KÖNYVTÁRI FIGYELŐ. az OKDT és a KMK folyóirata

KÖNYVTÁRI FIGYELŐ

az OKDT és a KMK folyóirata 1974

3

KÖNYVTÁRI G Y EL Ö Az Országos Könyvtárügyi

Szerkesztő bizottság:

és Dokumentációs Tanács,

Arató Attila, Arató Ferenc, Dobos Piroska, Gallai Ervin,

a Könyvtártudományi

G erő Z so ltn é , H éberger K ároly,

és Módszertani Központ folyóirata

K ertész G yu la, K ö v en d i D é n e s,

Láng Imre, Lévai Tamásné, N é m e th Z só fia , N . R á c z A ranka, R e jtő István , R uzsás L a jo sn é,

Szurmay Ernő,

Z ircz Péter

F ő s z e r k e s z tő S e b e s ty é n G éza S z e r k e sz tő k B. N a g y E rn ő V ajda K ornél

Szerkesztőség: B u d a p est, V III. M ú zeu m u tca 3. T elefo n : 1 3 4 -0 0 0 , 2 7 2 . m . M egjelen ik k é th a v o n k é n t. E lő fiz e té s i díj: 9 0 ,— F t.

Egyes szám ára: 15,—Ft. Kiadja a N é p m ű v e lé si P ropagan da Irod a. F e le lő s kiad ó: N e m e s Iván ig azgató. K észü lt az NPI so k sz o r o sító ü z e m é b e n . 3 9 3 0 -7 4

20. ÉVFOLYAM 1974. 3. SZÁM

F e le lő s v e z e tő : M átrai E m ü P éld á n y szám : 6 0 0 . T erjed elem : 8 ,7 A /5 ív

.

.

TARTALOM A s z e m é ly r e sz ó ló tá jé k o z ta tá s e s é ly e i az "A n tip u su k ö z m ű v e lő d é si k ö n y v t á r b a n (N A G Y A t t i l a ) ..................................................... Az o k tatási és az id ő le g e s érték ű anyag gépi fe ld o lg o z á sa (M IL T É N Y I S z ilá rd n é ) .................................................................................................... A k ö z m ű v e l ő d é s i k ö n y v tá r a k k ia d v á n y a i 1 9 7 3 -b a n (B É N Y E I M ik ló s) A P é c s i T u d o m á n y e g y e te m Ki se b b s é g i In té z e té n e k K ö n y v tára és a d a ttá r a . — A n e m z e tis é g i d o k u m en táció e lső h a z a i b á z is a (F É N Y E S M ik ló s ) ..............................................

Hazai

211 217 22 9

236

körkép

A k ö n y v tá rk ö z i e g y ü ttm ű k ö d és e re d m é n y e i V e s z p ré m b e n ( K O V Á T S Z o l t á n ) ..................... K ö zg azd aság i je lle g ű tá jé k o z ta tá s az é le lm is z e rg a z d a s á g b a n (S. L E Ö L K E S L a j o s ) ...........................................................................................................

242 24 5

Kitekintés A könyv a m o d e rn tá r s a d a lo m fe jlő d é sé b e n ................................ ..................... A könyv és az o lv a s á s a sz o v je t k is v á r o s o k é le té b e n (B e sz á m o ló a L e n i n K ö n y v t á r k u t a t á s á r ó l ) ......................................................................................... A z uj o la s z c i m l e i r á s i s z a b v á n y r ó l (C arlo R E V E L L I) ................................ A D e u ts c h e r S ta d te ta g a já n lá s a a k ép g y ű jte m é n y és a k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v t á r h e l y i e g y ü t t m ű k ö d é s é r ő l . .......................................................................

249 259 268 271

Krónika A z O r s z á g o s K ö n y v tá rü g y i é s D o k u m e n tá c ió s T a n á c s 1973. évi m ű k ö d é s e ( N . R Á C Z A r a n k a ) . . . ................................................................ ... K ö n y v t á r t e c h n i k a i ú j d o n s á g o k ( P É T E R V A R I L á s z l ó B é l a ) .........................

27 4 277

Szemle K önyv és K ö n y v tá r. A d e b r e c e n i K o s s u th L ajo s T u d o m á n y e g y e te m K ö n y v t á r á n a k é v k ö n y v e . 9 . ( i s m . F U T A L A T i b o r ) ....................................... N É M E T H Z só fia: A T e rm é s z e ttu d o m á n y i K a r h a llg a tó i az E g y e te m i K ö n y v t á r b a n ( i s m . V É G H F e r e n c ) ......................................................... ... . . . . F O N Y O I s t v á n n á — S IM O N Z o l t á n : A z e n e i s z o l g á l t a t á s m e g s z e r v e z é s e a k ö z m ű v e l ő d é s i k ö n y v t á r a k b a n ( i s m . C S O B O T H A t t i l a ) ......................... K a p o s v á r b i b l i o g r á f i a ( i s m , P O L G Á R E r n ő ) ..................................................... . B o rs o d i K ö n y v táro s (ism . BAGI Ján o s) ................................................................

280 282

287

209

\

E s z á m u n k m u n k a t á r s a i: BA G I J á n o s , B É N Y E I M ik ló s (M e g y e i K v t. , D e b r e c e n ) , C S O B O T H A t t i l a (K M K ), F É N Y E S M i k l ó s ( P é c s i E g y e t . K v t . ), F U T A L A T i b o r (M M K ö n y v t á r o s z t á l y ) , K A M A R Á S I s t v á n (K M K ), K O M J Á T H Y M i k l ó s n é (O S Z K ), K O V Á T S Z o l t á n (V V E K K ), S. L E Ö L K E S L a j o s (M É M I n f . K ö z p . ) , M I L T É N Y I S z i l á r d n é (O M K D K ), N A G Y A t t i l a (K M K ), P É T E R V Á R I L á s z l ó B é l a (KSH K ö n y v ­ t á r a ) , P O L G Á R E r n ő (K MK), N . R Á C Z A r a n k a (M M K ő n y v t á r o s z t á l y ) , V É G H F e r e n c (B M E K K ).

210

A személyre szóló tájékoztatás esélyei az , Д „ típusú közművelődési könyvtárban NAGY A ttila

A k ö n y v tá r o s k ö z v é le m é n y b e n ú j r a m e g ú j r a fe lv e tő d ik (többek k ö zö tt a k is k ö n y v tá r ~ n a g y k ö n y v tá r d ile m m á ja k a p c sá n ) a z a k é r d é s k ö r , a m e ly n e k egy r é s z le té t, a k ö n y v tár e m b e rk ö z e lis é g é t, a sz e m é ly e s tá jé k o z ta tá st avagy a k ö n y v tá r és a k ö n y v tá ro s n ev elő h a tá s á t itt k ö z e le b b rő l é rin te n i k iv á n ju k egy k o n k rét v iz sg á la tu n k ré s z e re d m é n y e in e k b e m u ta tá s a ü rü g y én . T e r m é s z e te s e n n e m g o nd o lju k , h o g y a n e v e lő h a tá s c s a k a k ö n y v tá ro s s z e m é ly é n e k k ö z v e títé ­ sé n k e r e s z t ü l a la k u l ki az o lv asó b an , h is z e n m a g a az ép ü le t e s z t é ti k á ja , a b ú ­ to ro k , a b e r e n d e z é s s z in d in a m ik á ja , a tá r g y i k ö rn y e z e t ö s s z je lle g e is v a la m i­ féle b e n y o m á s t k e lt (kü lö n ö sen ha r e n d s z e r e s lá to g a tá s r ó l van szó), s ez v a la ­ m ily e n h a n g u la to t, s tilu s t, h a te ts z ik v is e lk e d é s m ó d o t g e rje s z th e t, indukálhat az oda b e lé p ő k b e n . C su p á n a s z e m é ly e s k ö z v e títé s s z e re p é n e k e ls ő d le g e s s é g é t a la p u lv é v e a t é m a p o n to s k ij e lö l é s e m i a t t k ö tő d te k oly s z o r o s a n e g y m á s m e l l é a s z e m é ly e s tá jé k o z ta tá s és a nev elő h a tá s fo g a lo m p á r ja i. R ö v id en n y ilv á n v a ló v á k e ll te n n i egy m á s i k e lő f e lte v é s ü n k e t is : a nagy ("A " tip u s u ) k ö z m ű v e l ő d é s i k ö n y v tá r a k e l t e r j e d é s e é s m e g e r ő s ö d é s e k i k e r ü l h e ­ t e t l e n l é p é s n e k l á t s z i k , s az i g a z i k é r d é s t a m ű k ö d é s h o g y a n j á n a k r é s z l e t e s k i ­ d o lg o z á s á b a n v é ljü k fe lfed ezn i. A ti z e z r e s o lv a s ó tá b o ru n ag y k ö n y v tá ra k b a n m a ­ g átó l é rte tő d ő e n e g é s z e n m á s fa jta o lv a só — k ö n y v tá ro s é rin tk e z é s i fo r m á k a la ­ k u ln a k (é s a la k í ta n d ó k ! ) k i, m i n t a z e g y - k é t k ö n y v t á r o s s a l m ű k ö d ő n é h á n y s z á z o lv a só t e llá tó k is k ö n y v tá ra k b a n s z o k á s o s . A z é r i n t k e z é s e k h o g y a n já t s z e m r e v é t e le z v e a z o n n a l két k é r d é s m e r ü l fel. E g y ré s z t v iz s g á la n d ó n a k ta r tju k az o lv a s ó s z o lg á la to s k ö n y v tá ro so k je le n le g i te v é k e n y sé g é t, k é p z e tts é g ü k e t, m u n k aid ejü k k ih a s z n á lts á g á n a k m in ő s é g i je lle m ­ ző it, a k i v á l a s z t ó d á s , a p o s z t r a k e r ü l é s m e c h a n i z m u s a i t é s a m b í c ió i k a t, s z o ciab ilitásu k at, e g y szó v al sz e m é ly isé g je g y e ik e t is. M á s ré s z t te r m é s z e te s e n v iz s g á la n d ó az o lv a s ó i ig én y ek s tr u k tú r á ja , p o n to sab b an az o lv a s ó tá b o r ö s s z e ­ té te le , a z e g y e s r é t e g e k tá jé k o z o tts á g a , a la p v e tő és p o te n c iá lis ig é n y e ik . Az e ls ő k é n t je l z e tt k é r d é s k ö r f o n to s s á g á n a k h a n g s ú ly o z á s a m e l le t t itt é s m o s t c s a k a m á s o d ik k én t e m lite tt té m á ró l e sik m ajd szó ,

A V IZ S G Á L A T K o rá b b i v iz s g á la to k m á r k é ts é g e t k iz á r ó a n b iz o n y íto tták , hogy a könyv­ t á r h a s z n á l a t s a j á t o s k u ltu r á lis tö b b le tte l, fo k o zo tt ig é n y e s s é g g e l j á r e g y ü tt. K e­ v e s e t tu d u n k v is z o n t a tö b b le t b e ls ő ö s s z e t e v ő i r ő l é s s z in te t a n á c s t a l a n n á v á ­ lu n k , a m i k o r a j e l z e t t k u l t u r á l i s f ö l é n y k e l e t k e z é s é n e k , h a l m o z ó d á s á n a k p o n t o s 211

f o ly a m a tá t k ív á n ju k le i r n i . M ily e n m é r té k b e n m u ta th a tó k k i m á r a z e ls ő k ö n y v ­ tá r lá to g a tá s t m e g e lő z ő e n k ü lö n b ség ek az iz lé s s z e rk e z e tb e n , a sz a b a d id ő fe lh a s z ­ n á lá s b a n , az é r t é k f e l i s m e r é s i k é s z s é g e k b e n stb. , a m a jd a n i k ö n y v tá ri o lv asó k és a k ö n y v tá r a t e lk e r ü lö k k ö z ö tt? A z u tán : a k ö n y v tá r r e n d s z e r e s lá t o g a t á s a m i ­ ly e n m é r t é k b e n g y o r s i t j a f e l a z o l v a s ó k " é r t é k f e l h a l m o z á s i " t e v é k e n y s é g é t ? A k ö n y v t á r h a s z n á l a t k ö z v e tle n ü l e l ő i d é z - e , s h a ig e n , m i ly e n m é r t é k b e n lá th a tó , k im u ta th a tó v á lto z á so k a t a s z e m é ly is é g ép ü lé sé b e n , a k u ltu r á lis ja v a k fo g y a s z ­ t á s á n a k s z e r k e z e t é b e n ? E z e k v o l t a k a l a p v e t ő k é r d é s e i n k , a m i k o r 1972 t a v a s z á n k é t m e g y e i k ö n y v tá r b a n k ö z e l 400 o lv a s ó t re n d k i v ü l r é s z l e t e s e n k ik é r d e z tü n k , s v elü k p á r h u z a m o s a n — d e m o g r á fia i és s z o c io ló g ia i i s m é r v e i k te k in te té b e n a z o ­ n o sn a k te k in th ető c s a k n e m k é ts z á z n e m k ö n y v tá ri o lv a só t is a la p o s a n k ifa g ­ g a ttu n k (e lő re rö g z ite tt k é rd ő iv e k alap ján ) k u ltu r á lis te v é k e n y s é g e ik je l l e m z ő i ­ r ő l. U g y a n e z e k e t a z e g y é n e k e t k é t év e lm ú lt á v a l i s m é t m e g k e r e s s ü k , s a z e l ­ ső a l k a l o m m a l h a s z n á l t v iz s g á ló e s z k ö z ö k u j r a f e l v é t e l é v e l g y ő z ő d ü n k m a j d m e g a f e l t é t e l e z e t t — v ag y in k áb b c s a k ó h a jto tt? — k ü lö n b ö z ő m é r t é k ű , a k ö n y v tá r i o lv asó k j a v á r a b illen ő v á lto z á so k , ig é n y e s e b b é v á lá s o k v a ló s á g á r ó l. B á r in ditó k é r d é s e in k r e s z a b a to s v á la s z o k a t c s a k a m e g i s m é t e l t v iz s g á ­ la t e r e d m é n y e in e k f e ld o lg o z á s a u tá n a d h a tu n k , n é h á n y a d a lé k k a l m á r m o s t is sz o lg á lh a tu n k a k ö n y v tár h a tá s á n a k e s é ly e it ille tő e n . A két m é r é s kö zö tti id ő s z a k b a n a két m e g y e i k ö n y v tá r (S zo m b ath ely en és V e sz p ré m b e n ) o lv a s ó s z o lg á la to s a i fe lk é ré s ü n k , illetv e k i s é r l e t i s tr a té g iá n k a la p já n r e n d s z e r e s e n p ró b á lk o z ta k a h a g y o m á n y o s n á l in te n z iv e b b és s z e m é ­ ly eseb b k a p c so la to k a t k iép iten i a k ís é r le tb e n r é s z tv e v ő o lv a s ó k k a l. N e m az e r ő s z a k o s a n irá n y itó , r á b e s z é lő o lv a s ó n e v e lé s t k ívántuk fe ltá m a s z ta n i, h a n e m a so k a s o d ó in fo rm á c ió k n y o m án e g y re fo n to sab b á v áló sz e le k tív , é rté k e lő , s z e m é ly r e s z a b o tt tá jé k o z ta tá s az, a m it m e g v a ló síta n i s z e r e tn é n k . T udva, hogy c su p á n a leginkább m e g fe le lő in f o rm á c ió k iv á l a s z t á s a és s z o l g á lt a tá s a m a g a az e g y ik le g fo n to s a b b p e d a g ó g ia i e ff e k tu s , a m i a k ö n y v tá r b a n e g y á lta lá b a n e lő á llh a t. A k is é r le t i tev é k e n y sé g m e g in d ítá s a k o r kom oly v itá in k v o ltak k ö n y v tá ro s k o llé g á in k k a l a s z e m é ly e s k ö z v e títé s h a n g s ú ly o z á s á r ó l. E b b e n tö b b e n egy e l ­ a v u l t " n é p n e v e l ő i ” i d e o l ó g i a é s g y a k o r l a t f e l t á m a s z t á s á t l á t t á k . M o n d v á n r 'M i b ü s z k é k vagyunk o lv a só in k ö n á lló s á g á r a , h o s s z ú és f á r a d s á g o s u t v e z e te tt id áig . N e vegyük el n e h e z e n m e g s z e r z e t t ö n álló sá g u k a t. " D u rv á n s a r k ítv a az e ll e n v e té s e k e t: H ag y ju k az o lv a s ó t, h a a k a r v a la m it, m a j d s z ó l. A k ö n y v tá r o s ne k e z d e m é n y e z z e n é s n e l e g y e n k i v á n c s i . N o s , e ls ő m é r é s ü n k eg y ik k é r d é s k ö r é v e l éppen a z t s z e r e t t ü k v o lna f e l ­ d e r í t e n i , vajo n m ily e n e s é l y e van a k ö n y v tá r o s s z e m é l y e s t á j é k o z t a t á s á n a k , m ily e n m é r té k b e n is ö n á lló a k a z o lv asó k , i s m e r i k - e , h a s z n á l já k - e a k ö n y v tá ri e s z k ö z ö k e t ? (A v i z s g á l a t r ó l b ő v e b b e n : H A L Á S Z L á s z l ó — N A G Y A t t i l a : H a t á s ­ v i z s g á l a t k ö n y v t á r b a n . I .B p . N P I . 19 7 4 .) M ie lő tt az ad a to k a t is m e r te tn é n k , felh ív ju k az o lv a s ó fig y e lm é t a v iz s g á ­ l a t n e m r e p r e z e n t a t í v j e l l e g é r e . C s u p á n k é t k ö n y v t á r b a n ö s s z e s e n 356 f ő t k é r ­ d e z t ü n k m e g , s o tt i s a l e g a l á b b k é t é v e b e i r a t k o z o t t o l v a s ó k b ó l v á l o g a t t u k k i v é le tle n s z e rű e n k is é rle ti sz e m é ly e in k e t. E re d m é n y e in k te h á t te n d e n c ia é rté k ű je l z é s e k és n em tá m a d h a ta tla n b iz o n y o ssá g o k . A m in ta v é te l sz ű k k ö ré n és a v i z s g á lt a k v is z o n y la g o s k is s z á m á n tú l a z a d a to k á lt a lá n o s ít h a tó s á g a s z e m p o n t­ já b ó l lé n y e g e s, hogy a két évnél ré g e b b i o lv asó k ru tin ja , tá j é k o z o tts á g a m ia tt, v a la m in t az a rá n y u k h o z m é r te n (szán d ék o san ) k iseb b m é r té k b e n k é p v is e lt k ö ­ z é p is k o lá s o k h ián y a m ia tt a v a ló s á g o s n á l fe lte h e tő e n v a la m e ly e s t kedv ező bb k é p b o n ta k o z ik ki. 212

K ik et is k é r d e z tü n k m e g ? A fo g la lk o z á s s z e r in ti b o n tá s sz á z a lé k b a n : — — — ~ — ““ —

k ö z é p is k o la i tan u ló eg y ete m i, fő isk o lai h allg ató s e g é d v. b e t a n í t o t t m u n k á s s z a k m u n k á s , tech n ik u s alk a lm a z o tt hum án érte lm isé g i m ű s z a k i é s ig a z g a tá s b a n d ó ig . é r t . összesen:

15 6 5 26 15 21 12 1 0 0% (35 6 fő)

K o n t r o l l c s o p o r t k é n t 171 f ő t ( a k i k n e m t a g j a i e g y k ö n y v t á r n a k s e m ) s z i n ­ té n k ik é rd e z tü n k , hogy a k ö n y v tá rh a s z n á la t ré v é n adódó sp e c ifik u m o k a t t i s z ­ táb b an k is z ű rh e s s ü k . A k ét c s o p o rt a d ata in ak ö s s z e v e th e tő s é g é re gondosan ü g y eltü n k . A rö v id s é g k e d v é é r t m o s t a to v áb b i sz e m p o n to k s z e r in ti r é s z l e t e s m e g ­ o s z l á s t n e m ta g la lo m , c s u p á n futólag je l z e m , hog y a f é r f ia k és nők a rá n y a e g y en lő , h á r o m k o r c s o p o r b a re n d e z v e a v iz s g á la t i s z e m é ly e k e t e g y h a r m a d — e g y h a r m a d r é s z ü k 1 5 - 2 4 , 2 5 - 3 4 é s 3 5 - 5 4 é v e s ( t e h á t k é t h a r m a d r é s z ü k 35 é v n é l f ia ta l a b b ) v o lt, s h á z a s s á g b a n él m in d e n m á s o d ik m e g k é r d e z e tt ü n k .

A K Ö N Y V TÁ R H A SZ N Á LA T I SZOKÁSOK M unkánk k ö zé p p o n tjá b a n te r m é s z e te s e n az o lv a s á s i sz o k á s o k v iz s g á la ta á llt, de a je le n Í r á s t é m a v á l a s z t á s a m i a t t m o s t c s a k fu tó lag je l e z z ü k , hogy a d a t a i n k s z e r i n t a k ö n y v t á r i o l v a s ó k n e m e g y s z e r ű e n tö b b n y o m d a i t e r m é k e t (könyvet, f o l y ó ir a t o t, ú js á g o t) v e s z n e k á lt a lá b a n k e z ü k b e , h a n e m i g é n y e s e b ­ b e k i s , m e r t a - m ű v é s z i l e g k e v é s b é é r t é k e s o l v a s m á n y f a j t á k ( l e k t ű r ) ~~ m e l y e k ­ n e k jó r é s z é t a k ö n y v e sb o lto k b ó l s z e r z i k be ~ a z ő e s e tü k b e n k is e b b s é g b e n , m ig a m o d e r n m ű v é s z i é s tu d o m á n y o s is m e r e t k ö z lő m ü v e k tö b b s é g b e n v an n ak a k ö n y v tá ra t n e m h a s z n á ló k o lv a s m á n y s z e rk e z e té h e z v iszo n y ítv a. M in d e n e k e lő tt az á lta lá n o s tá jé k o z ó d á s i szo k áso k , in f o r m á c ió f o r r á s o k f e l ő l t u d a k o z ó d t u n k e g y n y i t o t t k é r d é s s e l . íg y : " G y a k r a n m e g e s i k a z é l e t b e n , hogy o ly an e m b e r e k k e l, d o lg o k k al k e r ü l s z e m b e , a m e ly e k t a n á c s ta l a n n á t e ­ sz ik . U g y an ak k o r fe lté tle n ü l sz ü k s é g é t é rz i, hogy v a la m ily e n m e g o ld á s t t a ­ lá ljo n . M ily en u ta k o n , m ó d o k o n ig y e k s z ik c é ljá t e l é r n i ? " V á r a k o z á s a in k s z e r in t s e m és a v á la s z o k e lo s z lá s a s z e r in t s e m a könyv, a k ö n y v tá r v a g y a s z e m é l y e s s e g é l y k é r é s volt a v i z s g á la t b a n r é s z t v e v ő k ig a z i alte rn a tiv á ja ., h a n e m a z ö n á lló sá g vagy a t á r s a s k a p c s o la to k f e l h a s z n á l á s a k ö ­ zö tti v á la s z tá s a v á r a t l a n n e h é z s é g e k f e lb u k k a n á s a k o r. A v á la s z o k t i p iz á l á s a u tá n , m e ly e k n e k j e l l e g é t leg in k áb b a z is k o la i v é g z e tts é g b e fo ly á s o lta , a k ö v e t­ k e z ő j e l l e g z e t e s n e k Íté lh e tő kép a la k u lt k i. A k í s é r l e t i c s o p o r tn a k k i s z e m e l t k ö n y v tá ri o lv a s ó k e g y ü tte s e m in d k é t v á la s z le h e tő s é g e t tek in tv e a s z e m é ly e s k a p c so la to k tó l fü g g etlen eb b ek n ek , ö n m a g á ra és az in fo rm á c ió s e s z k ö z ö k re in k á b b hagy a tk o z ó k n a k m u ta tk o z ik . A v iz s g á lt in té z m é n n y e l k a p c s o l a tb a n á lló k j a v á r a b illen ő , 8 -1 2 s z á z a lé k n y i k ü lö n b s é g e k je lz ik egy m á s fa jta k o n flik tu sm eg o ld ó , in f o r m á c ió k é r ő s é m a e lte rje d te b b v o ltát. 213

A k ö v e tk e z ő k b e n elh a g y ju k a k ö n y v tá ro n k ív ü lie k v iz s g á la t á t, és c su p á n a b e ira tk o z o tt o lv a só k k ö n y v táro n b e lü li m a g a ta r tá s á t, ille tv e az e z z e l k a p c s o ­ lato s k é r d é s e in k r e ad o tt v á la s z a ik a t v e s s z ü k s o r r a . K é rd ő iv ü n k id ev ág ó r é s z ­ le té b e n e lső k é n t a k ö n y v t á r i s m e r e t ta r ta lm a , a k ö n y v tá ro n b e lü li tá j é ­ k o zó d ás s z i lá r d p o n tjai felő l érd ek lő d tü n k . "A z e m b e r á lta lá b a n ig e n jó l k i i s m e r i m a g á t la k á s á b a n , m u n k a h e ly é n , s z ü lő h e ly é n . M it go n d o l m it je l e n t a z , h a a z e m b e r a k ö n y v tá r b a n is jó l k i i s ­ m eri m agát ? " A v á la s z o k s z á z a lé k o s m e g o s z l á s a a k ö v etk ez ő : — n e m i s m e r i ki m a g á t 9 — to p o ló g iai i s m e r e t e k (p l. i s m e r i a k ö n y v t á r b e o s z t á s á t ) 33 — o tth o n o sság h a n g sú ly o z á sa 11 — ö n álló ság k ie m e lé s e 15 ~ fö lén y tu d at m e g f o g a lm a z á s a 24 ~ eszközök ism e re te 5 (A t ö b b s z ö r ö s v á l a s z l e h e t ő s é g é s a z é r t é k e l h e t e t l e n f e l e l e t e k e l h a g y á ­ s a m i a tt a s z á z a lé k o k ö s s z e g e t e r m é s z e t e s e n n e m 1 0 0 .) T íz s z á z a lé k k ö rü l m o zo g a tá jé k o z a tla n s á g o t n y ílta n b e v a lló k a rá n y a , s n e m k e ll tú l n a g y m e r é s z s é g a n n a k f e l t é t e l e z é s é r e , hogy a m á s o d i k — tö b b n y i­ re b iz o n y ta la n á lta lá n o s s á g o k a t ta r ta l m a z ó , álta lu n k to p o ló g iai is m e r e t e k n e k n ev ezett v á la s z k a te g ó r iá b a n is jó n é h á n y a n c s a k m e g le h e tő s tá jé k o z a tla n s á g u ­ k at r e j t e t t é k e l. F ig y e l m e z t e té s k é n t is é r t e lm e z h e tő , hogy a m e g k é r d e z e tt e k ­ nek c su p á n 5 sz á z a lé k a e m líti tá jé k o z o ttsá g a b izo n y íték ak én t a k ö n y v tári e s z ­ közök, a k a ta ló g u so k vagy a b ib lio g rá fia is m e r e t é t. A té m a fo ly ta tá s a k é n t k ö z v e tle n ü l is r á k é r d e z tü n k a z a d o tt k ö n y v tá ra k b a n ta lá lh a tó k a ta ló g u so k , m in t a tu d a to sa b b tá jé k o z ó d á s t f e lté te le z ő in f o rm á c ió f o r r á s o k i s m e r e t é r e . "Ö n s z e r in t m ily e n k a ta ló g u s o k ta lá lh a tó k a M eg y ei K ö n y v tá rb a n ? " — h an g zo tt k é rd é s ü n k n e m a la p ta la n u l h a s z n á lv a a tö b b e s s z á m o t, m e r t S z o m b a t h e l y e n 11, V e s z p r é m b e n p e d i g 1 4 - f é l e k a t a l ó g u s b ó l v á l o g a t h a t n a k az o lv a só k . M agától é rte tő d ő e n legtöbben a könyvek b e tű re n d e s és d e c im á lis e l­ r e n d e z é s é t is m e r i k , s a fo ly ó ira to k , az id e g en n y e lv ü m ü v e k , a re c e n z ió k , a k é z ira to k , a h e ly is m e r e ti g y ű jte m é n y fe ltá r á s á n a k b iz o n y íté k a iró l szin te c s a k a k ö n y v tá r o s o k tu d n a k . E s z á m o n k é r é s s e l e s e t l e g a z a r i s z t o k r a t i z m u s l á t s z a t á t k e l t h e t j ü k , de a r r a m á r n e h e z e b b len n e m a g y a r á z a t o t ta lá ln i, h o g y a m e g k é r d e z e t t e k e g y h a r m a d a e g y e tle n k a ta ló g u s t s e m tud m e g n e v e z n i. P e r s z e a k é p a k k o r v á lik t e l j e s s é , h a a f e n n m a r a d ó k é t h a r m a d (65% ) i n f o r m á l t s á g á n a k m é r t é k é t i s k ö z z éte sszü k : — 5 0 % tö b b k a t a l ó g u s t i s m e r , ~ 15% l e g a l á b b e g y k a t a l ó g u s t i s m e r . L á tj u k te h á t, hogy a tá j é k o z a tl a n s á g o t n y ilta n b e v a lló 10% és a k a ta l ó ­ g u s r ó l m i t s e m t u d ó 35% k ö z ö t t i t á v o l s á g i s v a l ó s z í n ű s í t i a b i z o n y t a l a n k o d ó k m a g a s a b b a rá n y á t ille tő e n k o rá b b i fe lte v é s ü n k e t. A k é t u tób bi, a k ö n y v tá r is m e r e t e t f i r ta t ó k é rd é s ü n k ig a z i m e g v á l a s z o l á ­ sáh o z m e g in t az is k o la i v é g z e ttsé g g e l és a m u n k a je lle g g e l v a ló ö s s z e v e té s a d ­ ja a le g tö b b s e g í ts é g e t . N e m c s o d á lk o z u n k és fő leg n in c s e n e k v é r m e s e b b r e ­ m é n y e in k , a m ik o r a se g é d - és b e ta n íto tt m u n k áso k n ál, az a lk a lm a z o tta k n á l és 214

h á z ta r tá s b e lie k n é l m é r le g e l jü k a k a ta ló g u s o k hián y o s i s m e r e t é t . K e v é sb é m e g ­ n y u g tató ak , te h á t c s e l e k v é s r e k é s z te tő e k v is z o n t a s z a k m u n k á s o k c s a k n e m felének, a k ö z é p is k o la i ta n u ló k h a rm a d á n a k , az é r te lm is é g ie k h ato d án ak alap v e tő en h iá ­ n y o s t á j é k o z o t t s á g á r ó l o l v a s h a t ó a d a t o k . V an t e h á t k ö n y v t á r o s a i n k n a k ü r ü g y e é s ig a z i oka is az u tó b b i c s o p o r to k e s e té b e n a s z e m é ly e s k a p c s o la to k f e l v é te l é r e , a z egyéni k é r é s e k k a p c s á n a k ö n y v tá rh a s z n á la ti in fo rm á c ió k n y ú jtá s á ra , az é r té k e lő , o r ie n tá ló m e g je g y z é s e k m e g t é te l é r e , te h á t az é r d e m i p e d a g ó g ia i e f­ fek tu so k g y a k o rlá s á ra . A szű k eb b en vett k ö n y v t á r h a s z n á l a t m i k é n t j é n e k je lle m z é s é r e h á r o m k é rd é s f e lté te lé v e l p ró b álk o ztu n k . " K ö n y v tá rlá to g a tá sa i a lk a lm á v a l ig énybe v e tt e - e m á r : a) a z Uj K ö n y v e k c i m ü f o l y ó i r a t o t , b) v a l a m i l y e n b i b l i o g r á f i á t , c) a k ö n y v t á r o s s z e m é l y e s s e g í t s é g é t , t á j é k o z t a t á s á t ? " A z e l ő z m é n y e k i s m e r e t é b e n m á r n e m m e g l e p e t é s , h o g y a z Uj K ö n y v e k e t és a b ib lio g rá fiá k a t ta p a s z ta la tb ó l c s a k a jó r é s z t főisk o láso k b ó l és é r t e l m i s é ­ g i e k b ő l á l l ó 23 s z á z a l é k n y i h á n y a d i s m e r i , a k ö n y v t á r o s s e g í t s é g é v e l p e d ig ( l e g ­ k e v e s e b b e g y s z e r ) 80% é l t m á r . A k ö n y v t á r o s o k k ö z v e t l e n t á j é k o z t a t á s á t n e m é lv e z ő k k ö zö tt a k v a lif ik á lh a ta tla n r é t e g e k k é p v is e lő in k iv ü l je le n tő s s z á m b a n vannak m ég a k ö z é p is k o lá so k és az é rte lm is é g ie k is. A k ö n y v tá r o s o k k ö z ü l ta lá n tö b b e n h ite tle n k e d v e c s ó v á ljá k fejü k et: " M e r t n in c s o lyan o lv a s ó , ak it le g aláb b e ls ő lá to g a tá s a i eg y ik én ~ ig az n é h a nagyon r ö ­ v i d e n — ne tá jé k o z ta tn á n k a k ö n y v tá r b e o s z t á s á r ó l , a m ü v e k e lh e ly e z é s é n e k r e n d j é r ő l . T e h á t a 20 s z á z a l é k n y i r e k l a m á l ó n e m m o n d i g a z a t , " — g o n d o l j a vagy m o n d ja is n é h á n y k o llég án k . N in c s okunk k é ts é g b e v o n n i a n éh án y s z a v a s v a g y n é h á n y m o n d a t o s e l i g a z í t á s o k m e g t ö r t é n é s é t , de h a s o n l ó k é p p e n e l k e l l h innünk a m e g k é r d e z e tt e k e g y ö tö d én e k legalább " v á g y te lje s itő h a z u g s á g á t" is . Ha a k a p c s o la t h iá n y á r ó l v allan ak , az le g r o s s z a b b e s e tb e n is az ig é n y e k b e j e ­ le n té s é t s e jte ti a g y a k o rib b és in ten ziv eb b i n t e r p e r s z o n á li s é r i n t k e z é s r e . M unkánk e g y ik le g iz g a lm a s a b b k é r d é s é h e z é r v e v iz s g á lju k m e g , vajon a k ö n y v tá r i e s z k ö z ö k i s m e r e t e , v a la m in t a k ö n y v tá ro s s z e m é ly e s s e g íts é g e és a t á j é k o z ó d á s ö n á l l ó s á g a v a g y t á r s r a u t a l t j e l l e g e h o g y a n fü gg ö s s z e . A p r o b l é m a - s z it u á c ió b a n nagyobb ö n á lló sá g o t ta n u sitó k e g y r é s z t a s p e ­ c iá lis a n k ö n y v tá ri e s z k ö z ö k e t is jó v a l nagyobb a rá n y b a n i s m e r i k és h a s z n á ljá k , m in t a s e g í ts é g é r t e ls ő s o r b a n c s a lá d ta g h o z , b a r á th o z , is m e r ő s h ö z fo rd u ló k , m á s r é s z t f o k o z o t t ö n á l l ó s á g u k n a k in k á b b k i e g é s z í t ő j e , t a r t o z é k a é s b i z o n y i t é k a is a k ö n y v tá r o s s a l v a ló g y ak o rib b s z e m é ly e s é r in tk e z é s ü k . Á ld ile m m a te h á t a k é rd é s t "ö n álló ság vagy sz e m é ly e s tá jé k o z ta tá s" fo rm á b a n m eg fo g alm azn i. É ppen a nagyobb ö n álló ság h o z vezető ut e g y -e g y s z a k a s z á t je le n ti a k ön y v táro s o rien táló , ad ato k a t szo lg áltató , is m e r e te k e t és eszk ö zö k et kézbe adó sz e m é ly e s k u ltu r a k ö z v e titő te v é k e n y s é g e . H itünk és a fen ti b iz o n y ité k o k s z e r i n t is az in ­ te n z iv e b b i n t e r p e r s z o n á l i s é r in tk e z é s és k ö z v e títé s n e m r e t r o g r á d , h a n e m a je le n le g i g y a k o rla t és s z e m lé le tm ó d m e g h a la d á s á t célzó ja v a s la t. T e r m é s z e t e ­ s e n a c é l a z o l v a s ó ö n á l l ó t á j é k o z ó d á s á n a k m e g a l a p o z á s a , t e h á t n e m m i n d i g és n e m m i n d e n k i s z á m á r a f o n t o s a k ö n y v t á r o s s z e m é l y e s k ö z v e t í t ő s z e r e p e , de a k e z d e ti lép ések m e g té te le k o r a g y ak o rlati, technikai is m e r e te k n y ú jtá sa k o r, v a la m in t az é r d e m i d ö n tések , a k e r e s é s t, v á lo g a tá st le z á ró é r té k íté le te k m e g ­ h o z a ta la k o r a k ö n y v tá ro s k ö zrem ü k ö d ese k ik erü lh etetlen lep esn ek lá tsz ik . A hogyan a z á r t p o lc o s " r é g i v ilá g " s e m je le n te tte az oda b e lé p ő k t e l j e s k is z o l215

g á lta tö tts á g á t, h aso n ló k é p p e n a sz a b a d p o lc o s la b irin tu s se k é p v is e lje a lá to ­ g ató k elid e g e n ü lt m a g á r a h a g y o tts á g á t. Az ö sszefü g g ések , ezzel e g y sz e rsm in d a v álto ztatás ú tja it k e re s v e m e rü lt fel u to lsó k é n t a t á r s a d a l m i a k t i v i t á s fig y e le m re m é ltó sz e m p o n tja . A tá r s a d a l m i s z e r v e z e te k b e n való r é s z v é te l m é r t é k é t h á r o m f o k o z a tra b o n ­ to t t u k : 1. e g y e t l e n s z e r v e z e t n e k s e m t a g j a , v a g y c s a k s z a k s z e r v e z e t i t a g ; 2. t a g j a v a l a m i l y e n s z e r v e z e t n e k , e g y e s ü l e t n e k ; 3. f u n k c i ó t v i s e l v a l a m e l y s z e r v e z e t b e n , e g y e s ü l e t b e n ; — é s e z t v i s z o n y í t o t t u k .a k ö n y v t á r i e s z k ö z ö k (Uj K ö n y v e k , b i b l i o g r á f i á k , a k ö n y v tá ro s s z e m é ly e s se g ítsé g e ) h a s z n á la tá h o z .

A TÁRSADALMI AKTIVITÁS ÉS A KÖNYVTÁRH AS ZNÁL AT MIKÉNTJE KÖZÖTTI ÖSSZEFÜGGÉS

% 9o A k ön yvtá ros s e g í t s é g é t k ér ő k

во

-L

i i

B ib lio g rá f iá t h a szn á ló k

3o - -

Uj Kön yvek c . f o ly ó ir a to t h a sz n á ló k

2o --

f ő ­

t á r s a d a l m i ak tivitás

ném tag

tag

funkció

3. á b r a A m in t a g ö rb é k e m e lk e d é s é b ő l is k id e r ü l, a z ö n á lló s á g b iz o n y ité k a k é n t is felfogható " tá jé k o z ta tá s i e s z k ö z h a s z n á la t” a tá r s a d a l m i a k tiv itá s fo k o z ó d á sá v a l p á r h u z a m o s a n e g y re je lle m z ő b b é v álik . V ilág o san f e l is m e r h e t ő k a m á s o k é r t f e l e lő s s é g e t és te r h e k e t v á lla ló k m o z g é k o n y a b b , ö n te v é k e n y e b b m a g a t a r t á s á n a k a k u lt u r á l is s z f é rá b a n is felbu kkan ó je g y e i. E nnek az ö s s z e f ü g g é s n e k az ig a z i t a r t a l m á t p e r s z e a k k o r t á r n á n k fel, h a s i k e r ü ln e a z in d u k c ió , a s e r k e n t é s ir á n y á t is m e g r a g a d n i . V ajo n tö b b e k k ö z ö tt a s p e c i á li s m ű v e lő d é s i, tá j é k o z ó d á s i tö b b le t te s z i a lk a l m a s s á a v iz s g á lt s z e m é ly e k e t a k iseb b -n ag y o b b v e z e tő i fe lad ato k e l­ lá t á s á r a , vagy e ls ő s o r b a n a v ezető i fe la d a t k ö v e te li m e g tő lü k a z e m e lt sz in tű 216

k u i t u r á l ó d á s t , a n a g y o b b fo k ú Ö n t e v é k e n y s é g e t ? A h a r m a d i k l e h e t ő s é g r ő l n e m is s z ó lv a , v a g y is h a a t á r s a d a l m i a k tiv itá s és az ön álló , s p e c iá lis e s z k ö z ö k e t ig é n y b e v e v ő tá jé k o z ó d á s s z o k á s a is egy k ö zö s h a r m a d ik té n y e z ő (p éld áu l egy k ö r ü l h a t á r o l t s z e m é ly i s é g je g y ) fü g g v é n y e . S ajn o s az e g y ü tt já r á s m e g l é té n e k b iz o n y ítá s á n tú l n in c s e n e k to v á b b i e s z k ö z e in k az ig a z s á g m é ly e b b f e l t á r á s á r a , de. t a l á n a z s e m h i á b a v a l ó , h a a k ö n y v t á r o s o k k i f e j e z e t t e n p e d a g ó g i a i t e v é k e n y ­ s é g é n e k a t á r s a d a l m i a k tiv itá s t m u ta tó k k ö ré b e n fokozott s i k e r t jó s o lh a tu n k .

ÖSSZEGEZÉS A nagyobb k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá ra k k ö z ö n sé g é n e k ig én y eseb b r é te g e i­ b e n is s z é p s z á m m a l a k a d n a k a k ö n y v tá r i tá j é k o z ta t á s i e s z k ö z ö k e t a lig , vagy e g y á lta lá n n e m is m e r ő k , ak ik s z á m á r a a m e g fe le lő k é p z e ttsé g ű k ö n y v tá ro so k h a s z n o s in f o r m á c ió k a t n y ú jth a tn a k e z z e l is e lő k é s z ítv e a z o lv a s ó k ö n á lló sá g á t és e g y ú tta l k é ső b b i é rd e m i k é r d é s e k k a p c s á n lé tre jö v ő s z e m é ly e s e s z m e c s e ­ rék et. Az o lv a s ó k n a k a k ö n y v tá ro n b e lü li ö n tev ék e n y tá jé k o z ó d á s a c é l, a m e ly ­ n e k e l é r é s é é r t a k ö n y v tá r o s o k n a k is f á r a d o z n iu k k e ll, de ha a p e d a g ó g ia i h a t á ­ s o k r ó l n e m a k a r u n k tu d a to s a n lem o n d an i, ez a m e g v a ló s u lt c é l s e m je le n th e ti az o lv a s ó m a g á r a h a g y á s á t, e lid e g e n íté s é t, h a n e m a k ö zv etlen é rin tk e z é s e k r i t k u l á s á t , de e g y s z e r s m i n d t a r t a l m a s a b b á v á lá s á t is . G o n d o la tm e n e tü n k b e v a llo tta n fé lo ld a la s v o lt. T o v áb b i k o n k ré t v iz s g á la ­ to k k a l és k o n s tr u k tív e lm é lk e d é s e k k e l k e ll ti s z t á z n i a k ö n y v tá ro s o ld a lá ró l f e l v e t ő d ő k é r d é s e k (a s z ü k s é g e s k é p z e t t s é g t a r t a l m a , a t o v á b b k é p z é s j e l l e g e , a m u n k a fe la d a to k é s s z e r ű b b m e g o s z lá s a , in te lle k tu á lis és eg y ú tta l p e d a g ó g ia i te v é k e n y s é g e k re ö sz tö n z ő k e z d e m é n y e k , ju ta lm a k r e n d s z e r é n e k k id o lg o z á sa s t b .) s o r o z a tá t i s . A f e l d e r í tő m u n k a eb b en a z ir á n y b a n is e lk e z d ő d ö tt.

Az oktatási és az időleges értékű anyag gépi feldolgozása M ILT É N Y I S z ilá rd n é A s z e r z ő K M K -p á ly a m u n k á já t d o lg o z ta át c ik k - f o r m á b a .

K ö zhely , h o g y a te c h n ik a ro h a m o s f e jlő d é s é v e l, a v il á g s z e r te m e g m u ­ ta tk o z ó m ű s z a k i- g a z d a s á g i f e jlő d é s s e l ó r i á s ir a n ö v ek ed ett az in fo rm á c ió ig é n y . M e g n ö v e k e d e tt a z in f o r m á c ió t h o rd o z ó d o k u m e n tu m o k s z á m a is, és d if f e r e n ­ c iá ló d á s jö tt l é t r e a k ia d v á n y típ u s o k k ö zö tt. A h ag y o m án y o s d o k u m e n tu m o k m e l l e t t (k ö n y v , f o l y ó i r a t ) m e g j e l e n t e k , é s e g y r e n a g y o b b j e l e n t ő s é g r e t e s z n e k sz e rt az un. nem hagyományos d o k u m en tu m o k (re p o rto k , p r o s p e k tu ­ sok stb .). E zek közül az o k t a t á s i é s i d ő l e g e s é r t é k ű k ia d v á n y o k ró l a r á n y l a g k e v é s s z ó e s e t t a k ö n y v tá r i s z a k ir o d a lo m b a n , ped ig fo n to s in f o r m á c ió h o rd o z ó k . A to v á b b ia k b a n e z e k g ép i f e ld o lg o z á s r a v aló e l ő k é s z í t é s é t i s m e r t e t ­ jü k . 217

A Z O K T A T Á SI ANYAG G É P I F E L D O L G O Z Á S R A V A LÓ E L Ő K É S Z ÍT É S E Az o k ta tá si anyag fo g alm án ak és je lle g é n e k m e g h a tá ro z á s a . O k ta tá s i anyag on a felső fo k ú o k ta tá s i in té z m é n y e k á lta l k iad o tt, a f e l s ő ­ fokú i s k o l a r e n d s z e r b e n h a s z n á l t — a k ö n y v tá r g y ű jtő k ö ré b e t a r t o z ó — e g y e te m i, fő isk o la i és felsőfokú te c h n ik u m i je g y z e te k e t é rtjü k . E z e k e t a je g y z e te k e t h a s z ­ n á ljá k a z e m l it e tt felső fo k ú in té z m é n y e k h a llg a tó i, de a z o k a s z a k e m b e r e k is , ak ik to v á b b k é p z é s re , tu d á s u k f e l f r i s s i t é s é r e vagy e g y -e g y h a t á r t e r ü l e t i t u ­ d o m án y ág á tte k in té s é r e tö re k e d n e k . E k iad v án y o k f o r m a ila g e g y s é g e s e k , é v en ­ k ént v á lt o z a tl a n u tá n n y o m á so k vagy á td o lg o zo tt, ill. ja v ito tt k ia d á s o k . Az anyag k ü lö n leg es tu la jd o n sá g a az e f e m e r jelle g “ te tte s z ü k s é g e s s é , hogy a m u n k aig én y es hagyom ányos fe ld o lg o zási m ó d s z e rt egy g y o rs a b b ra f e l c s e r é l­ jé k . E z a gépi feldolgozás.

A G É P I UTÓN V ALÓ F E L D O L G O Z Á S A B M E K K -B A N ÉS AZ O M K D K -BA N J e le n le g az o rs z á g b a n gépi u tó n tö r té n ik a je g y z e te k fe ld o lg o z á s a a s z e ­ g edi J ó z s e f A ttila T u d o m á n y e g y e te m (JA T E ) K ö zp o n ti K ö n y v tá rá b a n , a z O r ­ s z á g o s M ű s z a k i K ö n y v t á r é s D o k u m e n t á c i ó s K ö z p o n t (O M K DK ) é s a B u d a p e s t i M ű s z a k i E g y e t e m K ö n y v t á r á b a n (B M E K K ) . A J A T E K ö z p o n ti K ö n y v tá r a je g y z e te it n e m k ü lö n g y ü jte m é n y k é n t, h a n e m a k ö n y v állo m án y ré s z e k é n t k e z e li. Az a n y a g ró l c é d u la k a ta ló g u s t k é s z it O p tim a 5 2 7 -e s ir á s a u to m a tá v a l . E z é r t a to v áb b iak b an az itt k ia la k íto tt e l j á r á s s a l n e m fo g lalk o zo m . A B M E K K - b a n és a z O M K D K -b an 1 9 6 1 -b en c s a k n e m e g y id e jű le g , de e g y ­ m á s tó l fü g g etlen ü l k ezd té k m eg k ö t e t k a t a l ó g u s o k g é p i u tó n v a ló e lő á l­ lítá s á t: a BM EK K az e g y e t e m i j e g y z e t e k e t , m ig az OMKDK az un. o k t a t á s i a n y a g k ü lö n g y ü jte m é n y é t t á r t a f e l uj e l j á r á s s a l . A B M E K K 1968-ban, az OMKDK 1971-ben t é r t r á a s z á m i t ó g é p e s feld o lg o z á sra . A két k ö n y v tá r m a j d n e m a z o n o s a n y a g o t fe lö le lő á llo m á n y a d o lg o z ta ki e z t a z uj m ó d s z e r t . C é ls z e r ű n e k ta r to m , hogy e két in té z m é n y g y a k o rla tá n a k ö s s z e v e té s é v e l, e le m z é s é v e l o ly an o r s z á g o s ir á n y m u ta tó e g y s é g e s fe ld o lg o z ó i r e n d s z e r t a la k í t­ su n k k i, a m e l y b i z t o s í tj a a z o p t i m á l i s k e r e s h e t ő s é g e t , és m a x i m á l i s a n a lk a lm a z k o d ik a g é p i t e c h n i k á h o z . H a m ó d s z e r e m h e ly e s n e k b iz o n y u ln a , b e v e z e th e tő lenne m in d e n o lyan k ö n y v tá r b a n , a h o l a je g y z e ta n y a g f e ld o lg o z á s a gépi u tó n tö rté n ik .

A g é p e s íte tt m u n k afo ly am at s z a k a s z a i 1. E m b e r i e l ő k é s z í t é s , m e l y i n t e l l e k t u á l i s é s m a n u á l i s t e v é k e n y s é ­ gek s o r á t ö leli fel. T an u lm á n y o m té m á ja a z eb b en a s z a k a s z b a n v é g z e tt t e ­ v é k e n y sé g e k v iz s g á la ta . 2. A g é p e s í te t t m u n k a f o ly a m a t e ls ő , m á r g é p e n v é g z e t t lé p é s e a z a d a ­ to k g é p i a d a t h o r d o z ó r a t ö r t é n ő r ö g z í t é s e . A z O M K D K - b a n a g é p i t á j é k o z t a t ó c s o ­ p o rt v é g z i S u p e rty p e r 8 5 0 0 -as ly u k s z a la g iró g é p e n az i n p u t , v ag y is a b e m e 2 18

n e ti közeg ly u k a s z tá s á t. A B M EK K a ly u k sz a la g o s a d a tr ö g z íté s r e R A Z D A N -3 -at alk alm az. 3 . A z a d a t h o r d o z ó k ö z e g e n lé v ő i n f o r m á c i ó k gépi feldolgozása, am ely n ek e re d m é n y ek ép p en lé tre jö n a te rm é k . Az OMKDK s z á m á ra a sz eg e­ di e g y e te m M INSZK 2 2 -e s sz á m ító g é p e r e n d e z i az in p u t-a d a to k a t a te r m é k e k ( s z e r z ő i é s s z a k k a t a ló g u s , v a la m in t a M e llé k le t az "Uj K ö n y v b e s z e r z é s e k é h e z cim ü p u b lik ált je g y z é k ) ig é n y e i s z e r in t. A B M E K K -b an az ö tc s a to r n á s lyuk­ s z a l a g r a fe lv itt a d a to k a t R A Z D A N -3 sz á m itó g é p d o lg o z z a fel. E nnek e r e d m é ­ nye: s z e r z ő , c im , r a k t á r i , le l tá r i és je g y z e ts z á m (tá sk a sz á m ) s z e r in t re n d e ­ z e tt k a taló g u s m e g fe le lő p éld án y sz á m b a n . 4. A s z ö v e g e k k i í r á s a az O M K D K -ban ly u k sz a la g iró g é p p e l t ö r ­ tén ik , a m i leh ető v é te s z i a z elfo g ad h ató m in ő sé g ű p ro d u k tu m o k e lő á llítá s á t. T a p a s z ta la ta in k s z e r i n t a tá jé k o z ta tá s i r e n d e lte té s ű k ia d v án y o k n á l fo n to s a sz ö v e g e k jó o lv a s h a tó s á g a , te ts z e tő s k ü la la k ja . A ly u k s z a la g iró g é p ta r ta l m a z k i s - é s n a g y b e tű k e t, s p e c i á li s m a g y a r b e tű k e t és m e g f e le lő Í r á s j e l e k e t . Az OM KDK úgy á llíto tta ö s s z e ly u k s z a la g iró g é p e in e k je lk é s z le té t, hogy abba s z e ­ re p e lje n e k az E g y e te m e s T iz e d e s O sz tá ly o z á s sp e c iá lis je le i. A B M E K K -b an a szö v eg ek k iír á s a a sz á m itó g é p g y o rsn y o m ta tó já n tö r té ­ nik . Szövege e z é r t n e h e z e n o lv a sh a tó . A B M EK K c s a k h á z i h a s z n á l a tr a k é s z í­ ti k a ta ló g u sa it, e z é r t n e m tö r e k s z ik ig é n y e s s é g re . B e m e n e ti ad ato k A le g fo n to sa b b b e m e n e ti ad a to k az O M K D K -ban: e g y s z e r ű s ít e tt c í m l e ­ í r á s , l e l tá r i s z á m (am ely azo n o s a r a k t á r i je lz e tte l), E T O -s z a k s z á m o k , k ö ­ te tje lz é s , v a la m in t a té te le k b e s o r o lá s a a M e llé k le t I-X I. s z a k c s o p o rtjá b a , sz á m o k k a l je lö lv e . A Z O M K D K - b a n ~ m i n t m á r e m l í t e t t ü k —, s z e r z ő i é s s z a k r e n d i (E T O ) k ö t e t k a t a l ó g u s k é s z ü l . C é l u l t ű z t ü k k i, h o g y e g y s z e r i a d a t f e l v é t e l le g y e n eleg e n d ő m in d k é t k ö te t e lő á llítá s á h o z , azaz: m in d e n ad at m á r k e z d e tb e n r e n ­ d e lk e z é s ü n k r e á lljo n . így az eg y e s té te le k r e v o n atk o zó t e l j e s ad a tm e n y n y is é g e g y s z e r r e v ien dő fe l a z in f o r m á c ió h o r d o z ó r a . E z é r t h a s z n á lju k fel a la p b iz o n y la tk é n t a z e r r e a c é l r a a lk a lm a s le ltá rk ö n y v e r e d e ti p é ld á n y á t. E r r ő l t ö r t é n i k a z a d a t o k l y u k a s z t á s a , ig y k ü l ö n a d a t l a p h a s z n á l a t a n e m s z ü k s é g e s . E r r e az ad le h e tő s é g e t, hogy az O M K D K -ban c í m l e í r á s s a l e g y b e k ö t ö t t leltározás fo ly ik . A le ltá r la p m á s o l a t i p é ld á n y a ib ó l m a n u á l i s u tó n k é ­ sz ü l a le ltá rk ö n y v . A B M EKK G y a ra p ítá s i o sztály a a je g y ze tan y ag ró l e lő s z ö r i d e i g l e n e s jegyzéket k é s z í t n é g y p é ld á n y b a n . E n n e k e g y ik p é ld á n y a s z o lg á l a s z á m it ó ­ gép s z á m á r a l y u k a s z t á s ! b i z o n y l a t k é n t . E z e n a k ö v etk ez ő ad a to k s z e ­ r e p e l n e k (in p u t): s z e r z ő , c i m , k i a d á s é v e , j e g y z e t s z á m ( t á s k a s z á m ) r a k t á r i j e l ­ zet, p é ld á n y (a la p p é ld á n y v ag y m á s o d p é ld á n y ) , c s o p o r to s n a p ló s z á m ( s z á m lá k s z e r in t) , b e s z e r z é s m ó d ja (v étel vagy aján d é k ). T é r jü n k v i s s z a a z OM KDK fe ld o lg o z ó i g y a k o r l a tá r a , ill, a b e m e n e ti a d a ­ to k k ö z ü l is a z e l s ő r e , a z e g y s z e r ű s í t e t t c í m l e í r á s r a . K é ts é g te le n , hogy a z i l y e n j e l le g ű anyag fe ld o lg o z á s á h o z e lé g s é g e s . A k é r d é s c s a k az, hogy e z e k az ad ato k v a ló b a n b iz to s itjá k -e a m e g fe le lő k e re s h e tő s é g e t. A z e g y s z e r ű s í t e t t c í m l e í r á s r ö v id íte tt, a n év - és a d a t k i e g é s z i té s e k e t m e llő z i. A z o k ta t á s i anyag c í m l e í r á s a a gépi feld o lg o z á sh o z ig a z o d ó e g y s z e ­ r ű s í t e t t c í m l e í r á s . S z a b á ly a in a k ö s s z e á l l í t á s a k o r n e m h a g y tu k f ig y e lm e n kívül 219

a K ö n y v t á r i c i m l e i r á s i s z a b á l y o k (M N O S Z 3 4 2 4 - 6 0 ) a l a p e l v e i t s e m . A r ö v id ite tt c im f e [ v é te lb e n k ö z ö lt ad ato k : 1. 2. 3. 4. 5.

S zerző C im , k ö te tm e g je lö lé s , k ö te te im , a lc im U tán n y o m ás, k iad ás A k ö zread d , a k ib o c sá tó in té z m é n y neve A m e g je le n é s h ely e, k ia d á s éve, te r je d e l e m

1. A s z e r z ő n e v e l e s z a r e n d s z ó , h a a k i a d v á n y b a n m e g t a l á l h a t ó . A z e g y sz e rű síte tt c im le irá s i g yakorlat sz e rin t t ö b b s z e r z ő ese té n c s a k az e ls ő n ev e a la tt v e s s z ü k fe l a je g y z e te t, de fe ltü n te tjü k a m á s o d ik s z e r z ő n e ­ vét is , m a jd az u tó b b i nev e u tá n g o n d o la tje l és stb . k ö v e tk e z ik . P l . : A r a tó P . — J o k o b i G y . ~ s t b . E z a g y a k o r l a t tö b b s z e m p o n t b ó l i s k i f o g á s o l h a t ó . E l ő s z ö r is , h a c s a k a z e ls ő s z e r z ő a la tt s z e r e p e lt e tjü k a k iad v án y t, a k k o r f e le s le g e s k iirn i a m á s o d ik s z e r z ő n ev ét, m e r t an n ak neve a la tt a z o lv a s ó ú g y s e m ta l á lj a m e g a k e r e s e tt m ü v e t . U g y an ak k o r tö b b letm u n k át je le n t a feld o lg o zó n ak és n ö ­ v e li a f e ld o lg o z á s k ö lt s é g é t i s . A B M E K K több s z e r z ő e s e t é n c s a k a z e l s ő s z e r z ő n e v é t Í r j a ki. F e l m e r ü l h e t a z o n b a n a k é r d é s , h o g y a z e ls ő s z e r z ő n ev e a la tti s z e r e p e lte té s b iz to s itja -e az o p tim á lis k e re s h e tő s é g e t. G y a k ra n e lő fo rd u l u g y an is, hogy a h a llg a tó éppen a m á s o d ik vagy a h a r m a d ik s z e r z ő s z e r in t k e ­ r e s i a j e g y z e t e t ( m e r t a z a z e l ő a d ó j a ) . E n n e k f e l v é t e l e v i s z o n t tö b b m u n k á t j e ­ le n te n e a fe ld o lg o z ó n a k és a gép i k ö lts é g e t is e m e ln é . K é r d é s e s , hogy e z a z e ljá ­ r á s a rö v id ite tt c ím le í r á s e g y s z e r ű s é g é t n e m v e s z é ly e z te tn é - e tú lz o tta n . C é l­ s z e r ű n e k ta lá lo m a z a ra n y középút m e g v a ló s ítá s á t: leg aláb b k é t s z e r z ő n e v e a la tt s z e r e p e lte tn i a je g y z e te t. A z OMKDK e g y s z e r ű s ít e tt c í m l e í r á s a kü lö n b ö zik a sz a b v á n y tó l abban, h o g y h á r o m n á l tö b b s z e r z ő e s e t é n n e m t á r g y i r e n d s z ó t a l k a l m a z , h a n e m c s a k k ét s z e r z ő nevét tü n teti fel. S z e rz ő i m u n k a k ö z ö s sé g á lta l k é s z íte tt je g y z e te k c im a la t t v een d ő k fe l. B á r a sz a b v á n y k im o n d ja, hogy "H a a m ü n e m tü n te ti fel a s z e r z ő n ev ét, ig y e k e z n i k e ll a z t m á s f o r r á s b ó l m e g á l la p í ta n i " , az o k ta ­ t á s i a n y a g je lle g e n e m k ív á n ja m e g a z ily e n m é l y r e h a t ó k u ta tó m u n k á t. H a a m ü s z e l le m i alk o tó ja m in t szerkesztő vagy ö s s z e á l l í t ó sz e re p e l, a j e g y z e t e t a n n a k n e v e a l a t t k e l l f e l v e n n i . H a tö b b s z e r z ő n k í v ü l m é g s z e r k e s z ­ tő i s s z e r e p e l , a m ü v e t a s z e r k e s z t ő n e v e a l a t t v e s s z ü k f e l . E z a h á z i s z a ­ b ály e l t é r a sza b v á n y tó l. A je g y z e t c ím la p já n a s z e r z ő fe ltü n te té s e g y a k ra n a k ö v etk ez ő k ép p en s z e re p e l: V a rg a J ó z s e f p r o f e s s z o r e lő a d á s a i u tán ö s s z e á llí to t­ ta K á lm á n I m r e . A c í m l e í r á s b a n t á r s s z e r z ő k é n t tü n te tjü k f e l ők et, a p r o f e s s z o r t p e d i g e l s ő s z e r z ő n e k v e s s z ü k f e l : V a r g a J . — K á l m á n I. 2. C i m , к ö t e t m e g j e 1 ö 1 é s, k ö t e t e i m , a l c i m . A BMEKK a je g y z e te k c ím e it rö v id ítv e k ö zli. T ö b b k ö te te s je g y z e te k r ő l k ü lö n c im l e i r á s k é s z ü l m in d a z O M K D K -ban, m in d p ed ig a B M E K K -b a n , m é g a k k o r is , h a la p s z á m o z á s u k fo ly ta tó la g o s. A lcím k én t é rte n d ő a je g y z e tn é l az a m e g je lö lé s , h o g y k i k n e k a s z á m á r a k é s z ü l t . P l . : 5. é v e s e r ő g é p é s z n a p p a l i é s l e v e l e z ő h a l l ­ g a tó k r é s z é r e , 3. U t á n n y o m á s , k i a d á s . V á lto z a tla n u tá n n y o m á s n á l c s a k az u tá n ­ n y o m á s t tü n te tjü k fel. V iz sg á lju k m eg, hogy az im p r e s s z u m a d ata i m ik én t m ó d o s u ln a k az eg y ­ s z e r ű s í t e t t c i m l e i r á s b a n . K iad ó t (T an k ö n y v k ia d ó s t b .) e g y á lt a lá n n e m t ü n t e ­ tü n k f e l, h a n e m a k ia d v á n y r a s o k k a l je lle m z ő b b e t.

220

4. A k ö z r e a d ó , a k i b o c s á t ó i n t é z m é n y n e v e . V id ék i o k ta ­ t á s i in té z m é n y e s e t é b e n a v á r o s n e v é v e l k e zd ő d ik a s o r . P l . : M isk o lc, N e h é z i p . M ü s z . E g y e t . B u d a p e s t i o k t a t á s i i n t é z m é n y é i c s a k a k k o r Í r j u k ki a B p . r ö v i d ité s t, ha az is k o la n e v é b e n az s z e r e p e l. Abban az e se tb e n , ha a m e g je le n é s h ely e m e g e g y e z ik a k ö z re a d ó o k ta tá si in té z m é n y v á ro s n e v é v e l, a m e g je le n é s i h e ly e t n e m k e ll m é g e g y s z e r fe lv e n n i. Ha v is z o n t a m e g je le n é s h ely e és a k i­ b o c s á tó i s k o l a s z e r v v á ro s n e v e k ü lö n b ö zik e g y m á s tó l, m in d a két h e ly n e v e t fel k e ll tü n te tn i. P l . : M isk o lc , N e h é z ip . M ü s z . E g y et. 1 9 7 2 .2 2 0 p. M isk o lc , N e h é z ip . M ü sz . E g y et. B p . 1 9 7 2 . 2 20 p . (A m i s k o l c i e g y e t e m B u d a p e s t e n a d t a k i j e g y z e t é t ) . A k a r v a g y a s z a k j e l ö l é s e is s z ü k s é g e s , h a a z s z e r e p e l a j e g y z e t e n . H a a z in té z m é n y a k iad ó , a k k o r is k ö z re a d ó k é n t s z e r e p e lt e tjü k . E z e k a z ad ato k tip ik u s a n az o k ta tá s i a n y a g ra je lle m z ő k . 5. M e g j e l e n é s h e l y e , kiadás éve, t e r j e d e l e m . A m eg je­ le n é s h e ly é r ő l m á r e s e t t szó . A k ia d á s évét a B M E K K az é v s z á m e ls ő két j e g y é n e k e l h a g y á s á v a l a d j a m e g , e l l e n t é t b e n a z OMKD.K g y a k o r l a t á v a l . P l . : 1972. = 72. A l a p s z á m o z á s k ö z l é s e m in d ig az u to ls ó s z á m o z o tt lap s z á m j e ­ g y é n e k l e i r á s á v a l t ö r t é n i k . A s z á m o z a t l a n l a p o k a t (a s z a b v á n n y a l e l l e n t é t b e n ) n e m j e l ö l j ü k . H á r o m n á l t ö b b s z ö r k e z d ő d ő l a p s z á m o z á s e s e t é n a l a p o k a t v é g ig k e ll s z á m o ln i és is m é te lt la p s z á m o z á s je l z é s s e l e llá tn i. A t e r j e d e l e m a d a tc s o p o r t já b a n a la p s z á m o n k iv ü i m é g fe ltü n te tjü k a táblákat, m ellékleteket, t é r k é p e k e t stb . is, ha n in c se n e k b e s z á ­ m ítv a a m ü la p s z á m o z á s á b a . Az e g y s z e r ű s íte tt c im le irá s b a n az Írá s je le k ugyanúgy sz e re p e ln e k , m in t a k iadványban. A rö v id íté s e k a lk a lm a z á s a e g y e z m é n y e s je le k s z e r in t tö rté n ik . A B M E K K c í m l e í r á s a m in im á lis a n rö v id íte tt. T u lajd o n k ép p en c i m l e i r á s r ó l a s z ó s z o r o s é r t e l m é b e n n e m b e s z é lh e tü n k , c s u p á n ad ato k k ö z lé s é r ő l . í r á s j e l e ­ k e t e g y á lta lá b a n n e m h a s z n á l . A z O M KD K k ö z r e a d ó j á n a k itt a j e g y z e t ­ s z á m ( t á s k a s z á m ) f e l e l m e g , a m e l y e t a MJ n j e l z e t e l h a g y á s á v a l t ü n t e t f e l . P l . : B p. M ü sz . E g y e t. G é p é s z m é r n . K a r je g y z e ts z á m a : J 4 - 7 2 4 = 04 - 7 2 4 A k ö te tje lz é s t e g y s z e rű e n a c im u tán le irt s z á m m a l je lö li. A gépi fe ld o lg o z á s t e g y sz e rű b b é te s z i, ha a fel nem h a sz n á lt b e tű h e ly e ­ ket 0 -v a l p ó to ljá k . P l. : 9, 60 F t é r t é k ű j e g y z e t l e í r á s a 09, 60 A kiadvány jellege: Az e g y e te m i je g y z e te k e t 1 -e s , a fő isk o lá k és felsőfokú te c h n ik u m o k j e g y z e te it 2 - e s s z á m m a l je lö ljü k a n y i l v á n ta r tá s i lapon. E z t a z a d a to t v is z o n t f e le s le g e s fe ltü n te tn i a b e m e n e ti a d a tb iz o n y la to n , m e r t e r r e c s a k a le ltá r o z ó k ­ n a k van sz ü k s é g ü k . A B M E K K g y a k o rla tá b a n a fenti m e g k ü lö n b ö z te té s r e n incs s z ü k s é g , m e r t c s a k e g y e te m i je g y z e te k e t d o lg o z fel. L e l t á r i és r a k t á r i sz á m : Az OM KD K a z o k ta tá s i anyag k ü lö n g y ü jtem én y t " J" b e tü - in d e x e s n u m e ru s k u r r e n s b e n r a k t á r o z z a . A r a k t á r i s z á m a z o n o s a le l tá r i s z á m m a l . T ö bb p éld ány je lö lé s e k ettő sp o n to s m ó d s z e r r e l tö rtén ik . P l. : J 21812: 1 ,2 221

A BM EKK az e g y e te m i jeg y ze tek et k aro n k én t, je g y z e ts z á m o k s z e rin t r a k t á r o z z a , u g y a n i s a j e g y z e t s z á m o k a k a r o k h o z k a p c s o l ó d n a k . K ü lö n l e l t á r i szám o t h a szn áln ak , am ely azonos a s z á m la s z á m m a l. A k iad ván yo k t a r t a l m i l e í r á s a tö rté n h e tik tá r g y s z ó a lk o tá s s a l és o s z t á l y o z á s s a l (pl. E T O s z e r i n t ) . A z O M K D K a z o k t a t á s i a n y a g f e l t á r á s á r a a z E T O -t h a s z n á lja . A g y ak ran tá v o le sö té m á k ö s s z e fo g á sá t egy h ie r a rc h ik u s r e n d s z e r jo b b an b iz to s ítja . A s z a k o z á s t a gépi te c h n ik á h o z a lk a lm a z k o d v a k e l­ lett k ia la k íta n i. A kő v etk ező sz a b á ly o k a t fo g alm aztu k m eg; H a a j e g y z e t tö b b t é m á v a l f o g l a l k o z i k , m i n d i g c s a k a fő t é m a k ö r t v a g y t é ­ m a k ö r ö k e t v e s s z ü k fig y e le m b e . B e v e z e tő fe je z e te k , rö videb b lé le g z e tű té m á k n e m k a p n a k k ü lö n s z a k j e l z e t e t . Á ltaláb an két s z a k je lz e t b iz to s ítja az o p ti­ m á l i s f e l t á r á s t , de n é g y n é l tö b b s e m m i e s e t r e s e m l e h e t . T ö b b E T O - j e l z e t t e l o s z tá ly o z o tt té te l e s e té n a k ö tetk ataló g u s m eg fe le lő h ely én m in d ig c s a k egy j e l ­ z e t s z e r e p e l , a t o v á b b i s z a k s z á m o k f e l s o r o l á s a n é l k ü l . A fő t á b l á z a t o k b ó l k é p z e t t á lta lá n o s a n közös a lo s z tá s o k a t (ö s sz e k ö té s t, v iszo n y ítá st, ö s s z e fo g la lá s t) nem h a sz n á lju k a je le n le g a lk a lm a z o tt p ro g r a m b a n . E z é r t p l . : 622 + 669 h e l y e t t 622 669 O k t a t á s i a n y a g r ó l l é v é n s z ó a (075) s t b . f o r m a i k ö z ö s a l o s z t á s o k a t n e m h a sz n á lju k , m iv e l ezt m á r az anyag je lle g e k ife je z i. K iv ételt k é p e z a (076)-os f o r m a i a lo s z tá s (felad ato k , g y a k o rla to k , p é ld a tá ra k ) és a (0 7 7 ) -e s fo r m a i a lo s z tá s ( m ó d s z e rta n i ú tm u tató ), m e r t az ilyen je lle g ű anyag k ie m e lé s é t o lv a só i igény in d o k o lja . K e z d e tb e n tö r e k e d tü n k a r r a , hogy az e g y m á s h o z túl k ö z e l e s ő s z a k s z á m o ­ k at ö ss z e v o n ju k , nehogy a gépi fe ld o lg o z á s s o r á n k é t s z e r k e r ü lje n e k a k ataló gu s u g y a n a z o n l a p j á r a . E z t á r g y i h i b á t n e m j e l e n t e t t , c s a k e s z t é t i k a i l a g v o lt k i f o ­ g á s o l h a t ó . E l ő f o r d u l a z o n b a n , h o g y t á v o l á l l ó s z a k j e l z e t e t k a p u g y a n a z a m ü , de n e m k e r ü l v é n k ö zé m á s any ag , egy lap o n k é t s z e r s z e r e p e l , e z é r t a jö v ő b e n e t ­ tő l a s z é p s é g h ib á tó l eltek in tü n k . Az O M K D K -b an a k ö t e t m e g j e 1ö 1 é s a d a tá t (jelen e s e t b e n p é ld á n y s z á ­ m o t je le n t) s z in té n n e m k ö zö ljü k a gépi a d a tb iz o n y la to n , c s a k a le ltá r la p o n , m e r t a le ltá r i szám n ál ennek je lö lé s e m á r m e g tö rté n t. A B M EKK az a la p p é l­ dányt és a m á so d p é ld á n y t s z á m m a l je lö li. A z o k t a t á s i a n y a g i d e i g l e n e s j e g y z é k e a B M E K K -ban k észü l. Egy p é ld á n y a a gépi a d a tb iz o n y la t; egy p é ld á n y a s a j á t p é ld á n y t (e g y ú tta l m e g r e n ­ d elő je g y z é k ); egy p éld án y a az o lv a s ó s z o lg á la tn a k k é sz ü lő id e ig le n e s k a ta ló ­ g u s ; e g y p é l d á n y a a m i s k o l c i N e h é z i p a r i M ű s z a k i E g y e t e m r e k e r ü l . Az i d e i g l e ­ n e s je g y z é k leg nagyobb e lő n y e az, hogy a z o lv a s ó s z o lg á la t — id e i g le n e s k a ta l ó ­ gus fo rm á já b a n fo ly a m a to s a n kap tá j é k o z ta tá s t a b e é r k e z ő l e g f r is s e b b a n y a g ­ ró l . A B M E K K -b an az a n y a g ró l félév en k én t, az O M K D K -ban n e g y ed év en k én t k é s z ü l k ö t e t k a t a l ó g u s . íg y (az á t f u t á s i i d ő t i s f i g y e l e m b e v é v e ) a z o l v a s ó a k i ­ ad ványt c s a k h o ss z ú hónapok e lte lté v e l k ap h atn á k ézb e. Ez a p ro b lé m a te r m é s z e te s e n m eg o ld h ató . A BM EKK t e r v s z e r ű g y a ra p í­ tá s i p o litik á ja k ik ü s z ö b ö li az a z o n o s ítá s m u n k a f á z is á t a z z a l, hogy a m e g je le n ő uj k iad v á n y o k b ó l két p é ld á n y t, m a jd a v á lto z a tla n u tá n n y o m á s o k b ó l e g y -e g y p é l ­ d á n y t s z e r e z b e , íg y a b e h a s o n l i t á s t k ö v e t ő k ü lö n s e l e j t e z é s r e n i n c s s z ü k s é g . E z z e l le h e tő v é válik , hogy a k ia d v á n y t a z o n n a l á llo m á n y b a v e g y é k , o ly an i d e i g l e n e s j e g y z é k k é s z íté s e m e lle tt, a m ely b iz to sítja a z o p tim á lis k e ­ r e s h e t ő s é g e t . Egy o r s z á g o s a n k id o lg o z o tt r e n d s z e r n é l a z o n b a n e l é g s é g e s lenne

222

s z e r z ő t, e im e t, l e l tá r i sz á m o t ta r ta l m a z ó je g y z e k ö s s z e á llítá s a , m e r t a jeg y ze t t e lj e s le í r á s a a gépi fe ld o lg o z á s ra k é s z ü lt b izo n y lato n tö rté n n é k .

A G ÉPI FELDOLGOZÁS TERM ÉKEI A z OMKDK gépi feld o lg o zásán ak e re d m é n y e a s z e rz ő i és sz a k re n d i (E T O ) k ö t e t k a t a l ó g u s h á z i h a s z n á l a t r a , v a l a m i n t a M e l l é k l e t a z nUj K ö n y v b e ­ s z e r z é s e k ” -h e z c im ü s o k s z o ro s íto tt, p u b lik ált je g y z é k . É v en te h á r o m s z o r k ö te tk a ta ló g u s k é s z ü l az o k ta tá s i a n y a g ró l. É v végén p e d i g u g y a n e r r ő l a z a n y a g r ó l é v e s k u m u l á l t k ö t e t j e l e n i k m e g . Sőt a tö b b é v e s anyag b á rm ik o r k u m u lálh ató . A M e l l é k l e t é v e n t e k é t s z á m b a n k ö z ö l o k t a t á s i a n y a g o t , 11 s z a k c s o p o r t ­ ban, azon b e lü l s z e r z ő i b e tű re n d b e n . A s z e r z ő i (b etűrendes) k ataló g u sb an az E T O - j e lz e t e k e t n e m s z e r e p e lte ttü k , a s z e r z ő n ev ét n ag y b etű k k e l k ie m e ltü k . Az ETO sz e r in t ren d ezett k ö t e t b e n a d o k u m e n t u m c í m é t e m e l t ü k ki nag y b etű v e l. Ha s z e r z ő n e m s z e r e p e l a c ím le írá s b a n , a c im s z o lg á l a b etü r e n d e z é s a l a p j á u l , é s ig y a b e t ű r e n d e s k a t a l ó g u s b a n i s e z t e m e l j ü k k i . E z é r t c é l ­ s z e r ű a gépi fe ld o lg o z á s r a való e lő k é s z íté s n é l a c ím e k v ég ét c e r u z á v a l m e g je ­ lö ln i, a m e l y n e k a l a p j á n a g é p k e z e lő a u to m a tik u s a n k iu g r a tj a a c í m e t . M iv e l a z o lv a s ó fő leg s z e r z ő s z e r i n t k e r e s i a m ü v e t, te h á t in d o k o lt a s z e r ­ zői k ataló g u s e lő á llítá s a . F e lm e r ü l h e t azonban a k é rd é s , hogy s z ü k s é g v a n -e c im s z e rin ti r e n d e z é s r e . V élem é n y em s z e rin t n em , m égpedig a z é r t nem , m e r t a k iad v án y o k z ö m é n e k c im e k e v é s s é je lle m z ő a k ia d v á n y ra , és s z á m o s azo n os c í m m e l t a l á l k o z h a t u n k . A z E T O s z e r i n t r e n d e z é s fő l e g a z o k n a k a h a l l g a t ó k n a k , s z a k e m b e re k n e k , k u ta tó k n a k e le n g e d h e te tle n ü l fon tos, akik b iz o n y o s a k s z a k te ­ rü le trő l k e re s n e k iro d a lm a t. A B M E K K a b e s z e r z e t t je g y z e te k rő l négyféle k ö te tk a ta ló g u st k é s z ít: 1. 2. 3. 4.

s z e r z ő i k a ta ló g u s, c im s z e r i n t i k ataló g u s, r a k t á r i (h e ly ra jz i) k ataló g u s. le l tá r i c s o p o r t s z á m s z e r in ti k ataló g u s.

A fen tiek k ö z ü l b á r m e ly ik szem p o n t s z e r in t re n d e z ik a k ata ló g u st, az ad a to k a la p v e tő s o r r e n d j e n e m v á lto zik . A h allg a tó k a je g y z e te k e t so k s z o r je g y z e ts z á m s z e r in t k e r e s ik . O rs z á ­ g o s a n k id o lg o z o tt r e n d s z e r n é l o k v e tle n ü l s z ü k s é g e s len n e a s z e r z ő , s z a k és jeg y z e tsz á m s z e r in ti ren d e z é s. A G É P I T EC H N IK A N ÉH ÁN Y S P E C IÁ L IS K É R D É SE A gép i te c h n ik a n é h á n y s p e c iá lis p r o b lé m á t is fe lv e t. P l . : a z Ír ó g é p e n e s e t le g n e m s z e r e p l ő k e r e k z á r ó j e l e k e t k é z z e l k e ll b e je lö ln i. H o s s z ú id eig z a v a r t o k o zo tt, h o g y a h a tá r o z o tt n é v e lő v e l k ezdődő c í m le í r á s o k a t a s z á m ít ó ­ gép a n év elő és n e m a re n d s z ó b e tű r e n d jé b e s o r o lta . E zt a p r o b l é m á t a p r o g r a ­ m o z á s m e g o ld o tta . A b e s o r o lá s n a k m e g felelő re n d s z ó t a ly u k szalag o n v e z é r lő ­ j e l e l ő z i m e g , a m e l y a r r a u t a s í t j a a s z á m í t ó g é p e t , h o g y ne a r e n d s z ó e l ő t t á l l ó b etű k et, h a n e m a r e n d s z ó t vegye fig y e le m b e .

223

A JA V A SO L T V Á L T O Z T A T Á S O K Ö S S Z E F O G L A L Á S A A B M E K K és az OM KDK fe ld o lg o zó i g y a k o rla tá b ó l so k h a s z n o s ta p a s z ta ­ lat s z ű r h e tő le. O r s z á g o s r e n d s z e r k id o lg o z á s á h o z a z o n b a n a z e m l ít e tt fe ld o l­ g o zó i m ó d s z e r e k b iz o n y o s m ó d o s í t á s á r a v olna s z ü k s é g . A ja v a s o l t v á l t o z t a t á ­ sok a kö v etk ez ő k : a) I d e i g l e n e s j e g y z é k k é s z í t é s e a k ö v e t k e z ő a d a t o k k a l : s z e rz ő , c im , le ltá r i sz á m , b) T ö b b s z e r z ő s k i a d v á n y o k c í m l e í r á s á n á l a z e l s ő k é t s z e r z ő n e v é n e k fe lv é te le és re n d s z ó k é n t v aló a lk a l m a z á s a , c) S z a k o z á s n á l a k i t e r j e s z t e t t E T O - s z a k s z á m o k s o r r e n d e z é s i p r o b l é ­ m áján ak m eg o ld ása.

A Z ID Ő L E G E S É R T É K Ű ANYAG G É P I F E L D O L G O Z Á S R A VALÓ E L Ő K É S Z ÍT É S E A z o k ta tá s i és id ő le g e s é r té k ű k ia d v á n y o k k a l a z é r t fo g la lk o z u n k eg y ü tt, m e r t s o k h a s o n ló v o n á s u k v an . M ind a z o k ta tá s i, m in d a z id ő le g e s é r t é k ű anyag v á lto z a to s te m a tik á jú i r o d a lm a t ö le l fel. M in d k ét d o k u m e n tu m típ u s t a k ö n y v tá r a k tu á lis je lle g g e l, n em ta r tó s m e g ő r z é s c é ljá b ó l g y ű jti. E z é r t d o l­ go zo tt ki f e l t á r á s u k r a k ü lö n le g e s e l j á r á s t : a h a g y o m á n y o s m ó d s z e r t ő l e lt é r ő gépi feldolgozást. A z O M K D K -ban van az o rs z á g e g y ik je le n tő s id ő le g e s é rté k ű " v á lla la ti k ia d v á n y " k ü lö n g y ü jte m é n y e , a m e ly n e k f e l t á r á s a a z e m l ít e tt m ó d o n tö r té n ik . E z é r t a z OM KD K g y a k o rla tá n k e r e s z t ü l m u ta tju k b e , h o g y an fo ly ik a z id ő le g e s é rté k ű an y a g g ép i f e l d o lg o z á s r a v a ló e lő k é s z ít é s e . C élu n k , h o g y m e g v i z s g á l ­ ju k : h e l y e s - e a z itt k ia l a k ít o tt m ó d s z e r , é s m e l y e k a z o k a v á l t o z t a t á s o k , a m e ­ ly ek o k v e tle n ü l s z ü k s é g e s e k egy o r s z á g o s a n fe jle s z th e tő , ir á n y m u t a tó f e ld o l­ gozói r e n d s z e r k ia la k ítá sá h o z . K rité riu m : a könnyű k e re s h e tő s é g és a gépi te c h n ik á v a l v aló Ö sszhang m e g v a l ó s í tá s a .

A Z ID Ő L E G E S É R T É K Ű ANYAG F O G A L M A ÉS J E L L E G E A z id ő le g e s é r té k ű k ia d v á n y o k a s z a k ir o d a lo m s z e r v e s r é s z é t a lk o tjá k , fo n to s é s s o k ir á n y ú in f o r m á c ió t n y ú jta n a k a z i p a r s z á m á r a . F e l t ű n t e t i k p l. a z ip a r c ik k e k á r á t, te c h n o ló g ia i e lj á r á s o k e lő í r á s a it stb . , m é g p e d ig a k u r r e n s é v re , ill. a h a tá ly b e lé p é s id e jé re v o n atk o zó a n . G y o rs a b b a n e lé v ü ln e k , m in t a s z a k k ö n y v e k , e z é r t év e n k é n t ú j r a m e g j e le n t e ti k ő k et. E k ia d v á n y típ u s o k j e l ­ le g z e te s g y ű jte m é n y e k e t, s o ro z a to k a t alk o tn ak , a m e ly e k n e k fü z e te i a z o n o s c s o p o r tb a v o n h ató k ö s s z e , m in d t a r t a l m i l a g , m in d f o r m a il a g ; p l. : a l k a t r é s z ­ k ata ló g u s, á rje g y z é k , gépkönyv, m ű s z a k i le ír á s stb. M á s ik je lle g z e te s s é g ü k , hogy k ö z re a d ó ju k v á lla la t vagy in té z m é n y .

2 24

A G É P E S ÍT E T T m u n k a f o l y a m a t s z a k a s z a i A g é p e s íte tt m u n k a fo ly a m a t k o rá b b a n v ázo lt négy s z a k a s z a az id ő le g e s é rté k ű k ia d v á n y o k ra is é rv é n y e s , a z z a l az e lt é r é s s e l, hogy a b e ly u k a s z to tt in p u t a d a to k s z á m it ó g é p e s r e n d e z é s e — a k é s z íte n d ő te r m é k e k n e k m e g f e le lő e n — m á s elv ek s z e r in t tö rté n ik , m in t az o k ta tá si anyagnál, m ég pedig: sz a k s z e ­ r i n t ( tá rg y m u ta tó ) é s a z I- X I. s z a k c s o p o r tb a n , a z o n b e lü l p ed ig a c í m e k b e ­ tű re n d jé b e n (M ellék letek ).

B E M E N E T I ADATOK A szü k eb b é r t e l e m b e n v e tt b e m e n e ti a d a to k a k ö v etk ez ő k : je lle g , e g y ­ s z e r ű s íte tt c ím le í r á s , le ltá r i s z á m (am ely azo n o s a r a k t á r i s z á m m a l), v e z é r ­ sz a v a k (tá rg y sz a v a k ), p é ld á n y s z á m , v a la m in t a té te le k b e s o r o lá s a a M e llé k ­ le t I-X I. s z a k c s o p o r tjá b a , s z á m o k k a l je lö lv e . E z e k n e k az a d a to k n a k a rö v id í­ t é s e a n y i l v á n t a r t á s i lap e r e d e t i p é ld á n y a in tö r té n i k , a m e l y a la p b iz o n y la tk é n t szo lg ál a gépi ad a tfe ld o lg o z á s s z á m á r a . A b e m e n e t i a d a t o k k ö z ü l a n y i l v á n t a r t á s i la p e l s ő r u b r i k á j á b a a k i a d ­ vány jellege k e r ü l . A z id ő le g e s é r té k ű k ia d v á n y o k fo g a lm á b a v o n h ató k ü lö n b ö z ő típ u s o k h o m o g é n g y ű jte m é n y e k e t, " s o r o z a to k a t " a lk o tn a k . M in d en egy es " s o ro z a tn a k " s a já t h á ro m je g y ű k ó d sz á m a van. P l.: 100 - A l k a t r é s z k a t a l ó g u s 120 - Á r j e g y z é k 180 - G é p k ö n y v . M ű s z a k i e l ő í r á s s t b . A c im e ls ő h á r o m s z a v á n a k k e z d ő b e tű jé b ő l tev ő d ik ö s s z e a b e tű c s o p o rt, a m e l y e t a k ó d s z á m a l á Íru n k a b e m e n e ti b iz o n y la t, ill. a l e l tá r la p m e g f e le lő ro v atáb a. P l. : E le k tr o m á g n e s e s ta lp e m e lő s z e r k e z e t cim ü id ő leg es é rté k ű k ia d v á n y ­ n á l a j e l l e g m e g j e l ö l é s e : 180 ETS A b e tű c s o p o rto k a lk o tá s á n á l a g é p típ u so k b e tű je le it is fig y e le m b e v e s s z ü k . P l. : "D T - 7 5 _ tra k to r ü z e m e lte té s i le ír á s a " c im ü id ő le g e s é rté k ű k iad v án y b etű c so p o rtja : DTÜ A b e tű c s o p o r to k k é p z é s é n é l fig y e lm e n k ív ü l h ag y ju k a h a tá r o z o tt n é v e lő t és a k ö tő sz a v a k a t. A z id ő le g e s é rté k ű anyag c í m l e í r á s a is a le l tá r o z á s s a l eg y b ek ö tö tt, e g y s z e r ű s í t e t t c ím fe lv é te l. A r ö v i d ít e tt c ím f e l v é te l b e n k ö z ö lt adatok: 1. A c i m é s t a r t o z é k a i ( a z a d a t o k f o l y t a t ó l a g o s a n k ö v e t i k e g y m á s t ) : c i m , a lc ím , k ö te tje lz é s , k ö te te im , k ia d á s, 2. A k i a d v á n y t í p u s a , 3. A k ö z r e a d ó , k i d o l g o z ó , g o n d o z ó i n t é z m é n y , i l l . v á l l a l a t n e v e , 4. A k ia d á s é v e , t e r je d e l e m , 5. M e g j e g y z é s .

1. A c im é s t a r t o z é k a i . A z id ő le g e s é r té k ű k iad v án y o k á lta lá b a s z e r z ő n élk ü l je le n n e k m eg , ill. s z e r z ő i m u n k a k ö z ö ssé g g o n d o zásáb an . E z é rt az egyes fü zetek a d a tk ö z lé sé b e n a ‘ c i m a m e g h a tá ro z ó .A sz e rz ő és s z e r ­ 225

k e s z tő m in t r e n d s z ó k ie s ik . A zo k n ál a v á lla la ti k ia d v á n y o k n á l, a m e ly n e k c im ü k n in c s , m i a lk o tu n k c im e t. A m ü a l c i m é t (a s z a b v á n y s z e r i n t ) f e l v e s s z ü k , h a a z a m ü v e t k ö z e ­ le b b rő l m e g h a tá ro z z a . A lcim k én t é rte n d ő az é rv é n y e s s é g (e s e tle g a re n d e le t m e g je le n é s é n e k ) id e je . P l. á r je g y z é k n é l: L e z á r v a : 1972. aug. 3 1 -é n . T ö b b k ö te te s id ő le g e s é r té k ű m ü v e k r ő l m in d ig k ü lön c i m l e i r á s k é s z ü l, m é g a k k o r i s , h a k é t v a g y tö b b k ö t e t n e k e g y á r a v a n , v a g y l a p s z á m o z á s u k f o l y ­ ta tó la g o s . Ily en k o r a le ltá r la p o n c s a k az e g y ik n é l tü n te tjü k fe l a z á r a t . 2. A k i a d v á n y t i p u s á t ( r ö v i d i t v e ) a h á z i g y a k o r l a t b a n c s a k a k k o r tü n tetjü k fel, ha az a k iadványon s z e r e p e l. P l. : I k a r u s 3 1 1 ,3 2 K é z . u t. A m e n n y ib e n a c im r é s z e k é n t s z e r e p e l, n e m k e ll m é g e g y s z e r fe lv e n n i. P l . : I k a r u s 3 1 1 .3 2 a l k a t r é s z k a ta ló g u s a . E z t az ad ato t f e le s le g e s n e k ta r to m , m e r t a k ó d s z á m o k ú g y is je lz ik a k iad v án y tip u s á t. 3. A k ö z r e a d ó , kidolgozó, gondozó intézmény, ill. v á l l a l a t n e v e . Ez az adat je lle g z e te s e n az e fe m e r a n y a g ra je lle m z ő . A h e ly s é g n é v f e ltü n te té s e c s a k v id ék i v á lla la to k n á l s z ü k s é g e s . E b b e n a z e s e tb e n az in té z m é n y rö v id íte tt neve u tán k ö v etk ez ik a h e ly s é g n é v . P l. : F O R F A , Sopron. E lté rő esetek . P l. : H O D G É P (H ó d m e z ő v á rá sh e ly i G épgyár) MMG S zo m b ath ely i G y á re g y s . Az a lá re n d e lt in té z m é n y n é l az in té z m é n y neve elő tt a fe le tte s s z e rv , fő h a tó sá g je l z é s é t elh ag y ju k . P l. : M T A K FK I h e ly ett: K FK I Jó v á h a g y ó , m e g b iz ó vagy kö n y v k iad ó v á lla la t n e v é t m e llő z z ü k . 4. K i a d á s é v e , t e r j e d e l e m . A te rje d e le m a d a tc so p o rtjá b a n a r ö ­ v id íte tt c im le i r á s b a n c s a k a l a p s z á m o t tü n te tjü k fel. A la p s z á m o z á s k ö z ­ lé se úgy tö r té n ik , m in t az o k ta tá s i an y ag n ál. A te r je d e le m a d a tc s o p o rtjá b a n n em tü n te tjü k fel a tá b lá z a to k a t, m e llé k ­ le te k e t, té r k é p e k e t stb. E z a g y a k o rla t m ó d o s ít á s r a s z o r u l, ti. a z id ő le g e s é r ­ té k ű a n y a g je lle g é b ő l ad ó d ik , hogy s o k s z o r a k ia d v á n y je l e n té k e n y r é s z é t t á b ­ lá k , m e l l é k l e t e k a l k o t j á k , ig y s z ü k s é g é s l e n n e e z e k k ö z l é s e i s . 5. A m e g j e g y z é s v o n a t k o z h a t a m ü n y e l v é r e . P l . : S z ö v e g f r a n c i a , m a g y a r és o r o s z n y elv en . A z e fe m e r anyag H i v a t a l o s h a s z n á l a t r a fe lira tá t a m eg jeg y zés­ ben je lö ljü k . A rö v id ített c ím felv ételb en az Í r á s j e l e k ugyanúgy s z e re p e ln e k , m in t a k ia d v á n y b a n . R ö v i d í t é s e k a l k a l m a z á s a a z id ő le g e s a n y a g n á l is e g y e z ­ m én y es je le k s z e rin t tö rtén ik . A z e d d ig ie k a la p já n ja v a s lo m a k ö v etk ez ő c i m l e i r á s i v á lto z ta tá s o k a t: 1. A k i a d v á n y t í p u s á n a k m e g n e v e z é s é t t ö r ö l n i k e l l a c i m l e i r á s a d a t a i b ó l , 2. A t e r j e d e l e m a d a t c s o p o r t j á b a n v i s z o n t a m e l l é k l e t e k , t á b l á z a t o k f e l t ü n ­ t e t é s é t ig en fo n to sn a k t a r t o m . L e l t á r i é s r a k t á r i s z á m : A z i d ő l e g e s a n y a g o t a k ö n y v t á r MI d n b e tü in d ex es, n u m e ru s k u rre n s b e n ra k tá ro z z a . A r a k tá r i s z á m m eg y eg y e zik a le ltá ri szám m al. 226

Az id ő le g e s é rté k ű k iad v án y o k ta r t a l m i f e l tá r á s a t á r g y s z ó a l k o t á s ­ s a l tö r té n i k . A t á r g y s z a v a z á s n á l a d o k u m e n tu m o k o ly a n d e s k r i p t o r a i t k e ll m e g ­ k e r e s n i, a m e ly e k az ad o tt fo g alo m k a p c sá n fe lm e r ü lh e tn e k az o lv asó b an . A tá r g y s z a v a z á s n á l (v e z é r s z ó a lk o tá s n á l) — a g épi tec h n ik á h o z a l k a l m a z ­ k o d v a — a z a l á b b i a l a p e l v e k e t k e l l f i g y e l e m b e v e n n i: 1. L é n y e g t e l e n , á l t a l á n o s s á g o k a t k i f e j e z ő s z a v a k ne k e r ü l j e n e k a z i n ­ d e x b e . A tö b b r e l e v á n s s z ó b ó l á l l ó i n d e x - k i f e j e z é s e k e t p e r m u t á l n i k e l l , h o g y a k if e je z é s v a la m e n n y i é r d e m le g e s s z ó n á l m e g ta lá lh a tó legy en. F e le s le g e s u g y a n a z o n k é r d ő s z ó v a l több in d e x t é te l t a lk o tn i. P l. : É p itő ip ari árje g y z é k É p ítő ip ari s z e r e lé s 2. E g y a d o t t m ű n e k m a x i m á l i s a n n é g y t á r g y s z ó a d h a t ó 3. F ő f o g a l o m é s a l á r e n d e l t f o g a l o m e s e t é n a m ü v e t a r é s z l e t e z ő f o g a l o m ­ n á l v e s s z ü k fel, a z o n b a n s z ü k s é g e s e té n (á lta lá b a n az e g y s z e r ű je lz ő s s z e r k e ­ z e t e k n é l ) a z á t f o g ó f o g a l o m is s z e r e p e l h e t . P l . : A sztali fu rd an cs F u rd an cs, a sz ta li 4. H á t r a v e t é s a l k a l m a z á s a é r t e l e m s z e r ű e n a lk a lm a z h a tó . P l. : C s a p o ss z á r, b a lN e m a lk a lm a z u n k v is z o n t h á tr a v e té s t, ha a z ö s s z e té te l m á s o d ik tag ja tú l álta lá n o s. P l . : K öszörűgép (G ép , k ö s z ö r ű - h e l y e t t ) U ritő sz e rk e z e t (S z e rk e z e t, ü r i tő - h ely ett) 5. A g é p k o c s i k a t a m á r k a m e g j e l ö l é s n é l i s f e l t ü n t e t j ü k . P l . : S zem ély g ép k o csi - M o s z k v i c s 401 M o s z k v i c s 401 - szem ély g ép k o csi 6. É v i j e l e n t é s e k n é l , v á l l a l a t i m ű k ö d é s t i s m e r t e t ő k i a d v á n y o k n á l a v á l ­ la la t n ev e is s z e r e p e l tá r g y s z ó k é n t. F e ltü n te te n d ő a g y á rtó cég n ev e is ( e s e t­ leg r ö v i d it é s e ) , h a s a j á t g y á r t m á n y r ó l van s z ó . 7. G é p k ö n y v e k e s e t é n a z a d o t t g é p t i p u s s z á m á t i s k ö z ö l j ü k . P l . : G u m ik e re s k o tró - E -03 8. A h e l y e s í r á s i s z a b á l y o k n a k m e g f e l e l ő e n e g y s é g e s í t e n i k e l l a z e g y e s tá rg y sz a v a k Írá sm ó d já t. P l.: D iesel-m o to r B en zin m o to r 9. E g y - e g y t á r g y s z ó t e r j e d e l m e 40 n - n é l n e m l e h e t t ö b b . E z a f e l t é t e l e g y r é s z t elő n y ö s a g ép i feld o lg o z á s s z á m á r a , m á s r é s z t a ta p a s z ta la t s z e r in t 40 n - n é l h o s s z a b b t á r g y s z ó r a n i n c s i s s z ü k s é g . P é l d á n y s z á m : Az i d ő l e g e s é r t é k ű k i a d v á n y o k b ó l m i n d i g c s a k e g y p é ld á n y t d o lg o zu n k fe l. A szük ebb é r te le m b e n vett b e m e n e ti ad ato k u to ls ó tag ja a b em en e ti b izo n y lat u to lsó ro v atáb a k erü l. Ez a sz ám ad at csa k a le ltá ro z ó k ­ n ak s z ü k s é g e s , e z é r t a b e m e n e ti b izo n y lato n n em k ell feltü n tetn i. A Z ID Ő L E G E S É R T É K Ű ANYAG ID E IG L E N E S J E G Y Z É K E Az Id e ig le n e s je g y z é k k é s z íté s é t az e fe m e r anyagból ugyanúgy s z ü k s é ­ g e s n e k v é le m , m i n t a z o k ta tá s ib ó l. A b e s z e r z e t t egy p éld án y t a m e g je le n ő id ő le g e s é r té k ű k ia d v á n y o k b ó l a z o n n a l c é l s z e r ű id e ig le n e s je g y z é k k e l á llo m á n y ­ b a v e n n i . íg y i d e i g l e n e s k a t a l ó g u s f o r m á j á b a n a z o l v a s ó s z o l g á l a t é s a z o l v a ­ s ó k t á j é k o z t a t á s t k a p n á n a k a l e g ú j a b b a n y a g r ó l , a d d ig i s , a m i g a k ö t e t k a t a l ó ­ gus e lk é s z ü l. A je g y z é k a k ö v etk ez ő ad a to k a t ta r ta lm a z n á : a k iad v án y c im e , 227

le ltá r i sz á m a , esetleg k ó d szám a. A la p o n t ö r t é n n é k t o v á b b r a is .

te lje s le ír á s a n y o m tato tt n y ilv á n ta rtá s i

A G ÉPI FELDOLGOZÁS TERM ÉK EI A gépi fe ld o lg o z á s te rm é k e i: k a ta ló g u s (szak k ataló g u s) + tá r g y m u ta tó és M e llé k le te k . A k ataló g u s k ét ré s z b ő l á ll. Az e ls ő r é s z ta r ta l m a z z a a z id ő le g e s é rté k ű k iadványok b ib lio g rá fia i a d a ta it a "g y ű jte m é n y e k n e k ", " s o ro z a to k n a k " m e g f e ­ lelő k ó d s z á m o k s o r r e n d j é b e n é s b e tű r e n d b e n . A t a r t a l o m j e g y z é k a kód sz á m o k a t növekvő s o r r e n d b e n tü n te ti fe l a h o zzáju k ta rto z ó "g y ű jtem én y ek k el", "s o ro z a to k k a l" eg y e te m b e n . A v is s z a ­ k e r e s é s h e z m eg k e ll k e re s n i az t a " g y ű jte m é n y t", " s o r o z a to t" , a m e ly b e n a k i ­ advány ta r to z i k vagy ta r to z h a t a h iv a tk o z o tt k ó d s z á m m a l és b e tű je lle l e g y ü tt. M ajd a k ó d s z á m o k ú tm u ta t á s a a la p já n a " g y ű jte m é n y e n " b e lü l a b e tű je le k s o r ­ re n d jé b e n le h e t a k é r d é s e s k iad v án y t m e g ta lá ln i. A m á so d ik ré s z , a b e tű re n d e s t á r g y m u t a t ó , a k ataló g u sb an az in fo r­ m á c i ó - v i s s z a k e r e s é s tu lajd o n k ép p en i s e g é d e s z k ö z e . A tá r g y m u t a tó a z id ő le g e s é rté k ű k iad v án y o k ta r t a l m i m e g k ö z e líté s é t tá r g y s z a v a k u tjá n t e s z i le h e tő v é . A tá r g y s z a v a k m in d e n e s e tb e n u ta ln a k a v o n atk o zó s o r o z a t r a (g y ű jte m é n y re ), b e tü r e n d i s o r r e n d r e , to v á b b á a k iad v án y h e l y s z á m á r a . P l . : A c e t i l é n g á z f e j l e s z t ő k é s z ü l é k 140 A K B Id 2 4 8 4 A z id ő leg es é rté k ű k iad v án y o k ró l is ugyanúgy, m in t az o k ta tá si an y ag ró l, é v e n te h á r o m s z o r k ö te t k a ta l ó g u s , év v é g é n p e d ig é v e s k u m u l á c i ó k é s z ü l . A tö b b é v e s a n y a g b á r m i k o r k u m u l á l h a t ó . A M e l lé k l e t a z "Uj k ö n y v b e s z e r z é s e k " - h e z c i m ü je g y z é k é v e n te h á r o m s z á m b a n k ö z ö l i d ő l e g e s é r t é k ű a n y a g o t 11 s z a k c s o p o r t b a n , a z o n b e l ü l p e d i g a cím e k b e tű re n d jé b e n . T a p a s z t a la ta i n k s z e r i n t a z itt i s m e r t e t e t t k ö te t k a ta l ó g u s f o r m a ( s z a k r e n d i + tá rg y m u ta tó ) m e g fe le l az o lv a só i ig én y ek n e k . O r s z á g o s v iszo n y latb an kö­ v e th e tő g y a k o r l a tb a n v is z o n t s z ü k s é g e s len n e a k ib o c s á tó in t é z m é n y , il l. v á l­ la la t n ev e s z e r in ti c s o p o r to s í tá s , azo n b e lü l a c ím e k b ő l a lk o to tt b e tű c s o p o rto k a lfa b e tik u s re n d jé b e n . G y a k ra n elő fo rd u l u g y a n is, hogy b iz o n y o s in té z m é n y d o l­ g o zó ja a z in té z m é n y r e v o n a tk o z ó ö s s z e s ir o d a lm a t k e r e s i .

A G É P I TEC H N IK A K Ü L Ö N L E G E S K É R D É S E I A z id ő le g e s é r té k ű k ia d v á n y o k c i m l e i r á s á n á l m in d e n e s e t b e n c im r e n d s z ó t a lk a lm a z u n k , e z é r t is m é g fo k o z o tta b b a n f e l m e r ü l a h a t á r o z o t t n é v e lő v e l k e z ­ dődő c ím e k h e ly te le n b e s o r o lá s a . E nnek m e g o ld á s a m e g tö r té n t.

A JA V A S O L T M Ó D O SÍT Á SO K Ö S S Z E F O G L A L Á S A A z OMKDK fe ld o lg o z ó i g y a k o rla ta m in ta leh et m in d a z o n k ö n y v tá ra k s z á ­ m á r a , a m e ly e k v á lla la ti an y ag u k at k ü lö n g y ü jte m é n y k é n t k e z e lik , és gépi u tó n d o lg o z z á k fel. T e r m é s z e te s e n ez a g y a k o rla t is é s s z e r ű s í t é s r e s z o ru l.

228

A ja v a s o lt m ó d o s ítá s o k a k övetkező k: 1. I d e i g l e n e s j e g y z é k k é s z í t é s e a k ö v e t k e z ő a d a t o k k a l : c í m , l e l t á r i s z á m , kódszám . 2. A b e m e n e t i a d a t o k b i z o n y o s m ó d o s í t á s a .

ÖSSZEGEZÉS Az e lm o n d o tta k a la p já n m e g á lla p íth a tju k , hogy a g é p i f e l d o l g o z á s r a v a l ó e l ő k é s z í t é s p o n to s m u n k á t k ív án. A fe ld o lg o z ó n a k tö r e k e d n ie k ell a r ­ ra , hogy a gépi te c h n ik á t m e g i s m e r je , és an n ak elő n y eit, le h e tő s é g e it m a x im á ­ lis a n k ih a s z n á lja . E h h e z id o m u lv a k e ll ö s s z e á llí ta n i a fe ld o lg o z á s s z a b á ly a it, k iv á lo g a tn i a g é p i a d a t h o r d o z ó r a v ien d ő a d a to k a t. V a la m e ly k ia d v á n y g é p e s í ­ te tt fe ld o lg o z á s a a k k o r o p tim á lis , ha v aló b an e m b e r i m u n k á t t a k a r í t m e g . Az o k ta t á s i és id ő le g e s é r t é k ű k ia d v á n y o k g ép i f e ld o lg o z á s a az O M K D K -b a n —m in t m á r s z ó v o lt r ó l a — l y u k s z a l a g i r ó a u to m a tá v a l tö r t é n i k . A k o r á b b i g y a k o r l a t ­ b a n m é g k é z i r e n d e z é s s e l folyt a ly u k s z a la g k á r ty á k r e n d e z é s e a k é s z ü lő p ro d u k tu m o k ig é n y e i s z e r in t. A g é p e s íté s n e k ez a fo rm á ja m u n k a ig é n y e s, la s s ú

volt. A je l e n le g i g y a k o r l a t s z e r i n t a l y u k s z a l a g r a vitt a n y a g o t a s z á m i t ó g é p r e n d e z i . E z a z e l j á r á s g y o rs , p ontos és való b an c sö k k e n ti az e m b e r i m u n ­ k át. R e m é lh e tő le g a fe ld o lg o z á s to vábbi tö k é l e te s ít é s e , v a la m in t a g é p e s íte tt m u n k a f o ly a m a t e g y e s s z a k a s z a i k ö zö tti e g y ü ttm ű k ö d é s f e j le s z té s e m é g e r e d ­ m é n y e s e b b é te s z i a gépi fe ld o lg o z á st.

A közművelődési könyvtárak kiadványai 1973-ban B É N Y E I M ik ló s R é g i ó h a j t e l j e s ü l t a m ú l t év e l e j é n : a H a j d u - B i h a r M e g y e i K ö n y v t á r v á l ­ la lk o zo tt a k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá ra k k iad v án y a in ak o rs z á g o s n y il v á n ta r tá s á r a , a k ö lc sö n ö s tá jé k o z ta tá s m e g s z e r v e z é s é r e és le b o n y o litá sá ra . A s z o lg á lta ­ tá s m ib e n lé té rő l, je lle g é r ő l és a d m in is z tra tív v o n a tk o z á sa iró l je le n s o ro k Í r ó ­ j a r é s z l e t e s e n b e s z á m o l t a K ö n y v t á r o s 1 9 7 3 . é v i 5. s z á m á b a n , e z é r t e h e l y e n c su p á n a lén y eg i m o z z a n a to k r a u ta lu n k . Az e g y ü ttm ű k ö d ésb en r é s z t vevő könyv­ tá r a k az e lő z e te s b e je le n té s e k a la p já n é r t e s ít é s t kapnak a k észü lő k ia d v án y o k ­ r ó l , ig y i d ő b e n m e g r e n d e l h e t i k a z o k a t , e s e t l e g m ó d o s í t h a t j á k s a j á t e l k é p z e ­ lé s e ik e t. H a so n ló tá j é k o z ta t á s t ad —h av o n ta e g y s z e r — a H a jd u - B ih a r M egyei K ö n y v tár a m e g je le n t, h o z z á m eg k ü ld ö tt p u b lik áció s te r m é k e k r ő l is . A z in f o r­ m á c ió k ö z v e títé s e g y e lő re a ta n á c s i h áló z a to k k ö z p o n tja ira és két S Z M T könyv­ t á r r a t e r j e d t k i; t e r m é s z e t e s e n , e z e k b e v o n h a t t á k , b e v o n h a t j á k h á l ó z a t i e g y ­ s é g e ik e t is . S e m m if é le t a r ta l m i vagy fo r m a i m e g k ö té s n in cs, a z a z a s z ó b a n fo rgó in té z m é n y e k v a la m e n n y i k ia d v á n y r ó l, k ia d v á n y f a jtá ró l tá j é k o z ta t já k e g y m á s t. 229

A k e z d e m é n y e z é s az é r i n te t t k ö n y v tá ra k e g y ö n tetű h e ly e s lé s é v e l t a l á l ­ k o z o t t , m i n d a n n y i a n b e k a p c s o l ó d t a k a z a k c i ó b a . M á r a z e l s ő év v é g é n m e g á l ­ la p íth atju k , hogy a k ö n y v tá rk ö z i e g y ü ttm ű k ö d é s , a k ö zp o n ti s z o lg á lta tá s o k e z e n uj f o r m á j a s i k e r e s e n j u t o t t t ú l a k e z d e t i n e h é z s é g e k e n ; m e g t e r e m t ő d ö t t a z a z a l a p , a m e l y r ő l h a m a r o s a n t o v á b b l é p h e t ü n k m a j d e l ő r e . (Az e d d i g i e r e d m é n y e k ­ ről, g o n d o k ró l és a k ö z e li t e r v e k r ő l rö v id ö s s z e fo g la lá s o lv a s h a tó a K ö n y v tá­ r o s 1 9 7 4 . é v i 3. s z á m á b a n , G E L L E R F e r e n c n é t o l l á b ó l . ) A f o ly a m a to s n y i l v á n t a r t á s , a r e n d s z e r e s s z á m b a v é t e l l e h e t ő s é g e t n y ú jt a r r a , hogy időnként á tte k in tsü k , é rté k e ljü k a k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá rü g y vezető in té z m é n y e in e k p u b lik áció s te v é k e n y s é g é t. Egy e sz te n d ő ta p a s z ta la ta in a k , a d a ­ t a i n a k b i r t o k á b a n a z é r t é k e l é s m é g k o r a i n a k tű n ik ; e g y le i r ó , s t a ti k u s , a z a d o tt id ő s z a k r a é rv é n y e s kép m e g a l k o tá s á r a v is z o n t m á r i s m ó d n y ilik . M a g á tó l é r ­ tető d ik , hogy it t- o tt e lő tű n n e k e kép d in a m ik u s v o n á s a i is , kirajzolódnak a t e v é k e n y s é g fő i r á n y a i , a l a p v e t ő j e l l e g z e t e s s é g e i . Az e l­ m ú l t év e g y é b k é n t i g e n c s a k a l k a l m a s a v i z s g á l ó d á s r a : m i v e l e g y e t l e n n a g y t ö r ­ té n e lm i év fo rd u ló vagy k ie m e lk e d ő b e lp o litik a i e s e m é n y s e m b e fo ly á s o lta a k i­ a d v á n y p ro g r a m o t, a v isz o n y la g c s e n d e s e sz te n d ő t e r m é s e m e g b iz h a tó a n r e p ­ re z e n tá lja a m u n k át. K o m o ly s z e l le m i és a n y a g i e n e r g i á k r ó l , e r ő f e s z í t é s e k r ő l ta n ú s k o d n a k a m e n n y i s é g i a d a t o k : ta v a ly 204 k ia d v á n y é r k e z e t t a k ö z p o n ti n y i l v á n t a r t á s s z á m á r a — a F ő v á r o s i S z a b ó E r v i n K ö n y v t á r b ó l , v a l a m i n t 19 m e g y e i , 2 m e g y e i v á ro s i, 3 v á r o s i - j á r á s i és egy SZM T k ö n y v tá rb ó l. F e lté tle n ü l h o z z á k e ll s z á ­ m íta n i e h h e z a m in te g y 10-15 fü z e te t, k ö te te t, a m e ly e k e t e lf e le j te t te k m e g k ü l­ d en i D e b re c e n b e ; e z e k m e g j e l e n é s é r ő l a K ö n y v tá ro s k ö z le m é n y e ib ő l tu du n k. P o z it iv je l e n s é g , hogy a k ia d v á n y o k n a k több m in t e g y h a r m a d a f ü z e t v ag y könyv, a z a z t e r j e d e l e m b e n is j e l z i a t a r t a l m i ig é n y e s s é g e t . S z á m o t te v ő e r e d m é n y k é n t k ö n y v e lh e tjü k el, hogy a k ö z i s m e r t e n s o k r é t ű és á tg o n d o lt k ia d v á n y p o litik á t fo ly ta tó F ő v á r o s i S zabó E rv in K ö n y v tár m e lle tt v a la m e n n y i m e g y e i k ö n y v tá r a d o t t k i v a l a m i t 197 3 - b a n . N é h á n y h e l y e n f e l t ű n ő e n m a g a s s z á m b a n p u b l i k á l ­ ta k : p l . a d e b r e c e n i e k 17 ( é s e b b e n n i n c s b e n n e a h a v o n t a n a p v i l á g o t l á t ó T á ­ jé k o z ta tó jeg y zé k vezetők s z á m á r a c. b ib lio g rá fia i so ro z a t), a sz o m b a th e ly ie k u g y a n c s a k 17, a s z o l n o k i a k é s a s a l g ó t a r j á n i a k 1 0 - 1 0 , a z e g r i e k 7, a k a p o s v á ­ ria k és a ta ta b á n y a ia k 6-6 d a ra b b a l s z e r e p e ln e k a listá n .

K IA D V Á N Y T ÍPU SO K F u n k c i o n á l i s s z e m p o n t b ó l a k ö n y v tá ri k iad v án y o k n a k négy n a ­ g y o b b c s o p o r t j a k ü l ö n í t h e t ő e l: a) a p r o p a g a n d a c é l l a l k é s z ü l t a p r ó n y o m t a t v á ­ n y o k , b ) a z a k t i v t á j é k o z t a t á s t e r m é k e i , c) a h e l y t ö r t é n e t i p u b l i k á c i ó k , d) a m ó d s z e r t a n i ú t m u t a t ó k , h i r a d ó k . E z a b o n t á s a d j a a k e r e t e t a t a r t a 1m i , m ű f a j i k a t e g o r i z á l á s h o z is. , S z á m s z e r in t a p r o p a g a n d a a n y a g o k c s o p o r tja a leg n ag y o b b : m e g ­ h ív ó k (e lő a d á s o k r a , k iá l lí tá s o k r a , egyéb r e n d e z v é n y e k r e ), p r o g r a m f ü z e t e k (főként a z Ü nnepi K ö n y v h é tre ), k iá l lí tá s k a ta ló g u s o k stb . Ide s o r o lh a tó k a k is g ra f ik á k is: a két e x li b r i s ( é r d e k e s m ó d o n m in d k e ttő t v á r o s i - j á r á s i k ö n y v tá r — J á s z b e r é n y és T a p o lc a — n y o m tatta) és az egy lin ó m e ts z e t ( s z in té n T a p o lc á ­ r ó l ) . T ö b b n y i r e k e t t ő s s z á n d é k k a l ”* t á j é k o z t a t á s é s p r o p a g a n d a — k é s z ü l t e k a r ö p la p b ib lio g rá f iá k . Á lta lá b a n jó l fu n k cio n áln ak m in d k é t ir á n y b a n , b á r a s z é ­ k e s f e h é r v á r i SZM T K ö n y v tár k is b ib lio g r á f iá i és k ö n y v je lz ő i v a ló b a n c s a k p r o ­ 230

p a g a n d a e s z k ö z n e k te k in th e tő k . A rö p la p b ib lio g rá f iá k k ötődnek le g e r ő s e b b e n az a k t u a l i t á s o k h o z : r é s z i n t a z é v f o r d u l ó k h o z (p l. N a g y e m b e r e k , n a g y é v f o r d u l ó k ~ K ap o sv ár) vagy m á s e se m é n y e k h e z (szin h ázi b e m u ta tó , ir ó - o lv a s ó talá lk o z ó s tb .) k ap c so ló d n a k , r é s z in t u tó lag re a g á ln a k e g y -e g y h a lá l e s e t r e , v á r a t la n p o ­ l i t i k a i f o r d u l a t r a (pl. F S Z E K : F o d o r J ó z s e f , P a b l o P i c a s s o , C h i l e ) . Az a k t i v , s z é t s u g á r z ó t á j é k o z t a t á s t e r m é k e i ta rta lm ila g és f o r m a il a g e g y a r á n t s o k fé lé k . J e le n tő s é g ü k m e s s z e tú ln y ú lik a z e g y s z e r i a l ­ k a lm i f e l h a s z n á l h a tó s á g o n : s z ín v o n a la s a b b d a r a b j a i k fo n to s, h o s s z ú id e ig n é lk ü ­ lö z h e te tle n s e g é d le te i le s z n e k a p a s s z iv , v is s z a k e r e s ő tá jé k o z ta tá s n a k és az á llo m á n y a la k itá s n a k . S z á m b a n az a j á n l ó b i b l i o g r á f i a i f ü z e t e k á lln ak a z élen; jo g g a l e m l ít h e tj ü k m e g itt is a F S Z E K p á r o ld a la s je g y z é k e it. K ét h e ­ ly e n is g o n d o lta k a s z a k m u n k á s k é p z é s tá m o g a tá s á r a : K a p o s v á ro n M a g y a r ó r a , Z a la e g e r s z e g e n I r o d a lo m je g y z é k sz a k m u n k á sta n u ló k n a k 1-5. c im m e l á llíto tta k ö s s z e b ib l io g r á f iá t . S z á m o s s z a k t e r ü l e t r ő l és a s z é p i r o d a l o m ja v á b ó l k in ál o lv a s n iv a ló t A c s a l á d k ö n y v e s p o lc a (T a ta b á n y a ). A k öltő s z ü l e t é s é n e k b ic e n te n á r iu m á t ü n n e p e lte a F S Z E K C s o k o n a i-b ib lio g rá fiá ja . M ás s z e m p o n tb ó l — a k u ta t á s o k m e g é l é n k ü l é s e m i a tt — id ő s z e r ű LAKOS K a talin : Az u t ó p i s t a s z o ­ c ia l is tá k c. ö s s z e á l l i t á s a (F S Z E K ). A H a jd u -B ih a r és V as M eg y ei K ö n y v tár m u n k a tá r s a i k ö z ö s e n k é s z íte tté k el az A ján ló b ib lio g rá fia az o r s z á g o s k ö z é p ­ is k o la i ta n u lm á n y i v e r s e n y 1 9 7 3 /7 4 -e s ta n é v i té m á ih o z c. fü z e te t. A m á t é ­ s z a l k a i j á r á s i k ö n y v t á r g y e r m e k r é s z l e g é n e k a n y a g á t ö l e l i f e l s ig y á t m e n e t e t képez az á llo m á n y ré sz -k a ta ló g u so k irán y áb an a T a n tárg y i b ib lio g ráfia az á lta ­ lán o s is k o la i ta n a n y a g h o z ( S z a b o lc s - S z a tm á r ) . M ás v o n a tk o z á sb a n — a z a ján ló és s z a k b i b li o g r á f i á k k ö z ö tt — je le n t á tm e n e te t a C im m u t a tó V la d im ir IF ic s L e n i n Ö s s z e s M ü v e i n e k 2. k i a d á s á h o z ( D e b r e c e n i V á r o s i K ö n y v t á r ) é s a T á j é ­ k o z ta tó je g y z é k v e z e tő k s z á m á r a c. s o r o z a t éves k u m u lá c ió ja (H a jd u -B ih a r). A z u t ó b b i — t a r t a l m á n á l é s t e r j e d e l m é n é l (é v i 1 6 0 0 - 1 7 0 0 c i m ) f o g v a — b e t ö l t i egy h ián y zó k ö z é le ti- p o litik a i, v e z e té s e lm é le ti s z a k b ib lio g rá fia fu n k ció ját is. Az O PK M in f o rm á c ió s kiad v án y a i m e lle tt is van lé tjo g o s u ltsá g a —h is z e n k i e g é s z i t i a z o k a t — a s z o l n o k i a k R ö v id u t ó n c . p e d a g ó g i a i r e f e r á l ó f o l y ó i r a t á ­ nak. H aso n ló v á lla lk o z á s s á fejlő d h et a s a lg ó ta rjá n ia k n é p m ű v e lé si S z e m lé - je . S ajáto s,, v e g y e s p r o f ilú k ia d v á n y a K e r t b a r á t o k s z a k m a i tá j é k o z ta t ó ja (H a jd u B ih a r) , a m e ly az a já n ló je g y z é k e k e n k iv ü l s z a k m a i ta n á c s o k a t és tá jé k o z ta tó a d ato k a t is t a r t a l m a z . A s z a k b i b l i o g r á f i a i t e v é k e n y s é g a F ő v á ro s i Szabó E rv in Könyv­ tá r b a n a le g f e jle tte b b . M int a sz o c io ló g ia o r s z á g o s tu d o m á n y o s s z a k k ö n y v tá ra h á r o m p e rio d ik u s k ia d v á n y t is k ö z z é te s z : S zo cio ló g iai in fo rm á c ió ; A m a g y a r n y elv ű s z a k i r o d a l o m v á lo g a to tt b ib lio g r á f iá ja (n e g y e d é v e n k é n t), Ú jo n n an é r k e ­ z e tt k ü lfö ld i s z o c i o ló g i a i m ü v e k je g y z é k e (fé lé v e n k é n t), T á jé k o z ta tó ; K ü lfö ld i s z o c io ló g ia i f o l y ó ir a t o k (k éth av o n ta, k ö z ö s e n a z M T A S z o c io ló g ia i I n té z e té v e l), E g y r é s z t a sz a k k ö n y v tá ri felad ato k e llá tá s á v a l, m á s r é s z t a k ö z m ű v e lő d é si f u n k c i ó k k a l fü g g Ö s s z e a T e m a t i k u s s z o c i o l ó g i a i k i s b i b l i o g r á f i á k c . s o r o z a t u n k . A k ü l f ö l d i a n y a g o t i s f e l t á r j a M A R K O V IT S G y ö r g y i ö s s z e á l l i t á s a : A s z a v a k m e g ­ m a ra d n a k . Az e u ró p a i e lle n á llá si m o zg alm ak iro d alm án ak b ib lio g ráfiája; ezt a H ev es M egyi K ö n y v tá r g ond ozta. B á r a s z á m u k n e m nagy, a h e l y i s m e r e t i , helytörténeti bib­ l i o g r á f i á k é s r e p e r t ó r i u m o k k é ts é g k iv ü l a k ö n y v tá r i k ia d v á n y o k eg y ik leg je le n tő se b b c s o p o r tjá t alk o tják . E zt ig a z o lja ezek n ek az ö s s z e á llítá s o k n a k a m a g a s t a r t a l m i é s m e t o d ik a i s z ín v o n a la is . Egy r é s z ü k alig h a la d ja tú l az aján ló b ib lio g r á fia s z in tjé t, sőt k ife je z e tte n e z z e l a sz á n d é k k a l s z ü le te tt: p l.: 231

A z i s k o l á k á l l a m o s í t á s a a h e l y i s a j t ó t ü k r é b e n (S z o ln o k ), M N e m t é r k é p e t á j . . e " S z ü lő f ö ld ü n k : V a s m e g y e ( g y e r m e k o l v a s ó k n a k ) . T ö b b s é g ü k a t a r t a l m i t e l j e s s é g i g é n y é v e l k é s z ü l t : ig y a z é l e t r a j z i b i b l i o g r á f i á k (R E O T H Y F e r e n c : L u k á c s K á r o l y ~ K a p o s v á r , S K A L IC Z K I J ó z s e f n é : B o z z a y A t t i l a — S z e g e d , A l e g ú j a b b M a d á c h ir o d a lo m 1964-1972 — S a l g ó t a r j á n ) , В ÉN Y EI J ó z s e f V á l a s z - r e p e r t ó r i u m a (H a jd u - B ih a r) , a T a n á c s v á l a s z tá s Z a la m e g y é b e n c. c ik k b ib lio g rá f ia és a K a ­ p o s v á r b ib lio g r á fiá ja c. k ö zel n é g y s z á z o ld a la s k ö tet. N a p v ilá g o t láto tt H ev es m e g y e s a j t ó b i b l i o g r á f i á j a i s . A V a s m e g y e i r o d a l m a c. k u r r e n s ö s s z e á l l i t á s r e j t e t t b i b l i o g r á f i a k é n t , a V a s i S z e m l e h a s á b j a i n j e l e n i k m e g , de — i m m á r k i ­ lenc éve — k ü lö n le n y o m a tk é n t is h o z z á f é r h e tő . M ó d s z e r ta n i s z e m p o n tb ó l ú ttö r ő v á lla lk o z á s , s m ű f a jila g inkább le lő h e ly je g y z é k — c im e s z in té n e r r e u ta l — K o­ m á r o m m eg y e k ö z g y ű jte m é n y e in e k h e ly i s m e r e ti k a ta ló g u sa , a m e ly az ö n álló m ü v e k r ő l, illetv e le lő h e ly ü k rő l tá jé k o z ta t. T e r m é s z e t e s e n —b á r ta r ta l m i la g n e m t e l j e s — h e l y i s m e r e t i b i b l i o g r á f i a k é n t is k i t ü n ő e n h a s z n á l h a t ó . E g y m á s i k l e l ő h e l y j e g y z é k is f i g y e l e m r e m é l t ó m ó d o n t a n ú s k o d i k a m e g y e i k ö n y v t á r a k s z e r ­ vező k é s z s é g é r ő l: S zak fo ly ó ira to k Som ogy m e g y é b e n 1945-1970. T av aly se m v e s z te tte k n é p s z e rű s é g ü k b ő l a g y a r a p o d á s i j e g y z é k e k és a z á l l o m á n y r é s z k a t a l ó g u s o k . A N ó g rá d M e g y e i K ö n y v tá r az 1 9 7 2 -e s , a S z a b o l c s - S z a t m á r m e g y e i az 1972. f é lé v i b e s z e r z é s e k r ő l a d o tt ki ö s s z e s it ő k ö te te t. G y ak o rib b v á lto z a t, a m ik o r e g y -e g y á ll o m á n y r é s z g y a r a p o ­ d á s á r ó l tá jé k o z ta tjá k o lv asó ik at a k ö n y v tárak . A F S Z E K n eg y ed év en k én t te s z i k ö z z é — h o s s z ú é v e k ó ta — a z Ú j a b b k ü l f ö l d i s z e r z e m é n y e k ; T u d o m á n y o s i s m e ­ r e t te r je s z t ő m ü v ek c. fü zeteit, T atab án y án és E g e rb e n a p ed ag ó g ia i ir o d a lo m r ó l b o c s á t o t t a k ki j e g y z é k e t . K é t m e g y e i k ö n y v t á r — S z a b o l c s - S z a t m á r é s H a j d u B ih a r — is m e g j e le n t e tt e f o l y ó ir a t k a ta l ó g u s á t . V askos k ö te tté duzzadt, s m ég ig y i s c s a k i z e l i t ő t ad a v á l a s z t é k b ó l a F S Z E K m o z g ó k ö n y v t á r á n a k k a t a l ó g u s a . S a já to s tip u s, a k ö n y v tá r k ö z i e g y ü ttm ű k ö d é s m ú lt évi f e jlő d é s é t tü k r ö z i a z Ir o d a lo m k u ta tá s o k és a K ö n y v tá ri k ia d v á n y o k c. információs jegyzék. Az e ls ő a V as M egyei K ö n y v tár m un k ája: az o r s z á g k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá r a i­ ban e lk é s z ite tt és a szo m b a th e ly ie k n e k m eg k ü ld ö tt ir o d a lo m k u ta tá s o k ró l, — je g y z é k e k r ő l tá jé k o z ta t. A m á s i k r ó l fentebb m á r szó e s e tt; e c ik k a d a ta it lé ­ nyegében ebből m e ríte ttü k . C s e k é l y s z á m b a n j e l e n t e k m e g a d a t t á r a k é s s z e m e 1v é n у g y ű j ­ t e m é n y e k . E z a r r a vall, hogy a k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá r a k b a n az a k tiv tá j é k o z ­ ta tá s n a k ez a f o r m á ja , m ű fa ja m é g m in d ig a ritk a k iv é te le k k özé ta r to z ik . H o lo tt é r té k ü k , h a s z n o s s á g u k v ita th a ta tla n . N y u g o d tan m o n d h a tju k e z t a F S Z E K é v f o r d u l ó n a p t á r a i r ó l (1 9 7 4 , 1975) é s a z U t c á k , t e r e k , e m b e r e k c . é l e t r a j z i a d a t t á r á r ó l , v a l a m i n t a n y í r e g y h á z i a k íg y Í r j u k — ig y e j t j ü k c . t a n á c s a d ó j á r ó l . E z u t ó b b i m i n t e g y 2 000 i r ó , k ö l t ő n e v é n e k h e l y e s k i e j t é s é h e z n y ú j t s e g í t s é g e t a k ö n y v tá ro so k n a k , az o lv asó k n ak . E m lité s t é r d e m e ln e k a r e j te t t, k u r r e n s m eg y ei ese m é n y n a p tá ra k , am ely ek a H ajd u -B ih a r, a N ó g rá d és a P e s t M egyei K ö n y v tá r v ezető k s z á m á r a kiad o tt je g y z é k e in e k fü g g e lé k e k é n t je le n n e k m e g . M indkét sze m e lv é n y g y ű jte m é n y a H a jd u -B ih a r M egyei K ö n y v tá r g o n d o zásáb an lá to tt n a p v ilá g o t. Az o lv a s ó n é p é r t c. k ö te te t a m o z g a lo m k o o r d in á c ió s b iz o t t ­ ság a á llítta tta ö s s z e ; e z a já n ló b ib lio g r á fia i m e llé k le te t is k ö zö l. G y e r m e k o l­ v asó k s z á m á r a v álo g atták a P e tő fi b r e v i á r i u m id é z e te it. E g y k ö tetb en e g y esíti, az a d a tt á r és a s z e m e lv é n y g y ű jte m é n y típ u s á t a P e ­ tő f i S á n d o r é s D e b r e c e n c . k ö n y v , a m e l y t u d o m á n y o s m e g a l a p o z o t t s á g g a l k é ­ szü lt, s á tv e z e t a h e l y t ö r t é n e t i t a n u l m á n y o k , forráspublikációk k a t e g ó r i á j á b a . A t a n u l m á n y o k : B I T S E Y A n d r á s ; B á n y a i K o r n é l ( S z o ln o k ), 232

In m e m ó r i á m V e r s e g h y F e r e n c ( g y ű j t e m é n y e s k ö t e t — S z o ln o k ) , K IL IÁ N I s t v á n : Ir o d a lm i d iá k t á r s a s á g M isk o lco n a r e f o r m k o r b a n (M isk o lci V á r o s i K ö ny v tár), K Ö N C Z Ö L I m r e : P e t ő f i u t j a i n V e s z p r é m m e g y é b e n , s v é g ü l a z év e g y e t l e n k ö n y v tá r tö r té n e ti m o n o g rá fiá ja : Az óbudai 8 - a s sz á m ú k ö n y v tár ö tv e n é v e s t ö r ­ té n e te (F S Z E K ). A f o r r á s p u b l ik á c i ó k k ö zü l k ettő é v fo rd u ló s je lle g ű :R o b o z Is tv á n e m l é k e z é s e i P e t ő f i S á n d o r r a ( K a p o s v á r ) , 25 é v e m i é n k a z i s k o l a . D o k u m e n t u m o k a z i s k o l á k á l l a m o s í t á s á n a k t ö r t é n e t é b ő l ( S z o l n o k ) . A h a r m a d i k (és a n e g y e d i k ) V e r s e g h y F e r e n c la tin u l i r t n y e lv tu d o m á n y i é r t e k e z é s é n e k — A m a g y a r n yelv t ö r v é n y e i n e k e l e m z é s e —, p o n t o s a b b a n 1. é s 3. r é s z é n e k f o r d i t á s a ; s z i n t é n a sz o ln o k ia k á ld o z a to s b u z g a lm á t d ic s é r ik . M a jd n e m m in d e n m e g y é b e n je le n ik m e g k ö n y v t á r i h i r a d ó , sőt n é ­ h á n y v á r o s i - j á r á s i k ö n y v tá r is ad ki ily e t. Hü t ü k r e i a k ö n y v tá r a k b a n folyó e l ­ m é l e ti , m ó d s z e r t a n i , h á ló z a ti ir á n y itó m u n k á n a k . L eg in k áb b a m ű k ö d é s s e l k a p ­ c s o la to s a d a to k a t, b e s z á m o ló k a t , e le m z é s e k e t , a kü lö n féle m u n k a te r ü le te k m e g s z e r v e z é s é r e , f e j l e s z t é s é r e v o n atk o zó ta n á c s o k a t k ö zö ln ek , s n é m e ly ik b e n s z í n v o n a l a s t a n u l m á n y o k i s n a p v i l á g o t l á t n a k . Sok h e l y e n a h i r a d ó a h e l y i s m e ­ r e t i p u b lik á c ió ( b ib lio g rá fia i Ö s s z e á llitá s o k , a d a t- é s f o r r á s k ö z l é s e k s tb .) eg y ik b á z is a , je lle m z ő p éld a e r r e a s z e k s z á rd i m eg y ei és já s z b e ré n y i v á r o s i- j á r á s i k ö n y v tár é r te s ítő je . Az ö n á l l ó m ó d s z e r t a n i k i a d v á n y o k sz á m a m e g ­ le p ő e n a la c s o n y , m i n d ö s s z e n égy. K ettő k if e je z e tte n az a d o tt m e g y e p r o b l é ­ m á iv a l fo g lalk o zik S z a b o lc s - S z a tm á r m egye ta n á c s i k ö z m ű v e lő d é si k ö n y v tá­ ra in a k , k ö n y v tá r o s a in a k le g fo n to sa b b a d a ta i. T á jé k o z ta tó e le m z é s ; T á jé k o z ta tó a z 1 9 7 2 . é v i k ö n y v t á r i m u n k á r ó l ( B a r a n y a ) —, s n e m i g e n m ú l j a f e l ü l e g y - e g y t e r ­ je d e lm e s e b b h ir a d ó - c ik k szín v o n alát. A H a jd u -B ih a r M egyei K ö n y v tár két m ó d ­ s z e r t a n i ú tm u ta tó ja — B É N Y E I M ik ló s: A já n ló b ib lio g r á f iá k k é s z i té s e , FONYÓ I s t v á n n á ~ SIM ON Z o l t á n : A z e n e i s z o l g á l t a t á s m e g s z e r v e z é s e a k ö z m ű v e l ő d é s i k ö n y v tá ra k b a n — v is z o n t o rs z á g o s érd ek ű , h a sz o n n a l fo rg a th a tjá k őket b á rh o l.

T E N D E N C I Á K A KIAD VAN YI T E V É K E N Y S É G B E N A s z á m s z e r ű ad ato k , a t a r t a l m i és m ű fa ji so k o ld alú ság , az ö tle tg a z d a g ­ ság , a tu d o m á n y o s ig én y fo k o zato s té r h ó d ítá s a , rö v id e n a m a g a s á tl a g s z í n ­ v o n a l e g y é r t e l m ű e n b i z o n y í t j á k , h o g y m a m á r a le g t ö b b m e g y e i k ö n y v t á r b a n , ad o tta k a t e r v s z e r ű , k ö rü lte k in tő k iad v án y p o litik a f e l t é t e l e i : a h e ly e s v e ­ z e té s i s z e m lé le t, a m e g fe le lő m u n k a tá rsa k , az anyagi fed ezet, a s o k s z o ro s it á s i k a p a c i t á s s t b . S o k s z o r o s í t ó m ű h e l y e i n k e g y r e s z e b b e n (s g y o r s a b b a n , g a z ­ d a s á g o s a b b a n ) d o lg o z n a k , a k ia d v á n y o k te k in té ly e s h á n y a d a v o n z ó , e s z té tik u s k ü l s ő b e n (íz lé se s, szín es b o ritó , gondos tip o g rá fiz á lá s s t b .) je le n ik m eg. P e r s z e , m é g m in d ig a k a d n a k e l r i a s z t ó s o k s z o r o s itv á n y o k ie. B á tra n m e g k o c k á z ta th a tju k a fe lte v é st, m ely s z e rin t a k ö zm ű v e lő d é si k ö n y v tá ra k k ia d v á n y p ro g ra m ja e g y r e jobban közeledik a tén yle­ g e s i g é n y e k h e z , e g y r e in k á b b m e g f e l e l a t á r s a d a l m i e l v á r á s o k n a k . T ö b b e k kö zö tt ez t ig a z o lja a z a k tu a litá so k h o z való s z o r o s k ap cso ló d ás: a p r o p a g a n d a ­ n y o m ta tv á n y o k (m e g h ív ó k , k ö n y v jelző k , k i á l lí tá s - p r o s p e k t u s o k s t b .) é s az év ­ fo r d u ló s k ia d v á n y o k (P ető fi, is k o lá k á ll a m o s ít á s a , K a p o s v á r v á r o s s á n y ilv á n í­ tá s á n a k c e n te n á r iu m a stb .) nagy sz á m a , továbbá az id ő s z e rű p r o b lé m á k r a (szak ­ m u n k ásk ép zés, o lv a só n é p é rt m ozgalom , zenei ré s z le g e k felá llítá sa , k ö z é p is­ k o la i ta n u lm á n y i v e r s e n y s t b .) v a ló v á la s z a d á s s z á n d é k a . S z e m m e l lá th a tó , hogy 233

az ak tiv tá jé k o z ta tá s s z á m o s te r m é k é n e k té m á já t a p a s s z ív , v i s s z a k e r e s ő t á ­ j é k o z t a t á s s ü r g e t ő i g é n y e i s z ü l t é k (pl. L e n i n - c i m m u t a t ó , k i e j t é s i t a n á c s a d ó , a F S Z E K n o v e lla -k a ta ló g u s a , a v ezető k tá jé k o z ta tó ja , a h e ly i s m e r e ti b ib lio g rá fiá k ). A k ö n y v tárak m indennapi é letév el, g y a k o rla ti teen d ő iv el fo g lalk o zn ak a h íra d ó k és a m ó d s z e r ta n i ú tm u ta tó k . V iszonylag k e v é sn e k tű n ik a g y e rm e k k ö n y v tá r i k iad ványok, p o n to s a b b a n a g y e rm e k o lv a s ó k s z á m á r a k é s z ü lő k ia d v á n y o k s z á m a . T i s z t e l e t r e m é l t ó k iv é te le k is vannak: a m á r e m l ít e tt e k e n k ív ü l p l. a s z o ln o k ia k és a ta ta b á n y a ia k C se m e g é k , ille tv e A Mi Ú jság u n k c. p e rio d ik u m a i. M ivel m á r é v e k ó ta n i n c s e l ő r e l é p é s , a g g a s z t ó t ü n e t , h o g y m i n d ö s s z e e g y k ö n y v t á r t ö r t é ­ neti m u n k a je le n t m e g . H iá n y o z n a k a k ö n y v tá r i b ib lio g r á f iá k is (e g y -k é t k u r r e n s ö s s z e á llí tá s n a p v ilá g o t lát a h ír a d ó k h a s á b ja in ) . S z á m s z e r ű a d a ta in k n in c s e n e k ugyan, de a ta p a s z t a l a t i té n y e k s z e r i n t a k ia d v á n y o k k a l k a p c s o l a to s in f o r m á c ió ­ k ö z v e títé s , az e lő z e te s r e n d e lé s e k r e n d s z e r e kedvező le h e tő s é g e t te r e m t a r r a , hogy a fe ls o r o lt, i s m e r t e t e t t p u b lik á c ió s t e r m é k e k a s z ü k s é g e s p é ld á n y s z á m b a n ju s s a n a k el a fe lh a s z n á ló k ö n y v tárak h o z, k ö n y v tá ro so k h o z . J e le n tő s e re d m é n y , hogy á lta lá b a n m e g s z ű n t az e r ő lte te tt a lk a lm i, a m in ­ d e n á r o n v aló un. " illik " - k ia d v á n y o k d ö m p in g je . E l ő t é r b e k e r ü l t e k a t a r ­ talmasabb, t e r j e d e l m e s e b b , h o s s z a b b tá v o n is h a s z n o s íth a t ó s e g é d ­ l e t e k . K ö z m ű v e lő d é si k ö n y v tá ra in k e g y re s z e r v e s e b b e n il le s z k e d n e k be —j e l e ­ sebb a já n ló b ib lio g rá fiá k , sz a k b ib lio g rá fiá k , h e l y i s m e r e t i k ia d v á n y a ik ré v é n — az o rs z á g o s b ib lio g ráfiai re n d s z e rb e , az in fo rm á c ió e llá tá s o rs z á g o s re n d s z e ­ rébe. л A h e ly is m e r e ti é rd e k lő d é s, a h e ly tö rté n e ti k u tatás fe lle n d ü lé sé n e k s z ü k s é g s z e r ű k ö v etk ez m én y e, hogy a k ia d v á n y p ro g ra m b a n k ö z p o n t i h e ­ l y e t f o g l a l e l a h e l y i s m e r e t t é m a k ö r e . A jo g sz a b á ly o k b a n e lő irt tu d o m á n y o s funkció g y a k o r lá s a s o r á n a m e g y e i k ö n y v tá ra k m in d fo n to sab b t e ­ r ü le tn e k te k in tik a p u b lik á lá s t. S űrű n h o ztu n k fel oly an p é ld á k a t, a m e ly e k a r r a v allan ak , hogy k ö n y v tá ra in k tev ék e n y en b ek a p c so ló d n a k a h e ly tö r té n e ti k u ta tó ­ m u n k á b a . E s z á n d é k h á r o m i r á n y b a n v a l ó s u l m e g : a) b i b l i o g r á f i á k , r e p e r t ó r i u ­ m ok, a d a tt á r a k és s z e m e lv é n y g y ű jte m é n y e k — a m e ly e k m a g u k is tu d o m án y o s p ro d u k tu m n a k m in ő s ü lh e tn e k ” ö s s z e á llítá s á v a l, k ia d á s á v a l seg ítik a h e ly tö r ­ t é n e t i k u t a t á s t , k u t a t ó k a t ; b) a s o k s z o r o s í t ó m ű h e l y e k k a p a c i t á s á r a é s a n y a g i e s z k ö z e i k r e tá m a s z k o d v a k iad ó k é n t te s z n e k k ö z z é eg y es h e l y t ö r t é n e ti ta n u l m á ­ n y o k a t , f o r r á s o k a t ; c) s a j á t m u n k a t á r s a i k s z á m á r a b i z t o s í t a n a k p u b l i k á c i ó s l e ­ h e tő s é g e k e t. F o n t o s s a j á t o s s á g k é n t t ű n t e lő a m ú l t e s z t e n d ő b e n a z e g y ü t t m ű k ö d é s t e n d e n c i á j á n a k f e l e r ő s ö d é s e . A k ö n y v tári h íra d ó k jó r é s z e a m egye is k o la i, s z a k s z e r v e z e ti stb. k ö n y v tá ra in a k m u n k á já r ó l, h e ly z e t é r ő l is tá jé k o z ­ t a t (p l. V a s , K o m á r o m , S z o l n o k ) . A k ö n y v t á r k ö z i ö s s z e f o g á s a l a p j á n s z ü l e t e t t a K o m á r o m m e g y e i h e ly i s m e r e ti le lő h e ly je g y z é k és a Som ogy m e g y e i sz a k fo ly ó ­ i r a t o k k ö z p o n t i k a t a l ó g u s a . M á s i n t é z m é n y e k k e l , s z e r v e k k e l s z i n t é n v o lt k ö z ö s k ia d á s : pl. a F S Z E K az M TA S z o cio ló g iai In té z e té v e l és a z u ttö r ő s z ö v e t s é g fő­ v á r o s i eln ö k sé g é v e l, a H a jd u -B ih a r M egyei K önyv tár az o lv a s ó n é p é rt m o z g a ­ lom i r á n y ít ó iv a l é s a M e g y ei M ű v e lő d é s i K ö z p o n tta l, a T o ln a M e g y e i K ö n y v tá r a h ely i le v é l t á r r a l k o o p e rá lt. N éh ány h ely en h a tá r o z o tt tö r e k v é s ta p a s z ta lh a tó a k ü ls ő , tö b b n y ire h e ly i s z a k e m b e r e k b e v o n á s á r a . É len j á r e z e n a t é r e n a S zo ln o k M e g y e i K ö n y v tá r. L é tr e h o z ta k egy V e r s e g h y F e r e n c k u ta tó c s o p o r to t, e n n e k ta g j a i fo r d ítjá k m a g y a r r a V e rs e g h y n y elv tu d o m á n y i m ü v é t. A k ö n y v tá r v o lt a k e z d e m é n y e z ő j e , e g y i k r e n d e z ő j e a k i v á l ó k ö lt ő é s t u d ó s e m l é k é r e r e n ­ d e z e tt tu d o m á n y o s ü lé s s z a k n a k , a m e ly n e k e lő a d á s a it k ö n y v a la k b a n is k ö z z é te t­ 234

té k . M áshoL is e lő f o r d u lt, h o g y a k ö n y v tá r e g y - e g y é r t é k e s m u n k a k i a d á s á r a v á lla lk o z o tt; p é ld a e r r e az e lle n á llá s i m o z g a lo m b ib lio g rá fiá ja E g e rb e n , a V á la s z -re p e rtó riu m a D eb recen b en , a re fo rm k o ri iro d a lm i d iá k tá rs a s á g ró l szó ló m o n o g rá fia M isk o lco n . E g y e lő re ig en sz ü k k ö rü fo r m á ja az eg y ü ttm ű k ö ­ d é s n e k a m e g y e i k ö n y v tá r a k k ö z ö s a k c ió ja . K ö v eten d ő p é ld a k é n t e m lith e tjü k a V as és H a jd u - B ih a r M eg y ei K ö n y v tár ö s s z e f o g á s á t a k ö z é p is k o la i ta n u lm á n y i v e r s e n y h e z k ia d o tt a já n ló b ib lio g r á fia ö s s z e á lli tá s á b a n . M ás je lle g ű p éld a: a n y ír e g y h á z ia k eg y ik fü z e té t a B o r s o d M eg y ei K ö n y v tár m ű h ely e s o k s z o r o s í ­ to tta . A z e l s ő év a d a t a i ú j r a m e g e r ő s í t e t t é k a z t a s e j t é s t , h o g y a z a k t í v t á j é ­ k o z ta tá s t e r é n a k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá ra k k ö zö tt s p o n t á n m u n k a m e g ­ o s z t á s v a n k i a 1 a k u 1 ó b a n . N é h á n y i n t é z m é n y é v e k ó ta s z í n v o n a l a s á n lá tja el e g y - e g y s z a k t e r ü l e t g o n d o z á s á t: p l. S zo ln o k — p e d a g ó g ia , H a j d u - B i h a r " ■ p o litik a -k ö z é le t, v e z e té s e lm é le t, F S Z E K — szo cio ló g ia, tö r té n e le m , ir o d a ­ lo m tu d o m án y ; s f e l z á r k ó z h a t m e llé jü k N ó g r á d , a k ö z m ű v e lő d é s tá r g y k ö ré b e n . Az eg y ü ttm ű k ö d é s sz á n d é k a , a m u n k a m e g o s z tá s b a n re jlő le h e tő sé g e k f e l is ­ m e r é s e , a z in fo rm á c ió k ö z v e títé s b e in d u lá sa stb. e g y ü tte se n e re d m é n y e z té k , hogy a k ia d v á n y p ro g ra m b a n a l i g t a l á l h a t u n k i s m é t l ő d é s t , p á rh u z a ­ m o s s á g o t. Az e g y e tle n és feltű n ő k iv é te l a v e z e tő k tá jé k o z ta tá s á n á l m u ta tk o ­ z i k . A H a j d u - B i h a r M e g y e i K ö n y v t á r 1968 ó ta h a v o n t a m e g j e l e n ő j e g y z é k e k e t a d k i, s r e n d s z e r e s e n k i b o c s á j t j a e z e k é v e s k u m u l á c i ó j á t . N é h á n y m e g y e i k ö n y v ­ t á r á tv e s z i e s z o l g á lt a tá s t , k ie g é s z ítv e a h ely i v o n a tk o z á so k k a l. A P e s t M egyei K ö n y v tá r a b o n y o lu ltab b és d rá g á b b m e g o ld á s t v á la s z to tta , s a já t m a g a á llít ö s s z e — 1973 e l e j é t ő l k e z d v e — e g y n e g y e d é v e s f ü z e t s o r o z a t o t , V e z e t ő k t á j é ­ k o z ta tó ja c í m m e l . E z m in d t a r ta l m á b a n , m in d a f e l tá r t p e r io d ik u m o k k ö r é t és a cik k e k m e n n y is é g é t ille tő e n m e g e g y e z ik a d e b re c e n i je g y zé k k el, sz in te annak i s m é t lé s e k é n t hat; ta lá n c s a k a s z e r k e z e ti e l t é r é s e k és az a n n o tá c ió k nagyobb a r á n y a m i a t t fe d e z h e tő fe l n é m i k ü lö n b s é g . M ég e n n é l is in d o k o la tla n a b b n a k l á t s z i k a s a l g ó t a r j á n i a k e r ő f e s z í t é s e . Ők e g y e t l e n t é m a k ö r t e m e l t e k k i, s T á jé k o z ta tó a s z e r v e z é s - és v e z e té s tu d o m á n y iro d a lm á b ó l c ím m e l s z in té n n e n eg y ed év en k én t a d n a k ki a já n ló jeg y zé k et, lé n y eg e sen kevesebb té te lle l, m in t a d e b r e c e n i b ib lio g r á f ia von atk o zó ro v a ta i. A k ö n y v tá ra k k ia d v á n y p o litik á já n a k ö s s z e h a n g o lá s á r a eg y é b k é n t k iv áló a lk a lm a t k ín á l az e lő z e te s in f o r m á c ió c s e r e . H aso n ló irá n y b a n h a t a z aján ló b ib lio g rá fia i m u n k a k o o r d in á lá s á r a - u g y a n c sa k ta v a ly — lé tre h o z o tt b iz o tts á g te v é k e n y sé g e . A z e lm o n d o tta k alap ján , egy esz te n d ő te r m é s é n e k is m e r e t é b e n is m e g fo ­ g a l m a z h a t j u k — m i n t e g y ö s s z e f o g l a l á s k é n t —, h o g y k ö z m ű v e l ő d é s i k ö n y v t á r ü g y ü n k v e z e tő in té z m é n y e i tú ln y o m ó tö b b sé g é n e k a k i a d v á n y o k e l ő á l l í t á s a a m u n k a s z e r v e s , fo n to s r é s z é v é v á l t .

235

A Pécsi Tudományegyetem Kisebbségi Intézetének Könyvtára és adattára —A n e m z e tis é g i d o k u m e n tá c ió e lső h a z a i b á z is a — F É N Y E S M ik ló s A P é c s i E g y e te m i K ö n y v tár a k ö z e lm ú ltb a n a n e m z e tis é g i és a k is e b b ­ sé g i k é r d é s s e l fo g lalk o zó k u tató k s z á m á r a je le n tő s f e l tá r ó m u n k á t v é g z e tt. A k ö n y v t á r d o l g o z ó i f e l d o l g o z t á k é s k ü l ö n k a t a l ó g u s b a n ö s s z e á l l í t o t t á k a v o lt K i ­ s e b b s é g i In té z e t kö ny van yag át, e z t köv ető leg r e n d e z té k és e z á l ta l h o z z á f é r h e tő ­ vé te tté k az in té z e t k é z i r a t t á r á t , v a la m in t s a jtó - és la p k iv á g a tg y ü jte m é n y é t. A m u n k a je le n tő s é g é r e v aló te k in te tte l és an n ak é rd e k é b e n , hogy a h a z a i k ö n y v tá ro so k e d o k u m e n tu m b á z ist is m e r j é k és az é rd e k lő d ő k r é s z é r e h a s z n á ­ la tá t b iz to s ith a s s á k , s z ü k s é g e s n e k ta r tju k e d o k u m e n tu m á llo m á n y és a f e ltá ­ rás is m e rte té sé t.

A P É C S I T U D O M Á N Y E G Y E T E M K ISE B B SÉ G I I N T É Z E T E A m ik o r e fontos d o k u m e n tu m b á z is ró l, an n ak fe ld o lg o z á s á r ó l és h o z z á ­ f é r h e tő s é g é r ő l tájé k o z ta tu n k , m in d e n e k e lő tt s z ü k s é g e s a n n a k a z in té z m é n y n e k i s m e r t e t é s e , fu nk ció in ak és m ű k ö d é s é n e k rö v id l e í r á s a , a h o l e je le n tő s d ok u ­ m en tu m b ázis létrejö tt. A P é c s i T u d o m á n y e g y e te m K is e b b s é g i In té z e té n e k lé t r e j ö t t é t ig en g ondos, t e r v s z e r ű e lő k é s z ítő és s z e r v e z ő m u n k a elő zte m e g . 1928 -b an a P é c s i T udom ánye g y e te m N e m z e tk ö z i Jo g i In té z e té b e n m e r ü l t fel az a g o n d o lat, hogy M a g y a r o r ­ s z á g o n k is e b b s é g i in té z e te t k e lle n e lé tre h o z n i. E bben a z id ő b e n u g y an is E u r ó ­ p án ak m a jd m in d en o rs z á g á b a n m űk ö d ö tt m á r h aso n ló je lle g ű in té z m é n y , a m e ­ ly ek b en " a z e ls ő v ilá g h á b o rú u tá n a k u ttá vált k is e b b s é g i k é r d é s e k k e l fo g la lk o z ­ ta k " . A P é c s i K iseb b ség i In tézet ir a ttá rá b a n m e g ta lá lh a tó fe lje g y z é s sz e rin t: "A m a g y a r á lla m o t is k ö z e le b b rő l é r i n ti e z a k é r d é s , m e r t a .m a g y a r s á g n a k nagy r é s z e k e r ü l t id e g e n u r a l o m a lá s a m a g y a r á lla m k e r e t é n b e lü l m in d ig v o lta k n e m z e tis é g e k . . . A fe lv ilá g o s ítá s , o k tatás és tu dom ányos fo g la lk o z ta tá s s z e m ­ p o n tja in a k é rv é n y e s íté s e sz ü k s é g e s s é te s z i m eg felelő m a g y a r in té z m é n y fe l­ á llítá sá t. " A z in tézet lé tre h o z á s a d r. FA LU H ELY I F e re n c e g y e te m i ta n á r, a P é c s i T u d o m á n y e g y e te m N e m z e tk ö z i Jo g i In té z e te ig a z g a tó já n a k n e v é h e z fűződik. D r. F a lu h e ly i F e r e n c (1886-1944) e l i s m e r t n e m z e tk ö z i jo g á s z , e g y e te m i ta n á r v o lt , k ö z j o g o t , p o l i t i k á t é s j o g b ö l c s e l e t e t o k t a t o t t . 1 9 2 4 - t ő l 1 9 4 4 - b e n b e k ö v e t k e ­ zett h a lá lá ig a P é c s i T u d o m á n y e g y e te m N e m z e tk ö z i Jo g i In té z e té n e k ig a z g a tó ­ jak é n t v é g ezte e g y e te m i ta n á r i m u n k á s s á g á t. D r . F a lu h e l y i F e r e n c k e z d e m é n y e z é s é r e 1 9 2 8 -b a n a M a g y a r K ülügyi T á r s a s á g h e ly is é g é b e n és r e n d e z é s é b e n an k éto t ta r to t ta k eg y k is e b b s é g i in té z e t l é t e s í t é s e tá r g y á b a n . A z an k é t e r e d m é n y e k é n t k iad o tt m e g b í z á s a la p já n a M a ­ g y a r K ü l ü g y i T á r s a s á g 1930 j a n u á r j á r a e l k é s z í t e t t e e g y l é t e s í t e n d ő i n t é z e t s z e r ­ v e z e ti s z a b á l y z a tá n a k t e r v e z e t é t , de a v a ll á s - és k ö z o k ta tá s ü g y i m i n i s z t e r h e z és a M a g y a r T u d o m án y o s A k a d é m iá h o z f e l te r je s z t e tt e m l é k i r a t a k ív án t e r e d ­ m é n y t n e m é r t e el. 236

A z e r e d m é n y t e l e n k í s é r l e t e k u t á n 1930 m á j u s á b a n a P é c s i E g y e t e m N e m z e tk ö z i Jo g i In té z e té n e k ig azg a tó ja, d r . F a lu h e ly i F e r e n c e lő te r je s z té s t te tt a P é c s i T u d o m á n y e g y e te m T a n á c s á h o z , hogy teg y e m a g á é v á az e g y e te m i k is e b b s é g i in té z e t P é c s e t t v aló fe lá llítá s á n a k g o n d o latát. Az e g y e te m T a n á c s a 1 9 3 0 . o k t ó b e r 2 9 - é n t a r t o t t II. r e n d e s ü l é s é n h a t á r o z a t o t f o g a d o t t e l , a m e l y s z e r in t a P é c s i T u d o m á n y e g y e te m , a p é c s i jo g - és á lla m tu d o m á n y i k a r k e r e ­ té b e n , k is e b b s é g i in té z e te t lé te s ít, és a n n ak v e z e té s é t d r. F a lu h e ly i F e r e n c p r o f e s s z o r r a b íz z a . Az eg y e te m e h a tá ro z a tá t fe lte r je s z te tte a v a llá s és közo k ta tá s ü g y i m i n i s z t é r i u m h o z . 1936. j a n u á r 1 2 -é n v é g re m i n i s z t e r i r e n d e l e t je le n t m e g a r r ó l , hogy "a m a g y a r e g y e te m e k k e b elü k ö n b e lü l k ív á n s á g u k h o z k é ­ p e s t k is e b b s é g i in té z e te t s z e r v e z h e tn e k ” . P é c s e t t e k k o r a N e m z e tk ö z i Jogi In­ té z e t k e r e té n b e lü l m á r fé l éve folyt a m u n k a . A z 1 9 3 5 -3 6 -o s tan év e ls ő f e lé ­ b e n u g y a n i s a z i n t é z e t k e r e t e i n b e l ü l k i s e b b s é g i a l o s z t á l y a l a k u l t , a m e l y 1-936b an —m o s t m á r le g á lis a n — P é c s i E g y e te m i K ise b b s é g i In tézet n éven fo ly tatta m ű k ö d ését. A P é c s i E g y e te m i K ise b b s é g i In tézet fő célját, fe la d a ta it az eg y k o rú fe l­ je g y z é s a k ö v etk e z ő k b e n á lla p ítja m e g : ’ " A z I n t é z e t fő c é l j a e g y e t e m i j e l l e g é b ő l k i f o l y ó l a g a z e g y e t e m i i f j ú s á g n a k a k is e b b s é g i k é r d é s e k t e r é n tu d o m á n y o s a la p o n v a ló o k ta tá s a . F e la d a t a , o lyan h iv a tá s a m a g a s la tá n álló g e n e rá c ió k ik é p z é se , a m e ly a n e m z e tk is e b b s é g e k jo g i, p o litik a i, k u l t u r á l i s és g a z d a s á g i h e ly z e té t é s p r o b l é m á j á t, v a la m in t e z ­ zel k a p c so la tb a n a K á rp á tm e d e n c e á lla m a ib a n a k is e b b s é g i p ro b lé m á v a l ö s s z e ­ függő m i n d e n n e m ű v is z o n y o k a t é s E u r ó p a tö b b i k i s e b b s é g e in e k jo g i é s té n y l e ­ g es h e ly z e té t i s m e r i . E z z e l k a p c so la tb a n fe la d a ta és c é lja továbbá a k is e b b sé g i k é r d é s n e k és a v ele ö ss z e fü g g ő je le n s é g e k n e k tu d o m á n y o s alap o n v a ló v iz s g á la ­ ta . A z I n t é z e t m u n k á j a ; 1. e l s ő s o r b a n a m a g y a r o r s z á g i n e m z e t i s é g e k k e l v a l ó f o g l a l k o z á s , 2. m á s o d s z o r a z ú g y n e v e z e t t u t ó d á l l a m o k t e r ü l e t é n , v a l a m i n t m á ­ s u t t i s é lő m a g y a r k i s e b b s é g e k h e l y z e t é n e k , v a l a m i n t 3. a z e g y é b e u r ó p a i n e m ­ zeti k iseb b ség ek n ek a v iz s g á la ta . ” A z in té z e t m e g a l a k u lá s á n a k e ls ő év é b e n főként b e ls ő m u n k a fo ly t, a m i fő k én t a k is e b b s é g i k é r d é s n e k tu d o m á n y o s alap o n v aló v iz s g á la t á r a és a k is e b b ­ sé g i k é r d é s s e l k a p c s o la to s a k tu á lis je lle g ű e se m é n y e k m e g fig y e lé s é re te r je d t k i. A tu d o m á n y o s m u n k á lk o d á s k e r e t é n b e lü l folyt a z e g y e te m i ifjú sá g n e v e ­ l é s e . A z 1944. é v i f e l je g y z é s s z e r i n t az if jú s á g n e v e l é s é t fő k én t a s z e m i n á r i u m i ü l é s e k k e r e t é n b e l ü l b i z t o s í t o t t á k . A z 1 9 4 2 / 4 3 t a n é v v é g é i g 228 s z e m i n á r i u m i f o g l a l k o z á s k e r e t é b e n 140 e l ő a d á s é s 208 k ö n y v i s m e r t e t é s h a n g z o t t e l . M i n d a z e lő a d á so k , m in d a k ö n y v is m e rte té s e k e lő z e te s te r v a la p já n k e rü lte k n a p ir e n d ­ r e . A t e r v s z e r ű s é g e t , az a k k o ri k o rn a k m e g fe le lő o k ta tá s i és d id a k tik a i e lv ek k ö v e tk e z e te s m e g v a ló s ítá s á t m u ta tja , hogy az e ls ő h á ro m évben az á lta lá n o s k é r d é s e k v iz s g á la t á r a k e rü lt s o r , ezt a te m a tik u s je lle g g e l ö s s z e á llí to t t fo g la l­ k o z á s o k k ö v ették . A s z is z te m a tik u s és t e r v s z e r ű m u n k át az is b iz to s íto tta , b o g y i d ő k ö z b e n o s z t á l y o k a l a k u l t a k a z I n t é z e t k e r e t é n b e l ü l . (A c s e h s z l o v á k i a i , ro m á n ia i, ju g o s z lá v ia i, a n é m e t ille tv e a h a z a i k is e b b s é g e k k e l fo g la lk o z ó o s z ­ tályok). Igen é r d e k e s , hogy az In té z e t n e m z á rk ó z o tt el a s z e r v e z e té b e n s z ü k ­ s é g e s s é v áló v á l t o z ta t á s o k t ó l. A m ik o r a tu d o m á n y o s k u ta tá s e g y e s k é r d é s e k közele b b i, v i z s g á l a t á t te tte s z ü k s é g e s s é , ú ja b b o s z tá ly t h o z ta k l é t r e . íg y p é ld á u l 19 4 4 j a n u á r e l s e j é v e l m e g a l a k u l t a z I n t é z e t s z ó r v á n y g o n d o z ó o s z t á l y a . " A z o s z tá ly c é lj a a z é le tk é p e s s é g é b e n , gazdasági* k u ltu r á lis , b io ló g iai v ag y n e m ­ z e ti lé té b e n v e s z é ly e z te te tt, le g tö b b sz ö r sz ó rv á n y m a g y a rs á g é le tm e g n y ilv á -

237

n u lá s a in a k , tá r s a d a l m i h e ly z e té n e k tá r g y ila g o s , tu d o m án y o s v iz s g á la ta , s z e m m e l k is é r é s e és e z e n fe jlő d é sé b e n vagy lété b e n v e s z é ly e z te te tt m a g y a r ­ s á g h a th a to s g o n d o z á s a . C é ljá b ó l k ifo ly ó lag az o s z tá ly fe la d a ta a v e s z é l y e z t e ­ te t t m a g y a r s á g t á r s a d a l m i v is z o n y a in a k v iz s g á la t a , a z id e v o n a tk o z ó s z a k i r o ­ d a lo m s z e m m e lk is é r é s e , m á s r é s z t a h e ly s z in i ta n u lm á n y o z á s . " E nnek az o s z ­ tá ly n a k a lé t r e h o z á s a e ls ő te k in te tr e b izo n y o s n a c io n a lis ta s z e m lé l e te t tü k ­ r ö z . H a azo n b an te k in te tb e v e s s z ü k , hogy e b b en a z id ő b en a m a g y a r o r s z á g i n é m e tla k ta te r ü le t e k e n a m a g y a r s á g k o m o ly v e s z é ly e k n e k v o lt k ité v e , n e m ­ e g y s z e r léte is v e s z é ly b e n fo rg o tt, ak k o r en n ek a z o s z tá ly n a k lé t r e j ö tt é t úgy k e ll é rté k e ln ü n k , hogy a z a z a k k o r ad o tt v iszo n y o k k ö zö tt h a la d ó te n d e n c iá t t a r t a l ­ m a z o tt. M e s s z e v ez e th e tn e b en n ü n k et, h a a z In té z e t r é s z l e t e s m ű k ö d é s é r e is k i­ té r n é n k . E lé g ta lá n , h a a r r a u ta lu n k , hogy a z in té z e t k ü lö n n y e lv ta n fo ly a m o ­ k a t r e n d e z e t t , m e g h a t á r o z o t t té m á k b a n a n k é to k a t t a r t o t t é s ta l á n m é g an n y i, hogy s a já t k ia d v án y a i is vo ltak . V élem é n y ü n k s z e r in t a z o n b a n a fen ti v á z la t eleg e n d ő an n ak é r z é k e l t e t é s é ­ h ez, hogy m ily e n in té z m é n y , m ily e n c élo k k a l és m ily e n m ű k ö d é s k ö zep ette a la ­ k íto tta ki a zt a d o k u m e n tu m b á z ist, am e ly n e k fe ld o lg o z á sa és h o z z á fé rh e tő v é té te le a m a i k u tató k s z á m á r a is k o m o ly s e g íts é g e t je le n t.

A K IS E B B S É G I I N T É Z E T D O K U M E N T U M Á L L O M Á N Y A ÉS ANNAK JE L E N L E G I F E L T Á R Á S A A fe n te b b ie k b ő l k itü n ő leg a z I n té z e tb e n k o m o ly k u ta tó é s o k ta tó m u n k a fo ly t, a m e ly n e k lé n y e g e s a la p já t k é p e z te a z In té z e t k ö n y v tá r a , s a j tó - , ille tv e la p k iv á g a tg y ü jte m é n y e , v a la m in t az in té z e t m ű k ö d é s e s o r á n lé tr e jö tt k é z i r a t ­ tár. M in d e n e k e lő tt a z t a tén y t k e ll m e g e m líte n ü n k , hogy a z In té z e t d o k u m e n ­ tu m á llo m á n y a az 1950-es évek elején —ö m le s z te tt állap o tb an —a P é c s i E gye­ te m i K ö n y v tá rb a k e rü lt. A k ö n y v tá r m u n k a tá r s a i a M ű v elő d ésü g y i M in is z té ­ r iu m N e m z e t is é g i O s z tá ly á n a k m e g b íz á s á b ó l és á ld o z a tk é s z s é g e fo ly tán — a m i é r t e h e ly ü tt is k ö s z ö n e té t k ív á n u n k m o n d a n i — d o lg o z tá k fe l é s te t té k h o z z á ­ fé r h e tő v é a je le n tő s , h azán k b an szin te eg y ed ü lá lló g y ű jte m é n y t. Az anyag v o lu m en érő l, te r m é s z e té r ő l, fe ld o lg o z á s á ró l és h o z z á fé rh e ­ t ő s é g é r ő l a k ö v e t k e z ő k b e n s z á m o l u n k b e: K ö n y v állo m án y A z i n t é z e t b e n fo ly ó t u d o m á n y o s é s o k t a t ó m u n k a e l s ő d l e g e s s e g í t s é g é t a z I n t é z e t k ö n y v t á r a b i z t o s í t o t t a . 1 9 3 6 - 1 9 4 4 k ö z ö t t 3875 k ö t e t e s s z a k k ö n y v t á r a l a k u l t k i, a m e l y e t k i e g é s z í t e t t a N e m z e t k ö z i J o g i I n t é z e t k ö z e l 3000 k ö t e t e s á llo m á n y a , v a la m in t a P é c s i E g y e te m i K ö n y v tár á llo m á n y á n a k egy r é s z e . A K iseb b ség i In tézet szak k ö n y v tá ra , a m e ly b e n c s a k e lv étv e ta lá lh a tó e tá r g y k ö rb e n em ta r to z ó a já n d é k o z á s u tjá n az állo m án y b a k e r ü l t m ü, a fe ls z a ­ b a d u lá s u tán is fejlő d ö tt. A m ik o r az á llo m á n y a z 1 9 5 0 -e s év ek b en a P é c s i E g y e ­ t e m i K ö n y v t á r b a k e r ü l t , a l e l t á r s z e r i n t a k ö n y v t á r á l l o m á n y a 5026 k ö n y v t á ­ r i e g y s é g v o lt. A k ö n y v tá r d o lg o z ó i e z t a z á llo m á n y t ö s s z e h a s o n lí to t tá k a k ö z ­ p o n t i k ö n y v t á r á l l o m á n y á v a l é s a z o tt m e g n e m l e v ő m u n k á k a t á l l o m á n y b a v e t ­ ték , a d u p lu m p éld án y o k at á ta d tá k a z O r s z á g g y ű lé s i K ö n y v tá rn a k . A m u n k a so 238

r a n 1482 i d e g e n n y e l v ü é s 1 9 6 8 m a g y a r n y e l v ű , t e h á t ö s s z e s e n 34 5 0 m ű c í m l e í r á ­ sa k é s z ü lt el. A c í m le í r á s o k a t t a r ta l m a z ó k ataló g u s egy p éld án y a az O rs z á g o s S z é c h é n y i K ö n y v tá r o l v a s ó s z o lg á l a tá n á l , a m á s i k p é ld á n y (az an y a g le lő h e ly é n ) a P é c s i E g y e te m i K ö n y v tá rb a n á ll a k u tató k r e n d e l k e z é s é r e . C é ls z e rű n e k lá ts z ik m ég annak m e g e m líté s e , hogy a K ise b b sé g i In té z e t m ű k ö d é s é n e k id ő s z a k á b a n , sőt a z t m e g e lő z ő e n — a P é c s i E g y e te m i K ö n y v tár á llo m á n y a is je le n tő s k is e b b s é g i á llo m á n n y a l g y a ra p o d o tt a k is e b b s é g i és a n e m z e tis é g i k é r d é s ir o d a lm á t ille tő e n . M ivel e z a z e g y ü ttes á llo m á n y a h a z a i n e m z e t i s é g i é s k i s e b b s é g i k u t a t á s j e l e n t ő s b á z i s á t k é p e z h e t i , c é l s z e r ű le n n e a m á r m eg lév ő k ataló g u s te lje s s é g é t b iz to síta n i. F o ly ó ira t- és H irla p á llo m á n y A z e g y k o r i f e l j e g y z é s s z e r i n t 1 9 4 4 - b e n 39 n a p i l a p é s 64 f o l y ó i r a t j á r t a K is e b b s é g i I n té z e tn e k . A z á ll o m á n y g y a r a p ítá s e t e r ü le t e n ig e n k ü lö n b ö ző m ó d o ­ kon m e n t v ég be. A r e n d e l k e z é s r e álló k e r e t k o r lá to z o tts á g a m ia tt d r . F a lu h e ly i F e r e n c p r o f e s s z o r , a z I n té z e t ig a z g a tó ja , k a p c s o la to k a t t a r t o t t a k ü lö n b ö ző k i ­ a d ó k k al b e l- és k ü lfö ld i in té z m é n y e k k e l és e k a p c s o la to k r é v é n az an yag nagy r é s z e aján d é k k é n t é r k e z e t t az In té z e t c í m é r e . S a jn á la to s m ó d o n e z az e g y ed ü lá lló g y ű jtem én y b e le é rtv e az a k k o rib a n ’’u t ó d á l l a m o k " n é v e n n e v e z e t t o r s z á g o k m a g y a r n y e l v ű , r e n d e z e t t é s b e k ö t ö t t h i r la p á llo m á n y á t, a m á s o d ik v ilá g h á b o rú s o r á n , ille tv e ez t k ö v ető leg e lp u s z ­ tu lt. A f o l y ó ir a t á ll o m á n y egy r é s z e h a s o n ló s o r s r a ju to tt, a m e g m a r a d t nag y o n tö r e d é k e s és c s e k é l y á llo m á n y b e le o lv a d t a P é c s i E g y e te m i K ö n y v tár á ll o m á ­ n y áb a, k ie g é s z ít v e a z e te r ü l e t e n fo ly ó g y ű jté s t, ille tv e p ó to lv a a m e g lé v ő h iá ­ n yo k at. A h í r l a p - é s f o l y ó i r a t á ll o m á n y a fe n ti okok m i a t t külön f e l d o l g o z á s r a n e m k erü lh etett. S ajtó k iv ág at és c ik k g y ű jte m é n y A z In té z e t eg y ik le g je le n tő se b b és c s a k n e m te lje s s é g g e l f e n n m a r a d t do­ k u m e n tu m b á z is a a s a jtó k iv á g a t-, illetv e c ik k g y ű jtem én y . E g y ű jte m é n y t k e z d e t­ b e n d e c im á li s re n d b e n f e l r a g a s z t v a g y ű jtö tték , késő b b az anyag n a g y s á g a e m ó d s z e r k ö v e té s é t le h e te tle n n é te tte és e z é r t az á llo m án y te m a tik u s t á r o l á s á ­ r a t é r t e k át. A P é c s i E g y e te m i K ö n y v tár m u n k a tá r s a i a te lje s e n re n d e z e tle n n é v ált an y ag o t ig y e k e z te k a r e n d e l k e z é s r e á lló ad a to k a la p já n az e r e d e t i te m a tik u s r e n d n e k m e g f e le l ő e n r e n d e z n i, t á r o l n i . íg y jö tt l é t r e a z a d o k u m e n tu m , a m i t a k ö n y v tá r d o lg o z ó i á l t a l k é s z í t e t t ”A P é c s i T u d o m á n y e g y e te m volt K is e b b s é g i In tézete sa jtó k iv á g a t és k é z ira tg y ü jte m é n y é n e k f e l t á r á s a ” cim ü k é z ir a t t a r t a l ­ m a z . A k é z i r a t r ö v i d i s m e r t e t é s é r e m é g v i s s z a t é r ü n k . Itt c s a k a n n y i t k í v á ­ n u n k m e g e m l í t e n i , h o g y a c i k k g y ű j t e m é n y b e n 82 h í r l a p , i l l e t v e f o l y ó i r a t c i k ­ k ei vannak ö s s z e g y ű jtv e , ebből a M a g y a ro rs z á g o n m e g je le n t h írla p o k , fo ly ó ­ i r a t o k s z á m a 13, a t ö b b i m i n d k ü l f ö l d i . A z a n y a g n a g y s á g á r a j e l l e m z ő , h o g y a f e l d o l g o z á s s o r á n m i n t e g y 800 0 c i k k - k i v á g a t k e r ü l t r e n d e z é s r e . S a jtó sz e m lé k , fo rd ítá s o k , fo rd itá sk iv o n a to k Az In té z e t m u n k a t á r s a i te r m é s z e t e s e n n e m elé g e d te k m eg a k iv á g a tg y ü jte m é n y ö s s z e á llí tá s á v a l. A k ialak u lt s z a k o s z tá ly o k s z a k te rü le té n e k m e g fe le lő e n k ü l ö n ö s s z e á l l í t á s b a k e r ü l t e k a s a j t ó s z e m l é k (s o k e s e t b e n m a g y a r f o r d í t á s o k b a n ) , és u g y an íg y k e r ü l te k fe ld o lg o z á s r a , ille tv e r e n d e z é s r e a te lje s és k iv o n a to lt fo r d ítá s o k . E z t a z a n y a g o t a fentebb je lz e tt k é z ir a t sz in té n fe ltá r ja .

239

L ap k iv ág ato k te m a tik u s ö s s z e á llitá s a i S zin tén a z In té z e t b e ls ő h a s z n á l a t á r a , m e g h a tá r o z o tt té m a k ö r ö k in te n z i­ vebb feld o lg o zása é rd e k é b e n k é sz ü lte k azok a te m a tik u s ö s s z e á llitá s o k , a m e ­ ly e k az e g y e s lé n y e g e s k é r d é s e k r e v o n a tk o z ó c ik k - k iv á g a t o k k ü lö n g y ű jt e m é ­ nyét ta r ta lm a z tá k . A re n d e z ő m unk a so rá n e z t az anyagot a k ö n y v tá r m u n ­ k a tá r s a i n em o s z to ttá k be az á lta lá n o s c ik k -k iv á g a tg y ü jte m é n y b e (a m e n n y ib e n a z ö s s z e á l l i t á s r e k o n s t r u á l h a t ó vo lt), h a n e m a z e r e d e t i f e l á l l i t á s n a k m e g f e l e ­ lő en r e n d e z t é k és r a k t á r o z t á k . A z an y ag f e l t á r á s á t s z in té n a fen teb b je l z e tt k é z ira t ta rta lm a z z a . Iratan y ag A g y ű jte m é n y je le n tő s r é s z é t k é p e z i az ir a ta n y a g , a m e l y k ü lö n féle t á j é ­ k o z ta tó k a t, je le n té s e k e t és d o k u m e n tu m o k a t ta r ta l m a z . E z az anyag lé n y e g é ­ ben négy c s o p o rtb a so ro lh a tó : a) á l t a l á n o s j e l l e g ű t á j é k o z t a t ó k , j e l e n t é s e k é s d o k u m e n t u m o k , b) a P é c s i E g y e t e m i K i s e b b s é g i I n t é z e t k é z i r a t a i ( e l ő a d á s o k , s z e m i ­ n á riu m i fo g la lk o z á so k , k ö n y v is m e rte té s e k s tb .), c) a P é c s i E g y e t e m i K i s e b b s é g i I n t é z e t k i a d v á n y a i v a l é s m ű k ö d é s é v e l k a p c so la to s k éz ira to k , d) a z I n t é z e t m ű k ö d é s e s o r á n a v é l e m é n y ü n k s z e r i n t k é s ő b b i m e g j e l e n ­ te té s é rd e k é b e n k é sz ü lt k é z ira to k , b ro s ú rá k . A fentebb je l z e tt ir a ta n y a g o t főként a s z a k o s z tá ly o k n a k m e g f e le lő e n — e g y e s e s e te k b e n a n a g y s á g re n d e t és je le n tő s é g e t is fig y e le m b e v é v e — ig y e k e z ­ tek re n d e z n i a k ö n y v tár m u n k a tá r s a i. Az anyag je lle g é t te k in tv e k é z ira ta n y a g , n é h á n y e s e t b e n a z o n b a n (főként a te m a ti k u s ö s s z e á l l i t á s o k és g y ű jte m é n y e k e s e té b e n ) a k ise b b , a té m a k ö rh ö z ta r to z ó b r o s ú r á k és a n é h á n y le v e le s n y o m ­ ta tv á n y o k , ille tv e a z a p r ó n y o m ta tv á n y o k is itt k e r ü l te k b e d o l g o z á s r a . A z anyag á tte k in té sé t a m á r tö b b s z ö r e m lite tt k é z ir a t b iz to s itja .

ÖSSZEFOGLALÁS A P é c s i E g y e te m i K ö n y v tár m u n k a tá r s a i f e ltá r tá k a P é c s i E g y e te m i K ise b b s é g i In tézet k ö n y v állo m án y át. A z állo m án y k a ta ló g u sa , m in t m á r e m lite ttü k , az O S Z K -b an és a P é c s i E g y e te m i K ö n y v tá rb a n á ll a k u tató k r e n d e l­ k e z é s é r e . Az á llo m á n y h a s z n á la tá t h e ly b e n o lv a s á s , e s e tle g k ö n y v tá rk ö z i k ö l­ c s ö n z é s u tján b izto sítju k . A m á s ik , ta lá n m ég je le n tő s e b b m u n k a a z e g y e lő re k é z ir a tb a n e lk é s z ü lt " A P é c s i T u d o m á n y e g y e te m v o lt K is e b b s é g i I n té z e te s a j tó k i v á g a t é s k é z i r a t g y ű jte m é n y é n e k f e ltá r á s a " cim ü ö s s z e á llitá s , a m e ly s z in té n a z O S Z K -b a n és a P é c s i E g y e te m i K ö n y v tá rb a n á ll a k u ta tó k r e n d e l k e z é s é r e . A k é z ir a tb a n f e l tá r t anyag u g y a n c sa k a P é c s i E g y etem i K ö n y v tárb an ta lá lh a tó , ennek az a n y a g n a k a h a s z n á la tá t azonban, é r t é k é r e v aló te k in te tte l, c s a k h e ly b e n h a s z n á la t u tjá n tu d ju k b iz to s íta n i . A nnak érd ek éb en , hogy az e k é z ira tb a n fe ltá r t d o k u m e n tu m b á z is ró l n é m i k ö z e le b b i t á j é k o z ta t á s t adju nk, a k é z i r a t t a r t a l m á t a z a lá b b ia k b a n i s m e r t e tj ü k :

240

a) S a j t ó k i v á g a t o k aa) A fe ld o lg o z o tt fo ly ó ira to k , h ir la p o k r ö v id ité s je g y z é k e ab ) Á l t a l á n o s , n e m z e t k ö z i j e l l e g ű c i k k e k ac) E u r ó p a i o r s z á g o k ( r é s z le t e s f e ltá r á s ) ad ) E u r ó p a i o r s z á g o k ( n e m r é s z l e t e s f e l t á r á s - s z ó r v á n y k i v á g a t o k ) ae) E u r ó p á n k iv ü li o r s z á g o k (nem r é s z l e t e s f e l t á r á s ) b) S a j t ó s z e m l é k - F o r d í t á s o k - F o r d i t á s k i v o n a t o k ba) Á lta lá n o s és v e g y e s je lle g ű s a jtó s z e m lé k bb ) V e g y e s t a r t a l m ú k i v o n a t o k g é p e l t a n y a g a be) A z In té z e t o s z tá ly a in a k m e g f e le lő c s o p o r to s itá s b a n r e n d e z e tt sa jtó sz e m le a n y a g c) T e m a t i k u s ö s s z e á l l i t á s o k l a p k i v á g a t o k b ó l d) T á j é k o z t a t ó k - J e l e n t é s e k - D o k u m e n t u m o k é s d o k u m e n t u m g y ű j t e m é ­ nyek (Az I n t é z e t k e r e t é n b e l ü l m ű k ö d ö t t o s z t á l y o k n a k m e g f e l e l ő c s o p o r t o ­ sitásb an ) e) A P é c s i E g y e t e m i K i s e b b s é g i I n t é z e t k é z i r a t a i (m ű k ö d é si anyag: e lő a d á so k , könyv és f o l y ó ir a t c ik k - is m e r t e té s e stb. á ltaláb an o k ta tá si seg éd letek ) f) A P é c s i E g y e t e m i K i s e b b s é g i I n t é z e t k i a d v á n y a i r a é s m ű k ö d é s é r e v o n atk o zó k é z ir a to k , d o k u m en tu m o k g) K i s e b b k é z i r a t o k , b r o s ú r á k (ré s z b e n té m á k s z e r in ti, ré s z b e n az o sz tá ly o k s z e r in ti g y ű jté sb e n és tá ro lá sb a n ) h) S o k s z o r o s í t o t t k i s e b b k é z i r a t o k A P é c s i E g y e te m i K ö n y v tárb an v ég zett fenti m u n k á t a m ag u n k r é s z é r ő l c s a k kezdő lé p é s n e k sz á n tu k a n e m z e tis é g i, k is e b b s é g i iro d a lo m f e l tá r á s a , h o z ­ z á f é r h e tő v é té t e le é r d e k é b e n . A jö v ő b e n — k o o rd in á lta n az O S Z K -b a n folyó h a ­ so n ló je lle g ű m u n k á v a l — c é ls z e r ű n e k látju k a m u n k a to v á b b f o ly ta tá s á t a n n ak é rd e k é b e n , hogy a s z e rin tü n k az o rs z á g b a n le g jelen tő seb b n e m z e tis é g i, k is e b b ­ ségi s z a k iro d a lm i b á z is te lje s eg ész é b e n f e l tá r á s r a k erü ljö n .

241

HAZAI KÖRKÉP A könyvtárközi együttműködés eredményei Veszprémben KOVÁTS Z o ltán

M anapság g y ak ran e sik szó az eg y ete m i k ö n y v tárak re g io n á lis fe la d a ta i­ ról, az e g y e te m i v á ro s és k ö rn y é k e je lle g é v e l ö ss z e fü g g ő fe la d a to k s z a k i r o d a l­ m i s z o lg á lta tá s o k utján m e g v a ló s íth a tó s e g íté s é r ő l. A k öv etk ező k b en ö s s z e fo g ­ l a l á s t s z e r e t n é k a d n i a r r ó l , h o g y m i t ö r t é n t e n n e k é r d e k é b e n a z u t ó b b i öt é v ­ ben V eszp rém b en . A M e g y e i P á r t b i z o t t s á g k e z d e m é n y e z é s é r e 1 9 68. n o v e m b e r 1 8 - á n ö s s z e ­ ü lte k a v e s z p r é m i v e g y ip a r i tu d o m á n y o s in té z m é n y e k : a M a g y a r Á sv án y o laj és F ö l d g á z K í s é r l e t i I n t é z e t (M A F K I), a M ű s z a k i K é m i a i K u t a t ó I n t é z e t (M ÜKKI), a N e h é z v e g y i p a r i K u t a t ó I n t é z e t (N EVIK I) é s a V e s z p r é m i V e g y i p a r i E g y e t e m (VVE) k ö n y v t á r a i n a k v e z e t ő i , h o g y a s z a k m a i m u n k a k o o r d i n á l á s á n a k l e h e t ő s é ­ g eit m e g b e s z é lj é k . A k ö n y v tárak vezetői h a m a r e g y e té rte tte k abban, hogy m ind a v e s z p r é m i v e g y ip a r i tu d o m á n y o s in té z m é n y e k , m in d a k ö z é p -d u n á n tú li i p a r i r é g ió z ö m é b e n v e g y ip a r i ü z e m e in e k in f o r m á c ió s ig é n y e it le g k o r s z e r ű b b e n egy k ö z p o n t i v e g y i p a r i k ö n y v t á r tu dná k ie lé g íte n i. A g a z d a s á g i v ilá g v e r s e n y b e n a k é ­ m ia i k u ta tó és v e g y ip a ri m ű s z a k i f e j le s z té s i m u n k a o lyan m a g a s szín v o n alú s z a k iro d a lm i sz o lg á lta tá so k a t ig ényel, a m e ly e k e t c s a k jó l k é p z e tt s z e m é ly z e t­ te l e llá to tt gazdag á llo m án y ú és so k o ld alú an g é p e s íte tt k ö n y v tá r , ille tv e in f o r ­ m á c i ó s k ö z p o n t k é p e s b i z t o s í t a n i . (Az i l y e n n a g y t e l j e s i t m é n y ü , k ö l t s é g e s i n t é z ­ m én y m ű k ö d é s e azo n b an c s a k a k k o r g a z d a s á g o s , ha k a p a c itá s a m in é l tö b b o ld alú an , m in é l te l je s e b b e n ki van h a sz n á lv a .} Az e g y b e g y ű lte k u g y a n a k k o r a z z a l is t i s z t á ­ b an v o lta k , hogy egy ily e n közp o n ti v e g y ip a r i k ö n y v tá r k o n k r é t te r v e in e k k id o lg o ­ zása V esz p ré m b e n m ég nem id ő s z e rű . Ha a leg teljeseb b eg yü ttm ű k ö d és m e g v a ló s ítá s á n a k le h e tő sé g e igen tá v la ti­ nak tű n ik is , a h ely i s z a k i r o d a l m i k o o p e r á c ió s b iz o tts á g a r e a l i t á s ta la já n á llv a v iz s g á lta és fe lm é r te a le h e ts é g e s e g y ü t t m ű k ö d é s ré sz fe la d a ta it. A v iz s g á la t e r e d m é n y é t ö s s z e fo g la ló jegyzőkönyv p o n tja in v é g ig h a la d v a s z á ­ m o lo k be m o s t azok s o r s á r ó l , m e g v a ló s u lá s á r ó l. 1. A k ö n y v t á r v e z e t ő k r e n d s z e r e s m u n k a é r t e k e z l e t e . A z ó t a s e m v a ­ ló s u lt m e g r e n d s z e r e s e n , a n n ak e ll e n é r e , hogy a k a p c s o la to k k ifo g á sta la n o k . Az e g y ü ttm ű k ö d ő k m in d e n a k tu á lis p r o b lé m á t a k ö lc sö n ö s s e g íts é g s z e lle m é b e n m e g t u d t a k e d d ig o l d a n i . 2. E 1 ő s z e r z e m é n у e z é s i j e g y z é k ö s s z e á l l í t á s a . M e g v a l ó s u l t m á r é v e k k e l e z e lő tt olyan fo r m á b a n , hogy a VVEKK ö s s z e á l l í t j a a h o z z á b e é r k e z ő k ö n y v is m e rte tő k , k ataló g u so k és á r je g y z é k e k a la p já n a z e g y e te m o k tató és ku­ tató m u n k á já t b á rm ily e n szem p o n tb ó l é rd ek lő m ü v ek je g y z é k é t. Az eg yes c ím ­ l e í r á s o k k ü lö n A / 5 m é r e t ű la p o k o n h e l y e z k e d n e k e l . E z e k e t t ö m b b e f ű z v e j u t t a t ­ 242

ja e l a k ö n y v tá r n e m c s a k a z e g y e s ta n s z é k e k d o lg o zó in ak , n e m c s a k a v e s z p r é ­ m i v e g y ip a ri tu d o m án y o s in té z m é n y e k k ö n y v tá ra in a k , h an em a ré g ió b a n m ű k ö ­ dő v e g y ip a r i ü z e m e k m ű s z a k i k ö n y v tá r a in a k , sőt a K é m ia i S z a k ir o d a lm i K oo­ p e r á c ió s K ör m in d e n tag k ö n y v tá rá n a k , az e g é s z o rs z á g b a n e ls z ó r ta n m i n t­ e g y 100 p é l d á n y b a n . E z a k ö n y v b e s z e r z é s e k k o o r d i n á l á s á n a k u g y a n n e m a l e g ­ h a t á s o s a b b , de v is z o n y la g e g y s z e r ű e n m e g v a l ó s í t h a t ó m ó d ja . 3. A k u r r e n s k ü l f ö l d i f о l y ó i r a t о к ö s s z e s í t e t t j e g y z é k e . 1 9 6 9 - b e n el is k é s z ü lt a 4 in té z m é n y fo ly ó ira tá llo m á n y á t ö s s z e fo g la ló jeg y zé k , a m e ly v i­ lá g o s a n m e g m u t a t t a a p á r h u z a m o s s á g o k a t . S e g íts é g é v e l le h e tő v é v á lt a z in t é z ­ m é n y e k k ö z ö tti p á r h u z a m o s r e n d e l é s e k c s ö k k e n t é s e , a m it leg n ag y o b b t e r j e d e ­ le m b e n a MÜKKI és a VVEKK tudott m e g v a ló s íta n i. K id e rü lt u g y a n is, hogy a MÜKKI fo ly ó ira tá llo m á n y á n a k g y a k o rla tila g 10 0 % -a m e g ta lá lh a tó a VVEKK b a n is . E lő f iz e té s e te h á t f e l e s le g e s , a n n á l is inkább, m in th o g y a k é t in té z m é n y id e ig le n e s e n k ö z ö s é p ü le tb e n h e ly e z k e d ik e l. A MÜKKI á lla m i v e z e t é s e n a g y v o ­ n a l ú a n f e l a j á n l o t t a a p á r h u z a m o s f o l y ó i r a t o k e l ő f i z e t é s i á r á t a V e s z p r é m i Egye ­ te m i K ö n y v tár f o ly ó ir a t- v á la s z té k á n a k b ő v ité s é r e a z z a l a fe lté te lle l, hogy sz a k i r o d a lm i ig é n y e in e k k i é l é g i t é s é r ő i to v á b b ia k b a n a VVEKK g o n d o sk o d ik . A le m o n do tt f o ly ó ir a to k á r á n a V V EK K ig e n fo n to s, uj r e n d s z e r ű r e f e r á l ó fo ly ó ir a to t, a S c i e n c e C i t a t i o n I n d e x e t f i z e t t e e l ő , v a g y i s a z e l ő f i z e t é s i d ij a z ó t a i s a MÜKX k ö l t s é g v e t é s é t t e r h e l i , a f o l y ó i r a t a M Ü K K I l e l t á r i , á l l o m á n y á b a t a r t o z i k , de az E g y e te m i K ö n y v tá r fo ly ó ira to lv a s ó já b a n áll a két in té z m é n y k u ta tó in a k r e n ­ d e l k e z é s é r e . A z e g y ü t t m ű k ö d é s n e k e z a z e g y i k le g n a g y o b b j e l e n t ő s é g ű é s l e g ­ e r e d m é n y e s e b b e n m e g v a ló s u lt p o n tja. 4. A n égy in té z m é n y k ö n y v tá r á n a k t e l j e s á llo m á n y á t ö s s z e f o g la ló k ö z ö s k a t a l ó g u s . M e g v a l ó s ít á s á r a m in d ed d ig n e m k e rü lt s o r . 5. D r á g a d e v i z á s f o l y ó i r a t o k t a r t a l o m j e g y z é k é n e k m á s o l a t b a n e g y m á s r e n d e l k e z é s é r e b o c s á tá s a . N e m v aló su lt m eg, m a m á r — a s z á m it ó ­ g é p e s i n f o r m á c i ó k e r e s é s m e g s z e r v e z é s e u t á n — n e m is i d ő s z e r ű . 6. A v e s z p r é m i v e g y i p a r i i n t é z m é n y e k k ö n y v t á r a i t e k i n t s é k s a j á t i n t é z e ­ tü k d o lg o z ó já n a k a tá r s i n t é z m é n y e k tu d o m á n y o s m u n k a t á r s a it a k ö n y v k ö lc s ö n ­ zés és o lv a s ó te re m h a s z n á la ta szem p o n tjáb ó l. E z az e lk é p z e lé s m a ra d é k ta la n u l m eg v aló su lt. 7. M i k r o f i l m é s d i a f i l m k é s z i t é s i i g é n y e k M A R F I - b a i r á n y í t á s a . M iv e l a z e m l i t e t t in té z m é n y r e n d e lk e z ik a le g jo b b a n f e l s z e r e l t f o t ó - l a b o r r a l , v á lla lta a tö b b ie k m e g s e g i t é s é t . Ig é n y b e v é te lé r e eg y id ő b e n e lég g y a k r a n k e ­ rü lt s o r , a z o n b a n r e n d s z e r e s e g y ü ttm ű k ö d é s sé n e m fejlő d ö tt. 8. R e p r o g r á f i a i k a p a c i t á s l é t e s i t é s e , x e r o x a u t o m a t a b e s z e r z é s e . M ivel a k o r s z e r ű x e r o x b e r e n d e z é s b e s z e r z é s i á r a az egyes k ö n y v tá ra k p é n z ­ ügyi le h e tő s é g e it m e g h a la d ta , e lh a tá ro z tá k , hogy in té z m é n y e ik á lla m i v e z e té s é ­ nek, a R a n k -x e ro x a u to m a ta közös b e s z e r z é s é t ja v a s o ljá k . A te r v u g y an nem e b b e n a f o r m á b a n , de m e g v a l ó s u l t. A k é s z ü l é k e t a VVE s z e r e z t e be k ö n y v tá ­ r a s z á m á r a , a m e l y 1 9 6 9 . a u g u s z t u s 9. ó ta t é r i t é s e l l e n é b e n b i z t o s í t j a m i n d a v e s z p r é m i v e g y i p a r i t u d o m á n y o s i n t é z m é n y e k , m i n d p e d ig a r e g i ó b a t a r t o z ó v e g y i p a r i ü z e m e k m ű s z a k i k ö n y v t á r a i (s ő t e g y r e n a g y o b b m é r t é k b e n a z o r s z á g te r ü le té n s z é t s z ó r t a n m űködő k é m ia i p ro filú k u tató in tézm én y ek ) r é s z é r ő l j e ­ len tk ező s z a k ir o d a lm i ig ények re p r o g r á f iá v a l tö rté n ő k ie lé g íté s é t i s . A x ero x a u to m a ta ü z e m b e á l l í t á s á n a k id e jé b e n m é g több k ö n y v tá r b a n t a r t o t t a m a g á t az a n é z e t, hogy a m á s o l a t o k a lk a l m a z á s ú luxus és a m a g y a r n é p g a z d a s á g k ö r ü l ­ m é n y e i k ö zö tt m e g n e m eng ed h ető p a z a r l á s . A g y a k o rla t a zó ta b e b iz o n y ito tta ennek a n é zetn ek h e ly te le n s é g é t. A re p ro g rá fia i szo lg álat s ta tis z tik á i m e r e d e ­ 243

k en e m e lk e d ő g ö rb é t m u ta tn a k , az ig é n y b e v é te l k e z d e ttő l fogva fo ly a m a to s a n nő. A k ö n y v tá r b a n v é g z e tt g a z d a s á g o s s á g i s z á m it á s o k b e b iz o n y ito ttá k , hogy az egyes k é m ia i k u tatási té m á k te lje s s z a k iro d a lm i e llá tá s á h o z sz ü k sé g e s do­ k u m e n tu m o k o ly an n ag y s z á m ú f o ly ó ir a tb a n s z ó r ó d n a k , h o g y a z o k é v e s e lő f iz e ­ té s i d ijáh o z k é p e s t a r e p r o g r á f i á k b e s z e r z é s é r e f o r d ito tt ö s s z e g e le n y é sz ő : az e lő f iz e t é s i d ija k n a k m in d ö s s z e kb. 5 % - á t t e s z i k i. A k ö n y v tá r k ö z i e g y ü ttm ű k ö ­ d é s n é p g a z d a s á g i sz in te n je le n té k e n y m e g t a k a r i t á s t ten n e leh ető v é, h a a k ö ny v­ tá r a k fo k o zo ttan igénybe ven n ék e g y m á s s z o lg á lta tá s a it. A k ö z e lm ú ltb a n a M A F K I és N EV IK I k ö n y v tá r a is k a p o tt m á s o l ó b e r e n d e z é s t . A v e s z p r é m i v e g y ­ ip a r i k ö n y v tá ra k á llo m á n y a e z é r t a t á r s in t é z m é n y e k d o lg o zó i s z á m á r a könnyen és g y o r s a n ig é n y b e veh ető k : a z ig é n y e lt m á s o la t o k a t c s e r e a l a p o n k ü ld ik m e g e g y m á s n a k és id ő szak o n k én t p é n z b e n e g y e n litik ki a k ü lö n b s é g e k e t. 9. K ö z ö s k ö n y v k ö t ő m ű h ely lé te s íté s e . M e g v a ló s ítá s á ra sajn o s nem k erü lt sor. 10. E g y ü t t m ű k ö d é s s o k s z o r o s í t ó m u n k á k t e r ü l e t é n . A l e g j o b b a n f e l ­ s z e r e l t s o k s z o r o s ító m ű h e ly e a V e g y ip a ri E g y e te m n e k van , a m e ly a z ó ta is k i­ fo g á s ta la n u l k ie lé g íti a tá r s in té z m é n y e k s o k s z o r o s í tá s i ig é n y e it —te r m é s z e t e ­ sen m e g fe le lő té r í t é s ellen éb en , a s z e r z ő d é s e s m u n k ák k ö n y v tá r a k ra és e g y e ­ t e m r e v o n a tk o z ó s z a b á ly a i s z e r i n t . 11. J e g y z é k a z i n t é z m é n y e k k u t a t ó i n a k s z a k m a i s p e c i a l i z á c i ó j á r ó l . E z a j e g y z é k uj t é m á k i n d í t á s a k o r v a g y s z a k m a i t a n á c s a d á s i g é n y b e v é t e l e e s e ­ tén je le n th e t s e g íts é g e t. A t á r g y k ö r t fe lö le lő kiad v án y 1 9 7 2 -b e n je le n t m eg a MÜKKI s z e r k e s z té s é b e n . T a r ta lm á n a k g y o rs a v u lá s a m i a t t ú jabb k ia d á s á r a le n n e s z ü k s é g . 12. A s z á m i t ó g é p e s i n f o r m á c i ó k e r e s é s m e g s z e r v e z é s e . A s z e r v e z é s m u n k áját a VVEKK v á lla lta m a g á ra , és 1 9 7 1 -re m eg is v a ló síto tta a h a z a i S z á m i t ó g é p e s K é m i a i S z a k i r o d a l o m f i g y e l ő S z o l g á l a t o t . 1971 ó ta f o l y a ­ m a t o s a n b iz to s ítja e ls ő s o r b a n a z e g y e te m k u ta tó in a k és a z M TA e g y es k u tató in té ­ z e te in e k je la d ó in f o rm á c ió k k a l v aló e ll á tá s á t. A v e s z p r é m i tu d o m á n y o s in t é z ­ m é n y e k egy r é s z e sa jn o s n em h a s z n á lja ki k ellő k ép p en a le h e tő s é g e t, a m in e k b i z o n y o s fo k i g é r t h e t ő a k a d á l y a a s z o l g á l t a t á s v i s z o n y l a g m a g a s e l ő f i z e t é s i á r a . A Sz á m i t ó g é p e s K é m i a i S z a k i r o d a l o m f i g y e l ő S z o l g á l a t a z o n b a n n e m c s a k a négy v e s z p r é m i v e g y ip a ri k u tató in té z m é n y m u n k a tá rs a in a k , és n e m c s a k a ré g ió b a n m űködő v e g y ip a ri ü z e m e k m ű s z a k i f e jle s z té s i la b o rja in a k á ll re n d e l­ k e z é s é r e , h an em az o rs z á g v ala m e n n y i k é m ia i p ro filú k u tató in té z m é n y é b e n d o lg o z ó m ű s z a k ia k s z á m á r a . A je le n le g i h a z a i ig é n y b e v é te l m e g f e le l a k iseb b n y u g ati tő k és o rs z á g o k b a n fe n n á lló ig én y b e v é te ln e k . N e m le h e tü n k azo n b an e lé g e d e tte k a h a z a i ig é n y b e v é te lle l a k k o r, ha te k in te tb e v e s s z ü k a k u ta tó ­ m unk a és te rm e lő tev ék en y ség sz o ro s k ap cso latát a m a g y a r nép gazdaságban. Az e re d m é n y e s te rv g a z d á lk o d á s c s a k a le g k o rsz e rű b b , sz á m itó g é p e s a d atf e ld o lg o z á s r a é p íte tt g y o rs és te l je s in f o r m á c ió k a la p já n v a ló s íth a tó m e g . (E t é m á r ó l a K ö n y v t á r i F i g y e l ő 1 9 7 1 . 2. s z á m á b a n b ő v e b b t á j é k o z t a t á s t a d t a m . ) 13. F o r d í t á s i i g é n y e k k i e l é g í t é s e . 1 9 7 2 . n o v e m b e r é b e n l é t r e j ö t t a v e s z p r é m i e g y e te m i k ö n y v tá r s z e r v e z e t i k e r e t e i közö tt a z OMKDK V e s z p r é m i F o r d ító Iro d á ja . F e n n á llá s á n a k e lső évében az iro d a a k ö rn y é k b e li ü z e m e k , ill. h a z a i k u t a t ó i n t é z m é n y e k tö b b m i n t e z e r m e g b í z á s á t k ö z v e t í t e t t e k b . 150 m ű s z a k i f o r d í t ó n a k , a k i k a m e g b í z á s o k 9 2 % - á n a k 30 n a p n á l r ö v i d e b b id ő a l a t t t e t t e k e l e ­ g et. A z é rd e k lő d é s se m a fo rd ító k , s e m a fo r d itta tó k r é s z é r ő l n em v álto zo tt, b iz o n y ítv a a f o r d ítá s o k ir á n t fe n n á lló t á r s a d a l m i ig én y t, é s a t e l j e s í t é s é r e a l ­ k a lm a s fo rd ító i k a p a c itá s m e g lé té t. 244

14. S z a b a d a l m i J o g v é d ő I r o d a l é t e s í t é s e . M e g v a l ó s í t á s á r a e d d i g nem kerü lt sor. 15. K ö z ö s t u d o m á n y o s f o l y ó i r a t k iad ása. A szóban forgó m e g ­ b e s z é l é s id ő p o n tjá b a n m in d a négy m ű s z a k i in té z m é n y re n d e lk e z e tt s a já t tu d o ­ m á n y o s k iad v án n y a l, a m e ly b e n in tézm én y ü k m u n k a tá rs a in a k tu d o m án y o s e r e d ­ m é n y e i t t e t t é k k ö z z é . N e m k é t s é g e s a z o n b a n a z i l y e n j e l l e g ű tudományos k i ­ a d v á n y o k k ö lts é g e s v o lta . így m e r ü l t fe l a k ö z ö s tu d o m á n y o s k ia d v á n y m e g ­ s z e r v e z é s é n e k a g o n d o l a t a . E z t a j a v a s l a t o t 1973 f o l y a m á n s i k e r ü l t m e g v a l ó ­ síta n ia a négy in té z m é n y m u n k a tá rs a ib ó l ala k u lt s z e r k e s z tő b iz o tts á g n a k . M un­ k á ju k e r e d m é n y e k é n t je le n t m e g a v e s z p r é m i v e g y ip a r i tu d o m á n y o s in té z m é n y e k id e g e n n y e lv ü k ia d v á n y a , a J o u r n a l o f H u n g a r i a n C h e m i c a l I n d u s t ­ r i e s. A k iad v án y t a V eg y ip ari E g y etem s o k s z o ro s ító ü zem e k é s z íti x e r o x - r o ta te c h n ik á v a l, a s z ü k s é g le te k e t, ig é n y e k e t tö k é le te s e n k ie lé g ítő m in ő s é g b e n . Az uj k i a d v á n y n a k e g y i k e l ő n y e , h o g y á t f u t á s i i d e j e i g e n r ö v i d , m e g j e l e n é s e r e n d ­ s z e r e s , e z é r t a z in té z m é n y i k ö n y v tá ra k kiv áló c s e r e - a l a p j á t k ép ezi. A f e ls o r o lt p é ld á k k a l azt s z e r e tn é m ig azo ln i, hogy az e g y ü ttm ű k ö d é st a k ­ k o r is é r d e m e s e lk e z d e n i, ha azo n n al nem lá ts z ik m e g v a ló s íth a tó n a k a le g m a ­ g a sa b b , a z id e á lis c é l. A sok a p r ó lé p é s r e b ontott e g y ü ttm ű k ö d és azo n b an n e m c s a k az in té z m é n y e k n e k és k ö n y v táraik n ak h a sz n o s , h a n e m a h a z a i k u t a t á s o k h a t á s f o k á n a k s z a k iro d a lm i in fo rm á c ió k u tján m e g v a ló síto tt n ö v e lé s e r é v é n r e g i o n á l i s é s n é p g a z d a s á g i s z i n t e n is je le n tő s le h e t.

Közgazdasági jellegű tájékoztatás az élelmiszergazdaságban S. L E Ö L K E S L a j o s A tá jék o zó d ás — tá jé k o z ta tá s az e m b e r életén ek és tev ék e n y ség én ek úgy­ szó lv án m in d e n t e r ü l e t é n je le n tő s s z e r e p e t já ts z ik . M ai v ilág u nk ban sz in te a z t m o n d h atju k , hogy m e g f e le lő in fo rm á c ió k n é lk ü l az e m b e r i te v é k e n y s é g e g y e t­ le n t e r ü l e t e s e m lé te z h e t. A z e g y e s t e r ü le t e k a z o n b a n n e m e g y fo r m a m é r t é k ­ b e n t á m a s z k o d n a k a z i n f o r m á c i ó k r a . M in d a t u d o m á n y b a n , m i n d p e d i g a t e r ­ m e l é s b e n van n ak oly an ág azato k , ahol az in fo rm á c ió k c s a k k ie g é s z ítő — m i n t­ egy e lle n ő rz ő — e s z k ö z k é n t szo lg áln ak és a m unka s ik e r é t az e re d e ti m e g o ld á ­ sok, a m e g f e le lő p o n to s te l j e s í t é s é t , a l e l k i i s m e r e t e s v é g r e h a jtá s s tb . h a t á ­ ro z z a m e g . U g y a n a k k o r vannak m á s ágazatok, am e ly e k n e k m u n k ája c s a k n e m te l je s e g é s z é b e n a z in f o r m á c ió k g y o r s a s á g á r a , p o n to s s á g á r a ép ü l. E z e k közé t a r t o z i k a k ö z g a z d a s á g vagy e g y s z e r ű b b e n k ife je z v e a g a z d a s á g i é le t is . A g a z d a s á g i é le tb e n az in fo rm á c ió k fo n to ssá g a n em ú jk eletű . A z e g é sz k e r e s k e d e l e m m e g i n d u l á s a ~ m á r a c s e r e k e r e s k e d e l e m k e z d e t i i d ő s z a k á b a n is ~ a k e r e s l e t r e v o n atk o zó in fo rm á c ió k á r a m lá s á n alap u lt. Az eg y es t e r m e l é s i m ó d o k , m u n k a m ó d s z e r e k e l t e r j e d é s e i s d ö n tő m é r t é k b e n a z i n f o r m á c i ó t e r j e ­ d é s é n e k g y o r s a s á g á t ó l fü g g ö tt. A g a z d a s á g i i n f o r m á c ió k f o n to s s á g a fő k én t a b é k é s t e r m e l é s id ő s z a k á b a n d o m b o r o d i k k i, a m i k o r a " m i n d e n á r o n " v a l ó t e r m e l é s h e l y e t t e l ő t é r b e k e r ü l 24 5

n e k a g a z d a s á g o s s á g i s z á m ítá s o k és leb o n tó d n ak a sz a b a d á r u f o r g a lo m m e s t e r ­ s é g e s a k a d á ly a i. Ilyen k ö r ü lm é n y e k k ö zö tt a g a z d a s á g i in f o r m á c ió k é r t é k é t d ö n tő m é r t é k b e n a g y o r s a s á g h a t á r o z z a m e g . A g a z d a sá g i in fo rm á c ió k é rté k é t a s z o c ia lis ta g a z d a s á g i é le t se m n élk ü ­ lö z h e ti és az ö tv en es évek u tá n i m á s f é l é v tiz e d v ilá g o sa n m e g m u ta tta , m e n y ­ n y ire m e g b o ssz u lja m a g á t b á rm e ly o rs z á g n é p g azd aság áb an azok le b e c sü lé s e . P e d ig b á tr a n m o n d h atju k , hogy a g a z d a s á g i in f o rm á c ió k v a ló s á g o s é rté k e a s z o c i a li s ta g a z d a s á g i v isz o n y o k k ö z ö tt m u ta tk o z ik m eg ig a z á n . U g y an is m ig a tő k é s g a z d a s á g i v iszo n y o k kö zö tt egy jó vagy r o s s z g a z d a s á g i in f o rm á c ió h a t á ­ s a k é n t sz ü le tő d ö n té s e k c s a k eg y e s eg y én ek b o ld o g u lá sá t vagy b u k á s á t oko zzák , ad d ig a s z o c i a l i s t a t á r s a d a l m i v is z o n y o k k ö z ö tt e z e k n e k a d ö n té s e k n e k a k ö v e t­ k e z m é n y é t az e g é s z t á r s a d a l o m —v a g y is a z e g é s z nép — é lv e z i, vag y s z e n v e d i m eg. A z é le lm i s z e r g a z d a s á g b a n , m in t a n é p g a z d a s á g eg y ik le g fo n to sa b b t e r ­ m e lő ágában szin tén nagy je le n tő s é g ű e k a k ö z g a z d a sá g i je lle g ű in fo rm á c ió k . Az ág k ét á g a z a ta — a m e z ő g a z d a s á g és a z é le l m i s z e r i p a r — a z o n b a n n e m e g y fo r­ m a je lle g ű g a z d a s á g i in f o rm á c ió k a t ig é n y e l. A m e z ő g a z d a s á g , ahol k ü lö n ö sen a z uj g a z d a s á g i m e c h a n i z m u s s a l a t e r m e l ő s z ö v e t k e z e t e k v i s s z a k a p t á k t e r m e ­ lé s i ö n á lló sá g u k a t, főként a b e ls ő fo r g a lo m r a , á r a l a k u l á s r a , t e r m e l é s i p r o g ­ n ó z i s r a , é r t é k e s í t é s r e stb . v o n a tk o z ó g a z d a s á g i in f o r m á c ió k a t k ív án . Az é l e l ­ m i s z e r i p a r v isz o n t, ahol az á lla m i e lh a tá r o z á s o k m a r a d é k ta l a n u l é r v é n y e s ü l­ nek, ü z e m i b e re n d e z é s e k g a z d a s á g o s s á g á v a l, te c h n o ló g ia i e ljá r á s o k ö k o n ó m iai m u ta tó iv a l, g a z d a s á g i e le m z é s e k k e l, v ilá g p ia c i k e r e s l e t t e l , á r a l a k u l á s s a l stb. fo g lalk o zó g a z d a sá g i in fo rm á c ió k a t ig én y el.

Az é le lm isz e rg a z d a s á g te rü le té n a k ö zg azd aság i tá jé k o z ta tá sn a k je le n ­ l e g h á r o m fő c s a t o r n á j á t t a l á l h a t j u k . A z e g y i k — é s e z t l e g f o n t o s a b b n a k i s m o n d h atju k — a felső irá n y itó s z e rv e k által k ib o csáto tt tá jé k o z ta tá so k . E zek k ö z ü l le g n a g y o b b je le n tő s é g ű a M e z ő g a z d a s á g i é s É l e l m e z é s ü g y i M i n i s z t é r i u m t á j é k o z t a t á s a . A M i n is z t é r i u m k e r e t é b e n k ü lö n I n f o r m á c i ó s K ö z p o n t is fo g la l­ k o zik a tá r c a s z a k te rü le té h e z ta r to z ó in fo rm á c ió k g y ű jté s é v e l és s z é ts u g á rzásáv al. A m á s i k fon to s tá j é k o z ta t á s i c s a t o r n a a z é l e l m i s z e r g a z d a s á g te r ü le t é n a k ü lö n b ö z ő f e l v á s á r l ó , t e r m e l t e t ő s tb . s z e r v e k á lt a l k ia d o tt t á j é k o z ta t á s o k . A h a rm a d ik az é rd ek v éd elm i sz e rv e k —te rm e lő sz ö v e tk e z e ti te rü le ti sz ö ­ v e ts é g e k , g a z d á lk o d á s i k ö zp o n to k , á ll a m i g a z d a s á g o k m e g y e i f ő o s z tá ly a i, tr ö s z tö k , e g y e sü lé se k — által k ib o csáto tt tájék o ztatáso k , u ta s ítá s o k , á llá sfo g ­ la lá s o k stb. A z a lá b b ia k b a n , k is s é r é s z l e t e s e b b e n a M É M I n f o r m á c ió s K ö zp o n tja k ö z g a z d a s á g i je lle g ű tá jé k o z ta tá s i m u n k á já t s z e r e tn é m b e m u ta tn i. A központ k e r e ­ té b e n e r r e a c é l r a k ü lö n k ö z g a z d a s á g i o s z t á ly t s z e r v e z t e k , f e l i s m e r v e a k ö z g a z d a s á g i jelleg ű in fo rm á c ió k g y o rs a s á g á b a n re jlő k ü lö n le g e s k ö v e te lm é n y t. Az o s z tá ly m u n k á já n a k k ö z é p p o n tjáb an az in f o r m á c ió s z o lg á la t áll, a m i r é s z b e n r e n d s z e r e s e n m e g je le n ő k ö z g a z d a s á g i je lle g ű fo ly ó ira to k a n y a g g a l v aló e ll á tá s i k ö te le z e tts é g b ő l, v alam in t a g a z d a sá g i in fo rm á c ió k k a l s z e m b e n tá m a s z to tt g y o r s a s á g i k ö v ete lm é n y e k b ő l k ö v etk ez ik . E z e k m á r m e g is h a tá r o z tá k az o s z ­ tá ly o n fo ly ó in f o r m á c ió f e ld o lg o z á s i r á n y á t is . V ag y is a z i n f o r m á c ió k fe ld o lg o ­ z á s a e g y r é s z t r e n d s z e r e s e n m e g je le n ő k iad v án y o k b a n v a ló ö s s z e t é t e l r e , ille tv e a fe ls ő s z in tű vezető k h ö z g y o rs a n e lju tta ta n d ó tá jé k o z ta tá s r a irá n y u l. E zt m ég 246

k ie g é s z íti a " f e lk é s z ü l é s r e " irá n y u ló feld o lg o zás, am ely azt a c é lt szo lg álja, h o g y v á r a t l a n u l f e l m e r ü l ő i n f o r m á c i ó i g é n y e s e t é b e n is g y o r s a n e l e g e t tu d j o n tenni az o sz tá ly a k iv á n a lm a k n a k . A z o s z t á ly r a befutó in fo rm á c ió k fe ld o lg o zása a fe lh a sz n á lá s irá n y á n a k m e g f e le lő e n v á lto z ik . A r e n d s z e r e s e n m e g je le n ő k ia d v á n y o k b a n k ö z l é s r e k e r ü lő in f o r m á c ió k tú ln y o m ó r é s z b e n kü lfö ld i s z a k ir o d a lo m b ó l s z á r m a z n a k . A z ily en je lle g ű i n f o r m á c ió k a z a d o tt id ő p o n tr a n é z v e p o n to s tá j é k o z ta t á s t n y ú jta n a k a szó b an fo rg ó k é r d é s e k e t ille tő e n . E z e k n é l a k ö z lem én y ek n él a f o r r á s h e ly c s a k az in f o rm á c ió h ite le s s é g e és m e g b íz h a tó s á g a m e g e r ő s ít é s é r e k e r ü l k ö z lé s r e . A k ü lfö ld i s z a k i r o d a l o m b a n ta lá lh a tó k o lyan g a z d a s á g i in f o r m á c ió k is, a m e ly e k n e k a z il le té k e s s z e r v e k h e z v aló g y o rs e lj u tta tá s a k iv á n o s, vagy v a la ­ m ily e n k é r d é s b e n v a ló d ö n té s e lő tt s z ü k s é g e s i s m e r n i az ad o tt p r o b lé m a h e ly ­ z e té t, m e g o ld á s á t eg y es o rs z á g o k r a nézve, illetv e g a z d a sá g i e g y e sü lé se k , r é ­ gió k vag y a z e g é s z v ilág v is z o n y la tá b a n . A g a z d a s á g i je lle g ű tá jé k o z ta t á s k e r e t é b e n a k la s s z ik u s é r t e l e m b e n vett t é m a d o k u m e n t á c i ó k je le n tő s é g e lé n y e g e se n k iseb b , m in t a te c h n o ló g ia i j e l ­ legű tá j é k o z t a t á s b a n . E n n e k oka m in d e n e k e lő tt a g a z d a s á g i in f o r m á c ió k k a l sz e m b e n tá m a s z t o tt g y o rs a s á g i k ö v etelm én y b en k e re s e n d ő . E z e n a te r ü le te n u g y a n is a p e z s g é s b e n lév ő g a z d a s á g i é le t c s a k le g fe lje b b e g y - k é t é v e s v i s s z a ­ te k in té s t k íván m e g , a z en n él nagyobb id ő s z a k o t felö lelő v iz s g á ló d á s m á r a g a z d a s á g tö r té n e t k e r e té b e ta r to z ik . A g a z d a s á g tö rté n e t v iz s g á ló d á s a i v iszo n t r e g i s z t r á l ó je lle g ü k n é l fogva n in c s e n e k k ö zv etlen h a tá s s a l a je le n és a k ö z e l­ jö v ő g a z d a s á g i é le t é n e k a l a k u l á s á r a . A té m a d o k u m e n t á c ió k i r á n t i é r d e k lő d é s e g y é b k é n t a z u tó b b i é v e k b e n e r ő ­ sen csö k k en t, n e m c s a k a k ö z g a z d a sá g i k é rd é s e k e t, h an em a te c h n o ló g ia i t e ­ r ü l e t e t i l l e t ő e n i s . E n n e k fő o k á t a b b a n l á t o m , h o g y a z i n t é z m é n y e k — k ü l ö n ö ­ s e n a t e r m e l ő s z ö v e t k e z e t e k — a g a z d á l k o d á s uj v i s z o n y a i k ö z ö t t m á r n e m c s a k á l ­ ta l á n o s s á g b a n m o z g ó tá j é k o z t a t á s t ig é n y e ln e k , h a n e m ad o tt p r o b l é m á i k m e g o l­ d á s á b a n s e g í t s é g e t n y újtó, m e g o l d á s t e lő s e g ítő tá j é k o z t a t á s r a v a n s z ü k s é g ü k . E b b e n a z e s e t b e n a n y ú jto tt in f o r m á c ió n a k m á r a n n y ir a e g y e d in e k k e ll len n ie, hogy an n ak f e l h a s z n á l á s a k im o n d o ttan c s a k a sz ó b a n fo rg ó in té z m é n y v iszo n y ai k ö z ö tt l e h e t s é g e s , a z ott f e l m e r ü lő p r o b l é m a m e g o ld á s á b a n ad h a té k o n y s e g í t ­ s é g e t . V é l e m é n y e m s z e r i n t a t á j é k o z t a t á s f e j l ő d é s é n e k e z a jö v ő ú t j a , e z t k ö ­ v e te li m eg g a z d a s á g i életü n k e g y re d in am ik u sab b fe jlő d é s e . A tá j é k o z ta t á s s a l s z e m b e n t á m a s z t o tt m a g a s a b b szin tű és a té m a d o k u m e n tá c ió n á l jó v a l nagyobb k ö v e te lm é n y e k n e k az ú g y n ev ezett tém a ta n u lm á n y o k k é s z íté s é v e l ig y e k sz ik közg a z d a s á g i o sz tá ly u n k ele g e t tenni az é le lm is z e rg a z d a s á g te r ü le té n . A t é m a t a n u l m á n y —m in t m á r fentebb e m líte tte m — m e g a d o tt p ro b ­ l é m a m e g o l d á s á h o z n y ú j t s e g í t s é g e t k ü l ö n b ö z ő (több) m e g o l d á s i l e h e t ő s é g e k k i ­ d o lg o z á s á v a l, a z a d o tt viszo n y o k te lje s fig y elem b e v é te lé v e l. A m e g o ld á s i le ­ h e tő s é g e k k id o lg o z á s á ra c s a k ré s z b e n tá m a sz k o d ik a szo k áso s sz a k iro d a lm i f o r r á s o k r a (fo ly ó ira to k és könyvek s tb .) , n a g y m é r té k b e n h a s z n á l fe l egyéb in fo rm á c ió s le h e tő sé g e k e t, m int k u tatási je le n té se k , g y á ri p ro s p e k tu so k , tu ­ d o m á n y o s k o n f e r e n c i á k , e g y é n i k ö z l é s e k , gy*áxú..p.ru.s.pektus.ok, t u d o m á n y o s k o n fe re n c iá k , e g y é n i k ö z lé s e k stb. G a z d a sá g i életünkben m a m á r b á rm ily e n g a z d a s á g i d ö n té s m e g h o z a ta la szin te e lk é p z e lh e te tle n e lő z e te s g a z d a s á g o s s á g i s z á m ítá s o k e lv é g z é s e n élk ü l. M iv el ezek n ek a g a z d a s á g o s s á g i s z á m ítá s o k n a k az e lv é g z é se a k ö z g a z d a sá g köréb e ta rto z ik , az é le lm is z e rg a z d a s á g i in fo rm ác ió k e r e t é b e n k é s z ü l ő té m a ta n u lm á n y o k k o o rd in á ló g a z d á já n a k is a k ö z g a z d a s á g i tá jé k o z ta tá s n a k k e ll lennie, jó lle h e t, a m e g o ld á s t v á ró k é r d é s e k te c h n o ló g ia i jelleg ű ek .

A tém a ta n u lm á n y o k k a l s z e m b e n tá m a s z to tt m a g a s szin tű k ö v e te lm é n y e k m á r elev e leh etetlen n é te s z ik , hogy e lk é s z ité s ü k e t b á r m e ly i k tá jé k o z ta tá s i in tézm én y sa já t b e ls ő sz a k e m b e r-á llo m á n y á v a l m e g o ld ja . E z é r t a n é p g a z d a ­ ság i érd e k n e k m eg felelő en a té m a ta n u lm á n y k id o lg o z á sá b a a szű k én vett s z a k ­ t e r ü l e t legjobb i s m e r ő i t k e ll b e v o n n i, a k ik m in d e n n a p i m u n k á ju k b a n s z in te b e n n e é ln e k a z a d o tt v is z o n y o k k ö zö tt m e g o ld a n d ó p r o b l é m a " s ű r ű jé b e n '' é s a leg m e g fe le lő b b v á lto z a to k k id o lg o z á sá v a l k o n k ré t s e g íts é g e t tud nak n y ú jtan i a m e g o l d á s h o z . E d d ig i t a p a s z t a l a t a i m s z e r i n t a le g jo b b m e g o l d á s a m e g v á lo g a to tt s z a k e m b e re k b ő l te a m e t a la k ita n i a té m a ta n u lm á n y k id o lg o z á s á r a . A te a m e t ir á n y itó vezető sz o ro s eg y ü ttm ű k ö d ésb en van a tá jé k o z ta tá s i in té z m é n y s z a k ­ e m b e r e iv e l és r a jtu k k e r e s z tü l , ille tv e v e lü k e g y ü tt á lla n d ó a n k o n z u ltá l a m e g ­ r e n d e l ő i n t é z m é n n y e l . íg y b i z t o s i t h a t ó , h o g y a z a d o t t h e l y z e t r e v o n a t k o z ó l e g ­ jo b b m e g o l d á s o k k e r ü l j e n e k k i d o l g o z á s r a é s a t é m a t a n u l m á n y i d ő b e n , a z e r e d e ­ ti fe lté te le k n e k m e g f e le lő e n k é s z ü ljö n e l. A fen tiek b en e m l it é s t te tte m az in f o rm á c ió k " f e lk é s z ü l é s r e " ir á n y u ló f e l­ d o lg o z á s á r ó l, a M ÉM I n f o r m á c ió s K ö zp o n tja k ö z g a z d a s á g i o s z tá ly a k e r e té b e n . A fe ld o lg o z á s e z e n i r á n y á t az in d o k o lja, hogy az o s z tá ly s z á m o s e s e t b e n kap a fe ls ő ir á n y itó s z e r v e k tő l oly an fe la d a to t, a m e ly e t rö v id h a tá r id ő n b e lü l k e ll m e g o ld a n ia . Ily e n e k pl. m a g a s s z in t ü k ü ld ö tts é g e k k ü lfö ld i lá to g a tá s a e s e t é n a m e g lá to g a to tt o rs z á g é le lm is z e r g a z d a s á g i h e ly z e té re v o n atk o zó tá j é k o z ta t á s , vagy k ü lfö ld i m a g a s s z in t ü k ü ld ö tts é g é r k e z é s e e s e t é n u g y e n e z a v endég d ele­ g á c ió o r s z á g a te k in te té b e n . H aso n ló ren d k ív ü li in fo rm á c ió ig é n y m e r ü lh e t fel t e r m e l é s i és e llá tá s i k é r d é s e k v o n atk o zá sáb an , a te r m e l é s fe jlő d é si ir á n y a t e ­ k in te té b e n b iz o n y o s t e r m é k e k r e n é z v e , a g r á r p o l i t i k a i c é lk i tű z é s e k t e r é n stb. E z e k e t a z in f o r m á c ió ig é n y e k e t r e n d s z e r i n t ig en s z o r o s h a tá r id ő v e l k e ll k ie l é ­ g íte n i. A bból a c é lb ó l, hogy az ily e n je lle g ű ig é n y e k k i e l é g í t é s é t m e g o ld h a s s u k , r e n d s z e r e s í te t tü k m unkánkban a g a z d a sá g i in fo rm á c ió k " f e lk é s z ü lé s i" feld o lg o ­ zását. Az in fo rm á c ió fe lk é s z ü lé s i fe ld o lg o z á sá n azt é rtjü k , hogy az o s z tá ly d o ­ k u m e n tá c ió s fe ltá r á s t és in fo rm á c ió k e re s é s t végző m u n k a tá rs a i m unk áju k s o ­ r á n f e lje g y z é s e k e t k é s z íte n e k o lyan in f o r m á c ió k k a l k a p c s o la tb a n , a m e ly e k a k é ső b b ie k s o rá n s z á m ítá s b a jö h etn ek a fe lm e rü lő re n d k ív ü li in fo rm á c ió ig é n y e k k ie lé g íté s e te k in tetéb en . A fe ltá r ó , illetv e in f o r m á c ió f e ltá r ó m u n k a tá r s a k tö b b n y e l v e t i s m e r ő , e g y e t e m i k é p z e t t s é g ű , a h a z a i é l e l m i s z e r g a z d a s á g g a z d a ­ s á g i p r o b l é m á i t jól i s m e r ő s z a k e m b e r e k , a k ik ú g y s z ó lv á n n a p r a k é s z e n t á j é ­ k o z o tta k a m u n k a te rü le tü k e t ille tő e n fe lm e rü lő k é rd é s e k b e n m in d h a zai, m in d ped ig k ü lfö ld i v is z o n y la tb a n . Az u tó b b i id ő b en f e l m e r ü lt a n n a k a g o n d o la ta , hogy e z e k e t a feld o lg o zo tt fe lk é s z ü lé s i in fo rm á c ió k a t, lé n y e g re ir á n y u ló ad a to k k a l és ö s s z e f o g la lá s s a l k a rto n la p o k r a rö g z its ü k és e z z e l m e g t e r e m ts ü k egy könnyen k e z e lh e tő , e g y sz e rű m eg o ld ású , é le lm is z e rg a z d a s á g i je lle g ű k ö z g a z d a sá g i a d a t­ tá r a la p jait. A fenti rö v id á tte k in té s a k ö z g a z d a s á g i je lle g ű t á j é k o z ta t á s h e ly z e té t k iv á n ta b e m u ta tn i az é le lm i s z e r g a z d a s á g b a n , főképp a M É M I n f o rm á c ió s K ö z ­ p o n tja ily e n je lle g ű m u n k á já v a l fo g la lk o z v a . A k ö z g a z d a s á g i je lle g ű in f o rm á c ió k i r á n t i é r d e k l ő d é s a j ö v ő b e n m é g j o b b a n f o k o z ó d n i fog é s e z a l ó l a z é l e l m i s z e r g a z d a s á g s e m le h e t k iv é te l. E z t a fo k o z o tt ig é n y t e l s ő s o r b a n a M É M I n f o r m á ­ c ió s K ö z p o n tjá n a k k e ll k ie lé g íte n ie , m i v e l a k ö z g a z d a s á g i i n f o r m á c ió v a l foglal­ kozó többi o rs z á g o s je lle g ű tá jé k o z ta tá s i s z e r v e k te v é k e n y s é g e é le l m i s z e r g a z d a ­ sá g i k é r d é s e k r e c s a k v é le t le n s z e r ű e n t e r j e d k i. E n n e k tu d a t á b a n és fig y e le m b e v é te lé v e l kell m e g s z e r v e z n i a k ö z g a z d a sá g i je lle g ű tá j é k o z ta t á s i te v é k e n y sé g e t, hogy uj m ó d s z e r e k b e v e z e t é s é v e l n é p g a z d a s á g u n k e z e n d ö n tő ág a ily e n je lle g ű in ­ f o r m á c i ó s ig é n y é i s t e l j e s k i e l é g í t é s t n y e r h e s s e n . 248

KITEKINTÉS

A könyv a modem társadalom fejlődésében

,

L a p u n k 1 97 3 . é v i 4. s z á m á b a n ( 4 5 7 458. p .) h ir t a d tu n k a r r ó l , hogy B e lg r á d b a n 197 3. á p r i l i s e l e j é n a v a t t á k f e l a z uj S zerb N e m z e ti K ö n y v tá ra t, s hogy ebből az a lk alo m b ó l n e m z e tk ö z i s z e m i­ n á r i u m o t is r e n d e z t e k "A k ö n y v a m o ­ d e rn tá rs a d a lo m fe jlő d é sé b e n ” cim m el. M ost kezünkben van a k o n fe re n c ia e lő ­ a d á s a it ta r t a l m a z ó k ötet, a z a lá b b ia k b a n e n n e k k ö z ö l j ü k k i v o n a t á t . (A t ö m ö r i t é s ANGYAL E rz s é b e t m u n kája).

”A s z a k e m b e r e k n e k e z e n a m a g a m ű fa já b a n e g y ed ü lá lló v á lla lk o z á s á n J u g o s z lá v iá b a n e lő s z ö r v e tte k r é s z t a k ö n y v tá ro s o k m e lle tt a tu d o m á n y és a k u ltú ra d o lg o zó i, k ö z é le ti s z e m é ly is é g e k , k iad ó - és k ö n y v te r je s z tő v á lla la ­ tok k é p v is e lő i v a la m e n n y i ju g o s z lá v k ö z tá r s a s á g b ó l, A u s z tr ia , B e lg iu m , B u l­ g á r ia , C s e h s z lo v á k ia , NDK, F r a n c i a o r s z á g , H o llan d ia, O la s z o r s z á g , K a n a ­ d a, M a g y a r o r s z á g , L e n g y e lo r s z á g , N SZK , SZU, S v ájc, T u n is z é s A n g lia k ö n y v tárü g y i s z a k e m b e r e i, v a la m in t az IF L A és az UNESCO k é p v is e lő i. A s z e m i n á r i u m c é l j a a n n a k m e g v i t a t á s a v o lt, h o g y a n h a tn a k a k ü lö n b ö z ő té n y e ­ zők a k ö n y v k ia d á s ra és k ö n y v te r je s z té s r e , m ily e n p ó to lh a ta tla n s z e r e p e van a könyvnek a k é p z é s b e n és a tu d o m án y o s m u n k áb an , m ily e n a v is z o n y a a k o r s z e ­ rű tö m e g k o m m u n ik á c ió s eszk ö zö k h ö z — a rád ió h o z, a film h e z , a te le v íz ió h o z . B á r a n e m z e t k ö z i t a l á l k o z ó k e r e d m é n y e i c s a k b i z o n y o s id ő e l m ú l t á v a l k a p h a tn a k i g a z i é r t é k e l é s t , úgy gond o lju k , hogy a s z e m i n á r i u m o n e g y e té r té s a la k u lt ki a b b a n , hogy a könyv ir á n ti ” s z o m j” m é g e g y re fo ly tató d ik , ha fig y e ­ le m b e v e s s z ü k a z ú jo n n a n f e l s z a b a d u l t n é p e k v ilá g á t és a (felnőtt) a n a lf a b é tá k 90 0 m i l l i ó s s e r e g é t . A t á r s a d a l o m n a k v i s e l n i e k e l l a f e l e l ő s s é g e t a n n a k b i z t o ­ s í t á s á é r t , h o g y m in d e n e m b e r s z á m á r a e lé r h e tő legyen a k ö n y v ek h a s z n á l a tá ­ n ak le h e tő s é g e , hogy a könyv m in d e n n a p i é le tü k a lk o tó r é s z é v é v á ljo n ; hogy a k ö n y v a l e h e t ő l e g g y o r s a b b a n m e g t a l á l j a az u t a t a z o l v a s ó k h o z a n n a k k ö v e t k e z ­ té b e n , hogy a s z e r z ő - k ia d ó - k ö n y v k e r e s k e d e le m - k ö n y v tá r lá n c o la t m in d e g y ik té n y e z ő je t e l j e s i t i k ö te le s s é g é t, h is z e n a könyv a fo rd u la to t h o z ó m o d e r n te c h n i­ k ai e s z k ö z ö k m e l le t t to v á b b ra is fe lü lm ú lh a ta tla n tö m e g k o m m u n ik á c ió s e sz k ö z m arad. T é n y e z ő k e g é s z " lá n c o la ta ” léte z ik , m e ly e k m e g fe le ln e k a n n ak a s z e ­ rep n ek , m e l y e t a könyv a m o d e r n tá r s a d a lo m fe jlő d é sé b e n b e tö lt — a s z e r z ő , tő i e g é s z a k ö n y v tá r a k ig . A k ü lö n b ö z ő o r s z á g o k b a n e v o n a l e g y e s " l á n c s z e m e i ” 249

k is e b b vagy nagyobb m é r té k b e n k ü lö n b ö zn ek . A z utó b b i é v ek b en a z e g y e s fa k ­ to r o k k ö zö tti v iszo n y n éh a v á ls á g b a ju to tt és e z la s s ít o tt a a könyv te r j e d é s é t , p o n to sab b an tö m e g e s h a s z n á la tá t. A fe n te m lite tt té v e d é s e k tő l, s v á ls á g o k a i­ tól fü g g e tle n ü l m e g o ld á s t k e ll ta lá ln i a könyv f e jlő d é s e é r d e k é b e n . A N e m z e t ­ k ö zi Könyvév, m e ly az UNESCO h iv a ta lo s é rté k e lé s e s z e r in t n a g y s z e r ű e r e d ­ m é n y e k k e l j á r t és so k h a s z n o s és fonto s v á lla lk o z á s t in d íto tt el a z z a l a c é lla l, hogy m e g g y o r s u ljo n a könyv te r je d é s e v ilá g s z e r te , m e g v a ló s íto tta a k iad ó k r é ­ g i á l m á t : m e g h o z t a a ’’T h e O h a r t e r of t h e B o o k 1' e l f o g a d á s á t , a m i b e n h a t h i ­ v a ta lo s s z e r v e z e t f e je z te ki a könyv jö v ő jé b e v e te tt h ité t. A bból k iin d u lv a, hogy k o ru n k b a n a n e m z e ti k ö n y v te r m é s legnagyobb fo ­ g y a s z tó i a k ö n y v tá ra k , h a n g s ú ly o z tá k a kiad ó k és k ö n y v tá r a k k ö z ö tti e g y ü ttm ű ­ ködés ja v ítá s á n a k és s z o ro s a b b á té te lé n e k s z ü k s é g e s s é g é t. E z z e l k a p c so la tb a n azt v e tté k fig y elem b e, hogy sok o r s z á g b a n a k ö n y v tá ra k fo g la ljá k e l a legfon­ to sab b p o zíció t a könyvvel k a p c s o la to s te r ü le te k e n . A n y u g ati o rs z á g o k tö b b s é ­ g é b e n a k ö n y v t á r a k v á s á r o l j á k m e g a g y e r e k k ö n y v e k e t p l , e g é s z 90 s z á z a l é k i g fe lm e n ő a rá n y b a n , a z U S A -b an p ed ig a k ö n y v te r m é s fe le k e r ü l n y ilv á n o s i n t é z ­ m é n y e k b e . A s z o c i a l i s t a o r s z á g o k b a n a h e l y z e t m é g jo b b : a h o g y a S z e m i n á r i u ­ m o n e l h a n g z o t t , 197 3 - b a n a S Z U - b a n k b . 100 m ü m i n t e g y 50 0 e z e r p é l d á n y k i ­ z á ró la g a k ö n y v tá ra k s z á m á r a le tt k iad v a. K ö v e tk e z é sk é p p s z ü k s é g e s , a s z é l e s ­ k ö r ű e g y m ü ttm ü k ö d é s a k ö n y v tá r a k é s k ia d ó k k ö z ö tt a n n á l i s in k áb b , m e r t e z z e l k i z á r ó d i k a z é r d e k e l l e n t é t l e h e t ő s é g e , s ő t a z is e l h a n g z o t t , h o g y b i z o n y o s o r s z á ­ gokban a k ö n y v tá ri h á ló z a t a k ö n y v k iad ás é lte tő e r e j e . A könyv h a s z n á la tá n a k , o lv a s á s á n a k m e g s z e r v e z é s e a k ö n y v tá r a k eg y ik a la p v e tő fe la d a ta , te h á t e lő f e lté te l jó k ö n y v tá r h á ló z a t m e g l é te , hogy a könyv v aló b an e lé r h e tő leg y en az o lv a s ó k s z é le s k ö re s z á m á r a . T e k in té ly e s s z a k e m b e re k v élem én y e s z e r in t az o lv a s á s tá r s a d a lm i je le n ­ ség, e g y á lta lá n n e m in d iv id u á lis fo ly a m a t, ahogy e z t g y a k r a n m e g je g y z ik . A m o d e r n é le tk ö rü lm é n y e k , az in f o r m á c ió á r a d a t, a k u ltú ra d e m o k r a tiz á ló d á s a és a t e r m e l é s e g y re bo ny olultabb v o lta az o lv a s á s ir á n t i t á r s a d a l m i ig én y t e r ő s i ­ tik és oda v ezetn ek , hogy az o lv a s á s a m in d e n n a p i élet e lv á la s z th a ta tla n r é s z e l e s z —h a n g z o t t e l a S z e m i n á r i u m o n . A z o l v a s á s f o l y a m a t á b a n a z e m b e r m e g ­ h a tá r o z o tt s z o c iá lis -p s z ic h o ló g ia i v iszo n y b a k e r ü l a kön y v v el — R o b e rt E s c a r p i t s z a v a it id ézv e: "A z o lv a s á s te r j e d é s e , a könyv i r á n t i s z ü k s é g le t e g y ­ á l t a l á n n e m s e m l e g e s do lo g . Ig e n s z o r o s k a p c s o l a ta v an a z id e o ló g iá v a l. N e fe le d k e z z ü n k m eg a r r ó l , hogy a tu d o m á n y o s f o r r a d a lo m A n g liá b a n , a f e lv ilá ­ go su lt ra c io n a liz m u s F ra n c ia o rsz á g b a n , a m a rx iz m u s e s z m é i a S Z U -ban k ez­ d e ttő l s z é le s k ö n y v k u ltú rá ra a la p o z tá k s ik e rü k e t. " Sok o r s z á g b a n s p e c iá lis in té z e te k fo g la lk o z n a k a könyv h a s z n á la tá n a k t a ­ n u lm á n y o z á s á v a l, m e g v iz s g á ljá k a z o lv a s á s n a k a s z a b a d i d ő s tr u k tu r á b a n e lfo g ­ la lt h e ly é t és a k ö lc s ö n h a tá s t a könyv és a tö m e g k o m m u n ik á c ió m á s e s z k ö z e i k ö zö tt. E z e k a v iz s g á ló d á so k a tö m e g o lv a s á s fe jlő d é s é n e k ú tjá t v ilá g ítjá k m eg és p ro g n ó z ist adnak. T e rm é s z e te s e n a tö m eg o lv asás s z e rv e z e té n e k n e m z e ti r e n d s z e r é b e n az alap v e tő in té z m é n y e k a k ö n y v tá ra k , m e ly e k a könyv t e r j e s z ­ t é s é v e l k a p c s o la to s f e la d a ta ik a t, s z e r e p ü k e t uj, k o r s z e r ű m ó d o n é r t e l m e z i k . A k ö n y v a l e g r é g i b b , de m a m á r e g y á l t a l á n n e m e g y e d ü l i i n f o r m á c i ó s e s z k ö z . A h u sz a d ik s z á z a d igen sok ú ja t ho zo tt az in f o r m á c ió á ta d á s te r ü le té n . A r á d ió , a film , a te le v íz ió m e g j e le n é s e , n a g y s z e r ű le h e t ő s é g e i k é s e r ő s b e ­ fo ly á s u k a h a ll g a tó s á g r a oda h a to tta k , hogy az u tó b b i é v e k b e n ig e n g y a k r a n t á r ­ g y a ltá k a könyv é s a többi tö m e g k o m m u n ik á c ió s e s z k ö z v is z o n y á n a k k é r d é s é t . De a k ö n y v tá ro so k , k u ltu rs z o c io ló g u s o k é r t é k e lé s e a r r ó l g y ő z m eg b enn ü n k et, 250

h o g y n in c s ok a z a g g o d a l o m r a . A n n a k e l l e n é r e , h ogy a rá d ió , a f i lm é s főleg a te le v iz ió az in f o r m á c ió e g y e s te r ü le t e it m e g h ó d íto ttá k , a m e ly e k e n a könyv h o s s z ú é v tiz e d e k e n át v ita th a ta tla n e g y e d u ra lm a t é lv e z e tt — a könyv m é g is közv ev itő m a r a d t a z i s m e r e t e k á ta d á s á b a n , ső t s z é l e s ít e tt e is h a tó k ö r é t. A könyvés fo ly ó ira tc im e k é s p é ld á n y s z á m o k v ilá g s z e r te ta p a s z ta lh a tó álla n d ó n ö v e k e ­ d é s é n e k k ö r ü lm é n y e i k ö zö tt n e m le h e t sz ó a tö m e g k o m m u n ik á c ió s e sz k ö z ö k k ö z ti k o n k u r r e n c i á r ó l é s fő leg a könyv v a la m if é le h a ld o k lá s á r ó l. C s u p á n a r r ó l , hogy m e g k e ll ta lá ln i a leh ető le g r a c io n á lis a b b e g y ü ttm ű k ö d é s t a tö m e g k o m m u ­ n ik á c ió s e s z k ö z ö k é s a k ö zü lü k k é ts é g te le n ü l leg fo n to sab b e s z k ö z , a könyv k ö ­ zö tt. "A könyv a m o d e r n tá r s a d a l o m fe jlő d é sé b e n " c. n e m z e tk ö z i s z e m in á r iu m m eg g y ő ző e n e r ő s ite tte m eg a könyvnek m int k u ltu rá lis é rté k n e k p rim á tu s á t, a z t a té n y t, ho g y a la p v e tő fo n to s s á g a van a k o r s z e r ű t á r s a d a l o m fe jlő d é s é b e n , fü g g e tle n ü l a g a z d a s á g i f e j le t ts é g fo k átó l, de tü k r ö z v e a z e g y e s o r s z á g o k t á r ­ s a d a lm i-p o litik a i k ü lö n b sé g e it és a la k o s sá g m ű v e lts é g é b e n m e g lé v ő e l t é r é s e ­ k et. T e k in te tte l a S z e m in á riu m nagy je le n tő s é g é re , a je le n k ö te tb e n k ö z z é te s s z ü k az e lh a n g z á s so rre n d jé b e n a S zem in á riu m e lő a d á sa it és b e s z á m o ló it.

A KÖNYV ÉS K ÖN YV TÁ RÜG Y H E L Y Z E T E A S Z E R B S Z O C I A L I S T A K Ö Z T Á R S*A S Á G B A N S z v e s z t is z l a v D JU R IC N e m te k in tv e a k iad ó i te v é k e n y sé g n e k a z t a k é ts é g te le n h a la d á s á t, m e ly ­ n ek a la p já n J u g o s z lá v ia a k ö z e p e se n fejlett o rs z á g o k közé ta r to z ik — noha 1 9 7 1 -b e n , a m i k o r 9815 m ü v e t je l e n te t e tt m e g , a tiz e d ik h e ly e t fo g la lta el a v i­ lá g o n — a z u tó b b i é v e k b e n e g y r e in k áb b v itá k fo ly n a k a k ö nyv s z a b á l y o z a t l a n h e ly z e té rő l, a k ia d ó i te v é k e n y sé g v á ls á g á ró l, a könyvnek m in t a k u ltu rá lis fe j­ lő d és e s z k ö z é n e k m e l l ő z é s é r ő l . A könyvhöz v a ló v isz o n y és a könyv t á r s a d a l m i- g a z d a s á g i h e ly z e te n em h a la d ta k eg y ü tt a t á r s a d a l m i fe jlő d é s ü te m é v e l, m e g s z a k a d ta k a k a p c s o la to k a s z e r z ő — k ia d ó — k ö n y v tá r o s — o lv a s ó von al k o m p o n e n s e i k ö zö tt, e g y e n e tle ­ n ü l n ő tte k a k ö n y v tá r i állo m á n y o k . Az e le m z é s e k k im u ta ttá k , hogy S z e r b i á ­ b a n 4 7 4 8 k ö n y v t á r v a n (3 0 3 4 i s k o l a i , 1714 t u d o m á n y o s , s z a k , f ő i s k o l a i é s k ö z ­ m ű v e l ő d é s i ) , a z ö s s z á l l o m á n y 17 522 3 44 k ö t e t , a m i n é g y m i l l i ó p é l d á n n y a l k e ­ v e s e b b , m i n t J u g o s z l á v i a é v i k ö n y v t e r m é s e . S z e r b i á b a n e g y l a k o s r a 2, 01 k ö n y v ju t, s ez lé n y e g e s e n a la c so n y a b b a k iseb b k ö n y v k iad ásu o rs z á g o k k ö z e p e s m u ­ ta tó in á l. E z t a h e l y z e t e t n y u g ta la n ító n a k Ítélv e a s z e r b k ö n y v tá r o s - k o n g r e s s z u s 1971. o k b ó b e ré b e n elfo g a d ta a k ö n y v tárü g y f e jle s z té s é n e k tiz é v e s p r o g r a m já t. E z a v á lla lk o z á s , m e ly n e k m e g v a l ó s í tá s á b a n k ö n y v tá ri d o lgo zók m e l l e t t r é s z t v e s z n e k a k ö z t á r s a s á g i l l e t é k e s s z e r v e i i s , a z t t ű z t e ki c é l j á u l , h o g y 1 9 8 0 - r a b e h o z z a a l e m a r a d á s t é s g y ö k e re s v á lto z á s t hajt v é g re a k ö n y v tá rü g y b e n . A k ö n y v tá rü g y f e j l e s z t é s é n e k p r o g r a m j a k e r e té b e n fontos s z e r e p e t k a p a N e m z e ­ ti K ö n y v tá r. E z uj é p ü le té n e k m e g n y itá s a r é v é n és an y ag i f e j l e s z t é s e r e d m é ­ n y e k é p p b i z t o s i t j a a f e l t é t e l e k e t uj m u n k a e r ő s t r u k t u r a s z á m á r a , e z e n k i v ü l a m e g f e l e l ő á g a z a t i é s s z e r v e z e t i f e l a d a t o k e l l á t á s á t is v á l l a l j a .

251

A KÖNYV S Z E R E P E A M ODERN TÁ R SA D A LO M B A N R o b e rt E S C A R P IT A z a u d io v izu ális k o m m u n ik á c ió s e sz k ö z ö k g y o rs fe jlő d é s é tő l a könyv j ö ­ v ő je b i z o n y t a l a n n á v á l i k . A z e m l i t e t t e s z k ö z ö k k e l e g y r e t ö b b e n é l n e k , d e e n ­ n ek e ll e n é r e n e m in d o k o lt a g g ó d n i a könyv s o r s a m i a t t a k k o r , a m i k o r egy s o r o r s z á g b a n a r á d i ó - és t e l e v iz i ó s k é s z ü l é k e k s z á m a c s a k 4 - 5 % - k a l nő é v e n te , a z e g é s z v ilá g o n folyó in te n z iv k é p z é s m i a t t a k ö n y v k ia d á s v is z o n t s o s e m l á ­ to tt m é r e t e k b e n e m e l k e d ik . N a g y o n g y o r s a n nő a p a p i r s z ü k s é g l e t , a k ö n y v - é s fo ly ó ira tk ia d á s b a n n in cs p an g á s. C sa k h o g y a n n ak e lle n é r e , hogy 1 9 7 0 -b en a k ö n y v k ia d á s a z e g é s z v ilág o n 500 000 m ü v e t , 7 - 8 m i l l i á r d p é l d á n y t t e t t k i , e n n e k 4 3 % - a E u r ó p á b a n j e l e n t m e g a S z o v j e t u n i ó t m é g n e m i s s z á m i t v a . íg y a z e m b e r i s é g n é g y ö t ö d e s z ó s z e rin t könyv n é lk ü l él. F e la d a ta in k n a k , fe le lő ss é g ü n k n e k a r r a k e ll irá n y u ln ia , hogy a könyv a la ­ k o s s á g m in d e n r é t e g é h e z e lju s s o n , t e r j e d é s e a világ m i n d e n r é s z é n e g y e n s ú ly ­ b an leg y en . N e m c s a k a film , a rá d ió , a te le v iz ió m e g j e le n é s e sz ü lte a könyv jö v ő jé v e l k a p c so la to s k é ts é g e k e t. E lő id é z te az a je le n s é g is , hogy az e m b e re k , főleg a fe ln ő tte k e g y re k e v e s e b b e t o lv a s n a k . E z é r t f e l té t le n ü l s z ü k s é g e s a k ö z ­ m ű v e lő d é s i k ö n y v tá ra k r e n d s z e r é t oly an k é p z e tt k ö n y v tá r o s o k k a l e llá tn i, ak ik k é p e se k n é p s z e rü s ite n i a könyvet és az o lv a s á st m ég g y e rm e k k o rb a n . A könyv­ tá r n a k d in a m ik u s , m o zg ék o n y in té z m é n y n e k k e ll lennie, á llo m á n y á t állan d ó an fel k e ll u jita n ia , a könyveknek fe lté tle n ü l e l k e ll ju tn iu k az o lv a s ó k k e z é b e . A z uj t i p u s u k ö n y v t á r r a t ö b b f é l e uj f e l a d a t h á r u l . M i n d e n e k e l ő t t a z i n f r a ­ s t r u k t ú r a k ié p ité s e fo n to s, fe jlő d ő k ö n y v tá r h á ló z a t, k ö t e l e s p é l d á n y - s z o l g á l t a t á s , n e m z e ti b ib lio g r á f ia — b á z is k é n t p e d ig jó l s z e r v e z e t t n e m z e t i k ö n y v tá r . N y ilv án v aló , hogy az a u d io - v iz u á lis in f o rm á c ió s e s z k ö z ö k m e lle tt, a m e ­ ly ek n e m tu d n á n a k lé te z n i az Í r o tt s z ó n é lk ü l, a könyv is m e g m a r a d i n f o r m á ­ c ió s e s z k ö z n e k , m e ly le h e tő v é t e s z i az e s e m é n y e k k o r o n o ló g ia i r e n d jé n e k k i ­ s z á m ítá s á t, az is m é te lt in te r p r e tá lá s t és a re tro s p e k tív k ritik á t.

A Z O LV ASÁ S S Z O C IÁ L IS P R O B L É M Á I O gan S z te p a n o v ic s C S U B A R 'JA N A N e m z e tk ö z i K önyvév fo ly a m á n le z a jlo tt s z á m o s v á lla lk o z á s b ó l adódó ta p a s z ta la to k az o lv a s á s e lm é le té n e k és g y a k o rla tá n a k te r é n a r r a k ö te le z n e k b e n n ü n k e t, hogy ú jr a a könyv és o lv a s á s k ia p a d h a ta tla n té m á já h o z fo rd u lju n k , m e g v i z s g á l v a a m e g t e tt u ta t és k í s é r l e t e t te g y ü n k m e g h a t á r o z n i az " e m b e r é s k ö ny v " k o m m u n ik á c ió s k a p c s o la t to v áb b i fe jlő d é s é n e k ú tja it. A könyv k ö r f o r g á s á b a n az o lv a s á s p r o b lé m á in a k ta n u lm á n y o z á s a ig en fo n to s , és c s a k k ü lö n b ö ző tu d o m á n y á g a k ( s z o c io ló g ia i, t ö r t é n e l e m , p s z i c h o ló ­ g ia i, k ö n y v tá r tu d o m á n y , in f o r m a tik a ) le g s z o r o s a b b e g y ü ttm ű k ö d é s é n e k b á z i s á n m ű k öd het. H a a k ö z e lm ú ltb a n e ls ő s o rb a n az o lv a s á s p s z ic h o ló g ia i, egyéni m e g k ö z e ­ l í t é s é t d o l g o z t á k k i, ú g y n a p j a i n k b a n e g y r e n a g y o b b h a n g s ú l y t k a p a z o l v a s á s s z o c iá lis je le n tő s é g e . A könyv k ö rfo rg á s á n a k m in t e s z m é k és is m e r e t e k t e r ­ je d é s i fo rm á já n a k c sa k sz o ciális m e g k ö z e líté se b iz to s íth a tja e c irk u lá c ió a la p v e tő e lm é le ti je le n tő s é g é n e k k o n k ré t m e g v ilá g ítá s á t, g y a k o rla ti p e r s p e k ­ tív á já n a k k ije lö lé sé t. 252

A S zo v jetu n ió b an a legkülönbözőbb tip u su o lv a s ó k a t egye s iti az o lv a s á s fo ly am ata, é rv é n y e s ü l a k ö n y v k iv á la sz tá sb a n a tá r s a d a lm i h a tá s . K orunkban a s z o v je t e m b e r e k o lv a s n a k leg tö b b e t a v ilág o n . A 2 0 -a s év ek h ez k é p e s t az o lv a só k s z á m a m in te g y m e g k é ts z e r e z ő d ö tt. N ap jain k b a n a k tu ális felad at a könyv pro paganda m e g s z e rv e z é s é b e n a tö ­ m e g k o m m u n ik á c ió v a la m e n n y i e s z k ö z é n e k k o o r d in á lá s a . B á r m a a S zo v jetu n ió la k o s s á g á n a k k é th a r m a d r é s z e á lla n d ó o lv a s ó és h a s z n á lja a k ö n y v tá ra k a t, to ­ v á b b i c é l e l é r n i a z t, h o g y a z e g é s z la k o s s á g r e n d s z e r e s o lv a s ó v á le g y e n .

A KÖNYV A MAI FR A N C IA O R SZÁ G B A N E tien n e D EN N ER Y A m ű v e lő d é s p o litik á b a n és F r a n c i a o r s z á g k u ltu rá lis fe jlő d é s é b e n a könyv to v á b b r a is a t á r s a d a l o m é p ité s é n e k és fe jlő d é s é n e k ala p v e tő e s z k ö z e m a r a d . A tv k o n k u r r e n c i á j a e l l e n é r e s e m le h e t t a p a s z t a l n i , hog y a z e m b e r e k m o s t k e v e s e b b e t o l v a s n á n a k m i n t a z e l ő t t . E r ő s e n nő a " t e l j e s é r e t t s é g e t e l é r t " o l v a s ók ~ k ö z t ü k a f e l s ő f o k ú i s k o l á s d i á k o k — s z á m a , de a k ö n y v k i a d á s i s k é t ­ s z e r e s é r e n ő t t F r a n c i a o r s z á g b a n I 9 6 0 é s 1970 k ö z ö t t . A z an y ag i e sz k ö z ö k n ö v ek ed ési te m p ó ja és az o lv asás je lle g z e te s s é g e t e r m é s z e t e s e n t á r s a d a l m i k a t e g ó r i á k t ó l f ü g g ő e n v á l t o z i k : a z o l v a s á s fü g g a k é p z e tts é g s z i n tj é tő l és a z u r b a n i z á c ió fo k átó l. A m i a h ú sz év en fe lü li f r a n c iá ­ k a t i l l e t i — 53, 5 % - u k k ö n y v v á s á r l ó , d e h á r o m n e g y e d r é s z ü k h a v i e g y k ö n y v n é l n e m v e s z tö b b e t , u g y a n a k k o r 22, 5% év i 2 - 6 k ö n y v e t v á s á r o l . F r a n c i a o r s z á g b a n a z u tó b b i év e k b e n je le n tő s e r ő f e s z í t é s e k e t te t te k az o lv a s á s f e j le s z té s é r e és az á lla m n a g y m é rté k b e n tá m o g atja e z e k e t a v állalk o ­ z áso k at (v áro si k ö n y v tárak lé te s íté s e , m ozg ó k ö n y v tárak tev ék e n y ség e a fa l­ vakban). A f r a n c ia K ö n y v tá ri Ig a z g a tó sá g a k tu á lis c é lja i a r r a irá n y u ln a k , hogy uj o lv a s ó k a t v o n ja n a k b e o ly m ó d o n , hog y e l s ő s o r b a n a g y e r m e k e k o l v a s á s i te v é k e n y s é g é t a k tiv iz á ljá k . F o n to s c é lk itű z é s m ég a k ö n y v tá ri s z o lg á lta tá s o k e r ő te lje s f e jle s z té s e a falv ak ban és a m u n k á s te le p ü lé se k e n . N e m c s a k a k ö nyvek t e r j e s z t é s é t k e ll s z o rg a lm a z n i, h a n e m a z o lv a s á s i s z o k á s o k f e j l ő d é s é t is , m i v e l c s a k ily m ó d o n é r h e t ő el, hog y a k u l t ú r a és a tá r s a d a l m i i s m e r e t e k m in d e n e m b e r s z á m á r a e lé rh e tő k leg y en e k .

A K ÖNYVKULTÚRA F E JL E S Z T É S E A KÖNYVTÁRAK Á LT A L H e r m a n L IB A E R S A z o k ró l az e rő f e s z íté s e k rő l b e sz é lv e , m ely ek könyvek e lő á llítá s á ra , m e g j a v í t á s á r a é s t e r j e s z t é s é r e v o n atk o zn a k , h a n g s ú ly o z n i k e ll a k ö n y v tá r o ­ sok fe le lő s s é g é t a könyv n é p s z e rű s íté s e te rü le té n . A k ö n y v tá r o s o k e lfo g a d tá k a fe lh ív á s t, és az IF LA e lk é s z ít e tt e az E g y e ­ t e m e s B i b l i o g r á f i a i S z á m b a v é te l (E B SZ) s z é l e s p r o g r a m j á t , a m i j e l e n t ő s e n h a t a könyv n é p s z e r ű s í t é s é r e . Az E B SZ e r e je abból fakad, hogy tö r e k s z ik g y a k o r­ l a t i a s a n k ö z e l í t e n i a p r o b l é m á h o z : m i n d e n uj k ö n y v e t m i n é l e lő b b b e s z e r e z n i é s c s a k e g y s z e r (a k i b o c s á t ó o r s z á g b a n ) f e l d o l g o z n i — ú g y , h o g y a l e í r á s j e l e n ­ té k t e le n v á lt o z ta t á s o k k a l b á r h o l h a s z n á lh a tó leg y en . 253

A könyvek h o z z á fé rh e tő s é g e te r é n tá v o la b b i lép és a "k a ta lo g iz á lá s a k i­ a d á s id eje a la tt" — a m i a z t je le n ti, hogy m a g á b a n a k ö n y v b en e lh e ly e z h e tő az i l l e t ő m ü l e i r á s a — e z e n d o l g o z n a k a z U SA é s a S Z U K ö n y v t á r o s a i , a r r a t ö r e ­ ked v e, hogy m e g ta lá ljá k a kö zp o n ti k a ta lo g iz á lá s k é r d é s é n e k m e g o ld á s á t. E g y ­ re s z é le se b b k ö rb e n a lk a lm a z z á k a k o r s z e r ű te c h n ik a i e sz k ö z ö k e t a k ö n y v tá ro s te v é k e n y sé g b e n — é rtv e e zen a b ib lio g r á fia i l e i r á s a u to m a tiz á lt fo r m á já n a k e g y e z m é n y e s s é g é t. A k ö n y v tá ro so k v á lto z a tla n fe la d a ta , ső t e g y re fo n tosabb f e la d a ta a k ö ny vek p r o p a g á lá s a .N ö v e k v ő s z e r e p ju t a jö v ő b e n az is k o la i k ö n y v ­ tá ra k n a k .

A TUDOM ÁNYOS IRO DA LO M M E G FO R M Á LÁ SÁ N A K K É R D É S E I - H o rst KUNZE K orunk je lle m z ő je az e g y re e rő s ö d ő d if fe re n c iá ló d á s . V o n atk o zik ez a k ö n y v re is, a m e ly m á r ré g e n n e m e g y s é g e s k a te g ó r ia . A h a g y o m á n y o s könyv s z á z v a g y e n n é l i s tö b b t i p u s r a v á l t s z é t , s v e l ü k s z e m b e n u g y a n e n n y i r e k ü l ö n ­ b ö ző ig é n y e k á lln a k . A z o lv a só k ig én y ei le g d u rv á b b a n h á r o m c s o p o r t r a o s z th a tó k . A z o lv a só c é l j a l e h e t : a) s z ó r a k o z á s v a g y e g y s z e r ű e n a p u s z t a i d ő t ö l t é s , b) a m ű v é s z i é l v e z e t , c) a t á j é k o z ó d á s , v a l a m i l y e n i n f o r m á c i ó s z e r z é s e . M i n d e g y i k t e r ü l e ­ te n s z á m o s tov ább i e l á g a z á s s a l ta lá lk o z u n k . Legnagyobb v á lto z a to s s á g o t azo n b an az in f o rm á c ió t ny ú jtó könyv m u ta t. M égis van két á lta lá n o s k ö v etelm én y e ennek a te rü le tn e k . E z e k az i d ő s z e r ű s é g (vagyis a k é z ir a t leh ető le g g y o r s a b b m e g j e le n t e té s e ) é s a m a x i m á l i s h a s z n o s i t h a t ó s á g (eg y eb ek k ö zt p l. a k if o g á s ta la n o lv a s h a tó s á g r é v é n ) . Igen nagy h a n g sú ly e s ik a könyv c é l s z e r ű m e g f o r m á l á s á r a . I d e t a r t o z ó k é r d é ­ sek: v ilá g o s a d a to k a c im la p o n , r é s z l e t e s és jó l ta g o lt t a r t a l o m j e g y z é k , a l k a l ­ m a s b e v e z e té s , a szöveg áttek in th ető ta g o lá sa je l fo g a lm a z o tt c im e k k e l és a l­ c í m e k k e l , h i v a t k o z á s o k ( e z e k e t a la p a l j á n c é l s z e r ű e l h e l y e z n i , n e m a k ö n y v v é g é n ), c é l s z e r ű m u ta tó k (m indig a könyv v é g é n a h e l y ü k ! ) . K ü lö n le g e s s z a ­ b á ly o k é rv é n y e s e k a k é z ik ö n y v e k re . De a m o n o g r á f iá k k a l k a p c s o la tb a n is fon ­ to s le s z ö g e z n i, hogy tú lh a la d o tt az a n é z e t, m i s z e r i n t e z e k e t e le jé tő l a v égéig e lo l v a s s á k . M a m á r a m o n o g r á fiá k b a n is s z á m ta l a n e s e t b e n e g y s z e r ű e n k e r e s v a la m it a k u ta tó (e s e tle g c s a k egy ad ato t, e g y e tle n k é r d é s p o z itiv v agy n e g a tiv m e g v á l a s z o l á s á t ) . A k ü lö n le g e s p r o b l é m a a b b ó l ad ó d ik , hogy a tu d o m á n y o s k ö n y v v e l s z e m ­ b e n n e m e g y s é g e s , d if f e r e n c i á la t la n k ö z ö n s é g áll, h a n e m e z s a j á to s o lv a s ó i c s o p o r t o k r a o sz lik . E z é r t fo n to s a re d u n d a n c iá t a m i n i m u m r a c s ö k k e n te n i. Az a t e r m é s z e t e s , hogy a tu d o m án y tö r v é n y e i h a tá r o z z á k m e g a tu d o m á n y o s m ü a la k i s a j á t o s s á g a i t , ne ped ig f o r d ito t t m ó d s z e r r e l p r ó b á l k o z z u n k . H ogy e z s i ­ k e r ü ljö n , a k ö n y v tá ro s o k és d o k u m e n ta lis tá k é r té k e s t a p a s z t a l a t a i n é lk ü lö z h e ­ tetlen ek .

25 4

A Z O LV A SÁ SK U T A T Á SO K ÉS JE L E N T Ő S É G Ü K A KÖNYVTÁROSOK SZÁM ÁRA W ito ld S T A N K IEW IC Z K o ru n k b an a könyv nek és a k ö n y v tá ro so k n a k fontos s z e r e p e v an a k u lt ú r a t e r j e s z t é s é b e n é s a tu d o m á n y o k és a g a z d a s á g f e jle s z té s é b e n . Ahhoz, h o g y a k ö n y v t á r o s o k t e l j e s í t e n i t u d j á k e z e k e t a f e l a d a t o k a t uj m u n k a m ó d s z e ­ re k e t k e ll k ia la k íta n iu k . L e n g y e lo r s z á g k ö n y v tá rü g y e a k ö n y v tá ra k n a k és az egyéb in fo rm á c ió s s z o lg á lta tá s o k n a k e g y e tle n r e n d s z e r b e való i n t e g r á l á s á r a ir á n y u ló e r ő f e s z í t é ­ s e k s z e r in t m o d e r n iz á ló d ik . E nnek a te r v n e k m e g v a ló s ítá s á n d olg o zik a V a r ­ só i N e m z e ti K ö n y v tá r a h o z z á t a r to z ó Könyv é s O lv a s á s i In té z e t p ed ig e z t a m u n ­ k á t s e g íti elő a z z a l , hogy az o lv a s á s i sz o k á s o k a t és a k ö n y v tá r a k te v é k e n y s é ­ gét tan u lm án y o zza. A K önyv é s O lv a s á s i In té z e t k u ta tá s i t e r v e so k o lyan k é r d é s t fo g la l m a ­ g áb an , m e ly e k m e g o ld á s a k ije lö li a k ö n y v tárü g y m o d e r n iz á lá s á n a k ú tjá t. A n y ilv á n o s k ö n y v tá r a k a t é r in tő k u ta tá s o k k ö zö tt az e g y ik le g fo n to s a b b n a k az a c é lj a , hogy m e g h a t á r o z z a a könyv tá r s a d a l o m b a n b e tö ltö tt fu n k ció ját, a könyv h e ly é t a tá r s a d a lm i v á lto záso k b an és a k o rs z e rű k u ltú ráb an . A k u ta tá s o k m e g m u ta ttá k , hogy m it k e li m e g v á lto z ta tn i a n y ilv án o s könyv­ t á r a k á llo m á n y á n a k s z e r k e z e té b e n , m ily e n ir o d a lo m felé k ell o r ie n tá ln i a k ia d ó k a t, m e l y k ö n y v e k n e k k e ll e lé r h e tő k n e k len n i b á r m ik o r a k ö n y v e s b o lto k ­ b a n , h o g y a n h a t a k ö n y v a z o l v a s ó k m e g h a t á r o z o t t c s o p o r t j a i r a s t b . A tö b b é v e s k u t a t á s o k e r e d m é n y e i a z t m u t a t j á k , h o g y a l a k o s s á g 57%-át t e k i n t h e t j ü k o l v a s ó ­ n a k . A könyv a tö m e g k o m m u n ik á c ió s e s z k ö z ö k kö zö tt k ö z e p e s h e ly e t fo g lal el. M e g e lő z i a n a p ila p , a f o ly ó ir a t, a r á d ió és a te le v íz ió . A la k o s s á g 8 5 % -a olv as ú js á g o t, 7 1 % - a fo ly ó ira to t, 9 0 % -a h a llg a t rá d ió t, 7 0 % -a n é z i a te le v íz ió t. M ég is — n e m te k in tv e e z t a s o r r e n d e t — L e n g y e lo rs z á g b a n m a tö bb en o lv a s n a k m in t a m ú ltb a n b á r m ik o r .

A "K Ö N Y V V ÁLSÁG ÁN A K" NÉH ÁN Y A S P E K T U S A KÖNYVTÁROS SZ E M PO N T B Ó L R u d o lf F IE D L E R A z 1 9 7 2 - e s év, a N e m z e tk ö z i K ö n y v é v ,a z e g é s z v ilág o n a k önyv és az o l­ v a s á s k é r d é s é n e k le tt s z e n te lv e . E nagy n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s t h á r o m a la p v e ­ tő k é r d é s c s o p o r t i n d o k o l t a : 1. a h a r m a d i k v i l á g n a k a n y o m t a t o t t a n y a g i r á n t i n a g y i g é n y e , 2. s z á m o s f e j le t t o r s z á g könyvvel v a ló te l íte tts é g e , 3. a h a t a l m a s k ö n y v te r m é s , k ü lö n ö s e n a tu d o m á n y o s e lő a d á s o k , és je le n té s e k r e g is z tr á lá s á n a k és feld o lg o zásán ak n e h é z s é g e i. M in d h á ro m k é r d é s c s o p o r t ig en je le n tő s , és s z o r o s a n ö s s z e fü g g a könyv­ t á r a k m u n k á já v a l. A tu d o m án y fe jlő d é s é n e k m e g g y o r s u lá s a , a k u ta tá s o k s z á ­ m á n a k e m e l k e d é s e , a z e rő s ö d ő s p e c ia liz á ló d á s a kiadványok " ö z ö n é t" je le n tik . A z é v i á t l a g 6 0 0 0 0 0 k ö n y v e i m , 100 000 k ö r ü l i f o l y ó i r a t c í m a k ö n y v t á r ü g y b e n v a la m ifé le 'V á ls á g o t'1 okoz. 255

G ondos és r é s z le te s k a ta lo g iz á lá s ra van szü k ség , a té m a s z e r in ti fe ld o l­ g o z á s j ó r e n d s z e r é r e é s a k ö n y v tá r a k b a n uj m u n k a m ó d s z e r e k b e v e z e t é s é r e , h o g y a l e g r ö v i d e b b id ő a l a t t e l é r h e t ő l e g y e n a z o l v a s ó k s z á m á r a a s z ü k s é ­ ges ir o d a lo m . A k u ta tá so k k im u ta ttá k , hogy a s z a k e m b e r e k e lő tt a fontos iro d a l o m 8 0 - 9 0 % - a i s m e r e t l e n m a r a d , m i n t h o g y n i n c s m ó d j u k a z t e l o l v a s n i . I tt m é g a z e le k t r o m o s s z á m it á s te c h n i k a s e m tu d s e g íte n i, a m e l y p ed ig a jö v ő b e n ig en n ag y h a s z n á r a le s z a k ö n y v tá rü g y n e k . A m e g o ld á s t f e lté tle n ü l "a d a tb a n k o k " lé tre h o z á s á b a n k ell m e g ta lá ln i, k ü lö n ö sen a m ű s z a k i tu d o m án y o k te rü le té n , m ig a h u m án és tá rsa d a lo m tu d o m á n y o k e s e té b e n a könyvek és fo ly ó ira to k m e g ­ ő r z ik d o m in á ló s z e r e p ü k e t m in t a k é p z é s e s z k ö z e i vagy m in t a tu d o m án y m ű ­ sze re i.

A KÖNYV ÉS JU G O S Z L Á V IA K Ö N Y V T Á R Ü G Y É N E K MAI T E N D E N C IÁ I B ra n k o B ER C IC A k ö n y v tá r a k m u n k á ja a ttó l függ, h o g y h o g y a n é r t j ü k m e g a k ö nyv s z e r e ­ p é t. A könyv m in d e n e k e lő tt t á r s a d a l m i fu n k ció t t e l je s ít , s z e r e p e t j á t s z i k a k é p z é sb e n és a tá jé k o z ta tá s b a n . E s z e r in t a k ö n y v tár tá jé k o z ta tó és m ű v e lő ­ d é si in tézm én y , a m e ly a la k o s sá g v a lam en n y i k o ro s z tá ly á n a k ig én y eit k ö te le s k ie lé g íte n i. A ju g o s z lá v k ö n y v tárü g y a z ö n k o rm á n y z a t t á r s a d a l m i r e n d s z e r é n a lap u l. A k ö n y v tá ra k te r ü le ti k ö n y v tá ri re n d s z e re k b e n e g y esü ln ek , ez e k e n k e ­ r e s z tü l k ap cso ló d n ak a k ö z tá r s a s á g i re n d s z e re k b e , a m e ly e k e g y m á s s a l e g y ü tt­ m űködve in te g rá ló d n a k az e g y re s z é le s e b b n e m z e tk ö z i in f o rm á c ió s - d o k u m e n ­ tá c ió s re n d s z e re k b e . A k ö z m ű v e lő d é si k ö n y v tá ra k r e n d s z e r e k ie g é s z ü l az ü z e ­ m e k és o k ta tá si in té z m é n y e k k ö n y v tá ri h á ló z a ta iv a l. A fe jle sz té s te rv e v alam en nyi k ö n y v tárat e g y esíti az in te g rá lt in fo rm á ­ c ió s -d o k u m e n tá c ió s re n d s z e re k b e , az i s m e r e t e k á lla n d ó k ö r f o r g á s á n a k c é l j á ­ v al.

A Z IR O D A L M I E L L Á T Á S A K Ö N Y V TÁ R I H Á L Ó Z A T O N K E R E S Z T Ü L A Z N SZ K -B A N K urt K ÖSTER K ü lö n fé le p ro f ilú és m é r e t ű , k ü lö n b ö ző f e l s z e r e l t s é g ü k ö n y v tá r a k b i z ­ to s ítjá k az N S Z K -b an a la k o s s á g kö n y v ek k el v aló e ll á tá s á t. A h e ly i ir o d a lm i e lláto ttság b iz to s ítá s á ra e ls ő so rb a n az egyes in tézm én y ek h ez ta rto z ó könyv­ tá r a k á lln a k r e n d e lk e z é s r e (isk o la i k ö n y v tá ra k , h iv ata lo k , in té z e te k , v á lla ­ la to k , f ő is k o lá k k ö n y v tá r a i és a z e g y e te m i k ö n y v tá r a k ) . H a e z e k a k ö n y v tá r a k n e m k é p e s e k te l je s ít e n i a z o lv a s ó k k é r é s e i t , a f e la d a t r e g i o n á l i s a n o ld ó d ik m e g “ v ag y is a v á ro s i, te r ü le ti k ö n y v tá ra k e se te n k é n t a felső fo k ú o k ta tá si in té z m é ­ nyek k ö n y v tá ra i kap n ak s z e r e p e t, a m e ly e k d is z p o n á ln a k a z e g é s z k ö r z e t á llo ­ m á n y a fö lö tt és re n d e lk e z n e k közp o n ti k a ta ló g u s s a l. A z N S Z -b a n h ét re g io n á lis k ö n y v tá r van, h ét r e g i o n á li s k ö zp o n ti k a ta ­ l ó g u s s a l ~ m e l y e k b e n m i n t e g y 32 m i l l i ó c í m l e í r á s v a n , e z k b . 4 8 m i l l i ó k ö t e t ­ n y i á l l o m á n y t t ü k r ö z (tö b b m i n t 500 k ö n y v t á r b ó l ) . 256

Igen fontos fe la d a t a z é r d e m le g e s (re le v á n s ) ir o d a lo m b e s z e r z é s é n e k b iz t o s í tá s a a v ilág m in d e n o rs z á g á b ó l. E z t a s z é tá g a z ó h á ló z a ti re n d s z e r b e n a v á s á r l á s o k m a x i m á l is k o o rd in á c ió já v a l rég ió n felü li (szö v etség i) k ö n y v tá ri k ö zp o n to k b iz to s ítjá k , m e ly e k v á lla ljá k e g y -e g y tud o m án yág iro d a lm á n a k le ­ h ető le g te lje se b b b e s z e r z é s é t és néhány sp e c iá lis felad at e llá tá s á t. Ebbe a r e n d s z e r b e ta r to z n a k a F r a n k f u r ti N é m e t K ö n y v tár, a m ü n c h e n i és b e r lin i á l l a m i k ö n y v t á r a k , K ö ln , B o n n , H a n n o v e r , K i e l s z a k k ö n y v t á r a i s t b . N é m e to r s z á g tö r té n e l m i fe jlő d é s e és s z ö v e ts é g i r e n d s z e r e n e m tette le h e tő v é egy m in d e n t átfo g ó n e m z e ti k ö n y v tá r, k ö zp o n ti k ö n y v tá r i r e n d s z e r és az ir o d a lo m m a l való e llá tá s e g y sé g e s r e n d s z e r é n e k m e g t e r e m té s é t . A m e g lé v ő k ü lö n b ö z ő sé g e k ö s s z e h a n g o lá s á r a te tt e r ő f e s z íté s e k e t fo g a lm a z tá k m eg a K ö n y v t á r o s K o n g r e s s z u s á l t a l e l f o g a d o t t ' ' K ö n y v t á r i t e r v M- b e n , a m e l y e t k ö z ­ r e a d ta k és a s z ö v e ts é g i eln ö k e lé t e r je s z te tt e k .

A KÖN YV TÁ RI D OLGO ZÓ TÁRSADALM I F E L E L Ő S S É G E E le n a SZAVOVA A k ö n y v tá ro s h iv a tá s az eg y ik le g ré g ib b és legh um ánab b fo g la lk o z á s n a k s z á m i t . M in t k ö z v e títő a k ö n y v e k é s o lv a s ó k k ö zö tt, a k ö n y v tá r o s á p o lja e z t a s z é t s z a k i th a ta t la n k a p c s o la to t a z e m b e r h a lá lá ig . Ilyen t á r s a d a l m i fe la d a to t t e l ­ je s ítv e v is e li a fe le lő s s é g egy r é s z é t az e rk ö lc s i és h a z a fia s id e á lo k fe jlő d é s é é rt. A s z é ts z a k ith a ta tla n k a p c s o la t a tá r s a d a l o m és a k ö n y v tár —p o n to sa b b a n a t á r ­ s a d a lo m és a k ö n y v tá ro s —k ö zö tt s z ü k s é g e s s é te s z i a k ö n y v tá ro s t á r s a d a l m i s z e r e p é n e k , k ö te le s s é g e in e k , fe la d a ta in a k és a tá r s a d a lo m m a l s z e m b e n i f e le ­ lő s s é g é n e k po n to s m e g h a t á r o z á s á t. K o ru n k b a n , a tu d o m á n y és te c h n ik a v ih a r o s f e jlő d é s é n e k s z á z a d á b a n a k ö n y v tá ri d o lg o z ó n a k a z o lv a só k m in d e n fajta k é r é s é t te lje s íte n ie k eli, a m i s z a k a d a tla n ö n k é p z é s t és fe jlő d é s t k ö v etel tő le. A hhoz, hogy te l je s ít h e s s e tá r s a d a l m i s z e r e p é t , a k ö n y v tá ro s n a k k ö zv etlen k a p c s o la to t k e ll ta r ta n i a a s z a k e m b e r e k k e l é s tu d ó s o k k a l, be k e ll k a p c s o ló d n ia a tu d o m á n y o s in f o rm á c ió egységes ren d szeréb e. A k ö n y v tá r a k é s a tu d o m á n y o s in f o r m á c ió e g y s é g e s r e n d s z e r e sok o r ­ sz á g b a n fejlő d ik a z z a l a c é lla l, hogy o p tim á lis a b b leg y en a z in f o r m á c ió c i r ­ k u lá c ió ja és r a c i o n á li s a b b a m u n k a m e g o s z tá s . A tu d o m á n y o s d o lg o z ó k in f o r ­ m á c ió k k a l v aló e ll á tá s a h atékony abb és g y o rsa b b le s z .

A K Ö N Y V T Á R M IN T A T Á R S A D A L M I F E J L Ő D É S K R I T É R I U M A B ozso TEZSAK A z Í r á s b e li s é g m e g je le n é s é n e k p illa n a tá tó l a k ö n y v tár a tá r s a d a l m i fe jlő d é s e g y ik le g fo n to sa b b e s z k ö z e . A z u j, h a t a l m a s k ö n y v tá r é p ü le t m e g n y i tá s a a v ilág k o r s z e r ű k o m p le x és d in a m ik u s m ű v e lts é g é n e k v aló d i m e g é r té s é h e z b iz to s íth a t ala p o t. N a p j a i n k b a n o l y a n f o r d u l a t o t é l ü n k á t, a m i k o r h a t á r o z o t t i n t é z k e d é s e k e t k e ll te n n i, és uj a la p o k o n m e g s z e r v e z n i a k ö n y v tá rü g y e t. Ha rö v id időn b e lü l n e m c s a tla k o z u n k a v il á g s z e r te k ia la k u lt in f o rm á c ió s r e n d s z e r e k h e z , abban az 257

e s e t b e n n e m tu d ju k le g y ő z n i a v á ls á g o t n e m c s a k a k u lt ú r a , tu d o m á n y é s m ű ­ v e lt s é g t e r é n , de a p o litik á b a n é s a g a z d a s á g b a n s e m .

A B ELG R Á D I KÖNYVTÁRAK OLVASÓI M ilo s N E M A N JIC A K u ltu rá lis F e jlő d é s T a n u lm á n y o z á sá n a k In té z e te á lta l fo ly tato tt f e lm é ­ r é s e k e ls ő e re d m é n y e i a b e lg r á d i k ö n y v tá ra k o lv a s ó ir a v o n atk o zn a k . T íz k ö n y v t á r 680 o l v a s ó j á r ó l k é s z í t e t t é k a f e l m é r é s t , ü g y v á l a s z t o t t á k m e g ők et, hogy k é p v is e lj é k B e lg r á d e g é s z t e r ü l e t é n e k s z o c i á l i s s t r u k t ú r á j á t . A f e l m é r é s s z e r i n t a l a k o s s á g 6, 1 % - a h a s z n á l j a a k ö n y v t á r a k a t . A z o l ­ v a s ó k s t r u k t ú r á j á n a k e l e m z é s e a k ö v e t k e z ő k é p e t a d t a : 16, 4 % f ő i s k o l á s , e g y e ­ t e m i h a l l g a t ó , 20, 5% k ö z é p i s k o l á s , 17, 5% k ö z é p f o k ú s z a k k é p z e t t s é g g e l ren­ d e l k e z ő d o l g o z ó , 12, 1% m u n k á s é s 13% h á z i a s s z o n y é s n y u g d í j a s . É r d e k e s ez e k n e k az o lv asó k n ak a könyvhöz való h o z z á á llá s a : a m e g k é r d e ­ z e tte k h á ro m n e g y e d r é s z é n e k van s a j á t k ö n y v tá r a (20-500 könyv), a m e l le t t a f e l m é r é s t m e g e lő z ő k ile n c hó n ap a la tt a m e g k é r d e z e t t e k fe le v á s á r o l t 1-10 d a ra b k ö n y v et. A v á s á r lá s m e g v iz s g á lá s a k o r a k ö v etk ez ő t ö r v é n y s z e r ű s é g m u ­ ta tk o z o tt m e g : a k is k ö n y v tá r r a l r e n d e lk e z ő o lv a s ó k tó l h a la d v a a k ö z e p e s ill. nagy k ö n y v tá r ra l b ir ó o lv asó k felé, e g y re m a g a s a b b azo k n ak a sz á z a lé k o s a r á ­ nya, a k ik h a tn á l n e m k e v e s e b b k ö n y v et v e tte k . U g y a n a k k o r a leg n ag y o b b s a j á t k ö n y v tá r r a l re n d e lk e z ő s z e m é ly e k k ö z ö tt v a n n a k a z o k a z o lv a s ó k , a k ik le g ­ h o s s z a b b id e je ta g ja i a k ö n y v tá ra k n a k .

A N E M Z E T K Ö Z I KÖNYVÉV - Ö S Z T Ö N Z É S M IN D EN K I SZ Á M Á R A D e s z a n k a S Z A M A T O V IC Ú gy tűnik, a N e m z e tk ö z i K önyvév v é g e t v e te tt a s o k é v e s v itá n a k é s p e s z s z im is ta jó s la tn a k a könyv h a lá lá ró l, hogy a könyv, m in t le g ré g ib b tö m e g k o m ­ m u n ik á c ió s e sz k ö z és a tá jé k o z ta tá s m á s e sz k ö z e i — a film , rá d ió , te le v íz ió — k ö z ö t t i v i s z o n y t n e m c s a k m i n t " v a g y - v a g y Mt é t e l t le h e t m e g f o g a l m a z n i , h a n e m m in t a z ”i s - i s n le h e tő sé g é t. Ily en k ö v e tk e z te té se k n e m c s a k a Könyvév ala tt le z a jlo tt sz á m o s ta r ta lm a s ta lá lk o z á s o p tim is ta k ije le n té s e ib ő l és elfo g ad o tt d o k u m e n tu m a ib ó l, n e m c s a k m a g u k n a k a k ö n y v tá ro so k n a k a könyvhöz való s z e n tim e n tá lis v is z o n y á b ó l von­ h a tó k le , h a n e m a k ö n y v k ia d á s , k ö n y v te r je s z té s , k ö n y v h a s z n á la t r e á l is m u ta tó in ala p u ln a k . A z o r s z á g o k tö b b s é g é b e n a legutóbbi v iz s g á ló d á s o k k im u ta ttá k , hogy a k ö n y v k iad ás (m üvek s z á m a és p é ld á n y s z á m ) n ö v e k e d é se évi 5 -1 0 % , m ig a t e ­ l e v í z i ó s h á l ó z a t (a k é s z ü l é k e k s z á m a ) s z é l e s e d é s e é v i 6 - 7 %. A z e g y en sú ly fo k o zato s k ia la k u lá s a n e m je le n ti hogy k e v e s e b b lett a kön y v­ t á r o s o k n a k , vag y a s z e r z ő - k i a d ó - k ö n y v k e r e s k e d e l e m - k ö n y v t á r lánc tö b b i d o lg o ­ z ó já n a k k ö te l e s s é g e a b b a n a z e r ő f e s z í t é s b e n , hogy a k ö n y v m i n é l előbb a z o lv a s ó kezébe k erü ljö n . T e r m é s z e te s e n ehhez a te v é k e n y sé g h e z a le g s z o ro s a b b e g y ü ttm ű k ö d és s z ü k s é g e s , főleg az e g y e s k ö n y v tá r a k k ö z ö tt, a m e ly e k t á r s a d a l m i fu n k c ió ju k j e l ­ le g é b ő l k ö v e tk e z ő e n n e m к о n k o rr u r á lh a tn a k e g y m á s s a l, és a m e l y e k a legtöbb o r ­ sz á g b a n a k ö n y v te rm e lé s le g h a ta lm a sa b b fo g y asztó i.

258

A könyv és az olvasás a szovjet kisvárosok életében (B e s z á m o ló a L en in K ö n y v tár k u ta tá s á r ó l) T ö b b m i n t h a r m i n c é v e s m e g s z a k i t á s u t á n , a h a t v a n a s é v e k e l e j é n uj s z a ­ k a s z k e z d ő d ö t t a s z o v j e t o i v a s á s k u t a t á s b a n . A z uj s z a k a s z e g y i k l e g j e l e n t ő s e b b á llo m á s a a L en in K ö n y v tár 1 9 6 5 -6 7 -b en v ég zett k u ta tá sa , m e ly n e k e re d m é n y e i "S zo v jet o lv a s ó " c ím m e l je le n te k m e g . A L en in K ö n y v tár m á s o d ik nagy v á lla l­ k o z á s a "A könyv és az o lv a s á s a k is v á r o s o k é le té b e n " n év en futó k u ta tá s , a m e ly 1 9 6 9 - b e n k e z d ő d ö t t é s 1 9 7 1 - b e n f e j e z ő d ö t t b e . A k u t a t á s t e r e p e a z 50 000 l a k o s ­ n á l k i s e b b n é p e s s é g ű t e l e p ü l é s e k , a m e l y e k n e k a X X IV . k o n g r e s s z u s g y o r s g a z ­ d a sá g i és k u ltu rá lis fejlő d ést Íg é rt. A k u t a t á s a z O r o s z S z S z S z K 24 v á r o s á b a n f o l y t , fő b á z i s a p e d i g a v o r o ­ n y e z s i k e r ü l e t b e n l é v ő V á c n a g y s á g ú O s z t r o g o z s s zk v o l t . 16 v á r o s b a n c s a k a k ö n y v tá r i s t a t i s z t i k a i a d a to k a t gyű jtö tték , 7 v á ro s b a n v is z o n t n a g y s z a b á s ú s z o ­ c i o l ó g i a i a d a t f e l v é t e l t b o n y o l í t o t t a k le , m e l y a z o l v a s á s i k u l t ú r a c s a k n e m m i n d e n j e l e n s é g é r e k i t e r j e d t . S okféle m ó d s z e r t h a s z n á l ta k a k u ta tó k . A le g ­ fo n to sab b in f o r m á c ió k a t a k é r d ő í v e s - i n t e r j ú s m ó d s z e r r e l b e g y ű jtö tt ad ato k s z o lg á lta ttá k . E z t a s ta tis z tik a i ad a to k és a d o k u m e n tu m o k e le m z é s e , a m e g ­ f i g y e l é s , a p a n e l m ó d s z e r é s a m é l y i n t e r j ú e g é s z í t e t t e k i, é s s o r k e r ü l t n é ­ h á n y k í s é r l e t r e i s . A k ü lö n b ö z ő k é r d é s c s o p o r t o k m e g v á l a s z o l á s á h o z kü lö n b ö ző m i n t á k r a t á m a s z k o d v a ö s s z e s e n 23 000 s z e m é l y t ő l k a p t a k i n f o r m á c i ó k a t . A k u ta tá s p r o g r a m j á t a L e n in K ö n y v tár K ö n y v tá rtu d o m á n y i és B ib lio g r á ­ f i a e l m é l e t i T u d o m á n y o s K utató R é s z le g e K önyv- és O lv a s á s O s z tá ly á n a k v e z e ­ t ő j e , V. D . S z t e l m a h k é s z í t e t t e 1 . 1. B e l e n k a j a , N . E . D o b r ü n i n a é s S z . M . S z m i r n o v a s e g í ts é g é v e l. Ők v é g e z té k a z a d a tg y ű jté s i r á n y ít á s á t is .

AZ OLVASÁS - A SZ O V JE T EM BER SZ E L L E M I É L E T É N E K LEGFONTOSABB S Z F É R Á JA N . E . D o b rü n in a A s z o v je t e m b e r e k o lv a s ó i a k tiv itá s á n a k h ih e te tle n n e k tűnő a r á n y a i t a z a tén y t e s z i r e á l i s s á , hogy m a a S z o v je tu n ió b a n m in d e n h a r m a d i k á lla m p o l­ g á r ta n u l. É r th e t ő te h á t, hogy a k u tató k n em ö n m a g á b a n v iz s g á ltá k az o lv asó i é rd e k lő d é s t, h a n e m az é le tv ite l és a s z e m é ly is é g ré s z e k é n t. D o b rü n in a s z o ­ r o s k a p c s o la to t lá t a z o lv a s ó i k it a r t á s , a k tiv itá s és so k o ld a lú sá g v a la m in t a s z e m é ly is é g s z e r k e z e t e k ö zö tt. A b e g y ű jtö tt a d a to k a tö m e g k o m m u n ik á c ió s e sz k ö z ö k s z é le s k ö r ű e l t e r ­ je d t s é g é r ő l tan ú sk o d n a k : a k is v á ro s o k k é th a r m a d a re n d e lk e z ik te le v íz ió s k é ­ s z ü l é k k e l , c s a k n e m m i n d e n k i n e k v a n r á d i ó j a é s k ö z e l 100% az ú jság o lv asó k a r á n y a . O s z t r o g o z s s z k b a n a la k o s s á g fele k é t- vagy tö b b fé le ú j s á g r a és foly ó ­ i r a t r a fiz e t elő , és a s a já t k ö n y v g y ű jtem én n y el re n d e lk e z ő k k ö zü l m in d e n h a r ­ m a d ik c s a lá d o ly an h á z ik ö n y v tá rr a l d ic s e k e d h e t, am e ly b e n s z é p iro d a lm i, t á r ­ s a d a lm i-p o litik a i és te r m é s z e ttu d o m á n y i-te c h n ik a i m üv ek ta lá lh a tó k . A tö m eg k o m m u n k á c ió s e s z k ö z ö k h a s z n á la ti s z o k á s a ir ó l szó ló o ld alak le g é rd e k e s e b b m e g á lla p ítá s a a z , hogy a nők k u ltu rá lis ta r ta lm ú sza b a d id e je jó v a l kev eseb b , m i n t a f é r f i a k é . (A k é t n e m k ö z ö t t e b b e n a v o n a t k o z á s b a n a S z o v j e t u n i ó b a n n a ­ gyobb a k ü lö n b s é g m in t M a g y a r o r s z á g o n .) 259

E z a k u ta tá s is m e g á lla p ítja , hogy az o lv a s á s a S z o v jetu n ió b an e ls ő h e ly e n s z e r e p e l a z e lő n y b e n r é s z e s í t e t t s z a b a d i d ő - t e v é k e n y s é g e k k ö z ö tt, de ez a k u ta tá s s e m fo r d íto tt elég fig y e lm e t a r r a , hogy a k ü lö n b ö ző r é te g e k n é l hán y féle te v é k e n y s é g fo rm a közül — e ls ő az o lv a s á s . A r e n d s z e r e s e n könyvet o l­ v a s ó k a r á n y a 47, a z o l v a s á s t k e d v e n c i d ő t ö l t é s i f o r m á j u k n a k n e v e z ő k é p e d i g 70% v o lt. A n a p o n ta k ö n y v et o lv a s ó k a r á n y a a ta n u ló k é s a z é r t e l m i s é g i e k k ö r é b e n v o l t a l e g m a g a s a b b (36 é s 3 1 % ) , a m u n k á s o k n á l c s a k 14, a p a r a s z t o k ­ n á l p ed ig 7% . A r e n d s z e r e s té v é n é z é s és a g y a k o ri o lv a s á s e g y ü ttjá r a s z o v je t k is v á r o s o k b a n . A kü lö n féle tö m e g k ö z lé s i r e n d s z e r e k m u n k a m e g o s z t á s a leg fo n ­ t o s a b b f u n k c i ó i k a l a p j á n O s z t r o g o z s s z k b a n ig y f e s t : “ újság o k : n e m z e tk ö z i h e ly z e t, az o r s z á g é le te , s z é p ir o d a lo m , — rádió: tá r s a d a lm i- p o litik a i tá jé k o z ta tá s , zen és s z ó r a k o z ta tó m ű s o ro k , rá d ió já té k o k , “ te le v íz ió : film e k , s z ó r a k o z ta t ó m ű s o r o k , i s m e r e t t e r j e s z t ő e lő a d á s o k , “ e lő ad á so k : n e m z e tk ö z i h e ly z e t, g y e r m e k n e v e lé s , tu d o m á n y o s i s m e ­ re tte rje sz té s. A z is m e r e te k s z e r z é s é n é l a lak o sság e g y elő re m ég a n y o m tato tt f o r m á ­ k at v e s z i ig én y b e. A te le v íz ió a k is v á ro s o k b a n n e m fo g la lta e l a könyv h e ly é t.

A Z OLVASOK K Ö Z Ö T T I K Ü LÖ N BSÉG EK A SOKOLDALÚ SZ E M É L Y ISÉ G FO RM Á LÁ SÁ N A K C É L JA IB A N Sz. M. S z m irn o v a : A z o lv a sá st m e g h a tá ro z ó tá rs a d a lm i-d e m o g rá fia i tén y ező k közül S z m irn o \ a a k é p z e t t s é g s z e r e p é t e m e l i k i e l s ő h e l y e n . A z é r t e l m i s é g i e k n e k 95, a t a ­ n u l ó k n a k 8 3 , a m u n k á s o k n a k 67, a p a r a s z t o k n a k p e d i g 5 1 % - á n á l a z o l v a s á s e g y a rá n t sz o lg á lja m in d az á lta lá n o s , m in d a s z a k m a i m ű v e lts é g fe jlő d é sé t. A z o lv a s ó k 7 9 % - a k ö n y v et, ú js á g o t és f o l y ó ir a t o t is o lv a s , c s a k a p r a s z t o k , a n y u g d íjaso k és a k evés o sztály t v ég zettek közül nagyobb azo k n a k az a rá n y a , a k ik c s a k a la p o k b ó l m e r í t i k o l v a s m á n y a i k a t. A z a d o tt id ő s z a k a la tt e lo lv a s o tt, a z ép p en o lv a s o tt é s a t e r v e z e t t o lv a s ­ m á n y o k ala p já n , v ag y is az o lv a s ó i a k tiv itá s s z e r in t a k u ta tó k n ég y c s o p o r to t a la k íto tta k : P a s s z ív o lvasók G y en g én a k tiv a k K ö z e p e se n ak tiv ak N ag y o n a k tiv ak

2 3% 28% 2 8% 21%

A p a s s z ív o lv a só k n a k fele e g y á lta lá n n e m , m á s ik fele p e d ig c s a k n a gyón r i t k á n o lv a s k ö n y v e t. ( T a p a s z t a l a t a i n k a la p j á n c é l s z e r ű le t t vo ln a k ü ­ lön c s o p o r t b a s o r o l n i ő k e t).

260

A

T Á R S A D A L M I - P O L I T I K A I M Ü V E K O LV A S Ó I A. I. L e b e d e v a

A 14 é v e n f e l ü l i l a k o s s á g k ö r é b e n 4 0 % a z o k n a k a z a r á n y a , a k i k e t a n e m ­ zetk ö z i h ely ze t, az o rs z á g élete és az e rk ö lc s i-p e d a g ó g ia i k é rd é s e k eg y a rá n t é r d e k e l n e k . A z é r t e l m i s é g i e k k ö r é b e n 64, a m u n k á s o k k ö z ö t t 41 , a t a n u l ó k n á l 35% a z i l y e n s o k o l d a l ú é r d e k l ő d é s ű o l v a s ó k n a k a z a r á n y a . E z e k a z ig é n y e k , v ag y is a le h e tő s é g e k a k é r d e z é s id ő p o n tjá b a n a követk ez ő k ép p en re a liz á ló d ta k : a tá r s a d a l m i- p o li ti k a i m ü v e k e t o lv a s ó k n a k a) 5 7 % - a b) 2 1 % - a c) 7 % - a d) 6 % - a

a N agy Honvédő H á b o rú ró l, a S z o v jetu n ió k é t v ilá g h á b o rú k ö zö tti tö r té n e t é r ő l, m á s o rs z á g o k n é p e in e k é le té rő l, e r k ö l c s i vagy p ed ag ó g ia i k é r d é s e k r ő l o lv a s o tt.

A t á r s a d a l o m - p o l i t i k a i m ü v e k o lv a s ó in a k leg fo n to sab b in d ité k a az ö n k ép ­ z é s . Az o l v a s m á n y o k é r t é k e l é s é n e k l e g g y a k o r i b b m ó d j a i : a) b) c) d)

a " te ts z e tt" tipu su é r z e l m i jelleg ű re a g á lá s a mü p ra k tik u s h asz n o ssá g a , az é r d e k l ő d é s i k ö r n e k v aló m e g f e le lé s , az o lv a so tta k fo rm a i e le m z é s e .

A t á r s a d a l m i - p o l i t i k a i m ü v e k k e l v a ló e l l á t o t t s á g a s z o v j e t k i s v á r o s o k ­ b a n m e g e le h e tő s e n gyenge. A m ü v e k 4 5 % -a m a x im u m 5 p éld án y b a n é rk e z ik O s z tr o g o z s s z k b a . E g y á lta lá n n e m ju t el az o s z tr o g o z s s z k i bolto k b a a M arx, E n g e l s é s L e n i n é l e t é r ő l s z ó l ó m ü v e k n e k 30, a v i l á g t ö r t é n e l m i t é m á j ú k ö n y v e k ­ n e k 50, a z e r k ö l c s i és p e d a g ó g i a i m ü v e k n e k 6 6 % - a d e a z o s z t r o g o z s s z k i m e g y e i k ö n y v tá r b a is c s a k fele ju to tt e l az 1 9 6 8 -6 9 -b e n k iad o tt tá r s a d a l m i - p o l i t i k a i m ü ­ veknek, és a b e s z e r z e t t e k s e m eleg e n d ő péld án y b a n k e rü ln e k a p o lc o k ra .

A T E R M É S Z E T T U D O M Á N Y O S ÉS T E C H N I K A I M Ü V E K O LV ASO L M. D. A f a n a s z e v A k i s v á r o s o k feln ő tt lak ó in ak h á ro m n e g y e d r é s z e s o r o lh a tó közéjük; az é r t e l m i s é g i e k n e k 93, a t a n u l ó k n a k 83, a m u n k á s o k n a k 71 é s a p a r a s z t o k n a k 4 9 % - a . A z i l y e n t é m a i r á n t é r d e k l ő d ő k n e k k é t h a r m a d a c s a k a l a p o k r a , e g y t i z e d e p e d ig c s a k a k ö n y v e k re tá m a s z k o d ik . A k ö n y v tá ra k b a n az o rv o s tu d o m á n y , az a s z t r o ­ n ó m i a - ű r k u t a t á s , a f ö l d r a j z é s a b i o l ó g i a i r á n t l e g n a g y o b b az é r d e k l ő d é s , a z e s e t e k t ö b b s é g é b e n a z o n b a n c s a k a l k a l m i j e l l e g ű . N e m jó a t e r m é s z e t t u d o ­ m á n y i - t e c h n i k a i k ö n y v e k k e l v a l ó e l l á t o t t s á g s e m . A k ö n y v e s b o l t o k b a n 81, a k ö n y v t á r a k b a n 3 7% a k i e l é g i t e t l e n i g é n y e k a r á n y a . A t e r m é s z e t t u d o m á n y i m ü* v e k n e k 21, a m ű s z a k i - t e c h n i k a i k ö n y v e k n e k 5 3 % - a n e m j u t e l a z o s z t r o g o z s z k i k ö n y v t á r a k b a , 47 i l l e t v e 3 5 % - u k p e d ig c s a k e g y e t l e n p é l d á n y b a n . U g y a n a k k o r a k i h a s z n á l t s á g s e m jó , h i s z e n a t e r m é s z e t t u d o m á n y t n é p s z e r ű s í t ő ú j d o n s á g o k ­ n a k c s a k 4 5 % - á t k ö l c s ö n ö z t é k ki a k ö n y v t á r h a s z n á l ó k .

261

^

/

A S Z É P IR O D A L O M OLYASOI V. D . S z t e l m a h : A k é rd e z é s e lő tti napon az o lv asó k 5 8 % -a o lv a s o tt s z é p ir o d a lm i m ü v e k e t a v o r o n y e z s i k is v á r o s o k b a n 1 9 7 0 -b en , de a z o lv a s ó k 9 5 % - a s z á m ít h a tó e n n ek az o lv asm án y n ak a v onzási k ö ré b e . A s z é p i r o d a l o m - o l v a s ó k k é t h a r m a d a o lv a s s a a la p o k s z é p i r o d a l m i a n y a ­ g á t i s , de c s u p á n 2 % - u k e m l é k s z i k k o n k r é t m ü v e k r e , a l a p o k i r o d a l m i a n y a g a te h á t e ls ő s o r b a n i n f o r m á c ió f o r r á s k é n t fu n k cio n ál, n e m e s z t é ti k a i fu n k c ió t t e l ­ je sít. Az ir o d a lm i és m ű v é s z e ti fo ly ó ira to k n em já ts z a n a k s z e r e p e t a k is v á r o ­ sok lak ó i Í z lé s é n e k f o r m á lá s á b a n , h is z e n p é ld á u l O s z tr o g o z s s z k b a a N o v ü j M i r c s a k 7, a z I n o s z t r a n n a j a L i t e r a t u r a (K ü lf ö ld i I r o d a l o m ) c s a k 5 p é l d á n y ­ b a n j á r és a k ö n y v tá r a k is a legjobb e s e tb e n c s a k e g y -e g y p é ld á n y t k a p n a k b e ­ lő l ü k . S z t e l m a h a l e g o l v a s o t t a b b k ö n y v e k n e k h á r o m c s o p o r t j á t k ü l ö n í t i el: a) a m e g f i l m e s í t e t t r e g é n y e k (A nn a K a r e n i n a , C s e n d e s D on ), b) a r e g é n y - ú j s á g o k b a n k ö z ö l t m ü v e k ( C s a k o v s z k i j , B a b a e v s z k i j , L ip ato v , A n c s is k in r e g é n y e i) . A k é rd e z é s k o r o lv a so tt s z é p iro d a lm i m ü v ek n ek 6 2 % -a s z o v je t- o r o s z , 1 0 % -a egyéb szo v jet, 1 0% -a f o r r a d a lo m elő tti o ro s z , 1 3 % -a k la s s z ik u s k ü l f ö l d i , 6 % - a p e d i g m a i k ü l f ö l d i i r o d a l o m . nA s z o v j e t i r o d a l o m k ö z e l e b b v a n az é le th e z , ig a z a b b , m é ly e b b e n s z ó l a nép é le t é r ő l " , "M in e k n e k e m k ü lfö ld i? S z o v j e t f ö l d ö n é le k , a z i d e g e n i r ó k n e k e m i d e g e n e k . " E z e k a t i p i k u s i n d o k o l á ­ sok. A k ü lfö ld i film e k k e l k a p c s o la tb a n k o r á n t s e m ily e n e r ő s a z id e g e n k e d é s , je g y z i m e g S z te lm a h . A m e g le h e tő s e n e g y o ld alú o l v a s m á n y s z e r k e z e te t a s z o v je t o lv a s á s i k u ltú r a e g y ik nag y g y e n g e s é g é n e k t a r t j a a k u ta tó . 25 f é l e o l v a s m á n y t i p u s k ö z ü l a z o l v a s o t t s á g i r a n g l i s t a é l é n a z 1 9 1 7 - e s f o r r a d a l o m r ó l szó ló m ü v e k állan ak , őket a s z o v je th a ta lo m e ls ő é v e ir ő l szó ló k ö n y v e k kö v etik , m a jd a N ag y H onvédő H á b o r ú r ó l sz ó ló m ü v e k (tö b b n y ire k a la n d o s fe ld o lg o z á so k ) k ö v e tk e z n e k . N ag y o n n é p s z e r ű e k m é g a h i r e s e m b e r e k ­ rő l s z ó ló re g é n y e k , a k ü lö n féle e lb e s z é lé s e k , a t ö r té n e l m i re g é n y e k és a fa n ­ t a s z ti k u s re g é n y e k . Az ir o d a lm i é r d e k lő d é s e lég g é sz ű k c e n t r u m á t lé n y e g é b e n a tö r té n e l m i , a h á b o rú s és a d e te k tiv r e g é n y k é p e z i. A z o k o k a z i g é n y e k s z e r k e z e t é b e n k e r e s e n d ő k . A k i s v á r o s b a n é lő s z o v ­ je t o lv a s ó k s z á m á r a az iro d a lm i m ü v ek e ls ő s o rb a n is m e r e t f o r r á s o k , m á s o d ­ s o r b a n e r k ö l c s i - e s z m e i id eálo k h o rd o zó i, h a r m a d s o r b a n p ed ig a lo gikai f e l­ ad vány s z e r e p é t tö ltik be. A s z é p i r o d a l m i m ü v e k k i v á l a s z t á s á n á l a z i s m e r ő s ö k t a n á c s a (2 4 % ), a t é ­ m a é s a m ű f a j (21%) é s a v é l e t l e n (16% ) j á t s z o t t a a f ő s z e r e p e t . A k u t a t ó k n a g y k ü lö n b s é g e k e t é sz le ln e k az ig é n y e lt és a té n y le g e s o lv a s m á n y o k ö s s z e té te le k ö ­ zött. E b b e n a k ö n y v tá r a k g y e n g e s é g e is s z e r e p e t já t s z i k , h i s z e n c s u p á n a 1 1 % -o t k itev ő , leg aktívab b o lv asó k n ak s ik e r ü lt ir o d a lm i Íz lé sü k n e k m e g fe le lő m ü v e k ­ kel ta lá lk o z n i. A k u ta tó k négy c s o p o r tb a s o r o ltá k a s z o v je t s z e r z ő k e t, a le g o lv a so tta b b könyvek író it: a) a t a n a n y a g b a n is s z e r e p l ő k l a s s z i k u s o k , b) a k ö z p o n t i k i a d ó k n á l m e g j e l e n ő é r t é k e s é s s i k e r e s m ü v e k s z e r z ő i , 262

c) a k ö z p o n t i k i a d ó k n á l m e g j e l e n ő j e l l e g t e l e n m ü v e k s z e r z ő i , d) a h e l y i k i a d ó k n á l m e g j e l e n ő é s o s s z - s z ö v e t s é g i k i a d á s r a n e m k e r ü l ő könyvek sz e rz ő i. (A k a t e g ó r i a r e n d s z e r r e l , m e l y n e k a l a p e l v e e l é g g é f o r m á l i s , a s z e r z ő sin c s m e g e lé g e d v e .) Az o lv a so tt m ü v e k 6 7 % -a az első két c s o p o rtb a ta r to z ó é rté k e se b b m üvek közé ta rto z ik , e zzel szem b en a v á ro sb a kerü lő könyveknek c s a k 5 1% -a s o ro lh a tó az első két k a te g ó riá b a . Jo g g a l k e v e s li S z te lm a h a n e m - t e t s z é s s e l fogadott ir o d a lm i m ü v e k a r á ­ n y á t (6% ), h i s z e n e z is a z o l v a s á s i k u lt ú r a e g y ik b e t e g s é g é n e k s z i m p t ó m á j a . Az e lu ta s íto tt m ü v e k k ö zö tt ú g y sz ó lv á n k iz á ró la g c s a k é rté k e s m ü v e k s z e r e ­ p eltek : C se h o v , L. T o ls z to j, P u s k in , M a u p a s sa n t, F la u b e r t, D an te, G a lsw o rth y m ü v e i . N e m s o k k a l tö b b e n te t t e k e m l i t é s t a z e s z t é t i k a i é r t é k e k r ő l , a m i k o r v élem én y t m o n d tak iro d a lm i o lv a sm á n y a ik ró l, m in d ö ssz e 8% -uk. A z is fo n to s a d a lé k , hogy az o s z t r o g o z s s z k i o lv a s ó k az e s e t e k 2 3 % -b a n n e m e m lé k e z n e k az o lv a s o tt m ü c im é r e és s z e r z ő jé r e , az e s e te k 4 2 % -á b a n p e d ig r o s s z u l e m lé k e z n e k r á ju k . K ü lö n ö sk ép p en v o n atk o zik e z a k ü lfö ld i és a k la s sz ik u s o ro s z iro d a lo m a lk o tá s a ira . A s z é p iro d a lm i m ü v e k e t o lv a só k k é th a rm a d a tu d ato san fo rd u l a sz é p i r o d a l m i m ü v e k e g y - e g y fa jtá já h o z , c s o p o r tjá h o z , de a m ü v e k e s z t é t i k a i é r ­ té k e i a v á l a s z t á s b a n é s a b e fo g a d á s b a n alig já t s z a n a k s z e r e p e t .

A S Z A K IR O D A L O M O LVASÓI I . P . O sz ip o v a H ogy a s z a k ir o d a lo m o lv a s á s e g y e n e s függvénye a v é g z e tt m u n k a f e jle tt­ s é g i s z in tjé n e k és a k é p z e tts é g fo kának, azt O sz ip o v a s z e r in t az is b iz o n y itj a , h o g y a d i p l o m á s s z a k e m b e r e k n e k 92, a m u n k á s o k n a k c s a k 4 2 % - a , a p a r a s z ­ to k n a k p ed ig 2 6 % - a o lv as s z a k i r o d a l m a t. A s z a k ir o d a lo m o lv a s á s h á r o m c é lla l tö rté n h e t: a) e g y k o n k r é t f e l a d a t m e g o l d á s a , b) i s m e r e t e k k i e g é s z í t é s e , c) l é p é s t a r t á s a t u d o m á n y e r e d m é n y e i v e l . M i n d h á r o m c é l e g y ü t t s z e r e p e l a m é r n ö k ö k 53, a p e d a g ó g u s o k 40, a m u n ­ k á s o k 1 4 % - á n á l. E n n e k e l l e n é r e a k o n k ré t s z a k i r o d a l m i ig é n y e k e lé g sz ű k t e ­ r ü le tr e k o rlá to z ó d n a k v a la m e n n y i tá r s a d a lm i- fo g la lk o z á s i c s o p o rtb a n , A s z a k i r o d a l m i o lv a s m á n y o k k ö zö tt a fo ly ó ira to k b a n m e g je le n ő k ö z le ­ m é n y e k fo g la ljá k e l az e ls ő h e ly e t, ez azo n b an n em m in d eg y ik r é t e g r e j e l l e m ­ ző. A fiz ik a i m u n k á s o k n á l fele a k k o ra s z e r e p e sin c s e n a sz a k fo ly ó ira to k n a k a s z a k i r o d a l m i in f o r m á c ió k s z o lg á lta tá s á b a n , m in t a d ip lo m á s o k n á l és a k ö ­ zép k ád erek n él. A szakkönyvek b e s z e r z é s i fo rrá s a a m ű szak i és a m ező g azd asági m é rn ö k ö k n é l, v a la m in t a m u n k á so k n á l e ls ő s o rb a n a k ö n y v tá r, az o rv o ­ so k n á l és a p e d a g ó g u s o k n á l v is z o n t a s a já t k ö n y v g y ű jtem én y á ll a z e ls ő h e ­ ly e n . A k o llé g á k tó l k a p o tt k ö n y v ek a p e d a g ó g u s o k n á l já t s z a n a k fo n to s s z e r e ­ p e t. V isz o n y la g k e v é s o lv a s ó fo rd u l s z a k ir o d a lm i ig én y ek k e l k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v t á r h o z : O s z t r o g o z s s z k b a n p é l d á u l a m u n k á s o k n a k c s a k 14, a z o r v o s o k ­ n a k 10, a p e d a g ó g u s o k n a k 2 4 % - a . E n n e k le g f ő b b o k a t a l á n e z e k n e k a k ö n y v t á ­ ra k n a k n em m eg fe le lő k é p p e n kialak íto tt állom ánya. 263

A T A N U L Ó IF JÚ S Á G OLVASÁSI SZOKÁSAI R . J a . K r a c s e k - A . T . P a r f e n o v - M. D. S z m o r o d in s z k a ja A ta n u ló k n a k 9 2 % -a o lv as r e n d s z e r e s e n , és 8 9 % -u k je lö li m e g a z o lv a ­ s á s t ú g y , m i n t l e g k e d v e s e b b s z a b a d i d ő t ö l t é s é t . A 10 o s z t á l y o s i s k o l á b a é s a te c h n ik u m b a j á r ó k fe lé n e k m a g a s az o lv a s á s i a k tiv itá s a , a s z a k m u n k á s ta n u ló k n a k v is z o n t c s a k 2 7 % -a ta r to z i k a le g a k tiv a b b o lv a s ó k k ö z é . N em tú lsá g o sa n m a g a s a tanulóknál az i s m e r e t t e r j e s z t ő m ü v ek o lv a s á s á ­ n ak a r á n y a . E n n ek oka m e g in t c s a k a gyenge e llá to tts á g . A zo k n ak a ta n u ló k ­ n a k p é l d á u l c s a k 3 7 % - a t a l á l t m e g f e l e l ő k ö n y v e t, a k i k a k ö n y v t á r a k b a n i s m e ­ r e t t e r j e s z t ő k ö n y v e k e t k e r e s t e k . A " H i r e s e m b e r e k é l e t e " s o r o z a t 19 k ö t e t é ­ b ő l a m e g y e i k ö n y v tá rb a n p é ld á u l c s a k 7 k ö te t ta lá lh a tó (e g y -e g y p éld án y b a n ), a " F ilo z ó fia i k is k ö n y v tá r fiatalo k n ak " és a " M a te m a tik u s k ö rö k k ö n y v tá ra " s o ­ r o z a to k p ed ig e g y á lta lá n n in c s e n e k m e g . A fia ta lo k s z é p ir o d a lm i o lv a s m á n y a i k ö z ö tt s e m m iv e l s e m nagyobb a m a i k ü lf ö ld i é s a z o r o s z k l a s s z i k u s i r o d a l o m a r á n y a m i n t a f e l n ő t t e k n é l (4 é s 9 % ) . Az ir o d a lm i o lv a s m á n y o k kö zö tt a N ag y H onvédő H á b o rú c s e l e k m é n y e s - k a l a n ­ d o s f e l d o l g o z á s a i a l e g g y a k o r i b b a k (12% ), ő k e t a f i a t a l o k r ó l (9 % ), a s z e r e ­ l e m r ő l é s a c s a l á d r ó l (8%) é s a f o r r a d a l o m r ó l s z ó l ó k ö n y v e k (7%) k ö v e t i k a rangsorban. J e lle m z ő , hogy a s z é p iro d a lm i o lv a s m á n y t k e r e s ő k ö n y v tá rta g o k n a k 4 6 % -a n em a k e r e s e tt könyvvel té r h a z a . A le g n é p sz e rű b b m ü v e k t e r m é s z e ­ te s e n azok, a m e ly e k n e m s z e r e p e ln e k a z is k o lá b a n , m in t p é ld á u l B e lja e v , D u m a s é s néh án y h e ly i s z e r z ő m ü v e . A tan u ló k n a k c s a k 2 4 % - a o lv a s e i s ő s o r . b a n é r t é k e s s z é p i r o d a l m i m ü v e k e t, 1 2 % -u k pedig k iz á r ó la g l e k t ű r t . J e l le m z ő nagyon, hogy a k ed v elt h ő sö k k ö zö tt e g y fo r m á n s z e r e p e l P e c s o r i n , K o rc s a g in , O s z t a p B e n d e r é s D ’A r t a g n a n . A z e s z t é t i k a i é r t é k c s u p á n a z e s e t e k 3 % - á b a n j á t s z i k s z e r e p e t a m ü v e k m e g ité l é s é n é l . N agyon g y a k o ri, hogy a H á b o rú és b é k é -h e z h aso n ló m ü v ek et e g y sz e rű e n " h á b o rú s" vagy " c á r o k é le té rő l szóló" fo ly ta tá so s regényként, azaz le k tű r szin ten o lv a s sá k . A k önyvekkel k a p c so la to s in fo rm á c ió k f o r r á s a i k ö zö tt a szü lő k c s a k a ta n u ló k 1 8 % - n á l fo r d u ln a k e lő . A ta n u ló k o lv a s m á n y a i e l s ő s o r b a n a k ö n y v ­ tá r b ó l, m á s o d s o r b a n b a r á t a ik t ó l, h a r m a d s o r b a n ped ig a z o tth o n i k ö n y v g y ű j­ te m é n y b ő l s z á r m a z n a k . O s z tr o g o z s s z k b a n a tan u ló k 9 6 % -a k ö n y v tá r h a s z n á ló . Ez az a r á n y éle tk o ru k n ö v e k e d é sé v e l fo k o z a to sa n csö k k en . A tan u ló ifjú ság k ie lé g ite tle n s z é p iro d a lm i ig én y ein ek a r á n y a k é t s z e r h á r o m s z o r akkora, m int az is m e r e tte r je s z tő m üvekkel k a p c so la to s k ie lé g ite t­ le n i g é n y e k . A k ö n y v t á r h a s z n á l ó t a n u l ó k 9 0 7 o - a h i á n y o l j a p é l d á u l a k ü l f ö l d i sz é p iro d a lo m a lk o tá sa it.

A K Ö N Y V T Á R , A S A J T Ó , A R Á D IÓ ÉS A T E L E V Í Z I Ó S Z E R E P E A DOLGO ZÓK OLVASÓVÁ N E V E L É S É B E N N. E .D o b rü n in a A c s a l á d o k n a k m i n d ö s s z e 3 4 % - a r e n d e l k e z i k 50 k ö t e t e s n é l n a g y o b b k ö n y v t á r r a l a s z o v j e t k i s v á r o s o k b a n , é s m i n t s o k m á s o r s z á g b a n , a le g t ö b b k ö n y v v e l r e n d e l k e z ő k k ö z ö t t t a l á l h a t ó a le g t ö b b k ö n y v t á r h a s z n á l ó . A m e g j e l e n ő k ö n y v e k n e k c s a k 8 3 % - a ju t el a k ö n y v tá r a k b a és c s a k 4 6 % - u k a k ö n y v e s b o lto k ­ b a. (E z is m a g y a r á z z a a k ö n y v tá rta g o k re n d k iv ü l nagy a r á n y á t ,) 264

A k ö n y v e k rő l s z e r z e t t é r t e s ü lé s e k n e k le g g y ak o rib b f o r r á s a az i s m e ­ r ő s ö k (8 4 % ), d e j e l e n t ő s s z e r e p e t j á t s z i k a k ö n y v e s b o l t (57% ) é s a t ö m e g k ö z ­ lé s i r e n d s z e r (49% ). N agyon n e h e z iti a m e g f e le lő könyvek m e g t a l á l á s á t az, hogy n in cs a v á ro s o k b a n e g y sé g e s tá jé k o z ta tó a p p a rá tu s és e g y sé g e s könyv­ t á r i h á ló z a t. A s a jtó jó v a l k ev e se b b in fo rm á c ió t ad a köny v ek rő l, m in t sz ü k ­ s é g e s le n n e , a r á d i ó n a k a k ö n y v e t n é p s z e r ü s i t ő m ű s o r a i t ped ig — r o s s z id ő ­ p o n tju k m ia tt — c s a k a h á z ia s s z o n y o k és a n y u g d ija so k h a llg a th a tjá k m e g .

A'Z O L V A S Á S É S A T Ö M E G K O M M U N I K Á C I Ó S C S A T O R N Á K S Z E R E P E A Z ISK O LÁ S G Y E R E K E K É L E T É B E N M . G. H an in A 8 - 9 é v e s g y e r e k e k n e k 7 0 , a 14 é v e s e k n e k 6 2 % - a v e s z k e z é b e n a p o n t a k ö n y v e t , 4 9 é s 4 3 % a m i n d e n n a p i t e l e v i z i ó n é z ő k , 54 é s 56% a m i n d e n n a p r á d i ó t h a llg a tó k a r á n y a . 8-11 é v e s k o r b a n az o l v a s á s , a s é ta , a j á t é k é s a s p o r t a le g k e d v e lte b b s z a b a d i d ő - t e v é k e n y s é g e k , a 12-13 é v e s e k n é l a m o z g á s a z o l v a s á s e l é k e r ü l , a 14 é v e s e k n é l p e d i g m á r a n e g y e d i k h e l y r e c s ú s z i k le az o lv a s á s, a já té k , a séta és a m o zi m ögé. A 8-9 é v e s e k e ls ő s o r b a n a k ö rn y e z e tü k b e n ta lá lh a tó tá rg y a k , a növények é s a z á l l a to k i r á n t é rd e k lő d n e k , a 10-11 é v e s e k e t a t e r m é s z e t j e l e n s é g e i m e l ­ le tt a z e m b e r , a z é le t és h a lá l p r o b lé m á i is é rd e k e ln i k ezd ik , a 12-13 é v e s e k fig y e lm e a z e m b e r r e ö s s z p o n to s u l, a b o ld o g sá g , s z e r e le m , s o r s , b a r á t s á g , j ö v ő k é r d é s e i i z g a t j á k ő k e t , a 14 é v e s e k e t p e d i g a z e r k ö l c s i k é r d é s e k f o g l a l ­ k o z ta tjá k e ls ő s o r b a n . A lá to tta k n a k o lv a sm á n y o k s e g íts é g é v e l tö rté n ő e lm é l y i t é s é n e k i g é n y e a 8 - 9 é v e s e k 18, a 14 é v e s e k 6 4 % - n á l j e l e n t k e z i k .

A K Ü L Ö N B Ö Z Ő K O R O S Z T Á L Y O K OLV ASÁ SÁN A K SA JÁ TO SSÁ G A I: A S Z É P IR O D A L M I M Ü V EK OLVASÁSA L . I. B e l e n k a j a A 8 -9 é v e s g y e r e k e k ö tö dé, a 10-14 é v e s e k n e k h a r m a d a e g y e tle n i r o ­ d a lm i é r t é k e t k é p v is e lő m ü v e t s e m e m líth e te tt o lv a s m á n y a i k ö zö tt. A z i r o ­ d a lm i é rté k k e l re n d e lk e z ő k la ssz ik u s g yerm ekkönyvek a rá n y a az o lv a s m á ­ n y o k k ö z ö t t a 8 - 1 3 é v e s e k n é l 1 5 - 1 7 % , a 14 é v e s e k n é l 4 % . A f e l n ő t t e k s z á m á ­ r a Í r o t t k ö n y v e k o l v a s á s á n a k a r á n y a a 8 - 9 é v e s e k n é l c s a k 4, a 1 0 - 1 1 é v e s e k n é l m á r 20, a 1 2 - 1 3 é v e s e k n é l m á r 4 9 , a 14 é v e s e k n é l p e d i g 5 4 % . A le g f ia ta la b b a k o lv a s m á n y s z e r k e z e té b e n a m e s e u ra lk o d ik , de fo n to s h e ­ l y e t f o g l a l n a k e l a h á b o r ú s k ö n y v e k i s . A 1 0 -1 1 é v e s e k n é l a h á b o r ú s k ö n y v e k m e g e lő z ik a m e s é k e t , és eb b en a k o rb a n m á r a g y e rm e k e k h a r m a d a o lv as d e te k t iv r e g é n y e k e t. A 12-13 é v e s e k n é l a k a la n d o s könyvek, a h á b o r ú s és a d e t e k t i v r e g é n y e k u r a l k o d n a k , de a k o r o s z t á l y h o z t a r t o z ó k k ö z ü l m i n d e n ö tö d ik k l a s s z i k u s o k a t o l v a s . A 14 é v e s e k n é l a h á b o r ú s é s a k a l a n d o s r e g é n y e k m e l l e t t a d e te k tiv r e g é n y e k és a fe ln ő tte k rő l sz ó ló könyvek a le g g y a k o rib b o lv a s m á n y o k . A fa n ta sz tik u s re g é n y e k 12-14 év es k o rb a n je le n n e k m eg az o lv a s m á n y o k k ö ­ z ö tt. N a g y o n a l a c s o n y a m o d e r n k ü lfö ld i g y e r m e k ir o d a lo m o l v a s á s á n a k a r á ­ n y a, e lv é tv e f o r d u l c s a k e lő a z o lv a s m á n y o k k ö z ö tt M iln e , C a r r o l , L a g e r lö f , K a s tn e r és K ip lin g m ü . A h u m o r o s m ü v e k k e l h a s o n ló a h e ly z e t. 265

A m ü v e k é r t é k e l é s é n e k legfőbb k r i t é r i u m a a 8 -9 é v e s e k n é l a s z e r e n ­ c s é s b e f e j e z é s , a v i d á m s á g , a k o r t á r s h ő s , a s z é p r é s z l e t e k ; a 1 0 -1 1 é v e s e k ­ n él a k o r tá r s hős, az iz g a lm a s s á g , a hős c se le k e d e te in e k je lle m z é s e , az e s z ­ m e i t a r ta l o m , a feln ő tt h ő s;; a 1 2 -1 3 é v e s e k n é l a fe ln ő tt h ő s és a k o r t á r s h ő s; a 14 é v e s e k n é l a f e l n ő t t h ő s s z e l l e m i a r c u l a t a . A 8 - 9 é v e s e k n é l a z i r o d a l m i m ü v e i k a p c s o la tá t a " m e s e a v aló ság b an , v a ló sá g a m e s é b e n " k e ttő s s é g j e l ­ l e m z i ; a 1 0 -1 1 é v e s e k n é l a n a i v r e a l i z m u s ; a 1 2 - 1 4 é v e s e k n é l a liő s a d o m i ­ náns je lle m z ő . B e le n k a ja n em ta r tja m e g fe le lő n e k a g y e rm e k e k b e fo g a d á s i k é s z s é ­ g é t, é s e z é r t a z o l v a s á s m o t í v u m a i n a k " s z ű k k e r e s z t m e t s z e t é t " i n d o k o l j a . A tis z tá n s z ó ra k o z ta tó és a " h a s z n o sith a tó " m ü v ek o lv a s á s á r a ö sztö k élő m o tí­ v u m o k v a n n a k t ú l s ú l y b a n . A 14 é v e s e k i g é n y - s z e r k e z e t e l é n y e g é b e n n e m t é r e l a 10 é v e s e k é t ő l . A g y e r e k e k a l i g h a l l a n a k a m o d e r n g y e r m e k i r o d a l o m r ó l .

A K Ü L Ö N B Ö Z Ő K O R O S Z T Á L Y O K OLVASÁ SÁN A K SA JÁTO SSÁG AI: A Z IS M E R E T T E R JE S Z T Ő M ÜVEK OLVASÁSA V .A . V oronec A leg g y ak o rib b i s m e r e t t e r j e s z t ő o lv a s m á n y az ir o d a lm i k ö n tö s b e n m e g je le n ő i s m e r e t t e r j e s z t ő könyv, e z e k k ö zü l is e l s ő s o r b a n a L e n in r ő l, a f o r r a d a lo m r ó l és az ifjú sá g i m o z g a lo m r ó l sz ó ló m ü v e k a le g o lv a s o tta b b a k . E z e k r é s z a r á n y a a z é l e t k o r n ö v e k e d é s é v e l f o k o z a t o s a n , 14 é v e s k o r r a ö t s z ö ­ r ö s é r e nő. A n é p s z e r ű tu d o m á n y o s ir o d a lo m o lv a s á s a e l s ő s o r b a n az is k o la i felad ato k h o z, m á s o d s o rb a n az isk o lá b a n f e l é b r e s z t e tt é rd e k lő d é s e l m é ly í té s é ­ hez, h a r m a d s o r b a n e g y -e g y á llan d ó é rd e k lő d é s i k ö rh ö z k a p c so ló d n a k . Az i s ­ ko la h a t á s a e n n é l a z o lv a s m á n y f a jtá n á l is a lá n y o k k ö r é b e n e r ő s e b b .

A CSALÁD S Z E R E P E A G Y E R M E K E K OLVASÓVÁ N E V E L É S É B E N M. G. H an in M ig a z ö s s z e s o lv a s m á n y 1 5 % - á r ó l é r t e s ü l n e k a z i s k o l á s g y e r e k e k a c s a l á d b a n , a d e t e k t i v r e g é n y e k e s e t é b e n e z a z a r á n y 24, a m e s é k n é l p e d i g 2 3 % , A 8 - 1 3 é v e s g y e r e k e k n é l a s z ü l ő k , 14 é v e s k o r t ó l a t e s t v é r e k o l v a s m á n y a j á n l ó s z e r e p e jele n té k e n y e b b . A z anya o lv a s á s t irá n y itó s z e r e p e a z évek m ú ltá v a l c sö k k e n , az apáé v iszo n t nő. A 8-9 év es g y e re k e k nagy tö b b s é g e s z á m á r a a s z ü l ő k v á s á r o l n a k k ö n y v e k e t , a 14 é v e s e k v i s z o n t n a g y t ö b b s é g e m a g á v á s á ­ ro lja k ö n y v eit. A szülők 3 8 % -a n y ilatk o zo tt úgy, hogy b iz o n y o s könyvek e lo lv a ­ sá sá t m e g tiltja g y erm ekének. A z o lv a s m á n y o k ró l v aló b e s z é l g e té s is c sö k k e n a z é le t k o r n ö v e k e d é sé v e l: a 8 - 9 é v e s g y e r e k e k n e k 7 1 , a 14 é v e s g y e r e k e k n e k c s a k 4 2 % - á v a l b e s z é l g e t n e k a s z ü lő k o lv a s m á n y o k ró l. A sz ü lő k 2 2 % -a é r z i úgy, hogy s e m m i s e m a k a d á ­ ly o zza abban, hogy g y e rm e k e o lv a só v á n e v e lé s é v e l fo g lalk o zzo n , 4 3 % -u k a k ev és s z a b a d i d e j é r e p a n a s z k o d i k , 13% a l a c s o n y k é p z e t t s é g é b e n j e l ö l i m e g a z a k a d á ­ ly o z ó té n y e z ő t.

266

A K O R TÁ R SA K H A JA S A AZ ISK O LÁ SG Y ER EK EK OLVASÓI F E JL Ő D É S É R E 1 . 1. L e v i A k alan d o s m e s e k ö n y v e k 3 7 % -á ró l, a h á b o rú s könyvek 2 8 % -á ró l, a k a ­ la n d re g é n y e k 3 4 % - á r ó l, a d e te k tiv r e g é n y e k 4 1 % - á ró I és a fe ln ő tte k rő l szóló könyvek 4 2 % - á r ó l a zo n o s k o rú tá r s a i k t ó l s z e r e z te k tu d o m án y t a g y e re k e k . ( Ö s s z e h a s o n l í t á s u l : a k ö n y v t á r 39, 31, 3 5, 25 é s 33 f 5- b a n v o l t a z é r t e s ü l é s f o r r á s a . ) A d e te k tiv re g é n y e k és a fe ln ő tte k rő l szóló könyvek e s e té b e n az azonos k o r ú t á r s a i k g y a k o r ib b é r t e s ü l é s i f o r r á s n a k b iz o n y u lta k m in t a k ö n y v tá r . 12-13 é v e s k o r t ó l a z i n f o r m á l i s k o r t á r s c s o p o r to k s z e r e p e dö n tő v é v á lik a z o l v a s m á ­ n y o k k a l k a p c s o l a t o s in f o r m á c i ó k m e g s z e r z é s é b e n , de a z o lv a s m á n y o k m e g í t é ­ lé s é b e n is .

A T A N Á R M IN T A T A N U L O K OLV ASÁ SÁN A K IR Á N Y ÍT Ó JA E .I . Ivanova A ta n á r o k ir á n y i t ó s z e r e p e a 8 -9 é v e s e k n é l a leg n ag y o b b , e z u tá n fo k o z a ­ to s a n c s ö k k e n . M ig a 8 -9 é v e s e k n e k 4 9 % - a v e s z i fig y e le m b e a t a n á r o k o lv a ­ s á s s a l k a p c s o l a t o s t a n á c s a i t , a 14 é v e s e k n e k m á r c s a k 1 5 % - a . E n n e k r é s z b e n a z a z oka, hog y a ta n á r o k e lé g g é r o s s z u l i s m e r i k a g y e r m e k ir o d a im a t . M ind­ ö s s z e 4 3 % - u k vo lt k é p e s n éh án y ú jo n n a n m e g je le n t g y e rm e k e k n e k k é s z ü lt k ön y­ v e t m e g n e v e z n i. M ig a k ü lö n b ö ző ta n t á r g y a k h o z k a p c s o ló d ó m ó d s z e r t a n i fo ly ó ­ i r a t o k a t e lé g g é r e n d s z e r e s e n o lv a s g a tjá k , a " G y e r m e k i r o d a l o m " c im ü lapot alig v e s z ik k é z b e .

A K ÖN Y V TÁ R A K S Z E R E P E A Z ISK O LÁ SG Y ER EK EK É L E T É B E N I. J e . K a l i t i n a - E . I . I v o n o v a - N . A . K o s k i n a A la k á s o k b a n á tl a g o s a n 10-20 g y e rm e k k ö n y v ta lá lh a tó . V e r s e k le g n a ­ gyobb r é s z t a 8 -9 é v e s e k n é l, k a la n d o s k ö nyvek e ls ő s o r b a n a 12-13 é v e se k n é l, a z o r o s z k l a s s z i k u s o k l e g i n k á b b a 14 é v e s e k n é l . A t ö r t é n e l m i r e g é n y e k é s d e ­ te k tiv r e g é n y e k u g y a n c s a k a le g id ő s e b b e k n é l ta lá lh a tó k legnagyobb s z á m b a n . A v iz s g á la t k é t éve a la tt m e g je le n ő g y e rm e k k ö n y v e k n e k c s a k fe le ju to tt e l a k i s v á r o s o k b o l t j a i b a . A n d e r s e n m e s é i t p é l d á u l 500 p é l d á n y b a n r e n d e l t é k m e g , d e c s a k 100 é r k e z e t t . A k ö n y v t á r a k b a é r k e z ő g y e r m e k k ö n y v e k 7 6 % - a c s a k e g y e tle n p é ld á n y b a n k e r ü l be az á llo m á n y b a . A fia ta lo k n a k k é s z ü lt n é p ­ s z e r ű tu d o m án y o s könyvek e s e té b e n ez az a rá n y 82% .

KAMARÁS Istv án

267

Az új olasz címleírási szabványról C arlo R E V E L L I

A s z e r z ő Le nuove n o r m a ita lia n e di c a ta lo g azio n e p e r a u to r i c. ta n u lm án y át ( B o l l e t i o n o d ’i n f o r m a z i o n i 19 7 3 . 3 - 1 6 . p . ) KOM JÁTHY M ik ló sn é tö m ö r i te t te . A k a talo g izálás sz ab ály ain ak m o d o s itá sá t m á r ré g e n s z ü k s é g e s s é te tté k a s z e r z ő i k ataló g u so k s z e r k e s z té s é n é l m u tatk o zó n e h é z sé g e k . E zek a k iad ­ v á n y o k s z á m á n a k n ö v e k e d é sé b ő l, a s z e r z ő i n é v f o r m á k m e g s z a p o r o d á s á b ó l , az uj t i p u s u k i a d v á n y o k é s u g y a n a z o n m ü t ö b b f é l e v á l t o z a t b a n v a l ó e l ő f o r d u l á s á ­ b ó l s z á r m a z t a k . A b i b l i o g r á f i a i a d a t k ö z l é s é s a k a t a l ó g u s o k e l ő á i l i t á s á n a k uj t e c h n i k a i l e h e t ő s é g e i is s ü r g e t t é k a s z a b á l y o k ú j r a f o g a l m a z á s á t , é s a c i m l e ir á s o k a d ata in ak s o r re n d i s z a b á ly o z á s á t a h agyom ányos k a taló g u so k b an fe lh a l­ m o z ó d o t t c é d u l a t ö m e g b e n . E z e k n e k a z uj s z a b á l y o k n a k g y a k o r l a t i l a g a j e l e n a d o tt s á g o k r a k e ll é p ü ln iö k úgy, h o g y a r é g i s t r u k t ú r á v a l e ll e n t é t e s s z e m p o n to k m i n é l in k á b b f e l s z i n r e k e r ü l j e n e k . A z á lta lá n o s a la p e lv e k e t, a m e ly e k a la p já n a jö v ő n e m z e ti k a ta l o g iz á l á s i s z a b v á n y a it ki fo g ják dolg o zn i, az 1 9 6 1 -e s P á r i z s i K a ta lo g i z á lá s i K o n f e r e n ­ c i á n f o g a d t á k e l . E t t ő l a z i d ő p o n t t ó l n a p j a i n k i g m i n t e g y 20 o r s z á g m á r k i b o c s á ­ t o t t , v a g y a k ö z e l j ö v ő b e n fog k i b o c s á t a n i uj n e m z e t i s z a b á l y z a t o t . I t á l i á b a n a z A s s o c i a z i o n e I t a l i a n a B i b l i o t e c h e 1 9 6 2 - b e n t a r t o t t 14. k o n g r e s s z u s á n a k h a ­ t á r o z a t a i n t é z k e d e t t eg y uj s z a b á l y z a t k i a d á s á r ó l a P á r i z s i K o n f e r e n c i a a j á n l á s a i ­ nak fe lh a sz n á lá sá v a l, te k in te tte l az o la s z k a ta lo g iz á lá s h a g y o m á n y a ira . Az e lő z e te s e n k ia d o tt d o k u m e n tu m o k k ö z ü l a le g je le n tő s e b b D ieg o M a lte s e kö tete (P r in c ip i di c a ta lo g a z io n e e re g o le ita lia n e , F i r e n z e 1 9 6 5 ,), a m e ly b e n a s z e r ­ ző a p r ó l é k o s a n e l e m z i a z o l a s z k a t a l o g i z á l á s i s z a b v á n y n a k a z o k a t a p o n t j a i t , a m e ly e k ellen tm o n d an ak a p á r i z s i h a tá ro z a to k n a k . A ré g i o la s z s z a b á ly z a t és a z e ls ő d o k u m en tu m o k k ö zö tt m u ta tk o z ó j e ­ l e n t ő s e b b e l t é r é s e k 1970 o k t ó b e r é b e n k e r ü l t e k n y i l v á n o s s á g r a a z A IB k a t a l o ­ g iz á lá si m unkaközösségének k ö rö zéséb en . 1 9 6 8-ban a K ö zo k tatá sü g y i M in is z té riu m m e g b iz á s a a la p já n k e z d te m eg m ű k ö d é s é t a b i z o t t s á g , a m e l y a p á r i z s i h a t á r o z a t o k a l a p j á n a z uj o l a s z k i a d á s t s z e r k e s z t e t t e . A b iz o tts á g eln ö k e F r a n c e s c o B a r b e r i , a z e g y e tle n a b iz o tts á g ta g ja i k ö zü l, aki a m a is é rv é n y b e n lévő 1 9 5 6 -b an k ia d o tt s z a b v á n y s z e r k e s z ­ t é s é b e n r é s z t v e tt , a r e f e r e n s D i e g o M a l t e s e v o l t . A b i z o t t s á g , a m e l y h é t á l l a n d ó t a g b ó l é s k é t k ü l s ő s z a k é r t ő b ő l á l l t , 1968 m á j u s á t ó l 197 3 j ú n i u s á i g 21 a l k a l o m m a l ü l t ö s s z e . A z ü l é s e k e n m i n d e n e g y e s d o k u m e n t u m t ö b b s z ö r is m e g v ita tá s ra k erü lt. A z e ls ő év ek et az á lta lá n o s a la p e lv e k ti s z t á z á s á n a k s z e n te lté k , ill. a zo k n ak a szabályoknak a m e g f o g a lm a z á s á ra , am e ly e k n e m fo g lalk o ztak a c im f e j p r o b l é m á i v a l. Az u tó b b i id ő b e n a fig y e le m k iz á r ó la g a c im fe j m e g v á ­ l a s z t á s á n a k k é r d é s e i r e i r á n y u l t . E d d ig h é t d o k u m e n t u m o t a d t a k k ö z r e , a m e ­ ly e k k ö z ü l az e ls ő k ettő az a la p e lv e k e t tá r g y a lja . A h a r m a d i k d o k u m e n tu m a k o llé g á k v é le m é n y é t fo g lalja ö s s z e és a b iz o tts á g v á la s z á t az é s z r e v é t e l e k r e . 268

B á r a z eg y es k ü lö n le g e s e s e te k b e n h o zo tt d ö n té st m é g felü l k e ll v izsg áln i, a n é z e tk ü lö n b ség ek et ki k ell küszöbö lni az e ls ő k ét doku m en tu m az a la p v e ­ tő a z e g é s z s z a b v á n y b e l s ő e g y s é g e é s a b i z o t ts á g k o n c e p c ió já n a k m e g é r t é s e tek in tetéb en . A z á lt a lá n o s e lv e k t i s z t á z á s a u tá n é s a k ü lö n b ö z ő d o k u m e n tu m o k k id o lg o ­ z á s á n a k m e g k e z d é s e e lő tt a B iz o t ts á g s a j á t m u n k á já t p á r h u z a m o s a n több t e r ü ­ le te n s z a b á ly o z ta . — P é ld á k k e r e s é s e a s z a b á ly z a tb a v aló b e ik t a tá s r a , hogy e z e k a la p já n a szab ály o k szö v eg ét m ajd m eg fo g alm azzák , —A te r m in o ló g ia és a d efin ició k k id o lg o z á sa , a m e g fo g a lm a z a n d ó p a ­ ra g ra fu so k te rm in o ló g ia i egység én ek b iz to s itá s á ra . (A g l o s s z á r i u m a s z a b á l y z a t f ü g g e l é k e k é n t fog m e g j e l e n n i . ) —A szab ály o k m e g fo g a lm a z á sa . E lk é s z ü l te k a c i m l e i r á s és a b e tü r e n d b e s o r o l á s s z a b á ly a i, k ö z b e n k iseb b k é r d é s e k ( í r á s j e le k , p o lig ra m o k , szig lák ) és k ü lö n le g e s tá b lá z a to k (s z á m n e v e k id e g e n n y e lv e k e n , t r a n s z l i t e r á c i ó , rö v id íté se k ) k e r ü lte k k id o lg o z á s ra . E lk é s z ü lt a p e rio d ik á k l e í r á s á r a v o n atk o zó s z a b á ly z a t, a m e ly e t a ta n u l­ m á n y a testü leti- s z e r z ő s m ü v e k c im f e j é n e k m e g v á l a s z o l á s á n á l t á r g y a l . A z e d d ig e lv é g z e tt — é s a b e f e j e z é s h e z k ö z e le d ő — s z a b á l y z a t - s z e r k e s z ­ té s m u n k á i k ö z ö tt n e m fo g la lk o z ta k a k ü lö n le g e s k ia d v á n y típ u s o k ra v o n atk o zó szab á ly z a to k k id o lg o zásáv al. A z e ls ő k é t d o k u m e n tu m m e g k ü lö n b ö z te ti és k ü lö n f e j e z e te k b e n tá r g y a l j a a k a t a l o g iz á l á s k é t dön tő m o z z a n a tá t: — a c im fe j a d a ta in a k m e g v á la s z tá s á t (a m e ly e k e t a k a ta ló g u sc é d u lá n a k t a r t a l m a z n i a kell) — az ad ato k fe ltü n te té s é n e k fo r m a i sz a b á ly a it. A z e ls ő d o k u m e n tu m a b e v e z e tő b e n az á lta lá n o s elv ek m e g f o g a lm a z á s á v a l fo g lalk o zik és a p á r i z s i h a tá ro z a to k i s m e r t d efin íció ja a lap ján h a tá r o z z a m eg a b e tű r e n d e s s z e r z ő i k a ta ló g u s fu n k c ió it. R é s z le t e s e n fo g lalk o zik t o v á b b á a főés m ellé k la p o k v iszo n y áv al, k iem elv e, hogy a m ellék lap azokban a k é tsé g e s e s e t e k b e n s z ü k s é g e s (k ö telező ), a m e ly e k b e n egy a d a to t, a m e l y e t m i n t a főlap c im f e jé t k e r e s n é n k , m e l lő z t é k egy m á s i k a d a t ja v á r a . M inden e g y é b m e llé k la p és h iv atk o zás f e le s le g e s e n fe ld u z z a sz tja a k ataló g u st. A szabályok r e n d s z e r b e ­ f o g l a l á s a i g e n s o k k o n f l i k t u s s a l j á r t . (A f ő s z e r z ő n e k a l á r e n d e l t s z e r z ő , s z e r z ő “ c im , eg y én i s z e r z ő — te s tü le ti s z e r z ő e t c .) . E z e k e t a k o n flik tu so k a t k ö telező m e llé k la p o k k a l k e ll m eg o ld an i. U g y a n c sa k a z e ls ő d o k u m e n tu m fo g lalk o zik a cim fe j m a g v á la s z tá s á v a l, e g y én i é s t e s t ü l e t i s z e r z ő e s e té b e n . A ta n u lm á n y r é s z l e t e s e n tá r g y a l j a a tö b b ­ s z e r z ő s g y ű jt e m é n y e s m ü v e k (m in t a s z e r z ő k s a j á t m ü v e i) és a g y ű jte m é n y e k (m in t k o m p ilá c ió k ) k ö z ö tti e l t é r é s e k e t . A c im fe j m e g v á l a s z t á s á v a l fo g lalk o zó fe je z e te k közül k ie m e lk e d ő je le n ­ t ő s é g ű a c i m f e j m e g v á l a s z t á s a t e s t ü l e t i s z e r z ő e s e t é b e n . A z uj o l a s z s z a b á l y z a t e lf o g a d ta a t e s t ü l e t i s z e r z ő e lv é t (a m e ly e t so k m á s kü lfö ld i s z a b á l y z a t a m a i n ap ig n e m fo g a d o tt el). A te s tü l e ti s z e r z ő r e von atk o zó m e g h a t á r o z á s o k t e l ­ je s e n h iá n y z a n a k a z 1921-ben és 1956-ban k ia d o tt o la sz s z a b á ly z a to k b ó l. A ta n u lm á n y r é s z l e t e s e n tá r g y a lja a te s tü le te k a d m in is z tr a tív , n o r m a tí v és do­ k u m e n t a tí v j e l l e g ű k ia d v á n y a it. K ülön f o g la lk o z ik a s z e r z ő s é g k é r d é s é v e l a z o k ­ n á l a k ia d v á n y o k n á l, a m e ly e k n e m ta r to z n a k a fen ti k a te g ó r iá k b a . 269

A s z a b á l y z a tb a n k ü lö n f e j e z e te k f o g la lk o z n a k a t e s t ü l e t e k s p e c i á l i s k i ­ a d v án y aiv al, a k o n g r e s s z u s i ir a to k és a k iá llitá s i k a ta ló g u so k le í r á s a in a k s z a ­ b ály aiv al. A m á s o d ik d o k u m en tu m a cim fe j m e g v á la s z tá s á n a k fo rm a i s z a b á ly o z á s á ­ v al fo g lalk o zik . A te s tü le te k c im fe jé n e k f o r m a i s z a b á ly a it m á r k id o lg o zták . E z e ­ k e t a s z a b á ly o k a t m á s s z e k c ió k k a l e g y ü tt t á r g y a lt á k m e g , k ü lö n - k ü lö n a t e s t ü l e ­ tek egyes tip u sai s z e r in t. (E gyházi testü le te k , te rü le ti h ató sá g o k s tb .). A B iz o tts á g m o s t az egyéni s z e r z ő s c im fe j fo r m a i s z a b á ly a in a k k id o lg o ­ z á s á v a l fo g lalk o zik . E n n ek a f e je z e tn e k eg y e s r é s z e i m á r e lő r e h a la d o tt s t á ­ d iu m b a n vannak , s a s z a b v á n y te l je s s z ö v e g é v e l egy ü tt a z év v é g é re r e m é l h e ­ tő a b e f e j e z é s ü k . A c i m l e i r á s s z ö v e g r é s z e u tá n k ö v e tk e z n e k a k o llá c ió r a v o n atk o zó r é s z l e ­ te s sz a b á ly o k és a m e g je g y z é s e k r é s z é r e fe n n ta rto tt fe je z e t sz a b á ly a i. A tip o g ­ r á f ia i a d a to k k ö zö tt a n y o m d á r a és a n y o m d a h e ly é r e v o n a tk o z ó a d a to k m a m á r n e m n é lk ü lö z h e te tle n e k . M o d e rn k iad v án y o k n á l e z e k n e k az a d a to k n a k n y o m d á s z a ti s z e m p o n tb ó l n in c s je le n tő s é g ü k . Ig en fontos a z o n b a n a m e g j e g y z é s e k r é ­ s z é r e fe n n ta rto tt fe je z e t, m e r t a k iad v án y k ü lső je g y e irő l, t a r t a l m á r ó l és a k ö n y v t á r b i r t o k á b a n l é v ő p é l d á n y r ó l e g y a r á n t f o n t o s i n f o r m á c i ó k a t a d . It t t á r ­ g y a l j a a s z a b á l y z a t a t ö b b k ö t e t e s m ü v e k l e í r á s á n a k p r o b l é m á i t . M ig a c i m l e ­ i r á s s z ö v e g r é s z é b e n és a k o llá c ió b a n a közös k u m u latív e le m e k v an n ak fe ltü n ­ t e t v e , a z e g y e s k ö t e t e k a d a t a i t “ h a s z ü k s é g e s —, m e g j e g y z é s b e n k ö z ü k . A b e tü r e n d b e s o r o l á s s z a b á ly a i a je le n le g é rv é n y b e n lév ő sz a b á ly o k n á l so k k a l bővebbek. A szab ály o k két r é s z r e o szlan ak : a c im fe j b e tü r e n d e z é s é r e , é s a b e l s ő e l r e n d e z é s r e (a b e t ü r e n d i c s o p o r t o k s z a b á l y a i r a ) . A s z a b á l y o k s o k uj ja v a s la to t ta r ta lm a z n a k , o ly a n n y ira , hogy á lta lá n o s a lk a lm a z á s u k te lje s e g é s z é b e n c s a k a z uj k a ta l ó g u s b a n l e s z m a j d k i v i t e l e z h e t ő . Ily e n ú j í t á s o k p l . a z i é s j b e tű k s z é t v á la s z tá s a ( u t a lá s s a l o ly an e s e te k b e n , a m i k o r a z ö s s z e o s z t á s l e h e t s é g e s ) . A m á s i k uj j a v a s l a t a d i a k r i t i k u s j e l e k k i v é t e l n é lk ü l i e l ­ h a n y a g o lá sa a b e tű re n d sz e m p o n tjá b ó l. Ebből k ö v etk ez ő en a c s a lá d n e v e k m in t M ü l l e r é s W ö lf e ú g y s o r o l a n d ó k m i n t M u l l e r é s W o lf e ( é s m á r n e m M u e l l e r é s W o elfe). A k a ta lo g iz á ló n a k e g y en lő m é r té k b e n k e ll g o n d o sk o d n ia az ö s s z e s n é v ­ f o r m a u ta ló v a l vagy k ö lc s ö n ö s h iv a t k o z á s s a l v aló ö s s z e k a p c s o l á s á r ó l . A b e ­ s o r o lá s sz a b á ly a in á l a m e c h a n ik u s elv et k e ll s z e m elő tt t a r t a n i . A b e tü re n d i c s o p o r t o n b e lü l a c é d u lá k e g y m á s u tá n j a lo g ik u s s o r r e n d e t k ö v e s s e n . (C im — t e s t ü l e t ~ s z e m é ly n é v a z é r v é n y b e n lé v ő s z a b á ly o k s z e r i n t , s z e m é ly n é v — t e s t ü l e t — c i m a n e m z e t k ö z i g y a k o r l a t b ó l k ö v e t k e z ő uj s z a b á l y z a t s z e r i n t . ) U gyanazon cim fej b e ls ő e lr e n d e z é s é n é l a g y a k o rla t azt m u ta tja , hogy n e m a lk a lm a z h a tó azonos e ljá r á s s e m az ö s s z e s k a taló g u sb an , s e m egy k a ta ló g u so n b e lü l. Ebből k ö v etk ez ő en b izo n y o s e s e te k s z a b á ly o z á s á n á l a lt e r n a t ív j a v a s l a ­ to k ra van szü k ség . A z uj s z a b á l y o k k i a d á s á r ó l n y i l a t k o z n i m é g k o r a i l e n n e . A t á b l á z a t o k v é g le g e s k id o lg o z á sa , a függelékek, a g lo s s z á r iu m , az in d e x k é s z í té s e és a s z a b á l y z a t n y o m d a i k i v i t e l e z é s e m é g b iz o n y o s id ő t ig é n y e l.

27 0

A Deutscher Stádtetag ajánlása a képgyűjtemény és a K ö z l e m é n y ü n k a B i b l i o t h e k s d i e n s t 197 3, é v i 1. s z á m á n a k h í r a n y a g á r a t á m a s z k o ­ dik. A z a lá b b i tö m ö ritv é n y t P O L G Á R E rnő k ész íte tte .

A n é m e t v á r o s o k é r d e k k é p v i s e l e t i s z e r v é n e k e ln ö k s é g e , 1971. m á j u s 2 5 - i , 17 2. ü l é s é n s z ü k s é g e s n e k t a r t o t t a a n y i l v á n o s k ö n y v t á r a k é s a z o k t a t á ­ si in té z m é n y e k k ö z ö tti e g y ü ttm ű k ö d és k é rd é s é n e k e le m z é s é t. Az eg y ü ttm ű k ö ­ d é s r e v o n a t k o z ó a n j a v a s l a t o k a t d o l g o z t a k k i, a m e l y e k a k ö v e t k e z ő k : Isk o lák n ak , nép fő isk o lák n ak , o k ta tá s i in tézm én y ek n ek , n y ilv án o s könyv­ tá r a k n a k , m ú z e u m o k n a k é s m á s m ű v e lő d é s i in té z m é n y e k n e k fo g la lk o z n iu k k ell az a u d io v iz u á lis e sz k ö z ö k k e l. Az a u d io v izu ális e sz k ö z ö k g a z d a s á g o s , é s s z e ­ rű b e v e z e té s e a g y a k o rla tb a c s a k az egyes in té z m é n y e k k o o rd in á lá s a u tján v aló ­ sulhat m eg . E z a k o o rd in á lá s a g y a ra p ítá s , a m e g ő rz é s , a k ö lc s ö n z é s és a v é d e ­ le m m u n k a t e r ü l e t e i n len n e s z ü k s é g e s é s m e g v a l ó s í th a t ó . K ü lö n ö sen fontos az is k o la i k ö n y v tá ra k tá jé k o z ta tá s i k ö zp o n to k k á a la k í­ tá s a , e llá tá s a k önyvekkel és au d io v iz u á lis esz k ö z ö k k e l. G ondoskodni k ell a m e g fe le lő te c h n ik a i v é d e le m rő l is . T e r m é s z e te s e n ennek b e v e z e té s é n é l p é n z ­ ügyi ak ad ály o k lé p h e tn e k fel. Az eg y ü ttm ű k ö d é st m in d a k ép - és han g h o rd o zó (so ft-w a re ), m in d a h o z z á ju k ta r to z ó e s z k ö z ö k (h a r d -w a r e ) v is z o n y la tá b a n ki k e ll t e r je s z te n i. El k ell é rn i, hogy az au d io v iz u á lis e sz k ö z ö k az isk o lák b an ta n e sz k ö z ö k k é v á lj a n a k é s a z e g y r e jo b b a n fejlő d ő s z a k m a i k é p z é s és to v á b b k é p z é s k e r e t é b e n az á lta lá n o s tá jé k o z ta tá s t sz o lg á ljá k . B e k ell s z e r e z n i: k épeket, m i k r o f i lm e ­ k et, fö ld g ö m b ö k et, h a n g le m e z e k e t, té r k é p e k e t, d ia - s o r o z a to k a t, f i l m s z a l a ­ go k at, h a n g s z a la g o k a t, m a g n ó k a z e ttá k a t, h a n g o s f ilm e k e t és k é p m a g n ó h o z s z ü k ­ séges eszközöket. E kép- és h an gh o rd ozó eszközök h a sz n álatáh o z szük ség esek : d ia v e títő , film v e títő , le m e z já ts z ó , m ag n eto fo n , h a n g o sfilm v e titő , k ép m ag n ó é s tele v íz ió . A z e g y ü ttm ű k ö d é s t s z e m é l y z e t i t e r ü l e t r e is ki k e ll t e r j e s z t e n i . E z k ü ­ lö n ö se n é r v é n y e s a k ö n y v tá ri s z e m é ly z e t r e , a k ik a g y a ra p ítá s t, a f e l t á r á s t é s a k ö lc s ö n z é s t v é g z ik , v a la m in t a te c h n ik a i s z e m é ly z e t r e , ak ik a h a n g -, kép h o rd o zó , a u d io v iz u á lis b e re n d e z é s e k , te c h n ik a i se g é d e sz k ö z ö k k e z e lé ­ s é t v ezetik , ir á n y ít já k . E z e k közé ta r to z n a k a te c h n ik a i is m e r e t e k k e l r e n d e l­ k ező rá d ió - és te le v iz ió te c h n ik u s o k , o p tikusok , e le k tro te c h n ik u s o k , h a n g - és k ép tec h n ik u so k , fé n y k é p é s z e k és fo tó la b o rá n so k . Az e g y ü ttm ű k ö d é s külö n b ö ző s z e r v e z é s i lé p c s ő k ö n v a ló s u lh a tn a m e g . A c ik k a k ö v e tk e z ő ja v a s la to k a t, k o o p e rá c ió s f o r r á s o k a t e m líti: A k ö n y v tá ra k , o k ta tá s i in té z m é n y e k , n é p fő isk o lá k k ö s s e n e k m e g á l la p o ­ d á st e g y m á s s a l az au d io v izu ális eszk ö zö k (h a r d -/s o ft- w a re ) k iv á la s z tá s a , b e ­ s z e r z é s e és á llo m á n y b a v é te le te r ü le té r e . K ö lc s ö n ö s e n c s e r é l j é k ki e g y m á s k a ta ló g u s a it. 271

In té z e te k , in té z m é n y e k s z o r o s k a p c s o la to k a t é p íts e n e k ki e g y m á s k ö ­ s te g y é k leh ető v é az au d io v iz u á lis e sz k ö z ö k c s e r é j é t . Közös s z e m é ly z e t k ia la k ítá s a a te c h n ik a i e sz k ö z ö k k a r b a n ta r tá s á r a , v é ­ d e lm é re . Az eg y ü ttm ű k ö d é st az o k ta tá s i in té z m é n y e k , n y ilv án o s k ö n y v tá ra k és nép fő isk o la i ön képző k ö zp o n to k té r b e li k o n c e n tr á c ió já n a k ú j j á é p í t é s é r e is ki k e ll te rje sz te n i. z ö tt ,

A D E U T S C H E R ST A D T E T A G A JÁ N LÁ SA AZ IS K O L A I K Ö N Y V T Á R A K Ú J J Á S Z E R V E Z É S É H E Z A m o d e r n is k o la eg y ik fonto s fe la d a ta , hogy id e jé b e n t á j é k o z ta s s a a t a ­ n u ló t a to v á b b ta n u lá s , p á l y a v á l a s z t á s l e h e t ő s é g e i r ő l . E h h e z a m u n k á h o z n y ú jt nagy se g ítsé g e t az is k o la i k ö n y v tá r. A n é m e t v á ro s o k é rd e k k é p v is e le ti s z e r ­ v é n e k 19 6 1 . j u n i u s 2 - i ü l é s é n j a v a s l a t o t d o l g o z o t t ki a z i s k o l a i é s n y i l v á n o s k ö n y v tá ra k e g y ü ttm ű k ö d é s é h e z . A n y ilv án o s k ö n y v tá ra k á llo m á n y g y a r a p ítá s i ta n á c s o k k a l se g íte n e k a z is k o la i k ö n y v tá ra k n a k . A z is k o la i k ö n y v tá rü g y a z ó ta m á r so kat fejlő d ö tt, fig y e lm e a k ö v etk ez ő t e r ü l e t r e o rie n tá ló d o tt. Az is k o la e g y s é g e s m u n k a k ö z p o n ttá alak u ljo n , m in d a ta n á ro k , m in d a tanulók s z á m á r a . T e r m é s z e te s e n a k ö zp o n ti h e ly e t elfo g laló könyveken, fo ly ó irato k o n , ú jsá g o k o n kív ü l h o z z á f é r h e tő e k le g y e n e k az a u d io v iz u á lis e s z k ö z ö k is . A c ik k m e g je g y z i, hogy az is k o la i k ö n y v tá r c s a k a k k o r tu d ja ig a z á n b e tö lte n i t á j é ­ k o z ta tó fe la d a tá t, ha a k ö n y v e k e n s eg y éb n y o m d a te r m é k e k e n k ív ü l d i a ­ s o r o z a t o k , f i l m e k , m a g n ó s z a l a g o k é s k a z e t t á k , h a n g l e m e z e k , m i k r o f i l m e k , ve titő k , le j á s z t ó k é s z ü l é k e k (m ag n ó , l e m e z j á t s z ó ) , r á d ió , t e l e v íz i ó is r e n d e l k e ­ z é s ü k r e áll a ta n u ló k n a k . E zek m e g v a ló sitá sa foko zato san tö rté n n e . 1. l é p c s ő : M inden ta n u l ó r a 3 könyv e s s e n , a k ö n y v tá r n a k a z o n b a n le g a lá b b 6 00 k ö t e t e t k e l l t a r t a l m a z n i a . A u d io v izu ális e sz k ö z ö k b e s z e r z é s e . 5 fo ly ó irat és ú js á g re n d e lé s e . 2. l é p c s ő e l s ő f e l e : M inden t a n u l ó r a 5 -8 könyv e s s e n . A u d io v izu ális e sz k ö z ö k b e s z e r z é s e . 10-40 f o l y ó ir a t és ú js á g r e n d e l é s e , v a la m in t a z id ő se b b ta n u ló k n a k to v á b b ta n u lá si, p á ly a v á la s z tá s i tá jé k o z ta tó k b e s z e r z é s e . 2. l é p c s ő m á s o d i k f e l e : M i n d e n t a n u l ó r a 10 k ö n y v e s s e n . A u d io v izu ális e s z k ö z ö k b e s z e r z é s e . 30-80 f o l y ó ir a t é s ú js á g r e n d e l é s e , v a la m in t p á l y a v á la s z t á s i tá jé k o z ta tó k b e s z e r z é s e stb. A p e d a g ó g u so k d o lg o z z a n a k eg y ü tt a z is k o la i k ö n y v tá r o s s a l, b e s z é l j é k m eg a s z e r z e m é n y e z é s , az á llo m á n y g y a r a p ítá s p r o b l é m á i t .F e l k ell t á r n i a d o k u m e n tu m o k a t. B e tű r e n d e s , s z a k - és b e tű r e n d e s - t á r g y i k a ta ló g u s t k ell k ié p íte n i, v a la m in t k ö te t k a ta ló g u s t is c é l s z e r ű k é s z í te n i .

A z is k o lá k s p e c i á li s k ö n y v tá r i f e la d a ta in a k m e g o l d á s á r a a n y ilv án o s k ö n y v tá r a k b a n k ö z p o n ti " is k o la k ö n y v tá ri m u n k a c s o p o r to t” k e ll lé tre h o z n i. E z e k ­ n e k a m u n k a c s o p o r to k n a k a m e g á l la p o d á s u tá n o ly a n fe la d a to k a t is e l k e ll v é ­ g e z n i, a m e ly e k n e m a z o n o s a k a n y ilv án o s k ö n y v tá r fe la d a ta iv a l. E zek a kö­ v etk ez ő k : “ G y a ra p ítá s, iro d a lo m fig y e lé s, —K ö zp o n ti b e s z e r z é s és fe ld o lg o z á s , — F o ly a m a to s á llo m á n y b a v é te le z é s, “ A llo m á n y m e g ő rz é s, — R e v íz ió , — C s e re , k ö lc s ö n z é s. A z is k o la i k ö n y v tá ra k ú jjá s z e r v e z é s é b e n s e g íts é g e t n y ú jtan ak az á lla m i k ö n y v -in té z m é n y e k é s le h e tő sé g n y ílik á lla m i tá m o g a tá s r a is .

273

KRÓNIKA

Az Országos Könyvtárügyi és Dokumentációs Tanács 1973. évi működése

A M ű v e l ő d é s ü g y i M i n i s z t é r i u m 197 3 f e b r u á r j á b a n j ó v á h a g y t a a T a n á c s ü g y re n d i sz a b á ly z a tá t és a ja v a s la to t a T a n á c s és ta g o z a ta i ú jjá s z e r v e z é s é ­ re és ta g jain k k in e v e z é s é re . M á r c iu s fo ly am án m e g tö r té n t a ta n á c s ta g o k f e l­ k é r é s e . Az ú jjá a la k u lt T a n á c s E ln ö k sé g e e ls ő ü lé s é t m á ju s 4 - é n t a r to t ta . M e g v i t a t t a é s m ó d o s it á s n k k a l j ó v á h a g y t a a T a n á c s k é t é v e s m u n k a p r o g r a m j á ­ ra k é sz ite tt jav aslato t. Ju n iu s 25-én, az ú jj á s z e r v e z e tt T a n á c s első ü lé s é n K ondor Istv án n é, a K ö n y v t á r ü g y i O s z t á l y v e z e t ő j e i s m e r t e t t e " A z uj k ö n y v t á r ü g y i a l a p j o g s z a b á l y e l v e i t " . (V. ö. K ö n y v t á r o s , 1 9 7 3 . 9. s z . ) A z u j k ö n y v t á r ü g y i a l a p j o g s z a b á l y t e r ­ v e z e té t e lő z e te s e n k ü lö n b ö ző s z a k m a i fó r u m o k v ita ttá k m e g , k ö zü lü k a M a g y a r K ö n y v tá ro so k E g y esü lete. A s z é le s k ö rű e lő k é s z íté s e lle n é r e a tö rv é n n y e l k a p ­ c s o l a to s v itá b a n k ü lö n b ö ző n é z e te k ü tk ö z te k . A h o z z á s z ó ló k nag y r é s z e úgy fo g ­ la lk o z o tt az a la p jo g s z a b á ly k é r d é s e iv e l, hogy ennek k ia d á s á t s z ü k s é g e s n e k és l e h e t s é g e s n e k t a r t o t t a , de e g y e s k é r d é s e k k im u n k á l á s á t n e m te k i n te t te k i e l é g í ­ t ő n e k . V o lt a z o n b a n o l y a n v é l e m é n y i s , a m e l y m e g k é r d ő j e l e z t e a z a l a p j o g s z a b á l y k ia d á s á n a k id ő s z e rű s é g é t. A k ö n y v tári a la p jo g sz a b á ly k im u n k á lá s á v a l a K ö n y v ­ t á r ü g y i O s z t á l y to v á b b f o g l a l k o z i k , f e l h a s z n á l v a a T a n á c s b a n k i f e j t e t t é s a z o s z tá ly á lta l m e g fo n to la n d ó n a k Ítélt v é le m é n y e k e t. E ta n á c s ü lé s elfo g ad ta a T a n á c s k é té v e s m u n k a te r v é t. Az OKDT K ö z m ű v e l ő d é s i és I s k o l a i K ö n y v t á r ü g y i Tagozata uj ö s s z e t é t e l é b e n o k t ó b e r 3 1 - é n t a r t o t t a e l s ő ü l é s é t , a m e l y e n h á ­ ro m n a p ire n d i pont sz e re p e lt:

uj

1. A t a g o z a t 197 3 - 7 4 . é v i m u n k a p r o g r a m j a . E l ő t e r j e s z t e t t e A r a t ó A t t i l a az OKDT aleln ö k e. a ta g o z a t v e z e tő je . 2. A k ö z p o n t i s z o l g á l t a t á s o k i g é n y b e v é t e l e a m e g y e i k ö n y v t á r b a n . E l ő ­ adója: T ó th G y u la, a s z o m b a th e ly i T a n á r k é p z ő F ő i s k o l a d o c e n s e . 3. A t a n á c s i k ö z m ű v e l ő d é s i k ö n y v t á r a k é p í t é s é n e k t á v l a t i f e j l e s z t é s i te r v e . E lő ad ó ja: S a lla i Is tv á n , a KMK f ő o s z tá ly v e z e tő je . A ta g o z a t a ja v a s o lt m u n k a te r v e t elfo g ad ta, a k ie g é s z ítő ja v a s la to k a t a k ö v etk ez ő m u n k a te rv i p e r i ó d u s r a u ta lta . A m á s o d ik n a p ire n d i pont k e r e té b e n az elő ad ó a m e g y e i k ö n y v tá ra k o lv a ­ s ó s z o lg á la t i g y a k o rla tá n a k n éző p o n tjáb ó l v iz s g á lta a k ö z p o n ti s z o lg á lta tá s o k k é r ­ d é s é t é s e z z e l k a p c s o l a t b a n t á r g y a l t a a z o k a t a f e l a d a t o k a t , a m e l y e k m á r a III. K ö n y v tá rü g y i K o n fe re n c ia e lő k é s z ít é s e s o r á n is v it á r a k e r ü l t e k . M iv el a m e g y e i k ö n y v tá r a k a közp o n ti s z o lg á lta tá s o k n a k r é s z b e n e llá tó i, r é s z b e n f e lh a s z n á ló i é s k ö z v e t í t ő i , n e m v o lt h a s z o n n é l k ü l v a l ó e p r o b l é m á k a t a z ő s z e m p o n t j u k b ó l is v iz s g á l a t a lá v en n i. K ü lö n ö s e n so k s z ó e s e t t a v ita s o r á n a b i b l io g r á f ia i e l274

lá tá s p r o b lé m á ir ó l és a m e g o ld á s le h e tő s é g e irő l, a k ö n y v tá rk ö z i k ö lc s ö n z é s ­ rő l, a n e m z e ti b ib lio g r á f ia fe l h a s z n á l á s á n a k le h e tő s é g e ir ő l, ill. k o r l á tá i r ó l stb . F ig y e le m r e m é ltó az a ja v a s la t, a m e ly a m e g y e i k ö n y v tá ra k sa já t közpon­ ti s z o l g á l t a t á s a i n a k f e j l e s z t é s é t s z o r g a l m a z t a . A z is k o la i k ö n y v tá rü g y n e k a ta g o z a tb a n ré s z tv e v ő k é p v is e lő i ig en a k tiv an v e tte k r é s z t a ta n á c s k o z á s b a n , je le z v e m in d e n té m á n á l az is k o la i k ö n y v tá ra k lé té t és ig én y eit. A ta n á c s i k ö z m ű v elő d ési k ö n y v tárak é p itésén ek táv lati fe jle s z té s i te rv é t a ta g o z a t a la p o s , jó m u n k án ak , e lv e ib e n , c é lk itű z é s e ib e n h e ly e s n e k Ítélte, F e lh í v ta a fig y e lm e t a te r v b e n s z e r e p lő , id ő k ö zb en m e g v á lto z o tt a d a to k h e l y e s ­ b ít é s é r e . T öbben ja v a s o ltá k a k ö n y v tá ré p ité s i te rv e k h e z a n a litik u s n o r m a tí­ v á k é s m o d e l l e k k i d o l g o z á s á t . A t e r v e z e t b e n é r v é n y e s ü lő n o r m a t í v á k a t tö b b en tú l s z e ré n y n e k , b ő v íten d ő n ek ta rto ttá k . A Tanács T erm észettudo m ány i, Műszaki T ájékoztatási é s S z a k k ö n y v t á r ü g y i t a g o z a t a n o v e m b e r 2 6 -án , szükebb m u n k ab izo tt­ s á g k e r e t é b e n m e g t á r g y a l t a m é g nA k ö n y v t á r a k é s a k ö n y v t á r ü g y k a p c s o l a t a i a n é p g a z d a sá g i s z a k m a i in fo rm á c ió s r e n d s z e r r e l " c im ü e lő te r je s z té s t, a m e ­ ly e t Z i r c z P é t e r , a K ö n y v tá rü g y i O s z tá l y h. v e z e tő je é s S á rd y P é t e r , a K önyv­ tá r ü g y i O s z tá ly m u n k a t á r s a k é s z í te t t. A z e l ő t e r j e s z t é s a h a z a i n é p g a z d a s á g i in ­ f o r m á c ió s r e n d s z e r és a k ö n y v tá rü g y k a p c s o la tá n a k s z á m o s p r o b lé m á já t tá r ta fel, és j a v a s la t o t te tt a k a p c s o la to k r e n d s z e r é n e k k if e j l e s z t é s é r e , to v áb b á s z ö v e g s z e r ű a já n l á s o k a t a r r a n é z v e , hogy ez a k é r d é s h ogyan k e rü ljö n b ele az uj k ö n y v tá r i t v r - b e . A m u n k a b i z o tt s á g e v á z o lt h e ly z e tk é p p e l és a k ia la k íta n d ó k o n c e p c ió v a l á l t a lá b a n e g y e t é r t e t t , a s z ö v e g g e l k a p c s o la tb a n p e d ig m ó d o s ító ja v a sla to k a t te tt. A T á r s a d a 1о m t u d о m á n у i S z a k k ö n y v t á r ü g y i é s T á j é k o z ­ t a t á s i T a g o z a t id e i e g y e tle n p r o g r a m já n a k tá r g y a lá s a , a m e ly n e k cím e "A z e g y ü ttm ű k ö d és e re d m é n y e i a tá rs a d a lo m tu d o m á n y i s z a k iro d a lm i e llá tá s b a n " , a k o rm á n y T u d o m á n y p o litik a i B iz o tts á g á v a l fo ly tato tt tá r g y a lá s o k m ia tt, a K ö n y v tárü g y i O s z tá ly j a v a s la t á r a , h a la s z tó d o tt 1 9 7 4 -re . A T a n á c s a z e lm ú lt évben n em h ird e te tt p á ly á z a to t. Az OKDT p ály áz ato k f e n n ta rtá s a az o n b a n s z ü k s é g e s n e k lá ts z ik . A K u ta tá sp o litik a i s z a k b iz o ttsá g m á r te tt ja v a s la to t két sz é le s e b b k ö rű té m á r a . A p á ly á z a t anyagi fe lté te le i az OKDT k ö ltsé g k e re té n b izto sítv a vannak. S a jtó a l a t t v a n a T a n á c s k é t uj k ia d v á n y a : a K ö n y v tá r t u d o m á n y i T a n u l m á ­ nyok 1971-1973 c. k ö te te és a " K ö n y v tá r o s " fo ly ó ira t r e p e r t ó r i u m a . A k ö v e t­ k ező k ö tet a K u ta tá s p o litik a i s z a k b iz o tts á g á lta l k é s z í tt e te t t ta n u lm á n y o k n a k fog h e ly e t a d n i. A ta n u l m á n y k ö te te k év en k én t je le n n e k m e g . A to v áb b i k ö te te k s z e m ­ p o n tjá b ó l s z í v e s e n fo g lalk o zu n k o r s z á g o s é rd e k ű , 3-4 Ívnél n e m t e r j e d e l m e ­ seb b ta n u lm á n y o k k a l k ö z lé s c é ljá b ó l. A k é s z ü lő ta n u lm á n y o k t á r g y á t és t e r ­ je d e lm é t c é l s z e r ű e lő r e je le z n i a T a n á c s titk á r á n a k . A ta n u lm á n y o k á ta d á s á ­ n a k h a t á r i d e j e m i n d e n é v b e n m á r c i u s 1. é s s z e p t e m b e r 15. A sz a k b iz o ttsá g o k m u nk ája A s z a k b iz o tts á g o k közül a k ö v etk ez ő k d o lg o ztak e r e d m é n y e s e n az e l­ m ú lt évben: Az 1972-ben ú jjá s z e rv e z e tt K u t a t á s p o l i t i k a i S z a k b i z o t t s á g fo ly a m a to s a n d o lg o z o tt 197 3 -b an is a fe la d a tá u l k itű z ö tt k u ta tá s p o litik a i k on ­ c e p c i ó k id o l g o z á s á n . E h h e z n é g y ta n u lm á n y : d r . H a v a s i Z o ltán , d r . C s ü r y .I s tv á n 275

P a p p Is tv á n és B .N a g y E rn ő ta n u lm á n y a k é s z ü lt el, e z e k e t a s z a k b iz o tts á g m e g v ita tta és e lfo g a d ta . A m u n k á la to k to v áb b fo ly n ak , ú ja b b ta n u lm á n y o k k é ­ sz ü ln e k , a m u n k a v ég ső e re d m é n y e v á r h a tó a n az év e ls ő fe lé b e n k é s z ü l e l. Ö s s z e g e z te a S zak b izo ttság a KMK 197 2 -b en m e g h ird e te tt p á ly á z a tá n a k e r e d ­ m é n y é t és m e g v ita tta az 1974. é v r e ja v a s o lt p á ly á z a ti té m á k a t. A z M TA K ö n y v tö rtén eti, B ib lio g rá fia i és D o k u m e n tá c ió s m u n k a b iz o tts á ­ ga r é s z é r ő l d r . M e z e y L á s z ló , a tö r té n e t tu d o m á n y o k d o k to r a t á j é k o z ta t ta a sz a k b iz o tts á g o t a R égi M a g y a r N y o m tatv án y o k k ö v etk ez ő k ö te te in e k m u n k á la ­ ta iró l. A z O r s z á g o s O s z t á l y o z ó B i z o t t s á g , a m e l y 1967 ó ta f o l y a m a ­ to s a n m ű k ö d ik , és k ö z v e tle n k a p c s o la tb a n van a F ID O s z tá l y o z á s i B i z o t t s á g a i ­ v al, te v é k e n y e n r é s z t v e tt a r e n d s z e r t o v á b b f e jl e s z té s é b e n é s e n n e k h a z a i m e g ­ i s m e r t e t é s é b e n . Idei, n o v e m b e r 21 - i ü lé s é n m e g v i ta t ta egy o s z t á ly o z á s i t a n ­ fo ly a m te r v é t és te m a tik á já t. A ta n fo ly a m o t a KMK r e n d e z i. Á llásfo g lalás sz ü k sé g e s a K é p z é s i é s a T o v á b b k é p z é s i , v a la ­ m in t a K ö n y v t á r i g a z g a t á s i sz a k b iz o ttsá g o k to v áb b i m ű k ö d é s é t ille tő e n . (E b i z o t t s á g o k a z e l m ú l t é v b e n n e m t a r t o t t a k ü l é s t . ) J a v a s l a t m e r ü l t f e l a K ö n y v tá ré p ité si és b e re n d e z é s i szak b iz o ttsá g ú j j á s z e r v e z é s é r e is. N em zetk ö zi s z e rv e z e te k m a g y a r

n em ze ti b izo ttság ai

A z A IB M (A s s o c ia tio n I n t e r n a t i o n a l e d e s B ib l io t h e q u e s M u s ic a le s ) M a ­ g y a r N e m z e ti B iz o tts á g a ez év ju liu s 4 - é n ta r t o t t a a la k u ló ü lé s é t. E b iz o tts á g e g y i k f ő f e l a d a t a a n e m z e t k ö z i z e n e i b i b l i o g r f á i a i v á l l a l k o z á s o k b a n (R IS M , R I L M ) v a ló h a z a i r é s z v é te l e lő s e g ité s e . M e g v ita tta a b iz o tts á g s z e r v e z e t i s z a b á ly z a ­ tá t, m u n k a p ro g ra m já t és az e z z e l k a p c s o la to s m u n k a m e g o s z tá s t, to v áb b á a lo n d o n i k o n f e r e n c iá n v a ló r é s z v é t e l ü g y e it. A k o n f e r e n c iá n r é s z t v e v ő m a g y a r k ü ld ö tts é g ta g ja i a k tiv a n v e tte k r é s z t az ü lé s e k m u n k á já b a n , b iz a lm a t k e lte tte k a m a g y a r n e m z e ti b iz o tts á g m u n k á ja ir á n t, és ez is h o z z á já ru lt ahhoz, hogy az A IB M a k ö v e tk e z ő év ek v a la m e ly ik é b e n M a g y a r o r s z á g o n s z e r e t n é r e n d e z n i évi k o n fe re n c iá já t. E z ügyben a b iz o tts á g m á r tá jé k o z ó d ó lé p é s e k e t te tt. A F I D M a ’g y a r N e m z e t i B i z o t t s á g a g o n d o z á s á b a n e l k é s z ü l t é s s a j t ó a la t t van a FID 1972. évi b u d a p e s t i k o n g r e s s z u s á n a k an g o l n y e lv ű " P r o c e e d i n g s " c . k ia d v á n y a . A B iz o t ts á g e ln ö k e r é s z t v e t t a F ID T a n á c s á n a k 1973. év i h á r o m ü lé s é n . 1 9 7 3 -b a n a F ID /D C (F e jlő d ő O r s z á g o k ) , F ID /C C C (K ö z p o n ti O s z tá ly o z ó B iz o tts á g ) , F I D / С З ( T á r s a d a lo m tu d o m á n y i o s z t á ly o z á s ) , F ID / К Т (O k tatás é s k é p z é s ) , F ID / I I ( I p a r i T á jé k o z t a tá s ) B iz o t ts á g a i b a n v e tte k r é s z t m a g y a r s z a k é rtő k . A m a g y a r v e z e té s a la tt álló F ID /D C B iz o ttsá g 2 k i­ a d v á n y t je le n te te tt m e g .A B iz o tts á g s a já t m e g i té l é s e s z e r i n t s z ü k s é g van h e ly ­ z e té n ek és sz e m é ly i ö ss z e té te lé n e k fe lü lv iz s g á la tá ra . A z O KD T E ln ö k sé g e 1974. j a n u á r 2 3 - i ü lé s é n m e g v i t a t t a és tu d o m á s u l v e tte a T a n á c s n a k és s z e r v e z e te in e k 1973. évi m u n k á já r ó l s z ó ló t i tk á r i j e l e n ­ t é s t é s a z a lá b b ia k b a n fo g lalt á llá s t: 1. A " k ö n y v t á r i g a z g a t á s " f o g a l m a a l á s o r o l t t é m á k t ö b b s é g e o l y a n j e l ­ le g ű , h o g y n e m s z a k b iz o tts á g i, in k áb b t a n á c s i m e g v i t a t á s t ig é n y e l. E g y e s k é r d é s e k k id o lg o z á s á ra e s e te n k é n t k e ll m u n k a b iz o tts á g o k a t s z e r v e z n i. A z E l­ n ö k s é g k ö s z ö n e t é t f e j e z t e ki a s z a k b i z o t t s á g e ln ö k é n e k , t i t k á r á n a k é s ta g j a i n a k a so k é v e s, é rté k e s m u n k á ju k é rt, a m e lly e l a k ö n y v tá rü g y s z á m o s a la p v e tő e n fo n to s p ro b lé m á já n a k m e g o ld á s á h o z n y ú jto tta k s e g íts é g e t, eg y b en úgy fo g lalt á llá s t, hogy a K ö n y v tá rig a z g a tá s i sz a k b iz o ttsá g o t, m in t a T a n á c s állan d ó sz a k b iz o tts á g á t m eg szü n teti. 276

2. A K ö n y v t á r é p i t é s i é s B e r e n d e z é s i S z a k b i z o t t s á g ú j j á s z e r v e z é s é t a z E ln ö k sé g e g y e lő r e n e m t a r t j a s z ü k s é g e s n e k , úgy lá tja , hogy c é ls z e r ű b b ha a k ö n y v t á r é p i t é s i t e r v e k e l b i r á l á s á v a l k a p c s o l a t o s t e e n d ő k e t t o v á b b r a is a K M K végzi h iv atali m u nkaként. 3. A z E l n ö k s é g l e g k ö z e l e b b i ü l é s e i n s o r r a v e s z i a s z a k b i z o t t s á g o k ü g y e i t . E ls ő n e k k ív á n ja tá r g y a ln i, m in t le g s ü r g ő s e b b n e k lá ts z ó t, a FID M a g y a r N e m ­ z e ti B iz o tts á g á n a k ü g y é t. 4. A K u ta tá s p o litik a i S z a k b iz o tts á g tó l f e b r u á r 15-ig k é r i az 1 9 7 5 -re m e g h ird e te n d ő p á ly á z a t t é m á i r a v o n atk o zó ja v a s la to k a t. 5. A z E l n ö k s é g e l h a t á r o z t a , h o g y n e g y e d é v e n k é n t t a r t j a ü l é s e i t .

N .R Á C Z A ranka

Könyvtártechnikai újdonságok A u to m a ta m ik ro film la p tá r o ló és v is s z a k e r e s ő r e n d s z e r t h o zo tt fo r g a lo m ­ b a nM I C R O -F IN D E R S y s te m 148n n é v e n a z NB J a c k e t S .A . — В r ü s s e l , B e lg iu m c é g . A r e n d s z e r a l a p j a p i r o s é s k é k c s i k k a l s z í n e z e t t 105x 14 8 m m m é r e t ű m i k ­ r o f i l m t á r o l ó t a s a k , a m e l y öt p o z í c i ó s k ó d j e l e t h o r d o z . A z öt k ó d s z á m k ö z ü l a z e ls ő h á r o m a t á r o l ó t a s a k a ls ó s z e g é ly é n b e v á g á s s a l k e r ü l k ó d o lá s r a , a két u t o l s ó l o v a s o k k a l a f e l s ő p e r e m r e . A z ig y k ó d o lt t á r o l ó t a s a k o k 100 l a p o t b e f o ­ g a d ó k a z e t t á k b a k e r ü l n e k , a m e l y e k m é r e t e 162 d 108x52 m m . A z é p i t ő s z e k r é n y e l v e a l a p j á n f e l é p í t h e t ő k a z e t t á k k é t, e g y 0 — 49 é s e g y 50 — 99 s z á m o k a t t a r t a l ­ m a z ó r é s z r e o s z l a n a k . A k a z e t t á k t a l p á n a k k i k é p z é s e k i z á r j a , h o g y eg y la p r o s s z h e ly r e k e r ü ljö n , m e r t a h ib á s b e o s z t á s ú lapok k ie m e lk e d n e k , a m it a f e l ­ ső s z ín e s e s i k k ü lö n is k ie m e l. A m ik r o f ilm la p o k h a s z n á l a ta k o r a k a z e ttá k a t a n S e l e c t o r n - b a k e l l h e l y e z n i . A k e r e s e t t s z á m o k a t a k e z e l ő s z e m é l y n e k be k e l l á llíta n i a k e r e s ő e g y s é g e n , a m i r e a s z e le k to r a m eg fe le lő lap o k at k ie m e li. U gyan­ c s a k k ie m e li a s z e le k to r a r o s s z u l b e o sz to tt, te h á t e z é r t k ie m e lk e d ő tá r o ló t a s a k o k a t . A k é s z ü l é k e t m á g n e s k a p c s o l ó v a l l á t t á k e l, a m i a k a z e t t á k b e h e l y e ­ z é s e k o r b e k a p c s o l, k iv é te le k o r a u to m a tik u sa n k ik ap cso l.A z ö t-k ó d o s k a z e tta ­ r e n d s z e r b e n 99 0 00 e g y s é g t á r o l h a t ó 990 k a z e t t á b a n . A M I C R O - F I N D E R S y s t e m 64 a S y s t e m 148 e g y s z e r ű b b v á l t o z a t a . E k i ­ v i t e l b e n a t á r o l ó t a s a k o k n i n c s e n e k a l u l h o r n y o l v a , ig y a k a z e t t á k b a h e l y t e l e n s o r ­ re n d b e n is b e k e r ü lh e tn e k a lapok és e z e k e ltá v o lítá s a s e m le h e ts é g e s a u to m a ­ tik u s a n a v á lo g a t ó - k e r e s ő e g y s é g g e l. M indkét r e n d s z e r b e n t á r o lt m ik r o f iim la p o k e g y s z e r ű m i k r o f i lm la p - o lv a s ó v a l vagy o lv a s ó -n a g y itó k é s z ü lé k k e l ta n u lm á n y o z ­ h ató k . K ü lö n leg es k ö n y v tá ri és d o k u m e n tá c ió s célo k a t szo lg ál a R E G IS C O P E C o r p o r a tio n of A m e r i c a N e w Y o r k , N . Y. USA c é g R E G I S C O P E M o d e l M e le k tr o n ik u s m i k r o f i lm f e l v e v ő é s k id o lg o zó k é s z ü lé k e . S e g íts é g é v e l le g f e l­ j e b b 3 0 5 x 3 0 5 m m (12" x 12") m é r e t ű d o k u m e n t u m o k : k ö l c s ö n ö z h e t ő k ö n y v e k é s k ö i c s ö n z ő - k á r t y á k f e l v é t e l e z h e t ő k a 16 m m s z é l e s m i k r o f i l m r e , a m e l y e t a u to m a ti k u s a n ki is d o lg o z . A k ü lö n le g e s K odak f ilm e k k a z e ttá b a n h e ly e z h e tő k a k é s z ü lé k b e . A nagy m é l y s é g é l e s s é g ü o b jek tív egy v a sta g könyv é s a m e llé 277

h e ly e z e tt k ö le s ö n z ő k a rto n le f é n y k é p e z é sé t is leh ető v é te s z i. A fé n y k é p e z é s fo ­ l y a m a t a láb к а р е s ó i é v a l k ö n n y i t h e t ő m e g . E g y 30 m é t e r h o s s z ú t e k e r c s r e k b . 20 00 f e l v é t e l k é s z í t h e t ő . A R E G I S C O P E m i k r o f i l m f e l v e v ő é s m i k r o f i l m f e l v e v ő ­ k i d o l g o z ó k é s z ü l é k e k e g y é b t i p u s a i (pl. M o d e l R R , B , U v a g y a M o d e l D , E é s S) k ü l ö n f é l e n y i l v á n t a r t á s i é s l a j s t r o m o z á s i c é l b ó l t ö r t é n ő f é n y k é p e z é s t s z o l g á l ­ nak. M ik ro film la p o k ta n u lm á n y o z á s á ra és v is s z a n a g y itá s á r a k é s z ü l az O CE 36 6 0 o l v a s ó - é s a z O C É 3650 o l v a s ó - n a g y i t ó b e r e n d e z é s . A z O C É - E l l i o t t I n c . — C h i c a g o , 111. USA c é g á l t a l g y á r t o t t m i n d k é t t i p u s a z o n o s f e l é p i t é s ü : 1 0 5 x 1 4 8 m m ( 4 " x 6 " ) n a g y s á g ú m i k r o f i l m l a p o k a t l e h e t v e l ü k t a n u l m á n y o z n i , a k é p 180 f o k k a l e l f o r d i t h a t ó , c s e r é l h e t ő o b j e k t i v j e i k 20, 24, 36, 42 é s 4 8 - s z o r o s n a g y í ­ t á s t t e s z n e k l e h e t ő v é , a k é p e r n y ő n a g y s á g a 3 0 x30 c m ( 1 2 Mx l 2 M), a f é n y f o r r á s n a g y fénye re jü h a lo g é n iz z ó . Az o lv a s ó -n a g y itó k é s z ü l é k k e l A /4 m é r e t ű n a g y í­ t á s o k k é s z í t h e t ő k . E g y t e k e r c s e l e k t r o s z t a t i k u s ( c i n k o x i d o s ) p a p í r r a k b . 500 n a g y í t á s f é r e l . A k é s z ü l é k t e l j e s í t m é n y e 16 n a g y í t á s p e r c e n k é n t . A z O v e r s e a s A P E C O L im ite d — G e n e v a , S w itz e r la n d leg ú jab b g y o r s ­ m á s o l ó k é s z ü l é k e a X E N O T R O N 1 9 0 - X . A 60 m á s o l a t p e r c e n k é n t i t e l j e s í t m é n y ű b e r e n d e z é s eg y e s lap o k at és k ö n y v ek et m á s o l le g feljeb b 2 1 ,6 x 3 5 ,6 c m n a g y ­ ságú m á s o ló f e lü le tr ő l, a m it 2 1 ,6 x 2 7 , 9 c m - r e k i c s i n y i t le. A m á s o la to k e g y s z e ­ rű ir o d a i m in ő s é g ű t e k e r c s p a p i r r a k é s z ü ln e k . A p é ld á n y s z á m k i v á l a s z t á s a 1 - 4 9 9 m á s o l a t i g v e z é r e l h e t ő . A k é s z ü l é k h e z a u t o m a t a a d a g o l ó (25 k ü l ö n f é l e d o k u m e n t u m h o z ) é s 20 f i ó k o s l e r a k ó i s k a p h a t ó . A k é s z ü l é k 82 , 5 c m s z é l e s , 71 c m m é l y , 120 c m m a g a s , s ú l y a 200 k g . A C A N O N A m s t e r d a m N . V. - S c h i p h o l O o s t - H o l l a n d c é g C A N O N N P - 7 0 tip u su e le k tro s z ta tik u s m á s o ló k é s z ü lé k e a C anon n e d v e s - s z á r a z e lj á r á s s a l m ű k ö d ik . A z A /3 , A /4 v a la m in t B /4 és B /5 m é r e tű eg y e s la p o k ró l, k ö n y v ek ­ r ő l é s h á r o m d i m e n z i ó s t á r g y a k r ó l 1:1 a r á n y b a n e g y s z e r ű i r o d a i p a p i r r a k é s z í ­ t i a m á s o l a t o k a t . A k é s z ü l é k t e l j e s í t m é n y e 15 d a r a b A / 4 é s B / 5 m é r e t ű , v a g y 7 d a r a b A /3 és B /4 n a g y sá g ú m á s o la t . A m á s o la to k p é ld á n y s z á m a 1-15 k ö zö tt á l l í t h a t ó . A 95 kg s ú l y ú k é s z ü l é k 34 c m m a g a s , 83, 5 c m s z é l e s é s 64 c m m é l y . S o k o ld alú h o r d o z h a tó m ik ro f e lv e v ő k é s z ü lé k e t h o z o tt f o r g a lo m b a á H i r a k a w a С о . , L i m i t e d — T o k y o , J a p á n c é g . A H I R A K A W A 35 t i p u s u k é s z ü l é k ­ k e l 35 m m - e s t e k e r c s f i l m r e 5 - 1 0 - s z e r e s k i c s i n y í t é s s e l l e h e t f é n y k é p z e n i a d o k u m e n t u m o k a t a z a d o t t t á r g y a s z t a l r ó l (3 0 x 4 0 c m ) . A z o b j e k t í v k i h a s z n á l á s á v a l k ifo rd íto tt fe lv e v ő fe jje l 3 5 - s z ö r ö s k ic s in y íté s s e l is k é s z íth e tő k fe lv é te le k kb. 110x180 c m n a g y sá g ú d o k u m e n tu m o k ró l. A z é le s s é g b e á ll ít á s á t k ü lö n le g e s tü ­ k ö r r e f l e x e s k e r e s ő k ö n n y í t i m e g . F i l m t a r t ó j á b a 30 m é t e r h o s s z ú , f e k e t e f e ­ h é r vagy sz in e s m ik ro film e k h e ly e z h e tő k p e r f o r á lt vagy p e r f o r á la tla n k iv ite l­ ben. A felv ételek te lje s és fé lk é p m é re tb e n k é sz ü lh etn ek p e r f o r á lt és p e rfo r á l a t l a n f i l m r e , p e r f o r á l a t l a n r a m é g k ü lö n d u p le x f e l v é t e l e z é s i m ó d s z e r r e l is . A k é s z ü l é k h a s z n á l h a tó s á g á t b ő v íti a z ö tfé le m e g v i l á g í t á s i id ő , ö r ö k v illa n ó c s a t l a k o z á s i l e h e t ő s é g é s e g y t á v k a p c s o l ó . A k é s z ü l é k h e l y i g é n y e 35 x 5 0 c m , k é t p e rc a la tt fe lá llíth a tó . E g y s z e rű s z á l lí tá s á t a k o ffer k iv ite l é s c s e k é ly súlya (13 kg) b i z t o s í t j a . K ü lö n b ö ző tip u s u m i k r o f i lm é s m i k r o f i lm la p o lv a s ó é s o lv a s ó - n a g y itó k é ­ s z ü l é k e t a j á n l a M IS I = M i c r o I n f o r m a t i o n S y s t e m , I n c . — A t l a n t a , G a . U SA c é g . A m i k r o f i l m i a p o k h o z k é s z ü l t MISI M o d e l 201 m i k r o f i l m l a p o l v a s ó - n a g y i t ó k é s z ü l é k 1 8 - s z o r o s n a g y í t á s b a n v e t í t i k i a m i k r o f i l m k é p e t . A MISI M o d e l 202 COM m ik ro film la p o k h a s z n á l a tá r a szo lg ál, a n a g y ítá s m é r t é k e 4 8 - s z o r o s . M i n d k é t k é s z ü l é k t í p u s 30x30 c m ( 1 2 " x l 2 n) n a g y s á g ú s z í n e z e t t v e t i t ő e r n y ő v e l 278

re n d e l k e z ik . F i l m l a p t a r t ó j u k m in d e n fa jta m i k r o f i lm la p o t b efo g ad 127x203 m m m é r e t i g . A k ü lö n b ö ző b e o s z t á s ú m ik r o f ilm la p o k h a s z n á la tá t c s e r é lh e t ő m á t r i x ­ h á l ó k s e g i t i k . T e k e r c s p a p i r a d a g o l ó j a 500 e l e k t r o s z t a t i k u s ( c i n k o x i d o s ) n a g y í ­ t á s k é s z í t é s é t t e s z i l e h e t ő v é . E g y - e g y n a g y í t á s 10 m á s o d p e r c a l a t t k é s z ü l e l . A k é s z ü lé k h a s z n á l h a tó s á g á t nö v eli, hogy a m ik r o f ilm la p o lv a s ó k m e l le t t a t e ­ k e r c s f i l m e s és k a z e t tá s o lv a s ó k é s z ü lé k e k h e z c s e r é lh e t ő o b je k tiv e k is k ap ható k 24 , 32, 36 é s 4 2 - s z e r e s n a g y í t á s h o z . E z á l t a l a k ü l ö n f é l e m i k r o f i l m l a p o k ( n o r ­ m á l - 1 8 - 3 2 - s z e r e s , és s z u p e r - 4 2 - 4 8 - szoros): és m i k r o f i lm te k e r c s e k , v a la ­ m in t COM film e k e g y a rá n t h aszn álh ató k . R O N E O S A XO N P P C I - 1 e l n e v e z é s s e l e g y s z e r ű i r o d a i p a p í r r a m á s o l ó e l e k t r o s z ta ti k u s k é s z ü lé k e t h o z o tt fo r g a lo m b a a R oneo V ic k e rs O ffice E q u ip m en t G ro u p — C ro y d o n , E n g lan d c é g . A z e g y e s lap o k at és b e k ö tö tt k ö n y v ek et e g y ­ a r á n t m á s o ló b e r e n d e z é s c s e r é lh e tő p a p ira d a g o ló k a z e ttá v a l m űködik. A k a ­ z e ttá k b a 1 4 x 2 1 ,6 c m é s 28x33 c m k ö z ö tti m é r e tű p a p iro k h e ly e z h e tő k , a m i so k féle d o k u m e n tu m ta k a r é k o s m á s o l á s á t t e s z i leh ető v é, A k é s z ü lé k t e l j e s í t ­ m é n y e k ü l ö n b ö z ő e r e d e t i k r ő l k b . 30 m á s o l a t p e r c e n k é n t . P é l d á n y s z á m b e á l l i tó já v a l 1 -25 m á s o l a t k é s z íth e tő a u to m a tik u s a n , vagy fo ly a m a to s m á s o l á s r a is h aszn álh ató . A H a s l e r G pnb H — B a d H o m b u r g , D e u t s c h e B u n d e s r e p u b l i k L K B 935 n é ­ v e n uj f o t o e le k t r o m o s g ép i ly u k k á rty a f e l ir a to z ó k é s z ü lé k e t h o z o tt f o r g a lo m b a . A k i í r á s t 5x7 t ű s n y o m ó m a t r i x v é g z i a l y u k a s z t o t t k á r t y á k f e l s ő p e r e m é r e . A k i í r á s s e b e s s é g e k b . 9 00 k á r t y a p e r c e n k é n t . A f e l i r a t o z ó IB M é s B U L L k ó d o ­ k a t e g y a rá n t k ií r h a t . A g a z d a s á g o s , e g y s z e r ű és jó m in ő sé g ü f e lir a to t k é sz ítő b e r e n d e z é s jó l h a s z n o s íth a tó m ik r o f ilm e s gépi ly u k k árty ák , d o k u m e n tá c ió s ly u k k árty ák fe lira to z á s á h o z .

P É T E R V Á R I L á s z ló B éla

279

SZEMLE Könyv és K ö n y v tá r. A d e b r e c e n i K o ssu th L ajo s T u d o m á n y e g y e te m K ö n y v tá rá n a k é v k ö n y v e . 9. k ö t e t . D e b r e c e n , 197 3. 2 8 4 . p.

Az é v k ö n y v s o r o z a t ed d ig i k ö te te it tu la jd o n k é p p e n m in d ig so k fé le o r g á ­ n u m n a k , ig y a K ö n y v t á r i F i g y e l ő n e k , a M a g y a r K ö n y v s z e m l é n e k é s — v á l t a ­ k o z v a — m é g t o v á b b i k é t - h á r o m s z a k t e r ü l e t f o l y ó i r a t á n a k k e l l e t t (v agy k e l l e t t v o ln a ) i s m e r t e t n i e a h h o z , h o g y a b e n n ü k k ö z z é t e t t v a l a m e n n y i d o l g o z a t é r t ő és é rd e m i tu d o m á su lv é te lh e z —m é lta tá s h o z vagy b írá la th o z — ju sso n . A m o s ­ ta n i, h a g y o m á n y o s a n - e le g á n s f o r m á b a n és h a g y o m á n y o s a n g 'ond os s z e r k e s z ­ t é s b e n m e g j e l e n t 9. k ö t e t t a r t a l m a e z z e l s z e m b e n c s a k f i l o z ó f i a i és m ű v e l ő ­ d é s (iro d alo m ) tö r té n e ti p ro filú fo ly ó ira to k , m o n d ju k a M a g y a r F ilo z ó fia i S z e m l e é s a M a g y a r K ö n y v s z e m l e u t á n ’’k i á l t " a m a g a s z á m á r a e l b í r á l á s t p a ra n c solóan. E z z e l eng em , m in t — leg feljeb b — a n e k e m m e g b íz á s t adó K ö n y v tá ri F i ­ g y e lő s z e r in ti s z a k e m b e r t é s s z a k í r ó t o lyan " s z a k m a i s é r e l e m " é r t , a m e ly n e k k ö v e t k e z t é b e n e k ö t e t i s m e r t e t é s e k o r j ó r é s z t le k e l l m o n d a n o m a z " i t é s z i " ö r ö ­ m ö k r ő l , ille tv e c s a k a fig y e le m f e lk e lté s r e k o rlá to z ó d n o m . K ív án o m m é g is , hogy az id é z e tt f o l y ó ir a t - t á r s a k r é s z e s í t s é k nagy fig y e le m b e n a k ö te te t, s e z ­ á lt a l a m i la p u n k o lv a s ó i is a v a to tt s z a k k r iti k á k b a n tá j é k o z ó d h a s s a n a k s z é p e n s z e d e tt o ld alain " k o n z e rv á lt" te lje s ítm é n y e k — r e m é le m : je le n tő s — é rté k e felő l. A z é v k ö n y v - k ö t e t e l s ő t a n u l m á n y á t —A " H u s z a d i k S z á z a d " s z o ­ ciológiai pozitivizmusa (Fejezet a folyóirat történetéből) c ím e n —C s ü ry Istv án ir ta . B á r a s z e r z ő — ahogy s z e r é n y e n m o n d ja — c s a k t á m p o n t o k a t k e r e s a z őt é r d e k l ő " e l m é l e t i l é n y e g ü k é r d é s e k m e g k ö z e l í t é s é h e z " , á m a m e g k ö z e l í t é s r e k i t ű z ö t t k é r d é s e k s o k a s á g a ("A m a r x i s t a s z o c i o l ó g i a l e ­ h e tő s é g e és m ib e n lé te , tu d o m á n y tö r té n e ti és tu d o m á n y r e n d s z e r ta n i h ely e fo g ­ la lk o z ta t, v is z o n y a a m a r x i e lm é le t a la p ja ih o z é s k l a s s z i k u s tu d o m á n y k o m p ­ lex u m áh o z, a p o lg á ri sz o cio ló g iáh o z és an n ak o s z tá ly d e te r m in á lts á g á h o z , v a ­ la m in t a s z o c i a li z m u s é p ité s é n e k g y a k o r la tá h o z " ) m á r ö n m a g á b a n is len y ű g ö z, és k o r á n t s e m szo kványos és könnyű u ta z á s t ig é r té m a k ö r é b e n , a z a z a s z á ­ m u n k r a a n n y ira ta n u lsá g o s, a n n y is z o r v itato tt " m a g y a r s z á z a d f o rd u ló " végső s z a k a s z á n a k p o lg á ri e s z m e á ra m la ta ib a n . A m e r e d e k s z e lle m i k ap tato k le k ü z d é sé v e l tű z d e lt u ta z á s m in d e n e s e tle g e s illú z ió t s z e r te fo s z la tó , k em én y és h a tá r o z o tt Íté le tte l v ég ző d ik , ti. az z a l, hogy " a H u s z a d i k S z á z a d m a r x i z á l ó p o z i t i v i s t á i n a k i d e á l i s m á r t í r p ó z a é p p e n o tt l e p l e z ő d i k le m i n t p ó z , e l m é l e t i , p o l i t i k a i e l l e n z é k i s é g e m i n t p o l g á r i o s z t á l y h ü ség , a h o l a f o r r a d a l m i o s z tá ly , a m u n k á s s á g f o r r a d a l m a s á n lép fe l s h o z z á l á t filo z ó fiá já n a k v a ló ra v á ltá sá h o z . " M in d em ellett a T á rs a d a lo m tu d o m á n y i T á r ­ s a s á g és a H u szad ik S zázad lé te z é sé n e k , k a ta liz á ló s z e r e p é n e k fo n to ssá g á t 280

C s ü r y i s e l i s m e r i . S m i tö b b : b á m u l a t o s — p r o f e s s z o r i — m e n n y i s é g ű a d a t - é s i s m e r e t a n y a g o t s z u v e r é n m ó d o n m o z g a tv a , lo g ik u sa n r e n d s z e r e z v e és d ia le k ­ t i k u s á n e l e m e z v e - é r t é k e l v e , a z é v e k e g y m á s u t á n j á b a n r e n d k i v ü l p o n t o s a n k i is m u ta tja . T a lá n n e m tév ed e k , ha m e g k o c k á z ta to m : ez a ta n u lm á n y a k é ső b b ie k ­ ben a té m a k ö r k u ta tó i k ö zö tt s o k s z o r id é z e tt- v ita to tt a la p fe ld o lg o z á sn a k , m e g ­ h a la d n i c s á b itó te lje s ítm é n y n e k s z á m it m a jd , A M ag y ar K ö n y v sz e m le -p ro filú , e g y sz e rsm in d " r é g ió tö rté n e ti” és ”a r e ­ f o r m á c i ó v a l k a p c s o la to s m ű v e l ő d é s t ö r té n e t i” d o lg o zato k s o r á t az évkönyvben E s z e T a m á s S z t á r a i G y u l á n c. ta n u lm á n y a n y itja m e g . E n n e k c é lja , hogy —a s z e r z ő s z a v a i v a l é l v e — m e g t i s z t í t s a ” a m a g y a r r e f o r m á c i ó n a g y f u n d á t o r á t és r e m e k b a jv ív ó já t” a z ” á ih ag y o m án y o k tó l és v é le k e d é s e k tő l” . A c é lb a ju tá s s a ­ já to s , ro k o n s z e n v e s é s á lta la m k o r s z e r ű n e k is é r z e t t m ó d s z e r é t hadd m u ta s s a m b e i s m é t a s z e r z ő m e g f o g a lm a z á s á b a n , m in th o g y n á la ta lá ló b b a n n e m tu d n ék j e l ­ lem ezn i: " M ó d s z e r é t tek in tv e a d o lg o zat — a f o r r á s a n y a g m iv o ltá h o z k é p e st — r é s z b e n k i s m i v e s m u n k a , r é s z b e n a l o g i k a é s a z i n t u í c i ó v a k m e r ő n e k tű n ő v á l ­ l a l k o z á s a a n n a k é r d e k é b e n , hog y é r t é k e s í t s e n k a lló d ó a d a to k a t, té v e ly g ő a d a ­ t o k a t h e l y ü k r e i g a z í t s o n , é r t é k e s d o k u m e n t u m o k a t k i s z a b a d í t s o n a z o p in i o p ra e c o n c e p ta ra b s á g á b ó l. ” A ta n u lm á n y fü g g elék ek én t G yöngyössy B en jám in S z t á r a i - t é m á j u , ed d ig p u b lik á la tla n v i t a ir a tá v a l , v a la m in t ez ü g y b e n a T u d o ­ m á n y o s G y ű jte m é n y h e z ir t le v e le iv e l is m e rk e d h e tü n k m e g . G o m b á n é L á b o s O lg a K e c s k e m é t i A l e x i s J á n o s v i l á g - é s tö rté n e le m sz e m lé le te , p o l i t i k a i f e l f o g á s a c ím e n k ö z z é te tt d o l­ g o z a t a e g y n a g y o b b t a n u l m á n y r é s z e . " H ő s é n e k ” , a X V II. s z á z a d e l e j i p r o ­ t e s t á n s b i b l i a m a g y a r á z ó n a k m u n k á s s á g á b a n s z á m o s h a la d ó g o n d o lk o d á s ra és h a la d ó p o litik a i f e l f o g á s r a v a lló e le m e t m u ta t k i. E z z e l a z o n k u ta tó k h o z t á r s u l, a k ik h a so n ló m u n k á k k a l tu d ják b izo n y íta n i, hogy s z e lle m i ö rö k s é g ü n k b e n m ég m e n n y i " in te n z iv e b b m ű v e l é s s e l ” felhozni é r d e m e s é r té k re jlik . A s v á j c i f e l v i l á g o s o d á s é s d e b r e c e n i k a p c s o l a t a i cim en je l e n te t i m e g ta n u lm á n y á t L en g y e l I m r e . M in d en ek elő tt r é s z le t e z v e i s m e r t e t i és é r t é k e li a s v á jc i —p r o t e s tá n s — fe lv ilá g o s o d á s t, an n ak je le n tő s e b b k ö zp o n t­ ja i t és k é p v is e lő it, m a jd M a ró th i G y ö rg y , S zilág y i S ám u el, H a tv a n i Istv án és ”a tö b b i d e b r e c e n i d i á k ” s v á jc i t a r t ó z k o d á s á n a k és k a p c s o la ta in a k n y o m a it, i l l e t v e a z o k a t a h a t á s o k a t d e r í t i f e l é s m u t a t j a k i, a m e l y e k D e b r e c e n t e k a p ­ cso la to k fo ly a m á n y a k é n t —g y ü m ö lcsö ző en , e lő re le n d itő e n és az E u ró p áh o z v aló k a p c s o ló d á s f o ly a m a to s s á g á t b iz to s itó a n — é r té k . V égül A. M o ln á r F e r e n c k ö zli R e g u l y A n t a l K a i e v a l a - f o r d i t á s t ö r e d é k é t e g y P á p a y m á s o l t a , a z M T A K ö n y v tá r a tu la jd o n á b a n lévő k é z ir a tb ó l . A k ö z z é te v ő en n ek k a p c s á n a lk a lm a t ta lá l a R ég i K a le v a lá r a a lap u ló tö r e d é k k e l e t k e z é s é v e l - s o r s á v a l fo g lalk o zó k u ta tá s a in a k m e g i s m e r t e t é s é r e .

F U T A L A T ib o r

281

N É M E T H Z sófia: A T e r m é s z e ttu d o m á n y i K a r h a llg a tó i az E g y e te m i K ö n y v tá rb a n . (A cta U n i v e r s i t a t i s S z e g e d ie n s is de A ttila J ó z s e f N o m in a ta e . A c ta B ib lio th e c a r ia . T o m . V II. F a s c . 4 . ) S z e g e d , 1 9 7 3 . 4 1 . p . 1 3 t . , 1. m e l l .

A s z e g e d i J ó z s e f A ttila T u d o m á n y e g y e te m k ö n y v tá r i A c tá in a k ed d ig m e g je le n t fü z e te i h a tá r o z o tt s z e r k e s z tő i e lk é p z e lé s e k e t tü k rö z n e k . A tu d o ­ m á n y p o l it ik a i i r á n y e lv e k k e l s z o r o s ö s s z e f ü g g é s b e n lé v ő k ö n y v tá r p o li ti k a i f e l ­ a d a to k f e l i s m e r é s e v e z e tte a k iad v án y s z e r k e s z tő j é t, HAVASI Z o ltán t ab b an a tö r e k v é s é b e n , hogy — n e m h an y a g o lv a el a tö r té n e ti v is s z a p il la n t á s t s a k önyv­ t á r b ib lio g rá fia i fe la d a ta it se m — e ls ő s o rb a n a k ö n y v tá r o lv a s ó s z o lg á la ti p ro b ­ lé m á it e le m e z v e s ie s s e n az e g y e te m i o k tatás s e g íts é g é r e , ennek sz o lg á la tá b a n ja v its a és k o r s z e r ű s íts e m a g á t a k ö n y v tári m u n k át. E z z e l a h e ly e s f e l i s m e r é s ­ s e l m a g y a r á z h a tó , hogy az A cta s z á m o s fü z e te fo g la lk o z ik a z o lv a s ó - és o lv a ­ s á s e le m z é s id ő s z e rű k é rd é s e iv e l, a s z a k iro d a lm i o k tatás so ro n lé v ő fe la d a ta i­ v al, a h a llg a tó k k u lt u r á l i s ig é n y e in e k e g y r e m a g a s a b b s z i n tű k i e l é g í t é s é n e k l e ­ h ető sé g e iv e l. A felad ato k e le m z é s é n e k a lfája és óm eg ája: m e g is m e r n i a je le n le g i p ro b lé m á k a t, hogy azokból h e ly e s k ö v e tk e z te té s e k e t levonva m e g ta lá lh a s s á k az o p t i m á l i s m e g o l d á s i f o r m á k a t . E b b e n a t ö r e k v é s b e n ju t k ie m e lk e d ő s z e r e p m i n ­ d e n s t a t i s z t i k a i f e l m é r é s n e k és a z e z e n a la p u ló o lv a s ó e le m z é s n e k . A k ö n y v tá ri s ta tis z tik á k k é s z íté s é t — v allju k be — a m u n k a tá r s a k sok k ö n y v tá ru n k b a n n y ű g n e k é r z i k , s v a ló b a n a z z á v álik , h a f o r m á l i s a n v é g z ik , ha c s u p á n m e g h a t á r o z o t t (a s z ü k s é g e s n é l g y a k o r t a l é n y e g e s e n t ö b b ) a d a t g é p i e s f e l j e g y z é s é b e n m efrü l k i s a s t a t i s z t i k a i f e l m é r é s t (v ag y k im u ta t á s t ) v é g z ő m u n ­ k a t á r s n e m lá tja a z t a c é lt, a m e ly n e k é rd e k é b e n a n a p i (vagy e s e te n k é n ti, r e p re z e n ta tiv ) " s tr ig u lá z á s t" te lje s íte n ie k ell. A r o s s z m á j ú m e g f o g a lm a z á s , a m e ly s z e r i n t na s t a t i s z t i k a l é g b ő l k a p o t t a d a t o k h a j s z á l p o n t o s f e l d o l g o z á s a " , a z é r t e l m e s c é lk itű z é s h ián y áb a n v aló b an k í s é r t e t i e s e n b e ig a z o ló d ik . M a g y a ru l: m in d e n o ly an s t a ti s z ti k a i k im u ta tá s é r t e l m e t l e n , a m e l y " ö n m a g á é r t " van, a m e . iy et n e m é r té k e ln e k , a m e ly h a s z o n ta la n u l s ü lly e d a z évi j e l e n t é s e k e lo l v a s a t lanul h alm o z ó d ó a d a tte n g e ré b e . N É M E T H Z só fia s z á m o s tá b l á z a tb a n fe ld o lg o z o tt, tö b b s z e m p o n t s z e r i n t is é rté k e lt, sok h aszn o s és h asz n á lh a tó k ö v e tk e z te té st e re d m é n y e z ő , to vább­ g o n d o l á s r a k é s z t e t ő (és t o v á b b g o n d o l á s r a é r d e m e s ) e l e m z ő s t a t i s z t i k a i ö s z s z e á l l i t á s a , a m e ly a z A cta B ib l io t h e c a r ia le g u tó b b i f ü z e t e k é n t je le n t m e g , az e r e d m é n y e s és é r t e lm e s s ta tis z tik a i e le m z é s e k kö zé t a r t o z i k . Abból k iin ­ d u l v a , h o g y a m ű v e l ő d é s ü g y i m i n i s z t e r 1 9 6 6 . é v i u t a s í t á s a n y o m á n e g y r e tö b b e g y e te m ü n k ö n és fő isk o lán k o n v e z e tik be a s z e r v e z e t t s z a k i r o d a l m i i s m e r e t e k o k t a t á s á t , s hog y a s o k s z o r (és m á s s z e m p o n b ó l) id é z e tt " t a n a n y a g r o b b a n á s " a te r m é s z e ttu d o m á n y o s tá r g y a k o k ta tá s á n á l k ü lö n ö sk é p p e n sú ly o sa n je le n tk e ­ zik , m e g k í s é r e l t e a h a llg a tó k k ö n y v tá r h a s z n á l a ti s z o k á s a i n a k a la p o s e l e m z é ­ s é v e l fe lm é r n i a k o r s z e r ű k ö n y v tá ri s z o lg á lta tá s o k elő tt á lló fe la d a to k a t. S ha n e m tu d o tt is d o lg o z a tá v a l m e g n y u g ta tó v á l t o z ta t á s o k a t e l é r n i , fo n to s j e l ­ z é s e k e t fo g a lm a z o tt m eg , a m e ly e k r e — s n e m c s a k a s z e g e d i J ó z s e f A ttila T u d o m á n y e g y e te m e n ! ~ fel k e ll fig y eln i. A n n ái is é r té k e s e b b N É M E T H Z só fia e le m z ő Í r á s a , m e r t n e m a h a ll­ g ató k " v a l lo m á s a ir a " (tehát n em a sz u b je k tív e le m e k e t g y a k o rta tu lh a n g su ly o -

2 2

zó , a v a l ó s h e l y z e t e t m e g s z é p í t ő , a z a z h a m i s e r e d m é n y e k e t h o z ó k é r d ő í v e k a d a ta ira ) tá m a s z k o d o tt, h a n e m ré s z b e n a k ö n y v tá r fo rg a lm i s ta tis z tik á ir a , r é s z ­ b e n p e d ig a h a llg a tó i k ö lc s ö n z é s i és o l v a s ó te r m i fo r g a lo m k ö n y v tá ri b iz o n y la ­ ta in a k ta n ú s á g á r a ; s te tte ezt úgy, hogy n e m r e p r e z e n ta tív f e l m é r é s r e , h a n e m a k ö n y v tá r n eg y e d é v e s fo rg a lm i an y ag án ak je lle m z ő ir e h ivatkozva állíto tta össze s t a t i s z t i k a i t á b l á z a t a i t , v o n t a le k ö v e t k e z t e t é s e i t . íg y v a l ó b a n t ü k ö r ­ k é p e t ad o tt a s z e g e d i te r m é s z e ttu d o m á n y o s h a llg a tó k k ö n y v tá r h a s z n á la ti g y a ­ k o r la tá r ó l, s ha ez a kép sok e s e tb e n e ls z o m o r ító is, alap v e tő en elgondolkoz­ ta tó , m e r t n a g y á lt a lá n o s s á g b a n o r s z á g o s p r o b lé m a k ö r k é n t is k e z e lh e tő . A h e l y z e t n e m m e g n y u g t a t ó , d e j a v í t á s á r a — h a e g y - e g y k ö n y v t á r (igy a s z e g e d i E g y e te m i K ö n y v tá r is) s o k a t te h e t é r d e k é b e n — o r s z á g o s r e n d e z é s r e lenne szükség. V o n atk o zik ez e ls ő s o r b a n a r r a a té n y r e , hogy a h a llg a tó k zö m e m ég m i n ­ d ig n e m i s m e r i f e l a k ö n y v t á r ó r i á s i s z e r e p é t s a j á t t a n u l m á n y i l e h e t ő s é g e i n e k és e re d m é n y e in e k n ö v e lé se szem p o n tjá b ó l, n em él a z z a l a h a ta lm a s a n y a g i­ s z e l le m i b á z i s s a l , a m i t a tu d a to s g y a r a p í tá s i k o n c e p c ió ré v é n e g y - e g y n a g y ­ k ö n y v tá r a z ő s z á m á r a je le n th e t, n e m tu dott kinőni a "k ö z é p isk o lá s é le tfo r m a " ta n u lá s i b e id e g z ő d é s e ib ő l, n e m tu dja ig a z á b a n h a s z n á ln i a k ö n y v tá r a t. C sa k a s z e r v e z e tt s z a k i r o d a l m i o k ta tá s m in é l s z é le s e b b k ö rű és h aték o n y k ié p íté s é ­ tő l v á rh a tó , hogy e z e n a té r e n m in ő s é g i v á lto z á s k ö v e tk e z z é k b e. A m i a " m á s i k o ld al", a k ö n y v tá r, s z e r e p é t ille ti, N É M E T H Z só fia h e ly e ­ s e n e m e l i k i — h i v a t k o z v a k ü l f ö l d i m e g á l l a p í t á s r a —, h o g y r e n d k í v ü l f o n t o s s z e m p o n t a k ö n y v tá r i k ö r n y e z e t m e g f e le lő k ia l a k ít á s a az, hogy a h allg ató k , az o lv a s ó k " k é n y e lm e s és b a r á t s á g o s k ö n y v tá r i k ö rn y e z e tb e n " o lv a s h a s s a n a k . A g y a r a p í t á s i , b e s z e r z é s i k e r e t e k u i. a le g tö b b e s e t b e n d e te r m i n á l t a k , e z e k e n a k ö n y v t á r a k n e m , v a g y a l i g k é p e s e k v á l t o z t a t n i . ( G o n d o lj u n k c s a k a k ü l f ö l d i k iadványok növekvő á r a és a b e s z e r z é s ü k r e fo rd íth a tó d e v iz a k e re t á lla n d ó s á ­ ga k ö zö tti e lle n tm o n d á s r a ) . A k é ts é g b e e jtő e n szűkös r a k t á r i h e ly z e te n , az o l­ v a s ó t e r m i f é r ő h e ly e k s z á m á n a k e lé g te le n s é g é n s e m leh et to l lv o n á s s a l s e g í te ­ n i, b á r m e n n y i r e s ü r g e t i k i s e z t a " t o l l v o n á s t " a m e g j e l e n ő e l e m z é s e k , m i n t N É M E T H Z s ó fiá é is . V iszo n t ig e n is s o k a t te h e t a k ö n y v tá r a n n ak é rd e k é b e n , hogy a h a llg a tó k a t k ö lc s ö n z ő és o lv a s ó h e ly is é g e ih e z vonzza a z á lta l, hogy ~ a z a d o tt k e r e t e k k ö z ö tt — a p ró b b v á lto z ta tá s o k k a l s ie t a h a llg a tó i ig é n y e k e l é ­ be: a k é n y e lm e tle n , ré g i ü lő a lk a lm a to s s á g o k a t k é n y e lm e se b b sz é k e k k e l c s e ­ r é l i fel, a k o r s z e r ű t l e n v i l á g ít ó te s te k e t m o d e r n e k k e l v á ltja fel, g o n d o sk o d ik a r r ó l , hogy a h a l l g a t ó k ne c s a k o lv a s s a n a k a z o lv a s ó te r m e k b e n , h a n e m annak k ö z e lé b e n — e s e t le g e lő t e r é b e n — ki is c s e r é l h e s s é k g o n d o la ta ik a t stb . E z u tó b ­ b it a z é r t is h a n g s ú ly o z n á n k , m e r t ~ s e r r e n e m fig y e lt fel kitű n ő e le m z é s é b e n a s z e r z ő — é p p e n a t e r m é s z e t t u d o m á n y o s (s t e g y ü k h o z z á : a m ű s z a k i ) t á r g y a k a t h a ll g a tó é s ta n u ló d iá k o k n a k van m e g leg in k áb b a z ig é n y ü k a r r a , hogy e g y -e g y n eh e z e n é r th e tő a n y a g ré s z , m e g g o n d o lk o ztató fela d a t, sz ö v e v é n y e s á b ra k ap ­ c s á n n e m c s a k a "k ö n y v tári c sen d b en " k e r e s s é k a m e g o ld á st, h a n e m a tan u ló ­ t á r s a k k a l f o l y t a t o t t v i t á k b a n , m e g b e s z é l é s e k b e n i s . T a l á n it t v a n N É M E T H Z s ó fia k ö v e tk e z te té s e in e k e g y e tle n g y en g éje : a T e r m é s z e tt u d o m á n y i K a r h a ll­ g a tó in a k k ö n y v t á r h a s z n á l a t i s z o k á s a it e le m z i, de n em -tu d s z a b a d u ln i a b ö l c s é s z ­ h allg ató k o lv a s á s i- ta n u lá s i sz o k á sa itó l, azok eg y en ru h áját p ró b á lja ráhúzni a m e r ő b e n m á s i g é n y ű h a l l g a t ó k r a , s a m e g o l d á s o k s o r á b a n is e b b ő l a s z e m p o n t ­ ból k ö z e lit a k é r d é s h e z . T alán ez a " f ilo z o p te r - s z e m lé le t" a m a g y a r á z a ta a n ­ nak, hogy a m é l y r e h a t ó s ta tis z tik a i e le m z é s tú ls á g o s a n e lm e r ü l a z évfolyam ok, l á t o g a t ó k , b e i r a t k o z ó k , k ö l c s ö n z ö t t m ü v e k s z á m a i n a k m é l y s é g e i b e n , de 283

m i n ő s é g i e l e m z é s t m e g s e m k i s é r e l , e g y e d ü l a r r a t é r ki, h o g y a " t e r m é ­ sz e ttu d o m á n y i k a ri h allg a to k m e g le h e tő s e n a la c s o n y s z é p iro d a lm i é rd e k lő ­ d é s t " ta n u s ita n a k . E z a n e g a tiv u m v aló b an e ls z o m o r í tó az e g y e te m e s s z e lle m i m ű v e lő d é s s z e m p o n tjá b ó l, de a k ö n y v tá r o s t a z is é r d e k e ln é , hogy a té n y le g e ­ se n k ö lc sö n z ö tt, ill. o lv a s o tt m ü v e k fa jtá n k é n t hogyan o s z la n a k m e g . T a lá n az a z a d a t túl s u m m á z ó , hogy " z ö m m e l ta n k ö n y v e k e t é s je g y z e t e k e t " o lv a s n a k ! H a s z n o s n a k m u ta tk o z n é k p l. a f o ly ó ir a t o k i r á n t i é r d e k l ő d é s f e l m é r é s e , k ü lö n ö ­ se n a k k o r, ha fig y elem b e v e s s z ü k az o k a t az e rő f e s z ité s e k e t, a m e ly e k e t a k ü ­ lö n b ö z ő e g y e te m e k k ö n y v tá r a i t e s z n e k a d r á g a é s e g y r e d r á g u l ó d e v iz á s fo ly ó ­ ira to k b e sz e rz é sé n e k é ss z e rű k o o rd in álásá ért. N e m fo g lalk o ztu n k a ta n u lm á n y s z á m s z e r ű e re d m é n y e iv e l: e r r ő l so k k a l tö b b et m o n d m a g a az ö s s z e á llitá s , a m e ly p é ld á s re n d jé v e l, a p ró lé k o s g o n d o s­ sá g á v a l és k o n ce p c ió já n a k k ö v e tk e z e te s v é g ig v ite lé v e l e re d m é n y n e k és p é ld á ­ n a k e g y a r á n t k itű n ő . K ö s z ö n e t ille ti é r t e az ö s s z e á l l i t ó t ! M i c s a k m e g k í s é r e l ­ tü n k a d o lg o z a t k a p c s á n n é h á n y g o n d o la ti s z á l a t to v á b b f e jte n i, b iz t o s a n tu d v a a z t, hogy a z e lm o n d o tta k o n k iv ü l to v á b b i k ö v e tk e z te té s e k r e is a lk a l m a t s z o l g á l­ ta t N É M E T H Z só fia e le m z é s e . E z legnagy obb é r d e m e !

VÉGH F e re n c

F O N YO I s t v á n n é - S IM O N Z o l t á n : A zenei szo lg áltatás m e g s z e rv e z é s e a k ö zm ű v e lő d é si k ö n y v tá ra k b a n . D e b re ­ c e n , 1973. 4 5 . p.

T íz e s z t e n d e j e , h o g y ú j a b b k ü l ö n g y ü j t e m é n n y e l é s s z o l g á l t a t á s s a l g a z ­ d a g o d o tt n éh án y nagyobb k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá ru n k (B é k é s c s a b a , F ő v á r o s i S zabó E r v in K ö n y v tár, Á lla m i G o rk ij K ö n y v tár), fé l é v tiz e d e ~ a M ű v e lő d é sÜgyi M i n i s z t é r i u m K ö n y v t á r ü g y i O s z t á l y t á m o g a t á s á v a l — m e g ö t s z ö r ö z ő d ö t t a k ö n y v tá ra k zenei ré s z le g e in e k s z á m a . A m egy ei, v á ro s i, j á r á s i k ö n y v tárak m e l l e t t tu c a tn y i k ö z s é g i in té z m é n y is é l e t r e h ív ta a m a g a s z e r é n y z e n e i r é s z ­ le g é t. A z u tó b b i é v e k b e n m in th a m e g c s a p p a n t v o ln a, n y ilv á n a n y a g i é s s z e ­ m é ly z e ti gondok o rv én , a d ic s é r e te s b u zg alo m . A zen ei r é s z le g e k sz á m a , g y ű jte m én y én ek g y a ra p o d á sa , sz o lg á lta tá sá n a k szín v o n ala — az o rs z á g o s á tla ­ got te k in tv e — sta g n á l. T is z t e le t a k iv é te ln e k . Ilyen t i s z t e l e t r e m é l t ó k iv é te l H a j d u - B i h a r m e g y e . 1971 t a v a s z á n D e b r e c e n b e n f e l a v a t t á k a z o r s z á g e g y i k legnagyobb, egyben a m eg y e le g e ls ő ta n á c s i fe n n ta rtá s ú z e n e i k ö n y v tá rá t. A z ó ta , m in t ez a s z ó b a n fo rg ó m ó d s z e r ta n i lev é l b e v e z e tő jé b e n k id e r ü l, B ih a r k e r e s z t e s , E gyek, H ajd u d o ro g lé te s íte tt, és a k ö z e li jö v ő b e n B a lm a z ú jv á r o s , H a jd ú s z o b o s z ló a la k it k ö n y v tá rá b a n z e n e i ré s z le g e t. E ls ő s o r b a n e z e k és a t á ­ v o lab b i "jövőben lé te s íte n d ő k m u n k á já n a k e g y s é g e s íté s e , v a la m in t a te r v e z é s m eg k ö n n y ítése érd ek éb en " sz ü le te tt a jelen m ó d s z e rta n i lev él. A s z e r z ő p á ­ r o s ~ F o n y ó J ó z s e f n é , a d e b r e c e n i z e n e i k ö n y v tá r v e z e t ő je é s S im o n Z o ltá n , a m e g y e i k ö n y v tá r m ó d s z e rta n i c s o p o rtjá n a k v e z e tő je — a fe n ti c é lla l rö g z íte tte 284

a le g s z ü k s é g e s e b b i s m e r e t e k e t és m ó d s z e r e k e t . N o h a a z u tó b b i h á r o m e s z t e n ­ dőben, a K ö n y v tá rtu d o m á n y i és M ó d s z e rta n i Központ g o ndozásában, h á ro m k i­ a d v á n y is n a p v ilá g o t lá to tt eb b en a té m a k ö r b e n (G ráfné F o r r a i M agdolna: G y a ­ k o r l a t i ta n á c s o k a k ö z m ű v e l ő d é s i fo n o té k á k s z á m á r a ; G r e x a G yula: A k ö z m ű ­ v e lő d é s i k ö n y v tá r a k fo n o ték áin ak fe la d a ta a zenei i s m e r e t te r je s z t é s b e n ; P e th e s Iván: A fo n o té k a , m e l y u tó b b i r a e g y é b k é n t az ö s s z e á l l i t á s is u ta l), h a s z n o s a k , h é z a g p ó tló n a k Í té ljü k a m o s t m e g je le n t k ö n y v e c s k é t. A n nál inkább, m e r t tö m ö r , v ilá g o s n y e lv e z e tte l, az im é n t e m líte tt m ü v e k té m a k ö r é t k itá g ítv a , áttek in th ető s z e r k e z e t b e n f o g la lk o z ik a v a ló b a n le g fo n to sa b b tu d n iv a ló k k a l. A z e n ei s z o lg á lta tá s m e g s z e r v e z é s e c im ü fe je z e t ele jé n m e g fo g a lm a z z a a r é s z l e g a l a p v e t ő f e l a d a t á t , a z t t . i. , h o g y Ma k ö n y v t á r h a g y o m á n y o s e s z k ö z e i n és m ó d s z e r e i n tú l le m e z e k v á s á r l á s á v a l és h ely b en i h a s z n á la tá v a l ak tiv an s e g í t­ se a z e n e i i s m e r e t t e r j e s z t é s t , a z id e g e n n y e lv e k ta n u lá s á t, a z ir o d a lo m au d itiv b e f o g a d á s á t . " A z a u d itiv anyag c s o p o r to s és eg y én i h a llg a tá s á h o z n y ú jtso n t á j é ­ k o z ta tá s t és tá jé k o z ó d á s i le h e tő sé g e t. A lk a lo m s z e rű e n állitso n ö s s z e v e rs e s , z e n é s m ű s o r o k a t , b i z t o s í t s a a n y a g á n a k " á t já t s z h a tó s á g á t" , m ű k ö d jé k e g y ü tt a ze n e i in té z m é n y e k k e l, isk o lák k al, m ű v e lő d é si h á z a k k a l. A tá r g y i f e l t é t e l e k r ő l s z ó lv a m o d e l lá l ja egy 10-12 f é r ő h e ly e s zen ei r é s z ­ le g f e l s z e r e l é s i é s b e r e n d e z é s i s z ü k s é g l e t e i t — k b . 45 e z e r f o r i n t r a t a k s á l v a a t e l j e s k ö l t s é g e t . H a n g s ú ly o z z a , hogy a z év i k ö lt s é g v e t é s b e n m i n i m á l i s a n 5-6 e z e r fo r in to t k e ll b iz to s íta n i a s z e r z e m é n y e z é s h e z , a m i b izo n y a g y ű jtő k ö r " s o k s z ó la m u s á g á t " és f e l té t e le z e t t ig é n y e s s é g é t, to v áb b á a k ín á la to t tek in tv e ro p p a n t s z e r é n y ö s s z e g n e k tűnik. A s z e m é ly z e t k é r d é s é t é rin tv e ré s z fo g la lk o ­ z á s ú vagy t i s z t e l e t d i j a s (leh ető leg z e n e i k é p z e ttsé g ű ) s z a k e m b e r b e á ll it á s á t ta r tj a o p tim á lis n a k .A te c h n ik a i és a d m in is z trá c ió s m unka azonban v a la m e ly ik k ö n y v tá ro s f e la d a tk ö r é b e ta r to z n a . N y ilv á n v a ló a n anyagi e re d e tű m e g g o n d o lá s ­ ból sz ü le te tt ez a k o m p ro m issz u m , csakúgy, m int a ré s z le g k e z e lé s é t “ e s e t­ leg ~ t e l j e s e g é s z é b e n a k ö n y v t á r o s r a t e s t á l ó j a v a s l a t . A g y ű jt ő k ö r r e v o n a tk o z ó p a s s z u s tö k é l e te s e n h e ly tá lló . A v ilá g n y e lv e k a la p - és középfokú o k tató le m e z e i, a ze n e i, n é p z e n e i (kivéve a könnyű m ű fajt) fe lv é te le k , ir o d a lm i l e m e z e k m e l le t t ü g y eln i k e ll a z e n e i tá rg y ú könyvek, b ib lio g rá fiá k , fo ly ó ira to k b e s z e r z é s é r e , e z e k és a h an g zó anyagok ra c io n á lis te le p ité s é re . A zenei ré s z le g b e lső m u n k á ­ j á t é r i n tő f e j e z e t a z á l l o m á n y g y a r a p í t á s é s a z á llo m á n y b a v é te l g o n d ja in k ö n n y ít p r a k t i k u s t a n á c s a i v a l (a b e s z e r z é s f o r r á s a i , j e l z e t a l k o t á s , s z e r e l é s ) . A l e l t á ­ r o z á s r a v o n a tk o z ó k o r r e k t f e j e z e t r é s z u tá n , p é ld á k o n d e m o n s tr á l v a , b ő v e b b e n f o g l a l k o z i k a f e l d o l g o z á s ( c s a k c í m l e í r á s r a s z ű k í t e t t ) p r o b l e m a t i k á j á v a l . Ú gy g on d o lo m , a z e n e i r é s z le g e k k o rlá to z o tt le h e tő s é g e in e k és n a g y s á g á n a k i s m e r e ­ téb en n e m le h e t v ita tk o z n i az e r ő s e n le e g y s z e rű s íte tt s z a b v á n y - a já n lá s o k k a l. R ö v id i s m e r t e t ő t k a p u n k a k a t a l ó g u s é p i t é s r ő l ; a r a k t á r i , a g y á r t á s i s z á m , a s z e r z ő i és a c im k a ta ló g u s ró l. " A zen ei ré s z le g m űk ö d ése" fejezet k ite rje d a használók k ö ré r e , a sz o l­ g á lta tá so k f a jtá ir a és a sta tisz tik a i n y ilv á n ta rtá sra . Az állo m án y v éd elem re és á l l a g m e g ó v á s r a v o n a tk o z ó f e je z e t tu la jd o n k é p p e n rö v id ítv e m e g i s m é t l i a P e t h e s - és G r e x a - f é l e k iad v án y b a n ta lá lh a tó " k e z e lé s i u ta s i t á s t " . A z u to lsó f e je z e t fe lh ív ja a fig y e lm e t a d e b r e c e n i Z en ei K ö n y v tár h á ló z a ti s z o l g á lt a tá s a i r a és k ö z p o n ti f u n k c i ó já r a . C s a k i s m é t e ln i tu dom : ü g y e s , g y o rs , p r a k t ik u s ö s s z e ­ á l l í t á s t a d o tt k ö z r e a H a jd u - B ih a r m e g y e i K ö n y v tá r . A k ia d v á n y é r t é k e t n ö v eli a z Uj K ö n y v e k b ő l m e r í t e t t , d e z i d e r á t a k é n t i s h a s z n o s í t h a t ó z e n e i t á r g y ú k ö n y ­ vek és a h a s o n ló ta r ta lm ú fo ly ó irato k je g y z é k e . C SO B O TH A ttila 285

K a p o sv á r b ib lio g r á fia . (Ö ssz e á ll. В ohony N án d o r, F io la P á l, s t b . ) (K özread. 3 P a lm i r o T o g lia tti M egy ei K ö n y v tár, K a p o s ­ v á r , 1 9 73 . 390 p . i l l u s z t r . 24 c m . /S o m o g y i b ib lio g rá fiá k , 5 . /

K a p o sv á r v á r o s s á n y ilv á n itá sá n a k sz á z a d ik é v fo rd u ló ja a lk a lm á b ó l k e rü lt k ia d á s ra a "K ap o sv ár b ib lio g rá fia ", Bohony N ándor, F io la P á l, Ó v ári Z su z sa é s S ip o s C s a b a ö s s z e á l l í t á s á b a n a S o m o g y i b i b l i o g r á f i á k s o r o z a t 5. k ö t e t e k é n t . A s o r o z a t első kö tete K e lln e r B e rn á t, a P a l m i r o T o g lia tti M egy ei K önyv­ t á r ig a z g a tó ja ö s s z e á llitá s á b a n je le n t m eg m é g 19 57-ben "S om og yi h irla p o k és fo ly ó ira to k b ib lio g rá fiá ja " c im m e l. A K a p o sv á r b ib lio g rá fia , m in t ahogy K e lln e r B e r n á t Í r j a az elő s z ó b a n : " E ls ő lé p é s a k ö v e tk e z ő é v e k re t e r v e z e t t te l j e s So­ m o g y i b i b l i o g r á f i a m e g s z e r k e s z t é s é h e z " . E z a k i v á l ó ö s s z e á l l i t á s tö b b é v e s g y ű j t ő m u n k a e r e d m é n y e : 4 7 97 t é t e l t t a r t a l m a z , s b e v e z e t i a z o l v a s ó t , k u t a t ó t a v á ro s tö rté n e té b e , m e g i s m e r te t i fe jlő d ésé v el, s f e ls o ro lja az é rté k e s a d a to ­ kat ta r ta lm a z ó dok u m en tu m o k at. A b ib lio g rá fia az ir o d a lm a t az Ír á s o k t a r t a l ­ m a alap ján c so p o r to s ítja . A cso p o rto k o n b elü l e lő s z ö r az ön álló an m e g je le n t m ü v e k — m e l y e k n e k l e l ő h e l y é t i s k ö z ü k —, m a j d a f o l y ó i r a t o k é s a z ú j s á g c i k k e k s z e r e p e ln e k a m e g je le n é s s o rre n d jé b e n . F o n to s in fo rm á c ió k a t ta r ta lm a z ó h í­ rek , röv id k ö zle m é n y e k is f e lv é te lre k e rü lte k . A v álo g atás e ls ő d le g e s s z e m ­ p o n tja a le g fo n to sa b b f o r r á s m u n k á k , d o k u m e n tu m o k f e lv é te le , a t e r j e d e l e m ­ tő l f ü g g e tle n ü l. A r é s z l e t e s ta r t a l o m m u t a t ó ö s s z e f o g la ló a n t á r j a f e l a b ib lio g ­ r á f i a t a g o l á s á t , t á r g y s z a v a k s z e r i n t . A 23 f ő c s o p o r t m i n t e g y 70 a l c s o p o r t o t foglal m a g á b a n . A z e ls ő tárg y k ö r: ö ss z e fo g la ló Ír á s o k a v á ro s ró l, s e z e n b e lü l — az a k ­ tu a l it á s s a l ind oko lh atóan — a c e n te n á riu m je g y éb e n s z ü le te tt, vagy a z t m e g e lő ­ ző , a r r ó l s z ó l ó í r á s o k t a l á l h a t ó k . E z t k ö v e t ő e n a v á r o s s a l f o g l a l k o z ó Í r á s o k , tö r té n e te f o r r á s m u n k á in a k f e l s o r o l á s a k ö v etk ez ik k ro n o lo g ik u sa n . E g y es í r á ­ sok a n n o tá c ió t is ta r ta lm a z n a k , m ég p ed ig azok, a m e ly e k n e m fe je z ik ki e g y é r ­ te lm ű e n a z a d o tt d o k u m e n tu m tá r g y á t. E z u tá n a s ta ti s z ti k a i ö s s z e á llí tá s o k , k i a d v á n y o k és a b i b l i o g r á f i á k k ö v e t k e z n e k . í g y p l . m e g t a l á l h a t ó a b i b l i o g r á f i a a lc s o p o r tb a n K á v á s s y Sándorné: R ip p l-R ó n a i a so m o g y i sa jtó b a n . 1885-1957. (— ) 3 1 7. t é t e l ) c . ö s s z e á l l í t á s a , a m e l y n e k f e l v é t e l e e l k é p z e l h e t ő l e t t v o l n a a m ű v é s z e t, m ű v é s z i é le t f ő c s o p o rtb a n is , m iv e l a b ib lio g r á fia t a r t a l o m s z e r in t s z ó r ó d ik . P e r s z e ez n e m je le n ti azt, hogy a b ib lio g r á fia a l c s o p o r t lé te n e m in ­ d o k o lt , s ő t : s o k k a l c é l s z e r ű b b v o lt a b i b l i o g r á f i a s z e r k e s z t ő i n e k a z a k ö v e t k e z e t e s t ö r e k v é s e , h o g y m á s t e r ü l e t e k b i b l i o g r á f i á i t i s id e s o r o l t a . T e l j e s s é g r e t ö r e k v ő k é p e t n e m l e h e t a d n i a z ö s s z e s t á r g y k ö r r ő l , d e n e m is lenne c é l r a v e z e t ő a z o k r é s z l e t e s f e l s o r o l á s a , m e r t n e m j e l e n te n e m á s t , m in t a ta r ta lo m m u ta tó m ech a n ik u s le m á s o lá s á t. E g y -k é t te r ü le t r é s z le te s e b b m e g ­ te k in té s e a z o n b a n e le n g e d h e te tle n . A fö ld ra jz i, g e o ló g iai, d e m o g r á f ia i, n é p r a j ­ zi á t t e k i n t é s u t á n r é s z l e t e s ö s s z e á l l í t á s t t a l á l u n k K a p o s v á r p o l i t i k a i é l e t é r ő l , m u n k á s m o z g a l m á r ó l , p a r a s z t m o z g a l m a i r ó l , p á r t j a i r ó l , ö s s z e s e n 424 t é t e l t . A k ö z ig a z g a tá s , id e g e n fo rg a lo m , k ö z le k e d é s , g a z d a s á g i é le t, ip a r, m e z ő g a z d a s á g tá r g y k ö re u tá n ta lálh atju k a k özm űvelődés tá rg y k ö ré t, a m e ly a m u zeu m ü g y , l e v é l tá r a k , m ű v e lő d é s i o tthonok te r ü le t e in kív ü l h e ly e t ad az o lv a s á s , k ö n y v ­ t á r ü g y p r o b l é m á i n a k i s . A 185 t é t e l k ö z ü l 109 a P a l m i r o T o g l i a t t i M e g y e i K ö n y v ­ t á r k ia d v á n y a in a k je g y z é k é t, ille tv e a k ö n y v tá r r ó l, a k ö n y v tá r b a n folyó m u n k á 286

т61 s t b .

szó ló ír á s o k a t s z e r e p e lte ti. A b ib lio g rá fia , h á tra le v ő ré s z é b e n a m ű v é ­ s z e t , a z e n e , s z í n h á z , f i l m é s s p o r t t e r ü l e t e i t Ö leli f e l , m a j d v é g ü l a l e x i k o n o k ­ ban, k ézik ö n y v ek b en s z e r e p lő n ev es k a p o s v á r i sz e m é ly e k n é v s o r á n a k lexikon­ s z e r ű c i m s z ó n y i l v á n t a r t á s a — s z ü l e t é s i h e l y , id ő , f o g l a l k o z á s — z á r j a , t e s z i sz e rv e s e g é ssz é az ö ss z e á llítá s t. A t á j é k o z ó d á s m e g k ö n n y í t é s é t é s a v i s s z a k e r e s é s t s e g í t i k e lő : a b e t ű r e n ­ d e s és n é v m u ta tó és az e g y e sü le te k , s z e r v e z e te k , in té z m é n y e k , v á lla la to k m u ­ tató ja. E z a s z é p k i a d v á n y , m e l y e t Z. S o ó s Z o l t á n i l l u s z t r á c i ó i d í s z í t e n e k , a m e l y a n n y ir a e lü t a m o s ta n á b a n m e g je le n ő , ro h a m m u n k á b a n s o k s z o r o s íto tt b ib lio g ­ rá fiá k tó l, m in d e n b iz o n n y a l k u lc s fo n to s s á g ú kézikön y v e le s z a so m o g y i h e ly is ­ m e r e ti k u ta tá sn a k . PO LG Á R E rnő

Borsodi Könyvtáros S z e rk e s z tő sé g ü n k a k ö n y v tárü g y i szak ir o d a lo m fontos r é s z é n e k t a r t j a a k ö n y v ­ tá r i h áló za to k h íra d ó it. A K ö n y v tá ri F ig y e lő köv etk ező s z á m a ib a n e z e k k ö ­ zül k ív án u n k n é h á n y a t — a t e l j e s s é g ig é ­ nye n é lk ü l — o lv a s ó in k s z á m á r a b e m u ­ tatn i.

K özel két é v tiz e d e je le n ik m eg im m á r re n d s z e re s e n k iseb b -n ag y o b b m e g s z a k ítá s o k k a l a B o rs o d -m e g y e i k ö n y v táro so k h íra d ó ja , a m e ly szín v o n alát te k in tv e b á t r a n n e v e z h e tő f o ly ó ir a tn a k is , m iv e l k é ts é g k ív ü l e g y ik e a le g n iv ó sab b a n s z e r k e s z t e t t m e g y e i kiadványoknak. A lap h o s s z ú u ta t te t t m e g , arnig az e ls ő s t e n c il e z e tt s z á m tó l a m a i e s z ­ t é t i k u s k ü l s e j ű , t a r t a l m i l a g is i g é n y e s e b b k i a d v á n y m e g j e l e n é s é i g e l j u t o t t . S z ü ­ le té s é t egy, a f e ls z a b a d u lá s tiz e d ik év fo rd u ló ja a lk a lm á b ó l s z e r v e z e tt n ép ­ k ö n y v t á r o s i m u n k a v e r s e n y n e k k ö s z ö n h e t i , a h o l a v e r s e n y h i r a d ó s z e r e p é t v o lt h i v a t o t t b e t ö l t e n i . A z e l s ő s z á m 1955 j ú n i u s á b a n l á t o t t n a p v i l á g o t n é g y s z á z s te n c ile z e tt p éld án y b a n , m a jd néhány hónap m ú ltán , a d e c e m b e r i s z á m tó l k e z d v e m á r n y o m d a i u tó n k é s z ü lt.M e g a lk o tó i, a m e g y e i k ö n y v tá r m u n k a t á r s a i m á r k e z d e tb e n f e l i s m e r t é k az t a le h e tő s é g e t, a m it a k iad v án y a m e g y e könyv­ tá r o s tá r s a d a l m á n a k a z o r ie n tá lá s á b a n n y ú jth at. E lein te k éth av i m e g je le n é s t t e r v e z t e k , d e e z t a z a k k o r i f e l t é t e l e k m e l l e t t n e m s i k e r ü l t b i z t o s í t a n i . íg y 1956 v é g é ig ö s s z e s e n ö t s z á m je l e n t m e g , m a j d — több é v e s s z ü n e t u tá n — I9 6 0 á p r i ­ lis á b a n in d u lt m e g ú j r a a k ia d v á n y . A s z e r k e s z tő k az e g y sé g e s m e g y e i k ö n y v tá rp o litik a k ia la k ítá s a é rd e k é ­ b en a r r a tö r e k e d te k , hogy a lap b an a k ö z m ű v e lő d é s i k ö n y v tá ra k p r o b l é m á i 287

m e l le t t a m e g y é b e n te v é k e n y k e d ő m ű s z a k i, tu d o m á n y o s és is k o la i k ö n y v tá r a k a t é rin tő s z a k m a i k é r d é s e k is h e ly e t k ap jan a k . E nnek a c é lk itű z é s n e k a s z o lg á la ­ t á b a n h i v t á k l é t r e 1963 e l e j é n a B o r s o d m e g y e i k ö n y v t á r a k M ó d s z e r t a n i T a n á ­ c s á t , s e tt ő l a z id ő p o n ttó l k e z d v e a h i r a d ó uj b o r í tó l a p p a l, k o lle k tív s z e r k e s z ­ tő b i z o t t s á g m u n k á j á n a k a z e r e d m é n y e k é n t j e l e n i k m e g . A z e g y s é g e s k ö n y v ­ tá r p o li ti k a k ia la k ítá s á n a k az ig én y e a z i p a r i je lle g ű és a tu d o m á n y o s é le tb e n is m in d je le n tő s e b b s z e r e p e t j á t s z ó m e g y é b e n m á r a h a tv a n a s é v e k e le jé n f e l m e ­ r ü l t . íg y m á r a z I 9 6 0 . a u g u s z t u s i s z á m b a n c i k k e t o l v a s h a t t u n k M i s k o l c k ö n y v ­ t á r o s a i a m u n k á s o s z t á l y m ű v e l ő d é s é é r t c i m m e l . A la p t ö b b i s z á m á b a n i s t a ­ lálh ató k Í r á s o k a s z o c ia lis ta b rig á d o k o lv a s o tts á g á r ó l, a m ű s z a k i t e r m e l é s i p r o ­ p a g a n d a id ő s z e r ű f e la d a ta ir ó l, vag y a z ip a r i d o lg o z ó k s z a k i r o d a l m i e l l á t á s á ­ ró l, hogy c s a k néhányat e m lítsü n k . E zek m e lle tt r e n d s z e r e s e n je le n tk e z te k a tu d o m á n y o s s z a k k ö n y v tá r a k e r e d m é n y e it , s z o l g á lt a tá s a i t b e m u t a tó c ik k e k , p é l­ dául a N e h é z ip a r i M ű s z a k i E g y e te m K özp o n ti K ö n y v tá r á r ó l, vag y a z is k o la i k ö n y v tá r a k é le té r ő l tu d ó s itó és a k ö n y v tá ro so k , v a la m in t p e d a g ó g u so k e g y ü tt­ m ű k ö d é s é n e k i d ő s z e r ű f e la d a ta it e le m z ő k ü lö n féle c ik k e k és m ó d s z e r t a n i a n y a ­ gok, ó r a v á z l a t o k , v e t é l k e d ő k , f o r g a t ó k ö n y v e k , s t b . A h a tv a n a s évek vége felé a k iadvány m e g je le n é s e m in d r e n d s z e r te l e n e b b é v á l t é s 1967 é s 1972 k ö z ö t t s z ü n e t e l t . C s a k 1 9 7 2 - b e n , a m e g y e i k ö n y v t á r a l a ­ p ítá s á n a k h u s z a d ik é v fo rd u ló ja t i s z t e l e t é r e in d u lt m e g ú j r a . 1 9 7 2 -tő l r e n d s z e ­ re s e n , negy ed év en k én t je le n ik m eg , m o s t m á r e z e r k é ts z á z p éld án y b a n . Az 1 9 7 2 - e s é v f o l y a m e l s ő s z á m á b a n H U B A Y L á s z l ó nE g y la p ú j j á é l e d ” c i m m e l i r t ünnepi v is s z a e m lé k e z é s t. Az a te m a tik a i v á lto z a to s s á g , a m e ly rő l k o rá b b a n szó ltu n k , az e lm ú lt két évben m e g je le n t Í r á s o k r a is je lle m z ő . M egnőtt az egy es k ö n y v tá r a k e r e d m é ­ n y e i t , v a g y k ö n y v t á r o s o k p o r t r é j á t b e m u t a t ó s z í n e s t u d ó s í t á s o k s z á m a . A la p tö b b o l y a n c i k k e t , t a n u l m á n y t , e g y - e g y s z a k t e r ü l e t p r o b l e m a t i k á j á t , v a g y a z e g é s z m e g y e i és g y a k ra n az e g é s z h a z a i k ö n y v tárü g y et is é r in tő ír á s o k a t kö ­ zöl ig é n y e s fe ld o lg o z á s b a n , a m e l y e k m é l t á n v ív tá k ki a k ia d v á n y s z a k m a i r a n g ­ já t, e l i s m e r é s é t . A l a p 197 3. é v i e l s ő s z á m á b a n H U B A Y L á s z l ó m e g y e i k ö n y v t á r i g a z g a t ó to lláb ó l k ö zö l v is s z a e m l é k e z é s t ”A m e g y e i k ö n y v tá rh á ló z a t h ú s z é v e ” c im m e l, am ely b ő l az e re d m é n y e k m e lle tt a k ö n y v tári s z o lg á lta tá so k fe jle s z té s i t e r ­ veit, a k is te l e p ü lé s e k k ö n y v tá r i e l l á t á s á r a v o n a tk o z ó e l k é p z e l é s e k e t i s m e r h e t j ü k m e g . K é tsé g te le n , hogy a B o rs o d m e g y e i k ö z m ű v e lő d é si k ö n y v tá ra k a leg d i­ n a m i k u s a b b a n fejlő d ő k ö n y v tá r i h á ló z a to k k ö zé s o r o lh a tó k . A c ik k o l v a s á s a u tá n m é g is úgy ére z z ü k , e le n g e d h e te tle n néhány b e s z é d e s s ta tis z tik a i a d a tr a e m ­ l é k e z n ü n k . 197 3 - b a n a 212 ö n á l l ó k ö n y v t á r b a n 124 4 1 9 o l v a s ó t t a r t o t t a k n y i l ­ ván. Az e g é s z m e g y e i k ö lc s ö n z é s i fo r g a lo m 1 0 % -á t a m e g y e i k ö n y v tá r b o n y o ­ l í t o t t a l e . 197 3 - b a n a m e g y e i k ö n y v t á r n a k 13 000 o l v a s ó j a v o l t , a z e l ő z ő évi 10 0 0 0 - e l s z e m b e n . A z i s k o l a i k ö n y v t á r a k h e l y z e t é v e l k é t c i k k i s f o g l a l k o z i k . M in t e z e k b ő l k i d e r ü l , e g y i k le g f ő b b c é l k i t ű z é s ű k , h o g y v a l a m e n n y i á l t a l á n o s is k o lá b a n lé te sü ljö n k o r s z e r ű is k o la i k ö n y v tár o lv a s ó te r e m m e l. A k ö n y v tá ro so k és p e d a g ó g u s o k ö s s z e h a n g o lt m u n k á já n a k az e r e d m é n y e , ho g y a m e g y é b e n a z i s ­ k o la i k ö n y v tá rü g y s z á m o s n e h é z s é g e e ll e n é r e m a m á r az o r s z á g o s é lv o n a lb a n v a n . E d d i g é v e n t e á t l a g o s a n t i z uj k o r s z e r ű i s k o l a i k ö n y v t á r a t s i k e r ü l t k i a l a k í ­ tan i. A k ö r z e t i k ö n y v tá ra k id ő s z e r ű p r o b lé m á it és fe la d a ta it SOTKÓ J ó z s e fn é í r á s á b ó l i s m e r h e t j ü k m e g . A s z a k s z e r v e z e t i k ö n y v tá r a k g o n d ja i r ó l p ed ig " E r e d ­ m én y ek és gondok a d ió s g y ő ri V a s a s K ö n y v tá rb a n ” cim ü c ik k tá jé k o z ta t. 288

C s a k n é h á n y fo n to sab b Í r á s t e m e ltü n k ki e g y e tle n s z á m b ó l a n n ak il lu s z t­ r á l á s á r a , hogy a s z e rk e s z tő k m ily en k ö v etk ez etesen tö rek ed tek az eg y ség es m e g y e i k ö n y v tá r p o litik a m e g v a l ó s í t á s á r a , a k ü lö n b ö ző tip u s u k ö n y v tá r a k a t é r i n ­ tő k ö z é r d e k ű t é m á k m e g f e l e l ő a r á n y ú k ö z r e a d á s á v a l . A z e m líte tt te m a tik a i f r i s s e s é g és v á lto z a to s s á g je lle m z ő az évfolyam tö b b i s z á m a i r a i s . E le g e n d ő c s a k a t a r ta l o m j e g y z é k e k k ö zö tt ta lló z n i e n n e k a b i z o n y í t á s á r a . A z 197 3. é v f o l y a m m á s o d i k s z á m a a L é v a y J ó z s e f T u d o m á ­ nyos K ö n y v tá rn a k , v a la m in t a m ű s z a k i e g y e te m i k ö n y v tár s e lm e c i (m u zeális) g y ű jte m é n y é n e k t ö r t é n e t é r ő l és s z o lg á lta tá s a ir ó l közöl cik k ek e t. KOVÁCS L á s z ló í r á s a a sz lo v á k n e m z e tis é g ű la k o s sá g k ö n y v tári e llá tá s á v a l, GYŐRI E r z s é b e t p e d i g M i s k o l c k ö n y v t á r t e l e p i t é s é v e l f o g l a l k o z i k . A la p h a r m a d i k s z á m a d r . Z S Á M B O K I L á s z l ó í r á s á t k ö z l i ’’N e g y e d s z á z a d a k ö n y v t á r ü g y s z o l g á ­ la t á b a n ” c im m e l . D r . U h lm an n A la d á r r ó l, a N e h é z ip a r i M ű sz a k i E g y e te m K ö z­ p o n t i K ö n y v t á r á n a k t u d o m á n y o s f ő m u n k a t á r s á r ó l , a b b ó l az a l k a l o m b ó l , h o g y S z a b ó E r v i n e m l é k é r e m m e l t ü n t e t t é k k i. N e g y e d s z á z a d o s k ö n y v t á r o s i p á l y a ­ fu t á s á n a k k e z d e te e g y b e e s i k a m a i m i s k o l c i k ö n y v tá r ü g y in d u lá s á v a l. E lső s z e r v e z ő j e és v e z e t ő je volt a v á r o s i k ö n y v tá r n a k , a m e l y 1 9 5 2 -b e n a m i s k o l c i N e m z e t i S z ín h á z b a n k ap o tt o tth o n t. A s z á m é r d e k e s v etélk ed ő an y a g á t is k ö z ­ li T Ó T H G y u l á n é t o l l á b ó l , a m e l y e t a z á l t a l á n o s i s k o l a n e g y e d i k o s z t á l y o s t a ­ n u ló i s z á m á r a á ll ít o tt a k ö s s z e . A n e g y e d ik s z á m b ó l GYŐRI E r z s é b e t í r á s á t i s m e r h e t j ü k m e g " T a p a s z t a l a t o k a z a k tív t e r m é s z e ttu d o m á n y o s s z a k t á j é k o z ­ t a t á s r ó l ” c im m e l, a m e ly a m is k o lc i v á r o s i k ö n y v tá r uj in f o rm á c ió s s z o lg á l­ t a t á s á r ó l s z á m o l b e . S E R F Ő Z Ő J á n o s cik k e p e d ig a C so k o n a i V itéz M ih á ly e m lé k é re s z e rv e z e tt ongai napok gazdag p ro g ra m ja it is m e rte ti. Ez a szám e m e l l e t t m é g több k is e b b k ö n y v tá r é l e t é r ő l k ö z ö l s z ín e s t u d ó s ít á s t. Úgy v é ljü k , e n é h á n y — ta lá n ö n k é n y e s e n k ir a g a d o tt — p é ld a is e le g e n d ő a n n ak s z e m l é l t e t é s é r e , hogy a k iad v án y m ily e n so k s z ín ű é n tö lti be t e r ü l e t i h iv a ­ tá s á t, a m eg y e k ö n y v tá ro s a in a k tá jé k o z ta tá s á t. A fo ly ó ira t két á llan d ó ro v a ­ ta: a k ü lö n f é le i r o d a l m i i s m e r t e t ő k s z e m l é j e é s a rö v id h ír e k , tu d ó s ít á s o k ro v a ta . A t a r t a l m i ig é n y e s s é g és a feld o lg o z á s sz ín v o n alán ak a b iz t o s í tá s a csak ú g y a s z e r k e s z té s m u n k áját d ic s é ri, m in t az esz té tik u s m e g je le n é s , a m e ly e t a tip o g rá fia i á tte k in th e tő s é g és a "b lik fa n g o s” tö rd e lé s je lle m e z . K á r , hogy a s z é p s z á m m a l k ö z ö lt fotók n é h a k is s é — a sz ó le g s z o r o s a b b é r t e l m é b e n — e lh a lv á n y u ln a k L E N K E Y Z o ltán g ra fik u s m ű v é s z i il lu s z tr á c i ó i m e l le t t. Ugyan c s a k h i á n y o l j u k , h o g y a la p 1972 ó ta n e m m i n d e n s z á m b a n k ö z ö l t t a r t a l o m j e g y ­ z é k e t, a m i p e d ig a z in d e x k é s z it é s m u n k á já t n a g y b a n m e g k ö n n y íte n é . R e m é ljü k , hogy a B o r s o d i K ö n y v táro s m e g je le n é s é t a jövőben r e n d s z e r e ­ s e n — szü n e t n élk ü l, e s e tle g k éth av o n ta ~ s ik e rü l m a jd b iz to s íta n i és e z z e l a k ia d v á n y to v á b b r a is m a r a d é k ta l a n u l b e tö lth e ti a z t a ra n g o s h ely et, a m e ly a m e ­ gyei h ír a d ó k k ö zö tt ed d ig i e re d m é n y e i a la p já n m é ltá n m e g ille ti.

BAGI János

289

'

-

. ;

. .

Ara: 15,- Ft