KvAG oudste Remote Sensing vereniging ter wereld!

KvAG

Nieuws

Nieuwsbrief van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica Nummer 7 - februari 2003

Inhoud KvAG-Lustrum Automatisering in de digitale fotogrammetrie GIN Nieuws Praktijktest van support voor GML in GIS Studiemiddag Klimaat & Remote Sensing

Voorpagina 3 5 6 8

Mutatieformulier Nieuwe leden Welkom nieuwe leden Agenda Colofon

9 10 10 10

‘KvAG oudste Remote Sensing vereniging ter wereld!’ Op 20 november 2002 is het 70-jarig lustrum van de Kring voor Aardobservatie en Geoinformatica gevierd met een zeer informatieve en sfeervolle bijeenkomst in Apeldoorn. Onder begeleiding van de dagvoorzitter Martien Molenaar brachten de sprekers Henri Dekker, George Vosselman, Gert van der Burg, Han Wensink, Arnold Bregt en Dick Groot hun visie op met name het Heden en de Toekomst van het vakgebied. Op de website van de Kring zijn de presentaties (nogmaals) te bekijken (zie onder ‘agenda’). Er was die dag voldoende gelegenheid om onder het genot van een hapje en drankje met elkaar bij te praten. Ook de stichting De Hollandse Cirkel blikt met tevredenheid terug op deze dag:

het lustrumkado werd aan het einde van de plenaire bijeenkomst dankbaar in ontvangst genomen. Hieronder enkele sfeerbeelden. (Foto’s J. Timmerman en G. Lavigne).

KvAG Nieuws

Automatisering in de digitale fotogrammetrie KvAG themamiddag, 3 oktober 2002 te Delft In de afgelopen jaren heeft de digitale fotogrammetrie haar intrede gedaan bij bedrijven en instellingen. Om een overzicht te geven over de ervaringen die zijn opgedaan met de automatisering van het fotogrammetrische productieproces organiseerde de KvAG op 3 oktober 2002 een themamiddag bij de Afdeling Geodesie van de TU Delft. De bijeenkomst, onder voorzitterschap van Frank van den Heuvel, werd bijgewoond door 45 personen. Het programma omvatte vier sprekers die het onderwerp vanuit verschillende perspectieven belichtten. De middag werd afgesloten met een zeer geanimeerde slotdiscussie. In de eerste presentatie behandelde K. Kulschewski van het Duitse bedrijf Geocart Herten drie vormen van automatisering die in de fotogrammetrische workflow waren doorgevoerd. Ten eerste maakt men tijdens de fotovlucht gebruik van GPS en worden cross-strips gevlogen langs de rand van het blok. Hoewel het aantal foto's hierdoor stijgt (bijvoorbeeld 120 foto's extra in een blok van 968 bij een project in Noord Brabant), levert dit een belangrijke kostenbesparing op (53% in hetzelfde voorbeeld) door het sterk teruglopen van het benodigde aantal paspunten. Een tweede vorm van automatisering bij Geocart is het gebruik van Match-AT software voor het vinden van randmerken en het aanmeten van paspunten en verbindingspunten met feature based matching of least squares matching. Hierdoor loopt de benodigde tijd voor aerotriangulatie terug van 60 min. per foto naar 20 min. Bij het vervaardigen van 3D stadsmodellen tenslotte wordt gebruik gemaakt van de INJECT software, die ontwikkeld is aan de Universiteit van Bonn en waarmee de heer Kulschewski een demonstratie gaf. Het is een interactief softwarepakket, maar doordat er in allerlei situaties automatische matching plaatsvindt, blijft het aantal muisklikken van de operateur tot een minimum beperkt. Deze hoeft maar heel weinig hoekpunten van een gebouw aan te wijzen, en bovendien hoeft dat maar in één foto. Aardig is dat de software een copy and pastefunctie heeft voor gebouwen die vaker in een stadswijk voorkomen. De resulterende 3D stadsmodellen kunnen als VRML geëxporteerd worden. Alvorens de vraag in de titel van de presentatie, "new era trough automation?" bevestigend te kunnen beantwoorden zou de spreker een paar wensen vervuld willen zien, zoals vol-

ledig automatische grootschalige DTM-extractie in stedelijke gebieden. Hiertoe zou het systeem semantische informatie moeten kunnen gebruiken – toegegeven, een moeilijk probleem. Ook zouden INS-systemen tot betere nauwkeurigheden in staat moeten zijn, zodat aerotriangulatie van digitale luchtopnames overbodig wordt.Tot dan is het enige voordeel van digitale luchtcamera's dat je niet hoeft te scannen, maar dat is te weinig voor de vereiste investering. Felix Schelling beschreef de ontwikkeling in de automatisering van de workflow van het in België gevestigde Aerodata. Dit bedrijf opereert internationaal en is gespecialiseerd in luchtfotografie en laseraltimetrie voor topografische toepassingen, inclusief de digitale beeldbewerking van deze gegevens. Kenmerkend voor de workflow is dat alle luchtfoto’s gescand en digitaal bewerkt worden. Aerodata gebruikt geen analytische plotters. De presentatie geeft een overzicht van de rol van de diverse softwarecomponenten (Socet Set, ORIMA, CAP-A) en de herkomst van diverse additionele gegevens, zoals APPLANIX navigatiedata. Socet Set is een sterk modulair pakket, zodat men geen overbodige componenten hoeft aan te schaffen. Ten behoeve van automatische puntmeting en DTM generatie staat een hybride image matching methode ter beschikking, die de voordelen van intensity-based en edge-based combineert, maar nog steeds niet probleemloos is. ORIMA is een Orientation Management System, dat zowel online (interactief) als offline (voor batch-processing) gebruikt kan worden, en waarin het bundelvereffeningsprogramma CAPA geïntegreerd is. Schelling geeft nuttige informatie over de ervaringen

met deze digitale processen en concludeert dat digitale fotogrammetrie niet alleen sneller is dan analoge, maar ook betere resultaten oplevert, vooral dankzij betere verbindingspunten. De operateur hoeft voor "digitaal" niet zoveel ervaring te hebben. Een vergelijking tussen interactief en batch-gewijs oriënteren valt uit in het voordeel van eerstgenoemde, ondanks dat het ’s nachts batchgewijs verwerken van 500 foto’s een aantrekkelijk perspectief lijkt. Het voordeel van interactief werken is dat de kwaliteit direct zichtbaar is en eventuele correcties meteen uitgevoerd kunnen worden. Bij batch-verwerking is veel nacontrole nodig en zijn fouten soms erg moeilijk op te sporen. Bovendien vergt dit toch nog steeds een operateur die precies begrijpt wat er aan de hand kan zijn. Bij de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat houdt Frans Spruyt zich o.a. bezig met de vervaardiging van digitale topografische bestanden (DTB Nat en Droog) waarin alle rijkswegen en waterwegen voorkomen die door Rijkswaterstaat beheerd worden. Daartoe beschikt men over 35.000 luchtfoto’s, die gemiddeld eens in de vijf jaar ververst worden. Sinds 1999 worden deze gescand en sinds 2000 worden, als bijproduct van DTB, jaarlijks 300 orthofotomozaïeken gemaakt. In de presentatie gaat Spruyt in op ervaringen met Socet Set onder UNIX, waarmee triangulatie en orthofotomozaïek-productie gedaan worden. Dit laatste zou veel menu-werk kunnen vereisen, of men zou er handmatig batch-files voor moeten aanmaken. Het proces is evenwel te automatiseren nadat de oriënteringen van de foto’s bekend zijn, want de Meetkundige Dienst beschikt met het AHN al over een volledig hoogtemodel. Om het pro-

3 FEBRUARI 2003

KvAG Nieuws ces in banen te leiden is een ArcView-applicatie ontwikkeld, die gebruik maakt van de functionaliteit van Socet Set en van de online beschikbaarheid van het AHN. Met deze applicatie zijn de selectie van foto’s per kaartblad, het voorbewerken van het AHN, het instellen van de para-

De laatste presentatie werd gegeven door Robert Kroon van Geodelta te Delft en ging over in-house ontwikkelde fotogrammetrische software die gemaakt is volgens informatietechnologisch verantwoorde methodieken. Het resultaat is de Phoxytechnologie, die Kroon omschreef als

Semi-automatisch ingewonnen 3D model van een deel van Frankfurt. (Met dank aan Herten) meters voor feathering etc. volledig geautomatiseerd. Tijdens de implementatie van het productieproces kwamen allerlei problemen om de hoek kijken. Sommige hiervan zijn reeds opgelost (foutieve scans, DHM te groot voor Socet Set, instelling feathering, bug in batchgewijze inwendige oriëntering), andere nog niet (overgang tussen twee foto's dwars door een auto, vervormde gebouwen omdat AHN over maaiveld loopt, grootte van TIFF-files, update van mozaïeken met nieuwe foto's).Voor de wat verdere toekomst mikt men op een verbeterde versie van Socet Set ten aanzien van seam lines en op het gebruik van MrSid in plaats van TIFF. Het zou wenselijk zijn om het DHM uit de foto's zelf af te leiden gezien de actualiteit van AHN. Ook wil men vector informatie uit het DTM kunnen gebruiken, evenals GPS-INS gegevens die tijdens de vlucht zijn opgenomen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de hele DTB-revisie met digitale fotogrammetrie wordt uitgevoerd, want analytische plotters zijn op den duur niet meer in de lucht te houden.

een "centraal zenuwstelsel met phoxy-database componenten". Aldus is een systeem ontstaan voor onder andere beeldbewerking, fotogrammetrie en mathematische geodesie. Centraal in het systeem staat een component genaamd type image. Andere componenten behandelen uiteenlopende zaken als 2D en 3D waarnemingen, de camera, bitmaps, lensvertekening, maar ook projectbeheer, gebruik makend van milestones. Phoxy-technologie biedt twee mogelijkheden om met deze bouwstenen kant-en-klare software samen te stellen: script files en applicaties. Geodelta kan applicaties leveren, maar ook de gebruiker zelf kan deze bouwen met door Geodelta geleverde libraries.Verscheidene applicaties passeerden de revue, waarbij Railsafe (opnames die naast de spoorweg genomen en vervolgens gerectificeerd worden, ter vervanging van opnames van tussen de rails) en Phairy (triangulatie en blokvereffening) het meest tot de fotogrammetrische verbeelding spraken. Hoewel Geodelta zich in de eerste plaats richt op tailor made applica-

ties zou men ook wel standaard pakketten kunnen leveren, waarmee bijvoorbeeld Socet Set beconcurreerd zou kunnen worden. Hiervoor bestaan echter geen concrete plannen – Geodelta vraagt zich af of ze niet toch al teveel verschillende dingen doen, namelijk zowel software bouwen als beelden verwerken. Bovendien is het moeilijk om met verkoop van standaard software genoeg te verdienen, temeer omdat men daarmee zijn innovatievoordeel uit handen geeft. De middag werd afgesloten met een discussie die al snel over de pecunia ging en zeer levendig werd. Bij de vraag in hoeverre kostenreductie door automatisering vanzelf tot rendementsverbetering leidt, werd het probleem gesignaleerd dat de markt niet groeit en slechts kleine winstmarges toelaat, ondanks nieuwe toepassingsmogelijkheden zoals mutatiedetectie. Digitale camera's zijn nog steeds bijzonder duur, zodat slechts weinigen zich zo'n investering kunnen veroorloven. De rolverdeling tussen Geocart overheid en industrie is niet altijd even duidelijk, hetgeen investeringen ook belemmert. Deze onduidelijkheid werd bijvoorbeeld opgemerkt bij de orthofotomozaïek-productie door de Meetkundige Dienst: waarom besteedt men dat niet uit? Omdat (in dit geval!) het uitbestedingsproces misschien meer zou kosten dan het (bijna volautomatische) productieproces. In het algemeen echter zou de overheid ontwikkelingen moeten stimuleren en niet te terughoudend moeten zijn bij het verstrekken van ontwikkelingsopdrachten aan het bedrijfsleven. Een negatieve tendens is het laten uitvoeren van karteerwerkzaamheden door buitenlandse bureaus, bijvoorbeeld in India en China. De ervaringen hiermee zijn slecht en er gaat veel knowhow en capaciteit verloren. De discussie kwam weer enigszins in de technische sfeer met de opmerking dat fotogrammetrie vooral traag is. Nog meer dan tot kostenbesparing moet automatisering tot snelheidsverhoging leiden! Ben Gorte TU Delft

4 FEBRUARI 2003

KvAG Nieuws

Retired Chinese Worker Invents New Global Positioning Device A retired Chinese worker has invented a new global positioning and navigation device which experts say may break the monopoly of satellite-based GPS technology developed by the West. Cao Zengjie, a former shipyard worker in Changsha, capital of central China's Hunan Province, has received a patent certificate from the Patent Office of China for his invention. After examining the device, experts said it is the first global positioning and navigation instrument in the world that needs neither satellite, radio, nor any other information from outside to do its job. The instrument can work automatically in any place in the world and under any weather conditions, the experts said. He Chenguang, a member of the China association for the application of GPS technology, said the invention could have very wide applications, as it occupies no radio frequency and needs no base stations, a fact that makes it much cheaper than the current satellite-based GPS technology. Cao, with only a high school education, was admitted to the China Society of Mathematics after his work on linear geometry wonthe high praise of noted Chinese mathematician Su Buqing in 1985. Cao said he started his research on positioning and navigation in 1986. He came up with the prototype in 1993 and has since been working to improve it. Bron: People's Daily Online --- http://english.peopledaily.com.cn/

GIN-Nieuws Inmiddels is de definitieve oprichting van de nieuwe vereniging GIN een feit, de oprichtingsakte is bij de notaris gepasseerd. Op dit moment zijn de in GIN participerende verenigingen en stichtingen: Geodesia, VVL, NVG, Geo-VenW, BvK, NVK, KvAG, VGVI en GITA de institutionele leden van deze vereniging. Afgevaardigden van bovengenoemde verenigingen vormen het bestuur van GIN. De belangrijkste opdracht voor dit bestuur is de voorbereiding van de definitieve fusie in oktober 2003, waarna de individuele en institutionele leden van de verschillende verenigingen persoonlijk dan wel institutioneel lid zullen worden van GIN. Op 23 oktober aan het einde van de tweede Geodesia congresdag zal formeel de fusie plaats vinden en in de dan te houden algemene ledenvergadering zal ook een definitief bestuur worden gekozen door de leden. Op dit moment wordt hard gewerkt aan de uitwerking en implementatie van de nieuwe organisatie structuur. Om activiteiten op specifieke vaktechnische gebieden te organiseren

communicatieplan worden opgesteld waarin alle aspecten op het gebied van de communicatie aan de orde komen.

worden secties gevormd die dit op zich nemen. Deze activiteiten zijn toegankelijk voor alle GIN-leden. Het is van groot belang dat zo snel mogelijk de interne en externe communicatie van GIN vorm wordt gegeven. Hiervoor is de werkgroep PR en Communicatie al begonnen met haar werkzaamheden. In eerste instantie zal er een alles omvattend

Een belangrijk onderdeel daarvan is de totstandkoming van een nieuw tijdschrift vanaf januari 2004, de huidige tijdschriften en nieuwsbrieven van de respectievelijke verenigingen zullen dan verdwijnen. Op korte termijn zal ook een redactie worden gevormd voor dit tijdschrift. Deze redactie zal beginnen met een nulnummer dat als introductienummer zal verschijnen tijdens het Geodesia congres in oktober 2003.  Wim Eimers

5 FEBRUARI 2003

KvAG Nieuws

Praktijktest van support voor GML in GIS KvAG Themamiddag, 13 december 2002 te Emmen De middag werd officieel geopend door Frits Smit van de Topografische Dienst (TDN), die ook het evenement sponsorden. Daarna was het woord aan Peter van Oosterom die in het kort de spelregels van de estafette uitlegde: De bedoeling van het evenement is om aan te tonen dat interoperabiliteit in de praktijk echt werkt. Hiervoor wordt een bestand in GML via de software van verschillende GIS verkopers doorgegeven. Intussen is het de bedoeling dat alle deelnemers een wijziging in het bestand doorvoeren. Aan het eind van de dag moet er een leesbaar bestand met de wijzigingen van alle deelnemers uitkomen. De deelnemers mochten er ook voor kiezen om in plaats van het GML bestand van de voorganger, het oorspronkelijke bestand in te lezen. Uiteindelijk blijken alle deelnemers voor deze zekerheid te kiezen. Marian de Vries, de eerste spreker, vertelt dat het GML bestand voor de estafette een prototype is van het vernieuwingsproject van de TDN voor de Top10vector, het Top10NL project. Ook gaf ze aan welke voetangels en klemmen er op de weg lagen van de deelnemers. Na Marian begint de echte estafette. Bart Hoogenraad en Frank Langelaan van Intergraph bijten de spits af. Bart Hoogenraad (Global Marketing Director) benadrukt in zijn voordracht nog eens het belang van standaardisatie. Hij komt met het illustratieve voorbeeld dat als je in de ene doe-het-zelf winkel een bout koopt en in de andere een moer, dat het toch ongelofelijk is dat die twee daadwerkelijk op elkaar passen. Hier zou-

den we in de GIS wereld nog wat van kunnen leren. GML is voor deze standaardisatie een stap op de goede weg. Verder benadrukt hij dat voor het tot stand komen van standaards iedereen verantwoordelijk is: Verkopers moeten de technologie creëren, gebruikers moeten om standaarden vragen, en leveranciers moeten hun bestanden in standaard formaten aanleveren. Frank Langelaan demonstreert hoe Intergraph het aanpakt. Het pakket Geomedia Professional maakt voor het lezen van GML bestanden gebruik van een GML data server die aangeroepen wordt met behulp van een Warehouse connection wizard. Binnen Geomedia wordt het bestand in een Access database opgeslagen en na

de edits wordt het bestand weer als GML weggeschreven met een GML export commando. Het tweede team deelnemer is een samenwerking van eXQte (Hans van der Maarel) en Bentley (Oscar Custers/Kees van Prooijen). EXQte is leverancier van FME, een tool voor het converteren van bestanden. Voor FME is GML niets anders dan het zoveelste bestandsformaat dat ze ondersteunen. Het pakket Microstation Geographics V8 van Bentley ondersteunt nog geen GML (ze zijn er wel mee bezig) en ze gebruiken nu FME om het GML bestand naar een Microstation Design File te converteren. Deze kan wel ingelezen en gewijzigd worden. De resulterende Design File wordt weer door FME geconverteerd naar GML, waarna deze nog eens wordt bekeken met de FME universal viewer. De eerste presentatie na de pauze is van Jeroen van Winden van ESRI. Deze geeft eerst de visie van ESRI op OpenGIS en GML. Hierin zet hij uiteen dat de interne architectuur van Arc Producten al aardig overeenkomt met de gedachten achter OpenGIS. Verder vindt ESRI de GML standaard in zijn geheel te ingewikkeld, en stelt voor om de GML functionaliteit in verschillende gebruiksprofielen in te delen. Daarna laat hij zien hoe het mogelijk is om GML data in ESRI software in te lezen. Omdat de huidige versie van de ESRI software het GML bestand van de estafette niet rechtstreeks kan lezen, maakt ESRI gebruik van een XSLT (een XML toepassing om XML documenten automatisch te converteren) om het GML document in een voor ESRI leesbaar GML docu-

6 FEBRUARI 2003

KvAG Nieuws ment te converteren.Via het aanroepen van een batch-programma werd zo het GML bestand van de Estafette opgesplitst in een aantal nieuwe GML bestanden die dan uiteindelijk konden worden gelezen in ArcExplorer, een java gebaseerd product van ESRI. De volgende duo presentatie is van Eddie Curtis van SnowFlake Software en Albert Godfrind van Oracle. Beide partijen zijn geen reguliere GIS leveranciers en ze beperken zich tot het laden (Eddie Curtis) en wegschrijven (Albert Godfrind) van de GML data. De Go Loader van SnowFlake software is volledig geschreven in Java en ziet eruit als een soort Wizard. Je laadt een willekeurig XML Schema in dat aan GML 2.0 voldoet, je klikt door wat menuutjes heen en de GML data is in een aantal Oracle tabellen geladen. Wegschrijven van GML data kan vooralsnog niet met de Go Loader van SnowFlake, maar Oracle zelf is weer vrij handig met het genereren van GML gegevens: Albert GodFrind laat zien wat er allemaal mogelijk is met het Oracle XML type in de database. Via een serie SQL Queries worden de objecten die door de Go Loader van SnowFlake in de database zijn gestopt geconverteerd naar een XML objecten in de Oracle database. Met 1 SQL query wordt dit complexe XML document uit de database gehaald en weggeschreven. De laatste spreker was Paul Hardy van LaserScan. Paul Hardy is al een deelnemer van het eerste uur, en was de enige die ook aan de estafette van 2001 had deelgenomen. Dat was te horen aan zijn voordracht. Hij vertelde dat ze bij de vorige estafette al hadden bewezen dat ze GML konden lezen, nu had hun bedrijf zich meer op hun core business gericht en gebruikten ze voor het inlezen van de GML data de Go Loader van SnowFlake en voor het wegschrijven de InterGraph GeoMedia software. Bij het verwerken van de GML data wordt de Radius Topology Engine van LaserScan gebruikt die er tijdens het editen voor zorgt dat de data topologisch correct blijft.

(Foto’s: N. Bakker,TDN)

Met indrukwekkende Engelse kalmte bleef Paul Hardy doorspreken tot tien minuten voor zijn trein naar Schiphol vertrok. Daarna pakte hij

7 FEBRUARI 2003

KvAG Nieuws zeer kalm zijn laptop in en verliet waardig de zaal; het schijnt dat hij op enkele seconden nauwkeurig zijn trein haalde. De rest van het publiek genoot toen inmiddels van de hapjes tijdens de borrel, waar alle deelnemers nog eens uitvoerig gevraagd werd hoe ze het nu precies gedaan hadden, en wat er nog verbeterd kon worden. Een van de belangrijke conclusies van

de estafette is dat veel GIS verkopers vinden dat het ondersteunen van de volledige GML standaard vrijwel onmogelijk is en ze zijn het er ook wel over eens dat de oplossing ligt in het splitsen van GML in een aantal profielen (Zoals Topologie, Simple Features, Kadasters etc.). Wat er nu dient te gebeuren is dat er een aantal werkbare profielen van GML gevonden worden die dan los ondersteund kunnen worden.

Op de website http://www.gdmc. nl/relay/ zijn de presentaties van de sprekers nog eens na te lezen, en zijn de GML documenten die door de deelnemers gemaakt zijn te bekijken.

Wilko Quak TU Delft

Studiemiddag Klimaat & Remote Sensing Een bijdrage uit de oceanografie Op 10 september 2002 werd door de sectie Remote Sensing van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica (KvAG) een studiemiddag gehouden bij het KNMI in De Bilt. Die middag stond de rol van remote sensing technieken in het klimaatonderzoek centraal. Een vijftal sprekers belichtte het thema vanuit een atmosferisch, oceanografisch en geografisch perspectief. De presentaties schetsten een overzichtelijk beeld van de diversiteit aan instrumenten die nu en in de nabije toekomst gebruikt gaan worden om eventuele veranderingen aan ons klimaat te monitoren. In deze bijdrage wordt aandacht besteed aan de presentatie van dr Richenda Houseago-Stokes van het Southampton Oceanography Centre (http://www.soc.soton.ac.uk/). Zij verhaalde over het werk dat het Laboratory for Satellite Oceanography (LSO) vervult op het gebied van oceanografie en remote sensing. Het aandachtsveld van de onderzoekers op het LSO is nogal breed en beslaat

grofweg de volgende onderwerpen: Monitoring - Dagelijkse gang van de SST - Neerslagmetingen Modellering / Theorievorming - Rossby golven - Golfhoogte en de Noord-Atlantische Oscillatie (NAO) Voorspellingen - Propagerende SST anomalieën

Een aantal van deze onderwerpen zal kort worden toegelicht. Dagelijkse gang van de temperatuur van het oceaanoppervlak De temporele en ruimtelijke karakteristieken van de dagelijkse gang van de opwarming van het oceaanoppervlak worden uitvoerig onderzocht in het LSO. Dergelijk onderzoek is belangrijk omdat:

Een zogenaamd Hovmöller diagram om de snelheid van oceanografische Rossby golven te meten

8 FEBRUARI 2003

KvAG Nieuws - deze opwarming invloed heeft op de uitwisseling van gassen tussen de atmosfeer en het wateroppervlak (denk aan de koolstofuitwisseling); - hierdoor meer kennis wordt vergaard over de dynamiek van de menglaag; - de hiermee verkregen gegevens gebruikt worden in data assimilatie projecten zoals GODAE (Global Ocean Data Assimilation Experiment), zie http://www.usgodae. fnmoc.navy.mil/. Met name data van de Amerikaanse NOAA satellieten worden voor dit onderzoek gebruikt. Neerslagmetingen Neerslag wordt op het vasteland gemeten op basis van een uitgebreid netwerk van stations waarin meer of minder geavanceerde regenmeters een goede ruimtelijke en temporele dekking geven. Op de oceanen is de situatie geheel anders; het LSO ontwikkelt 2 additionele methoden om neerslagmetingen op de oceaan uit te voeren, namelijk met behulp van alti-

metrie en akoestische regenboeien. Alhoewel akoestische technieken substantieel verschillen van andere remote sensing technieken (waarin gebruik wordt gemaakt van elektromagnetische energie) is het een interessant werkveld, voor meer informatie zie http://www.soc.soton.ac.uk/ OED/Downloads/NewsletterOne.pdf. Rossby golven Rossby golven brengen we veelal meteen in verband met de kronkeling van de straalstroom, maar er is ook een oceanografisch equivalent. Dergelijke oceanografische Rossby golven hebben een grote invloed op de circulatie in de oceanen en dientengevolge op weer en klimaat. Warmtetransporteurs als de Golfstroom of de Kuroshiostroom kunnen in kracht toenemen en van koers "geduwd" worden met wereldwijde weersveranderingen tot gevolg. De satellieten die gebruikt worden voor het zichtbaar maken van deze golven zijn de TOPEX/POSEIDON en de ERS met de altimeter instrumenten.

Het LSO maakt gebruik van een grote diversiteit aan satellietdata voor haar klimaatonderzoek. Het Southhampton Oceanography Centre is een onderdeel van het Britse National Environment Research Council (NERC) en als zodanig participant in het EUROGOOS initiatief. Ook het KNMI speelt een rol in deze samenwerking waarin de ontwikkeling van operationele oceanografie van de Europese zeeën en aangrenzende oceanen centraal staat (zie ook http://www.eurogoos.org/).

Frans van der Wel KNMI

Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica Registratie nieuwe leden / Mutaties ledenbestand In geval van wijziging van voor onze ledenadministratie relevante gegevens verzoeken wij u hiervan melding te doen op onderstaand mutatieformulier of via de web-site www.kvag.nl. Ook nieuwe leden, vanaf deze plaats alvast welkom geheten, worden uitgenodigd hun gegevens op het mutatieformulier te vermelden.

Wilt u onderstaand kaartje in een gefrankeerde envelop zenden aan: Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica T.a.v. Ir. H.Thiadens Gammelkerstraat 2 7572 AV OLDENZAAL

❑ ❑ ❑ ❑

Verandering van adres Nieuw lid persoon Nieuw lid bedrijf Wenst beëindiging van het Aardobservatie en Geo-informatica lidmaatschap

Persoonlijk lidmaatschap Bedrijfslidmaatschap

€ 16,- per jaar € 68,- per jaar

Naam persoon/bedrijf

: -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(t.a.v.)

: -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

adres (oud)

: ----------------------------------------------------- nieuw: ------------------------------------------------------

postcode woonplaats (oud)

: ----------------------------------------------------- nieuw: ------------------------------------------------------

e-mail

: -----------------------------------------------------

9 FEBRUARI 2003

KvAG Nieuws

Welkom, nieuwe leden Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica Met veel genoegen verwelkomen wij de volgende nieuwe leden: -

A. Apituley J.W. Bergwerff A.M. Fintelman Louisa J.M. Jansen Robert Koelemeijer Ad Köhnen Eva Koster Henk Kramer Edgar Kuijlaars Frank Langelaan Niek Schaap Chris Sueur

Colofon KvAG KvAG Nieuws wordt verzorgd vanuit het bestuur van de Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica. Het verschijnt zes maal per jaar. Het bestuur van de KvAG bestaat uit de volgende personen: F. van der Meer (voorzitter) M.G.Vosselman (vice voorzitter/ sectie Fotogrammetrie) F.J.M. van der Wel (secretaris) H.Thiadens (penningmeester) A.J.W. de Wit (sectie Remote Sensing) P.J.M. van Oosterom (sectie GIS) B.J.M. Jansen (programma coördinator/PR) Het lidmaatschap van de Kring bedraagt € 16,- voor particulieren en € 68,- voor bedrijven per kalenderjaar. Leden van de Kring ontvangen zes maal per jaar KvAG Nieuws en kunnen kosteloos deelnemen aan de thema(mid)dagen. Voor opgave van het lidmaatschap van de KvAG of opzegging van een lidmaatschap dan wel opgave van een (adres)wijziging wordt verwezen naar het mutatieformulier achterin dit blad of naar de website van de Kring: www.kvag.nl.

- Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Joost Heijkers

Agenda 2003

Het postadres voor adreswijzigingen is: KvAG T.a.v. Ir. H.Thiadens Gammelkestraat 2 7572 AV Oldenzaal E-mail: [email protected] Het adres van de voorzitter is: ITC Prof. Dr. F. van der Meer Postbus 6 7500 AA Enschede E-mail: [email protected] Of: [email protected]

MAART Laseraltimetrie Sectie Fotogrammetrie. TU-Delft, afdeling Geodesie; 25 maart 2003 (13-17u) Vooraf is een Algemene Leden Vergadering gepland. APRIL Radar Sectie RS (plaats en datum nog onbekend). JUNI Internationale geo-informatie projecten Sectie GIS i.s.m. NCG, subcommissie. GIM. TNO-NITG, Utrecht; 12 juni 2003 SEPTEMBER Ondergrondse geo-informatie Sectie GIS Rijkswaterstaat-Meetkundige Dienst, Delft; 11 september 2003 OKTOBER GIN-fusiebijeenkomst tijdens de tweede dag van het Geodesia Congres. Jaarbeurs, Utrecht; 23 oktober 2003.

Datum aanleveren kopij

Het adres voor overige Kring-zaken: KNMI T.a.v. Secretaris KvAG Dr. F.J.M. van der Wel Postbus 201 3730 AE De Bilt E-mail: [email protected] Redactie KvAG Nieuws Dienst Landelijk Gebied - Utrecht t.a.v. redactie KvAG Nieuws B.J.M. Jansen Postbus 20030 3502 LA Utrecht Tel: 030-234 4044 E-mail: [email protected] Advertenties Voor informatie aangaande tarieven voor het plaatsen van advertenties kunt u contact opnemen met Johannes van der Schaar van GITC bv, tel.: 0514-561854, e-mail: [email protected] Bijdragen kunnen uitsluitend (in digitale vorm) worden toegezonden aan de redactie. Kopij is voorzien van naam, adres en telefoonnummer van de auteur(s). Lay-out en drukwerk GITC bv Postbus 112 8530 AC Lemmer

KvAG Nieuws april 2003: ISSN-nummer: 1570-5323

17 maart 2003

10 FEBRUARI 2003