Koers 2020 Toekomstvisie Landgoed Borg Verhildersum
Inhoud
1. Inleiding ..................................................................................................................... 3 2. Oerpotentie, huidige kenmerken en omgeving .......................................................... 4 3. Koers 2020 ................................................................................................................. 6 4. Uitvoeringsprogramma: strategische thema‟s en projecten ....................................... 8 5. Plattegrond ............................................................................................................... 12
2
1. Inleiding Aanleiding Het bestuur van de Stichting Borg Verhildersum heeft deze toekomstvisie ontwikkeld. Daaraan liggen een drietal belangrijke overwegingen ten grondslag. Ten eerste een dalend aantal bezoekers, dat drukt inkomsten en zet de maatschappelijke positie onder druk. Ten tweede een afname in subsidie van de provincie Groningen en de gemeente De Marne en tenslotte de noodzaak om in een veranderende wereld een nieuwe visie te formuleren voor een andere opzet van Verhildersum om meer en nieuwe bezoekers te krijgen. Er is behoefte aan een gedragen strategie Landgoed Verhildersum met lokale verankering, dat door de nieuwe directeur voortvarend opgepakt wordt met draagvlak en enthousiasme bij de relevante stakeholders (medewerkers, vrijwilligers, lokale overheden, ondernemers en actoren in de omgeving).
Het probleem Kort samengevat is het probleem anno 2012 “Losse bouwstenen”. Er is veel, vaak ook iets bijzonders, maar er is geen of te weinig verbinding. Zowel in de collecties, als op het terrein, als met de omgeving (bewoners, bedrijven, landschap). Zowel fysiek (het landgoed bevat vele fysieke onderdelen), inhoudelijk / functioneel (er zijn landbouwwerktuigen, exposities over historische kleding, beeldentuin, Schathoes, boerderij met schuur, etc.) als sociaal geografisch in relatie naar de omgeving (burgerparticipatie, verbinding met andere initiatieven / ondernemers in de gemeente / regio, zichtbaarheid vanaf de doorgaande weg Winsum-Lauwersoog, samenwerking met de andere borgen, landbouw, toerisme, krimp, zorg, etc.). Verhildersum is de minst bekende borg van Groningen (een verborgen schat?). Als je er voor het eerst komt, heb je als bezoeker niet meteen door dat de boerderij Welgelegen ook bij het Landgoed hoort. Bovendien staat nergens aangegeven waar je je bevindt, wat er waar precies te doen is en wat je waarvoor betaalt. Er is veel moois, maar eigenlijk loop je door verschillende onsamenhangende werelden. Verder loop je van A naar B in plaats van een “rondje”. De routing en uitleg kunnen beter. Het goede nieuws: sommige zwakke punten kunnen snel worden aangepakt, van de ligging kan een onderscheidend punt gemaakt worden (“de reis waard”) en er valt een duidelijk verhaal van Verhildersum te vertellen.
Doelen en randvoorwaarden Als doelen zijn benoemd: - inspelen op hedendaagse behoeften, - om zo meer bezoekers trekken dan de 20.000 per jaar, - continuïteit voor de langere termijn en - enkele snelle resultaten. Randvoorwaarden vooraf waren een tamelijk korte doorlooptijd van het maakproces (een half jaar), het moet een visie van onszelf worden, het proces is ook een product, de nieuwe directeur moet er met de staf mee aan de slag kunnen en vrijwilligers moeten een goede plek krijgen. Het bestuur neemt op basis van deze visie besluiten over de toekomst. Een deel van deze besluiten zijn in dit document door het bestuur gemaakt. De verdere invulling zal met de staf, vrijwilligers en andere stakeholders worden uitgewerkt en uitgevoerd. 3
2. Oerpotentie, huidige kenmerken en omgeving Tot de oerpotentie van het gebied behoren strijd tegen de zee, de wierden, vruchtbare grond, kloosters en vanaf de 13e en 14e eeuw steenhuizen als bescherming. Het baksteenbakken werd door de monniken geïntroduceerd. Vanaf de 16e eeuw was de beschermingsfunctie niet meer nodig en sommige “borgen” veranderden in kleine kasteeltjes. Zo ook Verhildersum, dat door het geslacht Van Starkenborg was verworven in 1586. In 1795 zette het verval in vanwege het wegvallen van de heerlijke rechten (uitroepen van de Bataafse Republiek) en het vertrek van Ludolf Tjarda van Starkenborg naar Borgweer te Wehe. De vleugels van het gebouw werden afgebroken en de voorgevel vervangen. Rond 1800 werd een aantal innovaties in de landbouw ingevoerd, met name op het gebied van grondbewerking. Cornelis Borgman uit Kloosterburen bezocht in 1851 zijn jeugdvriend Klaas Jan Beukma, die naar de V.S. was geëmigreerd. Cornelis maakte kennis met de “eagle-plow” en hij importeerde die meteen naar NoordGroningen.
Eagle plow Tevens gebruikten hij en zijn boerencollega‟s een nieuwe methode van drainage, waardoor de opbrengst per hectare fors toenam. De jaren tussen 1850 en 1876 waren de zogenaamde “Champagnejaren” in de Groninger landbouw, vanwege vraag uit het industrialiserende Engeland en vanwege de Krim-oorlog (1853-1856). Uit deze tijd stammen ook de fraaie kostuums van de vrouwen van de boeren waarvan Verhildersum een imposante collectie bezit. Hieronder noemen wij puntsgewijs de sterke punten en zwakke punten van Verhildersum.
Sterke punten • • • • • •
Fraai decor: borggebouwen (borg, Koetshuis, Schathuis, tuin, beelden, oprijlaan, nationaal bijzondere kostuumcollecties Landbouwattributen passen bij de regionale geschiedenis Goed bezochte evenementen: historische dagen, textieldagen, fruitdagen, streekmarkt Ruimte, om te leven, om creatief te zijn Ligging in een gebied met werelderfgoedstatus
4
Zwakke punten • • • • •
Fragmentatie: geografisch en functioneel Perifere ligging in Nederland Onbekendheid, door ontbreken van een goed verhaal en “merk”. Daardoor geen sterke beleving Weinig bezoekers buiten de evenementen De “regie” ontbreekt, communicatie vaak ook
Trends en ontwikkelingen Er is een aantal trends en ontwikkelingen opgespoord. In het algemeen kunnen de volgende zes typen trends worden onderscheiden. Per trend wordt een aantal voor Verhildersum relevante aspecten benoemd.
Sociaal-culturele ontwikkelingen: toenemende behoefte aan ontspanning en vermaak, genieten tijdens korte perioden (en dan mag het ook best wat kosten), meer eenpersoonshuishoudens, mondige burger / klant, behoefte aan onthaasten (maar wel snel een beetje!). Ook de enorme technologische veranderingen, met grote effecten op informatievoorziening en communicatie, spelen een rol in de sociaal-culturele ontwikkelingen. Politieke en economische ontwikkelingen: afname subsidies, terugtredende overheid, meer taken bij gemeenten. De culturele infrastructuur moet steeds meer eigen inkomsten genereren. Ecologische ontwikkelingen: toenemend belang van duurzaam produceren, ecologische footprint, de duurzame samenleving.
Het gouden verhaal van Verhildersum We zien gouden kansen. De sterke basis van het landgoed vormt letterlijk een goede voedingsbodem voor (h)eerlijk voedsel, verwennen en genieten. Verhildersum kan met haar historie, met het landbouwverhaal, met haar levende omgeving (veehouderij) een duidelijke lijn naar de toekomst leggen. Dit verhaal zal wel beter verbonden en verknoopt moeten worden. Het gaat hier om het spannende verhaal, om reizen, thuiskomen, vernieuwen, om arrangementen, vergeten groenten, moderne koolhydraten (aardappelen) enz. Het biedt grote mogelijkheden: - het verhaal van Verhildersum wordt ingebed in Het Verhaal van Groningen - het verhaal van Verhildersum wordt (meer) beleefbaar, - het verhaal wordt vaak, veel en verschillend verteld en creëert een schare van fans - het verhaal heeft elementen van Kunst (Land-art), - het verhaal behelst samenwerking met derden (arrangementen) - het verhaal is verbonden met onderwijs en educatieve programmas . Verhildersum kiest voor het uitvergroten en verdiepen van haar regionale bestaansrecht en maakt dat beleefbaar. Het trekken van meer en andere mensen naar het landgoed is een doel op zich, binnen de kaders van de bovengenoemde visie. De Ede Staal expositie van destijds, is een sprekend voorbeeld en geldt ook voor de toekomst als een van de realistische concepten. 5
3. Koers 2020 “Het hele landgoed staat in het teken van het verhaal van Verhildersum. Verhildersum is een sterk merk, wij claimen het verhaal van Verhildersum als landgoed en borg en ook via de eigen producten Het verhaal van Verhildersum overstijgt de historische lokale variant, en is ingebed in een toekomstbeeld van de wijdere omgeving in een complexe, veranderende noord-Groningse samenleving (think global, act local).
Wij zijn... Wij zijn een uniek landgoed in Noord-Groningen met ons eigen verhaal voor toeristen en bezoekers Vanaf nu gaan we in al onze uitingen Landgoed Borg Verhildersum gebruiken. Elk van de drie woorden is namelijk essentieel voor de identiteit. Het Landgoed met eigen voedselproductie en om te ontspannen en te genieten, de Borg als bijzonder cultuurhistorisch element en Verhildersum als authentieke merknaam. Verhildersum is samen met de Menkemaborg en de Freylemaborg een van de drie “echte” borgen in de provincie Groningen. Een zichtbare erfenis van een markant verleden dat teruggaat tot aan de Middeleeuwen. Van steenhuizen om te schuilen, via de internationale oriëntatie en innovatie van de landbouw, de champagnejaren en uiteindelijk verval en hedendaags gebruik. Een verhaal dat de moeite waard is om verteld te worden. Als onderdeel van Waddenzee Werelderfgoed en van Het Verhaal van Groningen. Tot het erfgoed behoren de borg, het huidige areaal grond eromheen, de boerderij en een deel van de collecties. Deze onderdelen vormen de ziel. Wij zijn in eerste plaats landgoed, met daarin een belangrijke museale collectie en museaal gebouw (de borg).
Wij willen... Landgoed Borg Verhildersum nog generaties lang behouden. We willen de borg en de boerderij verschillend positioneren onder de vlag van Landgoed Borg Verhildersum. Verhildersum staat daarbij voor de opgaven integraliteit (van plek naar betekenis in de regio, met passende samenhangen en samenwerkingen), beleefbaarheid (van kijken naar beleven) en regionale verankering (van binnen naar buiten). Met de randvoorwaarde: minder overheidsgeld in de toekomst en meer eigen inkomsten.
Wij doen dat door... -Het Verhaal van Verhildersum te baseren op het feit dat de mens zijn oorspronkelijke graadmeter voor de natuur en hoe zij werkt, kwijt is. Het Verhaal van Verhildersum geeft nieuwe ijkpunten voor de mens en alles wat hij/zij tot zich neemt. -Het verhaal van Verhildersum vorm te geven via een thematische aanpak met als belangrijkste ingrediënten: 6
*De regio en haar rijke (voedsel)bronnen voor volgende generaties (hoe eet de mens in 2020 en verder? Gaan we meer van dierlijke naar plantaardige voeding? Blijven we „lekker‟ versus „gezond‟ onderscheiden? ) *Voedsel- en voedselveiligheid van de toekomst (eerlijk voedsel) *Voedselproductie (schakel tussen nu en straks, ambachtelijkheid) *Het Landgoed Borg Verhildersum als fysieke en inhoudelijke pleisterplaats voor het goede van natuur en platteland als spiegel voor mens en consumptie (maatschappij) -Te beginnen bij wat mensen kennen uit hun omgeving en dat in een vernieuwende/innovatieve vorm naar voren brengen -Het versterken van “Passende verbindingen” op basis van bovengenoemde thematiek van de mens en eten, de mens en haar voedsel: fysiek, inhoudelijk / functioneel en sociaal geografisch. Via wandelroutes, fietsroutes en autoroutes), samenwerking met aanverwante toeristisch-recreatieve initiatieven in de regio (Doe Zoo, Visserijmuseum, Openluchtmuseum, etc.) samenwerking met andere borgen die net weer wat anders bieden. Met regionale en lokale partijen, zoals gemeente, ondernemers, maar ook de andere culturele en maatschappelijke organisaties zoals Ability, gaan we meer met minder doen . -Optimale kwaliteit te bieden aan de bezoeker/gebruiker -Het bevorderen van ondernemerschap op het landgoed in het kader van de benoemde thematiek -Het versterken van “De maatschappelijke functie”: marktplaats en ontmoetingsplek. Door herkenbare regionale thema‟s van vroeger beleefbaar te maken is er al een logische regionale voedingsbodem en bestaansrecht. Burgerparticipatie is een belangrijk begrip. Kortom: meer op eigen benen dus. Maar met een tussenfase voor het benodigde transformatieproces. Hiervoor zijn tijdelijk extra middelen om de investeringen te financieren. Met de provincie en met de gemeente gaan we na vaststellen van de nieuwe koers, in overleg hoe we gedurende een viertal jaren (2013-2016) de transformatieslag het beste kunnen financieren,
7
4. Uitvoeringsprogramma: strategische thema’s en projecten In het vorige hoofdstuk hebben beschreven in welke richting Landgoed Borg Verhildersum zich verder wil ontwikkelen. Dit hoofdstuk geeft een eerste aanzet voor het uitvoeringsprogramma. De strategische thema‟s voor de komende jaren zijn Het Verhaal van Verhildersum Een beleefbaar landgoed; Regionale verankering; Slagkracht vergroten; PR en marketing. Het verhaal van Verhildersum Het Verhaal van Verhildersum moet worden uitgewerkt en eigentijds aan het publiek worden gepresenteerd. Het gaat om het hedendaags vertellen en het laten beleven van de oerpotentie, de beschermingsfunctie, de grandeur, het verval, de landbouw aan de hand van (delen) van de collecties. Delen van de collecties kunnen worden geselecteerd en uitvergroot ( denk aan aegle plow, deel kostuum collectie) De nadruk willen we leggen op ontwikkelingen rondom voedsel en de relatie van voedsel in de breedste zin van het woord met de omgeving en de tijd waarin voedsel wordt geproduceerd en geconsumeerd. Verbindingen leggen tussen vroeger, nu en straks, maar ook tussen landbouw, onderzoek, bedrijven, musea en onderwijs. Projecten en activieiten - Uitwerken van het Verhaal van Verhildersum - Thema‟s /onderdelen uit collecties selecteren en uitvergroten - Het thema voedsel uitwerken (voedselproductie, voedselveiligheid, migratie, innovatie, gezondvoedsel, via reis van de aardappel? Kinderboederij?) - Verbindingen zoeken/leggen met bedrijven, landbouw, musea, onderwijs Een beleefbaar Landgoed Een goede beleving begint met goede vindbaarheid en zichtbaarheid, goede parkeergelegenheid, een hartelijk welkom, een duidelijke routing, bebording en informatievoorziening.
Nu: geen helderheid… 8
We willen de bezoeker ontvangen met een heldere presentatie zodat hij zich kan oriënteren op de betekenis van het landgoed en de belevenis die hem te wachten staat. Zo wordt het de bezoeker gemakkelijk gemaakt om zich te oriënteren en om te bepalen waar hij zijn aandacht op wil richten. We vinden het belangrijk om een transformatie realiseren van een statische presentatie naar een meer beleefbaar landgoed. Moderne informatie- en communicatie technologie en audio- visuele middelen zijn hierbij onmisbaar. Het is de bedoeling om alle zintuigen aan bod te laten komen: het fraaie decor en onderdelen van de collecties kun je zien, gewassen en dieren kun je voelen, ruiken en Verhildersum producten kun je proeven, de speurtocht en rondleiding kun je doen en horen, de stilte kun je ervaren, kortom er is veel te beleven en te ervaren op Verhildersum. Het is er spannend, verrassend en interessant en lekker, voor volwassenen, maar zeker ook voor kinderen.
Voorbeeld van beleving: Auswanderhaus Bremerhaven Projecten en activiteiten - Hoofdoprijlaan gaan benutten, de entree markeren, een nieuwe Parkeerplaats realiseren, een informatieloket en een aantrekkelijke routing realiseren. - Heldere bebording waar ben ik, wat is er te doen, hoe werkt het hier en waar moet ik heen? - Jaaragenda met bijvoorbeeld 10 per jaar een evenement, programmeren zoals een theater dat doet. - Telen streekgewassen, waaronder vergeten Groninger groenten. Verkoop op streekmarkt. Vee van Verhildersum als onderdeel van het landgoed in de wei. - Onderzoek naar inzet moderne communicatie en informatie technologie Regionale verankering Landgoed Borg Verhildersum is geworteld in de regionale en lokale omgeving en betekenisvol voor de omgeving nu en in de toekomst. Er moet samenwerking worden gezocht met andere borgen, samenwerking met andere musea in regio en samenwerking met bedrijven (landbouw, horeca, etc.) steeds op onderdelen die passen bij of een aanvulling zijn op het Verhaal van Verhildersum. Deze samenwerking leidt niet alleen tot een sterk Landgoed Borg Verhildersum, maar zal ook de regio als geheel ten goede komen. Een goede relatie met lokale en provinciale overheid én met de inwoners uit de streek zijn een voorwaarde voor een bestendige toekomst van Verhildersum. Projecten en activiteiten: - Zoeken naar natuurlijke samenwerkingspartners passend bij het Verhaal van Verhildersum (landbouw, bedrijven, musea, borgen, onderwijs) - Arrangementen opstellen samen met Doe Zoo, Visserijmuseum, Museum het Hogeland etc. (combikaartjes, shows, etc.) 9
Slagkracht vergroten Het bestuur is een bestuur op afstand met een professionele directeur en staf en betrokken vrijwilligers. De directeur stuurt de staf en de vrijwilligers aan, het bestuur brengt kennis en netwerk in. We werken met werkgroepen (veelal vrijwilligers) die op verschillende onderdelen werkzaam zijn, in opdracht van de directeur en in samenwerking met de staf. Projecten en activiteiten: - Benoemen van een bij de opgaven passende directeur: de directeur is bij voorkeur cultureel ondernemer, mensgericht en ondernemende verbinder. - Onderzoeken samenwerking met andere streekmusea (back-office, , inhoudelijke activiteiten) en de mogelijkheid van (op termijn) gedeeld directeurschap. PR en Marketing We willen het Verhaal van Verhildersum zo goed mogelijk uitdragen. We zoeken daarvoor samenwerking met Marketing Groningen. Voorts willen we sociale media gericht inzetten voor de PR. We willen met een uitgekiende PR en marketing een deel van 1 miljoen bezoekers aan Lauwersoog en de 150 000 bezoekers aan Pieterburen verleiden om naar Verhildersum te komen. Een goede en actuele website is daarbij een voorwaarde. Mogelijke projecten en activiteiten - PR en marketingplan opstellen en uitvoeren - Verbeterde website - Samenwerking zoeken met Marketing Groningen - Inzet sociale media (groep creëren en vullen op Faceboek, Linked inn en Twitter) - Verhildersum als strek merk in de markt zetten - Sponsorbeleid opzetten
Financiering Een belangrijke aanleiding voor het schrijven van de toekomstvisie is de afname van de inkomsten. Het genereren van inkomsten is een van de prioriteiten de komende jaren. We willen een ondernemende organisatie zijn en proberen tevens meer bedrijven naar Verhildersum te halen. Mogelijke inkomsten bronnen: • • • • •
Subsidies. Een tijdelijke extra impuls van provincie en gemeente voor de transformatieslag. Sponsoring. Giften, legaten. Leningen (o.a. crowdfunding). Projectsubsidies: Waddenfonds, Interreg, Leader, Krimpgelden, etc. We willen projectsubsidies vooral gebruiken om een verbeter- en vernieuwingsslag te maken. 10
• •
Eigen inkomsten (meer bezoekers, hogere entreeprijzen, nieuwe producten en/of markten zoals B2B). Bedrijvigheid op Verhildersum, onderzoek naar haalbaarheid eigen merk.
Een aantal van bovengenoemde zaken willen we op korte termijn ter hand nemen: 1 Realiseren vernieuwde website 2 Realiseren nieuwe parkeerplaats + routing 3 Onderzoek naar de mogelijkheden om meer (eigen) inkomsten te genereren 3 Realiseren meer bedrijvigheid/ondernemers op Verhildersum Strategie uitwerken, welke bedrijvigheid past wel en wat niet. Wat is er nu en past dat in de nieuwe visie. Wat doen we zelf en wat niet. Het genereren van inkomsten is hierbij steeds een belangrijke overweging. 4 Onderzoek naar inkomsten potentie eigen merk Verhildersum 5 Aanzet geven voor de uitwerking van het Verhaal van Verhildersum 6 Verzorgen van een presentatie over alle onderdelen van het Landgoed Verhildersum. (Het gaat erom de bezoeker de op een aantrekkelijke wijze van basisinformatie te voorzien, nieuwsgierigheid te wekken, met het doel de interesse van de bezoeker te wekken en hem te verleiden meerdere onderdelen van Verhildersum te bezoeken)
11
6. Plattegrond Hierop is te zien wat er de komende jaren verandert: de oprijlaan als nieuwe entree, een nieuwe parkeerplaats met informatiehuisje, routing op het borgterrein die begint
met het verhaal van Verhildersum in het Koetshuis (de rode pijl), daghoreca in het Schathoes, uitgelichte elementen van de landbouwcollectie (de c‟s op de plattegrond) verspreid over het landgoed die elk hun deelverhaal vertellen (onderdeel speurtocht), kinderboerderij bij boerderij Welgelegen.
12
EXTRA: Stel je eens voor... ...op een mooie zomerdag in 2017 “We naderen Landgoed Borg Verhildersum. De kleurige vlaggen wapperen in de wind. Het is een mooie zomerdag. In het kleigebied van Noord-Groningen ligt een historische borg, omzoomd door een fraai landgoed met boerderij Welgelegen. De entree via de oprijlaan maakt nieuwsgierig naar wat het verhaal is. Waarom staat die borg hier? Wie hebben er gewoond? Wat voor interessante gebeurtenissen vonden er plaats? De routing is helder. We worden gastvrij ontvangen en kunnen kiezen: het hele programma met presentatie plus bezoek aan de borg (met elk heel uur een rondleiding), toegang tot het Speelkasteel inclusief een consumptie per persoon, of een van beide: borgterrein of Speelkasteel. Toegang tot de beeldentuin en de paden op het landgoed zijn trouwens gratis. Alles klopt met de beloften op de aantrekkelijk vormgegeven website. Daar zagen we ook dat er vandaag een streekmarkt wordt georganiseerd. Handig, want we hebben nog geen boodschappen gedaan voor vanavond en we willen graag de streken proeven die we bezoeken. Eerst zien we de film van 20 minuten in het auditorium Koetshuis. We snappen nu dat borgen eigenlijk steenhuizen zijn, in de Middeleeuwen bescherming boden aan de lokale bevolking en in het verleden talrijk waren: er waren in Groningen circa 200! Het gedeelte waarbij we in de stoelen een beetje nat werden van de oprukkende zee vonden de kinderen geweldig. Ook de reis naar Amerika van de held die terugkwam met een idee voor een nieuwe ploeg was boeiend. Nooit geweten dat dat zo belangrijk was voor de latere “champagnejaren” van de landbouw in dit gebied. Ook de rijke kostuums van de vrouwen zijn een openbaring, net als de omvang van de migratie van de bevolking. Doet een beetje denken aan de migratiestromen die we kennen vanuit Rotterdam met de Holland Amerika Lijn. In de winkel kopen we enkele souvenirs. Na een kopje koffie met gebak bij het Schathoes sluiten we aan bij de rondleiding in de borg. Deze wordt gegeven door een “bewoner”. Af en toe worden we verrast door een “medebewoner”. We kunnen de kamers goed lezen nu we de film hebben gezien. Zo is er een schilderij waar een heel verhaal achter blijkt te zitten. De kinderen zijn snel weg. Waar zijn ze gebleven? Ze hadden bij de ingang reeds een trap gezien. Boven is een heuse speelzolder. Met puzzels en raadsels. Tijd voor de puzzeltocht op het terrein. Via kruipdoor en sluipdoor weggetjes met een tiental Trivial Pursuit-achtige opdrachten over onder meer historie, kunst, landbouwwerktuigen, graan, aardappels, suikerbieten, fruit en vee die we deels met onze smartphones oplossen, komen we aan bij een boerderij met schuur. Een hoosbui barst los. De marktkooplui buiten trekken zich er niets van aan. In de schuur wacht een waar walhalla voor de kids: in de schuur is een speelkasteel gebouwd waar ze zich kunnen uitleven. Zo’n slecht weer accommodatie is prettig in Nederland. Om het Speelkasteel heen wordt het Verhaal van Voedsel uit de streek rond Verhildersum verteld: gerst, spelt, aardappels en meer. En er is ook een Voedsellab, waar je voedsel, voedselproductie en voedselverwerking kunt zien, horen, voelen, ruiken en proeven. We leren dat de frietbakjes van biopolymeren worden gemaakt en 100% afbreekbaar zijn. Zo voelen we ons minder schuldig over onze snack... De kinderen zijn nog niet moe. Terwijl wij Groninger groenten kopen voor de maaltijd en een paar potten Verhildersum jam, vermaken de kinderen zich nog even op de kinderboerderij. Daarna wandelen we via de kortste route terug naar het hoofdparkeerterrein. Nog even onze belevenissen twitteren. Na een halve dag op Verhildersum gaan we met een voldaan gevoel naar ons vakantiehuisje terug. De kinderen willen morgen graag weer op het Landgoed spelen...”.
13
