Krachtenveldanalyse en Governance Assessment ‘Breuken Beleven’ Managementletter deelproject Universiteit Twente
1
A publication in the series CSTM Studies en Reports ISSN 1381-6357 CSTM-SR nr. 384
Kris R.D. Lulofs
Enschede, December 2014
The University of Twente is a university for technical and social sciences in the Netherlands. The CSTM is the interfaculty institute for environmental studies at the University of Twente. The research, educational and advisory activities of the CSTM aim at the development of new strategies for public policy, technology and management as conditions for a responsible environmental protection.
2
1. Inleiding In het project ‘Breuken Beleven’ heeft de Universiteit Twente een krachtenveldanalyse1 en een governance assessment2 uitgevoerd. Daartoe is het projectverloop en de projectomgeving systematisch verkend. En is door de betrokkenen benoemd wat er goed is gelopen en waar verbeterruimte werd gesignaleerd. Deze managementsamenvatting bevat een aantal van de gedane observaties, ook relevant voor vergelijkbare
Het project ‘Breuken Beleven’ is een pilot waarin aansluiting is gezocht met wijstherstel en beekherstel. In deze samenvatting worden gebeurtenissen en observaties vermeld waarvan de betrokkenen menen dat deze relevant zijn voor toekomstige projecten.
projecten in de toekomst.
2. Observaties Kennis en kansen In de praktijk bleek de kennis over de ligging van de breuken beperkt. Dit kwam onder meer tot uiting toen gezocht werd naar een geschikte locatie voor het graven van een sleuf dwars over een breuk. Die sleuf richt zich op het beter documenteren van de breuk, de aanwezige aardlagen, hun ouderdom en de betekenis voor onder meer de waterhuishouding. En natuurlijk ook op het zichtbaar en beleefbaar maken daarvan. Tijdens de voorbereiding van het project was er van uitgegaan dat deze informatie voldoende nauwkeurig beschikbaar zou zijn. Een extra inspanning heeft er voor gezorgd dat de kennis over de ligging en het verloop van het breukenstelsel flink is toegenomen. Deze kennis is essentieel, betrokkenen bij het beheer van het watersysteem benadrukken dit. Zij zien winstkansen doordat aan sommige maatregelen in het watersysteem vorm gegeven had kunnen worden op een manier die meer met de natuurlijke kenmerken van het
De kennis over ligging van breuken is toegenomen. Dat maakt het mogelijk meer rekening te houden met de natuurlijke kenmerken van het watersysteem.
watersysteem rekening houdt. Dit op basis van 1
De uitgevoerde krachten-veldanalyse geeft zicht op de positie en perspectieven in relatie tot, in dit geval, het onderwerp herstel van wijst- gronden en het zichtbaar en beleefbaar maken van de breuken en de kenmerkende eigenschappen. De rapportage baseert zich op documentanalyse en gesprekken met betrokkenen (K. R.D. Lulofs, Krachtenveldanalyse Breuken Beleven, CSTM-SR nr. 379, ISSN 1381-6357). 2 De governance assessment geeft zicht op de wijze waarop betrokkenen in staat waren belemmeringen te overwinnen en kansen te verzilveren. De rapportage baseert zich op een met Governance Assessment Methode gestructureerd expert panel (K.R.D. Lulofs en J.T.A. Bressers, Governance Assessment Breuken Beleven, CSTM-SR nr. 383, ISSN 1381-6357).
3
toegenomen kennis en inzicht. Zo werd door de zoektocht naar de belevingswaarde als bijvangst duidelijk dat ook de efficiency in het beheer van het watersysteem gebaat is bij accurate kennis. Per ingreep kan dat tot meer opbrengsten of minder kosten
De toegenomen kennis en inzicht maken een efficiënter waterbeheer mogelijk.
leiden.
Tijdens het oriënterend veldwerk voor de te graven sleuf werd het projectteam er ook mee geconfronteerd dat de breuk ter plaatse in te sterke mate
4
aangetast is. Dit leidde tot een zoektocht naar een alternatieve locatie waar de breuk wel redelijk onaangeroerd zou zijn. Op het terrein van de Zorgboog is een geschikte locatie voor het graven van de sleuf gevonden. Als bijvangst van Breuken Beleven deed dit de betrokkenen uit het projectteam stilstaan bij het belang van bescherming van de breuken, naast een inspanning
Op sommige plaatsen zijn breuken onaangeroerd, er zijn ook locaties aangetroffen waar breuken aangetast zijn. Het wijstherstelbeleid blijft belangrijk, ook inzet op kennis van de locatie en toestand van de breuken is van belang.
gericht op herstel. Op papier loopt bescherming van breuken en wijst via het waterspoor, de combinatie van de Verordening water van de provincie in combinatie en de Keur van de waterbeheerder (waterschap). Het beeld is dat bij vergunningaanvragen waarbij een breuk wordt doorgraven de aandacht voor de beschermingsstatus en betekenis daar van beperkt of afwezig is. Enerzijds zijn de breuken onvoldoende in beeld; anderzijds ontbreekt het inzicht aan het belang van de breuken voor het watersysteem en het landschap. Het beeld is dat wat er
De bescherming van breuken is op papier goed geregeld, de uitdaging ligt in een nauwgezette en stevige uitvoering van de procedures in de praktijk.
op papier staat in de praktijk nog om aandacht lijkt te vragen. Bij het voornemen om een sleuf te graven in het kader van ‘Breuken Beleven’ is vanuit de waterbeheerder wel aandacht aan breukherstel en bescherming besteed. Verbinden van projecten Om met beperkte middelen het verschil te kunnen maken is er voor gekozen de extra inspanning vanuit het project Breuken Beleven aan te leggen tegen de bestaande gebiedsprogramma’s en gebiedsprojecten in de
De aanpak kenmerkte zich door verbinden van meerdere projecten, streven naar win-win en ‘meer voor minder’.
gemeente Gemert-Bakel. Door samenwerking van diverse partijen (provincie, gemeente en waterschap) in de gebiedsontwikkeling kon de financiering van de projecten Beekherstel Peelse Loop, Aanleg van de randweg Noord-Om en het project
Breuken Beleven worden gevonden. De combinatie maakt de ontwikkeling complex, maar bood tegelijk kansen. Complex in de zin van planning, procedures en afstemming; kansen doordat er door het combineren van werkzaamheden een win-winsituatie ontstond en er met minder budget meer gerealiseerd kon worden. In het bijzonder werd daarbij gekeken naar de bestaande groen-blauwe ambities, en met name de
Er is veel draagvlak voor zichtbaarheid en beleving van breuken; de meerwaarde voor gebiedsontwikkeling is evident.
beek- en wijsherstel projecten ‘Peelse Loop’ en ‘Geneneind’. Met deze aanpak bouwt het project Breuken Beleven voort op verwante lopende projecten in de deelgebieden, met als oogmerk wederzijdse versterking. De keuze om te verbinden met ‘Geneneind’ en ‘Peelse’ Loop is op zich logisch. Daar waar de breuk en het omliggende wijstgebied hersteld worden liggen naar verwachting mooie kansen. De complexiteit zorgde voor een ruime oogst aan maatregelen maar ook voor wat hindernissen voor de realisatie van sommige ideeën. In het project beekherstel Peelse Loop werden mogelijkheden gedurende de looptijd van het project Breuken Beleven beperkt doordat renovatie van een bedrijventerrein vertraging op heeft gelopen, en het tracé van de beek over het bedrijventerrein loopt. Daar aan zichtbaarheid en beleving werken is voorlopig dus niet aan de orde. In het projectgebied Geneneind werden onverwacht veel zienswijzen ingebracht tegen sommige op de agenda gezette maatregelen in het kader van het
Het schakelen van Breuken Beleven aan andere lopende projecten zorgde voor kansen voor zichtbare en beleefbare breuken, bijvoorbeeld als procedurele vereisten ingevuld moeten worden, het zorgde er ook voor dat sommige ideeën even in de wachtkamer zijn gelegd en soms een alternatieve uitwerking aan een idee is gegeven.
wijstherstel. Dat had zijn invloed op welke maatregelen die in het kader van het Breuken Beleven kansrijk en haalbaar werden geacht binnen het project Breuken Beleven. Sommige ideeën uit het project zullen tot later moeten wachten op eventuele realisatie.
De oogst Gerelateerd aan de omvang en budget van het project worden op veel plaatsen in het landschap maatregelen voorbereid en in uitvoering genomen om breuken herkenbaar en beleefbaar te maken. De maatregelen in
Er is een ruime oogst aan op beleving gerichte maatregelen tot stand gebracht.
voorbereiding en uitvoering worden als ‘passend’ en evenwichtig ervaren, een indrukwekkend pallet aan maatschappelijke invalshoeken is samengebracht.
5
Tijdens Breuken Beleven is stilgestaan bij de vraag wat nu onder evenwichtig zichtbaar en beleefbaar moet worden verstaan. Een overdaad aan infoborden en andere artificiële elementen zoals peilbuizen kan tot hinder en landschapsvervuiling leiden, althans kan zo worden
Daarbij komen onder meer cultuurhistorie, recreatie, toerisme, leefbaarheid en onderwijs als invalshoeken goed aan bod.
ervaren. Voor natuurlijke kenmerken van breuken en wijsgronden is de positie ingenomen dat zichtbaar op zoveel mogelijk plaatsen juist wenselijk is. Voorbeelden zijn terreintredes, typische flora en fauna en bijvoorbeeld de bruine kleur van kwelwater. Het schaalniveau van de breuk, van de wijstgronden en van het kenmerkende landschap kan prima op enkele infoborden en een app worden weergegeven en in routes worden benadrukt. Het project was ingewikkeld maar passend georganiseerd gezien het grote aantal deelnemende partijen en de
Voor beleefbaar maken van natuurlijke kenmerken geldt ‘hoe meer hoe beter’; voor toepassing van artificiële elementen zoals info-borden geldt ‘met mate’.
beperkte doorlooptijd. De beperkte doorlooptijd maakte evident dat niet alles sequentieel geschakeld zou kunnen worden, met ruime tussenpozen voor ‘rijping’ en afstemming. Dat houdt in dat soms voor meer afstemming gekozen zou zijn als er meer kalendertijd zou zijn geweest. De subsidie-voorwaarden en het feit dat alle initiatiefnemers aanvrager zijn, brengt met zich mee dat niet eenvoudig iets veranderd kan worden wat betreft betrokkenen, rollen en verdeling van budget. Nieuwe inzichten vragen daar soms wel om. Juist in een project dat vernieuwend is zou er meer ruimte moeten zijn tot aanpassingen als nieuwe inzichten daar aanleiding toe geven. In Breuken Beleven zijn de betrokkenen er toch in geslaagd om op creatieve wijze enkele nieuwe partijen zoals de VVV, Natuurmonumenten en VELT bij het project te betrekken.
Administratieve subsidiekaders zorgden er ook in Breuken Beleven voor dat bijsturen op basis van nieuwe inzichten lastig bleek, maar wel is gelukt!
Follow-up Het volledig zichtbaar maken van de breuken en wijstgronden vraagt om een aanpak op grotere schaal dan enkel Gemert-Bakel, daarvoor is blijvende aandacht in de gehele provincie Brabant voor herstel van breuken en wijstgronden en zichtbaar en beleefbaar maken nodig, ook Limburg heeft belangstelling getoond. Maar ook binnen Gemert-Bakel moet opschalen naar het niveau van de gehele gemeentelijke samenleving nog plaatsvinden. Voor de realisatie en opschaling wordt ook aan een sterkere betrokkenheid van het lokale bedrijfsleven, horeca, onderwijs, buurgemeenten en bijvoorbeeld natuurcentrum de Maashorst gedacht.
6
