Koert Donkers wordt Nederlands eerste Greenkeeper of the Year

Jaargang 25 nr. 1, 2014

Vakblad voor Greenkeeping

Koert Donkers wordt Nederlands eerste Greenkeeper of the Year

NGA-pagina’s • Greenkeeper of the Year • 5 redenen surfactants • Evolutie van de tool van de toekomst • Maaien met de 350cm brede Brielmaier • Research op Blijenbeek • Ooievaaarsnest • Rassenkeuze belangrijker dan hoeveelheid zaaizaad • Golfshows Harrogate en Orlando • Bijna op de honderd • Stressgyard Technologie

The leader in golf. Kiezen voor Toro is kiezen voor topprestaties. De conditie en de bespeelbaarheid van een golfbaan zijn dé beslissende factoren waarom mensen voor een specifieke golfbaan kiezen, en nog belangrijker, weer terugkomen. Om dat te realiseren heeft Toro een brede lijn innovatieve producten ontwikkeld, die het marktleiderschap van Toro in vrijwel alle sectoren van de golfbranche bevestigen.

Toro: De juiste keuze

EGCOA

P R E F E R R E D S U P P L I E R

www.toro.com

www.jeanheybroek.com

2

www.greenkeeper.nl

www.greenkeeper.nl

3

4

www.greenkeeper.nl

13

Ook golfers worden ziek

Norbert Lischka van het Duitse bedrijf Der Rasenfuchs stuurde ons een overpeinzing over schimmelziektes. Lischka pleit als golfbaanconsultant voor meer tolerantie ten opzichte van ziektes op de green en de golfbaan. Zijn motto: ook golfers worden ziek, dus waarom greens niet?

www.greenkeeper.nl

5

Colofon Greenkeeper -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt zes keer per jaar in een oplage van 1.750 exemplaren verspreid onder (hoofd)greenkeepers, baancommissarissen, managers en bestuurders van golfaccommodaties, toeleveringsbedrijven, overheden en individuele abonnees. Redactie & commercie NWST NeWSTories bv Fransestraat 41 6524 HT Nijmegen T 024-3602454 F 024-3602464 I www.greenkeeper.nl M [email protected]

Science In een aantal proeven is de invloed van verschillende hoeveelheden zaaizaad op de bespeelbaarheid van sportvelden zaad gaf een eerder bespeelbaar veld

Postbus 569 6500 AN Nijmegen

Redactiecommissie Casper Paulussen, Lambert Veenstra, Gerard van der Werf, Peter Schalk, John van Hoesen, Arijan van Alphen Abonnementen 69,- per jaar. De abonnementsperiode loopt van 1 januari tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke wederopzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Greenkeeper c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. Greenkeeper wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.greenkeeper.nl

Rassenkeuze belangrijker dan hoeveelheid zaaizaad

getoetst. Het gebruik van meer zaai-

Hoofdredacteur: Hein van Iersel ([email protected] Redacteurs: Broer de Boer ([email protected]) Santi Raats ([email protected]) Ruud Jacobs ([email protected]) Vormgeving: Marie Cecile Oosterhout Advertenties: Alberto Palsgraaf ([email protected]) David Scholte ([email protected]) Peter Jansen ([email protected])

6

44

met een dichtere zode. De voorsprong van een hoge zaaizaadhoeveelheid verdween na een aantal maanden van bespeling.

38

‘Meten is weten’ Achtergrond Afgelopen jaar heeft hoofdgreenkeeper Ronald van Os met zijn team en in samenwerking met Dutch Outdoor Concepts op golfbaan Landgoed Bleijenbeek een praktijkproef gedraaid met het Marathon-programma van Melspring. Hoe is de één jaar durende test bevallen?

en verder Nederlandse Greenkeepers Associatie 30

Informatiepagina’s

Actueel 9 Nieuws 17 Iseki met 100pk onder de kap 28 Green deal 51 Nieuw gewasbeschermingsmiddel op de mat

Fotospread 18 42

In de nesten Sherlock Holmes

Achtergrond 48 52

Evolutie van de tool van de toekomst TURFx Thatch Control

Science 54

Uitzicht op groener aanzicht door wetenschappelijk inzicht

Column 58

Hoofdredactioneel

inhoud 14

Niet heel veel nieuws in Orlando en Harrogate, maar de sfeer een beetje beter Actueel

De onlangs georganiseerde golfshows in Engeland (Harrogate) en de Verenigde Staten (Orlando) hebben hogere bezoekersaantallen laten zien. Daarnaast spraken de standhouders over een goede stemming. Al met al een positief beeld.

20

Koert Donkers wordt Nederlands eerste Greenkeeper of the Year Greenkeeper of the Year Award Op donderdagavond 16 januari 2014 werd Koert Donkers, hoofdgreenkeeper op Princenbosch, uitgeroepen tot Greenkeeper of the Year 2014. Dat gebeurde op Golfpark Almkreek. Koert Donkers, de man op de foto met de grootste schaal in handen, nam het op tegen drie andere genomineerden.

34

Maaien met de 350 cm brede Brielmaier Techniek De Brielmaier is volgens opgave van de importeur een machine om hellingen tot maximaal 70 procent te maaien. Deze ruwterrein maaier met messenbalk heeft een volledig hydraulische wielen maaiaandrijving die traploos instelbaar is. Voor golfbanen is de Brielmaaier vooral interessant om die specifieke stukken natuur te maaien waar je met groot materieel liever niet komt.

www.greenkeeper.nl

7

Kennisupdate | Demodag

Sportvelden Aanleg - onderhoud - renovatie

17 APRIL Schijndel

TOEGANG GRATIS

jaar

Demodag SPORTVELDEN

17 april

2014

gek op gras

www.demodagsportvelden.nl

17 april 2014 • 12.30 uur tot 16.30 uur RKSV Schijndel Sportpark Zuideinderpark

8

www.greenkeeper.nl

greenkeeper september 2013 .pdf 1 8/12/2013 3:51:18 PM

Nieuws

greenkeeper september 2013 .pdf 1 8/12/2013 3:51:18 PM

Hans Kamphuis

dering van de markt geven beide partijen een goede basis voor de toekomst'. Ewout in ’t Veld van Duchell: 'De golfbaan vraagt steeds meer om oplossingen op maat. Pinseeker biedt dat, van houten borden tot graniet en recycled plastic, naar klantwens uitgevoerd en met productie in Engeland. Deze hoogwaardige productlijn is een uitstekende aanvulling op ons productpakket'.

nieuwe algemeen directeur Aquaco Hans Kamphuis is per 1 februari algemeen directeur van Aquaco Holding B.V. In deze functie geeft hij leiding aan het management team van Aquaco B.V. te Elst en Perrot B.V. te Ede. Kamphuis (46) was marketing manager bij Wila B.V. en was hiervoor Managing Director van Harrems Tools B.V. Hij is zijn carrière gestart als management trainee bij Wavin KLS B.V. en heeft meerdere functies binnen de business unit Energie & Water vervuld.

Pinseeker sluit distributie deal met Duchell Pinseeker, fabrikant van custom teesigns en bewegwijzering voor golfbanen heeft per 1 januari 2014 een exclusief contract gesloten met Duchell voor de distributie van haar producten in de Benelux. Graham Greenwood van Pinseeker: “Wij zijn erg blij dat we met Duchell een stabiele partner hebben gevonden voor onze productlijn – na onze slechte ervaringen met 1-mans bedrijven is dit een zeer positieve ontwikkeling – het netwerk van Duchell er haar professionele bena-

www.greenkeeper.nl

9

• digitalisering van terreinen • biodiversiteit • hydroseeding • robot talud maaien

...meer dan golf alleen

• groene dak- en gevelbeplanting • natuurlijke waterzuivering • drainagevoorzieningen • beregeningstechniek

AHA de Man • Industrieweg 23 • NL-4762 AE Zevenbergen Tel. 0168 33 60 30 • www.ahademan.com

Golfbaan-

beregening

van afslag tot putt?

Wij hebben water in de hand Golfers willen altijd het beste uit hun spel kunnen halen. Het spreekt dan ook voor zich dat u continu investeert in de kwaliteit van uw tees, fairways en greens. Aquaco helpt daarbij. Met professionele beregeningsinstallaties voor elke golfbaan. Aquaco ontwerpt, installeert en onderhoudt efficiënte en kwalitatief hoogwaardige systemen van alle bekende topmerken. Deskundig, betrouwbaar en met oog en oor voor uw wensen en eisen. Wilt u uw golfbaan van afslag tot putt in topconditie houden? Maak dan kennis met de specialisten van Aquaco. Wij hebben water namelijk écht in de hand. Al meer dan 30 jaar!

www.aquaco.nl | 0481 - 377 177

Nieuwe baggermethode voor golfbanen in Nederland Aquamarine-Technologies is van oorsprong een Zwitsers bedrijf met diverse dochterondernemingen in Europa, maar is ook actief op de Nederlandse markt. Aquamarine-Technologies is gespecialiseerd in het uitbaggeren van waterpartijen en vijvers op golfbanen. • Voorkomt beschadigen gras op golfbaan. • Er komt nooit natte bagger op het gras. • Maken gebruik van speciale TenCate Geotube® filterzakken. • Het water wordt direct terug geleidt naar de vijver. • Deze snelle werkwijze is bijzonder schoon, geeft geen reuk, is geluidsarm en spaart CO2. • De volle zakken met grond te bedekken en in te zaaien zodat een natuurlijk landschapselement ontstaat of u gebruikt deze compost voor uw eigen golfbaan. • Nederlandstalige projectleider Mocht u geïnteresseerd zijn dan adviseren wij u graag. Korting voor eerste opdrachtgever/golfbaan in Nederland Altwistrasse 4 CH-8153 Rümlang Zwitserland T: +31 62 0746418 F: +41 44 8178027 www.aquamarine-technologies.ch

Nieuws Imants komt met

Vrijwilligers van de

Mini-Rotoknife

Doornse Golf Club

Imants heeft op de afgelopen BTME in Harrogate de Mini-Rotoknife geïntroduceerd. De nieuwe Rotoknife is volgens het persbericht dat de introductie geeft de ideale combinatie tussen een compact formaat en snelheid en gemak van werken en kan zowel achter een compact tractor als een utility-vehicle worden gebruikt. De machine kan ingesteld op verschillende werkdieptes beginnende bij een maximale diepte van 100 mm. De slits staan hierbij 50 mm uit elkaar.

helpen mee met onderhoud Een aantal vrijwilligers van de Doornse Golf Club helpen mee met een groot deel van het onderhoud aan 'hun' golfbaan. Dat is te lezen in een artikel op De Nieuwsbode Heuvelrug. Met gepaste trots tonen zij een deel van de aangeschafte machines die hen gaan helpen om, tegen veel lagere kosten, de kwaliteit van de baan verder te verhogen. Het onderhoud van een golfbaan, hoe klein ook, is een hoge kostenpost. De eigenaar van de golfbaan kwam met het verzoek aan de Doornse Golf Club om eens mee te denken hoe deze kosten konden worden teruggebracht. Het antwoord kwam snel en was simpel: zelfwerkzaamheid. Gelukkig beschikte de "Doornse" al over een ploeg enthousiaste vrijwilligers, die op

maandagochtenden bij elkaar kwamen om te klussen in en rond de baan. Heggen werden geknipt, takken gesnoeid en ook kleine reparatiewerkzaamheden werden uitgevoerd. Het echte onderhoud, zoals maaien, bemesten, onderhoud bunkers en vijvers, werd tot voor kort uitgevoerd door een hoveniersbedrijf. Het plan was nu om een aantal van die werkzaamheden over te nemen, waardoor honderden uren en veel geld kon worden bespaard. Het specialistische werk, zoals onderhoud van greens en fairways, blijft aan een hoveniersbedrijf toevertrouwd. De golfclub had zelf geen maaimachines, dus ging de stichting akkoord met de aanschaf van een viertal (tweedehands) maaimachines bij de firma Veldhuysen. Tegelijkertijd werd er door de ‘Doornse’ een opslagruimte voor het machinepark gebouwd en kregen de vrijwilligers training in de juiste bediening en het veilig gebruik van de machines.

Innovators in Turf Maintenance R: AA ras B K I stg SCH e) kun or de E B w o NU (nieu eads v jder. r h e ri Me igings O zelf n rei RED MA

Het nieuwe MAREDO MFrame waaraan verschillende MHeads gemonteered kunnen worden. Mechanische aangedreven dus geen slip en lekkages meer.

/maredobv

Bezoek ons op

De dag van de Sport Expohal Houten

The HEAD specialist

www.maredo-bv.com

06 2456 9293

[email protected]

Tijd voor de bodem……. BioBodem: enting van Mycorrhizae en ander bodemleven voor een goede aanslag. Structuur-Actief: bodemverbetering bij aan- en verplant van planten en bomen. Turfstrooisel, cocosgrond, kalk, Basaltmeel & Bentoniet.

Meer weten? Vraag onze informatie aan of neem direct contact met ons op. Innogreen is partner van nl greenlabel Innogreen Advies: bodemkundig & bemestingsadvies Innogreen Aqua en Climate: installatie techniek, beregening & pompen

Innogreen: passie voor groen!

www.innogreen.nl Beatrixhaven 25 / 4251 NK Werkendam T:0183-509796 F: 0183-509795 E: [email protected]

Pioneering the Future

GreenPower Als de hoogste kwaliteit telt • Uniforme grasmat door gecontroleerde groei • Sterke graszode met hoge weerstand • Uniek: kaliumnitraat als kali-bron • Gebalanceerde NPK formules • Fijne korrel voor optimaal strooibeeld

www.haifa-group.com 12 www.greenkeeper.nl

Pleidooi voor meer tolerantie

Ook golfers mogen ziek worden waarom greens dan niet? Norbert Lischka van het Duitse bedrijf Der Rasenfuchs stuurde ons deze overpeinzing. Lischka pleit als golfbaanconsultant voor meer tolerantie ten opzichte van ziektes op de green en de golfbaan. Zijn motto: ook golfers worden ziek, dus waarom greens niet? Greenkeepers zijn niet alleen grasmaaiers, maar ook gekwalificeerde professionals die verantwoordelijk zijn voor een optimale gang van zaken op de golfbaan. Daaronder valt: • • • • • • •

Dagelijks zorg dragen voor optimale speelomstandigheden Professionele voorbereiding van toernooien en wedstrijden De juiste, milieuvriendelijk en duurzame zorg voor fairways en greens De juiste toepassing van meststoffen en chemicaliën Specifiek gebruik en beheer van irrigatie Communicatief personeelsmanagement van ten minste vijf werknemers Kosteneffectief onderhoud van het machinepark

Ziekten in greens en fairways zijn een fact of life, zeker in de wintermaanden We kunnen daarbij niet verantwoordelijk gehouden worden voor alle ziekten op de greens en fairways. De zero tolerance van golfspelers ten opzichte van ook maar de kleinste aantasting van een green is nergens op gebaseerd en kom je in geen enkele andere sector tegen. Dit is dan ook niet acceptabel en past niet bij de huidige tijdgeest. Ook golfers kunnen ziek worden en voor een tijdje op de baan ontbreken. Daarom pleit ik voor een doelgerichte benadering en discussie met betrekking tot dit onderwerp. Ziekten in greens en fairways zijn een fact of life, zeker in de

wintermaanden. Deze ziekten zijn in het voorjaar niet aangenaam om te zien en verstoren het spel, zeker als het om aantastingen op de green gaat. Maar het hoort er nu eenmaal bij, het is een onderdeel van onze sport. De golfsport en golfers moeten leren omgaan met de realiteit en de grillen van Moeder Natuur. Hoe meer druk de golfer op de greenkeeper uitoefent om snellere greens te realiseren, des te groter de kans dat ziektes de kop opsteken door meer stress op het gras. Het beleid van de EU is er nu al op gericht om het aantal fungiciden de komende jaren te verminderen en wellicht zelfs helemaal te verbieden. Greenkeepers moeten het niet meer accepteren om altijd maar de zwartepiet toegeschoven te krijgen. Ook golfers zijn verantwoordelijkheid voor de flora en fauna op en rond de baan; zij hebben het voorrecht om in deze groene oase die ‘golfbaan’ heet van hun hobby te mogen genieten. Als greenkeeper mag je daarom van de golfer ook een redelijke mate van tolerantie vragen. Alleen dan zijn greenkeepers in staat om te blijven bijdragen aan het voorbestaan van deze geweldige sport in de natuur. Norbert Lischka (Der Rasenfuchs)

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: http://www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4394

www.greenkeeper.nl

13

Niet heel veel nieuws in Orlando en Harrogate, maar de sfeer een beetje beter Jacobsen AR722T

De onlangs georganiseerde golfshows in Engeland (Harrogate) en de Verenigde Staten (Orlando) hebben hogere bezoekersaantallen laten zien. Daarnaast spraken de standhouders over een goede stemming. Al met al een positief beeld. Auteur: Cees Wolters

Op de BTME show in Harrogate georganiseerd door de Engelse greenkeepersorganisatie BIGGA waren, anders dan voorheen behoorlijk wat primeurs te zien. Bij binnenkomst konden de deelnemers, waaronder een delegatie van 45 greenkeepers die via de NGA en de Pols Groep de beurs bezochten, niet om de nieuwe Jacobsen AR722T zevendelige cirkelmaaier heen. Deze was pontificaal voor de ingang geplaatst op een hellend platform. Met de AR722T betreedt Jacobsen voor het eerst de markt van de zevendelige roughmaaiers. De machine onderscheidt zich door een relatief hoog motorvermogen en een uitbreekbeveiliging op de buitenste maaidekken ter voorkoming van schade bij het eventueel raken van obstakels. Jacobsen Groomer/Borstel systeem

Toro toonde een nieuwe bunkerharkmachine. Deze Sandpro 2040Z is gebaseerd op zero-turn techniek die we kennen van maaiers. Door deze techniek moet de machine goed uit de voeten kunnen in kleine bunkers en zorgen voor een hoge productiviteit. Een speciale rubber hark is

14 www.greenkeeper.nl

zo gemaakt dat hij aan de binnenzijde opklapt bij het maken van scherpe bochten. In Orlando waar de Amerikaanse Greenkeepers Associatie (GCSAA) samen met de golfbaaneige-

naren (NGCOA) de Golf Industry Show organiseren liet John Deere de meeste nieuwe producten zien. Als eerste een serie van twee handbeluchters, de zogenaamde Precision series. Deze A40 en V40 beloven door de vrij pendelende beluch-

Techniek

Toro Multipro

Toro Sand Pro 2040Z

tingseenheid een constante werkdiepte en perfect ronde gaten ook op de meest geonduleerde greens. De A40 is de standaard machine, de V40 combineert de beluchter met een verticuteermachine er gelijk achter. Op de Golf Industry Show toonde John Deere ook haar nieuwe platforms voor fairways en roughmaaiers en Stage IIIB dieselmotoren voor deze modellen. Het nieuwe platform biedt door de elektronische aansturing van hydraulische systemen diverse instelmogelijkheden voor greenkeepers om de machine op de omstandigheden aan te passen. Technieken die we ook op John Deere’s tractoren tegenkomen worden hiermee vertaald naar maaimachines. Op de stand van Toro waren onder andere de nieuwe Greenspro 1240 greens roller te zien. Aanpassingen betreffen onder andere een nieuwe, eenvoudige te gebruiken, trekbeugel, een verbeterde zitpositie inclusief een eenvoudig verstelbaar stuurwiel. Andere noviteit was een 250 cm breed, contourvolgend maaidek voor de Groundsmaster 360 cirkelmaaier.

Toro Groundmaster 360

Een andere noviteit van Toro is zelfrijdende veldspuit Multi Pro 1750, de opvolger van de Multi Pro 1250. Deze spuit gebruikt het spuitsysteem van de Multi Pro 5800. Jacobsen liet op de Golf Industry Show een nieuw groomer/borstelsysteem voor greenmaaiers debuteren. Dit nieuwe systeem geeft greenkeepers meer opties en combinaties naast het bekende Turfgroomer systeem. Zo kan naast een groomer-as worden gekozen voor een borstel in drie verschillende hardheden en kan bijvoorbeeld ook een combinatie van gladde voorrol met groomer of borstel worden gekozen. Ook kan door het wisselen van een snaar worden gekozen voor voorwaartse of achterwaartse rotatie. De auteur Cees Wolters is werkzaam als adviseur bij Pols Zuidland

John Deere V 40


www.greenkeeper.nl

15

OCCASIONS GOLFEQUIPMENT De machines en de prijzen zijn scherp! 1-DELIGE GREENMAAIER 3-DELIGE GREEN / TEE-MAAIER 3-DELIGE TEE-MAAIER 5-DELIGE FAIRWAYMAAIER 7-DELIGE FAIRWAYMAAIER 1-DELIGE ROUGHMAAIER 3-DELIGE ROUGHMAAIER ZELFRIJDENDE SPUITMACHINE TRANSPORTER BEZANDER BUNKERRAKE VERLUCHTINGSUNITS TRANSPORTER

1 X TORO GR 1000 5 X TORO GR 3250 1 X JOHN DEERE 2500 E HYBRID 1 X TORO RM 2300 1 X TORO RM 5300 1 X TORO RM 4500 2 X TORO RM 6700 1 X TORO GM 325 1 X TORO GM 3000 2 X TORO GM 4000 1 X TORO MP1250 1 X TORO WORKMAN 3200 B 2 X TURFCO METE-R-MATIC 1 X JOHN DEERE 1200A 1 X MAREDO VIBE SPIKER DIV. CLUBCAR EN YAMAHA

www.bergmachines.nl


Bij de honderd Iseki met 100 pk onder kap, prima machine voor landbouw en als aannemersmachine voor golf en sport Wie het assortiment van de typische compacttractor-merken als Kubota en Iseki van pakweg tien jaar geleden vergelijkt met dat van nu, zal één ding concluderen: alles wordt zwaarder. Deze merken breiden hun assortiment fors uit met tractoren in de hogere pk-klasse. Iseki brengt zelfs al tractoren op de markt met 100 pk onder de kap. Auteur: Hein van Iersel Die trend van zwaardere compacts, hoewel het dan formeel natuurlijk geen compacts meer mogen heten, hangt nauw samen met het werk dat wij met deze tractoren verricht willen hebben. Met een cirkelmaaier in de driepuntshef kun je met een paar pk uit de voeten. Een zware Vertidrain of Field Top Maker verdient serieuze power onder de kap. Nu is feit dat merken als Iseki geen zwaardere tractoren leverden, vooral marktgestuurd. Alle grote merken zijn nauw vervlochten met elkaar en spelen allemaal leentjebuur bij de andere merken in en buiten hun groep. Iseki bijvoorbeeld werkt voor krachtpatsermodel de TJA 8000 samen met het Finse motorenmerk Sisu. Deze motorenfabrikant is inmiddels redelijk bekend in Nederland, en levert onder andere ook motoren voor Massey Ferguson, Fendt en Valtra. De nieuwe zwaargewicht van Iseki bestaat in totaal uit drie modellen in de vermogensklasse van 80 en 100 pk met een inhoud van 3,3 liter. Tractoren in deze gewichtsklasse worden eigenlijk

alleen met een cabine geleverd, hoewel Isekiimporteur Van der Haeghe de optie openhoudt om de 80 pk-tractor in een open versie geleverd te krijgen. De cabine is standaard uitgevoerd met airco en luchtgeveerde zitting. De drie-cilinder Common Rail motoren zijn zoals gezegd van het Finse merk Sisu. De trekkers hebben een mechanische transmissie met omkeerschakeling. De rijsnelheid van deze trekkers varieert van 0,3 km/u tot 40 km/u. De 80 pk heeft 18 versnellingen vooruit en 18 achteruit, de 100 pk-versie heeft 36 versnellingen vooruit en 36 achteruit. De 100 pk heeft een high/low. Iseki heeft de 4WD-versies van deze tractoren voorzien van zijn super full turn-patent. Dat betekent dat bij een scherpe bocht de voorwielen iets sneller zullen draaien en de machine, als het goed is, daarmee zonder schade voor de ondergrond door de bocht getrokken wordt. Deze techniek werkt feitelijk hetzelfde als het bi-speedconcept van Kubota. Bij scherp insturen trekt een grotere voorloop van de 4WD de tractor de bocht

door. Dit werkt logischerwijs natuurlijk alleen in de veldgroep. Deze 4WD-tractoren hebben verder als eigenschap dat men kan kiezen voor 2WD- en 4WD-aandrijving en tussen 2WD en 4WD met super full turn. De Iseki TJA 8000-serie is ideaal voor cultuurtechnische klussen vanwege de ideale verhouding eigen gewicht/ hefvermogen/ motorvermogen. Ook de relatief kleine buitenmaten, waarin het DNA van de compacttractor nog te herkennen is, dragen hieraan bij. De TJA 8100 is te koop vanaf € 47.640. Importeur in Nederland is Van der Haeghe bv, met een vestiging in Geldermalsen.


www.greenkeeper.nl

17


In de nesten Ooievaarsnestenbouwers Henk en Gerda van Zetten uit Wageningen zitten flink in de nesten. Ooievaarsnesten welteverstaan. Op dit moment is er veel vraag naar nesten. Bovendien zijn er steeds meer ooievaars in Nederland. Reden voor particulieren, gemeenten en natuurclubs om een ooievaarsnest te bouwen. Henk van Zetten is een van de weinige beroepsmatige nestenbouwers en maakt er zo'n 50 per jaar. Het is een volledige neventak van het agrarisch bedrijf van Van Zetten geworden. Zie ook: www.ooievaarsnesten.nl Foto en tekst: Gert Janssen

www.greenkeeper.nl

19

Koert Donkers wordt Nederlands eerste Greenkeeper of the Year Op donderdagavond 16 januari 2014 werd Koert Donkers, hoofdgreenkeeper op Princenbosch, uitgeroepen tot Greenkeeper of the Year 2014. Dat gebeurde op Golfpark Almkreek. Koert Donkers, de man op de foto met de grootste schaal in handen, nam het op tegen drie andere genomineerden. Auteur: Broer de Boer De verkiezing, een initiatief van vakblad GREENKEEPER, werd dit jaar voor het eerst in de geschiedenis van Nederland en België gehouden. Het afgelopen jaar is een jury onder voorzitterschap van voormalig course-manager Wim Smits druk bezig geweest met het interviewen, bezoeken en evalueren van de ongeveer vijftig kandidaten die meedongen naar de prijs. Deze vijftig kandidaten, afkomstig uit Nederland en België, zijn voor het overgrote deel aangemeld door hun collega’s.


Aan de feestelijke uitreiking op Golfpark Almkreek ging een internationaal lezingenprogramma vooraf, over onderwerpen als duurzaamheid, grassoorten en maaitechnieken van de toekomst. De circa 150 genodigden hadden zich extra feestelijk uitgedost in passende kleding: een toepasselijk groen accent voerde daarbij de boventoon. De winnaar, Koert Donkers, kreeg naast de winnaarsschaal een masterclass aangeboden bij Winston University in Duitsland, met een cursus van de beroemde professor of turfgrass Al Turgeon van Penn State University uit de

VS. Koert Donkers (41) is een hoofdgreenkeeper die behoorlijk in zichzelf heeft geïnvesteerd. Hij heeft zijn zaakjes uitstekend voor elkaar op golfbaan Princenbosch, waar hij hoofdgreenkeeper is. Koert is lid van het managementteam en is initiatiefrijk op velerlei terreinen. Hij volgde naast de reguliere vakopleidingen verschillende aanvullende cursussen en is in het bezit van het Gleneagles Golf Award Certificate. Donkers vindt zijn uitverkiezing een hele eer, maar voegde er wel aan toe dat het onderhoudswerk op een golfbaan door een hele ploeg greenkeepers gedaan wordt:

Greenkeeper of the Year Award

Juryvoorzitter Wim Smits houdt de spanning voor de zaal en journalist Ton van’t Hek er nog even in.

De jury heeft zich serieus op haar taak geworpen. Naast Wim Smits werd deze gevormd door Gerard Jol (links), Alexander de Vries (rechts), Philippe Mallaerts, Jos Theunissen en tenslotte de golfarchitect Bruno Steensels.

‘Zonder hen had ik niet bereikt wat ik nu bereikt heb, namelijk bekendheid en waardering.’ Organisator Hein van Iersel, hoofdredacteur van vakblad GREENKEEPER, over de verkiezingen: ‘In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk wordt in België en Nederland het beroep van greenkeeper niet altijd op de juiste waarde geschat. Daarom is het een goede zaak dat er een onafhankelijke beoordeling van deze beroepsgroep wordt gegeven door een onafhankelijke jury, die raakvlakken heeft met het vak. Wij hopen dat hierdoor meer inzicht en begrip

ontstaat voor het belangrijke beroep van greenkeeper. In dit licht bezien juichen we dit initiatief van harte toe en we waarderen het dat zo veel greenkeepers zich middels deze verkiezing durven onderscheiden. Het niveau van de Nederlandse greenkeeper ligt hoog, maar we hopen dat dat niveau door het organiseren van een verkiezing en de waardering die daarbij hoort op een nog hoger plan komt te liggen! Daarbij geldt ook dat de greenkeeper in de toekomst zal worden geconfronteerd met stevige uitdagingen. Ik noem alleen maar het dreigende verbod op chemie en de moeilijke economische situatie waarin veel golfbanen zich nu bevinden. Bepaalde banen maken nu al de – wat mij betreft foute – keuze om hun onderhoudsbudget teug te schroeven.’


www.greenkeeper.nl

21

Greenkeeper of the Year Award

De feestelijke ingerichte zaal bij Golfpark Almkreek was met circa 150 gasten tot de laatste plaats bezet.

Kanshebber Erik van Wijhe, hier met partner, hoofdgreenkeeper bij golfclub Havelte in dienst van Vos Ruinerwold Golf.

De vier kanshebbers tijdens een spelletje golf. Hun verrichtingen werden vertoond op een ludiek filmpje.

De Belgische kanshebber Kris van Ingelgem, hier met zakenpartner, waarmee hij tegenwoordig Antwerp Golf runt.

Ruud Moonen, hoofdgreenkeeper van de Eindhovense Golf. Ook deze kanshebber greep naast de hoofdprijs: een masterclass aangeboden bij Winston University in Duitsland.

Winnaar Koert Donkers is heel blij en verrast als hij het goede nieuws hoort.


Hein van Iersel overhandigt een cheque van ruim 750 euro aan het goede doel van deze avond, de stichting Rally For Kids.

(Advertorial)

De greenkeeper kan nu beschikken over de beste agrostisrassen beschikbaar De greenkeeper in België en Nederland is gebaad bij snelle greens, greens die weinig onderhoud en bemesting vragen. Het keuzemiddel waarop hij zich baseert is met name de STRI Bingley-lijst en de NTEP-lijst. In het Masterlinepakket zitten nu de allerbeste rassen voor de golfgreens. Agrostis Canina, kruipend struisgras: VILLA Villa zorgt voor een excellent spelvermogen met een lage nutriëntenbehoefte. Het ras werd gekweekt speciaal voor golfgreens, maar kan ook goed gebruikt worden voor tees en tennisbanen. De soort is uitstekend inzetbaar op gronden die weinig eisen stellen aan de voeding. Villa produceert een zeer mooie dichte zode en heeft de mooiste textuur van de kruipende struisgrassen. In het algemeen is het beter bestand tegen ziektes en beter droogtetolerant dan andere soorten struisgrassen. Ook de eis aan stikstof ligt op een lager niveau dan de andere struisgrassen. Villa: • Zeer dicht • Uitermate geschikt voor low maintenance • Schaduwtolerant • Uitstekende spelkwaliteit • Blijft mooi op kleur Agrostis Stolonifera, wit struisgras: COBRA NOVA Agrostis stolonifera wordt het meeste gebruikt op de greens. Wit struisgras blijkt een luxe gras te zijn, dat ook een bijdrage kan leveren aan duurzaam onderhoud omdat het bij een laag stikstof niveau uitstekend groeit. In Amerika wordt Agrostis stolonifera vooral gebruikt op golfbanen en juist ook op de putting green. Cobra Nova is het beste all-roundras voor de greens en andere “close mowing” oppervlaktes. Het is nl zeer goed bestand tegen kort maaien en creëert een mooie en snelle green. Het ras is ook zeer goed geschikt voor gebruik in greenmengsels.

Cobra Nova: • Snelle vestiging • Zeer dicht • Kan zeer goed tegen extreem kort maaien • Prima bestand tegen betreding • Blijft mooi op kleur Agrostis capilaris: gewoon struisgras: Manor Agrostis capilaris is de meest voorkomende soort in onze regio’s. Gewoon struisgras is een goede doch niet te agressieve zodevormer en heeft ondergrondse uitlopers. Met deze uitlopers vult zij de soort roodzwenkgras goed aan. Waar op puur roodzwenkgreens meestal niet korter dan 5 mm wordt gemaaid kan bij een roodzwenk/ struisgrasgreen de maaier nog wel eens wat lager worden afgesteld. Manor: • Dichte grassoort • Kan uitstekend in mengsels, ook met roodzwenk • Zeer winterharde grassoort

Cobra Nova nu ook beschikbaar met iSeed! Proeven uitgevoerd door STRI toonden overduidelijk het effect aan van de iseed coating. De conclusie was dan ook dat het effect langdurig zichtbaar bleef. Geen wonder daar de coating iSeed zorgt voor meer wortelgroei, de basis waa elke plant op bouwt. De beste rassen Agrostis nu bovenaan de STRI lijst 2014 Manor: de no 2 onder “close mowing”, na Arrowtown (beide van Innoseeds) CobraNova: de no 1 onder “close mowing” Villa: de no 2 onder “close mowing” Cobra Nova en Manor nu ook beschikbaar in het mengsel Masterline DuoBent Het Masterlinepakket is nu verkrijgbaar bij de exclusieve golfdealers: • CAV Agrotheek • DCM • Greenmix • Groen Select • Vitagro

www.greenkeeper.nl

23

colorchange

colorchange

Wij feliciteren Koert Donkers Greenkeeper of the Year

Doet u volgend jaar ook mee

5 Zichtbaar gezonder gras 5 Verbeterde bespeelbaarheid 5 Duurzame oplossing 5 Unieke formulering met

gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees altijd het etiket en de productinformatie voor gebruik. 24Gebruik www.greenkeeper.nl

Everris feliciteert Koert Donkers met de benoeming tot

Greenkeeper of the year 2014

w w w.eve r r is . nl

www.greenkeeper.nl

25

graszaadmengsels voor professionals

De beste golfprofessionals spelen op een topmat van het allerbeste graszaad. In onze mengsels zitten de toprassen van GrasGids, STRI en NTEP-lijst.

14 Greenkeeper of the Year 20 Koert Donkers

n Princenbosch hoofdgreenkeeper golfbaa

GEFELICITEERD!

Innoseeds • Postbus 1 - 4420 AA KAPELLE • Tel. 0113-347911 • Fax 0113-330110 • www.innoseeds.nl • [email protected] 26 www.greenkeeper.nl H. van Veldekesingel 150 - bus 30 • 3500 Hasselt • Tel. +32 (0)11/32.13.65 • Fax +32 (0)11/33.12.14 • www.innoseeds.be • [email protected]

Een rijke traditie op het gebied van milieu, prestaties en productiviteit. Toro: al honderd jaar innovatief.

De ene winnaar feliciteert de andere!

www.jeanheybroek.com

www.toro.com www.greenkeeper.nl

27

Green Deal, en nou weer lekker doorspuiten? Sector neemt zijn verantwoordelijkheid en zet in op verdere vermindering chemie De afgelopen maanden is er druk gelobbyd om de angel te halen uit het voorstel van staatssecretaris Mansveld, dat een compleet verbod op gewasbescherming op golfbanen inhoudt. Kunnen we de komende jaren de veldspuit blijven gebruiken en blijft het business as usual? Volgens Joris Slooten, die druk heeft meegelobbyd, is dat een foute gedachte. Auteur: Hein van Iersel Wat is allemaal gebeurd? ‘De sport- en recreatiebranche is de afgelopen maanden in gesprek gegaan met het onderzoeksbureau Tauw, dat door het ministerie gevraagd was de haalbaarheid en betaalbaarheid van een pesticidenverbod per 2017 te onderzoeken. De golfbranche (NGA, NVG en NGF) heeft deze gelegenheid aangegrepen om duidelijk te maken hoe we staan tegenover een verbod. Het is simpelweg niet haalbaar en het zou onoverkomelijke problemen opleveren. De economische schade en de schade wat betreft de kwaliteit van golf zouden niet te overzien zijn. Er zijn nog geen bruikbare alternatieven. Dit beeld kwam overigens overeen met de bevindingen in de sportsector in brede zin. Tijdens de gesprekken hebben wij daarnaast overtuigend laten zien dat de golfsector de duurzaamheidsopdracht wel degelijk serieus neemt. Golf is wereldwijd de enige sport met


een erkend duurzaamheidscertificaat (GEO) en Nederland loopt daarin ook nog eens voorop. Golf in Nederland blijft niet steken in goede bedoelingen, maar laat concrete resultaten zien. Wij hebben aangegeven op dit spoor vervolgstappen te willen nemen, in samenwerking met de betrokken partijen binnen de Green Deal. Wij zien mogelijkheden om het pesticidengebruik verder terug te dringen op basis van integrated pest management. Tevens willen we het beheer meer transparant maken. Dit laatste niet alleen om andere belanghebbende organisaties inzicht te geven; het is ook een voorwaarde om je als branche collectief te kunnen blijven ontwikkelen.’ Wat houdt die Green Deal in? ‘Op dit moment bestaat de Green Deal uit een intentieverklaring waarin de betrokken organisaties aangeven de komende tijd gezamenlijk te willen werken aan een plan van aanpak, gericht op het maximaal terugdringen van het gebruik

van pesticiden in de sportbranche. We zullen de Green Deal verder moeten invullen en tot een haalbare taakstelling voor de branche moeten komen. De BSNC heeft met de taskforce gewasbescherming de inhoudelijke discussie in de sportbranche goed op gang gekregen en weten te stroomlijnen. Ook daar ontstond de gedachte dat beperking van het gebruik van pesticiden mogelijk is en dat een Green Deal hiervoor de juiste vorm is. Mede op basis van die inzichten vond toenadering plaats tussen de sportsector, vertegenwoordigd door NOC*NSF, provinciale milieufederaties en Vewin (Vereniging van Waterbedrijven). Tijdens deze gesprekken ontstond een goede basis voor vervolgoverleg en werd de intentie uitgesproken om te komen tot een Green Deal. Van belang is nu om gezamenlijk verder op te trekken en de gedeelde belangen te benadrukken. We zijn als groep nog aan het inventariseren

Actueel

welke organisaties baat hebben bij de Green Deal en hierin een zinvolle rol kunnen spelen. Op dit moment zitten aan tafel de drinkwaterbedrijven, de provinciale milieufederaties, NOC*NSF, KNVB, NGF, NGA, NVG en BSNC.’ En nu weer business as usual? ‘Zeker niet. We moeten als golfbranche aan de slag op de reeds ingeslagen weg en vervolgstappen nemen. Certificering, verduurzaming, onderzoek, innovatie en educatie worden de komende jaren de trefwoorden voor onze sector. Voor zover er nog sprake is van vrijblijvendheid ten aanzien van het beheer van golfbanen, zal die echt moeten verdwijnen. We gaan binnen de gehele sportbranche best practices stimuleren en delen.’ Is er een einddatum waarop gewasbescherming volledig verboden wordt in golf en sport? ‘Per 2017 zal binnen de Green Deal opnieuw worden onderzocht of een verbod (met uitzonderingen) per 2020 voor sport en golf wellicht wel haalbaar en betaalbaar is. Dit zet de nodige druk op de ketel.’

Wat is het belangrijkste argument waardoor de staatssecretaris door de bocht is gegaan? Onvoldoende geld om op alternatieve wijze te bestrijden, of het inzicht dat kwalitatief beheer zonder chemie voorlopig niet mogelijk is? ‘Dat zou je het ministerie moeten vragen. Het laatste speelt zeker mee. Verder misschien het feit dat het telkens lastig blijkt om op basis van objectieve gegevens duidelijk te maken wat nu precies de milieudruk is als gevolg van het gebruik van pesticiden in een specifieke sector zoals de sportbranche, vergeleken met grootverbruikers zoals landbouw, tuinbouw etc. Het ministerie handelt voor een belangrijk deel vanuit het voorzorgsprincipe. Dat is begrijpelijk, maar de maatregelen moeten wel proportioneel zijn, anders sla je als overheid de plank mis en bereik je op termijn je doel niet. Een verbod zonder overtuigende medewerking van de branche zou bovendien moeilijk te handhaven zijn. Het is altijd beter om gezamenlijk op te trekken in dit soort ambitieuze trajecten. Vandaar dat we blij zijn met de Green Deal.

Beide partijen slagen er trouwens onvoldoende in om de eigen standpunten overtuigend met harde gegevens te onderbouwen. De Green Deal moet daar verandering in brengen. We zullen tot heldere definities en criteria moeten komen en een methodiek moeten bepalen waarop we gezamenlijk kunnen sturen.’ Eigenlijk is het gebruik van chemie in golf al relatief laag; waarom dan toch die ophef? ‘Dat het gebruik relatief laag is, is mooi en komt onder andere doordat we gewetensvolle greenkeepers hebben die hun vak serieus nemen en weten wat ze moeten doen en moeten laten. Zoals gezegd blijft het voor de speelkwaliteit nodig om terug te kunnen vallen op de toegestane middelen. Zorgvuldig gebruik staat daarbij voorop en de middelen mogen pas worden toegepast als blijkt dat andere maatregelen onvoldoende werken. Het zou natuurlijk prachtig zijn als pesticiden niet meer nodig waren, maar we moeten realistisch blijven: zover zijn we nog niet. Ik ben er wel van overtuigd dat we ons meer moeten focussen op het totale systeem bodem-water-gras, zodat we er op termijn in slagen om de grasmat minder vatbaar te maken voor ziektes, schimmels en plagen. Voorkomen in plaats van genezen. Dat is de reden dat de golfbranche inzet op wetenschap, innovatie, educatie, nationale en internationale samenwerking met de Dutch Turfgrass Research Foundation en het initiatief voor een leerstoel bij de Wageningen Universiteit.’ Joris Slooten mailt op de valreep nog een laatste opmerking door over dit artikel. De brief van Mansveld is weliswaar een belangrijk beleidsstuk, maar uiteindelijk beslist de kamer en het debat waar de uiteindelijke regelgeving wordt vastgesteld moet nog plaatsvinden.

Joris Slooten


www.greenkeeper.nl

29

NGA-Nieuws

Woord voorzitter… Uit onderzoek blijkt dat Nederland wat betreft zorgverzekering, stroomleveranciers enzovoort minder overstappers heeft ten opzichte van voorgaande jaren, en dat de werkende Nederlander er in 2014 weer iets op vooruitgaat. Eindelijk goed nieuws dus voor de bv Nederland. Maar hoe gaat het met onze bv van greenkeepers? Als we even een snel rondje doen en om ons heen kijken, lijkt het wel of er nu pas ingegrepen wordt en er weinig positief nieuws te bespeuren valt in golfend (greenkeepend) Nederland, hoewel de golfsport nog nooit zo’n mooi jaar gekend heeft. Denk maar eens aan al die talenten die we hebben; dat moet toch nog meer mensen inspireren om ook te gaan golfen. Joost Luiten, Dewi-Claire Schreefel en Christel Boeljon zijn bij de Golf Awards niet zomaar verkozen tot beste golfer en golfsters van het jaar. En als het birdiewatcher Joost niet lukt om de bv Nederland op de kaart te zetten in 2014, dan weet ik het ook niet meer. Is de eerst verkozen Greenkeeper van het jaar 2013, Koert Donkers, in staat om ons vak weer onder de aandacht te brengen? En is het niet toevallig dat drie van de vier genomineerden al sinds jaar en dag lid zijn van de NGA? Dit geeft toch aan dat de NGA iets heeft kunnen betekenen voor de loop-/golfbaanplanning van deze heren. Zou dit de bv Greenkeepend Nederland eindelijk wakker schudden, en doen beseffen dat 68 euro per jaar investeren in je eigen toekomst kan leiden tot persoonlijke groei wat betreft kennis en vaardigheden, én tot deze prachtige titel? Even daargelaten dat het geen NGA-titel betreft, want dan zouden wij ruim vijftig procent van de Nederlandse hardwerkende green-/hoofdgreenkeepers moeten uitsluiten van deelname, en dan is het de vraag of deze titel nog zo veel waarde zou hebben. Nee, voor ons is elk NGA-lid al een topper die zich thuis voelt bij onze club van sporters, want ook greenkeeping is een topsport die je vooral samen doet. Eigenlijk vind ik dus dat het hele team van Koert een prijs heeft verdiend. Maar de eer en de prijs gaan naar Koert. Bij dezen feliciteren we hem dan ook van harte. We hopen dat hij een heel jaar lang ambassadeur zal zijn voor ons vak en alle werkgevers ervan kan overtuigen hoe belangrijk het is om te investeren in kennis. En indien er toch bezuinigd moet worden, dit dan nooit te doen op greenkeeping! Ook onze golfer en golfsters van het jaar willen graag de kwaliteit op onze Nederlandse golfbanen behouden. En ook al was de eerste Greenkeeper Award geen non-profit NGA-activiteit omdat wij daarmee te veel greenkeepers zouden uitsluiten, en is het een licht commercieel getint feestje van onze vrienden van NWST geworden, daar kan ik prima mee leven. De volgende editie mag wat mij betreft breder zijn, door de hele golfbranche gedragen worden en uitgroeien tot een echt spektakelstuk, wellicht toch in combinatie met een of andere op golf of greenkeeping gerichte activiteit. De NGA-relatievakdag? Het is maar een hint. Maar tot dusver kan ik alleen zeggen: beste NWST en sponsoren, bedankt dat jullie dit mogelijk hebben gemaakt. Het initiatief is goed, en ik ben heel blij dat het niet, zoals eerst het plan was, is gecombineerd met de uitreiking van Fieldmanager of the Year Award in een of ander voetbalstadion. Last but least: de NVG had drie golfbanen genomineerd, waaronder Het Rijk van Nijmegen, de Drentsche Golf & Country Club en Golfbaan Stippelberg, die zich onderscheiden door hun ambitieniveau, maar toch ook een beetje door fantastisch greenkeeperswerk; laten we eerlijk zijn. Golfbaan Stippelberg mocht uiteindelijk de Award in ontvangst nemen. Hoe zuur is het dan als je nu leest dat zij dit jaar ferme maatregelen moeten treffen om financieel gezond te blijven. U raadt het al… Tja, greenkeeping en de baan zijn het haasje. John van Hoesen

NGA bestuursnieuws U bent geen lid van de NGA en leest toch toevallig deze headline? Lees dan even verder, want het bestuur van de Nederlandse Greenkeepers Associatie doet een oproep aan u. De NGA heeft een enquête uitstaan onder haar vierhonderd leden om ons nieuwe beleidsplan voor de toekomst te kunnen bepalen. Maar wat leeft er bij u? Daar zijn wij zeer benieuwd naar, want misschien zijn er voor u specifieke redenen waarom u nooit heeft overwogen om lid te worden van onze associatie. Daarom hebben wij in onze enquête ook vragen opgenomen die afgestemd zijn op niet-leden van de NGA. Wij zouden het zeer op prijs stellen als u de moeite neemt om dit gedeelte van de vragen in te vullen, want als het goed is heeft iedere golfbaan in Nederland onze enquête ontvangen. U kunt de enquête ook terugvinden op onze website, of even bellen met ons secretariaat; dan ontvangt u een exemplaar thuis gestuurd.


Het bestuur hoopt ook met uw reactie zijn positionering voor de toekomst te kunnen vaststellen, want wellicht heeft u heel goede ideeën voor ons als associatie die het greenkeepersvak nog veel mooier kunnen maken dan het al is. Uw passie voor het vak is ook onze passie. Maar dan samen! Bezoek eens een regiodag met een van uw collega’s die NGA-lid is, en u zult ervaren hoe energiek, leerzaam en gezellig een NGA-regiodag is. John van Hoesen Voorzitter NGA

Agenda

Redactienieuws

27 februari

Bijeenkomst regio zuid, aanvang 9.00 uur te Mol

12 maart

Voorjaars-alv Golfclub Anderstein te

Maarsbergen, aanvang 9.30 uur

Golfbaan in beeld In deze rubriek brengen we een golfbaan onder de aandacht in woord en beeld. Het gaat om golfbanen waar recentelijk een NGAactiviteit heeft plaatsgevonden. Deze keer is het golfbaan Het Woold, waar een gesprek plaatsvond met hoofdgreenkeeper Henk Loomans. Henk, woonachtig in Asten-Heusden, is vanaf de opening van de par-3-baan in mei 2000 op de golfbaan werkzaam. In 2010 werd begonnen met de aanleg van de 18 holesbaan die in juli 2011 werd geopend. De aanleg is op een heel bijzondere wijze tot stand gekomen. Al het werk is in eigen beheer uitgevoerd met zo veel mogelijk lokale aannemers. Golfbaan Het Woold is gelegen in Asten-Heusden, nabij nationaal park De Groote Peel. Op het 90 ha grote complex bevindt zich de 18 holes par-72-championship course, op strategische manier te spelen: de Vier Eijckenbaan. Het bijzondere van het greenkeepingvak is dat je lekker in de buitenlucht werkt en ook nog onder de mensen bent. Daarnaast ben je met machines en met je handen bezig in de natuur. Henks mooiste ervaring op golfbaan Het Woold is welhaast een mooi strak geschoren golfbaan, en de opening van de baan. Doordat alles in eigen beheer en onder eigen toezicht is uitgevoerd met gaandeweg steeds meer collega’s, was de opening heel bijzonder. ‘De grootste uitdaging die wij als team hebben, is om de baan er altijd goed uit te laten zien en om knelpunten of problemen op te lossen. Wij werken met zeer korte lijntjes tussen greenkeepers, eigenaren en commissies, zodat we altijd snel kunnen ingrijpen als het nodig is.’

Wilt u lid worden van de NGA, neem dan contact op met het secretariaat via [email protected] of bel: telefoon 030-2426370. Bent u als donateur geïnteresseerd in de mogelijkheden die er zijn om de NGA financieel te ondersteunen, neem dan contact op met onze penningmeester via [email protected]. Stuurt u post, dan kunt u die richten aan: Secretariaat NGA p/a Burgemeester Verderlaan 17 3544 AD Utrecht Bent u lid van de NGA en ontvangt u het vakblad niet, neem dan contact op met de secretaris!

Henk Loomans, hoofdgreenkeeper golfbaan Het Woold

Regio E-mailadres Telefoon Regio Noord [email protected] Regiohoofd Bram Metselaar [email protected] 06-54944310 Gert-jan Hilarius [email protected] 06-40166210 Jolanda Vonder [email protected] 06-38511365 Regio Oost [email protected] Regiohoofd Coen van der Greft [email protected] 06-10808130 Arie de Jong [email protected] 06-20704034 Regio Zuid [email protected] Regiohoofd Koert Donkers [email protected] 06-51719167 Antoon Kuijstermans [email protected] 06-51512499 Eric Wijnhoven [email protected]/[email protected] 06-51059456 Regio West [email protected] Regiohoofd Frank Klaver [email protected] 06-53318953 Floris Bakker [email protected] 06-16269121 Peter Bobeldijk [email protected] 06-53864496 Chris Genemans [email protected] 06-46646215

www.greenkeeper.nl

31

contour volgend

aanbevolen

Heeft zich bewezen tijdens Dutch Open 2013

-Belucht, -Injecteert, -Stabiliseert, -Draineert, in één werk-gang!

Samen gaan we erop uit!

Wilt u uw baan ook Qualifying houden?

We doen het allemaal, iedere morgen - we kijken naar buiten door het raam en aanschouwen het weer. Ongeacht regen of zonneschijn, Everris staat voor u klaar om u te ondersteunen met kwaliteitsproducten, technische ondersteuning en service.

w w w.eve r r is . nl


NGA-Nieuws

NGA-studiereis Harrogate Jubileum: tiende studiereis met de Pols Groep en NGA zeer geslaagd Ruim veertig greenkeepers hadden zich aangemeld voor deelname aan de driedaagse BIGGA-studiereis, die voor de tiende maal werd georganiseerd door de NGA. Met een eigen bijdrage van de deelnemers en steun van hoofdsponsor Pols Groep uit Zuidland, bij velen van ons bekend als importeur van alle Textron/Jacobsen producten en meer, was de reis wederom een groot succes. Op dinsdag 21 januari jl. verzamelden alle deelnemers zich in de presentatieruimte van de Pols Groep, waar een welkomstwoord werd gesproken en een korte kennismakingsronde onder de deelnemers plaatsvond. Zoals gebruikelijk kregen de deelnemers een rondleiding door het bedrijf, waar zij kennis konden maken met een compleet andere en imponerende tak van het bedrijf. Na het uitwisselen van de laatste reisinformatie stapte het hele gezelschap in de bus om af te reizen naar Engeland, voor een van de grootste indoor-greenkeeperbeurzen van Europa. Wederom was het bekende beursstadje Harrogate het decor voor de Bigga Turf Management Exhibition. Ook buiten de beurs en het reisprogramma om is het stadje met zijn vele uitgaansgelegenheden onlosmakelijk verbonden met greenkeeping: je komt in iedere gelegenheid collega’s tegen, zodat het gesprek onder het genot van een drankje al gauw over greenkeeping gaat. Dit noemen wij de internationale kracht van verbondenheid, met andere woorden: het opbouwen en uitbreiden van buitenlandse relaties en netwerken, want je weet maar nooit waar jouw greenkeeperscarrière eindigt of begint. Voor menigeen was de beurs het decor van bekende en onbekende producten. Toch was het voor velen onder ons zoeken naar innovatieve producten en nieuwigheden. (Een uitgebreid beursverslag is overigens

NGA donateurslijst:

te vinden in deze editie van Greenkeeper.) Dit nam niet weg dat er bij de ons vertrouwde merken verbeteringen waren te zien, en opvallend genoeg veel noviteiten waarbij het gebruik van onze smartphone in de toekomst een grote rol gaat spelen. Natuurlijk was er ook het traditionele happy hour-moment, aangeboden door de firma ProGrass, gevolgd door het voortreffelijke maar bovenal gezellige diner van Textron/Jacobsen in het Vivido restaurant. Op de laatste dag van de reis werd er, zoals de traditie wil, gezocht naar iets anders dan de beurs en kwamen we uit bij Wakefield Golf Club om een praatje te maken met de superintendent, Damian Wormald. Tot onze grote verbazing werden we opgewacht door een onverwacht groot welkomstcomité van zowel bestuursleden als vele anderen van de golfclub. Tijdens de voortreffelijke, ons aangeboden lunch werden we welkom geheten door deputy headgreenkeeper Mick Shillito, club captain Keith Winston, vice-captain Jeremy Richards, greens chairman Bob Youde en secretary Elizabeth Newton. Buiten de toer over de golfbaan werden we in het clubhuis nogmaals verrast met een productpresentatie van de firma Farmura, met en door Jonathan Harmer en Graham O’Connor, die ons met hun environmental summary bestookten. Die had Damian samen met zijn Jacobsen-dealer Alan Grey even in elkaar gezet. Wat een eer moet het voor hen zijn geweest, om een hele bus vol Hollandse greenkeepers te mogen ontvangen. ‘With compliments’, zo voelde het ondanks de snijdende koude wind aan als een warm onthaal en een mooie afsluiting. Mijn dank namens alle deelnemers gaat uit naar Pols Groep Zuidland, ProGrass en Wakefield Golf Club voor deze zeer geslaagde dagen. Hopelijk tot over twee jaar!

De NGA kan niet zonder leden, maar ook niet zonder donateurs. Gelukkig hebben we bij de NGA vele donateurs uit verschillende branches, zoals:

Meststoffen/gewasbescherming/bezandingsmateriaal: Bayer Environmental Service, BVB Substrates, Compo Benelux, Heicom, Everris GreenGuard, Melspring, GreenMix, Pure4Green.

Golfbaantoebehoren en overall leveranciers: Dutch Golf-Supplies, Duchell, Euro Golf Jobs, Flevo Green Support, Heigo, Vos Capelle, Oxland, ProGrass, Range King.

Graszaden: Barenbrug Holland, Innoseeds, Queens Grass.

Golfbaanaanleg en -onderhoud en consultancy: A.H.A. de Man, Bras Fijnaart, Buiting Advies, Heijmans Sport en Groen, Dutch Outdoor Concepts, DGP Getros Handelsonderneming, Grontmij, Has Kennis Transfer, I.P.C. Groene Ruimte, J. de Ridder, Liber Greenkeeping, Mobarn, NGF, NLadviseurs,VGR Groep,Vos Ruinerwold Golf.

Beregening: Aquaco, Bas van Oosterhout, Smits Leading Water Solutions,Verhoeve Milieu & Water. Machines: C. v.d. Pols & Zn, Carrus, DBS Maaitechniek, Gebr. Bonenkamp, Jean Heybroek, Milati Grass Machines, Kraakman Perfors B.V.

www.greenkeeper.nl

33

Maaien met de 350 cm brede Brielmaier Helling tot 70 procent geen probleem De Brielmaier is volgens opgave van de importeur een machine om hellingen tot maximaal 70 procent te maaien. Deze ruwterrein maaier met messenbalk heeft een volledig hydraulische wielen maaiaandrijving die traploos instelbaar is. Voor golfbanen is de Brielmaaier vooral interessant om die specifieke stukken natuur te maaien waar je met groot materieel liever niet komt. Auteur: Broer de Boer Insiders zeggen over de Brielmaier dat dit de enige machine is op het gebied van taludmaaiers, waarbij in de afgelopen decennia innovaties van betekenis zijn doorgevoerd. De bijzonder vormgegeven machine is verkrijgbaar met afstandsbediening met signaal en display waarop diverse functies zijn af te lezen. De tweewielige machine heeft een dubbele noodstopvoorziening en een unieke bediening. De machine heeft een zeer laag opgebouwde aandrijflijn van de motor. En doordat de hydro-componenten in het hart van de wielas zijn geplaatst, zijn er geen overhellende gewichten. Dat maakt de Brielmaier een zeer geschikte machine om op taluds en in natuurgebieden te werken. De Brielmaier is zeer breed inzetbaar. Geen insporing Foto Henny Brinkhof Natuurman Henny Brinkhof De redactie nam een kijkje bij een echte natuurman die met zo’n machine werkt: Henny Brinkhof. Hij is een belangrijke motor achter de Werkgroep milieubeheer Groesbeek en onderhoudt in deze gemeente een aantal bijzondere natuurgebiedjes, waarvan de Foeperpot zelfs in de dorpskern ligt. Deze natuurgebieden maait hij vanwege de bijzondere natuurwaarden pas laat in het seizoen. Henny Brinkhof: ‘Ik werkte tot twee jaar geleden met een Ferrari 72 S, met


een maaibalk van 1,80 m. Op dit soort kleine perceeltjes wil ik geen loonwerker inschakelen, want ik wil insporing door zwaar materieel voorkomen. Fysiek ging ik kapot aan deze machine, want vaak vormden zich om de vingers van de vingerbalk zo’n hoedje van mos. Het dubbelwerkende mes van de 72 S deed zijn werk dan niet meer goed. De machine trok naar links of rechts en ik moest dan met het geheel weer achteruit. Dat koste veel lichamelijke inspanning. De 14 pk dieselmotor moest vol gas werken in deze zware graslanden. Veel lawaai dus en de trillingen zorgden voor fysieke problemen.’ Hydrostatische aandrijving Henny vervolgt: ‘Ik kreeg fysieke klachten van die machine, zoals een doof gevoel in de vingers en gesprongen haarvaten in de toppen van de vingers. Ik heb dus op internet gezocht naar andere lichte tweewielige maaiers. Ik zag de Brielmaier en heb importeur Van der Waal uitgenodigd voor een demo. Wat ik zag beviel me wel. Bij deze machine ontbreekt de vingerbalk, maar hij heeft wel een dubbelwerkend mes. Het maaiwerk loopt op een aantal sleepschoenen en de wielen zijn echt forse aluminium trommels, met noppen. Het rij- en maaiwerk heeft een hydrostatische aandrijving, terwijl mijn eerdere machine een mechanische aandrijving had. Het maaigedeelte werd met

een aftak-as aangedreven. Mijn nieuwe maaier heeft tussen het maaibord en de motor veel ruimte. Het bleek dat daardoor het maaisel – bij mij vaak lange russen (soort bies) – netjes wordt neergevlijd. Bij mijn eerdere machine zorgde een aangedreven plastic trilplaat dat het zwad wat zijdelings, zoveel mogelijk naast de machine werd

Natuurman Henny Brinkhof

Techniek

neergelegd. Bij die 72 S zat de motor namelijk te dicht op de maaibalk.’

'Je kunt zelfs twee Brielmaiers aan elkaar koppelen en tegelijkertijd bedienen' Euforie maar ook nadelen Kortom, Henny was verkocht toen hij tijdens de demonstratie zag dat het gewas bij de Brielmaaier niet stroopte. Hij schafte meteen een exemplaar aan, met een maaibalk van liefst 350 cm. Maar ondanks zijn euforie benoemt de goudeerlijke natuurman Henny ook twee nadelen: ‘De eerste is het koppelingssysteem: ‘Je kunt de Brielmaier ook uitrusten met andere aanbouwwerktuigen. Zo heb ik een rondebalenpersje aangeschaft, waarmee ik per uur zo’n 40 baaltjes kan maken van 10 kg. De aankoppeling gebeurt door middel van een snelkoppeling. Daarbij moet je een paar bewegingen met de moedermachine uitvoeren. Helaas kan ik vanaf de bediening de koppelende delen niet zien, het moet op het gevoel gebeuren. En het is lastig. De uiteindelijke vergrendeling gaat met een beugel en dat is wel weer handig en ontkoppelen is ook geen probleem. In de tweede plaats hebben die kunststof nokken op de aluminium aandrijftrommels een nadeel. In het overgangsgebied tussen weiland en struweel grijpen ze haagwinde en soms zelf uitlopers van bramen. En als je niet oppast, wik-

kelt zich dat om de wielen en moet je maar zien hoe je het eraf krijgt.’ Maar als je eerlijk moet zijn is dat meer een probleem van de haagwinde dan van de machine.

Door laagst lopende wiel net iets sneller te laten draaien, stuur je de machine iets de helling op. Je hebt dan geen fysieke inspanning nodig om de zware machine in toom te houden.’

Bedieningsgemak De aandrijvingsbron van de Brielmaier, een 27 pk benzinemotor, heeft volgens Henny voor zijn werk een overcapaciteit: ‘Dus ik kan met weinig gas toe, dat werkt rustig.’ Voor het in werking zetten en het regelen van de snelheid zitten er aan de linker duwboom een ‘koppelingshandel’ en drie tiptoetsen. Henny: ‘Omdat er sprake is van hydrostatische aandrijving is er geen echte koppeling. Als je de handel loslaat, begint hij relatief langzaam te rijden en door de handel in te knijpen kun je de snelheid traploos regelen. Je rijdt namelijk nooit met een ‘slippende’ koppeling. Links zitten de dodemansknop en de toetsen waarmee je de versnellingen kiest. Een voor opschakelen naar de tweede en derde versnelling, een om terug te schakelen en een knop om de machine in de achteruit te zetten. De bediening ‘links’ regelt dus de hoeveelheid olie naar de hydrostatisch aangedreven wielen. Hoe meer olie, hoe hoger de snelheid. Aan de rechter bedieningsgreep zitten wederom drie tiptoetsen: o.a. een tiptoets voor de bediening van de data op de display. Het handvat van de rechter handgreep is draaibaar. Daarmee kun je één aandrijfwiel iets sneller of langzamer laten lopen om de machine te sturen. Maar dat komt je ook heel goed van pas als je langs hellingen moet maaien.

Blokkeren Zo te horen is het relaxed werken met de Brielmaier en zijn er weinig problemen met maaien, ‘tot vijf hectare per dag’, aldus Henny. ‘En een scala aan mogelijkheden om de juiste werksnelheid te kiezen. Brielmaier gaat met zijn tijd mee. Je kunt zelfs twee machines aan elkaar koppelen en tegelijkertijd bedienen. Dan heb je een maaimachine met een werkbreedte van maximaal 6.00 m. Veel tweewielige taludmaaiermerken hebben eigenlijk geen grote technische doorontwikkelingen gemaakt de afgelopen tientallen jaren. Uiteraard heeft ook deze machine een display en is er sprake van een computer, die kengetallen opslaat. En ik kan hem ook op afstand bedienen. Maar ik prakkiseer er niet over dat te doen, dat gaat niet werken.’ Waarom niet, vraag ik? ‘Wel’, zegt Henny Brinkhof, ‘je moet er toch dicht in de buurt blijven. Er kan een kuil verborgen liggen tussen het gewas, een stronk, of er ligt een tapijt van haagwinde met braam op de loer om zich rond de wielen te wikkelen. Kortom je moet steeds heel alert zijn. Op afstand werken is misschien iets voor een gazon, maar niet voor natuurpercelen. Maar zie de Brielmaier daarin niet als een willoos slachtoffer. De dubbelwerkende messen knippen alles, tot aan wilgentakken tot 2 cm en staaldraad aan toe. Maar als de messen echt blokkeren, dan opent er een veiligheidsventiel in het hydraulische systeem. De motor loopt door maar de machine stopt en dat zie ik als het behoud van de machine. Ik heb nu twee seizoenen gemaaid, naar schatting zo’n 18 hectare. De messen heb ik in de twee seizoenen dat ik deze machine heb, nog nooit laten slijpen. Maar de dealer, Jos Kosman, gaat dat straks doen. Bij de levering waren het trouwens vlijmscherpe, gladde messen, dus zonder de bekende fijne vertanding die dit soort mesjes vaak heeft.’ Aan het feit dat deze machine zeer steile kanten aankan, kun je zien dat hij voor de alpenweiden gemaakt is, maar ook op de Wieden – een natuurgebied in de kop van Overijssel – kun je er op nat terrein goed mee uit de voeten. Riet maait hij bijvoorbeeld moeiteloos. De machine maakt geen sporen, ondanks een gewicht van ruim 300 kg. Dankzij het brede loopvlak van de wielen verdicht de grond zich niet en raakt ook de vegetatie niet of nauwelijks beschadigd.

Een werkbreedte van maximaal 6.00 meter.

www.greenkeeper.nl

35

Techniek

Hooibaaltjes Feitelijk is de samenwerking tussen de gemeente Groesbeek en de Werkgroep Milieubeheer Groesbeek een vorm van burgerparticipatie. Bioloog Henny vertelt trots over de Foeperpot, een perceel natuur van 1,5 hectare dat in de dorpskom van Groesbeek ligt: ‘Het was en is een zeiknat terrein waarvan de bodem bestaat uit leem en löss bestaat. Vroeger lagen hier

Het rondebalenpersje dat Henny Brinkhof aanschafte.

De gepatenteerde kunststof noppenwalsen waarop de machine rijdt, zijn verkrijgbaar in 3, 4 of 5 rijige uitvoering.

Brielmaier

Reform M9E

Importeur: Leverancier: Motor: Besturing: Aandrijving: Wielen: Maaibreedte: Maaihoogte: Transportbreedte: Gewicht Statische kiephoek: Accessoires / aanbouw

G.A. van der Waal Tuin&Parkmachines G.A. van der Waal Tuin&Parkmachines Kohler 27 pk 2 cil.benzinemotor Bedieningsboom en/of radiogr.afstandbediening Geheel hydrostatisch Standaard 5.00-12 optioneel 23/8.50-12 125 - 600 cm 4 of 8 cm afhankelijk van uitvoering tot 6000 mm afhankelijk van uitvoering 65 graden Dubbelw. Messenbalken Klepelmaaier 125 en 160 cm Balenpers Hill-rake 200 en 240 cm Bandhooier 180 cm Hooischuif 160 en 240 cm Sneeuwschuif 160 cm Veegmachine 125 en 150 cm

Wim van Breda B.V. Wim van Breda B.V. Subaru Robin EH-40 4-takt 14 pk Hydraulisch met Zero turn Hydrostatisch 5.0-10 (diverse mogelijk) 122 - 205 cm vanaf 3 cm 823 mm 187 kg 100% Maaibalk, klepelmaaier, bandhooier, safety-mulcher, egalisatiebord, rotorkopeg, zaaimachine, veegmachine, onkruidborstel, sneeuwschuif, sneeuwfrees, stobbenfrees

Overige bijzonderheden

Voor meer bijzonderheden zie het artikel

Electrische voor- en achteruit bediening, hydraulische besturing d.m.v. hendels


'De machine is oorspronkelijk gemaakt voor alpenweiden' blauwgraslanden, een graslandtype dat bijna net zo rijk aan bloemen is als de alpenweiden. Blauwgraslanden zijn typisch voor Nederland. Er waren tienduizenden hectaren van. Ontwatering en bemesting maakten ze zeldzaam. Ook bij de Foeperpot was het type verloren gegaan. Circa 25 jaar geleden zijn we de uitdaging aangegaan om hier weer een bloemrijk hooiland van te maken. Het is niet alleen mooi maar heeft ook een educatieve functie. De bodem hebben we verschraald door jaarlijks het perceel te maaien, het maaisel af te voeren en het terrein nooit te bemesten. Tegenwoordig groeien er weer veel blauwgraslandsoorten waaronder veldrus en veel orchideeën. Totaal groeien er meer dan honderd-

Reform RM25

dertig plantensoorten. De bodem is nu zo schraal dat rundvee het gras ervan niet eens meer wil eten. Het aardige van de Brielmaier is dat ik zelfs in vrij natte omstandigheden kan maaien en mijn hooibaaltjes kan persen. We maaien het terrein eenmaal per jaar. De ronde hooibaaltjes van tien kilogram, met een diameter van 50 cm vinden, als de kwaliteit goed is, tegenwoordig gretig aftrek bij iemand die paarden houdt.’


Spider ILD01

G.A. van der Waal tuin- en parkmachines is al sinds 2006 actief met de promotie en de verkoop van de Brielmaier, de speciale taludmaaier. Sinds 1 januari 2011 is het bedrijf officieel importeur van dit merk. De monteurs en verkopers zijn speciaal geschoold bij de fabrikant in Duitsland om zo een optimale service te kunnen verlenen aan de eindgebruikers. De Brielmaier kan uitgerust worden met diverse aanbouwwerktuigen. Dat aanbouwen gaat in principe heel gemakkelijk.

McConnel Robocut

Wim van Breda B.V. Wim van Breda B.V. Briggs&Stratton Vanguard 2-cilinder 4-takt 21 pk Hydraulisch met Zero turn Hydrostatisch 23x8.50-12 (diverse mogelijk) 122 - 205 cm vanaf 3 cm 908 mm 283 kg 100% Maaibalk, klepelmaaier, bandhooier, safetymulcher, egalisatiebord, rotorkopeg, zaaimachine, veegmachine, onkruidborstel, sneeuwschuif, sneeuwfrees, stobbenfrees, rondenbalenpers

Machines4Green Machines4Green 17pk Kawasaki FH 500V radiografische afstandbediening

JJ Dabekausen JJ Dabekausen Isuzu 3 cil. dieselmotor 40 pk Radiografisch 4 hydraulisch aangedreven wielen met Danfoss hydromotoren Hydrostatisch kunnen elk 360 graden draaien Rubbertracks of rubbertracks met spikes 80 cm 130 cm van 5 tot 10 cm 1356 mm 1420 mm 245 kg 1040 kg 55 graden met lier 55 graden De machine leent zich voor onderhoud voor moeijlijk Schuifbord, veegmachine, cirkelmaaier, stobbentoegankelijke terreinen met taluds tot 41 graden de frees maaier kan zowel goed onderhouden tereinen als dichte hoge begroeing aan

Volledig nieuw model, electrisch gestart, hydraulische asverstelling, hydraulische besturing d.m.v. hendels of stuurboom.

Capaciteit tot 3000 vierkante meter per uur

Optionele spikebevestigingen voor zwaar gebruik bieden extra stabiliteit voor werken op zeer schuine hellingen.

www.greenkeeper.nl

37

‘Meten is weten’ Marathon-praktijktest op golfbaan Landgoed Bleijenbeek Afgelopen jaar heeft hoofdgreenkeeper Ronald van Os met zijn team en in samenwerking met Dutch Outdoor Concepts op golfbaan Landgoed Bleijenbeek een praktijkproef gedraaid met het Marathon-programma van Melspring. Hoe is de één jaar durende test bevallen? Auteur: Ruud Jacobs Het is begin februari, hartje winter. Op de golfbaan in Afferden slaan enkele tientallen golfers echter nog steeds een balletje. Het kan prima, de omstandigheden zijn ideaal: droog, volop winterzon en opmerkelijk groene banen. Op de Noord-Limburgse golfbaan heeft afgelopen seizoen, met ondersteuning van het onafhankelijk adviesbureau Dutch Outdoor Concepts, een praktijkproef gedraaid met het Marathonprogramma van Melspring. Maurice Evers (Dutch Outdoor Concepts) is vanaf het begin bij de proef betrokken geweest: ‘Afgelopen jaar hebben we hier op twee par 3-4 holes het complete Marathon-programma van Melspring toegepast. Bodemverbeteraars, meststoffen en biostimulanten. We zijn eind maart gestart en het liep door tot oktober.’ Waarom de keuze voor het totaalprogramma, dus zowel de bemesting als de liquid-line? Jos Theunissen (Melspring): ‘Proeven en testen tonen aan dat een combinatie van het Marathon- en het liquid-programma de beste combinatie is. Dat blijkt ook uit de proef zoals die eerder bij de STRI is uitgezet.’ Complementair programma De praktijkproef draaide naast een complementair programma, dat normaliter in Afferden op de baan wordt toegepast. Van Os: ‘Voor mij was het ook allemaal relatief nieuw. Van tevoren hebben we afgesproken dat we alles wat we aan bewerkingen doen, hetzelfde uitvoeren. Dus zowel op de twee holes van de par 3-4 baan waar de proef


liep, als op de wedstrijdbaan waar het complementair programma draaide, zodat we appels met appels kunnen vergelijken. De proef op de par 3-4 is op de tees, de fairways en de greens uitgevoerd.’ Waarom Afferden? Waarom is specifiek gekozen voor Bleijenbeek? Van Os: ‘In Afferden waren de omstandigheden qua bemesting beter. Op onze andere baan in Elst hanteren we een volledig ander bemestingsschema dan het complementair programma dat we op Bleijenbeek draaien.’ Evers vult aan: ‘Hier hebben we te maken met een zandige grondslag, ook op de fairways. Op de andere baan is dat klei. Daar geldt een heel andere manier van bemesten. Verder is het ook nog zo dat de Bleijenbeek par 3-4 baan qua opbouw vergelijkbaar is met de grote wedstrijdbaan. Meestal zijn er grote verschillen.’

Doel van de praktijkproef Het doel van de praktijktest was tweeledig, zo laat Evers weten, enerzijds vanuit Melspring gezien en anderzijds vanuit de golfbaan in Afferden. ‘Melspring heeft in de loop der jaren een heel pakket ontwikkeld, met recentelijk ook de liquids. Het doel was om te laten zien dat je met zo’n pakket het jaar rond een goede kwaliteit golfbaan kunt bewerkstelligen. Zeker als je met iets nieuws op de markt komt, is de terechte

vraag: ‘Allemaal leuk en aardig, maar ligt het al ergens?’ Dat was een van de hoofdredenen om deze proef te starten. Er zijn weliswaar diverse onderzoeken uitgevoerd, onder meer bij STRI in Engeland. Daarbij zijn met name de liquids zeer goed uit de tests gekomen. Daar zijn echter kleine blokjes getest en dat is zeker niet de dagelijkse praktijk. Vandaar deze test.’ Organische stof en viltvermindering Een van de speerpunten van het Marathonprogramma is organischestofreductie en viltvermindering, zo benadrukt Evers. ‘Zoiets gaat niet in een jaar; dat speelt echt over meerdere jaren. De liquids zijn toegevoegd, met als doel een zodanig sterke plant te krijgen dat hij beter bestand is tegen een hoge ziektedruk. Het hoofddoel hiervan: vermindering van chemicaliën.’ Volgens Evers is het niet zo dat er bij toepassing van het Marathon-programma helemaal niets meer aan chemische middelen gebruikt hoeft te worden. ‘Dat kan ook niet, want die producten zijn er niet. Maar het kan wel helpen dat je in plaats van twee keer spuiten naar één keer kunt of van vier keer naar drie keer.’ Voor Van Os was de proef op zijn baan ook een opmaat naar de jaren die gaan komen. ‘Ik kijk vooruit naar 2017 en het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen. Ik sta open voor andere denkwijzen, dus ook voor bodemverbeteraars die de weerstand van het gras verhogen. Dat is toch de kant die we op moeten, willen wij in 2017 goed beslagen ten

Achtergrond

ijs komen. Dat is voor ons een belangrijk motief geweest om deze proef hier uit te voeren.’ Geslaagd Op de vraag in hoeverre de praktijktest is geslaagd, volgt een eensluidend positief antwoord van de greenkeeper en de adviseur. Van Os: ‘Het was een leerzaam jaar, waarin wij ontzettend veel hebben opgestoken. Alles is op en top gemonitord.’ Evers: ‘De praktische uitvoering van het programma is geheel door het team van Ronald gedaan. Ik ben door Melspring ingehuurd om het project objectief te begeleiden. Het is heel belangrijk dat je door een onafhankelijke bril kijkt naar de dingen die wel of niet optreden. Als je iets serieus wil beweren, dan moet je gaan meten. Meten is weten. Je kunt wel zeggen dat die baan wat groener is dan die, maar een ander vindt dat juist weer niet. Het is dus zaak dat je bijvoorbeeld de kleur meet. Daar komt een cijfer uit, en dat is op de ene plaats hoger dan op de andere. We hebben heel veel metingen gedaan, in totaal vier keer, en per keer waren we wel zo’n drie uur in de baan bezig. Zowel in de grote wedstrijdbaan als in de par 3-4 baan hebben we twee referentie-holes genomen. Er is gekeken naar drie hoofdpunten: spelkwaliteit, bodemkwaliteit en graskwaliteit.’ Volgens de betrokkenen is de proef dan ook zeker geslaagd. Bodemkwaliteit Volgens Evers en Van Os speelt de bodem een cruciale rol. ‘Zeker als we ons gaan klaarstomen

voor 2017. Als in de water-/luchthuishouding iets scheefs zit, bijvoorbeeld door een storende laag, dan wordt het voor het grasplantje heel moeilijk om aan de bovenkant goed te blijven.’ Afgelopen jaar is onder meer gekeken naar indringingsweerstand, breukvlakken, dikte van organische stofophoping/vilt en granulaire analyse (verdeling zand/ leem). Evers: ‘Ook is tussentijds de hoeveelheid organische stof gemeten en voor analyse naar het lab van BLGG in Wageningen gestuurd. De cijfers zijn in het rapport verwerkt, zodat je het verloop kunt zien. Voor de greens hebben we dat in twee lagen gedaan: 0 tot 2 centimeter en 2 tot 10 centimeter. Met name in de bovenste laag is het zaak om die organische stof goed in de hand te houden. Dat is medebepalend voor de ziektegevoeligheid van de plant. Een tweede aspect met betrekking tot deze laag is of de grond bij een plensbui voldoende water kan verwerken, of dat het in droge periodes juist weer te droog is.’ Wat de graskwaliteit betreft – ‘want uiteindelijk gaat het toch om het grasplantje’ – is er volgens Evers gekeken naar kleur, vitaliteit en wortelontwikkeling, in de diepte, maar ook horizontaal met haarworteltjes. ‘Al deze zaken geven een totale beoordeling. Het zijn echter altijd momentopnames. Het zou prachtig zijn als je dit vaker kon doen, maar er zijn praktische bezwaren en dan is er ook nog de kostenkant.’ Voordat de proef van start ging, is bepaald ten opzichte waarvan er wordt beoordeeld. Evers: ‘Er zijn van tevoren bepaalde doelen geformuleerd, zoals speltechnische kwaliteit, bodemtechnische kwaliteit en

Marathon Melspring

Green 1 par 3 overzicht

Green 3 par 3 profiel.

Green 3 par 3 Microdochium

V.l.n.r. Jos Theunissen, salesmanager greencare bij Melspring International BV, Ronald van Os, hoofd greenkeeping golfbaan Landgoed Bleijenbeek in Afferden en Maurice Evers, eigenaar Dutch Outdoor Concepts BV.

Green 6 profiel

www.greenkeeper.nl

39

Achtergrond

graskwaliteit. Gaande het seizoen hebben we telkens de meetwaardes met het doel vergeleken. Dus: hoe ver zijn we nog van het doel verwijderd, hebben we het al bereikt of zijn we er zelfs al overheen? Dit is gedaan voor beide programma’s, dus zowel voor de twee holes op de par 3-4 baan als de twee holes op de wedstrijdbaan.’

jes andersom. En we weten waaraan dat ligt.’ Theunissen: ‘Dat had met de samenstelling van de bemesting te maken. We hebben een 10-0-15 in de zomer ingezet. Met de kennis van nu weten we dat we iets meer stikstof hadden moeten geven. Daar zijn we middels deze proef achter gekomen.’

Kleur De kleur van het gras geeft niet alleen de leek een indicatie van hoe de baan erbij ligt, ook specialisten refereren aan de kleurstelling. Evers: ‘Zeker aan het begin van het seizoen is mij opgevallen dat de kleur van vooral de greens, maar ook de fairways, bij het Melspring-programma beter was dan bij het complementaire programma.’ Van Os valt zijn adviseur bij: ’Qua kleur zeker; vooral de par 3-4 viel enorm op.’ Evers: ‘Daartussenin, in de zomer, was het licht-

Kwaliteitsdoelen Alle op Bleijenbeek uitgevoerde metingen zijn vastgelegd op papier. Evers: ‘In de grafieken staan steeds de vier meetmomenten; de roze balk is het streeftraject, ofwel het doel dat vooraf is vastgelegd. Daar hebben we tussentijds ook niet meer aan gesleuteld. Behalve grafieken zijn er ook foto’s gemaakt, zodat je achteraf niet discussie krijgt over hoe het er op een bepaald moment uitzag. Dit hebben we het hele jaar rond gedaan. Naast de deelrapporten is er ook een


totaalrapport over alle momenten dat er op baan is gemeten.’ In hoeverre zijn de kwaliteitsdoelen bereikt? Van Os: ‘Speltechnisch gezien – wat heel belangrijk is voor onze leden en anderen die deze baan bezoeken – zijn we heel tevreden over het afgelopen jaar. Maar dat is over het geheel gezien, niet alleen over de par 3-4 en de championship. Niet alleen wijzelf, ook de leden zijn ontzettend tevreden. Wat wel gezegd moet worden, is dat onze beginsituatie niet florissant was. Toen we hier begonnen, was de kwaliteit van de baan speltechnisch gezien niet optimaal. Het was redelijk makkelijk scoren, moet ik eerlijkheidshalve zeggen. Verbeteringen waren snel te maken. In het begin van het seizoen vroeg ik me af of we die streefwaardes wel zouden halen. Achteraf gezien kunnen we stellen dat we onze streefwaardes zeker hebben gehaald.’

Organische stof Voor Evers is de daling van de hoeveelheid organische stof in de toplaag van de par 3-4 baan een van de meest in het oog springende resultaten. ‘Het is me opgevallen dat het organischestofgehalte in de par 3-4 baan, waar we meer last van organisch stof in de top hadden, in de loop van het jaar is gedaald, terwijl dat op de grote baan niet het geval is. Het onderhoud van de kleine en de grote baan was hetzelfde; daardoor kan in principe geen verschil zijn ontstaan. Dus het verschil dat is opgetreden mag je grosso modo toeschrijven aan het programma dat daar heeft gedraaid. Op de par 3-4 is iets gebeurd met wat daar is neergelegd, dat heeft iets gedaan met het organischestofverhaal, vooral in die toplaag van 0 tot 2 cm. Dat zie je ook terug in de afbreekbaarheid van de organische stof, uitgedrukt in de koolstof-stikstofverhouding. Op de kleine baan is de afbreekbaarheid duidelijk vooruitgegaan, een gevolg van zowel de ingezette Marathonkorrelproducten als van het liquid progamma (zeewier) die de omzetting verbetert. Bovendien is er bodemverbetering doorgevoerd, waardoor er meer lucht in de toplaag komt en het bodemleven actiever wordt. Op de wedstrijdbaan is dat gelijk gebleven. Dat is waar ik als adviseur ook bij andere banen altijd op aanstuur: focus op je organischestofverhaal; dan hou je het bovenin beter in de hand. Zeker met de blik op 2017 is het belangrijk dat je de grond op orde hebt, niet alleen voor de spelkwaliteit, maar ook voor de weerbaarheid van je gras. Organische stof is daar een belangrijk onderdeel van. De veranderingen die op Bleijenbeek zijn opgetreden, noem ik vooralsnog geen trend, want we hebben het hier over slechts één jaar. Het is wel een verandering die je niet mag onderschatten.’ In de laag onder de top – 2 tot 10 cm – blijkt dat het tegenovergestelde is gebeurd, zo laat Evers aan de hand van een grafiek zien. ‘Hier heb je juist iets meer organische stof gekregen; dat is puur en alleen door meer wortels, met name in de diepte. Het is duidelijk een worteleffect; dat hebben we ook geconstateerd. Voor het grasplantje is dat erg belangrijk; zeker in droge periodes kan hij het toch weer iets langer volhouden.’ Weersomstandigheden, bemesting en chemie Afgelopen jaar verliep het beheer op Bleijenbeek over de hele baan bezien zonder al te veel problemen, vanwege de weersomstandigheden, maar toch door ook een stukje preventie. Van Os: ‘Ik moet eerlijk zeggen dat we hier ook preventief hebben gespoten. In de kritische periode hebben

Marathon-praktijktest op golfbaan Landgoed Bleijenbeek in Afferden Uitgangspunten: • Melspring-programma op de par 3-4 baan en complementair programma op de wedstrijdbaan. • Aanbieder van zowel de Melspring-producten als van het complementaire programma op Bleijenbeek is Prograss. • Alleen het bemestingsprogramma (meststoffen, biostimulanten en bodemverbeteraars) verschilt wat betreft invulling op productniveau. • Standaard onderhoud is op par 3-4 baan en wedstrijdbaan gelijk (maaien, beluchten, bezanden, gewasbescherming, beregening). • Monitoring in het speelseizoen: maartoktober. • Monitoring van speelkwaliteit (stimp, vlakheid, lijnvastheid, balinslag), bodemkwaliteit (organische stof, vilt, gelaagdheid, indringingsweerstand, vochtgehalte, voedingsstoffen) en graskwaliteit (kleur, groei, wortelontwikkeling, grasbestand). Door gebruik te maken van meetapparatuur zijn objectieve, eerlijke en duidelijke gegevens verzameld. • Monitoring is uitgevoerd door onafhankelijk onderzoeks- en adviesbureau Dutch Outdoor • Concepts in opdracht van Melspring.

2) De kwaliteit van de organische stof in de laag 0-2 cm is verbeterd in de par 3-4 baan (daling van C/N leidt tot betere afbreekbaarheid van organische stof) en verslechterd in de wedstrijdbaan (zie grafiek). 3) In de laag 2-10 cm is organische stof op de par 3-4 baan toegenomen als gevolg van meer wortelontwikkeling in de diepte (zie grafieken); op de wedstrijdbaan is de wortelontwikkeling nagenoeg gelijk gebleven. 4) Het Melspring-programma gaf een betere start van het seizoen; zichtbaar in groener vitaal gras (zie grafiek, grasindex = kleur) ten opzichte van de wedstrijdbaan. 5) Het Melspring-programma gaf ook na de zomer een zichtbaar groenere vitale grasmat op de fairways en greens. 6) In de zomerperiode was de wedstrijdbaan optisch mooier. Dit verschil is terug te voeren tot de voor deze baan minder passende zomermeststof in het Melspring-programma. De keuze van een andere meststof uit het gamma had dit kunnen voorkomen. 7) Speeleigenschappen zijn op beide banen gelijk gebleven gedurende het seizoen. 8) Eén jaar monitoring is te kort om te komen tot een goed oordeel over verschillen in ziektewerendheid tussen de behandelplannen.

Conclusies: 1) Stimulering omzetting organische stof heeft geresulteerd in een daling van het organischestofgehalte in de laag 0-2 cm bij het Melspring-programma, versus stijging in het complementaire programma in de wedstrijdbaan (zie grafiek), resulterend in lichte afname van vilt op de par 3-4 baan.

Met het oog op de vermindering van, dan wel het verbod op gewasbeschermingsmiddelen in 2017 is organischestofbeheersing in de top zeer belangrijk; een lager organischestofgehalte kan tot verminderde ziektedruk leiden. Met name dit geconstateerde positieve effect van het Melspring-programma stemt zeer hoopvol voor het halen van de doelstelling voor 2017.

we een rondje gemaakt en hebben we de par 3-4 net zo behandeld als de wedstrijdbaan. Als ik Bleijenbeek vergelijk met onze andere baan in Elst, dan hebben we hier eenderde gebruikt van wat we daar gebruiken, los van het toegepaste programma. Maar waarom we afgelopen jaar minder problemen hebben gehad? Dat kan ook te maken hebben met alle bewerkingen. Dat is het moeilijke van ons vak: je kunt er nooit echt de vinger achter krijgen wat het nu echt is geweest.’ In hoeverre hebben de weersomstandigheden invloed gehad en kan de situatie dit jaar totaal anders zijn? Evers: ‘Het is een totaalresultaat, een combi van alles. De ervaring leert dat het effect door de korrelmeststoffen alleen nog maar sterker wordt. Daarom is het voor mij des te opmerkelijker dat die verbetering nu al

binnen een jaar optreedt. Ik ken ook gevallen waarin het veel langzamer gaat en je pas na drie tot vier jaar het effect ziet.’ Theunissen: ‘Het enige wat je kunt vaststellen, zijn de waardes die je meet. En ongeacht het product: je bent altijd met natuur bezig.’ Door toepassing van Marathon-meststoffen is volgens Theunissen verder gebleken dat bij gebruik over meerdere jaren de schermverhouding daalt. ‘Ook dat is weer: meten is weten. Uiteindelijk kom je op een punt dat je minder hoeft te bemesten, minder kilo’s per hectare.’

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: http://www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4395 www.greenkeeper.nl

41

Sherlock Holmes Al jaren viel het de greenkeepers van golfbaan Amelisweerd op dat een plek op de fairway, direct tegen het clubhuis niet wilde opdrogen. Greenkeeper Arie de Jong dacht aanvankelijk aan een drainslang die beschadigd was door een Vertidrain. Bekend was namelijk dat de drains relatief dicht onder het oppervalk waren weggelegd tijdens de aanleg nu ongeveer 20 jaar geleden. Besloten werd als een echte Sherlock Holmes op zoek te gaan en de betreffende drain op te graven. Maar eerst werd de drain op het hoogste punt opgegraven en van daaruit door gespoten. Waar water omhoog kwam moest logischerwijs verstopping zitten. Na opgraven bleek het probleem. Twintig jaar geleden heeft men vergeten de drain aan te sluiten op de vijver en houdt deze zomaar ergens op. Twintig jaar na aanleg dus nog een aanlegfoutje aan het licht. Foto + tekst: Hein van Iersel



www.greenkeeper.nl

43

In een aantal proeven is de invloed van verschillende hoeveelheden zaaizaad op de bespeelbaarheid van sportvelden getoetst. Het gebruik van meer zaaizaad gaf een eerder bespeelbaar veld met een dichtere zode. De voorsprong van een hoge zaaizaadhoeveelheid verdween na een aantal maanden van bespeling. Vooral bij een hoge bespelingsdruk gaf een lagere zaaizaadhoeveelheid uiteindelijk zelfs een hogere grondbedekking. In de proeven zijn ook verschillende rassen beproefd. De verschillen tussen de afzonderlijke rassen waren groter dan de verschillen tussen de zaaizaadhoeveelheden. Voor de inzaai van een sportveld is een juiste rassenkeuze dus zeker zo belangrijk als de hoeveelheid zaaizaad. Auteur: Jan Rinze van der Schoot

Rassenkeuze belangrijker dan hoeveelheid zaaizaad Inleiding Aan de kwaliteit van de grasmat op sportvelden worden steeds hogere eisen gesteld. De keuze van de soorten, mengsels en rassen is mede bepalend voor de kwaliteit van de grasmat. Door te kiezen voor mengsels met rassen uit de Grasgids is een voldoende kwaliteit gegarandeerd. Voor een nog gerichtere rassenkeuze is in de Grasgids de kwaliteit van een aantal relevante eigenschappen te vinden. Naast het mengsel speelt ook de hoeveelheid zaaizaad een rol. De range van de in de praktijk gebruikte zaaizaadhoeveelheden is groot. De aanbevolen zaaizaadhoeveelheden voor nieuwe inzaai van SV-mengsels zijn in de loop der jaren verhoogd van 80 tot 120 kg zaad per ha naar de huidige 200 tot 250 kg zaad per ha. In Engeland worden met name voor stadionvelden nog grotere hoeveelheden gezaaid. De verhoging van de geadviseerde hoeveelheden is niet zozeer gebaseerd op onderzoeksresultaten, maar meer op de in de praktijk gebruikte zaaizaadhoeveelheden. In een gezamenlijk project van Nederlandse graszaadbedrijven (Barenbrug, Euro Grass, Innoseeds en Limagrain) en Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (onderdeel van Wageningen UR) is getoetst wat het effect is van de hoeveelheid zaaizaad op de bespelingstolerantie gedurende het speelseizoen.

Onderzoeksopzet In de proeven zijn verschillende zaaizaadhoeveelheden en verschillende rassen van Engels raaigras en veldbeemdgras getest. Gekozen is voor vijf zaaizaadhoeveelheden die de range dekken van de huidige in de CGO-proeven gebruikte hoeveelheid tot de hoogste in de praktijk gebruikte hoeveelheid zaaizaad, variërend van 12,5 gram graszaad per m2 tot 42,5 gram per m2, oftewel van 125 kg per ha tot 425 kg graszaad per ha. Tussen rassen van Engels raaigras en veldbeemdgras bestaan grote verschillen in bespelingstolerantie. Ook is het verloop van de bezetting gedurende het speelseizoen tussen rassen verschillend. Er zijn rassen die vlot een dichte zode vormen, maar onder intensieve betreding snel in bezetting achteruitgaan. Andere rassen hebben bij de aanvang van het bespelingsseizoen een minder dichte zode, maar houden het vervolgens wel beter vol. Dit wordt in de Rassenlijst weergegeven door het cijfer voor standvastigheid. Om zicht te krijgen op een eventuele interactie tussen bovengenoemde rasverschillen in betredingstole-

rantie en zodedichtheid enerzijds en hoeveelheid zaaizaad anderzijds, is een indeling naar ‘type’ ras gemaakt (tabel 1). Proefuitvoering Het Nederlandse rassenonderzoek ten behoeve van de Grasgids, waaronder betredingsproeven met Engels raaigras en veldbeemdgras, wordt op dit moment uitgevoerd op drie locaties. De proeven met zaaizaadhoeveelheden zijn op alle drie locaties (Ven-Zelderheide 2008, Wolfheze 2009 en Moerstraten 2009) naast de officiële CGOproeven aangelegd. Beheer en onderhoud waren gelijk aan de officiële proeven. Voor het simuleren van de bespeling is dezelfde betredingsrol gebruikt. De betreding is op de meeste proefvelden gestart in september. De bedoeling was dat alle objecten bij de start van de betreding een goed gesloten grasmat zouden hebben. Bij twee proeven is dat goed gelukt. De derde proef is laat gezaaid en door de droge maand september is het ondanks

Bespelingstolerantie Zodedichtheid Bladfijnheid R1 zeer goed zeer dicht fijn R2 zeer goed minder dicht minder fijn R3 minder goed zeer dicht fijn R4 minder goed minder dicht minder fijn Tabel 1. Indeling rassen van Engels raaigras en veldbeemdgras in 4 groepen.


Science

Figuur 1. Betredingstolerantie gedurende het speelseizoen van verschillende zaaizaadhoeveelheden van Engels raaigras.

de beregening niet gelukt een mooie gesloten mat te krijgen. Bij de start waren de verschillen in bezetting ten voordele van de objecten met een hogere hoeveelheid zaaizaad. Resultaten In figuur 1 zijn van een van de proeven de bezettingscijfers van verschillende zaaizaadhoeveelheden van Engels raaigras gedurende een speelseizoen af te lezen. In figuur 2 zijn de rasverschillen weergegeven. Vier weken na de zaaidatum van 10 juni waren de verschillen in bezetting duidelijk ten voordele van de hogere zaaizaadhoeveelheden. Twee weken later waren de verschillen bijna verdwenen en bij de start van de betreding in september hadden alle objecten dezelfde grondbedekking. Ook de rassen hadden een gelijke start. De objecten met de hogere zaaizaadhoeveelheid hadden wel een dichtere zode. De zodedichtheid van de fijnbladige rassen was duidelijk beter dan die van de grofbladige rassen. In de winterperiode 2008/2009 is er weinig betreden als gevolg van vorst, sneeuw en veel

Figuur 2. Betredingstolerantie gedurende het speelseizoen van verschillende rassen van Engels raaigras (zie tabel 1 voor de verschillen tussen de rassen).

neerslag. In de loop van het voorjaar, bij een hoge bespelingsdruk, kwamen er verschillen in bezetting tussen de zaaizaadhoeveelheden, ten voordele van de objecten met minder zaaizaad. De rasverschillen waren in maart goed waar te nemen. Begin mei was het verschil in bezetting gemiddeld over de herhalingen 10%. De zaaizaadhoeveelheden van 12,5, 20 en 27,5 g/ m2 verschilden niet betrouwbaar van elkaar. De bezetting van 35 en vooral 42,5 g/m2 was lager. De verschillen tussen de rassen waren groter dan de verschillen tussen de zaaizaadhoeveelheden. Ca. drie weken na het stoppen van de betreding waren de verschillen in bezetting tussen de zaaizaadhoeveelheden nog wel aanwezig, maar veel kleiner geworden. Tussen de rassen was nauwelijks meer verschil waar te nemen. Ook het slechtste ras had zich goed hersteld. In figuur 3 en 4 is per proef en per soort de gemiddelde betredingstolerantie weergegeven van de verschillende zaaizaadhoeveelheden. De gegevens van de verschillende rassen zijn gemid-

Figuur 3. Betredingstolerantie bij verschillende zaaidichtheden van Engels raaigras per proef (E: Euro Grass, B: Barenbrug, I: Innoseeds).

deld, omdat er geen sprake was van interactie met de zaaizaadhoeveelheid. Uit de figuren is af te lezen dat de resultaten van de proeven bij Euro Grass (E) en Barenbrug (B) sterk op elkaar lijken. De betredingtolerantie nam af bij toenemende hoeveelheden zaaizaad. In de proef bij Innoseeds (I) nam daarentegen de bespelingstolerantie toe bij gebruik van meer zaaizaad. De laagste zaaizaadhoeveelheid van 12,5 g/m2 had een duidelijk lagere betredingstolerantie ten opzichte van de andere objecten met een hogere zaaizaadhoeveelheid. Vanaf een zaaizaadhoeveelheid van 20 g/m2 verschilden de objecten niet significant van elkaar. Een belangrijk verschil tussen de proeven bij Euro Grass en Barenbrug enerzijds en Innoseeds anderzijds is het verschil in bezetting tussen de objecten bij aanvang van betreden. Bij Euro Grass en Barenbrug zijn de proeven goed aangeslagen en bedroeg de periode tussen zaaien en aanvang betredingsseizoen 10 tot zelfs 14 weken. Ook in de objecten met de laagste zaaizaadhoeveelheid

Figuur 4. Betredingstolerantie van verschillende zaaidichtheden van veldbeemdgras per proef (E: Euro Grass, B: Barenbrug, I: Innoseeds).

www.greenkeeper.nl

45

GP400

SIMPELWEG BRILJANT

De Jacobsen GP400 driedelige greensmaaier blinkt uit door zijn briljante, maar simpele, oplossingen. Het begint met onze befaamde Jacobsen maaiunits en gepatenteerde Turfgroomers. Zij zorgen voor een perfect contourvolgend maaibeeld en snellere greens. Om het simpel te houden zijn ze nu standaard voorzien van TrueSet “klik”afstelling. Het bereiken van een optimaal maaibeeld is nog nooit zo eenvoudig geweest. De Jacobsen GP400 houdt het ook voor uw greenkeepers simpel. Zij zullen de standaard Grammer stoel en joystick bediening zeker waarderen. En wat te denken van de uitzwenkbare middelste unit. Het reinigen, afstellen of uitwisselen van de maaiunits is nog nooit zo simpel geweest. Keep it simple: Jacobsen GP400.

HOUDT U HET GRAAG SIMPEL? BEL 0181-458845 VOOR EEN DEMONSTRATIE.

www.pols.nl/golf 46 www.greenkeeper.nl

Science

was de grond vrijwel volledig bedekt. Wel waren er grote verschillen in zodedichtheid. In de proef bij Innoseeds waren de groeiomstandigheden na het zaaien wat slechter en was de periode tussen zaaien en de start van de betreding korter. Tussen de objecten met de laagste en de hoogste zaaizaadhoeveelheid zat een verschil in grondbedekking bij aanvang van de betreding. Discussie Bij welke zaaizaadhoeveelheid de hoogste betredingstolerantie wordt bereikt, is met de resultaten uit deze proeven niet eenduidig aan te geven. Belangrijke aspecten lijken in ieder geval de bezetting bij aanvang van het betredingsseizoen en de betredingsintensiteit te zijn. Een verklaring voor de gevonden verschillen in betredingstolerantie tussen de zaaidichtheden kan het verschil in groei en beworteling zijn. Bij hogere zaaidichtheden stonden er bij aanvang van de betreding meer plantjes, met per plantje minder forse spruiten en een minder ontwikkeld wortelgestel in vergelijking met lagere zaaizaadhoeveelheden. Het zou kunnen zijn dat de grotere plantjes beter tegen betreden kunnen dan de fijnere plantjes met een ondiepere beworteling. Tevens is de kans op het optreden van ziekten in een dichtere zode groter. In een van de proeven viel op dat de objecten met meer zaaizaad er wat schraler bij stonden dan de objecten met minder zaaizaad. Het is aannemelijk dat de stikstofbehoefte op sportvelden met een hogere grondbedekking of zodedichtheid groter is dan op velden met een lagere bezetting en/of zodedichtheid. Bij een voldoende lange aanslagperiode of rustperiode in combinatie met relatief zwaar bespeelde velden bleek uit de proeven een zaaizaadhoeveelheid van 12,5 tot 20 gram zaaizaad per m2 voldoende te zijn. Dit leverde aan het begin van het speelseizoen een goede grasmat op. Vooral in het voorjaar gaf 12,5 g/m2 een beter resultaat, maar het verschil met 20 g/m2 was bij Engels raaigras niet groot. Of minder zaaizaad dan 12,5 gr/m2 een nog beter resultaat had opgeleverd, kan niet uit deze proeven worden gehaald. De proef in Moerstraten wees uit dat bij nieuwe inzaai met een korte rustperiode of doorzaaien met een korte herstelperiode en/of minder goede groeiomstandigheden na het inzaaien of doorzaaien het gebruik van meer zaaizaad is aan te bevelen. Op velden met een korte aanslag of rustperiode is een zaaizaadhoeveelheid

van minimaal 20 g/m2 gewenst. In de proef in Moerstraten gaf op een aantal momenten ook de zaaizaadhoeveelheid van 27,5 g/m2 een nog beter resultaat.

• Uitgaande van een gunstige rustperiode kan het gebruik van een zaaizaadhoeveelheid van 10 tot 20 g/m2 voldoende zijn voor een goed bespeelbare grasmat gedurende het speelseizoen.

De proeven zijn intensief betreden, waardoor niet goed is aan te geven wat het resultaat zou zijn geweest bij een mindere intensief gebruik. Daarvoor zijn proeven met verschillende betredingsintensiteiten nodig. Mede gezien de resultaten van de proeven in het najaar bij een relatief lage betredingsdruk, is het aannemelijk dat bij een lagere betredingsintensiteit de teruggang in bezetting van de hogere zaaizaadhoeveelheden niet of minder optreedt. Op velden met een lage bespelingsdruk zal het gebruik van meer zaaizaad, zeker aan het begin van het speelseizoen, een visueel mooier veld opleveren. Vooral op stadionvelden, maar ook op hoofdvelden is dit belangrijk. Het onderhoud, waaronder de hoeveelheid meststoffen, moet dan goed op dit specifieke gebruik worden afgestemd. Omdat de rustperiode op deze velden veelal lang genoeg zal zijn, mag verwacht worden dat een zaaizaadhoeveelheid van 20-30 g/ m2 voldoende is. Hogere zaaizaadhoeveelheden geven zeker bij aanvang van het bespelingsseizoen misschien een mooier veld, maar voor het hoofddoel, een goed bespeelbaar oppervlak, zijn ze niet noodzakelijk. Gezien de resultaten van de proeven kan een te hoge zaaizaadhoeveelheid zelfs nadelig zijn.

• De eventuele voorsprong in zodedichtheid en bezetting van hogere zaaizaadhoeveelheden verdwijnt na een aantal maanden van bespeling.

Conclusies Zaaizaadhoeveelheden en rassen: • Het gebruik van meer zaaizaad bij het inzaaien van sportvelden geeft een snellere aanslag, met als gevolg een eerder bespeelbaar veld. Ook de rassenkeuze beïnvloedt de zodedichtheid bij aanvang betreden.


Bij aanleg, renovatie of doorzaai onder minder gunstige groeiomstandigheden en/of een relatief korte rustperiode: • Op sportvelden met een geringe (of slechte) hersteltijd heeft het gebruik van meer zaaizaad (20 tot 30 g/m2) een gunstig effect op de bezetting en de bespelingstolerantie. • Op velden met een lage bespelingsdruk heeft het gebruik van meer zaaizaad naar verwachting een positievere invloed op de kwaliteit van de grasmat dan op velden met een hoge bespelingsdruk.

• Er is een duidelijk verband tussen de zaaidichtheid en de zodevorming. Onkruid zal dan ook minder kans hebben om zich te ontwikkelen in een dichtere zode. Ook rassenkeuze beïnvloedt de zodedichtheid bij aanvang betreden. • De rasverschillen in bespelingstolerantie waren groter dan de verschillen tussen de zaaizaadhoeveelheden. Met een goede rassenkeuze kan gemakkelijk een beter resultaat worden behaald. Bij aanleg, renovatie of doorzaaien onder gunstige groeiomstandigheden en/of een relatief lange rustperiode:

Jan Rinze van der Sloot

www.greenkeeper.nl

47

Evolutie van de tool van de toekomst Surfactants: meer dan een watervasthoudertje

Proefveld op de Rosendaelsche Golfclub

Iedereen die langer dan acht jaar op een golfbaan werkt, heeft wel eens van de wetting agent Primer gehoord. Ondertussen hebben de ontwikkelingen op dit gebied niet stilgestaan. Mark Timmerman van Prograss spreekt daarom als we het over de nieuwste surfactants (wetting agents) hebben liever over een product om de water- en luchthuishouding in de bodem beter te managen. Auteur: Broer de Boer

‘Ten onrechte ziet men een surfactant vaak als een product dat de bodem vochtig houdt. En ‘wetting agent’ is eigenlijk een verouderde term. Een term die we aan een product hangen dat vele omstandigheden in de wortelzone verbetert.’ Aan het woord is Mark Timmerman, eigenaar van Prograss: ‘Ik noem wetting agents en surfactants bij voorkeur een soort tool voor het watermanagement in de bodem.’ Polymeren Dat vraagt om nadere uitleg. Timmerman: ‘Dat komt doordat de moleculaire samenstelling van de polymeren in dergelijke producten sedert de introductie behoorlijk is veranderd.’ Daarbij neemt hij Revolution als voorbeeld. ‘Ook in het gebruik zien we veranderingen. Aanvankelijk wer-


den surfactants op greens toegepast, maar steeds vaker wordt het product ook op fairways en bunkerranden gebruikt.’ En we hoeven niet aan Timmermans woorden te twijfelen als hij zegt dat de evolutie zowel in het gebruik als in de productontwikkeling in volle gang is. ‘Ook in stadions van de BVO’s (Eredivisie) wordt Revolution toegepast voor een beter watermanagement, maar op ‘gewone’ grassportvelden voorzie ik eveneens een toename van het gebruik.’ Meer gebruiken Het zijn vooral de beperkingen in het gebruik van beregeningswater en gewasbeschermingsmiddelen die er volgens de Prograss-man voor zorgen dat men in de toekomst steeds meer gebruik gaat maken van surfactants. ‘Sinds we

ontdekt hebben dat zeep kan bijdragen aan het oplossen van droogteproblemen, is er veel veranderd. De ontwikkelde nieuwe stoffen die aanvankelijk – net als zeep – het wasachtige laagje rond bodemdeeltjes oplossen, hebben een heel ontwikkelingstraject doorgemaakt. Ze kunnen bijdragen aan vermindering van het watergebruik, betere benutting van de aanwezige stikstof in de organische stof en een gezondere antioxidanten-/ vrijeradicalenhuishouding in de plant. Dit zorgt onder meer voor een gezondere plant, en dat biedt weer mogelijkheden om beter met droogtestress om te gaan. Zoals iedereen weet, vormt een gezondere plant een grotere hindernis voor ziekteverwekkers. Met het oog op een eventueel verbod op chemicaliën in 2017 is dit ook interessant: je kunt namelijk toe met minder of wellicht

Achtergrond

Revolution. Het beeld is ons bijgebleven dat de helft van de fairway groen oogde en de andere helft niet. Timmerman haalt in ons gesprek dan ook bewust dit onderzoek aan: ‘Op De Pan werd de fairway met zijn vele ondulaties niet beregend. De surfactant managede de bodem zodanig dat er meer vocht in de wortelzone bleef, en dat gold zelfs op heuvels. Ook zorgde de surfactant dat het regenwater dat viel beter benut werd.’ De hier afgebeelde plaatjes geven een doorsnede en een bovenaanzicht weer van het behandelde en het onbehandelde deel van de fairway. Timmerman noemt het een belangrijk onderzoek, ook omdat het vermoeden rees dat het microleven in de bodem gestimuleerd werd door Revolution.

‘….Juist een dunner waterfilmpje’

helemaal geen gewasbeschermingsmiddelen op je golfbaan of sportveld!’ Dunner waterfilmpje Het zal duidelijk zijn dat de ondernemer duidt op het product Revolution, toonaangevend op de markt voor surfactants in Nederland. Aan de samenstelling van de polymeren is veel veranderd. Timmerman treedt daarbij voor dit artikel niet in detail. Van belang voor de lezer is dat de lange moleculen niet, zoals bij eerdere producten, ‘zo veel mogelijk water vasthouden rondom de bodemdeeltjes in de wortelzone’, maar juist voor een dunner waterfilmpje zorgen. ‘Waar water zit, zit immers geen zuurstof. Hoe meer zuurstof, des te beter is dat voor een gezond bodemleven’, aldus Timmerman, die vervolgens vertelt hoe die waterafstotendheid uiteindelijk veroorzaakt kan worden door wasachtige deeltjes, afkomstig van het blad, die via de organische stof in de bodem belanden. Timmerman: ‘Maar ook graswortels scheiden wasachtige stoffen af, die dus water-

Dwarsdoorsnede behandeld en onbehandeld

afstotend zijn.’ Dit blijkt ook een soort zelfbeschermingsmechanisme te zijn van planten onder extreem droge omstandigheden. Bij droogtestress slinken de wortels. Zo blijft er in de ontstane natuurlijke holte tussen de wortel en de met was bedekte wand ruimte over om water op te slaan als het weer gaat regenen. Daarnaast neemt grond die eenmaal uitgedroogd is ook moeilijk weer water op. Denk hierbij aan het effect van een volledig uitgedroogde potplant die je langdurig onderdompelt in water. De essentie is dat er meer in de bodem gebeurt dat we weten. En zoals we dat van Timmerman verwachten, kent hij daarvan vele interessante voorbeelden. ‘Maar uiteindelijk is alles wat je moet doen om in dit kader een gezonde grasplant te krijgen, eigenlijk terug te voeren tot het realiseren van een betere balans tussen water en lucht in de bodem.’ Revolution op De Pan In Greenkeeper 2, namen we een artikel op over een onderzoek op De Pan naar het gebruik van

Bovenaanzicht behandeld en onbehandeld

‘Maar’, zegt Timmerman, ‘de toepassing moet zich in onze branche niet vertalen in hogere opbrengsten, maar dwingt ons te kijken naar verbetering van de kwaliteit van de grasmat. Het moet zo zijn dat we met minder water, meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen toe kunnen en dat we meer baat hebben bij en minder last van regenwater op de golfbaan, en trouwens ook op sportvelden. Op golfbaan De Pan was ook de verandering van het grasbestand evident. Het aandeel roodzwenk steeg en de uitgedroogde grasmat herstelde zich na een regenbui ook veel sneller op de gebieden die met de surfactant behandeld waren.’ Demi Moore beschreef dit onderzoek in Greenkeeper . De Rosendaelsche en Revolution Elders in deze Greenkeeper is een artikel opgenomen over een onderzoek dat in 2013 plaatsvond op een fairway van Golfclub de Rosendaelsche. Dit onderzoek noemt Timmerman een logisch vervolg op het onderzoek op De Pan: ‘De onderzoeksvraag van Aquatrols luidde hier: “verzamel data over het vochtgehalte, om te achterhalen of zo’n ‘watermanagementproduct’ een bijdrage levert aan de vertering van de organische stof; worden hieruit dan voor de grasplant opneemba-

Diepere lagen behandeld en onbehandeld.

www.greenkeeper.nl

49

Achtergrond

gezonder is en langer gezonder blijft. ‘Dat heeft te maken met de strijd tussen antioxidanten en vrije radicalen. Dankzij de surfactant blijft de productie van anti-oxidanten in de plant langer en in grotere hoeveelheden op peil. Gevolg is dat deze gezondere plant veel beter ziekteverwekkers zoals schimmels kan weren dan grasplanten waarin de vrije radicalen de overhand dreigen te krijgen.’

Effecten Revolution op de fairway

re stikstofvormen geproduceerd?” Waarom vind je dit zo interessant? Timmerman: ‘Ook op de Rosendaelsche werden de fairways niet beregend. De plaats waar het onderzoek werd uitgevoerd, was al decennia lang niet bemest. Naar aanleiding van het onderzoek op De Pan was namelijk de vraag naar voren gekomen: zorgt Revolution ook voor een betere mineralenbenutting door de plant, en dan met name van stikstof? Zoals het artikel van Alterra elders in dit blad vermeldt, zorgde Revolution dat er zich in behandelde gedeelten van de bodem meer opneembare stikstof bevond dan in onbehandelde gedeelten. En dat gold ook voor de eiwitstelling, dus ook voor het N-gehalte van het gras. Andere grasmengsel Dus ja, Revolution speelt een rol bij een betere omzetting van N uit organische stof in opneembare stikstoffen. Op een green is dat misschien van minder belang, maar juist op de fairway is dit iets wat zeer interessant blijkt te zijn. Daar laten we het maaisel liggen; we willen een zo groen en gezond mogelijke fairway, terwijl we juist daar gezien de grote oppervlakken liefst zo weinig mogelijk meststoffen en beregeningswater gebruiken. Bovendien zou het heel aantrekkelijk kunnen zijn om meer roodzwenk te gaan gebruiken op de fairway. Als viltvormer is deze grassoort weer minder gewenst, maar laat nu juist blijken dat een surfactant ook een rol speelt bij de omzetting van organische stof (vilt) en


het vrijkomen van stikstof. Dat komt, ik zei het al eerder, door de verbetering van de luchtwaterverhouding in de wortelzone. En eigenlijk draagt de surfactant bij aan de verbetering van de stikstofcyclus in de bodem. Hoe we daar een balans in moeten vinden, is echter nog een open vraag. Het uiteindelijke resultaat is echter: je kunt op je fairway – en trouwens ook op andere baandelen – toe met minder water en stikstof en met duurzamere grassen of grasmengsels. Mits tijdig aangebracht, kun je zo ook zorgen dat die prachtige randen rond je bunkers niet verdrogen: ook daar kun je met een strooibare surfactant de waterhuishouding in de doorwortelde zone verbeteren.’ Er zijn de afgelopen jaren dus vele technische ontwikkelingen geweest in de surfactants, maar Timmerman waarschuwt er wel voor dat de kennis over dit product en over de wijze en het moment van toediening nog wel eens te wensen overlaat. ‘Om dat goed uit te leggen zijn er productspecialisten.’ Weerbaardere grasplant Volgens informatie die Timmerman heeft, is er in de toekomst nog een aspect dat de werking van surfactants buitengewoon interessant maakt. En dat heeft alles te maken met het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op golfbanen en sportvelden. Ook hier toont de Prograss-man met resultaten van buitenlands onderzoek van Aquatrols aan dat een grasplant die onder het Revolution-regiem groeit, bij (droogte)stress

Zeepachtig Timmermans boodschap is dus duidelijk. Surfactants, in feite zeepachtige producten, maar dan wat complexer, zullen ons in de nabije toekomst meer van nut zijn dan we aanvankelijk dachten. Immers, op golfbanen moeten we het gebruik van water, pesticiden en meststoffen verminderen en we gaan toe naar andere grassoorten en grasmengsels. Het is dus wijs een product in de wortelzone toe te passen dat de water- en luchthuishouding verbetert, en daarmee ook het bodemleven. Dit samenspel zorgt voor een gezondere plant, wat tevens het antwoord is op de steeds strengere eisen waar we de komende jaren in toenemende mate mee geconfronteerd worden op golfbanen en sportvelden. Qua ontwikkelingen zijn we er nog niet, zeker niet als je de lijn Primer-Revolution doortrekt. Timmerman: ‘Ik durf met mijn hand op mijn hart te zeggen dat de surfactant Revolution momenteel het meest en best onderzochte product is dat daaraan een bijdrage levert. Deze watermanagementtool heeft in Nederland zowel op De Pan als op de Rosendaelse met wetenschappelijk onderzoek zijn nut bewezen. En ook in de praktijk zijn er vele golfbanen die op proefbasis aanvankelijk een halve fairway behandeld hebben en vaak, net zoals op De Pan, de overtuigende resultaten hebben ervaren


Nieuw gewasbeschermingsmiddel op de mat Interface van Bayer in november toegelaten en in april 2014 leverbaar We spreken alleen nog maar over het volledig schrappen van alle gewasbeschermingsmiddelen in de professionele markt. Bijna vergeten we dat Bayer eind november 2013 een toelating kreeg van het Ctgb voor het nieuwe product Interface. Het middel wordt toegelaten als schimmelbestrijdingsmiddel in speelweides, sportvelden en grasbermen in Nederland. Interface is het eerste grasfungicide dat gebruikmaakt van de Stressgard formulation technology. Auteur: Broer de Boer Deze innovatie op het gebied van grasfungiciden, met veel toegevoegde waarde in de groeifase van het gras, is toegelaten op sportvelden en golfbanen. Juist op momenten dat een grasmat tegen schimmels moet vechten, gebruikt het gras zijn vitale energie en put het de natuurlijke reserves uit. Interface maakt het gras minder gevoelig voor andere stressfactoren zoals hitte, droogte, koude en maaien. Interface is een combinatie van iprodion en trifloxystrobine. Het onderdrukt en bestrijdt schimmelziektes en zorgt voor een lange bescherming tegen fusarium, dollarspot en rooddraad met een zichtbaar gezondere en groenere grasmat. Het is het eerste grasfungicide waarbij de producent de Stressgard formulation technology gebruikt. Wat verstaat Bayer onder stressgard formulation technology? De door Bayer ontwikkelde technologie heeft twee belangrijke voordelen. Ten eerste ervaart de gebruiker dat met Interface schimmels beter bestreden worden en de kwaliteit van de grasmat zichtbaar meer verbetert dan met veel andere producten. Ten tweede levert de nieuwe technologie milieuwinst op. Het gebruik van Interface levert een beter resultaat, terwijl beduidend minder actieve stof per hectare gebruikt hoeft te worden. In de VS heeft Bayer reeds meerdere fungiciden voor de golfsport ontwikkeld met

behulp van de Stressgard-technologie. Welke mogelijkheden kan SFT ons in de toekomst nog meer bieden? SFT zal de golfsector ondersteunen bij het invulling geven aan verdere verduurzaming met een minimale milieubelasting, zonder concessies te hoeven doen aan de vereiste kwaliteiten van het spel. Hoe moet/mag je Interface toepassen om tot optimaal resultaat te komen? Interface mag jaarrond toegepast worden. De beste resultaten worden bereikt bij actieve groei van het gras. De te gebruiken dosering is 10 l/ha Interface, waarbij men maximaal tien procent van de totale oppervlakte van de golfbaan of het sportveld mag behandelen. Interface mag jaarlijks vier maal toegepast worden. Het advies is om Interface vanaf het voorjaar tot het najaar in te zetten. Voor de winterperioden volstaat Chipco Green. Sportvelden en golfbanen gelegen in grondwaterbeschermingsgebieden hebben met Interface een fungicide dat jaarrond ingezet kan worden. Wat is het werkingsprincipe van de groepen waaruit iprodion en trifloxystrobine komen? Interface werkt zowel curatief als preventief. Iprodion wordt gekenmerkt door een sterke con-

tactwerking, terwijl de kracht van trifloxystrobine gelegen is in een mesostemische werking. In Interface zijn beide actieve stoffen gecombineerd, met een zichtbaar beter resultaat. Hoe vriendelijk zijn iprodion en trifloxystrobine voor bijvoorbeeld bodemleven, het aquatisch milieu en insecten? Gezien het feit dat Interface toegelaten is in grondwaterbeschermingsgebieden en er geen rekening gehouden hoeft te worden met bufferzones of speciale spuitdoppen, mag men concluderen dat het milieuprofiel van Interface relatief gunstig is. Welke consequenties heeft het gebruik van Interface voor het gebruik van andere fungiciden? Weinig; hooguit in het geval dat er andere strobulines gebruikt worden: dan mag het totale aantal toepassingen per jaar niet meer dan vier bedragen.


www.greenkeeper.nl

51

Vincent Dirksz is back on stage De éne Thatch Control is de andere Thatch Control niet Het was een ongelukkige samenloop van omstandigheden waardoor Vincent Dirksz uit het beeld verdween. Maar, Vincent Dirksz is helemaal terug zoals hijzelf zegt. Met een nieuw product om de ‘thatch te beheersen’: TURFx Auteur: Broer de Boer Maar… de vervelende ontwikkelingen laat de van origine Arubaan die over een uitgestrekt (inter) nationaal netwerk heeft ver achter zich. Hij kijkt vooruit, ver vooruit en komt met een nieuw thatch control (viltbeheersings) op de markt en zoekt daarmee zijn eigen weg. TURFx heet zijn nieuwe ‘kindje’. Hij laat het in Nederland distribueren door Thatchcontrol BV in Voorst bij het Gelderse Gendringen. De ondernemers Schieven senior en junior kennen de Arubaanse wereldburger al geruime tijd. Marinus Schieven: ‘En velen kennen deze serieuze man die naast een chemieopleiding ook de tropische Hogere


Landbouwschool in Deventer volgde. Vincent volgde ook de Hoofdgreenkeepersopleiding in Nederland, en heeft samen met Robert trent Jones de golfbaan Tierra Del Sol aangelegd op Aruba. Bovendien was Dirksz superintendant geweest op de golfbaan Terra del Sol op Aruba. Vincent Dirksz heeft binnen zijn bedrijf Golfbaanservice mijn shortgolfbaan ‘t Lohr’ aangelegd. Beproeving Via Vincent Dirksz kwamen de greens van Schieven met de voorloper van het uiteindelijke

viltbeheersingsproduct zoals Dirksz dat voor ogen had in aanraking. ‘En dat ik nog verder wilde ontwikkelen’ zegt hij, ‘want het was toen nog niet volledig uitontwikkeld. Mijn nieuwe middel voor viltbestrijding TURFx vormt uiteindelijk een alternatief voor holprikken teneinde vilt kwijt te verminderen. Ik heb mijn Turfx laten beproeven op het Kansai Green-laboratorium, het Japanse equivalent voor het STRI. Dit onderzoek werd gefinancierd door de Japanse Dynex corporation en de resultaten zijn verbluffend.’

Achtergrond

probleem om de SDC te publiceren en voldoet ook aan wereldwijde goedkeuring binnen de Reach-normen. Ten opzichte van eerdere formuleringen bevat TURFx o.a. suikers. Dit heeft een betere stimulering van het bodemleven van in het bijzonder bacteriën. Dit gaat, als neveneffect, ten koste van de uitbreiding van schimmels. De bacteriën zorgen onder meer voor een betere oxidatie van koolstofverbindingen in CO2 en water. Door vermindering van het vilt kan zuurstof beter in de bodem diffunderen en de geproduceerde kooldioxide uit de bodem ontsnappen. Het klinkt heel simpel, maar de resultaten bewijzen de werking op greens, fairways en sportvelden. Door toediening van TURFx vindt echter ook een biologische reactie in de bodem plaats waardoor zuurstof(verbindingen)vrijkomen in de bodem die anders niet beschikbaar waren, hetgeen de bodemactiviteit van de micro-organismen aanzienlijk laat toenemen. Met TURFx reduceer je niet alleen de viltlaag, verbeter je de bodemstructuur, verlaag je de organische stof, maar heb je minder meststoffen nodig. En kunt ook toe met minder prikken en/of verticaal maaien.’(waardoor golfers minder last hebben) TURFx heeft ook een effect op schimmels en gebreken. Naast genoemde voeding concurrentie met andere bodemorganismen schrijft Dirksz dat ook toe aan de verminderde kaliumuitspoeling: ‘Omdat er minder kalium uitspoelt, is de plant gezonder en sterker waardoor de plant beter resistent is tegen ziektes en gebreken. Dit is één van de redenen waarom grasplanten, die met TURFx zijn behandeld, minder ziektes en gebreken vertonen. Afhankelijk van de toestand(viltlaag o.a.) van de grasmat volstaat het om 1 tot tweemaal per jaar een dosering te spuiten van tussen 10 tot 30 liter per ha.

bestellingen voor seizoen 2014 zijn geplaatst. En zo te horen zijn dat niet de minste golfbanen en allemaal goede kennissen uit het internationale netwerk van Vincent Dirksz. Eerst maar eens wat verkopen verdienen lacht ondernemer Marius Schieven, en dan gaan we met TURFx uit de Achterhoek ook over de grenzen heen. En met ‘we’ bedoelt hij dat internationaal opererende Vincent Dirksz die golfbanen vooral adviseert over Poa en viltbeheersing met het nieuwe product vanuit zijn bedrijf Golfbaanservice en Thatchcontrol BV het product levert . Zoutbeheersing Vincent Dirksz heeft echter nog een nieuw product op stapel staan, Earthfx(Earth Fix). Dit op bacteriën gebaseerde product reduceert de afgezette zouten in de toplaag van greens. Zoals iedereen kan weten leidt zoutophoping in de wortelzone tot verkeerde osmotische verhoudingen, waardoor het voor de grasplant steeds moeilijker wordt om water en voedingstoffen aan de bodem te onttrekken. Vincent Dirksz: ‘Earthfx heeft zich bewezen in teelten als Kiwi’s en tropische noten, in aride gebieden waar het probleem van verzilting van de wortelzone zich door extreme verdamping voordoet.’ Dit product is volgens zeggen van Dirksz zo’n drie jaar door hem getest en wordt inmiddels gebruikt in de Verenigde Staten en Nieuw Zeeland. Het product beïnvloedt bacteriën waardoor o.a. natrium-, kalium- en ijzerzouten geoxideerd waardoor het osmotisch evenwicht hersteld wordt. En ook van dit product is de dosering laag, zo’n liter per hectare. ‘Mega interessant in situaties waar greenkeepers of fieldmanagers vooral brak water beschikbaar hebben voor beregening’, aldus Marinus Schieven die ook dit product in Nederland gaat distribueren.

Door vermindering van het vilt kan zuurstof beter in de Product Vincent Dirksz: ‘TURFx is ook beproefd op golfbanen in de VS en Nieuw Zeeland en ook in het Middenoosten, op golfbanen met hot season grasses. Deze grassoorten staan erom bekend dat ze enorme viltvormers zijn en de betreffende golfbanen hebben uitstekende resultaten geboekt(publicatie volgt, na toestemming van de baan) . In Nederland wordt Turfx inmiddels op gerenommeerde banen gebruikt en een aantal kleinere banen. Ik durf nu rustig te zeggen dat de Nederlandse greenkeeping halsreikend naar mijn nieuwe product uitkijkt. Het is geen enkel

bodem diffunderen en kan het geproduceerde kooldioxide uit de bodem ontsnappen Verkoop Turfx De eerste containers zijn verscheept van uit Nieuw Zeeland met elk zo’n 1000 liter product. En zijn begin januari gearriveerd en de eerste

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: http://www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4391v

www.greenkeeper.nl

53

Aanzicht van het gras naast de proefplekken op fairway 10, na het optrekken van de mist op 4 september 2012.

Uitzicht op groener aanzicht door wetenschappelijk inzicht Vijf argumenten om surfactants te gebruiken Op fairway 10 van golfclub ‘De Rosendaelsche’ bij Arnhem onderzochten we de effecten van het toedienen van de surfactant Revolution op de bevochtiging van de zandbovengrond en het aanzicht van het gras. Hierbij werd aandacht besteed aan de waterafstotendheid van de bodem. Ook werd gekeken of op deze manier de vorming van – voor het milieu nadelige – preferente stroming kon worden voorkomen. Bovendien werd nagegaan of er een verbetering van de stikstofhuishouding tot stand kwam. Auteurs: Klaas Oostindie, Dr. Louis W. Dekker, Dr. Violette Geissen, Dr. Jan G. Wesseling en Prof. Dr. Coen J. Ritsema. (Allen werkzaam bij Wageningen UR) Introductie Vaak wordt verondersteld dat gronden gemakkelijk neerslag en beregeningswater opnemen, maar verscheidene gronden, vooral zandgronden, kunnen in de wortelzone waterafstotend worden. Dit resulteert dan in een heterogeen (niet gelijkmatig verdeeld) transport van water en de hierin opgeloste voedingsstoffen. En dat kan grote gevolgen hebben voor de groei van het gewas. Gronden worden vaak waterafstotend na een droge periode en herstellen hiervan in het algemeen pas na een lange natte periode. Droogteplekken in het gras zijn veelal indicatoren van waterafstotendheid. Deze plekken staan internationaal bekend als localized dry spots (LDS). Als de bodem waterafstotend is, zal regenen beregeningswater minder snel de grond indringen en daardoor over


het oppervlak afstromen naar lagere plekken. Hierdoor ontstaat een ongelijkmatige bevochtiging, wat leidt tot preferente stroombanen. Via deze preferente stroombanen kunnen opgeloste meststoffen, insecticiden en pesticiden versneld in het gronden oppervlaktewater terechtkomen. De toediening ervan is dan minder effectief en de belasting voor het milieu is groter. Ook resulteert de waterafstotendheid in een afname van de hoeveelheid beschikbaar water voor de plant, wat zich op sportvelden en golfbanen uit in een verminderde graskwaliteit. Waterafstoting is een eigenschap die alleen optreedt als de grond beneden een kritiek vochtgehalte komt. Boven deze waarde is de grond goed te bevochtigen. Het kritieke vochtgehalte verschilt voor iedere grond en bodemdiepte.

Waterafstotend of niet Om te bepalen of de bodem waterafstotend is, wordt vaak de waterdruppelpenetratietijd (WDPT) gemeten. Hierbij worden met behulp van een pipet druppels gedestilleerd water op het oppervlak van een grondmonster geplaatst. Het monster wordt als waterafstotend beschouwd als het langer dan 5 seconden duurt voordat de waterdruppels infiltreren. Metingen hebben uitgewezen dat het vaak langer dan een uur kan duren voordat de druppels zijn geïnfiltreerd. Men spreekt dan van extreme waterafstotendheid. Het gebruik van surfactants (stoffen die de oppervlaktespanning van het water verlagen) en het op tijd toepassen van beregening kunnen ervoor zorgen dat het bodemvochtgehalte boven de kritieke waarde blijft. Hiermee kan waterafstoting voor-

Science

komen worden en wordt een homogene bevochtiging van de grond bevorderd. In dit artikel laten we de gunstige invloed zien van het gebruik van de surfactant Revolution op de vochtopname in de oppervlaktelaag en op een groener aanzicht van het gras. Ook wordt het effect ervan op een betere stikstofhuishouding toegelicht. De proef is uitgevoerd op fairway 10 van de Rosendaelsche golfclub.

Onbehandeld

Vochtgehalte

Grasaanzicht

Behandeld

Vochtgehalte Grasaanzicht

'Het effect van Revolution op een betere stikstofhuishouding belicht' Bodemopbouw en droge plekken De fairway is aangelegd op kalkloos zand met minder dan 3% klei tot een diepte van meer dan 2 meter. De dikte van de humushoudende bovengrond varieerde op de proefplekken van 4 tot 10 centimeter en het organischestofgehalte lag tussen 5,9 en 10,8%. De laag eronder, tot 18 cm diepte, bevatte 0,8 à 2,8% organische stof. De pH (KCl) van de grond varieerde tussen 4,0 en 4,5. De bovenste 25 centimeter van de fairway vertoonde tijdens droge perioden waterafstotend gedrag, wat zich ook uit in het optreden van lokale droge plekken met een geelbruine verkleuring van het gras en een minder dicht grasbestand. Zo vertoonde de fairway op 4 september 2012 een onregelmatig patroon van enerzijds droge plekken met bruin gras en anderzijds vochtige plekken met groen gras. Behandeling en meetmethoden Dwars over de fairway hebben we acht proefplekken van 2 bij 2 meter uitgezet met een afstand van 0,5 meter tussen de plekken. Vier van deze plekken zijn aselect gekozen om te worden behandeld met Revolution. De andere vier plekken bleven onbehandeld. Met een rugsproeier is de surfactant zes keer toegediend in de periode tussen 29 maart en 4 september 2012. Hierbij is per vierkante meter telkens 1,9 milliliter surfactant opgelost in 70 milliliter water aangebracht. Tussen 29 maart en 20 november hebben we negen keer het percentage groen gras in het midden van de proefplekken geschat en het vochtgehalte van de bovenste 5 cm gemeten met een TDR-apparaat. Voor de 25 schattingen en metingen maakten we gebruik van een raster van 50 bij 50 centimeter met een verdeling in compartimenten van 10 bij 10 centimeter. Op 4 september is de waterafstoting van de grond

Vochtgehalte (vol.%)

10-15

15-20

20-25

25-30

30-35

35-40

Grasaanzicht >80% groen gras

50-80% groen gras

<50% groen gras

Vochtgehalten in de bovenste 5 cm van de grond en het aanzicht van het gras in het centrum van de onbehandelde en behandelde proefplekken op 30 juli 2012.

Grote verschillen in grasaanzicht tussen onbehandelde en behandelde proefplekken op 4 september 2012.

www.greenkeeper.nl

55

Relatieve mineralisatiesnelheid

Science

1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0

in alle proefplekken gemeten. Hiervoor maakten we gebruik van een smalle steekboor met een diameter van 1,5 centimeter, waarmee we grondkolommetjes van 25 centimeter lengte staken. Met een pipet plaatsten we op regelmatige afstanden druppels water op de kolommetjes, om te bepalen of de grond waterafstotend was en op welke diepte. Indien de waterdruppels binnen 5 seconden infiltreerden, werd de grond als goed bevochtigbaar beschouwd, en anders als waterafstotend.

0

10

20

30 40 50 Vochtgehalte (vol. %)

Verband tussen de relatieve mineralisatiesnelheid van organische stof en het vochtgehalte van de bovengrond.

Relatieve mineralisatiesnelheid

1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 Onbehandeld

0.5 0.4 29/mrt

Behandeld 28/mei

27/jul

25/sep

24/nov

Gemiddelde relatieve mineralisatiesnelheid van de organische stof in de bovenste 5 cm van de grond in de onbehandelde en behandelde proefplekken op negen meetdagen.

4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 Onbehandeld

2.5

18 17

Nts (kg/ha)

N-(NO3+NO2) (kg/ha)

N-H4(kg/ha

4.5

2.0

16 15

1.5

14

1.0

13 Behandeld

Gemiddelde stikstofgehalten (kg/ha) in de bovenste 5 cm van de onbehandelde en behandelde proefplekken op 15 augustus 2012.


Verschillen in vochtgehalte en aanzicht gras Na drie behandelingen werden, vanaf 3 juli tot het einde van het onderzoek, grote verschillen in vochtgehalte gemeten tussen de onbehandelde en behandelde plekken. In de onbehandelde plekken was het gemiddelde vochtgehalte niet alleen beduidend lager, maar varieerde het ook sterk. Op 30 juli werden in de onbehandelde plekken voornamelijk vochtgehalten gemeten van 10-25%, terwijl dit op de behandelde plekken overal hoger was dan 25%. Dit resulteerde ook in een duidelijk verschillend grasaanzicht. Extreme verschillen in aanzicht van het gras werden aangetroffen op 4 september. De grond was in de onbehandelde proefplekken toen voornamelijk waterafstotend tot meer dan 25 centimeter diepte, doch de behandelde plekken waren goed bevochtigbaar. Stikstof door mineralisatie De concentratie totale stikstof in het gras was tussen de proefplekken niet significant verschillend. Maar doordat er meer gras op de behandelde plekken aanwezig was (bijvoorbeeld op 9 juli), was de hoeveelheid totale stikstof wel 28% hoger dan op de onbehandelde plekken. De hoeveelheid stikstof die door mineralisatie van organische stof middels microbiologische activiteit vrijkomt, is mede afhankelijk van het bodemvochtgehalte. Deze mineralisatiesnelheid is optimaal bij vochtgehalten tussen de 25 en 35%. Bij drogere en nattere omstandigheden neemt de relatieve snelheid lineair af met het droger of natter zijn van de bodem. Op de behandelde plekken lag de mineralisatiegraad gedurende voorjaar en zomer dichter bij de maximale snelheid dan op de onbehandelde plekken. Op 15 augustus werden in de toplaag van de behandelde proefplekken beduidend grotere hoeveelheden opneembare stikstof aangetroffen. Conclusies Belangrijke streefdoelen van greenkeepers zijn

Diepte (cm)

Diepte (cm)

Onbehandeld

0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25

Boring 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 13 14 15 16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 13 14 15 16

Waterafstotend Bevochtigbaar Metingen van de waterafstoting van 0 tot 25 cm met behulp van een smal boortje in de onbehandelde en behandelde proefplekken op 4 september 2012.

een goede graskwaliteit en efficiënt watergebruik, vooral in droge perioden. Door goed management kan neerslag optimaal worden benut en kan beregening efficiënt worden toegepast. Verliezen van water en voedingsstoffen door oppervlakkige afstroming of door wegstroming via preferente banen dient zo veel mogelijk te worden voorkomen. Zoals in dit onderzoek is aangetoond, kan het toedienen van een surfactant hierbij een belangrijke rol spelen, omdat: 1) waterafstotendheid wordt voorkomen, waardoor een homogenere bevochtiging plaatsvindt, 2) de vochtvoorraad in de wortelzone wordt verhoogd, 3) er geen preferente stroming is, 4) de mineralisatiegraad van organische stof wordt geoptimaliseerd, waardoor er meer beschikbare stikstof aanwezig is, en 5) dit een betere graskwaliteit en dichtheid van de zode oplevert, waardoor een opvallend groener aanzicht van het gras wordt bewerkstelligd.

Dankwoord We zijn Jan van Mondfrans erkentelijk voor het uitzoeken van een geschikte golfbaan voor het onderzoek. Onze speciale dank gaat uit naar het management van de Rosendaelsche Golfclub, in het bijzonder naar Marco Mooren en Jack Goelst, voor hun gastvrijheid en hulp bij het onderzoek.

Geraadpleegde literatuur Dekker LW, Ritsema CJ, Oostindie K (2004) Dry Spots in Golf Courses: Occurrence, Amelioration, and Prevention. Acta Horticulturae 661, 99-104. Dekker, LW, Oostindie K, Kostka SJ, Wesseling JG (2008) To prevent localized dry spots in Golf Courses . P. 77-78. In: Proceedings of the 1st European Turfgrass Society Conference, 19th-20th May, 2008, Pisa, Italy. Oostindie K, Dekker LW, Wesseling JG, Ritsema CJ (2008a) Soil surfactant stops water repellency and preferential flow paths. Soil Use and Management 24, 409-415. Oostindie K, Wesseling JG, Dekker LW, Ritsema CJ (2008b) Het optimaliseren van de bevochtiging van een golfbaan. Greenkeeper 4, 23-25. Oostindie K, Aguilera H, Dekker L, Wesseling J, Ritsema C (2009) Optimización de la humectación del suelo en un campo de golf. Greenkeepers Revista official de la Asociación española de greenkeepers 30, 44-47. Oostindie K, Dekker LW, Moore D, Wesseling JG, Ritsema CJ (2010a) Effects of surfactant applications on spatial and temporal variability of water contents in a slope on a sandy fairway with water repellent behavior. 2nd European Turfgrass Society Conference, Angers France, 3 pp. Oostindie K, Dekker LW, Ritsema CJ, Wesseling JG (2010b) Revolution op fairway kan wereld op zijn kop zetten Greenkeeper 21(2), 30-31,33. Oostindie K, Dekker LW, Wesseling JG, Ritsema CJ (2011) Improvement of water movement in an undulating sandy soil prone to water repellency. Vadose Zone Journal 10, 262-269. Oostindie K, Dekker LW, Geissen V, Ritsema CJ (2013) Effects of Revolution on soil wetting, turf performance, and nitrogen efficiency of a fairway prone to soil water repellency. Alterra special report. Alterra, Soil Physics and Land Use Team, Wageningen, The Netherlands, 70 pp.


www.greenkeeper.nl

57

Kop eraf

‘We richtten tijdens de evaluatie de blik vooral vooruit naar de volgende Greenkeeper of the Year verkiezing' Ik kom net terug van een vergadering van de jury van Greenkeeper of the Year. We evalueerden de afgelopen prijsuitreiking, maar richtten vooral de blik vooruit naar de volgende Greenkeeper of the Year. Sorry Koert, je bent nog maar net op de troon gehesen en we beginnen al weer vrolijk aan de poten van jouw stoel te zagen. Een beetje zoals een topsporter zich moet voelen. Je staat als winnaar op het podium en op het moment dat je weer naar het niveau van ons gewone mensen afdaalt, moet je weer keihard aan het werk om ook volgend jaar weer de beste te zijn. Hoe kijk ik als één van de initiatiefnemers terug op het evenement? Tsja, wat moet ik daarvan zeggen? Enerzijds top! Er waren vijftig greenkeepers die de tijd en de moeite namen maar vooral het lef toonden om hun hoofd op een denkbeeldig hakblok te leggen. Kop eraf dus. Terwijl ze wisten dat er maar één greenkeeper op het winnaarspodium gehesen zou worden. Ik weet niet of het mogelijk is om via dit stukje een applausgolf te veroorzaken, maar als dat kan, wil ik dat graag doen voor die andere 49 greenkeepers. Want eigenlijk heeft Koert voldoende applaus gehad.

‘Het was echt kantje boord voor wat betreft gewasbescherming in golf en sport’ Anderzijds, en dat zeg ik zonder frustratie omdat ik weet dat goede dingen soms tijd nodig hebben, had ik toch wat meer enthousiasme van de sector als geheel verwacht. Ik weet dat de golfbomen niet meer tot aan de hemel groeien, maar van mistroostig en mies in een hoekje blijven zitten met een houding van ‘Ik moet het allemaal nog maar zien’ is nog nooit iemand beter geworden. Wij willen toch met elkaar allemaal beter worden? En daaraan kan dit initiatief misschien een heel klein beetje bijdragen. Sorry Hein, maar


nu ophouden met zeuren, daar is deze pagina niet voor en volgend jaar is het gewoon weer ‘Nieuwe ronde, nieuwe kansen.’ Die laatste zegswijze gaat ook op voor de regelgeving rondom gewasbescherming. Weinig mensen in de golfsector beseffen het, maar het was echt kantje boord voor wat betreft gewasbescherming in golf en sport. Persoonlijk had ik geen geld durven zetten op deze uitkomst. Wat dat betreft is het petje af voor de lobby die staatssecretaris Mansveld de juiste argumenten onder de neus heeft gewreven. Ik weet het: er zijn partijen die van mening zijn dat chemievrij werken mogelijk is en waarschijnlijk hebben ze gelijk, maar het zal wel verduiveld lastig zijn en alleen mogelijk tegen zeer stevige meerkosten. En laten we daarvoor het geld nu net niet hebben. Eén zeuronderwerp moet me nog van het hart. Sta ik vorig week op een golfbaan in aanleg. Ik zeg niet welke maar het begint met Hoge en eindigt met Vorssel . Ik had me netjes aangemeld via de aannemer en was bezig met het maken van wat fotootjes. Me dunkt dat de sector nog trots mag zijn dat er überhaupt nog gebouwd wordt, maar krijg ik de melding dat publiciteit niet gewenst wordt. Nu kan mijn journalisten-ego echt wel een kleine afwijzing verwerken en had ik mijn foto’s toch al genomen, maar het past toch niet in een tijd van twitter en facebook op deze manier met een uitbreiding om te gaan? Wees daar open en transparant in zou ik zeggen. Je zou bijna vermoeden dat ze iets te verbergen hebben… Met vriendelijke groet, [email protected] Hoofdredacteur

Bewonder onze compacte trekkers!

Wij bieden het breedste programma van compacte trekkers aan. Kies uit meer dan 25 modellen in de 26 t/m 100 pk reeks, die allemaal conform uw wensen zijn ontwikkeld. Uw locale John Deere dealer heeft de ervaring en kennis om u te helpen de juiste trekker te kiezen, om uw werk snel en efficiënt gedaan te krijgen. Ga nu naar uw dealer voor een scherpe aanbieding.

NIEUW

1 trekker, heel veel mogelijkheden Voor meer vermogen, ergonomie en comfort

JohnDeere.com

Koert Donkers wordt Nederlands eerste Greenkeeper of the Year

Recommend Documents