w w w. g r o n i n g e n l e e f t m e t w a t e r. n l
w w w. d r e n t h e l e e f t m e t w a t e r. n l
lager dan -100 cm -100 tot 0 cm
0 tot 250 cm
250 tot 600 cm
Colofon 600 tot 1100 cm © Maart 2005
hoger dan 1100 cm
Uitgave
Tekst
Dit is een uitgave van de Stuurgroep Water 2000+, waarin de provincies Drenthe en
Brouwer + Meijerink
Groningen, de waterschappen Hunze en Aa's en Noorderzijlvest, Rijkswaterstaat Directie Noord-Nederland, LNV Noord, VROM-Inspectie Noord en de gemeenten
Fotografie
samenwerken aan een betere waterhuishouding in Groningen en Noord- en
Jur Bosboom, provincie Groningen, Groene Zodenfotografie, Herman Wanningen,
Oost-Drenthe.
Jan van de Kam, Dagblad van het Noorden, Jos Schuurman, E. Piening, Aerophoto Eelde, Rob Pentinga, Stichting het Drents Landschap/Henk Reinders.
Meer weten? Surf naar www.groningenleeftmetwater.nl of www.drentheleeftmetwater.nl.
Illustraties
Schrijven kan ook:
Christa Jesse, Rob Pentinga
Stuurgroep Water 2000+, t.a.v. het secretariaat, Postbus 610,
Vormgeving
9700 AP Groningen,
Studio Rob Pentinga grafisch ontwerpers
of bel (050) 316 45 30. E-mail: info@groningenleeftmetwater of info@drentheleeftmetwater.
In 1998 regende het dagen achtereen. Tijdens de wateroverlast die daardoor ontstond kwam het Groninger Museum blank te staan.
LEVEN
MET
WAT E R Wij Nederlanders leven en genieten van water. We sporten en recreëren erin. Zwemmen, zeilen, schaatsen. Naast plezier geeft water ons soms ook zorgen. We wonen en werken immers grotendeels onder de zeespiegel. Al eeuwenlang proberen we in heel Nederland met dijken en gemalen de zee en rivieren in toom te houden. Met de aanleg van de imposante Deltawerken waren we het water definitief de baas. Dachten we. Want de laatste jaren sijpelen nieuwe berichten door over hoog water. In de jaren negentig kwamen in heel Nederland diverse overstromingen voor. Zo trad in 1995 de Maas in Limburg buiten haar oevers. En in 1998 was het raak in onze regio. Het regende dagenlang onafgebroken. Het Groninger Museum, het Martini Ziekenhuis en een wijk in Winschoten dreigden onder water te lopen. Tijd om de bakens te verzetten. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen hebben besloten op een andere manier met water om te gaan. De kern: we moeten het water nu de ruimte geven. Doen we dat niet, dan neemt het water die ruimte straks zelf. In deze brochure leggen we uit wat het nieuwe waterbeleid betekent voor onze regio.
Het regent vaker en harder. De buien zijn soms zo hevig dat het riool overstroomt en de straten blank komen te staan. Zoals in Haren, september 2001. Om wateroverlast zoals in 1998 in de toekomst te voorkomen is bij Termuntenzijl gemaal Rozema gebouwd. Dit gemaal pompt overtollig water naar zee, ook als het zeewater extreem hoog staat.
WAT E R O V E R L A S T Wie denkt aan wateroverlast, denkt aan grote overstromingen. Maar wateroverlast is meer. In naoorlogse woningen leidt te veel water tot natte kruipruimten en schimmel op de muren. Vervelend en ongezond. Wateroverlast is ook een overstroomd riool na een flinke bui. Het ongezuiverde rioolwater stroomt dan zo het oppervlaktewater in. Vissen en waterplanten kunnen hierdoor het loodje leggen. Koeien kunnen er ziek van worden. KLIMAATVERANDERING EN BODEMDALING De belangrijkste oorzaak voor de toenemende wateroverlast is het veranderende klimaat. Het wordt in Nederland steeds warmer. In de winter valt meer regen. En ’s zomers zijn de buien heviger. De klimaatverandering leidt ook tot een stijging van de zeespiegel. Over een eeuw ligt de zeespiegel 25 tot 60 centimeter hoger dan nu. Voor onze regio is dat extra vervelend. Bijna een kwart ligt nu al onder de zeespiegel. Zonder dijken en gemalen zou een deel van Groningen regelmatig onder water staan. Daar komt bij dat de bodem van nature daalt. Door de winning van gas en zout in onze regio gaat de bodemdaling hier extra snel.
NAAR EEN HELDER ZUIDLAARDERMEER Op een warme zomerdag is het niet altijd mogelijk om een frisse duik in het Zuidlaardermeer te nemen. Soms is er namelijk een zwemverbod, als gevolg van hoge concentraties van blauwalg. Boosdoener is de beek de Hunze, die via het Zuidlaardermeer van Drenthe naar Groningen stroomt. Ooit was de Hunze een fraai kronkelend beekje, met helder water. In de jaren vijftig werd het bedijkt en rechtgetrokken. Door intensievere landbouw kwamen via de Hunze steeds meer voedingsstoffen en slib in het Zuilaardermeer terecht. Het heldere water raakte ondoorzichtig en troebel. Nu wordt de oude situatie weer hersteld. In totaal is zo'n tien kilometer van de Hunze weer aan het kronkelen. Door water langer vast te houden, wordt het op natuurlijke wijze gefilterd. Zo komt het schoner in het Zuidlaardermeer aan. De waterkwaliteit wordt steeds beter, en de natuur rijker met meer planten en dieren. Doordat het water van de Hunze weer buiten de oevers kan treden, op weilanden en moerassen, is er ook minder kans op wateroverlast in natte tijden. Het is de bedoeling dat over 10 à 15 jaar de veertig kilometer lange beek en het Zuidlaardermeer weer volledig zijn hersteld.
Begin jaren negentig was het Hunzedal een strak ingericht gebied met open grasland en akkerbouw en een brede, rechtgetrokken Hunze. Ook wel bekend als de Oostermoersevaart. Even ten zuiden van het Zuidlaardermeer heeft een deel van de Hunze haar oorspronkelijke kronkelende vormen terug. Aan weerszijden van de beek zijn natuurgebieden ingericht.
Zuidlaardermeer Hunze
Doordat een deel van de Hunze zijn oude, natuurlijke vorm terug heeft, wordt het water in het Zuidlaardermeer weer schoner.
Sinds de ruilverkaveling wordt het waterpeil in de polders kunstmatig bepaald.
In 1998 werd een dijk van de Tusschenklappenpolder doorgestoken, waarna de polder volstroomde. Daarmee werd wateroverlast in bewoond gebied voorkomen.
GEEN TIJD, GEEN RUIMTE Wateroverlast hebben we ook aan onszelf te wijten. Het water krijgt van ons te weinig tijd en te weinig ruimte om in de grond te trekken. Beken, maren en sloten hadden eeuwenlang een kronkelende loop. Daardoor stroomde het water langzaam weg en kon het rustig in de bodem zakken. Maar veel beken zijn rechtgetrokken. Het regenwater gaat nu 'watervlug' naar de kanalen toe. Ook in de landbouwgebieden krijgt het water niet meer voldoende tijd om in de grond te zakken. Tijdens de ruilverkaveling zijn de sloten rechtgetrokken. Met stuwen en dammen is de water af- en aanvoer sinds die tijd helemaal gereguleerd. Om hun gewassen te beschermen, voeren de boeren het water zo snel mogelijk af. Zo kunnen ze ook vroeg in het jaar met hun trekkers het land op. Ook kan er nu in de allerlaagste gebieden gebouwd worden.
Tegelijkertijd krijgt het water steeds minder ruimte. Vroeger kon het vrijwel overal de grond in zakken. Nu hebben we ons land volgebouwd, met woningen, straten, wegen, bedrijventerreinen... Steeds meer water wordt via het riool afgevoerd, rechtstreeks naar de kanalen, sloten en plassen.
DE VOLLE LADING Doordat het water geen tijd en geen ruimte meer heeft, krijgen de lage gebieden stroomafwaarts in één keer de volle lading. Bij langdurige regenval kunnen de beken en kanalen al dat water niet meer op tijd naar zee afvoeren. Een storm die het zeewater richting het land blaast, zoals in 1998, maakt het afvoeren nog moeilijker. Met overstromingen tot gevolg.
HOOG EN DROOG Het water dat in Nederland neerslaat, wordt via de kanalen afgevoerd naar zee. Deze moeten breed genoeg zijn om al het water, ook als er veel regen is gevallen, te verwerken. Daarnaast moeten de kaden langs de kanalen hoog en stevig genoeg zijn. De afgelopen jaren had onze regio te maken met wateroverlast. Sommige kaden bleken niet hoog of stevig genoeg om het water tegen te houden. Daarom is besloten een groot deel van de kaden in onze regio te verstevigen en op te hogen. Zo houden we droge voeten en blijven we werken aan water.
Hoornsedijk
De Hoornsedijk langs het Noord-Willemskanaal bij de stad Groningen is op veilige hoogte gebracht (NAP + 2,00 m). Op plaatsen waar het Hoornsediep op dit kanaal aansluit, zijn afsluitbare kleppen geplaatst. Worden er hoge waterstanden verwacht op het Noord-Willemskanaal, dan kunnen de kleppen omhoog getrokken worden. Zo blijft het achterliggende gebied voor overstroming behoed.
Hier in Glimmen wordt water uit de Drentse Aa gewonnen voor drinkwater.
Deze dotterbloem groeit het beste op plekken waar genoeg water is.
GENOEG
EN
SCHOON WAT E R
Met al die problemen bij het afvoeren van water, zouden we bijna drie andere belangrijke problemen in onze regio over het hoofd zien. Droogte, verdroging en vervuild water. Omdat we zoveel water zo snel naar zee afvoeren, zakt er te weinig water de grond in. Als het regent, zijn de buien heviger. De perioden van droogte duren langer. Doordat het warmer wordt, verdampt er in de zomer steeds meer water. Dat noemen we droogte. Dit merken we de laatste jaren steeds meer. De tuin moet 's zomers vaker besproeid worden en de voetbalvelden zijn vaker geel dan groen. Om de droogte te bestrijden, moeten we van ver weg water aanvoeren. Droogte kan leiden tot verdroging. Dat ontstaat bijvoorbeeld doordat boeren de grondwaterstand zo laag mogelijk willen houden. Want om hun land te kunnen bewerken, mag het niet te nat zijn. Ook wordt in sommige gebieden grondwater opgepompt voor drinkwater. En voor de woningbouw worden stukken land drooggelegd en droog gehouden. Het probleem van de verdroging is dat er planten verdwijnen en onze natuur verschraalt. Daarnaast is het water niet overal schoon genoeg om een duik in te nemen. Of om planten en dieren te laten leven die hier van oorsprong voorkomen. Daarom is het nodig de waterkwaliteit te verbeteren.
WEILAND WORDT MOERASSIG VEENGEBIED Aan de zuidkant van Enumatil (ten noorden van het Leekstermeer) ligt de Lettelberter Bergboezem. Jarenlang was dit een landbouwpolder met open grasland, waarin koeien en schapen vredig rondliepen. Toch lag voor de hele streek het gevaar van wateroverlast op de loer. Het water van het langsgelegen Lettelberterdiep en Hoendiep stond regelmatig te hoog. Vooral in 1998 was het 'kantje boord'. Een deel van de landbouwpolder is daarom veranderd in een waterbergingsgebied. Als het water boven een bepaald peil komt, stroomt het overtollige water het gebied in. Doordat het water de ruimte heeft, is de waterstand in het diep beter beheersbaar.
Lettelbert
Als er veel regen valt, kan overtollig water uit het aangrenzende diep de Lettelberter Bergboezem instromen. Een kade rondom het huis en een bemalingssysteem zorgen ervoor dat de bewoners droge voeten houden.
Op deze luchtfoto is goed te zien hoe de Drentsche Aa door het landschap kronkelt, de natuurlijke loop van de beek.
G E E F WAT E R D E RUIMTE
De wateroverlast en droogte maken ons duidelijk dat we anders moeten omgaan met water. Niet alleen voor onze veiligheid. Ook om voldoende drinkwater te hebben voor onze kinderen en kleinkinderen. Er moet genoeg water zijn voor landbouw én natuur, maar ook niet te veel. En het water moet schoon zijn. Voor de natuur en voor de mens. Ook bij wonen, werken en recreëren willen we immers schoon water. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen hebben daarom nieuwe afspraken gemaakt over het waterbeheer. Het water moet weer de ruimte krijgen die het nodig heeft, voordat het zelf die ruimte neemt. Niet langer tegen de natuur in werken, maar juist meebewegen met de natuurlijke loop van beken, rivieren en de zee.
ZUVER NUVER NOORD Veendam-Noord is een naoorlogse wijk waar hard gewerkt wordt aan een beter woon- en leefklimaat. Het watersysteem wordt verbeterd. Het water in de wijk zal schoner, zuiverder, ‘zuver’ worden. Tegelijk maakt een grootscheepse herinrichting de wijk weer leefbaar en mooi (in het Gronings: ‘nuver’). De naam van dit project is dan ook ‘Zuver Nuver Noord’. Een beter watersysteem vraagt om ingrijpende maatregelen. Er komt een gescheiden systeem: het regenwater wordt apart afgevoerd van het water dat de wijkbewoners thuis hebben verbruikt. Het regenwater gaat direct naar de Oude Ae. Zo hoeft er minder water gezuiverd te worden. Voor de wijkbewoners is autowassen op straat voortaan taboe. Het vervuilde zeepwater zou dan immers bij het schone oppervlaktewater komen. Verder worden er natuurvriendelijke oevers in de wijk aangelegd en wordt de loop van de Oude Ae hersteld.
Het regenwater stroomt van de daken en straten via goten naar de wadi's in het grasveld. Via een ondergrondse buis gaat het naar een nabijgelegen vijver waar het opgevangen wordt. Dit regenwater kan in ieder geval geen overlast veroorzaken.
Veendam
Maatregelen tegen wateroverlast kunnen zorgen voor meer groen in de wijk. Zoals deze vijver met natuurlijke oever in Veendam-Noord.
De waterstand in de Westerbroekstermadepolder wordt gereguleerd met behulp van windmolens. De spuisluis bij Nieuw Statenzijl, op de grens met Duitsland. Via de sluis wordt overtollig water naar de Dollard afgevoerd.
VASTHOUDEN, AFVOEREN EN BERGEN Het nieuwe waterbeleid breekt met de traditie van zo veel mogelijk pompen en zo snel mogelijk afvoeren. Een overvloed aan water kan beter worden vastgehouden in het ‘eigen’ gebied. Sommige beken mogen daarom in noodgevallen buiten hun oevers treden. Vooral op plekken waar het minder kwaad kan, zoals ‘natte’ natuurgebieden. Zo gaat het afvoeren van water veel geleidelijker. Om het water via de kanalen op zee te kunnen afvoeren, is het belangrijk dat de kaden hoog genoeg zijn. Pas als het echt niet anders kan, gaan we een deel van het water ‘bergen’. Oftewel het water tijdelijk opslaan in een daarvoor ingericht gebied: een waterbergingsgebied. Dit zijn natuur- of landbouwpolders. Hiervoor worden goede afspraken gemaakt met de eigenaren en bewoners.
MEERDERE VLIEGEN IN ÉÉN KLAP Met deze nieuwe manier van omgaan met water slaan we meerdere vliegen in één klap. We vergroten onze veiligheid en die van de toekomstige generaties. We zijn beter voorbereid op ongecontroleerde wateroverlast. En we bestrijden het watertekort. Voor alle duidelijkheid: gemalen, dijken en duinversterkingen blijven noodzakelijk. De veiligheid voor de mens bepaalt de grenzen van de ruimte die het water krijgt.
W AT U Z E L F K U N T D O E N Duurzaam omgaan met water, dat is een taak voor iedereen. Ook u kunt in actie komen tegen wateroverlast en voor een betere waterkwaliteit. Hieronder enkele tips:
-
Schaf een regenton aan. Dat voorkomt dat het schone regenwater in de riolering terechtkomt, waar het vermengd wordt met vervuild afvalwater. Gebruik het opgevangen water om planten te begieten of uw ramen mee te wassen.
-
Gebruik waterdoorlatende materialen voor het bestraten van uw tuin. Het regenwater komt zo weer terecht daar waar het nodig is: in de bodem. Zand en grind laten bijvoorbeeld veel meer water door dan de traditionele grindtegel. Zelfs betonstraatsteen kent meerdere types die waterdoorlatend zijn.
-
Koppel de regenpijpen af van het riool, zodat een deel van het regenwater in de bodem kan zakken. Het afkoppelen is heel eenvoudig: laat de regenpijp rechtstreeks uitkomen in uw tuin of regenton, of via een goot naar een vijver of de weg.
-
Kies voor een groen dak of een daktuin (sedumdak). Al het regenwater dat door de dakbegroeiing wordt vastgehouden, komt niet in het riool terecht.
Meer informatie over deze tips vindt u op www.groningenleeftmetwater.nl of www.drentheleeftmetwater.nl
Genieten van schoon water waar we veilig in kunnen zwemmen.
GENIET
VAN
WAT E R ! NATUUR EN RECREATIE Het oplossen van waterproblemen biedt nieuwe kansen. We kunnen nieuwe natuur ontwikkelen. Denk aan natte gebieden die af en toe onder water komen te staan. Ook kunnen we onze leefomgeving aantrekkelijker maken, door water meer zichtbaar te maken in de wijk. Met waterpartijen en fonteinen bijvoorbeeld. En er zijn extra mogelijkheden voor recreatie dicht bij huis. Zoals fraaie fiets- en wandelpaden langs watermolens en kronkelende beekjes. TOEKOMST De toekomst van het water is niet alleen een zaak van de overheid, maar van ons allemaal. En alleen samen kunnen we de beslissingen nemen die nodig zijn. Want in Groningen en Drenthe leven we samen met water!
lager dan -100 cm -100 tot 0 cm
0 tot 250 cm
250 tot 600 cm
Colofon 600 tot 1100 cm © Maart 2005
hoger dan 1100 cm
Uitgave
Tekst
Dit is een uitgave van de Stuurgroep Water 2000+, waarin de provincies Drenthe en
Brouwer + Meijerink
Groningen, de waterschappen Hunze en Aa's en Noorderzijlvest, Rijkswaterstaat Directie Noord-Nederland, LNV Noord, VROM-Inspectie Noord en de gemeenten
Fotografie
samenwerken aan een betere waterhuishouding in Groningen en Noord- en
Jur Bosboom, provincie Groningen, Groene Zodenfotografie, Herman Wanningen,
Oost-Drenthe.
Jan van de Kam, Dagblad van het Noorden, Jos Schuurman, E. Piening, Aerophoto Eelde, Rob Pentinga, Stichting het Drents Landschap/Henk Reinders.
Meer weten? Surf naar www.groningenleeftmetwater.nl of www.drentheleeftmetwater.nl.
Illustraties
Schrijven kan ook:
Christa Jesse, Rob Pentinga
Stuurgroep Water 2000+, t.a.v. het secretariaat, Postbus 610,
Vormgeving
9700 AP Groningen,
Studio Rob Pentinga grafisch ontwerpers
of bel (050) 316 45 30. E-mail: info@groningenleeftmetwater of info@drentheleeftmetwater.
w w w. g r o n i n g e n l e e f t m e t w a t e r. n l
w w w. d r e n t h e l e e f t m e t w a t e r. n l
