België – Belgique P.B. – P.P. 3520 Zonhoven centrum BC 10246
GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG
GEOLITHOS tweemaandelijks tijdschrift : JG 38 nr. 3 – mei / juni 2014
Afgiftekantoor : 3520 Zonhoven centrum Erkenningnummer : P 509219
RAW – CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE
GVL is lid van de Raad voor Aardwetenschappen
Verantwoordelijke Uitgever: Cornelissen Dirk-Borggravevijverstraat 60-3500 Hasselt
Geologische Vereniging Limburg www.geolithos.be
Correspondentieadressen: Stefan Kempeneers Voorzitter GVL Schoorbroekstraat 36 B-3806 Sint-Truiden
Mathieu Driesen Secretaris GVL Kruisheideweg 32 B-3520 Zonhoven
Bestuur: Erevoorzitster
: Mevr. Huygens Ernestine
Voorzitter: Stefan Kempeneers, Schoorbroekstraat 36, B–3806 Sint-Truiden Tel: 011/69.14.00, e-mail:
[email protected] Vice-voorzitter: Nico Nilis, Beringersteenweg 52/8, B–3520 Zonhoven Tel: 011/81.79.63, e-mail:
[email protected] Secretaris-Penningmeester: Mathieu Driesen, Kruisheideweg 32, B-3520 Zonhoven Tel: 0496/76.52.73, e-mail:
[email protected] Bestuurslid: Francis Reenaers, Bosblook 37, B–3600 Genk Tel: 089/36.44.74, e-mail:
[email protected]
Medewerkers:
Bibliotheek: Udo Van Laethem, R. Schrijversstraat 33, B–3806 Sint-Truiden Tel: 011/69.10.64, e-mail:
[email protected] Samenaankoop:Luc Waumans, Pampertstraat 22a, B-3590 Diepenbeek Tel: 011/22.03.83, e-mail:
[email protected] Geolithos: Dirk Cornelissen, Borggravevijverstraat 60, B–3500 Hasselt Tel: 011/23.27.47, e-mail:
[email protected] Kris Vanderschot, Houtmarkt 15, B–3800 Sint-Truiden Tel: 011/68.65.95, e-mail:
[email protected]
RAW – CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE
G.V.L. is lid van de Raad voor Aardwetenschappen
INHOUD : 3.
algemene ledenvergaderingen
4.
zoektochten
5.
1 mei 2014: mergeldag te Overbroek – beurzen en tentoonstellingen
6.
gelezen in de kranten: Fossiel.net / Hona beurs 2013
8.
520 miljoen jaar oud fossiel herbergt oudste hart- & vaatstelsel ooit ontdekt
10.
de trage geboorte van een supervulkaan
12.
oudste fossiel, of niet
AKTIVITEITEN : Algemene ledenvergadering – Evenementenhal “Den Dijk” te Zonhoven : Voor aanvang of tijdens pauzes is er steeds mogelijkheid tot aankoop en/of ruilen van mineralen en fossielen. Tevens zal de shop dan geopend zijn !
VRIJDAG 9 mei 2014 – 20u:
Met voordracht door Frederik Lerouge: “Het zoeken en prepareren van trilobieten
uit © foto: Frederik Lerouge
het
Maider
bekken,
Marokko” .
Frederik is één van de drijvende krachten bij “fossiel.net” en hun bekend forum. Al vele mooie dingen van gezien .. dit mag je niet missen !!
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 3
VRIJDAG 13 juni 2014 – 20u30:
“Tyranosaurus rex even in Limburg …?” Net niet ☺. Wel aanwezig onze gastspreker
Dr.
Anne
Schulp.
Hij
was
vorig
jaar
betrokken bij de opgraving van een T-rex in Montana. Een top vondst dewelke lonkt naar de top 5 der meest compleet gevonden rexen ! In het Geolithos nummer nov-dec van vorig jaar kon je al even kennismaken. Een stand van zaken.
Zoektochten : Niet vergeten uw deelname steeds op voorhand aan de reisleider door te geven ! Tevens een “deelnameformulier zoektochten” (zie laatste blz. van Geolithos) ingevuld op de dag van de activiteit mee te brengen.
ZATERDAG 24 mei 2014 – Eben Emael
Reisleider:
Stefan Kempeneers –
0478/60 38 65
e-mail:
[email protected] Afspraak:
09u30 aan de ingang van de groeve (adres te bekomen bij inschrijving)
ZATERDAG 21 juni 2014 – Antoing (Carrière Cimescaut)
Reisleider:
Kris Vanderschot –
0495/90 72 36
e-mail:
[email protected] Afspraak:
09u30; autosnelweg Charleroi - Mons – Tournai E42/A16. Na afrit 29 (Péruwelz) op de eerstvolgende parking richting Tournai.
© foto’s : cmpb
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 4
5 JULI 2014 – ZOEKDAG DEURGANCKDOKSLUIS Op zaterdag 5 juli 2014 zijn we in de mogelijkheid om bij de werken aan het Deurganckdoksluis op de storthopen te gaan zoeken. In het volgende Geolithos nummer meer hierover ! Noteer alvast de datum.
Mededelingen :
Mergeldag te Overbroek Wandelingen, tentoonstelling en doe-activiteiten tijdens de mergeldag. De site te Overbroek, Gelinden (Sint-Truiden) is wereldwijd vermaard voor zijn dagzomende "Mergels van Gelinden". Gratis deelname.
Wanneer: DO – 01 mei 2014 van 10 tot 17u Waar: Natuur huis – Kleinveldstraat 54 – 3800 Gelinden Organisatie:
Aulenteer NP ism Toerisme
Sint-Truiden, LIKONA Werkgroep Geologie, Geolithos en Limburgse Natuurgidsen
Beurzen en tentoonstellingen : 10 en 11 mei 2014: MINERANT 2014 – Antwerp Expo – Jan Van Rijswijcklaan 191 – Antwerpen; van 10 – 18u. info: http://www.minerant.org/MKA/minerantnl.html 26 – 29 juni 2014: SAINTE-MARIE AUX-MINES – 51e Mineralen en fossielen beurs te Saint-Marie aux-Mines (Fr) – 26 & 27 juni professionele dagen. 7 september 2013 – fossielenbeurs BVP – Gemeentelijk park – St. Gillis-Waas; van 10 tot 18u00 – info:
[email protected] 6 en 7 septembre 2014 – 41ste mineralen en fossielenbeurs te Brussel - Parc du Cinquantenaire Autoworld. info: http://www.cmpb.net/en/bourse.php 9 november 2014 – Fossielenbeurs (Hona – Fossiel.net – Geologische Vereniging Limburg) – Feestzaal “Wezemaal” – Holsbeeksebaan 1 – 3111 Wezemaal – van 11 tot 17u00 – gratis toegang
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 5
Gelezen in de kranten. Fossiel.net / Hona beurs 2013 Op 3 november 2013 vond de tweede editie van de Fossiel.net - HONA Fossielenbeurs plaats. Gezien het succes van de eerste editie, was uitgeweken naar een grotere zaal in Wezemaal bij Leuven. Ook het organiserend team is uitgebreid met de medewerking van de Geologische Vereniging Limburg. Opnieuw was de beurs een groot succes, en hebben honderden bezoekers kunnen genieten van een uitgebreid aanbod en amicale sfeer. Qua opzet is deze beurs een beetje een buitenbeentje. Niet enkel de non-commerciële insteek waarbij het aanbod verzorgd wordt door enthousiaste amateurpaleontologen, is bijzonder, maar ook de eigen deontologie een het aanbod dat 100% paleo is. De toegang was eveneens gratis en er is geen standgeld gevraagd. Hierdoor blijven de prijzen ook laag en kon je bij tijden zelfs verbluffende koopjes doen. Ook ruilen behoort tot de mogelijkheden. De nieuwe locatie valt erg in smaak bij bezoekers en standhouders. De zaal is erg ruim en bestaat uit drie delen, en grote zaal, een kleine zaal met bar, en een podium waarop deze keer zich de Fossiel.net stand bevond. Ondanks het feit dat de zaal een stuk groter was dan de vorige editie, was ze bij tijden goed gevuld tot zelfs gezellig druk.
De Fossiel.net stand wordt klaargezet (Foto: HONA).
We hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt om onze vernieuwde website voor te stellen. Terwijl doorlopend informatie en screenshot van de nieuwe site werden geprojecteerd,
kregen
geïnteresseerden
uitleg
over
de
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 6
nieuwe
functies
en
toekomstplannen. Voor de gelegenheid hadden we koekjes voorzien, die eveneens goed in de smaak vielen. Daarnaast hadden we ook nog eens het plezier om ons vierde teamlid Johan voor te stellen. Opnieuw een feestelijke editie, dus. Voor onze leden was deze beurs een goede gelegenheid om elkaar en het team eens in het echt te ontmoeten, en vele leden waren zelfs van ver uit Nederland afgezakt om dit evenement mee te pikken. Dit gaf een bijzondere mix van dialecten in de zaal, waarbij puur Hollands werd gemengd met plat Lèives. Een Belgisch biertje erbij en iedereen begrijpt mekaar. Het podium met de Fossiel.net stand werd zo een ontmoetingsplek voor mensen die mekaar al lang kennen, maar elkaar nog nooit ontmoet hadden. Speciaal.
Gezellige drukte op de beurs (Foto: HONA).
Ook de bar draaide op volle toeren en het aanbod aan drank, versnaperingen en broodjes was sterk uitgebreid ten opzichte van vorig jaar. En opnieuw werd het gesmaakt.
Drank en hartige broodjes (Foto: HONA)
De Fossielenbeurs was wederom een groot succes, niet in het minst dank zij de vlekkeloze organisatie onder deskundige coördinatie van Danny Alexandre en de vele vrijwilligers die een handje toestaken voor, tijdens en na dit event. We willen HONA
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 7
bedanken voor het initiatief en hopen deze succesvolle samenwerking nog lang te kunnen voortzetten. Tot volgend jaar!
Een zicht op de grote zaal bij de aanvang van het opruimen na een succesvolle dag (Foto: Fitch).
Bron: Fossiel.net - Hona
520 miljoen jaar oud fossiel herbergt oudste harten vaatstelsel dat ooit ontdekt is Wetenschappers hebben in China de fossiele resten van een garnaalachtig dier ontdekt dat een vrij modern hart en bloedvaten had. Het dier leefde zo’n 520 miljoen jaar geleden. Daarmee gaat zijn hartvaatstelsel de
boeken
in
cardiovasculaire
als
systeem
het dat
oudste ooit
is
teruggevonden. Het garnaalachtige dier was ongeveer 7,5 centimeter
lang
en
behoort
tot
de
uitgestorven soort Fuxianhuia protensa. “Het dier ziet er simpel uit, maar zijn interne organisatie is heel uitgebreid,” stelt onderzoeker Nicholas Strausfeld. Zo
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 8
komen in het brein van het oude organisme heel veel aderen samen. En daarmee doet het denken aan een modern schaaldier. Sterker nog: het vaatstelsel van F. protensa is nog complexer dan dat van veel moderne schaaldieren.
Evolutie “Het lijkt erop dat dit de basis is van waaruit anderen evolueerden. Verschillende groepen kreeftachtigen hebben vasculaire systemen die net iets anders zijn, maar ze verwijzen allemaal naar wat we in Fuxianhuia zien. Gedurende de evolutie specialiseerden sommige segmenten van het lichaam van het dier zich in bepaalde taken, terwijl andere delen minder belangrijk werden en het vasculaire systeem daar dus minder uitgebreid werd.”
Bijzonder Het is best bijzonder dat de organen van F. protensa zo goed bewaard zijn gebleven: het organisme is tenslotte al meer dan een half miljard jaar oud. “We denken dat deze organismen geconserveerd werden, omdat ze tijdens een catastrofe heel snel onder fijnkorrelige afzettingen terechtkwamen en van bepaalde chemische stofjes in het water doordrongen waren terwijl ze platgedrukt werden. Het is een soort geleedpotige versie van Pompeii.” Welke catastrofe aan het behoud van de soort ten grondslag lag, is onduidelijk. Misschien een zandstorm?
Boven: een foto van het gehele cardiovasculaire systeem. Onder: de rug van het dier. Foto’s: Xiaoya Ma.
De onderzoekers wijzen erop dat het leven in de tijd van F. protensa enkel in het water te vinden was. “Er moeten enorme zandstormen zijn geweest, omdat er geen planten waren die de grond vast konden houden.” Een andere mogelijkheid: een tsunami. “Wanneer het water zich terugtrekt, drogen dieren op de zeebodem op. Wanneer het water weer terugstroomt, worden ze bedekt met modder.” Hoe het ook gebeurde: dit fossiel kunnen we in ieder geval in onze zak steken. Het kan ons meer inzicht geven in de evolutie van soortgelijke organismen, maar vertelt ons wellicht ook meer over het gedrag van F. protensa. “Omdat het brein veel bloedvaten Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 9
bevat, kunnen we ervan uitgaan dat het een heel actief dier was dat in staat was om veel verschillende gedragskeuzes te maken.” Referentie: "Ancient shrimp-like animals had 'modern' hearts and blood vessels" - University of Arizona
Bron: Scientias.nl 7 april 2014
De trage geboorte van de supervulkaan Bij de uitbarsting van een supervulkaan kan 35.000 km3 lava vrijkomen; genoeg om heel Europa met een laag van ruim 3,4 meter dik te bedekken. Dat is één van de conclusies uit een studie naar de oorzaak van supervulkaanuitbarstingen die deze week in Nature Geoscience verscheen. Gelukkig zijn uitbarstingen van supervulkanen wel behoorlijk zeldzaam: gemiddeld komen ze minder dan een keer per 100.000 jaar voor. De berekende 35.000 km3 lava is bovendien het absolute maximum.
Supervulkanen zijn de monsters onder de vulkanen. Zij barsten uit met een enorme explosie, waarbij gebieden van duizenden tot tienduizenden vierkante kilometers onder de vulkanische assen bedolven kunnen raken. Ze veroorzaken een gat (caldera
[1]
) in de grond met een diameter van
tientallen kilometers. Ook de gevolgen op langere termijn kunnen desastreus zijn: een supervulkaanuitbarsting kan een wereldwijde afkoeling van 10 graden Celcius veroorzaken, die enkele decennia aanhoudt.
Foto USGS
De meeste ‘gewone’ vulkanen barsten uit als de magmakamer
[2]
(de ruimte onder de
vulkaan waarin het magma uit de diepe aarde zich ophoopt) vol raakt. De druk neemt toe omdat nieuw aangevoerde magma er niet meer bij past, en zodra er een kritische grens overschreden wordt breekt het vloeibare gesteente door de aardkorst heen naar boven. Bij
supervulkanen
werkt
het
echter
anders,
concluderen
twee
verschillende
onderzoeksgroepen deze week in het vakblad Nature Geoscience. Hierbij is het de opwaartse druk
[3]
die de vulkaanuitbarsting veroorzaakt. Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 10
Bal onder water Bij supervulkanen kan zich veel meer magma onder de grond ophopen dan bij hun kleine broertjes, bijvoorbeeld omdat de magmakamer een erg groot gebied beslaat, of omdat het plaatselijk zo warm is dat het dak van de magmakamer zacht en buigzaam is geworden, en dus niet gauw doorbreekt. Magma is lichter dan het omringende gesteente, en zal dus de neiging hebben op te stijgen. Als de magmalaag zo dik wordt dat het korstgesteente de opwaartse druk van de magma niet meer kan weerstaan, breekt deze uiteindelijk met een knal door het aardoppervlak heen. “Als een bal die je onder water duwt en dan plotseling loslaat”, zegt aardwetenschapper Wim Malfait van de ETH
[4]
in Zürich, die aan één van de twee studies meewerkte. Zijn
onderzoeksgroep deed als eerste laboratoriummetingen aan de dichtheid van magma onder de hoge drukken en temperaturen die in de magmakamers optreden.
Jean-Pierre Perrillat van het CNRS in Frankrijk, bij het meetapparaat waarin het gesteentemonster met röntgenstraling wordt doorgelicht. Hierin wordt de magma samengeperst tot een druk van 36.000 atmosfeer, en dan verhit tot 1700 graden Celsius. European Synchotron Radiation Facility, Grenoble. Foto: Blascha Faust, ESRF
Modellen De andere onderzoeksgroep, onder leiding van geoloog Luca Carrichi van de Universiteit van Bristol
[5]
, maakte computermodellen waarmee berekend werd hoeveel magma er
onder verschillende omstandigheden in de magmakamer gebracht kan worden, voordat de kritische druk overschreden wordt. Vervolgens draaiden de onderzoekers 1,2 miljoen simulaties, om te bepalen welke mechanismen onder welke omstandigheden optraden. Écht grote uitbarstingen, waarbij meer dan 450 km3 lava vrijkomt, zijn altijd het gevolg van het dichtheidsverschil tussen de magma en het andere gesteente, concludeerden zij. Uitbarstingen waarbij meer dan 35.000 km3 lava vrij komt zijn volgens de berekeningen niet mogelijk.
Supervulkanen van nu
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 11
De bekendste supervulkaan is misschien wel die van Yellowstone in de VS. De laatste drie uitbarstingen waren 2 miljoen jaar geleden, 1,3 miljoen jaar geleden, en 0,64 miljoen jaar geleden – en het is bekend dat de magma-aanvoer daarna weer gewoon is hervat. Bij de laatste uitbarsting van de Yellowstone-vulkaan kwam 1000 km3 lava vrij. Ter vergelijking: bij de grote uitbarsting van de Pinatubo op de Filipijnen in 1991, die de aarde tijdelijk 0,5 graad deed afkoelen, kwam ‘slechts’ 10 km3 lava uit de aarde naar boven zetten. Andere bekende supervulkanen bevinden zich onder het Tobameer in Indonesië en bij het Taupomeer in Nieuw Zeeland. In Europa, vlak bij Napels, zijn er de relatief kleine Flegreïsche Velden.
Referenties: •
Caricchi e.a. Frequency and magnitude of volcanic eruptions controlled by magma injection and buoyancy, Nature Geoscience, doi:10.1038/NGEO2041
•
Malfait e.a. Supervolcano eruptions driven by melt buoyancy in large silicic magma chambers, Nature Geoscience, doi:10.1038/NGEO2042
Verwijzingen 1.
Caldera http://nl.wikipedia.org/wiki/Caldera_%28geografie%29
2.
Magmakamer http://nl.wikipedia.org/wiki/Magmakamer
3.
Opwaartse druk http://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_van_Archimedes
4.
ETH http://www.erdw.ethz.ch/index_EN
5.
Universiteit van Bristol http://www.bris.ac.uk/earthsciences/ Bron: kennislink.nl – 12/01/2014
Oudste fossiel, of niet In West-Australië claimen wetenschappers de oudste fossielen resten ooit gevonden te hebben. Ze werden ontdekt in een 3,48 miljard jaar oude gesteenteformatie. Andere wetenschappers hebben echter nog hun twijfels bij de ontdekking. De Amerikaanse, Australische en Noorse wetenschappers onderzochten de zogenoemde Dresser-formatie, bestaande uit zandsteen en kalksteen gelegen in de hete en droge regio Pilbara. Ze vonden versteende resten van wat lijkt op fijn gelaagde afzettingen van ongeveer een centimeter dik. Vanwege de gelijkenis met modernere afzettingen van Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 12
micro-organismen die dergelijke matten vormen concluderen de wetenschappers dat het bij hun vondsten ook wel eens zou kunnen gaan om sporen van ooit levende materie.
Drie fossiele resten (links) in vergelijking met modernere afzettingen (rechts). De foto linksboven zouden de restanten zichtbaar kunnen zijn van een zogenoemde mat van microorganismen. Rechts is een moderne afzetting te zien die in de VS is gevonden en waarvan men zeker weet dat het micro-organismen waren. Links midden zou een opgerolde mat kunnen zijn, met rechts wederom een modern equivalent. Linksonder is wellicht een plek waar een mat in vroegere tijden is weggespoeld. Rechts een vergelijkbaar moderner fossiel. Foto: Astrobiology/Noffke et al.
Gezien de leeftijd van de rotsformatie, die aan de hand van radiometrische datering op bijna 3,5 miljard jaar wordt geschat, concluderen de wetenschappers dat hier rond die tijd al leven gefloreerd kan hebben. Waarschijnlijk bevatte de plak samenwerkende microben die hun energie ontleenden uit het zonlicht.
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 13
Biologisch of niet Bas van de Schootbrugge is universitair docent van de Universiteit Utrecht en is gespecialiseerd in microfossielen. Hij heeft de publicatie in het wetenschappelijke tijdschrift Astrobiology gezien en heeft echter twijfels. “Het is een lang artikel met veel foto’s van de fossielen, maar toch overtuigde mij dat niet. Normaal zie je ook gepolijste oppervlakten in dit soort publicaties, maar die ontbreken. Op een gepolijst oppervlak kun je doorgaans veel beter details van de fossielen en sedimentaire structuren zien, als een soort dwarsdoorsnede van het gesteente.” Volgens Van de Schootbrugge zouden de afzettingen ook zonder bijkomstigheid van levende cellen ontstaan kunnen zijn. “Het is al 3,5 miljard jaar oud, dat is zeker, maar het is gewoon erg lastig om daarin nog biologische structuren te ontdekken. Bovendien moeten we in gedachten houden dat de wereld toen erg anders was. De chemie van bijvoorbeeld de atmosfeer en de oceaan was totaal verschillend en kon waarschijnlijk ook voor sedimenten zorgen die lijken op microbe matten. Om dan directe vergelijkingen te trekken met modernere afzettingen die in lagunes gevonden worden (zoals in het artikel gebeurt – red.) vind ik gevaarlijk. Maar uiteindelijk geven de auteurs in het artikel zelf ook toe dat de conclusies een beetje speculatief zijn.”
Op zoek naar biomarkers Het blijft dus onduidelijk of het hier daadwerkelijk om de oudste fossielen op aarde gaat. Maar wat zou er nu nodig zijn om aan te tonen er 3,5 miljard jaar geleden daadwerkelijk al leven was op aarde? Van de Schootbrugge: “Om deze ontdekking definitief te maken zou je de bacteriën het liefst ontdekken door de aanwezigheid van organische moleculen, zogenoemde biomarkers. Of nog mooier, door complete fossielen. Dergelijke resten van bacteriën zijn al gevonden maar die zijn veel minder oud, zo’n 2,5 miljard jaar.” “Maar dit blijft allemaal wensdenken, de gesteenten waar het om gaat zijn zo oud, en er is zoveel mee gebeurd. Organische moleculen, waaruit het leven bestaat, vallen gewoon uit elkaar en zullen hier waarschijnlijk niet meer aanwezig zijn.”
Broertje van de aarde Claimen dat je het oudste fossiel ooit hebt gevonden is volgens Van de Schootbrugge een eenvoudige manier om de onderzoeksresultaten onder de aandacht te brengen, en het werkt vaak ook nog. Toch is het in dit geval zeker niet uitgesloten dat we niet naar de oerwezens van onze aarde kijken, maar naar een vroege speling van het lot die voor fossielachtige structuren zorgde.
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 14
Als het hier daadwerkelijk om resten van bacteriën gaat dan werpt dat volgens Van de Schootbrugge veel grotere vragen op. “Als het leven zo vroeg heeft bestaan dan kun je je afvragen of het leven acuut ontstaat zodra de omstandigheden op een planeet goed zijn en niet pas na miljarden jaren. Maar stel dat een van de (toekomstige) Marsrovers fossielen zou vinden die duiden op een vroege biosfeer op Mars, dan zou deze ontdekking op aarde wel in zo’n scenario passen.”
Er zijn sterke aanwijzingen dat Mars vroeger een aardachtige atmosfeer had. Foto: NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)
Referentie: Noffke N. et al., Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia, Astrobiology (november 2013), DOI:10.1089/ast.2013.1030
Bron: Kennislink.nl – 28 november 2013
Een boeiend artikel … ? Bezorg het !
------------------------------------------------Elke auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van zijn artikels.
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 15
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
INSCHRIJVINGSFORMULIER
Datum : .…/.…/….
Naam : …………………………………………………….………………….……... Voornaam : ………………………………..…………………………………………. Straat : …………………………………………………..…… nr : …… bus : .….… Gemeente : ……………………………………………………………………..…….. Tel : ……………………………… e-mail : ….………………………….…………..... Interesse :
- Algemene geologie - Mineralogie
O O
- Petrologie - Bodemkunde
O O
- Paleontologie - Andere
O O
Lidgeld van 01 sept. tot 31 aug. : - gewoon lid : 18 €/jaar (per bijkomend lid van hetzelfde gezin + 5 €/jaar - steunend lid : 25 €/jaar - Jeugd (- 16 j) : 15 €/jaar Het bedrag van de verplichte verzekering is hierin inbegrepen. Te storten op naam van :
Geologische Vereniging van Limburg, Kruisheideweg 32, B – 3520 Zonhoven Rek nr : 235-0433721-46 IBAN BE33 2350 4337 2146 BIC GEBABEBB
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
deelnameformulier zoektochten Geologische Vereniging Limburg : 2014 Ondertekende verklaart zich akkoord met het zoektochtreglement van de Geologische Vereniging Limburg en zal er zich naar gedragen tijdens de verschillende uitstappen van het jaar 2014. Het betreden van groeves of ontsluitingen gebeurt volledig op eigen risico. De Geologische Vereniging Limburg en/of eigenaars van groeves en ontsluitingen kunnen onder geen enkel beding verantwoordelijk gesteld worden voor eventuele ongevallen ! Ondergetekende verklaart tevens volledig in orde te zijn met zijn of haar persoonlijke familiale verzekeringspolis. Dit formulier af te geven op de dag van de zoektocht aan de excursieleider.
ZOEKTOCHT:……………………………………………………………DATUM :………………………….
Lid
Verantwoordelijk ouder
Voogd
Familielid
HANDTEKENING :
Naam en voornaam : ……………………………………………………………………………………… Adres : …………………………………………………………………………………………………….. Postcode en woonplaats : …………………………………………………………………………………. Telefoon : ……………………………………………….. Naam en leeftijd 1e kind (*) : ……………………………………………………………………………… Naam en leeftijd 2e kind (*) : ……………………………………………………………………………… (*) naam en leeftijd van het kind invullen indien U als ouder, voogd of familielid verantwoordelijk bent voor personen jonger dan 14 jaar.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Geolithos – Jaargang 38 nr. 3 – mei / juni 2014 Blz. 16