Kredietcrisis: oorzaken en gevolgen
Kredietcrisis
G.M.M. Gelauff
Delft 21-4-2009
Opzet
Kredietcrisis
1. Achtergronden financiële crisis 2. Gevolgen voor de economie 3. Maatregelen overheden
Delft 21-4-2009
4. Gevolgen voor burgers 5. Kijk op de wereld
Kredietcrisis
1. Achtergronden financiële crisis
Delft 21-4-2009
Kredietcrisis
Een explosief mengsel 1. Grote mondiale onevenwichtigheden 2. Lage rente en risicoperceptie in m.n. VS 3. Financiële innovatie en achterblijvend toezicht ⇒ zeepbellen bij huizen en aandelen ⇒ uiteenspatten zeepbellen: → uitholling vermogen banken → minder kredietverlening Delft 21-4-2009
Mondiale onevenwichtigheden China en olielanden: veel sparen
► China: geen sociale zekerheid en AOW
Kredietcrisis
► Olielanden: hoge opbrengsten olie ► Financiële markten zwak
Besparingen
VS: veel beleggen en besteden ► Onderschatten risico’s
► Federal reserve houdt rente laag ► Stijgende huizenprijzen en aandelenkoersen Delft 21-4-2009
► Stimuleert consumptie
Zeepbel huizenmarkt VS? 220
1890=100
Kredietcrisis
180
140
100
60 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 Delft 21-4-2009
huizenprijs-index (gecorrigeerd voor inflatie) Bron: Robert J Shiller, Irrational exuberance
Financiële innovatie en achterblijvend toezicht Subprime hypotheken
► Voor mensen met lage inkomens
Kredietcrisis
► Alleen betaalbaar bij stijgende huizenprijzen
Opknippen en doorverkopen bundels hypotheken ► Regulering ontwijken: buiten de balans
Falend risicomanagement bij banken
► Risico spreiden = cliënten slechter monitoren
Verkeerde inschattingen kredietbeoordelaars
► Belangenconflict: betaald door te beoordelen klanten
Achterblijvende regulering en toezicht
► Te veel vertrouwd op zelfregulering markten
Delft 21-4-2009
Banken: balans op hoofdlijnen Activa, bezittingen
Kredietcrisis
Hypotheken
Delft 21-4-2009
R i s i c o
Leningen
Passiva, schulden
Verstrekt aan huiseigenaren
Spaar geld
Aan bedrijven, overheden, andere banken
Inleg van spaarders
12
Hefboom 1:12 Effecten, derivaten, etc
1
Leningen van Schuld banken oa bij andere banken Reserves + bankaandelen
De hefboom in werking 1000 mld $ subprime verlies 12000 mld $ minder krediet Verlies
Kredietcrisis
Hypotheken
Leningen
Spaar geld
Hypotheken
12
20 Spaar geld
Leningen
12 Schuld
Delft 21-4-2009
Schuld
1
1 Reserves
1 Reserves
10000 $
Kredietcrisis
1 miljoen $
Delft 21-4-2009
1 miljard $
100 miljoen $
Kredietcrisis
1 biljoen $
Delft 21-4-2009
Verlies aan kredietcapaciteit 20 biljoen $: dit maal 20 Staatsschuld VS in april 2009: 11 biljoen $ Mondiale bruto binnenlandsproduct in 2007: 54 biljoen $
Kredietcrisis
2. Gevolgen voor de economie
Delft 21-4-2009
Grote onzekerheid: volatiliteit aandelenmarkten 70 15 jul 2007
Kredietcrisis
60 50 40 30 20 10
15 sep 2008
0
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Delft 21-4-2009
S&P 500
Sterke stijging kosten van krediet voor bedrijven Rente-opslag bedrijfsobligaties VS (BBB-rating) 8
%-punt
15 jul 2007
Kredietcrisis
7 6 5 4 3 2 15 sep 2008
1 0 Delft 21-4-2009
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
eurogebied
Verenigde Staten
Gevolgen mondiaal Bedrijven
► Banken verhogen kosten krediet
Kredietcrisis
► Daling waarde onroerend goed => minder onderpand ► Onzekerheid en duur krediet => investeringen dalen ► Dure handelskredieten => handel loopt terug ► Negatieve afzetverwachtingen
Gezinnen
► Huiseigenaren in problemen ► Vermogensverlies => sparen ipv consumeren
Vraaguitval Delft 21-4-2009
Effect op groei van de wereldhandel 20
%
Kredietcrisis
15 10 5 0 -5 -10 Delft 21-4-2009
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Nederland: crisis raakt vooral investeringen en export 2008
2009
2010
Kredietcrisis
(groei in %)
Delft 21-4-2009
Consumptie
1,7
-¼
-½
Investeringen woningen
1,6
-7
-4½
Bedrijfsinvesteringen
9,8
-10¾
-12
Overheidsbestedingen
1,2
2
1
Uitvoer
1,4
-11¾
1½
Totaal BBP
2,0
-3½
-¼
Groei BBP Historische vergelijking 5
%
Kredietcrisis
4 3 2 1 0
2002
-1 1982
-2
2009
-3
1931
-4 T-2 Delft 21-4-2009
T-1 1929-1933
T 1980-1984
2000-2004
T+1 2007-2010
T+2
Kredietcrisis
3. Maatregelen overheden
Delft 21-4-2009
Korte termijn: financiële sector redden Maatregelen Nederland Spaarders beschermen
► Depositogarantie: 20.000 => 100.000 euro
Kredietcrisis
Kapitaalinjecties banken
► Nationalisatie Fortis/ABN-Amro: 17 mld euro ► ING, Aegon, SNS Reaal: 13,75 mld euro
Kredietverlening banken
► Overbruggingskrediet Fortis/ABN-Amro: 44 mld euro ► Garantie aan ING op hypotheken VS: 35,1 mld dollar
Totale steun: ongeveer 5% BBP
► Geen lopende uitgaven: risico dragende investeringen
Delft 21-4-2009
► Onvermijdelijk: financiële sector cruciaal
Lange termijn: regulering financiële sector Toezicht op stabiliteit van systeem als geheel ► Geen schaduwsysteem buiten de balans
Kredietcrisis
► Internationale coördinatie: lastig
Risico’s beter meten en reguleren ► Kredietbeoordelaars reguleren
► Beter risicomanagement van banken
Beloningsprikkels bankmanagers
► Lange termijn component in bonussen
Vormgeving depositogarantiestelsel
Delft 21-4-2009
Grenzen en dilemma’s
► Regulering kan niet alles ► Financiële markten en innovatie goed voor groei
Beleid: bestrijden recessie Automatische stabilisatoren laten werken ► minder belastinginkomsten
Kredietcrisis
► meer uitgaven, bijv. werkloosheidsuitkeringen
Stimuleren: tijdig, tijdelijk, trefzeker Protectionisme voorkomen
► Nederland profiteert van buitenlandse stimulering
Zicht houden op herstel overheidsfinanciën Delft 21-4-2009
Begrotingstekort loopt hard op
2
% BBP
Kredietcrisis
1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 Delft 21-4-2009
-7 1990
EMU-saldo Nederland 1994
1998
EMU-saldo eurogebied 2002
2006
2010
Kredietcrisis
4. Gevolgen voor burgers
Delft 21-4-2009
Koopkracht en lonen 2009
2010
Werknemers
2½
¼
Uitkeringsgerechtigden
1½
¼
Kredietcrisis
Mediane koopkracht (%)
65-plussers Totaal Contractloonstijging markt
Delft 21-4-2009
½
0
2
¼
3
1½
Kwetsbare sectoren Exporterende bedrijven: chemie, metaal
Kredietcrisis
Investeringsgoederen Luxe consumptiegoederen: auto’s, etc. Nieuwbouw van woningen Groothandel en transport Delft 21-4-2009
Horeca
Werkloosheid (% beroepsbevolking) Historische vergelijking 20
%
Kredietcrisis
16 12 1931 1982
8 2009
4
2002
0 T-2 Delft 21-4-2009
T-1 1929-1933
T 1980-1984
T+1 2000-2004
2007-2010
T+2
Pensioenen Financiering pensioenen
► Premies: werkgevers en werknemers
Kredietcrisis
► Rendement op vermogen
Pensioenfondsen van twee kanten onder druk ► Vermogensverliezen op aandelenmarkt
► Lage rente ==> lage opbrengsten in de toekomst
Herstelopties
► Premieverhoging: nadelig voor economie ► Geen indexatie: compensatie voor prijsstijgingen
Herstelplannen: langdurig geen indexatie Delft 21-4-2009
► Gevolgen: huidige en toekomstige gepensioneerden
Crisis raakt niet iedereen even hard
Kredietcrisis
Verliezen aandelenmarkt treffen vooral ‘bovenkant’ samenleving Koopkracht en consumptie redelijk op peil Incasseringsvermogen, bv tov jaren dertig Prijsdalingen huizenmarkt: kansen voor starters Arbeidsmarkt minder krap
► Zorg en onderwijs makkelijker mensen werven
Delft 21-4-2009
Conclusies Financiële innovatie en achterblijvend toezicht ► Belangrijke oorzaak
Kredietcrisis
► Regulering financiële markten: grote opgave ► Internationale coördinatie lastig
Crisis is ernstig
► Kan aantal jaar groei kosten ► Raakt m.n. kwetsbare groepen arbeidsmarkt ► …en vermogens (incl. pensioenfondsen!) ► Lange-termijnschade overheidsfinanciën
Delft 21-4-2009
Kredietcrisis
5. Kijk op de wereld
Delft 21-4-2009
Vertrouwen in de markt Washington consensus: vanaf jaren ‘80
► Dereguleren, privatiseren, saneren overheidsfinanciën
Kredietcrisis
► Groei financiële sector ► Economische stagnatie doorbroken: welvaartsgroei ► Failliet van communisme
Crisis: zelfregulerend vermogen markt faalt
► Banken houden nieuwe producten buiten toezicht ► Belangenconflict kredietbeoordelaars
Herstelt de overheid het vertrouwen? Delft 21-4-2009
► Stresstest voor crisismanagement
Inkomensongelijkheid Bonuscultuur en verrijking
► Asymmetrische prikkels: risico
Kredietcrisis
► Ongelijkheid binnen bedrijven
Madoff: 65 mld $ fraude
Rekening bij ‘gewone man’
► Belastingbetaler moet redden en betaalt ► Werkloosheid ► Pensioenen
Solidariteit of ieder voor zich? Delft 21-4-2009
Globalisering Dilemma
► Globalisering = een motor achter welvaartsgroei
Kredietcrisis
► Verwevenheid financiële markten = een oorzaak crisis
Protectionisme
► Sparende versus lenende landen ► Eigen burgers / bedrijven eerst ► Les jaren dertig ► Gevolgen ontwikkelingslanden
Een wereld of geen wereld? Delft 21-4-2009
Milieu: new green deal Crisis remt consumptie: goed voor klimaat
Kredietcrisis
Overheid stimuleert duurzaamheid
Delft 21-4-2009
► Isolatie woningen
► Veel maatregelen werken pas op lange termijn
Groter milieubewustzijn?
► Of straks weer net zo veel en net zo hard rijden?
Materialisme en consumptie Consumptie betaald uit schuld of vermogenswinst ► Consument profiteert
Kredietcrisis
► Belastingbetaler draait op voor verlies ► Maar consument = belastingbetaler
Democratie slachtoffer van materialisme (Reich)? Consument Belegger
}
<=>
{
Werknemer Burger
Inkomen en consumptie of andere waarden? ► Veranderende bestedingspatronen
Delft 21-4-2009
Discussie Crisis = beslissende keuze Herstelt de overheid het vertrouwen?
Kredietcrisis
Solidariteit of ieder voor zich? Een wereld of geen wereld? Groter milieubewustzijn? Inkomen en consumptie of andere waarden? Delft 21-4-2009
‘Ik zal …’ of ‘Ze moeten …’
