Laura Hompus - 3157482
LAS’ers: Geboren leiders? Als studente Liberal Arts & Sciences is het belangrijk om regelmatig te reflecteren op mezelf. Juist doordat ik de mogelijkheid heb om zelf de controle uit te oefenen op het pad dat ik volg binnen mijn studie, is het verstandig om af en toe eens kritisch te kijken naar de dingen waar ik mee bezig ben, en hoe ik daar zelf in sta. Ik vind het daarom jammer dat er niet ook halverwege het derde jaar een moment is ingesteld waarop vanuit de opleiding een opdracht wordt gegeven tot zelfreflectie. Wat dat betreft ben ik dan ook blij dat ik op aanraden van Ria van der Lecq de cursus Interdisciplinair Leiderschap het gekozen in plaats van het schrijven van een scriptie. Eén van de onderdelen waarop binnen de cursus getoetst wordt, is een essay waarin je reflecteert op je eigen leiderschap, en dat verbindt met de dingen die binnen de cursus aan bod zijn gekomen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Door de jaren heen heb ik mezelf op een bepaalde manier leren kennen. Door veel te lezen, testjes te doen, reflecteren, en terugkijken naar hoe ik als kind was, ben ik er achter gekomen dat ik bepaalde eigenschappen bezit die steeds terug lijken te komen tijdens mijn studie. De manier waarop die kenmerken terugkomen varieert: ik kan analyseren hoe ik in bepaalde situaties reageer, maar ook herken ik dingen van mezelf in dingen die bij andere cursussen als leerdoelen worden gesteld. Voor nu klinkt dat behoorlijk algemeen en wellicht een beetje vaag. Ik hoop in dit reflectieve essay duidelijkheid te kunnen scheppen aan de hand van de volgende vraag: Zijn LAS’ers per definitie leiders? En: ben ik een leider (in wording)? Dit essay lijkt daardoor eigenlijk in een vicieuze cirkel te belanden: de vraag is ontstaan door wat ik in de cursus heb geleerd, maar moet ook beantwoord worden met wat ik in de cursus heb geleerd. Om toch een antwoord te kunnen vinden op mijn vraag, zal ik allereerst ingaan op de doelen van Liberal Arts & Sciences, en wat deze voor mij betekenden bij aanvang van de opleiding. Dan zal ik ingaan op de eigenschappen die van LAS-studenten bij aanvang worden verwacht, en zoals ik ze ben tegengekomen bij de studenten binnen de opleiding. Vervolgens zal ik ingaan op wat leiderschap betekent voor mij, en zal ik reflecteren op mijn ontwikkeling als leider tot dusver. Hierbij zal ik gebruik maken van
1
Laura Hompus - 3157482 de informatie die ons tijdens de colleges van “Interdisciplinair Leiderschap” is aangereikt.
Doelstellingen opleiding Liberal Arts en Sciences Om het geheugen even op te frissen, geef ik hier aan wat de doelstellingen van de opleiding Liberal Arts en Sciences ook alweer waren. Want als we de website van de Universiteit mogen geloven, kies je niet zomaar voor Liberal Arts en Sciences. De studenten die voor ‘onze’ opleiding kiezen, worden door een brede basis opgeleid tot allround intellectueel1. Naast genoeg diepgang die je uit de hoofdrichting haalt, behoud je de mogelijkheid om je brede interesses te voeden en cursussen te kiezen van de hele universiteit breed. Het belangrijkste hiervan is dat de Universiteit wil dat je als LAS’er een kritische, grensoverschrijdende attitude ontwikkelt. Interdisciplinariteit is iets wat aangeleerd kan worden, liefst meteen vanaf het begin van de opleiding2. De cursussen die vanuit LAS worden georganiseerd, dragen daar vanzelfsprekend aan bij. Elk vak dat we hebben moeten volgen, gaat een stap verder in het aanleren van die interdisciplinaire manier van denken. Omdat alle LAS’ers deze cursussen hebben gevolgd, zal ik hier niet verder uitgebreid op de inhoud van de vakken ingaan. Het volstaat om hier in één zin het kerndoel van de afzonderlijke cursussen te noemen. Bij de Schrijfacademie was dat door middel van expository writing coherentie aan te brengen in het eigen studieprogramma, en gelijke horizonnen herkennen tussen diverse disciplines. Bij Globalisering gingen we daar op verder door één fenomeen vanuit verschillende vakgebieden te analyseren, en te onderzoeken wat de overeenkomsten zijn tussen ogenschijnlijk verschillende vakgebieden. De Denkacademie ging nog een stap verder; we leerden hoe we een goed wetenschappelijk, interdisciplinair onderzoek opgezet en uitgewerkt wordt aan de hand van wetenschapsfilosofische theorie. Bij de LASscriptie worden deze vaardigeden in de praktijk gebracht door zelf een onderzoek op te zetten en uit te voeren. Het alternatieve vak waar wij aan hebben deelgenomen, Interdisciplinair Leiderschap, is een tikkeltje anders van opzet. Naast het uitwerken van een case voor een externe opdrachtgever, leerden we reflecteren op onze eigen leiderschapsstijl, door het doen van testen en bestudering van de stof die tijdens de
1Liberal
Arts en Sciences voor bachelorkiezers, http://www.uu.nl/NL/Informatie/bachelor/las/Pages/study.aspx 2 UU Cursuscatalogus, LAS101 https://www.osiris.universiteitutrecht.nl/osistu_ospr/OnderwijsCatalogusKiesCursus.do
2
Laura Hompus - 3157482 werkgroepbijeenkomsten door ‘experts’ aan ons is overgebracht. Vanuit verschillende gebieden in de wetenschap en in de praktijk leerden we wat leiderschap betekende. Ondanks, en misschien zelfs doordat ik in eerste instantie een verkeerde studiekeus had gemaakt (Biomedische Wetenschappen), ben ik er achter gekomen wat deze doelen voor mij betekenen. Bij het aanmaken van het Portfolio na aanvang van de opleiding heb ik aangegeven: “…dat ik een academica hoop te worden met een andere kijk op mijn vakgebied dan de mensen die een traditionelere vorm van de studie hebben gevolgd…” 3 Deze uitspraak was het begin van een reeks reflecties op mijn eigen ontwikkeling. De refecties werden getoetst volgens onderstaand schema: Tabel 1: Beoordelingsformulier reflecties LASportfolio
Rol
Criterium
onderzoeker
evalueert de eigen vorderingen op het gebied van onderzoeksvaardigheden in de hoofdrichting en daarbuiten (interdisciplinair)
specialist
geeft een beschrijving op metaniveau van één discipline (geeft rode draad)
intellectueel
is zich bewust van de wijzen van denken in de vakgebieden van de gevolgde cursussen vergelijkt en contrasteert onderzoeksgebieden en –methodes zoekt en ontdekt / creëert inhoudelijke verbanden tussen de gevolgde cursussen beschrijft/verklaart hoe de kennis uit een discipline in een andere context worden toegepast
professional
geeft argumenten voor keuzen in studie (vooral in het eerste jaar) geeft een analyse van de eigen ontwikkeling (als academicus en als mens) beschrijft/verklaart hoe extracurriculaire activiteiten van invloed zijn op de persoonlijke ontwikkeling
Portfolio Laura Hompus www.las.uu.nl/~hompus/portfolio 3
Beschrijvend Verklarend
3
Laura Hompus - 3157482 Het feit dat er op deze eigenschappen getoetst wordt, betekent volgens mij dus ook dat dit eigenschappen of competenties zijn waarover LAS’ers moeten beschikken na het einde van hun bachelor. Er zijn echter ook eigenschappen waarover je moet beschikken al voor je begint aan LAS. LAS’ers zijn een geval apart, om het zo maar te zeggen. Hoe dat invullen krijgt, zal ik in de volgende alinea behandelen.
Eigenschappen lassers Nu ik heb behandeld wat wordt verwacht van studenten Liberal Arts en Sciences, vind ik het ook belangrijk om te bekijken welke eigenschappen je als LAS’er dient te hebben. De studiegids op de bachelorkiezersite is daarin heel duidelijk; “LAS is bedoeld voor nieuwsgierige jonge mensen die hun studie niet willen beperken tot één vakgebied”. Je moet een grenzeloze belangstelling hebben en een onderzoekende geest. Daarnaast vereist LAS een assertieve houding, en de capaciteit om zelfstandig je zaakjes te regelen, aangezien je voor een belangrijk deel je eigen pad bepaalt. Je bent initiatiefrijk en verantwoordelijk, een doorzetter 4. Ria van der Lecq geeft volgens mij aan dat wij LAS’ers wat dat betreft anders zijn dan studenten die voor een specifiekere opleiding kiezen zoals wiskunde of Italiaanse taal en cultuur, omdat we ons niet willen vast leggen op een bepaald specialisme, we willen alles5. Tijdens het kennismakingsgesprek met Frank de Haas voor aanvang van de opleiding werd nog eens extra benadrukt dat die eigenschappen voor LAS-studenten erg belangrijk zijn. Er is namelijk niemand die in je hoofd kan zien wat je van plan bent, welke vakken je wil volgen en wat je daarmee wil. Je bent dus zelf degene die achter dingen aan moet gaan. Op basis van dat kennismakingsgesprek krijg je dan ook te horen of LAS echt iets voor je is, of dat je wellicht beter een opleiding kunt kiezen die minder zelfstandigheid vereist. Welnu, wat betekent het dan dat LAS’ers bepaalde eigenschappen moeten hebben? Het betekent volgens mij in ieder geval dat de mensen die het eerste jaar ‘overleefd hebben’ en doorgaan, ook daadwerkelijk over die eigenschappen beschikken. Ik heb dat zelf ook kunnen ervaren. Er is in mijn ogen een wezenlijk verschil tussen de ‘typische LASstudent’ en een student van de rest van de UU. Wij LAS’ers trekken meestal als eerste hun mond open om een vraag te stellen, we tonen initiatief bij het werken aan een Liberal Arts en Sciences voor bachelorkiezers, http://www.uu.nl/NL/Informatie/bachelor/las/Pages/study.aspx 5 Liberal Arts en Sciences voor bachelorkiezers, http://www.uu.nl/NL/Informatie/bachelor/las/Pages/study.aspx 4
4
Laura Hompus - 3157482 groepsopdracht, en nemen niet alles wat docenten vertellen meteen voor waar aan. We blijven kritisch nadenken. Als voorbeeld neem ik een cursus bij Bestuurs- en Organisatiewetenschappen die ik in mijn eerste jaar heb gevolgd, Inleiding Organisatie, Beleid en Management (alleen toegankelijk voor bijvakkers, dus niet-B&O-studenten). Het was een cursus met slechts 2 uur hoorcollege. De docent probeerde het interactief te houden door af en toe met de zaal in gesprek te gaan, maar het grootste deel van de discussies werd gevoerd tussen de LAS’ers die het vak volgden. Kort gezegd: wij LAS’ers zijn proactief, ambitieus, kritisch, breed-geïnteresserd, maatschappelijk betrokken, gepassioneerd (omdat we alleen bestuderen wat we leuk vinden/willen) en sociaal. Dat is natuurlijk een mooie rij met kwaliteiten. In de volgende alinea ga ik hier verder op in, door in te gaan op de betekenis van leiderschap.
Wat betekent leiderschap? In de werkgroepbijeenkomsten hebben verschillende experts ons laten zien hoe leiderschap wordt gezien binnen hun vakgebied. In deze alinea probeer ik niet alleen weer te geven wat die verschillende visies zijn, maar ook wat die visies voor mij betekenen. Eén van de doelen van de Cursus Interdisciplinair Leiderschap was immers het (leren) reflecteren op de eigen leiderschapsstijl 6. Om een weergave te geven van wat leiderschap voor mij betekent, neem ik graag de cursusbeschrijving uit de Onderwijscatalogus uit Osiris als uitgangspunt: “wat wil je bijdragen aan de wereld. En hoe bereik je dat concreet.” Daar zit volgens mij de kern van leiderschap, het bijdragen aan de wereld. Leider zijn is iets anders dan manager zijn. We zagen dat verschil ook terug komen in het college van Mirko Noordegraaf; managers willen de dingen goed doen, leiders willen de goede dingen doen 7. Die ‘kernkwaliteit’ kwam eerder al verhuld aan bod in het college van Paul Verweel. Toen hij de groep vroeg wie wij zien als leiders, werden met name inspirerende types als Neelie Kroes, Mandela, Oprah, en Moeder Theresa genoemd8. Leiders zijn volgens mij mensen die je wil volgen, mensen die jou en jouw doelen vertegenwoordigen. Dat is volgens Rendel de Jong ook een belangrijk onderdeel aan leider zijn, als leider neem je mensen aan de hand mee ‘towards a shared goal’ 9. UU Cursuscatalogus, LAS302 https://www.osiris.universiteitutrecht.nl/osistu_ospr/OnderwijsCatalogusKiesCursus.do College Mirko Noordegraaf, 19 mei 2010: Publiek Leiderschap 8 College Paul Verweel, 12 mei 2010: Leiderschap, Creator of created? 9 College Rendel de Jong, 10 mei 2010: Leiderschap en coaching, hoe en waartoe? 6 7
5
Laura Hompus - 3157482 Als (toekomstig) leider is het dus volgens mij van belang om allereerst te weten wat je wil bijdragen aan de wereld. Dat doel en de wil om ervoor te strijden moet van binnen uit komen. Je moet op een of andere manier aan mensen kunnne duidelijk maken waarom het belangrijk is dat zij ook meestrijden voor dat doel. Hoe belangrijk die innerlijke motivatie is, was ook al te zien aan de presentaties van de opdrachten van de externe opdrachtgevers. Marlou van Campen (WNF) en vooral Jorge Chavez (Ileia) wisten zo geïnspireerd én inspirerend te vertellen wat zij van door ons onderzocht wilden hebben, dat iedereen wel aan hun opdrachten wilde werken. Bij SOMO kwam dat veel minder sterk uit de verf, en het resultaat was dat in eerste instantie niemand aan die opdracht wilde werken. De oude Griekse filosofen wisten leiderschap mooi kort en bondig te vatten in drie peilers: pathos, ethos en logos10, waarbij pathos staat voor de x-factor, de emotie waarmee je het verhaal overbrengt, waarbij ethos staat voor de deskundigheid, legitimiteit waarmee je de boodschap staat te verkondigen (ben jij de juiste persoon om in die situatie de leiding te nemen?) en waarbij logos de daadwerkelijke boodschap is. Alledrie de factoren moeten in een leider aanwezig zijn, gaf Ria aan, maar het blijkt dat vooral pathos en ethos het eerste zijn wat mensen opvalt. Dat is eigenlijk heel logisch. Kijk bijvoorbeeld naar het theater; al is Romeo en Juliet nog zo mooi geschreven – als het stuk niet met overtuiging gebracht wordt, gelooft niemand er wat van. Het klinkt nu vrij eenvoudig, maar de Grieken beseften ook dat echt leiderschap niet voor iedereen in de wieg gelegd was. Vooral het overbrengen pathos en ethos werden door namelijk gezien als ware kunsten (artes liberales) 11. Zijn er dan nog meer competenties waarover een leider moet beschikken om een goed leider te zijn? Ik geloof dat de eigenschappen die ik noemde als eigenschappen van LAS’ers een heel eind in de buurt komen van leiderschapskwaliteiten. Ik denk dat het belangrijk is dat je als leider heel graag moet ‘willen’. Je moet bereid zijn om energie te steken in datgene wat je bezig houdt. Laat ik hier meteen van de gelegenheid gebruik maken om te noemen dat “echte” leiders zich in mijn ogen inzetten om de wereld een betere plek te maken. Met beter bedoel ik een absolute, bestaande (of we het zien of niet) vorm van beter/goed. Dat wat Hitler was en deed, vind ik geen leiderschap. Hij stak
10 11
College Ria van der Lecq, 17 mei 2010: Redenaars en filosofen College Ria van der Lecq, 17 mei 2010: Redenaars en filosofen
6
Laura Hompus - 3157482 dan wel energie in datgene wat hij dacht dat goed was, maar dat vind ik dus geen geldig criterium. Het doel van een Leider met de grote L is daadwerkelijk goed. Wat nu daadwerkelijk goed is, en hoe we dat kunnen meten is een mooi onderwerp voor een volgend essay. Ik wil hier enkel illustreren wat de eisen zijn die ik aan een Leider stel. Naast het steken van energie in je doel, zijn er nog andere kwaliteiten die een leider moet hebben. Zoals Mirko Noordegraaf ons echter vertelde, kan het echter gevaarlijk zijn om een competentielijst te willen opstellen voor bepaalde functies 12. Per organisatie en fuctie kunnen namelijk verschillende dingen nodig zijn. De ene situatie vraag om meer daadkracht, de andere om meer oor en oog voor de werknemers. Daarnaast is het vaak nagenoeg onmogelijk om een bepaalde competentie te operationaliseren. Er bestaat veel overlap, en dus is het moeilijk, of in ieder geval niet valide om vast te stellen of een persoon over alle vereiste afzonderlijke competenties beschikt 13. Rendel de Jong’s ideeën sluiten hierbij aan, omdat hij ons vertelde leiderschap situationeel is. De ene werknemer heeft meer sturing en motivatie nodig dan de ander. Sommige werknemers hebben alleen behoefte aan motivatie, geen sturing14. Een absolute, operationaliseerbare definitie van het woord leider is er dus niet. Al met al hebben we binnen de cursus Interdisciplinair Leiderschap de mogelijkheid gekregen om kennis te maken met de visies op leiderschap van experts binnen diverse vakgebieden. Dat heeft me aan het denken gezet, zoals ook een van de doelen was van de cursus. Ik ben erachter gekomen dat niet alleen leiderschap situationeel is, maar ook de leider zelf. Testjes om je leiderschapsstijl te ontdekken zijn geinig om te doen, maar uiteindelijk niet meer dan een momentopname. Als mens verander je continu, dus ook je handelen. De mensen waarmee je werkt bepalen ook voor een groot deel hoe je als leider bent. De ene keer ben ik bijvoorbeeld een ‘nazi’ die zichzelf en anderen strak aan de de planning houdt, de helicopterblik heeft en organisatorisch ‘boven’ de rest van de groep staat, de andere keer ben ik meer een facilitator, die iedereen de kans geeft om zijn of haar zegje te doen, iemand die meer ruimte boedt voor creatieve uitspattingen. Ik heb gemerkt dat ik meer beboefte aan structuur en heldere communicatie heeft. De kunst is nu om voor mezelf een tussenvorm te vinden waarin ik én anderen de ruimte bied, én het overzicht en doel in de gaten houdt. College Mirko Noordegraaf, 19 mei 2010: Publiek Leiderschap College Mirko Noordegraaf, 19 mei 2010: Publiek Leiderschap 14 College Rendel de Jong, 10 mei 2010: Leiderschap en coaching, hoe en waartoe? 12 13
7
Laura Hompus - 3157482 Lassers als leider De vraag die ik in dit project heb geprobeert uit te werken is: Zijn LAS’ers per definitie leiders? En: ben ik een leider (in wording)? Ik heb laten zien wat het doel van Liberal Arts & Sciences is welke eigenschappen LAS’ers hebben, en wat leiderschap (voor mij) betekent. Het antwoord op mijn vraag is dan ook dat het er op neer komt dat ik zelf denk dat ik een heel eind ben gekomen in het worden van een (toekomstig) leider en in het bereiken van de doelen die de UU stelde voor LAS en haar studenten. Ik heb veel bereikt in de laatste 3 jaar, maar ik kijk ook terug op momenten waarop ik steken heb laten vallen. Er zijn momenten waar ik meer uit had kunnen halen dan ik heb gedaan. Daar heeft het deels aan bewustzijn ontbroken, deels aan tijd (meer met extracurriculaire activiteiten ben bezig geweest). Om met de woorden van Folef van Nispen tot Sevenaer te spreken: “ook na je studie leer je door”15. Zolang je daar als leider rekening mee houdt, ben je volgens mij een heel eind.
15
College Folef van Nispen tot Severnaer, 31 mei 2010
8
