Laika Albrecht Rodenbachstraat 21 B-2140 Borgerhout +32 (0)

Laika | Albrecht Rodenbachstraat 21 | B-2140 Borgerhout | +32 (0)3 230 81 91 | [email protected]

Beste leerkracht, Binnenkort komt u met uw leerlingen kijken naar de voorstelling Cyrano, een productie van Laika naar het stuk Cyrano de Bergerac van Edmond Rostand. Om de leerlingen voor te bereiden op dit theaterbezoek, stelde Laika deze bundel samen. Daarin vindt u informatie over Rostand, het historische personage Cyrano, de bewerking die Jo Roets jaren geleden maakte van Rostands oorspronkelijke stuk, de thema’s en personages. Ook geven we een aantal tips over hoe u met dit complexe materiaal in de klas aan de slag kunt. De informatie in deze map is enkel een hulpmiddel. Een inspiratiebron. U hoeft uiteraard niet elk item te behandelen. U kan er uit plukken wat u nodig acht om de leerlingen voor te bereiden op de voorstelling. Een goed voorbereid publiek is een aandachtig, nieuwsgierig en betrokken publiek. Dit is een eerste voorwaarde om het bijwonen van een voorstelling tot een inspirerende, verrijkende ervaring te maken. Mocht u nog vragen hebben, dan kan je die mailen naar [email protected]. We horen graag de reacties van de leerlingen op de voorstelling; deze kunnen naar hetzelfde adres worden gemaild. Met hartelijke groeten Laika

Volg Laika op www.facebook.com/Laika.theater.der.zinnen of schrijf je in op Laika’s nieuwsbrief op www.laika.be

Cyrano | Laika

2

Over Laika Laika maakt 'theater der zinnen': voorstellingen voor kinderen, jongeren en volwassenen die hun kinderlijk gevoel voor verwondering nog niet zijn verloren. De fascinatie van Laika voor jonge toeschouwers ligt in hun verrassende ontdekking van de wereld. Ook Laika vindt de wereld verrassend en niet evident. Of het nu gaat om gevoelens en ideeën, of om smaken, geuren en kleuren: de wereld is één groot oord van ontdekking. Kunstenaars uit verschillende disciplines garanderen het waarmerk van het huis: heldere, beeldende en zintuiglijke voorstellingen. Laika speelt in grote en kleine schouwburgen, is vaak te gast in het buitenland en waagt zich graag op ongekend terrein: in een oude bioscoop, een winkelstraat of een tent op een plein. Laika is ruiken, voelen, zien, horen en proeven. Proeven van kleine en grote verhalen, nieuwe gerechten en onbekende werelden. Laika ontstond in 1991 als professioneel theatergezelschap voor kinderen, jongeren en volwassenen onder de naam Blauw Vier. Inmiddels heeft Laika een stevige reputatie in het buitenland verworven. Producties als Een dame in de kast, Cyrano, PEEP&EAT, Undeuxdouce, Peer, Hotel Tomilho, Floris en Blancefloer, de kamishibai, Patatboem, Sensazione, Soepkinders, Geloof me!, Me gusta, Cucinema en Opera Buffa reizen de wereld rond. Laika werkt intens samen met Le Channel (Calais), Le Volcan (Le Havre), Le Manège (Reims), Les Grandes Tables de la Friche (Marseille), Theaterfestival Boulevard (‘s Hertogenbosch), Cultura Nova (Heerlen) en verschillende culturele hoofdsteden (Rotterdam 2001, Bruges 2002, Lille 2004, Linz 2009, Marseille 2013).

OVER ARTISTIEK LEIDER EN REGISSEUR JO ROETS JO ROETS is, naast regisseur en auteur, artistiek leider en bindende kracht van het gezelschap. Hij studeerde aan de toneelacademie Maastricht en werkt sinds 1989 als acteur, schrijver en regisseur. Het plezier om grote en kleine verhalen te vertellen op het toneel is zijn drijfveer. Grote teksten uit het wereldrepertoire – zoals het werk van Rostand, Dostojevski, Shakespeare – eigent hij zich toe en brengt hij terug tot hun essentie. Zijn bewerkingen van klassiekers krijgen veel waardering omwille van hun krachtige helderheid en beeldtaal. Maar ook hedendaagse auteurs als Filip Vanluchene, Gerda Dendooven, Bart Moeyaert, Judith Herzberg, Jean-Michel Räber en Angela Carter komen de laatste jaren aan bod. Zijn werk wordt vaak genomineerd voor diverse prijzen en festivals. De teksten van Roets worden in het buitenland regelmatig opnieuw gespeeld door andere gezelschappen.

Cyrano | Laika

3

Een gesprek met Jo Roets over Cyrano Wat deed je destijds besluiten om het stuk van Rostand te bewerken? Wat me van meet af aan ontroerde in Rostands stuk was de faalangst van Cyrano. Zijn faalangst die voortkomt uit het feit dat hij zich ‘lelijk’ voelt. Cyrano’s neus is het embleem van die faalangst, wat een schitterende vondst is van Rostand en meteen de kern van het stuk weergeeft. Het stuk drukt je met de neus op het feit dat het ‘uiterlijk’ heel bepalend is, toen al en vandaag bij uitstek. De huidige maatschappij is helemaal behept met lichamelijke perfectie. Door dat perfecte beeld dat ons voortdurend wordt voorgehouden worden we allemaal gedetermineerd. Het bepaalt onze blik op de ander; het beïnvloedt ons zelfbeeld, het kleurt onze visies op relaties – zeker en vast in de liefde. We schuiven dit makkelijk van tafel als ‘oppervlakkigheid’, maar toch is deze obsessie met perfectie alomtegenwoordig, in ieder van ons. Het is vaak een mentale druk. We maken de neus van de acteur die Cyrano speelt daarom niet kunstmatig groter of langer. Het gaat meer om wat er in zijn hoofd omgaat dan hoe die neus er echt uitziet. Cyrano’s faalangst bepaalt onderhuids de dynamiek van het stuk. De dialogen en acties zijn impliciet gericht op het breken van die angst. Tussen de regels door, de spelers als spelers over de personages heen, voel je voortdurend: ‘Komaan Cyrano, kom over de brug en verklaar je liefde aan de vrouw naar wie je verlangt!’ Maar hij doet het niet. Zelfs niet als Christian, zijn partner in crime maar rivaal in de liefde, dood is. Hij wil Roxane’s liefde voor Christian niet bezoedelen en verzwijgt voor haar dat hij het was die alle liefdesbrieven heeft geschreven. En dat allemaal uit onzekerheid. Het is een prachtige innerlijke paradox: de man die zo mooi kan schrijven over de liefde, is er doodsbang voor. Dit innerlijke gevecht vind ik een boeiend theatraal gegeven, dat van alle tijden en alle mensen is. Wie kent er niet de angst voor de dag waarop de liefde haar glans verliest en langzaamaan verpulvert? Bovendien heeft Rostand voor dit gevecht geniale ‘arena’s bedacht, van de vele degenduels tot de oorlog; de oorlog die een emotioneel slagveld wordt wanneer Roxane naar het front komt om Christian te zeggen dat haar liefde alle uiterlijke perfectie overstijgt. Dat is ook het moment waarop Christian beseft dat Roxane verliefd is op diegene die haar de brieven schreef, met name Cyrano. Op slag weet Christian ook dat Cyrano haar bemint en wordt Cyrano zijn rivaal. Hoe doe je dat, een stuk bewerken dat in de originele versie een 60-tal personages telt? Het originele stuk van Rostand is inderdaad complex, met veel nevenintriges en randpersonages. Voor mij is het een uitdaging een 'groot verhaal' te reduceren tot de kern van de zaak. In dit geval: een ‘liefdesdriehoek’, een amoureus spel tussen drie mensen. De oerversie van deze productie dateert uit de tijd dat Greet Vissers en ik samen Blauw Vier leidden. Over bewerking en regieconcept hadden wij vaak overleg. Cyrano was onbedoeld de eerste productie van de zogenaamde Rostand-trilogie (Cyrano, Napolejong, Cantecleir). Het feit dat onze versie zou worden gespeeld door drie acteurs fungeerde als een filter bij de selectie van materiaal: ik haalde er alle ‘driehoekscènes’ uit. Monologen en scènes kregen een nieuwe plaats vanuit het concept: twee mensen proberen een derde duidelijk te maken dat hij het zichzelf héél moeilijk maakt door te zwijgen over zijn diepste gevoelens. Deze ‘grote scènes’ verbonden we op de vloer en aan de tafel via ander materiaal - uit het originele stuk en zelf verzonnen – tot er een hecht verhaal stond. De gekozen vorm – het luisterspel - hielp om scènes aan elkaar te ‘lijmen’ en om de sprongen in tijd en ruimte theatraal interessant te maken. De voorstelling wordt transparant gespeeld: de acteurs stappen in en uit het verhaal. Het stuk raakt iets essentieels en maakt veel los. Deze bewerking is in het Frans, Engels en Duits vertaald en wordt tot op de dag van vandaag nog opgevoerd: in Duitsland, Oostenrijk, de Verenigde Staten, tot in Honolulu

Cyrano | Laika

4

toe… In Seattle heb ik eind jaren ’90 een remake geregisseerd met Amerikaanse acteurs. Dit lange traject is een bewijs van de universaliteit en actualiteit van het thema. Sinds de creatie in 1996 is het alleen maar relevanter geworden. Dat gaf ons zin om er ook zelf opnieuw mee op de planken te staan. Samen met Peter De Bie en Manuela Lauwers hebben we er vormelijk een frisse touch aan gegeven en ook de acteurs leggen nieuwe accenten. De voorstelling was destijds opgevat als een luisterspel; dat is in de remake niet anders. Vanwaar deze keuze? Het idee om de bewerking als een luisterspel te brengen, haalde ik van mijn ervaringen als acteur in een aantal luisterspelen bij de VRT. Het vervreemdende effect van een acteur die zich inleeft naast een bruiteur die op dat moment in een bak vol grind loopt - het contract tussen emotionaliteit en techniciteit zeg maar - vind ik fascinerend. In de remake behouden we deze luisterspelvorm. Het is niet alleen een compacte vorm die een maximaal effect sorteert; het is ook een alternatieve discipline in een maatschappij die helemaal op het visuele is gericht. Deze keuze maakt onze Cyrano tot een soort muziekcompositie met een heel secuur ritme, waarbij de melodie van de tekst en die van de geluiden met elkaar vervlochten zijn. De bruitage maakt de actie tenslotte ook heel concreet en 'verkleint' het grote verhaal. De kracht van onze bewerking en enscenering ligt in de eenvoud. Met weinig middelen vertellen we een groot verhaal. Grote emoties, grote gebaren, grote cast. En dat allemaal met drie acteurs en een hoop rommel. In 1938 werd het beroemdste luisterspel ooit, ‘The War of the Worlds’ van Orson Welles, uitgezonden. Het zorgde voor massahysterie omdat men dacht dat de wereld werd bedreigd door buitenaardse wezens. Ongelofelijk wat een impact het gesproken woord kan hebben! Cyrano is een ode aan het hoorspel, dat als auditief medium bijna verdwenen is. Er worden nu gelukkig opnieuw heel boeiende luistercd's gemaakt, o.a. door Het Geluidshuis. Een zaligheid op lange autoreizen! Vanwaar de subtitel: Romantiek met degens? Er zit een degengevecht in de voorstelling, maar dan wel een dat in scène wordt gezet via geluid. Cyrano is in de eerste plaats een soldaat. Een soldaat die na zijn uren poëzie schrijft. Het duelleren met degens behoort tot Cyrano’s dagelijkse bezigheden. Wat me hierin aanspreekt is het contrast tussen Cyrano-de-stoerevechter en Cyrano-de melancholicus die met zijn emoties overhoop ligt. De bolster met de blanke pit; de held met het droevige hart: het is een welbekend archetype uit de westerse cultuur. Daarnaast associeer ik het degengevecht met ‘het mannelijke’: zoals mannen vandaag pronken met hun auto, zo pakten ze bij Rostand uit met hun krijgskunde. En tenslotte is deze degenromantiek ook functioneel binnen het stuk: Roxane doet een beroep op Cyrano’s vechterstalent om Christian, die niet zo moedig is, op het slagveld van de oorlog te beschermen. Cruciaal in het stuk zijn de liefdesbrieven, waarmee Cyrano ‘undercover’ zijn liefde voor Roxane belijdt. De liefde wordt opgewekt in en door de taal, in het bijzonder de geschreven taal. Ik geloof hartstochtelijk in de geschreven taal als communicatiemiddel. Het stuit me bijvoorbeeld tegen de borst hoezeer de taal in het dagdagelijkse mailverkeer flets wordt. Schrijven – of het nu een mail of een brief is; maar wie schrijft nu nog een brief? - dwingt je tot precisie. Je ziet in het stuk hoe Cyrano worstelt met het schrijven, hoe hij voortdurend schaaft tot hij de juiste woorden heeft gevonden. Dat wroeten en ploeteren vind ik mooi. In die zin is Cyrano een eerbetoon aan de taal. En dat is absoluut de verdienste van Rostand; niet zonder reden is hij na het voltooien van dit stuk toegetreden tot de Académie française – en dat toen hij nog geen dertig was, wat hem meteen tot het jongste lid maakte. In het stuk is er een duidelijk contrast tussen de rijmelarijen van De Guiche, die we zelf heb verzonnen, en de mooie poëzie van Cyrano door wiens mond Rostand spreekt. We koesteren de 'literaire' waarde

Cyrano | Laika

5

van de oertekst en juist door het contrast met de rijmelarijen hoor je die 'schone tekst' nog beter. Voor de spelers is het een hele uitdaging. Ze moeten de literaire kwaliteit van de tekst laten weerklinken, zonder precieus te worden. Dit eerbetoon aan de taal is nog één van de redenen waarom we Cyrano na 18 jaar weer op het repertoire zetten. Een mooie brief schrijven of ontvangen, dat is toch geweldig? En daarnaast is Cyrano gewoon een prachtig, universeel verhaal, dat telkens weer kan en moet verteld worden. Generaties lang.

Mogelijk te bereiken leerplandoelen zijn: Voor het VVKSO: 8: De leerlingen kunnen de volgende voor hen relevante teksten lezen: (ET 9, 10, 18): informatieve teksten -

9: De leerlingen zijn bereid te lezen: (ET 12*): te reflecteren over de inhoud van een tekst

-

10: De leerlingen kunnen bij het lezen: (ET 11, 18): de OVUR-strategie toepassen

Voor het GO!-onderwijs: 23: De leerlingen kunnen op beschrijvend niveau informatie achterhalen in voor hen bestemde tekstsoorten. -

27: De leerlingen kunnen bij de ontwikkelingsdoelen voor lezen een aantal strategieën inzetten.

Mogelijke oefeningen bij de tekst: 1) Laat de leerlingen de moeilijke of technische woorden afleiden uit de tekst, als ze niet afgeleid kunnen worden, laat ze ze dan opzoeken. 2) Stel inhoudelijke vragen (Een gesprek met Jo Roets): “Ben je het eens met Jo Roets?” “Ken je nog verhalen met een driehoeksrelatie? (Bv: Hunger Games, Game of Thrones…)” “Wie kent er nog een (heel bekend) luisterspel? (Bv: The War of the Worlds, Welcome to Night Vale…)” “Vind je het inderdaad romantischer om een handgeschreven brief te krijgen in plaats van een sms’je of een mailtje?” … “Hoe heeft Jo Roets de neus van Cyrano uitgebeeld?” “Hoe heeft Roets een stuk voor 60 acteurs omgebogen naar een stuk voor 3 acteurs?” “Waar haalde hij zijn idee vandaan om een luisterspel te maken?” “Verklaar de titel” …

Cyrano | Laika

6

Over de auteur Edmond Eugène Alexis Rostand (1868 -1918) was een belangrijke schrijver uit de Franse Romantiek en auteur van het beroemde toneelstuk Cyrano de Bergerac, waarvan de tekst in de verfilming met Gérard Depardieu in de hoofdrol vrijwel integraal werd overgenomen. Andere bekende werken van hem zijn L’Aiglon en Chantecler; door Laika bewerkt en opgevoerd respectievelijk onder de titels “Napolejong” en ‘Cantecleir’. In 1901 werd Rostand verkozen tot lid van de Académie française, een instituut dat toeziet op de woordenschat en de grammatica van het Frans. Rostands grootste succes Cyrano de Bergerac (1897) gaat over de gelijknamige Franse soldaat, satirist en schrijver Savinien Cyrano de Bergerac, wiens leven een inspiratiebron is geweest voor allerlei romantische (maar historisch onjuiste) verhalen. De echte Cyrano had immers weinig gemeen met de held uit Rostands stuk. Rostand liet zich weliswaar door deze figuur inspireren, maar de hele plot en de personages zijn een product van de verbeelding van de schrijver.

Over Cyrano Cyrano de Bergerac werd geboren in 1619 in de buurt van Parijs; de naam ‘Bergerac’ verwijst naar een stadje in Zuid-Frankrijk waar zijn familie landgoed bezat. Cyrano leidde al op jonge leeftijd een liederlijk leven, gevuld met drinken, gokken en het voeren van duels. Duels waren midden 17de eeuw het equivalent van ‘op de televisie verschijnen’; met ander woorden: ze boden de snelste manier om eeuwige roem te verwerven. Cyrano heeft talloze duetten gevochten en stond bekend als een ware ‘demon van moed’. Maar hij was een individualist en had moeite om zich te onderwerpen aan de regels die de maatschappij hem oplegde. Hij was een tegenstander van oorlog en doodstraf; zijn humanitaire visie werd ondersteund door zijn tijdgenoten én door de generaties na hem, onder meer door de satirische schrijvers Swift en Voltaire. Het portret dat de Franse kunstenaar Le Doyen van hem maakte en dat de cover sierde van een uitgave van zijn verzamelde werken, laat een man met een sceptische glimlach zien, met een dun snorretje en een grote neus. Cyrano werd tot twee keer toe zwaar gewond: één keer liep hij een ernstige schotwonde op, en tijdens het beleg van Arras kreeg hij een zwaardslag in de nek, waarvan hij nooit volledig genas. Tijdens zijn herstel in Parijs kreeg Cyrano financiële steun van zijn nichtje Madeleine Robineau, met wie hij een halfslachtige amoureuze verhouding had. Zij was het die model stond voor de mooie Roxane. Het jaar daarop gaf Cyrano zijn militaire loopbaan op en ging hij studeren bij de filosoof en wiskundige Pierre Gassendi, wiens libertijnse en atheïstische opvattingen een grote invloed hadden op Cyrano’s visie op de wereld en de mens. Hij begon te schrijven: sciencefictionverhalen avant-lalettre, over imaginaire reizen in fantastische luchtvaartmachines naar de maan en de zon. Deze verhalen waren bedoeld als satire: hij dreef de spot met de toen gangbare opvatting van de aarde als het centrum van het universum. Ook hekelde hij Descartes’ idee dat dieren ‘zielloze machines’ waren. Cyrano de Bergerac stierf in Parijs op 28 juli 1655. De doodsoorzaak was banaal: volgens sommige bronnen

Cyrano | Laika

7

kreeg hij een plank op zijn hoofd, maar daaraan is hij niet onmiddellijk gestorven. Hoogstwaarschijnlijk stierf hij in een straatgevecht. In Cyrano de Bergerac beschrijft Rostand de avonturen van deze 17de eeuwse edelman, beroemd omwille van zijn grote neus en zijn talent voor het degengevecht. Rostands Cyrano is hopeloos verliefd op de mooie Roxane, maar, tegen zijn gevoelens in, helpt hij zijn liefdesrivaal Christian om haar hart te veroveren. Het stuk werd een immens succes. De titelrol werd gespeeld door de beroemde acteur Coquelin (zie foto), aan wie Rostand het stuk opdroeg. Het 19de eeuwse theater werd gedomineerd door grimmige, realistische verhalen en nuchtere personages. Rostand bracht vernieuwing: het uitgangspunt voor Cyrano was een historische liefdesgeschiedenis anno 1640, met in de hoofdrol een flamboyante held met een belachelijk grote neus, en met als ingrediënten een passionele liefde, humor, actie en een tragisch einde. Hoewel Rostand een 19de eeuws auteur was, speelt het stuk zich af in een andere eeuw: Frankrijk ten tijde van Louis XIII, een periode die Frankrijk koestert als haar gouden tijdperk. Een tijdperk waarin mannen musketiers waren en vrouwen de mooie erfgenamen van onschatbare fortuinen, en waarin de humor even spits was als de degens die werden gekruist. Het was in de 19de eeuw ‘bon ton’ om dit tijdperk te romantiseren en Cyrano, met zijn gevatheid, zijn eerlijkheid, moed, passie en buitengewone wilskracht, was omzeggens de belichaming van dit verloren tijdperk. Alexandre Dumas was Rostand 50 jaar eerder voorgegaan met de publicatie van ‘De Drie Musketiers’. Cyrano was tegelijk een parodie en een eerbetoon aan deze roman.

Cyrano | Laika

8



-


Voor het GO!-onderwijs: -

23: De leerlingen kunnen op beschrijvend niveau informatie achterhalen in voor hen bestemde tekstsoorten.

-


Mogelijke oefeningen bij de tekst: 1) Stel inhoudelijke vragen (Over de auteur): “Had je ooit al gehoord over Rostand? Zo ja, wat?” “Zijn er nog schrijvers die over een historisch figuur schrijven maar zich niet aan feiten houden? (Bv: Tracy Chevalier - A Girl with a Pearl Earring, Philippa Gregory –De zusjes Boleyn)…” 2) Stel inhoudelijke vragen (Over Cyrano): “Wat, denk je, is het beste entertainment: tv kijken of duels voeren of naar duels kijken?” “Denk je dat de echte Cyrano ook een complex had over zijn neus?” “Zou Cyrano tevreden zijn geweest met zijn portret?” “Denk je dat Cyrano een interessante man was? Waarom wel/niet?” “Was het vreemd om in de 17 e eeuw verliefd te worden op je nicht/neef?” … “Wat voor man was Cyrano?” “Hoe is Cyrano gestorven?” “Wie waren de eerste échte bekende sciencefiction schrijvers? (Thomas More, Mary Shelley, Jules Verne…)” “Hoe heeft Rostand Cyrano uitgebeeld in zijn toneelstuk?” …

Cyrano | Laika

9

Personages Rostands oorspronkelijke stuk wordt bevolkt door vele personages; in Laika’s bewerking is dit aantal teruggebracht naar een tiental – inclusief naamloze figuranten. Dit zijn de voornaamste personages uit Laika’s bewerking. Cyrano de Bergerac Dichter, schermer, lid van de ‘kadetten van Gascogne’ – een berucht regiment uit Zuid-Frankrijk. Een moedig man, poëtisch, gevat en welbespraakt. Hij koestert de schoonheid en de waarheid en handelt naar zijn idealen. Hij is, kortom, een man om van te houden. Meer nog: hij is een mens zoals ieder mens zou willen zijn. Maar hoewel hij in al deze disciplines schittert, is hij allerminst aantrekkelijk, om niet te zeggen: lelijk. Hij draagt het ‘juk’ van een lange neus, wat hem onzeker maakt en hem ervan weerhoudt om datgene te vinden wat hij het meest verlangt: liefde. Zijn innerlijke schoonheid staat voor iedereen buiten kijf, maar hij - en hij alleen - kan zijn neus niet vergeten. Tegenover anderen hangt hij de held uit, of de clown; diep vanbinnen is hij somber en vertwijfeld. Is Cyrano echt verliefd op Roxane? Misschien is hij meer verliefd op het idee van liefde en verliefdheid. Want tenslotte koestert hij de vervoering, het mysterie, de poëzie van de liefde, de kunst van het minnen. Sterven voor de liefde, dit lijkt hem de ultieme uitdaging. Roxane Zij is in ieder opzicht de ideale vrouw: intelligent, rijk, warmhartig, zorgzaam en, op de koop toe, mooi. Ze heeft een zwak voor romantiek, poëzie en een scherpe geest. De plot van het stuk draait helemaal om het winnen van Roxane’s liefde. Zij is de schitterende ster rond wie alles draait: haar oprechtheid en beminnelijkheid worden nooit in vraag gesteld. Zij belichaamt de kracht van de liefde in zijn meest zuivere vorm: de liefde die triomfeert over fysieke aantrekking. Christian Hij is een ander soort romantische held: de mooie, charmante minnaar die oprecht verliefd is maar die – door een onderliggende verlegenheid, of een gebrek aan verbeelding, wie zal het zeggen? - geen talent heeft om zijn gevoelens uit te drukken. De Guiche De tegenhanger van Cyrano. Mocht Cyrano zijn vinnige geest gebruiken om te vleien en in de gunst te komen, dan zou hij net als De Guiche rijk en machtig zijn. De Guiche is de ‘slechterik’ van het stuk; hij is leugenachtig en wil niets liever dan Cyrano’s dood. Aan het eind heeft hij zich verzoend met Cyrano en Roxane. Le Bret Le Bret is de goede vriend van Cyrano. We zien hem eerst als kapper waaraan Cyrano zijn verliefdheid opbiecht. Cyrano en Le Bret vechten samen aan het front.

Cyrano | Laika

10



-




-


Mogelijke oefeningen bij de tekst: 1) Creatieve opdracht: laat de leerlingen een personage tekenen, beschrijven, uitbeelden…

Cyrano | Laika

11

Thema’s Vanaf hier gaan we dieper in op het stuk, er wordt dus meer en meer ‘verklapt’ de keuze is aan u of u deze teksten leest voor of na het bekijken van het stuk, u kent uw groep het beste. Waarden en idealen Cyrano is de vurige verdediger van integriteit, moed, roem. Hij vertegenwoordigt de zoektocht naar liefde en naar de ideale vrouw. Het kernconflict in het stuk – Cyrano’s onvermogen om Roxane te zeggen hoeveel hij van haar houdt – komt voort uit zijn getrouwheid: hij beloofde Roxane om Christian te beschermen en wil zijn woord houden. Hij bewaart dit geheim tot net voor zijn dood. Door je belofte te houden ten koste van je eigen verlangens, zo suggereert het verhaal, word je een hoogstaand mens. Schoonheid van binnen en van buiten Het stuk is in zekere zin een allegorie over schoonheid. Cyrano, hoe flamboyant en stoer hij zich ook voordoet, staat voor innerlijke schoonheid. Hij strijdt met de knappe Christian om Roxane’s liefde. Roxane is onder de indruk van Cyrano’s gave voor het woord én van zijn talenten als degenvechter, waarbij hij in zijn eentje honderd man kan verslaan. Maar zij verkiest Christians mooie verschijning. Bedrog Zowel Cyrano als Christian ‘bedriegen’ Roxane. Ze delen een geheim dat Cyrano zelfs na Christians dood niet aan het licht brengt, uit respect voor Christian en uit mededogen voor Roxane’s verdriet om haar overleden geliefde. Trek je de logica van het volgehouden bedrog door, dan is Roxane eigenlijk verliefd geworden op iemand die niet bestaat: op een ideaalbeeld. Ze houdt dus niet van hen, maar van hun zeer geslaagde samenwerking. Resultaat: ze zijn allemaal hopeloos alleen. Gevechten en oorlog Er wordt nogal wat gevochten in het stuk. Aanvankelijk louter om te bewijzen hoe onverschrokken men is of om een vete te beslechten, maar het wordt pas menens in de oorlog. Een oorlog waarin Christian sneuvelt. Daarna is de strijd gestreden. De personages, getekend door verdriet, trachten de brokstukken van hun leven samen te rapen. Tevergeefs.

Mogelijk te bereiken leerplandoelen zijn: Voor het VVKSO: -


Voor het GO!-onderwijs: 27: De leerlingen kunnen bij de ontwikkelingsdoelen voor lezen een aantal strategieën inzetten.

Mogelijke oefeningen bij de tekst: 1) De leerlingen kunnen de thema’s van het stuk zelf geven of krijgen de kleine tekstjes maar vullen zelf in over welk thema het gaat.

Cyrano | Laika

12

Symbolen Cyrano’s neus Is het meest in het oog springende symbool in het stuk. Zijn neus maakt hem niet alleen lelijk; hij is het embleem van Cyrano’s gebrek aan zelfvertrouwen en van zijn onvermogen in de liefde. Cyrano’s neus is een hindernis tussen hem en de liefde. Doet hij zijn ogen open, dan is daar altijd, binnen zijn gezichtsveld, die neus. Wat voor soort schepsel is de mens dat hij de innerlijke schoonheid niet kan zien in een oogopslag? Wat voor een maatschappij is dit die zo is geobsedeerd met het uiterlijk? Brieven Wat Cyrano schrijft dient niet louter een literair doel; schrijven is voor hem een middel om voor zichzelf een identiteit te creëren die nooit in de werkelijkheid kan bestaan. Hoe meer hij schrijft, hoe meer die ‘andere’ Cyrano veld wint. De brieven verraden ook Cyrano’s onvermogen: zoals Christian zich niet kan uitdrukken in taal, zo kan Cyrano zichzelf niet tonen in de actie. Het enige dat hij onderneemt om Roxane’s hart te winnen, is dit schrijven onder een dekmantel, een schrijven waarin hij het diepste van zijn ziel laat zien.





Mogelijke oefeningen bij de tekst: 1) De leerlingen kunnen de symbolen van het stuk zelf geven of krijgen de kleine tekstjes maar vullen zelf in over welk symbool het gaat.

Cyrano | Laika

13

Het verhaal Cyrano is hartstochtelijk verliefd op Roxane, maar durft haar zijn liefde niet bekennen. Roxane zoekt hem op zekere dag op met een verzoek: zij is verliefd op ene Christian de Neuvillette, een nieuweling in het regiment waarvan ook Cyrano deel uitmaakt. Roxane vraagt Cyrano om haar beminde onder zijn hoede te nemen. Immers, ze vreest dat Christian niet zijn mannetje zal staan tegenover de andere soldaten, die berucht zijn om hun wreedheid. Het verzoek breekt Cyrano’s hart, maar hij stemt toe. Hij laat zich leiden door zijn haat voor de adellijke De Guiche, die ook zijn oog heeft laten vallen op Roxane: De Guiche... Ik haat hem. Die vettige kater verbeeldt zich dat hij een gevaar is voor dames. Ik haat hem, vooral sinds de avond dat hij haar met zijn kikkerblik verslond. Bah! Als een slak die zijn slijm op een lelie achterliet. Nu is Christian niet echt een voorbeeld van schranderheid, dapperheid noch van poëtische talenten. Daardoor ontstaat een merkwaardige samenwerking tussen hen beiden: Ik (Cyrano) leen je de woorden. En jij(Christian) leent me je charme, je fysiek. We vormen samen een held uit een roman. Cyrano schrijft Roxane in Christians naam liefdesbrieven vanuit het front in Arras. Maar dan komt Roxane zelf naar het front. Kort daarop wordt Christian gedood... Vijftien jaar later loopt De Guiche nog altijd Roxane achterna. Zijzelf blijft Christian trouw. Al even trouw zoekt Cyrano haar iedere zaterdag op om te keuvelen over de gebeurtenissen in de stad. Net voor één van die bezoekjes wordt Cyrano overvallen. Hoewel hij gewond is, slaagt hij er in om alsnog bij Roxane aan te kloppen. Zij haalt Christians laatste brief tevoorschijn. Als Cyrano de inhoud zomaar uit het hoofd kan citeren, ontdekt Roxane de waarheid - jammer genoeg te laat: Cyrano sterft.


8: De leerlingen kunnen de volgende voor hen relevante teksten lezen: (ET 9, 10, 18): informatieve teksten

-


-




-


Mogelijke oefeningen bij de tekst: 1) Stel inhoudelijke vragen bij de tekst: “Wat vind je van het verhaal?” “Welk karakter vind/vond je het leukste?” “Wat vind je van het einde?” …

Cyrano | Laika

14

Verwerkingsideeën Hoewel het zeker niet de bedoeling is dat u uitgebreid op deze biografische en inhoudelijke info in zou gaan, presenteren zich toch enkele mogelijkheden. Wat de vorm betreft zou u gebruik kunnen maken van enkele videofragmenten uit de speelfilm Cyrano de Bergerac van Jean-Paul Rappeneau (uit 1990). Hierna volgen enkele ideeën om inhoudelijk te werken:

1. OMTRENT TAAL A. Zegswijzen Cyrano vertelt in de voorstelling aan Christian over zijn heroïsche daden aan het front. Een fragment: CYRANO: Ik zag dus geen hand voor ogen. Ik dacht bij mezelf: straks wek ik de wrevel op van een machtig man, graaf De Guiche en neemt hij mij CHRISTIAN: bij de neus... CYRANO: …de kraag. Wellicht ben ik onverstandig en steek ik... CHRISTIAN: mijn neus... CYRANO: hand in een wespennest. (...) Dit zijn een aantal zegswijzen omtrent ‘de neus’: een wassen neus bedriegen, foppen, bedotten iemand bij de neus leiden iemand een neus aandraaien een fijne neus hebben

iets opmerken

tussen neus en lippen gebeuren iemand de neus afbijten

onverwacht toesnauwen

de neus ophalen voor iets op/langs zijn neus kijken

minachtend of met tegenzin beteuterd

je neus is geen kapstok

gezegd tegen (te) nieuwsgierige personen

zijn neus overal insteken zijn neus in de wind steken

nieuwsgierig zijn trots

hij ziet niet verder dan zijn neus lang is een snee door de neus hebben

kortzichtig dronken zijn

iemand met de neus op iets duwen aan zijn neus voorbijgaan

dwingen (te erkennen) niet van profiteren

die zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht

wie over familie kwaad spreekt, deelt in de schande

de neus tussen de twee oren plaatsen

vermaning aan kinderen

Met uw leerlingen kan u aldus een erg leuke nonsensoefening opzetten met spreekwoorden. Immers, wat zou "de neus valt niet ver van de boom" allemaal niet kunnen betekenen? Of "als twee neuzen vechten om een (been), ..."?

Cyrano | Laika

15

B. Rijmen Aan het begin van de voorstelling kruisen Cyrano en De Guiche de degens. Tijdens dit duel rijmt Cyrano er op los, zoals blijkt uit onderstaand fragment: CYRANO Tijdens het duelleren zal ik voor u 'n gedicht componeren. En na de laatste regel steek ik raak. De schermpartij... tussen Cyrano de Bergerac en een zachtgekookt ei. DE GUICHE Wat is dat ? CYRANO De titel. Opgedragen aan Madeleine Robin, kortweg Roxane. de twee beginnen te schermen CYRANO Elegant en fier trek ik mijn rapier. Behendig als Sint-Joris die vocht met de draak. Wees gewaarschuwd: meneer zonder spraak, na de laatste regel steek ik raak. Was u maar neutraal gebleven. Wat staat u toch te beven ? Bang dat ik zal prikken, dwars door uw strikken ? U beeft bonestaak ? Mijn degenstoot was in de maak, na de laatste regel steek ik raak. Nu nog een rijmwoord op 'ik'. Ah, u wordt bleek ! Bedankt voor het woord: 'bangerik'. Wat dacht u ? Die krijg ik wel ? Ik trek mijn priem voor het naspel en ik pareer met smaak, terwijl ik mijn dekking niet verzaak. En na de laatste regel steek ik raak.

Cyrano | Laika

16

Dit is een uitnodiging om ook in de klas het rijmplezier aan bod te laten komen. Het gaat er om plezier te scheppen in het rijmen, in het verzinnen van 'karamellenversjes’, in het improviseren op rijmklanken. Dit zijn alvast twee ‘oefeningen’: * rijmrij: een eerste leerling geeft een woord aan. Wie een rijmwoord kent, gaat achter de eerste staan en zegt zijn/haar rijmwoord. Zo gaat het door totdat ze uitgeput zijn. De bedoeling is een zo lang mogelijke rijmrij te vormen. * liedjesrijmpjes: net zoals daarnet met het tekstfragment, kan u een liedje kiezen waarvan u de rijmen weghaalt. Het is heel erg leuk om de leerlingenversies te vergelijken met het origineel dat u beluistert. C. Liefdesbrieven Door in de huid te kruipen van een tot over zijn oren (of neus) verliefde Cyrano kan u uw leerlingen vragen een tweetal liefdesbrieven te schrijven aan Roxane. Vergeet niet dat Cyrano's taalgebruik erg verzorgd is en dat zijn schaamte zo sterk is dat hij haar niet durft uit te nodigen. Bovendien moeten de brieven met Christians naam getekend worden!


14: Reflecteren op aspecten van het taalsysteem en daarbij de taalbeschouwelijke termen gebruiken (uit doel 15) (ET 24, 26): nadenken over betekenisrelaties en het metaforisch taalgebruik (spreekwoord en uitdrukking)

-

6: De leerlingen zijn bereid: te spreken (ET 8*): Standaardnederlands te spreken (ET 8*): spontaan en geëngageerd te lezen, te vertellen, voor te dragen en te spelen

-

14: De leerlingen zijn bereid om: te schrijven; te reflecteren over hun eigen en andermans schrijven; taal, indeling, spelling, handschrift en lay-out te verzorgen (ET 17*, 19, 20*)

-

15: De leerlingen kunnen: schrijftechnisch: op woordniveau: de woordenschat verzorgen; op zinsniveau: goede Nederlandse zinnen bouwen

Voor het GO!-onderwijs:. 19: De leerlingen kunnen spreken op beoordelend niveau, voor bekende leeftijdgenoten. -

35: Reflecteren op aspecten van het taalsysteem en daarbij de taalbeschouwelijke termen gebruiken.

-

32: De leerlingen kunnen bij de ontwikkelingsdoelen voor schrijven een aantal strategieën inzetten.

-

36: Met het oog op doeltreffende communicatie kunnen de leerlingen op voor hen relevante en concrete situaties reflecteren.

-

20: De leerlingen verwerven expressievaardigheid.

Mogelijke extra oefeningen: 1) Mogelijke nonsensoefening kan zijn: tekst/dialoogje maken waarin de nieuwe betekenis duidelijk wordt. 2) Bij het rijmfragment kan ook gevraagd worden welk rijmschema gebruikt wordt. 3) Eventueel kunnen de liefdesbrieven worden voorgelezen, spoor uw leerlingen aan om met intonatie en inleving voor te lezen. Ze kunnen bijvoorbeeld ook spelen dat ze de brief ontvangen (en Roxane spelen).

Cyrano | Laika

17

OMTRENT GELUID De voorstelling Cyrano heeft, in de regie van Jo Roets, de vorm van een luisterspel. In dit hoofdstuk worden een aantal opdrachten beschreven die uitgaan van geluid, van hoorspelen en - niet te vergeten van stilte. Daarbij wordt de stap gemaakt van het registreren van geluiden naar het zelf produceren van geluiden. Wel dient opgemerkt dat we hierbij de stem als geluidsbron NIET aanwenden. a.

Laat elke leerling opschrijven wat hij/zij allemaal aan geluiden hoort als iedereen het ‘stil’ maakt. Daarna vergelijken: iedereen hoort andere geluiden…

b. Elke leerling maakt een lijstje van een 5-tal favoriete geluiden en van een aantal vreselijke geluiden. Laat ze vertellen welke gevoelens die geluiden opwekken, waarom ze die geluiden mooi of lelijk vinden,... Benadruk vooral dat de leerlingen via bijwoorden en adjectieven het geluid en/of het gevoel zo precies mogelijk omschrijven. c.

Door iemand te blinddoeken wordt de functie van o.a. het horen en luisteren nog essentiëler. Zo kan u de andere leerlingen vragen om beurt 1 voorwerp te laten vallen dat door de 'blinde' geraden moet worden. De andere leerlingen kan gevraagd worden met een voorwerp uit de klas een geluid te maken (bordflappen, stoel, deur, schrijfgerief, boterhamdoos, drinkfles, brief in omslag, handen over de vloer wrijven,...), wat tot een heuse geluidenquiz kan leiden.

d. Laat uw leerlingen luisteren naar de klankband van een speelfilm zonder dat ze beeld zien. Uiteraard krijgen ze aldus dialogen, muziek en/of geluiden te horen, maar als u een doordeweekse actiefilm kiest dan vindt u ongetwijfeld een sequens met hoofdzakelijk geluid. Laat de leerlingen daarna vertellen het verhaal vertellen. e.

Laat uw leerlingen zelf een luisterspel maken. Geef ze voorbereidingstijd, laat ze zelf iets schrijven of een bekend werk aanpassen tot een luisterspel.

Verzamel allerlei voorwerpen om er geluiden mee te produceren. Op die manier kan u in de klas een echte sfeer maken bij een bepaalde scène. Enkele scènes uit de voorstelling die je aldus van geluid kan voorzien: de balkonscène : een zachte avond, volle maan, vogelgeluiden, Cyrano en Christian gaan voorzichtig door het gras tot onder het balkon van Roxane... de oorlogsscène: aan het front bij Arras: wapens, kanonnen, marcheren, trommels, karren, ... Het is wel belangrijk voor deze scène dat u de leerlingen erop wijst dat oorlog niet zomaar bestaat uit oorverdovend geklets en kabaal. de kloostertuin: waarin Roxane en Cyrano elkaar wekelijks ontmoeten. Op de achtergrond de stadsgeluiden. Enkele tips om alles eenvoudig en haalbaar te houden: het geluid van voetstappen maak je het best niet met schoenen aan de voeten maar met 1 schoen en 1 hand. Zorg voor verschillende ondergronden: zand, keitjes, stenen, hout… regen op een raam kan je oproepen door rijstkorrels op een metalen plaat te laten vallen de donder kan met een ‘donderplaat’: een lichte metalen plaat allerlei vogelgeluiden het geluid van een eend wordt geproduceerd met een zwarte toeter onder water klokkengeluiden boots je makkelijk na met metalen staafjes Voor paardengetrappel kan je beter plastic trechters gebruiken dan kokosnoten

Cyrano | Laika

18

Bij deze opdracht gaat het niet zozeer om het produceren van geluiden, maar om het creëren van een sfeer, het oproepen van een wereld. Deze wereld kan worden opgebouwd door één leerling te laten beginnen, vervolgens andere geluiden toe te voegen, en dan weer bepaalde geluiden te laten uitsterven.

Cyrano | Laika

19

2. DOE DE TEST! Wat voor een verliefde ben jij? Ben jij ook, net zoals Cyrano, bereid om in je eentje een heel leger te verslaan voor je geliefde? Of zou je, als Roxane, de moed hebben om je vriend op te gaan zoeken aan het front? Antwoord zo spontaan mogelijk op de volgende vraagjes. Tel het aantal °, * en £ dat je bekomt en kijk even de oplossingen na. VOOR JONGENS 1. Een stevig onweer barst los terwijl je naar huis gaat. Je loopt zo hard je kan. Kletsnat en verkleumd van de koude ben je bijna thuis als je een meisje van ongeveer 18 opmerkt wiens wagen net nu defect is. Helemaal alleen moet ze haar wagen duwen. Wat doe je? a. ik duw de auto naar de dichtstbijzijnde garage b. ik dus de auto naar de kant van de weg c. ik vertel haar dat ik kou heb en haar nu niet kan helpen d. ik doe alsof ik haar niet zie en loop vlug naar binnen 2. Je hebt met een meisje afgesproken om samen naar de bioscoop te gaan. Je wilt haar afhalen, maar dan merk je dat ze op de 8ste verdieping woont van een flat zonder lift. Wat doe je? a. geen nood! Ik storm de trappen per 3 treden naar boven! b. ik ga naar boven maar stop toch eventjes onderweg om niet buiten adem boven te komen c. ik bel aan en spreek beneden af 3. Je vriendin werkt in een cafeetje waar ze, zoals ze jou verteld heeft, lekkere snacks bereiden. Je zoekt er haar op en krijgt natuurlijk gratis de nieuwste schotel aangeboden: een plomp groenachtig vlees in een bruinrode vettige saus. a. ik blijf opgewekt en ga ervan uit dat alles wat zij klaargemaakt heeft, mij erg zal smaken b. ik maak me toch wat zorgen en informeer naar de saus c. ik vertel haar dat ik geen vlees eet 4. Het meisje waar je toch al wel wat verliefd op bent, heeft net een nieuwe motorfiets gekregen van haar ouders. Jij dus achterop! Maar als ze wegstuift, is het je meteen al duidelijk: dit gaat mis! Als je als niet uit de bocht zal vliegen, dan gebeurt er zeker een ander ongeluk. a. ik dring erop aan om zelf te rijden b. ik maak me sterk dat ze ondanks alles een fantastische chauffeur is c. ik doe haar het voorstel om onmiddellijk bij vrienden langs te rijden 5. Je vriendin en jij hebben net een eindje gewandeld. Ze lijkt je erg humeurig. Plots herinner je je dat het vandaag haar verjaardag is. a. ik doe alsof er niets aan de hand is en loop 'toevallig' langs haar lievelingswinkeltje waar ze die leuke tas van me krijgt b. ik loop 'toevallig' voorbij een bloemenwinkel en koop haar een enorme bos bloemen c. "Oh, is dat vandaag?" zeg ik. d. dat kan niet want ik vergeet haar verjaardag nooit!

Cyrano | Laika

20

6. Je wandelt met je vriendinnetje langs een vijver. Door een plotse windvlaag belandt haar trui, die los om haar schouders hing, in het water. a. ik voel me verveeld en zeg haar dat ze beter op haar spullen moet letten b. "Geen nood," zeg ik, "ik koop je wel een nieuwe!" c. ik spring in het water om haar trui op te vissen d. ik haal een lange stok en probeer de trui uit het water te halen

VOOR MEISJES 1. De jongen met wie je voor de eerste keer afgesproken hebt, is al een kwartier te laat. Wat doe je? a. ik wacht geduldig want jongen zijn toch altijd te laat b. ik voel me bezorgd. Ik hoop dat hem niets overkomen is. c. ik ga onmiddellijk weg! 2. Je vriend is stapel van de zangeres van een popgroep. Hij is werkelijk haar grootste fan. Toevallig treedt de groep op in jouw buurt en je vriend nodigt je mee uit naar hun concert. a. ik ga mee want niets is voor mij belangrijker als dat hij zich goed voelt b. ik neem aan maar bedenk nog wel een excuus tegen volgende zaterdag! c. ik weiger! 3. De jongen waar je verliefd op bent heeft net een motorfiets gekregen van zijn ouders en nodigt je uit voor een ritje. Zodra jullie wegstuiven is het je wel duidelijk: zo'n erg goede chauffeur is hij toch niet! a. ik heb toch vertrouwen in hem: er zal wel niets gebeuren b. ik eis dat hij me direct laat afstappen c. ik zeg hem dat ik bang ben en af wil stappen d. ik pest hem door te vragen of hij niet wat beter kan rijden 4. Welke van deze cadeautjes zou je het liefste krijgen van je vriend a. een bos rozen b. een tas c. een ring d. een troeteldier e. een gedicht dat hij zelf geschreven heeft f. zijn foto 5. Op de speelplaats van je school is er een gevecht. Als je wat dichterbij komt, merk je dat de jongen waar je veel voor voelt, erbij betrokken is. a. ik kijk gewoon toe. Immers, als hij wint dan feliciteer ik hem en als hij verliest, dan troost ik hem! b. ik probeer tussen te komen want ik wil niet dat hij gewond raakt c. ik heb geen belangstelling voor vechtersbazen 6. Je vriend gaat met zijn ouders op trektocht door IJsland. Je mag, als je wil, mee met hen. Maar jouw ouders gaan naar Sicilië. a. ik aanvaard: koude landen zijn ook mooi! b. ik stel Nederland voor: minder koud en ook mooi

Cyrano | Laika

21

c. ik hou te veel van de zon en de zee om naar IJsland te gaan, dus vraag ik hem met ons mee naar Sicilië d. ik verlies alle aandacht voor hem want ik hou niet van mensen die hun vakantie niet op het strand, aan zee en in de zon door willen brengen JONGENS 1

4

a b

** *£

c d

°£ °°°

a b

££ ***

c

£°

2

5

a b

** £*

c

£°

a b

££ *£

c d

°°° ***

3

6

a b

** ££

c

£°

a b

°° °£

c d

** *£

* Je antwoord bestaat hoofdzakelijk uit sterretjes: Voor jou, als een echte Cyrano, krijgt de liefde voorrang op alles. Je bent bereid alle gevaren te trotseren voor je geliefde. De andere kant van de medaille? Door je grote gevoeligheid ben je erg kwetsbaar. Pas er voor op vertrouwen te stellen in iemand die het niet verdient. £ Je antwoord bestaat hoofdzakelijk uit tekentjes: Je bent beslist in staat tot grote verliefde gevoelens, maar je blijft met de beide voeten op de grond! Binnen redelijke grenzen ben je wel bereid heel wat te doen voor je geliefde. ° Je antwoord bestaat hoofdzakelijk uit bolletjes: Liefde is niet echt één van je prioriteiten. Voorzichtig probeer je steeds je gevoelens onder controle te houden. Je schenkt niet al te vlug vertrouwen aan iemand, blijft bijzonder evenwichtig en probeert gevoelens op een afstand te houden. Wees toch maar niet te streng voor je emoties! MEISJES 1 a

*£

b c

** °°

4

a

*

b c

£ ££

d e

** **£

f

***

Cyrano | Laika

2

5

a

***

b c

££° £°°

a

££

b c

** £°

3

6

a

***

b c

£° *£

d

£°°

a

***

b c

*£ £°°

d

°°°

22

* Je antwoord bestaat hoofdzakelijk uit sterretjes: Door je natuurlijke vrijgevigheid wil je vooral je geliefde gelukkig maken zonder eerst aan jezelf te denken. Je gevoelens getuigen van een grote innerlijke rijkdom, maar ook van kwetsbaarheid. Probeer je soms wat te beheersen opdat je niet al te erg gekwetst zou worden. £ Je antwoord bestaat hoofzakelijk uit tekentjes: Net als Roxane ben je gevoelig voor het innerlijke van een jongen en voor zijn fysieke charme. Eens je verliefd bent, is het voor een lange tijd. Je bent in staat duizenden gevaren te trotseren om bij je geliefde te zijn. ° Je antwoord bestaat hoofdzakelijk uit bolletjes: Jij zal de vijandelijke linies niet doorkruisen op zoek naar je vriend! Je vindt dat jongens meer in de verwachtingen en eisen van meisjes moeten komen, en niet omgekeerd. Je vertrouwt niet snel iemand en als een jongen je wil verleiden, ja, dan moet hij erg veel geduld koesteren.

Cyrano | Laika

23

3. OVER SCHOONHEID In het bovenstaande interview heeft Jo Roets het over het heersende schoonheidsideaal. Het feit dat de getalenteerde Cyrano erg gefrustreerd is door één kleine 'afwijking' van een ideaalbeeld, is voor hem een heel actueel gegeven. Zeker bij tieners, maar niet alleen bij hen, speelt het uiterlijk een erg belangrijke rol. Als ze dat al niet toe willen geven, blijkt het vaak uit de manier waarop ze zich uiten in hun taalgebruik over iemand die er 'niet zo ideaal' uit ziet. In dit deel bieden wij u een aantal teksten ter discussie aan. Of u al dan niet de teksten leest, dan wel als achtergrondinfo gebruikt, staat u uiteraard volledig vrij. HET PERFECTE GEZICHT

Perfect? Elke dag weer confronteert de spiegel je met je eigen gezicht. Ben je echt tevreden met je uiterlijk? Of heb je liever vollere lippen, geen enkel rimpeltje of een andere neus? Iedereen heeft wel iets om niet tevreden over te zijn. Hoe komt dat? Waarom is uiterlijk zo belangrijk? En bestaat het ideale uiterlijk? Timeless beauty Door de tijd heen zijn schoonheidsidealen vaak veranderd. In elke tijd heeft men een bepaald aspect van het lichaam bijna tot in het extreme willen veranderen. Neem bijvoorbeeld de geëpileerde haarlijn in de renaissance, of de extreem dunne tailles in de achttiende eeuw en in de jaren '60. Niemand had in 1966 een dunnere taille dan fotomodel Twiggy (twijgje). Schoonheid uit de Renaissance, met geëpileerde haarlijn.

Cyrano | Laika

24

Functie van schoonheid Als de mens zo streeft naar schoonheid, naar een aantrekkelijk uiterlijk, dan vermoed je haast dat schoonheid een functie heeft. De meeste theorieën denken vanuit een evolutionair uitgangspunt. Iemand die er aantrekkelijk uitziet toont daarmee dat zijn of haar genen goed en gezond zijn, kortom dat hij of zij genetisch een goede partner is. Ook zou de vorm van een gezicht iets zeggen over de hormoonhuishouding van de persoon. Mannen met brede kaken worden door de meeste vrouwen als aantrekkelijk beschouwd. Waarschijnlijk omdat de vrouwen een goede dosis testosteron belangrijk vinden (iemand die haar kan verdedigen). Mannen met ietsje vrouwelijker kaken krijgen echter de meeste voorkeur: waarschijnlijk omdat een teveel aan testosteron zich ook tegen de vrouw kan keren. Feit is: mooie mensen krijgen meer aandacht, verdienen vaak meer geld, krijgen de mooiste partner en krijgen meer voor elkaar. Wat is een mooi gezicht? Schoonheid is een heel subjectief begrip. Iedereen vindt iets anders mooi. Toch blijken er een aantal karakteristieken in bijvoorbeeld het gezicht, die sterke positieve reacties teweeg brengen en een grote aantrekkingskracht uitoefenen als men er naar kijkt. Een aantal van deze kenmerken zijn, de kleur van de huid (getint), de huidtextuur (glad en zacht), de grootte (1:7 1:8 t.o.v. de lengte) en de vorm. In de vorm van het gezicht spelen twee componenten een rol: symmetrie en harmonie. Een symmetrisch gezicht wil zeggen dat de linker- en rechterhelft erg op elkaar lijken. De spiegellijn ligt verticaal op het gezicht. Een grote gelijkenis van beide helften wordt vaak als aantrekkelijk ervaren. Zelfs babies kijken langer naar een symmetrisch gezicht dan naar een minder symmetrisch gezicht. Wiskundig mooi Ooit gedacht dat een nummer mooi kon zijn? Er is een getal dat al ongeveer 2000 jaar geassocieerd wordt met schoonheid: het is de zogenaamde gulden snede. Dit getal is ongeveer 0,618. Als iets een ratio heeft van 1 staat tot 1,618 wordt dat als mooi beschouwd. Deze gulden snede is ook in kunst en in de natuur terug te vinden. Deze ratio kun je gebruiken om zogenaamde gouden figuren te maken, bijvoorbeeld een driehoek waarbij verhouding tussen lengte en hoogte gelijk is aan 1 : 1,618. Het gouden masker. Hiervoor zijn 40 gouden decagons van 6 verschillende maten gebruikt. Dr. Marquardt heeft op basis van deze gouden figuren een masker ontworpen dat misschien wel het ideale gezicht kan zijn. Hij denkt dat we in onze hersenen een soort voorbeeldgezicht hebben waaraan we de gezichten in het dagelijks leven toetsen. Hoe dichter bij dit voorbeeld gezicht hoe sterker we erop reageren. Dr. Marquardt denk dat een mooi gezicht eigenlijk vooral betekent: een menselijk gezicht. Dit voorbeeldgezicht zorgt ervoor dat anderen je heel snel als mens herkennen. Beroemde schoonheden passen het masker Het masker van Dr. Marquadt past erg goed op een aantal beroemde schoonheden, zoals de Egyptische vrouwelijke farao Nefertiti. Ook geeft een studie aan dat veel culturele groepen gezichten mooi vinden die vrij goed op het masker passen. Er is dus zoiets als een gemeenschappelijk schoonheidsideaal.

Cyrano | Laika

25

Marquardts schoonheidsmasker past perfect op farao Nefertiti Marquardts masker wordt soms gebruikt voor plastische chirurgie. De gedachte is eenvoudig: je kunt gezichtscorrecties gemakkelijker uitvoeren omdat je een maat voor aantrekkelijkheid in handen hebt.

SCHOONHEID. WAT IS DAT? Hoe vaak gebeurt het niet dat wij door straten, over pleinen en langs wegen hollen zonder echt te letten op de mensen rond ons? Of dat we in de trein zitten en niet gemerkt hebben dat iemand tegenover ons is komen zitten? In de wachtkamer van de dokter of de tandarts duiken we vlug in tijdschriftjes zonder de mensen rond ons aan te durven kijken. En als onze blikken elkaar toch ontmoeten, lachen we vlug even verontschuldigend alsof we 'schuldig' zouden kunnen zijn aan een of andere misdaad. Achter dit spel van onschuld, waar we zelf bijna nog in geloven ook, is echter meer aan de hand. Want routinematig observeren wij voortdurend en onverbiddelijk onze medemens: ' Wat is dit voor een mens?' Binnen nauwelijks enkele seconden komen we tot een oordeel. Meestal steunt deze eerste indruk dus enkel op één ding: het uiterlijk. Dat we haast automatisch tot zo'n oordeel komen, is iets wat de meeste mensen wellicht niet beseffen en zeker niet graag toe willen geven. Is het immers niet een toppunt van onrechtvaardigheid om over iemand anders een oordeel te vellen louter en alleen op basis van zijn of haar uiterlijk? Immers, deze façade vertelt maar weinig over het innerlijke en de capaciteiten van een mens. Toch gaan we er rustig mee door. Bovendien vergeten we maar al te vaak dat we dader maar tegelijkertijd ook slachtoffer zijn! Het is dus absoluut belangrijk in dit blikken-spel om er goed uit te zien. Immers, wie er goed uitziet wordt als attractief en aantrekkelijk ervaren. En omdat mensen dat blijkbaar zelf weten, spenderen zij veel tijd en geld aan hun uiterlijk. Daarop hebben bepaalde industrietakken handig ingespeeld. En zij leven er goed van! De vraag stelt zich dus of wij door hen gemanipuleerd worden of of zij werkelijk aan een menselijke basisbehoefte aan schoonheid beantwoorden. De macht van de schoonheid dus: niet alleen maar een onschuldig zinnetje, maar een harde en vaak onbekende realiteit. Onbekend omdat mensen, die van zichzelf toch graag beweren dat ze intellectueel en gecultiveerd zijn, niet zo graag toegeven dat ze beïnvloedbaar zijn wat hun uiterlijk betreft. Toch blijven de begrippen 'schoonheid' en 'lichamelijkheid' nauw met elkaar verbonden. In de moderne samenleving wordt 'sexualiteit' ook vaak in dit rijtje geplaatst. In 1972 stelden onderzoekers het zogenaamde 'Nimbuseffect' vast: mooie mensen hebben niet allen het voordeel van de schoonheid zelf. Met hun schoonheid worden veel belangrijke kwaliteiten verbonden: warmhartigheid, sterkte, evenwichtigheid, passie, vertrouwen, succes, geluk... Bovendien worden mensen met een goed uiterlijk in veel sociale situaties beter behandeld. Bij sollicitaties speelt hun uiterlijk in hun voordeel, leraars hebben de indruk dat mooie kinderen intelligenter en gemakkelijker zijn als hun minder mooie klasgenootjes, in gelijkwaardige jobs verdienen aantrekkelijke mensen meer...In gesimuleerde jury-uitspraken voor een rechtbank bleek dat een gemiddelde jury mensen met een mooi uiterlijk duidelijk minder hard bestrafte als andere mensen! Onrechtvaardig, dacht u?

Cyrano | Laika

26

Een ander experiment, dit keer aan de universiteit van Michigan in 1977, onderzocht de manier waarop wij tot een dergelijk oordeel komen. In een fictieve sollicitatie manipuleerden de onderzoekers de sollicitatiebrieven. Het schokkende resultaat was dat de kandidaat die aangenomen werd, niet verkozen werd omwille van zijn opmerkelijke studieresultaten of op basis van een goede werkervaring, maar vooral omwille van de verzorging (taal, lay-out) van de aangepaste brief. Na gesprekken met de juryleden bleek dat zij van het tegendeel overtuigd waren! Aan het einde van de jaren 80 bekroonde wetenschapster Judith Langlois dit soort experimenten. Zij stelde vast dat baby's van 2 tot 3 maanden hun aandacht langer richten op een 'mooi' gezicht als op mensen met een 'onaantrekkelijk' gezicht. Zulke proeven vertellen ons veel over onze oordelen, maar het probleem blijft: wat vinden we in het algemeen 'mooi' of 'aantrekkelijk'? Welke zijn de criteria die onze onbewuste keuzes bepalen? Om daarop een antwoord te kunnen geven, moeten we de mens als sociaal wezen onderzoeken. Elke mens komt als een onbeschreven blad ter wereld met een aantal basisbehoeften (honger, dorst, lichamelijkheid,...) en dat wat hem of haar tot mens maakt : de hersenen. Vaardigheden, gedrag, voorkeuren, afkeur,... worden bepaald door de samenleving, de cultuur waarin de mens opgroeit. Ook schoonheidsidealen zijn cultureel bepaald. Het zijn precies de verschillen tussen de idealen van verschillende volkeren die deze stelling bewijzen. Lang of kort haar, gebruinde of bijna witte huid, mollige figuren of erg slanke - het oordeel over schoonheid in verschillende tijden en op verschillende plaatsen, is helemaal anders. Althans dat lijkt toch zo. De vraag is of, bij nader onderzoek, geen constanten gevonden kunnen worden. En dat blijkt inderdaad zo te zijn. De evolutionaire psychologie gaat daarbij uit van de volgende theorie: "Schoonheid is sexappeal. Wat onze zintuigen onmiddellijk bevalt is een positief oordeel voor de 'partnerwaarde'. Besluit: de criteria waarop de oermens al leefde, zijn nog altijd dezelfde!" Aan de universiteit van Michigan werden 37 verschillende culturen onderzocht: overal speelde het uiterlijke bij de partnerkeuze een erg belangrijke rol bij man en vrouw, maar ook overal vonden vrouwen het iets minder belangrijk terwijl het voor mannen de beslissende factor bleek.* (* de enige uitzondering bleken de Zulu's te zijn) Wat leeftijd betreft, werden grotere verschillen vastgesteld. Toch kan ook hier gesteld worden dat jonge vrouwen bijna overal als attractiever beschouwd worden. Ook concluderen de onderzoekers dat vrouwen meestal een iets oudere man verkiezen. In die partnerkeuze is het uiterlijk dus essentieel. Vooral het gezicht blijkt een cruciale rol te spelen. Wat maakt een gezicht nu 'mooi'? In 1990 kwamen Judith Langlois en Lori Roggman tot de vaststelling dat 'mooie' gezichten 'doorsneegezichten' zijn en aldus als het ware een optelsom zijn van kenmerken van individuele gezichten. Dit idee is helemaal niet nieuw. Integendeel, ze is al meer als 100 jaar oud. Toen hebben onderzoekers ook al verschillende gezichten over elkaar heen geprojecteerd. Dit 'compositiegezicht' bleek er bij de proefpersonen altijd beter uit te zien als de afzonderlijke gezichten waar het uit samengesteld werd. Nu experimenteert men met computers, maar de resultaten bevestigen alles: het 'doorsneegezicht' wordt als mooier ervaren dan het individuele gezicht van een afzonderlijke mens. Zo'n 'doorsneegezicht' blijkt dus 'iets' te hebben, hoewel opgemerkt moet worden dat zulke gezichten veel neveneffecten vertonen: alle plekjes en oneffenheden worden verwijderd, de huid is glad en rimpelloos en alle asymmetrie is bijgewerkt. Immers, symmetrie blijkt geassocieerd te worden aan evenwichtigheid en gezondheid. Blijkbaar zijn wij dus erg sensitief voor dergelijke 'gewone' prikkelingen. Vooral een sierlijke onderhelft van het gezicht (hoogliggende kaakbeenderen bv.), volle lippen en grote ogen worden als attractief ervaren.

Cyrano | Laika

27

Wat zou een gezicht dan mooier kunnen maken als een 'doorsneegezicht'? kwaliteiten van de mens achter de 'façade'?

Misschien toch de innerlijke

Mogelijk te bereiken leerplandoelen zijn: Voor het VVKSO: 6: De leerlingen zijn bereid: te spreken (ET 8*); standaardnederlands te spreken (ET 8*); spontaan en geëngageerd te lezen, te vertellen, voor te dragen en te spelen; een kritische houding aan te nemen tegenover hun eigen communicatiegedrag (ET 8*); gespreksregels te hanteren zoals: beurt afwachten; bij het onderwerp blijven; aanwijzingen van de gespreksleider volgen; respectvol reageren op de bijdrage van de andere deelnemers. Voor het GO!-onderwijs:. -

19: De leerlingen kunnen spreken op beoordelend niveau, voor bekende leeftijdgenoten.

-

32: De leerlingen kunnen bij de ontwikkelingsdoelen voor schrijven een aantal strategieën inzetten.

Cyrano | Laika

28

-

21: De leerlingen ontwikkelen in het kader van de in 19 en 20 opgesomde leerplandoelen een aantal vaardigheden en attitudes.

Mogelijke extra oefeningen: 1) Laat de leerlingen beide teksten lezen, daarna kieren ze hun favoriete tekst. De klas wordt opgesplitst in twee groepen, elke groep bespreekt zijn tekst. Benadruk dat de argumenten van de leerlingen moeten verantwoord worden en dat ze elkaar niet mogen onderbreken. Respect en argumentatie zijn de belangrijkste componenten van deze oefening. 2) Eventueel kunnen de leerlingen hun bevindingen aan de andere groep vertellen.

Redactie: Mieke Versyp Met dank aan: Gerhard Verfaillie en Diana Herz

Cyrano | Laika

29

Laika Albrecht Rodenbachstraat 21 B-2140 Borgerhout +32 (0)

Recommend Documents