KUNST. EEN INVESTERING ALS EEN ANDERE? PRIVATE BANKING BEHEER & VERMOGENSBEGELEIDING

www.petercam.com

KUNST. EEN INVESTERING ALS EEN ANDERE?

PRIVATE BANKING BEHEER & VERMOGENSBEGELEIDING

INHOUD

Kunst: een alternatieve vermogensdiversificatie . . . . . . . . . . . . 6 Net als bij “alternatieve” beleggingen is voorzichtigheid geboden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Kunst: activa die je moet managen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Kunst: een passie die je doorgeeft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Kunstwerken en fiscaliteit - algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Kunstwerken en schenking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Kunstwerken en successieplanning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Kunstwerken en erfopvolging - inbetalinggeving . . . . . . . . . . 24

3

4

Mevrouw, Mijnheer, De kunst is de spiegel van de ziel. Kunst provoceert soms en doet vaak vragen stellen, maar biedt vooral een subjectieve interpretatie van de maatschappij. Kunst draagt bij tot een permanent debat. Het aantal spelers in de kunstwereld, liefhebbers, verzamelaars en mensen die eenvoudig benieuwd zijn naar wat zich in dit universum allemaal afspeelt, neemt voortdurend toe. Kenmerkend voor de kunstwereld is dat zij vooral bestaat uit gepassioneerde mensen die hun belangstelling vaak concreet gestalte geven door het aankopen van kunstwerken. Kunst is op een natuurlijke manier een aanzienlijk deel gaan uitmaken van vermogens. Het lijkt ons dan ook logisch dat een financiële instelling haar plaats heeft naast cliënten die kunstverzamelaars zijn. Weliswaar een discrete plaats, maar wel een plaats die houvast biedt rond begeleiding en het ter beschikking stellen van transparante informatie die het mogelijk maken om de beste keuzes te maken, ook op het vlak van fiscaliteit en van de overdracht van het patrimonium. In de volgende bladzijden leest u onze eerste analyses en bedenkingen...

Philippe de Broqueville Vennoot 5

KUNST: EEN ALTERNATIEVE VERMOGENSDIVERSIFICATIE

Op een markt die steeds internationaler wordt en voortdurend in beweging is, zijn kunstvoorwerpen reële activa die geen inkomsten genereren. Zo kan een vergelijking worden gemaakt met goud of bepaalde soorten onroerend goed. Het is dus de meerwaarde op termijn die het rendement ervan bepaalt. Deze hangt niet alleen samen met de intrinsieke kwaliteit van het werk, maar ook met de evolutie van vraag en aanbod. Wat de vraag naar kunst betreft, stellen we een gezonde vraag vast. De geografische spreiding is uitgebreid met mogelijke kopers uit opkomende landen die een aanzienlijke toename van hun vermogen hebben gekend. Ook al blijft het moeilijk om het rendement van kunstwerken op lange termijn te bepalen, toch kan er van worden uitgegaan dat kunst de rijkdom volgt en daarom tijdens een crisis bijzonder goed stand houdt voor zover men inspeelt op kapitaal dat niet goed weet waarin te investeren. Kunst kan dus tegelijk profiteren van gerealiseerde winsten uit de reële economie, of uit de financiële markten, maar ook van kapitaal dat in een crisisperiode weggehaald werd uit de financiële markten. In een economische laagconjunctuur zijn de rentevoeten laag, waardoor de alternatieve kosten voor het behouden van niet productieve 6

activa zoals kunst te verwaarlozen zijn. Tijdens een hoogconjunctuur daarentegen, als er zich tekenen vertonen van een terugkerende inflatie, kan kunst reële goederen op een klassieke manier beschermen. Dit schijnbare “ontbreken van enige samenhang” tussen kunst en de financiële markten zorgt ervoor dat kunst in aanmerking komt voor het opbouwen van een vermogen met zogenoemde “alternatieve” beleggingen. 7

NET ALS BIJ ALLE “ALTERNATIEVE” BELEGGINGEN IS VOORZICHTIGHEID GEBODEN

Een kunstwerk bezitten moet in de eerste plaats een esthetisch en visueel genoegen zijn. Er zit ook een emotionele dimensie aan vast die ver af staat van de beleggingswaarde en soms tot irrationele keuzes kan leiden. Dit is het grootste risico dat aan dit soort activa vast hangt. Daarom is een uitgebreide kennis van het aanbod van wezenlijk belang in deze opkomende markt. In het bijzonder moet er aandacht worden besteed aan: ECHTHEID Echtheid is van het grootste belang, want ruimte voor twijfel is er niet. Een echtheidscertificaat alleen volstaat maar zelden, want het zegt niets over de persoon die het heeft opgesteld en over het belang dat die erbij heeft om het uit te schrijven. Maar ook een echt werk kan gevaarlijk blijken te zijn omdat het van slechte afkomst is: het blijkt gestolen, geroofd of verduisterd te zijn. Ook al was dergelijke informatie onbekend bij de aankoop, toch kan deze rampzalig zijn als het werk weer verkocht wordt.

8

INFORMATIE Niet alle informatie is voor iedereen tegelijkertijd beschikbaar. Niets belet dat bepaalde spelers zogenoemde “voorkennis” hebben en daarvan gebruik maken om goedkoop te kopen en met een perfecte timing te verkopen. Dit kan dan ten nadele zijn van de tegenpartij die te goeder trouw handelt. Bij dit soort informatie kan het gaan van tentoonstellingen die binnenkort worden georganiseerd waardoor het werk van een kunstenaar wordt opgewaardeerd, tot het opbouwen van belangrijke verzamelingen door beleggers die door hun aantal aankopen de marktprijs kunnen gaan beïnvloeden. Ook het uitbrengen van een referentiewerk of van een “catalogue raisonné” is gevoelige informatie als ervan geweten is dat zij waarde toekennen aan het oeuvre van een kunstenaar. Een meer klassiek voorbeeld is het prijsniveau van een kwaliteitswerk laag houden door weinig ruchtbaarheid te geven aan de verkoop ervan. Niet zelden zijn adviseurs trouwens ook handelaars, waardoor bij kooplustigen een gewettigd vermoeden van een belangenconflict zou moeten rijzen. Zo bergt de kunstmarkt wat governance betreft nog talrijke valkuilen, want het is niet altijd duidelijk welke rol de verschillende deelnemers er precies in spelen. Deze risico’s zijn des te groter nu het prijsniveau een hoger niveau bereikt heeft en tot voorzichtigheid noopt.

9

KUNST: ACTIVA DIE JE MOET MANAGEN

Hoeveel families blijven er bij het overlijden van één van de ouders niet achter met meubelstukken die totaal onverkoopbaar blijken, terwijl in de familieverhalen enkel de oorspronkelijke waarde naar voren komt? Hoeveel vergeten stukken worden er niet op zolders teruggevonden die uit de smaak waren gevallen, maar die nu weer in de mode zijn gekomen? Elk vermogen moet worden beheerd ... en kunst vormt hieropgeen uitzondering.

10

De ontwikkeling van de economie in China heeft vergeten porseleinwerk en oude kaligrafieën nieuw leven ingeblazen, het gas uit Qatar heeft impressionistische en moderne schilderkunst wind in de zeilen geblazen en de pop art met zijn uitbundige kleuren zit op één lijn met de optimistische visie van de ontwikkelaars van videospelletjes in de Amerikaanse Silicon Valley. De vergulde bronzen van Frans meubilair uit de 18de eeuw hebben het momenteel moeilijk om nog ZuidAmerikaanse of Russische liefhebbers over de streep te trekken. Dezen hebben zich op de Afrikaanse primitieve kunst gestort. En welke waarde moet dan weer worden toegekend aan een marginale verzameling van bijvoorbeeld tinnen soldaatjes of oude wetenschappelijke instrumenten? Allemaal tendensen die een ideale context vormen voor een dynamisch vermogensbeheer.

KUNST: EEN PASSIE DIE WORDT DOORGEGEVEN

Kunstwerken worden dikwijls gezien als vrij discreet en talrijke collectioneurs maken er niet veel publiciteit rond. Maar ook dit segment ontkomt niet aan de wereldwijde trend naar steeds transparantere vermogens. Twee voorbeelden: • het verbod om aankopen boven de €3.000 bij antiquairs of handelaars contant te betalen • de maatregelen tegen het witwassen van geld bij grote veilinghuizen zoals Sotheby’s of Christie’s. Bij overlijden is het al lang gebruikelijk dat de verzekeringsmaatschappij die de kunstwerken verzekert de waarde van de goederen die de overledene bezat, meedeelt aan de betrokken dienst van de belastingadministratie

12

In deze context is het dus raadzaam hierop te anticiperen en na te denken over welke gevolgen een nalatenschap allemaal kan hebben op de aard en de waarde van het vermogen, op de doelstellingen op langere termijn (behoud, exploitatie, onderbrenging in een museum, verkoop, ...) en de persoonlijkheid van de erfgenamen. Het is van wezenlijk belang om al deze parameters in kaart te brengen zodat er over meer dan enkel de financiële aspecten kan worden nagedacht. Een schenking, bewaargeving, stichting, maatschap of een ander concept dat zich juridisch aandient, zijn allemaal aspecten die eventueel nuttig kunnen zijn om een oplossing te bieden. Maar dit doet niets af aan het feit dat passie het mooiste is wat op dit vlak kan worden doorgegeven.

13

KUNSTWERKEN EN FISCALITEIT ALGEMEEN

De fiscaliteit die van toepassing is op kunstwerken is gevarieerd: enerzijds is er de personenbelasting en de btw, maar anderzijds is er de taxatie waarmee men geconfronteerd wordt bij de overdracht van kunstwerken. Deze goederen maken immers deel uit van het vermogen van hun eigenaar, natuurlijke persoon, en kunnen dus bij zijn of haar overlijden onderworpen worden aan successierechten. Zoals bij andere onroerende of roerende goederen, is ook bij kunstwerken een vermogens- en successieplanning aangewezen. Deze planning is erg specifiek en niet eenduidig. Welke erfgenaam is geïnteresseerd en in welk kunstwerk? Hebben de erfgenamen wel interesse in de verzameling? Of is het wenselijker om ze aan een museum of een instelling te geven om ze in haar totaliteit te bewaren? Is het fiscaal voordeliger om ze reeds tijdens het leven weg te schenken? Enz.

14

Velen worden geconfronteerd met deze vragen en elke verzamelaar of liefhebber van kunstwerken zou ze moeten stellen . Hierna werken wij deze thema’s als volgt bondig uit: • overdracht door de eigenaar bij leven • schenking aan bepaalde erkende instellingen • overdracht aan een stichting • overdracht na overlijden van de eigenaar • successieplanning Hiermee wordt getracht een antwoord te geven op de volgende twee bekommernissen: • vermijden dat de kunstwerken verspreid geraken • vermijden dat bij overdracht te veel belasting moet worden betaald

15

KUNSTWERKEN EN SCHENKING

“Als ik een schuld betaal, vervul ik een plicht; als ik iets schenk, doe ik mijzelf een plezier” - J.J. Rousseau - “Overpeinzingen van een eenzame wandelaar” Dit plezier van het schenken geldt zeker voor kunstwerken: een liefhebber die een kunstwerk aan een andere liefhebber geeft, ondervindt meer plezier dan een suikertante die een kerstgeschenk naar haar neefjes en nichtjes stuurt. Maar een schenking kan ook gepaard gaan met een fiscaal voordeel. De Staat stimuleert schenkingen van bepaalde kunstwerken, maar wenst hier wel een zekere controle over te behouden . De Staat plukt er tenslotte ook de vruchten van. Instellingen die schenkingen ontvangen leveren diensten van algemeen belang waarvoor de Staat op een of andere manier zelf zou moeten zorgen, mochten deze instellingen dit niet doen. In dat geval zouden er nieuwe belastingen of heffingen moeten worden opgelegd, wat altijd onpopulair is bij beleidsmakers. De Staat wenst de instellingen, die indirect van haar hulp gebruik maken, via de aftrekbaarheid van de giften bij de schenkers te controleren. Dit ligt ook voor de hand, want het moet absoluut worden vermeden dat dit systeem ontspoort. 16

Het Wetboek Inkomstenbelastingen kent aan een belastingplichtige, natuurlijke persoon, een belastingvermindering toe van 45% van de waarde van de werkelijk verrichte schenkingen: • aan bepaalde door de wet aangewezen instellingen (universiteiten, Rode Kruis, Koning Boudewijnstichting) of die door de Koning of bij ministerieel besluit zijn erkend • op voorwaarde dat elke schenking tenminste €40 bedraagt en dat alle schenkingen samen niet meer bedragen dan 10% van de belastbare inkomsten (met een absoluut maximumbedrag op jaarbasis van €380.550 - aanslagjaar 2015) Het Wetboek bepaalt uitdrukkelijk dat deze schenkingen slechts aftrekbaar zijn als zij “in geld” zijn gebeurd. Maar giften aan Rijksmusea en aan bepaalde publieke instanties die deze giften aan hun musea toewijzen komen niet alleen in aanmerking voor belastingvermindering als zij in geld gebeuren, maar ook als de kunstwerken in natura geschonken worden. Er dient dan wel aan bepaalde voorwaarden te worden voldaan (de schenking van enkel de blote eigendom van een kunstwerk komt hiervoor niet in aanmerking).

17

Er moet aan verschillende voorwaarden voldaan zijn om gebruik te kunnen maken van deze aftrek. De voorwaarden zijn als volgt: • de instellingen waaraan de aftrek wordt toegekend (vb.: musea van de federale overheid, van de gewesten, van de gemeenschappen) • de kunstwerken die hiervoor in aanmerking komen (deze moeten deel uitmaken van het roerende culturele erfgoed van België of van internationale faam zijn) Bovendien moet er een strikte procedure worden gevolgd. Maar door kunstwerken aan de Staat, de gewesten of de gemeenschappen te schenken, kan iemand zijn kunstwerken overmaken aan musea die deze goederen “voor eeuwig” zullen bewaren en kan tegelijk gebruik worden gemaakt van een fiscaal voordeel in de personenbelasting .

18

Egon Schiele Double Self Portrait, 1915

KUNSTWERKEN EN SUCCESSIEPLANNING

In principe gelden voor de successieplanning van kunstwerken dezelfde principes als voor andere roerende goederen, zoals een gediversifieerde aandelenportefeuille of bankrekeningen. Deze kunstwerken worden reeds tijdens het leven van de kunstliefhebber aan de erfgenamen gegeven zodat deze goederen geen deel meer uitmaken van zijn of haar nalatenschap. De schenking kan, net als bij andere goederen, onder verschillende voorwaarden gebeuren (met behoud van vruchtgebruik, onder opschortende voorwaarde, enz.). De schenking kan worden geregistreerd (aan een vast tarief van 3 tot 7%) of niet worden geregistreerd (in dat geval moet men een overlevingsperiode van 3 jaar respecteren om successierechten te vermijden). In tegenstelling tot een bankrekening of een gedifferentieerde aandelenportefeuille, zijn kunstwerken (in de regel) specifieke goederen (zogenaamde species). Dit maakt het soms minder evident. Bankrekeningen of bekommernis over kunnen aan de erfgenamen worden gegeven zonder bekommernis over wie wat krijgt. Het zijn immers goederen die vervangbaar of onderling verwisselbaar zijn, maar dit zal vanzelfsprekend moeilijker of zelfs onmogelijk zijn met kunstwerken. 20

Om hieraan tegemoet te komen bestaan er verschillende mogelijkheden. Ofwel organiseert de eigenaar van de kunstwerken zelf de toekenning van de goederen. Hij geeft een bepaald schilderij aan de ene erfgenaam, een bepaald beeldhouwwerk aan de andere erfgenaam, enz. Dit is natuurlijk mogelijk, maar in de praktijk blijkt dikwijls dat zowel de eigenaar van de kunstwerken als zijn erfgenamen niet meteen weten wie wat graag krijgt. Er bestaat evenwel een andere mogelijkheid om dit te regelen. De kunstwerken kunnen worden ondergebracht in een maatschap en de aandelen van deze vennootschap worden onder bepaalde voorwaarden aan de erfgenamen gegeven. In zekere zin worden de kunstwerken dus “geëffectiseerd”. De maatschap (vroeger burgerlijke vennootschap genoemd) is de oudste en meest eenvoudige vorm van vennootschapsovereenkomst. Het is een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid waarbij twee of meerdere personen goederen inbrengen om de opbrengsten ervan te delen. In feite is het een georganiseerde onverdeeldheid. Het contract dat de partijen ondertekenen wordt de statuten genoemd. Over het algemeen staan er bepalingen in over het maatschappelijke doel, over de 21

zaakvoerders (zij kunnen voor het leven worden benoemd), over de overdracht van aandelen, enz. De oprichting van de maatschap moet niet voor een notaris worden verleden en er is geen verplichting tot publicatie of indiening van de jaarrekening. Op fiscaal vlak tenslotte is de maatschap niet onderworpen aan de vennootschapsbelasting omdat zij over geen rechtspersoonlijkheid beschikt. Er dient dus geen enkele aangifte te gebeuren. Deze successieplanning met het gebruik van een maatschap wordt meer en meer toegepast voor kunstwerken met een aanzienlijke waarde of voor specifieke collecties. Zij is efficiënt op voorwaarde dat precies wordt vastgelegd hoe men het beheer wil regelen en welke bestemming de kunstwerken dienen te krijgen. Het is dus van belang dat de statuten van de maatschap goed worden uitgewerkt.

22

Léon Spilliaert : “Baadster”, 1910. Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, inv. 6622 © Sabam Belgium 2014. KMSKB, foto: J. Geleyns

KUNSTWERKEN EN ERFOPVOLGING INBETALINGGEVING

Een verzamelaar overlijdt en zijn erfgenamen ontdekken in zijn nalatenschap cultureel erfgoed, maar zij zijn niet geïnteresseerd in deze kunstwerken. Normaal gezien wordt er dan overgegaan tot de verkoop van deze goederen. De wet biedt echter ook een alternatief, namelijk de inbetalinggeving d.w.z. de betaling van de successierechten met deze kunstwerken. Het idee dat hieraan ten grondslag ligt, is het behoud van het cultureel erfgoed in België om het te kunnen tentoonstellen en de hele bevolking er van te laten genieten. Als een kunstliefhebber tijdens zijn leven namelijk een mooie verzameling heeft aangelegd is het te verkiezen dat de rijks-, gewest- of gemeenschapsmusea de kans krijgen om er sommige werken van te verwerven teneinde deze aan het publiek tentoon te stellen in plaats van er hoge successierechten op te betalen. De inbetalinggeving van de successierechten door kunstwerken is dus een goede zaak. De erfgenamen moeten de kunstwerken immers niet verkopen aan binnen- of buitenlandse derden maar zij kunnen ze onmiddellijk geheel of gedeeltelijk afstaan.

24

Door de inbetalinggeving maken de federale, gewestelijke en gemeenschapsoverheden de kunstwerken, waarvan de erfgenamen geen eigenaar kunnen (de successierechten zijn te hoog) of willen (zij zijn niet geïnteresseerd in de kunstwerken) blijven, liquide maken. Als het behoud ervan moeilijk of onmogelijk is, kunnen ze nog altijd worden verkocht. Maar de Staat kan zich dan in de plaats van de markt stellen door ze te taxeren tegen een redelijke prijs die ook zal worden opgenomen in de aangifte van de successierechten. In theorie lijken alle partijen er dus belang bij te hebben: de Staat, de gewesten en de gemeenschappen omdat zij hun cultureel erfgoed kunnen doen aangroeien en de aangifte van deze kunstwerken vergemakkelijken; de erfgenamen omdat de staat, de gewesten en de gemeenschappen deze kunstwerken liquide maken door de successierechten te betalen. Ook hier moeten er weer talrijke voorwaarden worden vervuld. De voorwaarden slaan op: • het soort kunstwerken en het feit dat zij deel uitmaken van de nalatenschap 25

• de kwalitatieve vereisten van deze goederen • de waarderingsmethode • de aanvaardingsprocedure door het Ministerie van Financiën en het betrokken gewest Het systeem is complex, want zowel federale als regionale administraties moeten tegelijk tussenkomen. Er zijn in het verleden verschillende opmerkelijke “kwakkels” geweest (vb. de nalatenschap van Dora Janssen met zijn unieke collectie precolumbiaanse kunst). Maar in andere gevallen heeft het systeem wel goed gewerkt. Het is een mogelijkheid waarvan men zich bewust moet zijn.

26

BRUSSEL

HASSELT

LEUVEN

Sinter-Goedeleplein 19 1000 Brussel Tel. : 02/229 64 50 [email protected]

Thonissenlaan 28 3500 Hasselt Tel. : 011/29 11 00 [email protected]

Ladeuzeplein 29 3000 Leuven Tel. : 016/24 29 51 [email protected]

ANTWERPEN

KNOKKE

ROESELARE

Generaal Lemanstraat 67 2018 Antwerpen Tel. : 03/248 16 19 [email protected]

Dumortierlaan 8 8300 Knokke-Heist Tel. : 050/61 93 50 [email protected]

Kwadestraat 157 bus 12 8800 Roeselare (Rumbeke) Tel. : 051/25 90 30 [email protected]

GENT

LUIK

WAVER

Kouter 1 9000 Gent Tel. : 09/269 25 00 [email protected]

Boulevard Frère Orban 25 4000 Liège Tel. : 04/230 51 70 [email protected]

Avenue Einstein 16 1300 Wavre Tel. : 010/23 22 60 [email protected]

www.petercam.com