistolen, TIG-lastoortsen, plasmalas- en snijtoortsen, en robotlaspistolen, -toortsen en -periferie, en verzorgt de distributie in de Benelux. De ABICOR-BINZEL groep omvat wereldwijd ca. 1.000 medewerkers in meer dan 45 productiebedrijven en dochterondernemingen. Recent werd de divisie ABICOR BINZEL ROBOTIC SYSTEMS opgericht als aanbieder van systeemoplossingen voor robotlassen, met een eigen verkoopafdeling, key account management, processengineers en tal van product- en applicatiespecialisten. Voor ABICOR-BINZEL is doorgedreven onderzoek en ontwikkeling niet alleen van grote betekenis in de geautomatiseerde lassector, maar ook in het manuele bereik. Belangrijke elementen zoals ergonomie en gezondheid krijgen daarbij een prominente plaats, wat al leidde tot bv. MIG/MAG-pistolen met forse gewichtsbesparingen in de kabels. Vandaag gaat ABICOR BINZEL nog verder:

18

Metallerie 170 • April 2013

Abimig AT: een serie laspistolen met verwisselbare zwanenhals Lassen is fysiek veeleisend en de vaak ongunstige lichaamshoudingen zoals bij het lassen in beperkte ruimtes of boven het hoofd, komen rendement en nauwkeurigheid niet ten goede of leiden zelfs tot letsels. De ABIMIG AT LW is een licht en krachtig laspistool en kan door de eenvoudige interface en zonder gereedschap op de werkplaats uitgerust worden met een andere hals (met aangepaste vorm voor betere bereikbaarheid of als vervanging van slijtdelen om stilstand te vermijden). Resultaat: tijd en geld bespaard. RAB rookafzuigpistolen en FES lasrookafzuigapparatuur Naast het gebruikscomfort van de laspistolen is ook de kwaliteit van de

werkomgeving belangrijk. De oplossing is de nieuwe reeks afzuigpistolen RAB GRIP in combinatie met de hoogvacuümafzuiggroep FES-200. De RAB GRIP pistolen zijn lichter, de toegankelijkheid door de vorm van de hals is sterk verbeterd, de efficiëntie is hoger en de FES heeft o.a. een automatische start/stop, een lager energieverbruik en een eenvoudig reinigingssysteem dat een optimale afzuigcapaciteit garandeert. E3: de wolfraamelektroden voor de toekomst Ook in het domein van de TIGtoortsen (waar de ABITIG PRO GRIP lastoortsen steeds meer doorbreken door hun unieke combinatie van ergonomisch comfort, een hoge belastbaarheid en minder slijtdelen) wordt de nodige aandacht besteed aan verbeteringen. Zo is er nu de gloednieuwe E3wolfraamelektrode, die dankzij een uitgekiende blend van oxides en een geoptimaliseerd productieproces garant staat voor uitmuntende prestaties: vlotte ontsteking, lagere temperatuur, langere standtijd, geen radioactieve bestanddelen,

genormeerd en bovendien bruikbaar bij wisselstroomlassen. Abicor Binzel Robotic Systems In de productsegmenten laseren sensortechnologie zijn er nieuwigheden als de Masterfeeder (een zeer nauwkeurig draadaanvoersysteem voor laserprocessen met draad of klassieke lasprocessen met kritische lasdraden) en de Abidot (een op de robothals te schroeven programmeerhulp voor het teachen), en ook de samenwerking met Scansonic, producent van laseroptieken, lasersensoren en hightech lasnaadvolgsystemen. Speciale aandacht is er voor dé oplossing bij uitstek bij draadaanvoerproblemen: de Masterliner bestaat uit aparte kunststof segmenten, 360° draaibaar en opgebouwd uit vier rollen, waarover de draad met veel minder kracht wordt geduwd of getrokken. Een optimale draadaanvoer bij afstanden tot 10 m en meer kan gerealiseerd worden met de Abicor Binzel Masterpull met vierrollenaandrijving en encodermotor in combinatie met de Masterliner.

PRODUCTGAMMA • MIG/MAG-laspistolen • TIG-lastoortsen • Plasmalas- en snijtoortsen • Toebehoren: antispatmiddelen, kabelkoppelingen, waterkoelers, gutselektroden ...

• Robotlaspistolen, -toortsen en -periferie • Laser- en sensortechnologie

BINZEL BENELUX Rozenstraat 6A 9810 Nazareth Tel.: 09/382.90.80 Fax: 09/382.90.81 www.binzel-benelux.com [email protected]

LASSPECIAL

“NA DE OPLEIDING KOMT MEN ALS EXPERT TERUG” BARLOWORLD HANDLING EN VCL WERKTEN OPLEIDINGSPLAN OP MAAT UIT “ONZE KLANTEN VERWACHTEN STEEDS VAKER ATTESTEN” De dienst na verkoop is voor Barloworld Handling, exclusieve verdeler van Hyster heftrucks in België, een belangrijk facet van het servicepakket. Bart Vandekerkckhove (servicemanager Barloworld Handling nv): “Om tegemoet te komen aan de wensen van onze klanten, met andere woorden om heftrucks aan hun specifieke wensen aan te passen of om de uptime van de heftrucks te verzekeren, beschikken we over een zeventigtal mobiele technici en een twintigtal technici in onze werkplaatsen. Die zijn gesitueerd in Haren (Brussel), Harelbeke en Antwerpen (Kallo). We gaan er prat op dat onze technici experts zijn en blijven binnen hun domein, en vinden het daarom heel belangrijk dat ze allerlei opleidingen en trainingen krijgen. Veiligheid is een van de belangrijke aspecten van de huidige bedrijfsvoering en onze klanten vragen meer en meer de zekerheid dat technici herstellingen of aanpassingen van hun voertuigen perfect uitvoeren. Onze klanten vragen dan ook alsmaar vaker attesten waaruit de bekwaamheid van onze technici moet blijken.”

GESPECIALISEERD OPLEIDINGSCENTRUM Barloworld ging op zoek naar een gespecialiseerd opleidingscentrum. Bart Vandekerckhove: “Dit was geen gemakkelijke opgave omdat technici specifieke vervolmakingsopleidingen moeten volgen. Algemene opleidingen worden overal aangeboden. Wanneer we echter beslissen om technici een week 'van de baan' te halen om een opleiding te volgen, verwachten we een opleiding op maat. Toen we in contact kwamen met het Vervolmakingscentrum voor Lassers (VCL) hebben we verschillende technici een proef laten doen om de laskwaliteit van onze medewerkers te bepalen. Aan de hand van de resultaten hebben we met het

VCL een specifiek opleidingsplan bepaald. De professionele aanpak van het VCL heeft ons ertoe bewogen hen als partner te kiezen. Sindsdien zijn we gestart met het opleiden van een twintigtal technici. Wie een opleiding heeft gevolgd, komt terug als expert-lasser, klaar om onze klanten te helpen door het veilig en professioneel uitvoeren van laswerken. Zo kunnen onze medewerkers bijdragen aan de perfecte dienst na verkoop, iets waar wij met Barloworld voor gekend zijn.”

“IK VOEL ME ZELFVERZEKERDER” We noteerden volgende reacties van cursisten: • “Ik kwam al twee keer naar het VCL. De eerste keer werd mijn niveau bepaald aan de hand van het lassen van proeven. Het beviel me hier zeer goed. De instructeurs helpen meteen bij problemen, ze leggen alles zeer goed uit en wijzen op de vele kleine, maar belangrijke punten waar erop moet worden gelet om een goede las te leggen.

Ik voel me zelfverzekerder doordat ik veel heb geoefend en bijgeleerd.” • “Dankzij de opleiding kon ik mezelf verbeteren. Het is een goede aanvulling op wat ik eerder heb geleerd bij Barloworld. We zien nu ook hoe we de positie van de laspassen moeten kiezen en welke lasvolgorde we het best aanhouden.” • “Ik herinner me vooral de instructeurs: ze zijn steeds ter beschikking en houden de cursisten continu in de gaten. Wanneer nodig houden ze letterlijk uw hand vast om de correcte toortspositie aan te leren.” • “De instructeurs waren super! Het was hen nooit teveel om iets opnieuw uit te leggen of voor te tonen.” • “Komt er nog een vervolg?” Ook de instructeur blikt tevreden terug: “De voornaamste doelstelling van de opleidingsweek voor deze groep was voor mij dat men probeert om de las al in gedachten te zien, nog vooraleer ze die gelast hebben. Deze week werden veel lassen gelegd en beproefd.”

ACTIVITEITSGEBIEDEN VCL • Snel en doelgericht opleiden van metaallassers, en hun certificering • Opleiden en certificeren van PE-lassers voor gas- en waterdistributie • Opleiden en certificeren van bekleders van ondergrondse stalen leidingen

VCL VZW Antoon Van Osslaan 1, pb4 1120 Neder-Over-Heembeek Tel.: 02/520.56.58 Fax: 02/520.86.76 www.v-c-l.be [email protected] Metallerie 170 • April 2013

19

Welcome to the

Welding world Gebruiksvriendelijk. Intelligent. En flexibel.

Ontdek ons volledig productgamma op

www.fanuc.eu Tel.: +32 (0)15 20 71 57

LASSPECIAL

MEER DAN EEN VERDELER, EEN KENNISCENTRUM DROUGUET SOUDAGE Het bedrijf Drouguet soudage is gespecialiseerd in de distributie van apparatuur en producten om te lassen. Reeds meer dan vijftien jaar zetten de heer Jean-Luc Drouguet en zijn team zich in om hun klanten door hun kennis en knowhow de beste service te geven. Doordat ze steeds op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen is Drouguet soudage een kenniscentrum geworden dat advies en opleidingen kan verzorgen naast het leveren van materialen van een hoge kwaliteit.

BREDE SERVICE De manager Jean-Luc Drouguet en zijn team van zes professionals staan volledig ten dienste van lassers. Een streng inkoopbeleid en een stabiele importstroom maken dat Drouguet soudage een onberispelijke service kan bieden. Maar het huis beperkt zich niet tot zijn rol van distributeur: "Vandaag is het niet meer genoeg om materieel te verdelen om de klanten tevreden te stellen. Het is zeker onze primaire functie, maar een distributeur moet meer dan één pijl op zijn boog hebben zodat hij een brede service kan bieden. En om dat te bereiken is er een gemotiveerd team nodig dat gepassioneerd is door

VEILIGHEID

CENTRAAL GELEGEN

De veiligheid wordt niet vergeten,en maar goed ook, want laswerk is niet zonder gevaar. Daarom biedt Drouguet soudage een breed gamma aan van veiligheidsproducten om zich tijdens de laswerken te beschermen.

De gebouwen van Drouguet soudage liggen op de Chaussée de Spa, in Theux, dicht bij de autosnelwegen naar Luxemburg en Sankt-Vith. Deze strategische ligging maakt het niet alleen mogelijk om de regio van Verviers te bedienen, maar ook de provincie Luxemburg en de Duitstalige Gemeenschap of zelfs het buitenland, want er komen steeds meer klanten vanuit Duitsland of Frankrijk.

een goed uitgevoerde job."

DIENST NA VERKOOP

SERVICE EN ADVIES

Een grote troef van het bedrijf is de dienst na verkoop. Drouguet soudage is steeds bereikbaar per telefoon zodat er snel kan worden ingegrepen bij een panne. Indien de reparatie niet onmiddellijk kan worden uitgevoerd, kan er voor een vervangmachine gezorgd worden.

Het team van Drouguet soudage is samengesteld uit professionals die de vragen van hun klanten kunnen beantwoorden. Aansluitend kan het team de klant vanuit een breed assortiment aan producten net dat product aanwijzen dat aangepast is aan de uit te voeren werken.

RUIME KEUZE KWALITEITSPRODUCTEN Drouguet soudage biedt een breed assortiment hoogwaardige producten voor professionele lassers en amateurs: lasmachines, fakkels, elektroden, draden, legeringen en TIG-materialen. Meerdere merken met specifieke kwaliteiten werden zorgvuldig geselecteerd: Fimer, Fronius en Hypertherm voor lasposten, Air liquide voor de industriële gassen en Speedglass voor veiligheidsproducten.

INDUSTRIEEL GAS Behalve lasapparatuur verdeelt Drouguet soudage ook industriële gassen.

VERHUUR Drouguet soudage biedt ook een verhuurservice aan die het volledige productgamma omvat en dat voor de door de klant gewenste periode.

TIPS EN OPLEIDING Er gaat niets boven een demonstratie om de technische kwaliteiten van een product te leren kennen en om de techniek onder de knie te krijgen. De professionals van Drouguet soudage geven advies over de te gebruiken technieken, het benodigde materiaal en de manier waarop de technieken in de praktijk worden toegepast. Deze demonstraties kunnen plaatsvinden in de werkplaats van Drouguet soudage of bij de klant.

NIEUWE TECHNOLOGIEEN De lasindustrie blijft evolueren. Om mee te kunnen in de voorhoede van de technologie volgen de personeelsleden van Drouguet soudage regelmatig opleidingen, waarna ze hun opgedane kennis met plezier delen met hun klanten. Jean-Luc Drouguet besluit: "We doen niet alleen aan de distributie van producten, maar ook aan de distributie van ideeën en knowhow. Naast onze missie om onze klanten de beste service te bieden, zijn we ook de uitdaging aangegaan om een kenniscentrum uit te bouwen voor alle lastechnieken."

DROUGUET SOUDAGE Chaussée de Spa 14 4910 Spixhe (Theux) Tel.: 087/53.02.60 Fax: 087/53.07.55 www.drouguetsoudage.be [email protected] Metallerie 170 • April 2013

21

TOTAALPROJECTEN

Producten en service TOTAALP ROJ ECT E N waar u op kan rekenen • Laagvacuüm afzuigsystemen Olieverdeling • Hoogvacuüm toortsafzuiging Afzuiging uitlaatgassen • Mobiele en draagbare rookafzuiging en filtersystemenslanghaspels Automatische • Centrale afzuig- en filtersystemen

Nederman n.v Bergensesteenweg 181, 1600 Sint Pieters Leeuw, Belgïe Tel: +32-2.334 2250, Fax +32-2.334 2251 E-mail: [email protected] www.nederman.com

LASSPECIAL

NIEUWE FILTERBOX: MEER FUNCTIES EN GOEDKOPER LASROOKAFZUIGING BLIJFT HOOG OP DE AGENDA STAAN, HET KAN NU MAKKELIJKER SINDS 1986 Nederman NV is een dochteronderneming van Nederman Zweden. Het bedrijf is in België de marktleider op het gebied van afzuigsystemen in de lasbranche. Sinds de eerste filterbox in 1986 zijn er veel ontwikkelingen geweest. Wat eerst een groot, log apparaat was, is nu een beter wendbaar en kleiner model geworden, maar dezelfde technische eigenschappen werden behouden.

MOBIELE FILTERUNIT Nederman lanceerde op 18 februari zijn nieuwe Filterbox. Deze lasrookafzuiger is mobiel en prijsgunstiger dan zijn voorgangers, waarmee Nederman de wensen van zijn klanten tegemoetkomt. “We zijn heel fier op de nieuwe Filterbox. Hij heeft meer functies en is toch prijsgunstiger”, vertelt salesmanager Geert Ceule. “De nieuwe Filterbox is dan ook heel goed onthaald op de voorstelling bij onze distributiepartners.”

DIRECTE AFZUIGING LASROOK De nieuwe Filterbox werd op 21 februari voorgesteld aan de

Nederman partnerbedrijven in het Nederlandstalige landsdeel en op 28 februari aan de Franstalige tegenhangers, zodat hij nu overal volop in the picture staat. “Aan de nieuwe Filterbox zit een zelfdragende afzuigarm die je zo bij het werkstuk kunt positioneren dat hij meteen alle lasrook aan de bron afzuigt. Doordat de filterunit mobiel is, kunt u er als het ware mee gaan wandelen”, demonstreert Ceule. “De stofdeeltjes worden dan in de filter opgevangen en vallen na de pneumatische reiniging naar beneden in de afvalbak. Ook is er de mogelijkheid van een vaste of statische filterunit met één of twee armen, waardoor dan meerdere werkplekken tegelijk kunnen worden bediend”, klinkt het nog.

ROADSHOWS Nederman geeft roadshows in België. Dat zijn technische informatiesessies over de problematiek rond lasrook. Bedrijven worden hiertoe uitgenodigd via de distributiepartners van Nederman en via uitnodigingen in dit vakblad, Metallerie. “Lasrook is een groot probleem voor de gezondheid van de mensen die in deze rook moeten werken. Het vormt een grotere bedreiging voor de gezondheid dan sigarettenrook”, legt Ceule uit. “Lasrook kan dan ook het best aan de bron worden afgezogen.” De wetgeving in de diverse landen is overigens niet identiek. Zo is bijvoorbeeld in Nederland de hoeveelheid toegestane lasrookemissie lager dan in België. “We gaan daarom uit van de strengste wetgeving”, vervolgt Ceule. “Onze visie is om wereldleider te zijn bij oplossingen voor eco-efficiënte productie. Dat bereiken we door onze uitstekende vakkennis rondom toepassingen,

producten en systemen. Zo dragen wij bij aan een efficiënte productie, milieuvoordelen en veiligere werkplekken”, geeft de salesmanager nog mee.

MEERDERE OPTIES De Filterbox is beschikbaar in diverse uitvoeringen, waarbij de duurdere modellen logischerwijze meer mogelijkheden en functies hebben. Ook zijn er Filterboxen met of zonder plastic stofzak. De bediening is eenvoudig, met keuze tussen twee verschillende controlepanelen: de manuele versie en de automatische/eQ versie. De Filterbox heeft optioneel een HEPA filter. Het design is licht en modern, waarbij ook weer verschillende opties mogelijk zijn. Het lcd-display kan parameters tonen die u kunt instellen. Naast de hoofdschakelaar is er op de eQ modellen ook een mogelijkheid tot automatische start, zowel met pneumatische als met elektrische tools. Bovendien is er een sensorklem voorzien voor een automatische start tijdens het lassen.

PRODUCTGAMMA • Afzuiging en filtratie van lasrook • Stofafzuiging en filtratie • Afzuiging van uitlaatgassen • Mobiele en vaste afzuig- en filterunits voor industriële reiniging • Slang- en kabelhaspels • Verdeling van olie en andere vloeistoffen

NEDERMAN Bergensesteenweg 181 1600 Sint-Pieters-Leeuw Tel.: 02/334.22.50 Fax: 02/334.22.51 www.nederman.be sales@nederman .be Metallerie 170 • April 2013

23

LAS- & OPSPANTAFELS 16 & 28 mm systemen  Plasmanitrering: bescherming tegen roestvorming & lasspatten  Lange levensduur  Hoge stabiliteit d.m.v. ribondersteuning en grote wanddiktes

 Uitgebreid assortiment toebehoren  Draagvermogens tot 5 ton  Afmetingen tot 4000 x 2000 mm

www.welda.be conrtacteer ons voor een

VRIJBLIJVENDE DEMO

BESPAAR TOT 40%

POWERMAX

op arbeidstijd

PLASMASNIJTOESTELLEN

Hoge snijsnelheden, superieure snijkwaliteit, weinig of geen secundaire bewerkingen, geen voorverwarming. Met dit alles doet u meer in minder tijd.  GEBRUIKSGEMAK  VEELZIJDIGHEID - in de werkplaats of in het veld, voor snijden of gutsen van RVS, koolstofstaal of aluminium.

 LAGE OPERATIONELE KOSTEN  BETROUWBAARHEID

Vraag naar onze

LASTAFELCATALOGUS

WELDA • Antwerpsesteenweg 949 - 9041 Oostakker-Gent • [email protected] • tel 09 355 74 26

Picomig 305 puls

nagenoeg spatvrij lassen vereist minder afwerking

Picomig

Picomig

305 D2 puls

305 D3 puls

D 200

D 300

D 30

Met de lichtgewicht en intuïtief te bedienen compacte lasmachines in de Picomig 305 puls-serie kan u efficiënt aan de slag met professionele MIG/MAG-pulstechnologie. Met deze technologie kan u laag en hoog-gelegeerd staal lassen, verzinkt materiaal en aluminium, dit nagenoeg spatvrij. Krachtig, veelzijdig, robuust - ideaal voor universeel gebruik op bouwplaatsen, voor montage werk en in de productie.

Vijf volwaardige lasprocessen rootArc – betrouwbaar lassen met korte boog Synergische bediening dus zeer eenvoudig

Blue Evolution® – het grote duurzaamheid initiatief van EWM. Bespaart geld, stelt banen veilig en beschermt het milieu. www.blueevolution.info

/// simply more Hoogkamerstraat 345A / 9140 Temse / Tel. +323/711.05.05 – Fax. +323/711.15.82 / [email protected] / www.weldingservices.be

L ASSPE CI AL

L ASSPE CI AL

DI NGSERVI CESNV: UNI EK!AL L EL ASPROCESSEN I N ÉÉN WEL UW VAST EL ASP ART NER COMP ACTMONOF ASI GL AST OEST EL NOG BETERESERVICEVANUITNIEUW DRAAGBAAR,HANDI G EN HOGE I NSCHAKELDUUR

PAND

Deni euws t ei nnov at i eui thetSel c ogammai seen Ser v i c eenk wal i t ei thebbenal t i j dalhoogopde t aanbi jWel di ngSer v i c esnv .Vandaagzi j n ui t er s tc ompac t ei nv er t er s t r oombr onv oorhetel ek t r ode, agendages datnogal t i j ddebel angr i j k s t es t r eef doel env anhet hethal f aut omat i s c henhetT I Gl as s en. bedr i j fui tT ems e,datzi c hdanookpr of i l eer tal seen v ol waar di gepar t nerv ooralwatl as s enbet r ef t .Om di e s er v i c enogt ev er bet er en,i sernuookeenwebs hop. Sel c oGr een@Wav e 230Vmono

Bes chi k baari ndr i ev er s i es : as s i c :MI G/T I G &MMA •Cl Dezet oes t el l enbes chi k k en t :MI G/T I G Sy ner gi s ch& •Smar ov erdeuni ek egepat ent eer de MMA us i ve:dee x cl us i ev ev er s i el aat Sel coGr een@W av et echnol ogi e •Excl ui k ert oeal l epar amet er s meteenv er mogens f act or1,wathet degebr t epr ogr ammer en ener gi ev er br ui ks t er kr edu ceer ten hetl as v er mogenpos i t i efbeï nv l oedt . Pul s e r endMI G& De220ampèr ev er s i ewer k t hoogf r equentT I GDC pr obl eeml oosophetmonof as i ge Bov endi enbes chi k thett oes t el 230Vnet . ov erpul s er endehal f aut omat i s che Al l esi néén t echnol ogi e,watt oel aatf ei l l oos Hett oes t elk anwor denui t ger us t al u mi ni u mt el as s en.De meteendoorv i err ol l enaangedr e- gel i j k s t r oomT I Gf unct i el aatt oeom v endr aadmot oreni sges chi k tv oor cont act l oosm. b. v .hoogf r equent gr ot eØ 300mms poel en. eenboogt es t ar t en.

PRODUCTGAMMA • Lasapparatuur & toebehoren • Las- & opspantafels • Lasdraaiplateaus • Lasstroomgroepen • Puntlastoestellen • Stiftlastoestellen

Bi jWel di n gSer v i c esn vk u n tu t er ec h tv oork wal i t ei t s v ol l el as pr odu c t env anmer k enal sEW M, GenSet ,Hu n t i n gdonF u s i on , Boh l er Sou dok ay ,L i n c ol n ,CR C, Speedgl as ,Vl amboog,Su mmer , Wes t f al enenn ogv el ean der e. “ EW M i seenDu i t st opmer k .Me t deBl u eEv ol u t i on ® bes paar tun i et al l eengel d,maars t el tuook ban env ei l i genbes c h er mt uh et mi l i eu .EW M i saan s l u i t enen l as s enz on derpr obl emen ,endat metdr i ej aargar an t i e” ,k l i n k th et bi jdebedr i j f s l ei di n g.T opper sz i j n :

•Al ph aQ mac h i n esv oorc ol d Ar c ,pi pes ol u t i on ,r oot Ar c ,f or c e Ar c ,pu l s ens u per pu l s l as s en . •P I COMI G mac h i n es ,z oal sde n i eu weP I COMI G 305( f ot o)di e v i j fv ol waar di gel as pr oc es s en mogel i j kmaak tmetéén mac h i n e. •Vol l edi gv er an der deT I Gmac h i n esdi eaandes t r en gs t e ei s env ol doen . Metdewebs h opopdewebs i t e www. wel di ngs er vi ces . bee nh et n i eu wepan dbi edth et bedr i j fun u eenn ogbet er es er v i c eaan .

PRODUCTGAMMA

WE L DA Ant wer ps es t eenweg949 9041Oos t ak ker Tel . :09/355. 74. 26 Fax:09/355. 92. 01

• Verkoop van las- en snijapparatuur, lastoevoegmaterialen, gasdistributiesystemen • Verhuur van lasapparatuur, lasadviezen ...

WE L DI NGSE RVI CE S Hoogk amer s t r aat345A 9140T ems e T el . :03/711. 05. 05 F ax :03/711. 15. 82

www. wel da. be

www. wel di ngs er v i ces . be

i nf o@wel da. be

i nf o@wel di ngs er vi ces . be Me t a l l e r i e1 7 0•A p r i l 2 0 1 32 5

LASSPECIAL

DE VLAMBOOG VIERT JUBILEUM

Naast op de binnenlandse markt kreeg De Vlamboog ook klanten in België, terwijl het productenpakket uitbreidde met onder meer kabel.

IN 65 JAAR UITGEGROEID VAN LASSER TOT WERELDSPELER EEN STUKJE GESCHIEDENIS De Vlamboog BV viert in de nazomer van dit jaar haar 65-jarige jubileum. Het merk Vlamboog is bekend over de hele wereld in de lastechniek, maar weinigen weten hoe het allemaal begon, en hoe De Vlamboog groot geworden is. Nederlandsche Dok- en Scheepsbouw Maatschappij De geschiedenis van De Vlamboog begint in de crisisjaren van de jaren dertig, toen Jan Bouke Batstra, die was geboren in Sneek, naar het westen kwam om als lasser te werken bij de Nederlandsche Doken Scheepsbouw Maatschappij NDSM, in Amsterdam-Noord. Oorlog Voor en tijdens de oorlog kwam het booglassen in een stroomversnelling terecht. De verscheidene technieken ontwikkelden zich razendsnel en ze werden ook steeds vaker toegepast. Elke militaire macht had een groot belang bij het gebruik van de juiste lasprocessen en de perfectionering ervan voor bepaalde toepassingen. Zo gebruikten de Britten bijvoorbeeld voornamelijk booglassen. Zij bouwden schepen met compleet gelaste rompen, wat uitzonderlijk was voor een tijd waarin ‘klinken’ nog de norm was.

26

Metallerie 170 • April 2013

In een kelder in Amsterdam begon Batstra, net toen de lastechniek sterke nieuwe impulsen kreeg, met de ontwikkeling van zijn eerste elektrodehouders. Hij deed dat samen met zijn zwager Dirk, die de technieken van het draaien, frezen en boren beheerste. Oprichting In 1948 werd een productielocatie opgezet in Amsterdam West. Door de groei werd in de jaren vijftig al een nieuwe werkplaats ingericht in de Westerstraat, in de Amsterdamse Jordaan. Batstra’s zoon Bob was ondertussen ook werkzaam in het bedrijf van zijn vader, waar het personeelsbestand aangroeide tot tien man. In augustus 1966 kreeg het bedrijf een nieuwe impuls met het aantreden van Cor van ’t Veer.

Producent én handelshuis Naast fabrikant werd de Vlamboog in deze jaren ook een handelshuis met import- en exportactiviteiten. Door de sterke omzetgroei verhuisde het bedrijf in 1968 naar een pand in Badhoevedorp, dat ruimte bood voor groei. Na het overlijden van Batstra senior werd de zaak voortgezet onder leiding van zijn zoon Bob, die De Vlamboog in 1973 om gezondheidsredenen verkocht aan Groeneveld Dordrecht BV, later bekend onder de naam Verenigde Bedrijven Groeneveld. In 1981 was een groter pand nodig en werd het huidige verblijf in Hoofddorp betrokken, waardoor alweer meer groei en een assortimentsuitbreiding mogelijk waren. Dealernetwerk Benelux en wereldspeler In de jaren tachtig werd definitief een solide basis gelegd in de

Benelux thuismarkten, en werden de eerste structurele en succesvolle exportactiviteiten opgezet. Sinds 1994 ISO 9002 gecertificeerd, besloot De Vlamboog midden jaren negentig in de Benelux thuismarkten een dealernetwerk aan te stellen, en de markt dus via gespecialiseerde wederverkopers te bedienen, wat tot op de dag van vandaag het geval is.

NIEUWE PRODUCTEN Sinds 2000 heeft de groei zich doorgezet. Vlamboog is vandaag wereldwijd bekend als een A-merkfabrikant van lasaccessoires en als handelshuis. Internationaal bedient De Vlamboog importeurs, dealers en OEM-klanten in vele tientallen landen. Door de jaren heen is er veel veranderd, maar wat bij De Vlamboog gelijk bleef, is het streven naar de hoogste kwaliteit, zowel wat de producten als de service naar de klanten betreft. Wat ooit begon in een kelderruimte in Amsterdam is nu een kerngezond bedrijf dat de hele wereld als speelveld heeft.

PRODUCTGAMMA •Lasaccessoires: elektrodehouders en gutstangen, lassets, aardklemmen, koppelingen en overige lasaccessoires •Laskleding: las- en handwerkschoenen, lashelmen en -kappen •Bescherming: hoofdbescherming, oogbescherming, gehoorbescherming, gelaatsbescherming, adembescherming, voetbescherming •Lasdekens, lasgordijnen en nog veel meer

DE VLAMBOOG B.V. Wijkermeerstraat 15 2131 HB Hoofddorp (NL) Tel.: + 31/23.56.75.500 Fax: +31/23.56.37.491 www.vlamboog.nl [email protected]

VED BY O R

NA

LS

AP P

Havep moe.t. TEL MAAR OP! je hebben. PR

OFESS

IO

Dirk

Draaier/Frezer

Bescherming Goede prijskwaliteit Draagcomfort Visitekaartje voor bedrijf Voor ons is er geen twijfel mogelijk als

Rafael Draaier/Frezer

het om werkkleding gaat. Wij werken er elke dag in, dus wij weten waar we het over hebben. Als je alle kwaliteiten van HaVeP bij elkaar optelt en je kijkt ook naar prijs, service en levering, kom je tot maar één conclusie: HaVeP moet je hebben.

MEER WERKKLEDING OPLOSSINGEN ? KIJK OP WWW.HAVEP.COM/METAAL

T NL +31 (0)13 531 32 56 BE +32 (0)14 30 07 37 E [email protected]