JUNI 2009 NUMMER 12 INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VOOR ORGANISATIE- EN VERANDERKUNDE NIEUWSGIERIGHEID

JUNI 2009 NUMMER 12 INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VOOR ORGANISATIE- EN VERANDERKUNDE

NIEUWSGIERIGHEID

Sioo_Change12.5.indd 1

19-05-2009 14:55:31

COVER: Zowel Roland van der Vorst

inhoud

als Joost Dankers vinden dat er mooie, zinvolle, maar ook donkere kanten zitten aan nieuwsgierigheid. Nieuwsgierigheid is een werktuig om mensen te verleiden, te prikkelen en te manipuleren, zo ontdekte Eva al heel lang geleden …

3

Nieuwsgierig durven zijn Jaap Boonstra, rector van Sioo

4 Colofon

Nieuwsgierigheid; motor voor beweging Dr. Roland van der Vorst, auteur van het boek Nieuwsgierigheid, drs. Birgit Dewez MCM en drs. Erik Hoorweg MCM, ouddeelnemers aan Advanced Change Methodologies, over de rol

Uitgave

van nieuwsgierigheid in bedrijven

Sioo Interuniversitair centrum voor organisatie- en

10

veranderkunde

Nieuwsgierigheid wortelt uiteindelijk in een cultuur Dr. Joost Dankers van het Onderzoekinstituut Geschiedenis en Cultuur (Universiteit Utrecht) in gesprek met Annet Weitering MCM

Admiraal Helfrichlaan 1

over het nut van nieuwsgierigheid in de wetenschap

3527 KV Utrecht tel. 030-291 30 00 fax 030-291 30 13

15

Een open zoektocht met concrete doelen

e-mail: [email protected]

Drs. Marguerithe de Man MCM, Chris van Wijk MWO, dr. Kilian

www.sioo.nl

Bennebroek Gravenhorst en drs. Rosemarijn Koenen MMC over hun zoektocht naar de betekenis en invulling van de rol van

Redactie

leermanager

Annet Weitering MCM en Saskia J.M. Cortlever-Keus

Met medewerking van Anna Roelofsz & Laura Schweig

Fotografie August Swietkowiak, Beneden Leeuwen

Ontwerp

9

En verder...

18

Publicaties uit het Sioo netwerk

18

Sioo staf werkt mee aan Agenda en de agenda nader beschouwd

x-hoogte, Tilburg

Druk Budde Grafimedia, Utrecht


19-05-2009 14:55:33

Nieuwsgierig durven zijn Nieuwsgierigheid is een kwaliteit, zeker voor mensen die verandering nastreven. Zonder een nieuwsgierige houding kom je er in organisaties nooit achter wat er echt speelt en wat mensen beweegt. Nieuwsgierigheid is onmisbaar bij het onderzoeken en oplossen van problemen. Veranderingen en innovaties ontstaan niet zonder nieuwsgierigheid.

Nieuwsgierigheid prikkelt. Het stimuleert tot reizen en het ontdekken van nieuwe horizonten. Nieuwsgierigheid leidt tot een wens om te weten wat er speelt. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig. Ze willen weten hoe de wereld eruit ziet en stellen onbevangen vragen. De onbevangenheid van een kind kan ons vertederen. Vanuit hun nieuwsgierigheid leren kinderen gemakkelijk. Makkelijker dan volwassenen. In het spel doen ze ontdekkingen, krijgen ze ideeën en zien ze steeds nieuwe mogelijkheden. Hoe nieuwsgierig zijn we zelf nog? Hoe onbevangen kijken we? Zijn we nog in staat om te spelen en ontdekkingen te doen? Of is spelen en experimenteren in onze organisaties ongewoon en gaat het vooral om het winnen van een strijd. Vaak voelen we ons eerder bevangen dan onbevangen. Hoeveel tolerantie hebben we voor afwijkende ideeën? Mensen die maar één idee hebben zijn vaak door dat idee bevangen. ‘Niets is gevaarlijker dan een idee als je er maar één hebt’, zei Chartier al. Veel mensen zijn in deze periode bevangen door de onzekerheid van een economische neergang. Die onzekerheid verkleint ons denken en begrenst het zoeken naar nieuwe mogelijkheden. Dat is jammer, want de gebaande weg van kostenbesparing leidt ons niet uit de economische crisis. Juist innovatie en nieuwe manieren van werken dragen bij aan het ontsnappen uit die crisis. Nieuwsgierigheid dus, juist nu!

bijdrage van Roland van der Vorst, Birgit Dewez en Erik Hoorweg. Nieuwsgierige mensen zijn meestal onderzoekend en geïnteresseerd en komen op eigen kracht in beweging. Nieuwsgierigheid kun je actief prikkelen, volgens Roland van der Vorst. Dat is een positief geluid in een periode waarin veel mensen zoeken naar de zekerheid van gebaande paden. Nieuwsgierigheid naar leerprocessen was de drijfveer van vier leermanagers van Sioo om te ontdekken hoe leermanagers kunnen bijdragen aan het ontsnappen uit bevangenheid.

Deze Change gaat over nieuwsgierigheid. Het gaat volgens Joost Dankers om het durven stellen van vragen en het zoeken naar antwoorden die niet voor de hand liggen. Nieuwsgierigheid is een kwaliteit, zo lezen we in de

Hoe onbevangen wilt u zijn en hoe kunt u uw eigen nieuwsgierigheid prikkelen om aan vernieuwing bij te dragen? Dit lijken me betekenisvolle vragen in onzekere tijden.


prof. dr. Jaap J. Boonstra, rector

19-05-2009 14:55:36

van links naar rechts: Erik Hoorweg, Roland van der Vorst en Birgit Dewez


19-05-2009 14:55:41

Nieuwsgierigheid; motor voor beweging Drs. Birgit Dewez MCM en Erik Hoorweg MCM in gesprek met dr. Roland van der Vorst, door Anna Roelofsz

Hoe maak je mensen nieuwsgierig? Wat is het effect van nieuwsgierigheid? Is nieuwsgierigheid altijd een pluspunt? Merkspecialist Roland van der Vorst schreef er een inspirerend boek over en sprak over de rol van nieuwsgierigheid in organisaties met Erik Hoorweg, principal consultantant bij Cap Gemini Consulting en Birgit Dewez, sinds kort zelfstandig adviseur en voorheen werkzaam als plaatsvervangend directeur Communicatie en Informatie bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Over nieuwsgierigheid als motivatie en emotie is van alles gepubliceerd. Maar niet over hoe nieuwsgierigheid wordt gebruikt om mensen te beïnvloeden en verleiden, constateerde Roland van der Vorst, toen hij begon aan zijn boek over dat onderwerp. Het idee van nieuwsgierigheid wordt gebruikt om menselijk gedrag manipuleren, om mensen te verleiden en te prikkelen. Docenten, maar ook organisaties, kunnen die nieuwsgierigheid gebruiken om te sturen en doelen te bereiken. In zijn boek ‘Nieuwsgierigheid: hoe wij elke dag worden verleid’ probeert Roland van der Vorst de principes die daar achter liggen te ontrafelen.

Marmottenrace ‘Als ik in het verleden mensen aannam, selecteerde ik altijd op drie eigenschappen: ze moesten opgewekt zijn, constructief en nieuwsgierig,’ vertelt Birgit Dewez. ‘Want mensen die die eigenschappen bezitten, functioneren eigenlijk altijd goed. Dat zijn mensen die altijd willen en er geloof in hebben dat wat ze leren ergens toe

leidt. Ze zijn onderzoekend en geïnteresseerd. En ze zijn opgewekt, dat is ook natuurlijk ook aangenaam.’ Nieuwsgierigheid geeft mensen een eigen motortje dat hen voordrijft. ‘Daar krijg je een heel mooi team van,’ vindt Birgit.’ Roland van der Vorst gebruikt graag het voorbeeld van de legendarische marmottenrace van Avro’s Wie-KentKwis als hij mensen moet uitleggen hoe hij werkt. ‘Ik ben er niet de persoon naar om marmotten die niet durven of willen lopen in beweging te krijgen. Wat ik wel kan is het poortje zo neerzetten dat de marmotten gemakkelijk hun weg kunnen vinden.’ Maar eerst moeten de marmotten lopen. ‘Ik geloof ook niet dat professionele organisaties er beter van worden als er veel van die stilstaande marmotten werken.’ Nieuwsgierige mensen komen op eigen kracht in beweging. En ze willen twee tegenstrijdige dingen tegelijk, constateert Roland van der Vorst: ‘Ze willen graag orde zien in en dingen op een rijtje zetten, maar tegelijkertijd begeven ze zich graag op onbekend en onzeker terrein. Hoe sterker beide eigenschappen bij een persoon ontwikkeld zijn, hoe nieuwsgieriger hij is. Voor een professionele organisatie is dat uitermate interessant. ’

Beliefs en boundaries Maar dat geldt ook voor andersoortige organisaties, vindt Erik Hoorweg. ‘Bij het lezen van het boek van Roland zag ik direct een parallel met besturing en beheersing, waarin het er toch ook om gaat mensen beïnvloeden en op die manier iets bereiken. In een boekje van Robert Simons, ‘Levers of control’ (995) wat ik lang geleden gelezen heb, staat de theorie van ‘beliefs’ en ‘boundaries’ beschreven. Die is ongeveer als volgt: een organisatie probeert mensen een bepaalde kant op te krijgen (‘beliefs’) en tegelijk duidelijk te maken binnen welke grenzen (‘boundaries’) ze moeten blijven. Wat uit de theorie bleek, was dat je mensen beter kunt vertellen wat ze niet moeten doen dan wat ze wel moeten doen; dat geeft hen veel meer ruimte om na te denken en te

PA GINA 5


19-05-2009 14:55:42

handelen. Maar in die theorie wordt nog geen rekening gehouden met het element verleiding. Het boek Nieuwsgierigheid was een interessante aanvulling.’ Want in iedere organisatie is - zeker in deze tijd - een continu proces gaande van aanpassen aan de externe omgeving. Dat kun je niet van boven opleggen. Daar zijn werknemers voor nodig die dat kunnen en die nieuwsgierig genoeg zijn om het te doen. ‘Je kunt de richting en de grenzen wel aangeven, maar ze moeten wel zelf lopen, net als de marmotten van Fred Oster.’

Goede en slechte nieuwsgierigheid Zo bezien lijkt nieuwsgierigheid de sleutel tot succes voor een organisatie. Maar er kleven ook nadelen aan nieuwsgierigheid. Roland van der Vorst: ‘Hoe meer iemand zijn eigen vrijheid claimt, hoe groter het risico dat de vrijheid van een ander daaronder lijdt. Op een moment dat nieuwsgierigheid te veel de persoonlijke levenssfeer van een ander betreft, dan is het wel degelijk schadelijk.’ Zo is er bijvoorbeeld sinds kort een cameraa tje op de markt, dat overal kunt je neerzetten waar je maar wilt en dat je kunt bedienen met je mobiele telefoon. Het is bedoeld om je kinderen mee in de gaten te houden, maar de uitwassen zijn niet moeilijk te bedenken. De Britse filosoof David Hume maakt onderscheid tussen goede en slechte nieuwsgierigheid. Bij slechte

Nieuwsgierigheid geeft mensen een eigen motortje dat hen voordrijft nieuwsgierigheid gaat het om nieuwsgierigheid naar het persoonlijk leven van een ander. Goede nieuwsgierigheid is het streven naar algemene en waarachtige kennis die in principe voor iedereen nuttig is. Roland van der Vorst is het daar niet zonder meer mee eens. ‘Als ik mijn buurvrouw drie dagen de deur niet zie uitgaan en ik vraag me af wat er met haar aan de hand is, is dat dan slecht? En als ik bij haar door een kier in de gordijnen kijk, ben ik dan geïnteresseerd in haar welzijn of ga ik te ver?’ Dat is een morele vraag en die is heel lastig te beantwoorden. ‘Maar dan gaat het dus om wat je doet met de nieuwsgierigheid’, vindt Birgit Dewez, ‘en niet om de nieuwsgierigheid zelf.’

Tussen dreams en deadlines Birgit Dewez ziet nog een ander nadeel: ‘Wie te nieuwsgierig is, vergeet volgens mij al snel de winst te pakken van wat hij heeft ontdekt of bedacht. Door blijven vragen zonder echt acht op de antwoorden te slaan, maakt

nieuwsgierigheid vrijwel betekenisloos. Dan wordt het een soort automatisme.’ Erik Hoorweg herkent dat uit de praktijk. ‘Aan het begin van een adviestraject proberen wij ook altijd helemaal helder te krijgen wat de kern van het probleem is. Daarvoor is het nodig om door te vragen. Maar is die

Je kunt mensen beter vertellen wat ze niet moeten doen dan wat ze wel moeten doen kern eenmaal gedefinieerd, dan kan nieuwsgierigheid een valkuil zijn. Want wanneer is het goed genoeg? Het is balanceren tussen dreams en deadlines: er moet iets georganiseerd worden binnen een bepaald tijdsbestek en binnen een bepaald budget.’ Doorzoeken naar die ene geweldige oplossing die alle andere oplossingen overbodig maakt, is niet effectief. Op een gegeven moment moet je kunnen zeggen: met dit antwoord is mijn klant goed bediend. ‘Je moet jezelf daarin enigszins zien te remmen,’ meent Erik Hoorweg. Anders loop je het risico dat je doorslaat.

Veranderen vanuit nieuwsgierigheid Ook organisaties die aan de vooravond van een grote verandering staan, kennen de neiging om door te slaan, maar dan in duidelijkheid. Roland van der Vorst: ‘En wat zie je dan gebeuren? Er gaat iemand van het management op een groot podium staan en die legt de werknemers haarfijn uit wat de bedoeling is. De leiding wil dat iedereen weet waar hij staat, wat er van hem verwacht wordt, dat er geen misverstand kan bestaan. Dat kan heel inspirerend zijn. Maar soms is het dat ook helemaal niet.’ Dan maakt die toespraak helemaal niet nieuwsgierig naar wat komen gaat en wordt de verandering niet iets waar de werknemers zelf naar streven. ‘En dat is natuurlijk de crux: hoe zorg je dat je de boodschap overdraagt, zonder dat de toehoorders het gevoel hebben dat ze iets in hun maag krijgen gesplitst?’ Als je vanuit nieuwsgierigheid veranderkunde wilt bedrijven, betekent dat, dat je je soms moet inhouden. Informatie doseren, reacties afwachten en op basis daarvan de volgende stap zetten. Birgit Dewez: ‘Als het zoveelste veranderprogramma in een bedrijf wordt doorgevoerd, worden werknemers steeds sceptischer. Daar komt er weer een, denken ze dan, duiken! En het maakt ook niet nieuwsgierig, in tegendeel; ze willen er op een gegeven moment niets meer mee te maken hebben. Daarom denk ik dat je het beter kun laten als je niet zeker weet of zo’n verandering baat; want het kan zeker ook schaden.’

PA G IN A 6


19-05-2009 14:55:42

Dat besef is er vaak niet, en daarmee wordt totaal voorbijgegaan aan de nieuwsgierigheid van de werknemer. Roland van der Vorst: ‘Ik zou zo gauw geen CEO kunnen noemen die communiceert met zijn werknemers op een manier die de nieuwsgierigheid werkelijk stimuleert. De rust om gedoseerd en met terughoudendheid informatie af te geven, vanuit het idee dat mensen dan zelf op zoek gaan naar informatie, heeft bijna niemand.’

De mens als bekentenisdier Het is duidelijkheid en helderheid voor alles. Dat geldt niet alleen voor organisaties, maar ook voor individuen. Roland van der Vorst: ‘Foucault heeft iets gezegd over de mens als bekentenisdier. De moderne mens wil zich

bekend maken, hij wil laten zien wie hij is. Dat zie je overal steeds vaker en steeds duidelijker gebeuren.’ Mensen zijn niet alleen nieuwsgierig, ze willen ook zo veel mogelijk informatie over zichzelf kwijt. Kijk maar naar de politieke leiders en de grote namen uit de zakenwereld. Het gaat niet meer alleen om hun staat van dienst en vaardigheden, maar ook om details van hun persoonlijkheid. Erik Hoorweg: ‘Iets dergelijks zie je ook gebeuren met het onderscheid tussen werk en privé. Dat vervaagt steeds meer. Werk duurt allang niet meer van 9 tot 5. Werk gaat mee naar huis; privé gaat mee naar het werk. Je praat steeds vaker over persoonlijke zaken met collega’s…’ Birgit Dewez vindt het een vrij natuurlijke zaak.

PA GINA 7


19-05-2009 14:55:45

‘Je kunt wel naar zo’n werknemer kijken en zeggen: “Gut, wat zit er een hoop mens om deze werknemer heen”, maar het is natuurlijk andersom: er staat daar een mens, en die draagt bepaalde vaardigheden en eigenschappen in zich mee.’ Dat is een belangrijke verandering in organisaties, volgens Roland van der Vorst. ‘Mensen kunnen zich niet meer verschuilen achter hun functie of hun nette pak. Een arts had vroeger een witte

Ik zou zo gauw geen CEO kunnen noemen die communiceert met zijn werknemers op een manier die de nieuwsgierigheid werkelijk stimuleert jas die hem bescherming bood, maar dat is nu veel minder het geval.’ Die nieuwe ‘openheid’ is een gunstige ontwikkeling, vindt ook Birgit Dewez: ‘Maar wat ik wel lastig vind, is dat er tegelijkertijd een generatie opgroeit die uitgaat van onoprechtheid, die denkt dat alles gefotoshopt en gemanipuleerd is. Als je ervan uitgaat dat alle politiek geregisseerd is en dat alle speeches zijn geschreven door iemand anders is het heel lastig om nieuwsgierig te blijven.’

bouwkundige zijn mond kan opendoen en dat er naar hem geluisterd wordt, vergroot juist de veiligheid.’ Erik Hoorweg: ‘In een bedrijf dat volgens het Rijnlands model gestuurd wordt, is meer ruimte voor eigen initiatief en verantwoordelijkheid en dus ook voor nieuwsgierigheid, dan in het Angelsaksisch model. Daar wordt toch alles van hogerhand besloten. Een belangrijke reden voor mensen om te werken bij Angelsaksische bedrijven, is vaak omdat ze er goed kunnen verdienen. Als het daar slecht gaat, gaan er vrij snel mensen uit.’ Met het Rijnlands model is het gemakkelijker de krachten te bundelen en een beroep te doen op de loyaliteit. Overleven wordt dan een gemeenschappelijk doel van het management en de werknemers. Ze kunnen hun eigen toekomst en die van het bedrijf met wat meer vertrouwen tegemoet zien. En dat is goed, vindt Roland van der Vorst: ‘Want angst is de grote vijand van nieuwsgierigheid.’ Nieuwsgierigheid kun je actief prikkelen. In zijn boek onderscheidt Roland van der Vorst vier verschillende manieren: verstoren, openhouden achterhouden/gesloten vragen en open vragen. Erik Hoorweg: ‘Dat schema

gesloten verstoren achterhouden indirect openhouden

gesloten vragen

open

Tegenspraak is toegestaan Toch is het wel van belang om nieuwsgierigheid te voeden. Want ook in slechte tijden, als het misschien wat minder gaat met het bedrijf, hoeft stelligheid en duidelijkheid niet het enige antwoord te zijn. Roland van der Vorst: ‘In onveilige situaties moet je duidelijk zijn, want mensen willen weten waar ze aan toe zijn. Dat is in ieder geval de conventie. En toch is uit onderzoek bij Quantas het tegenovergestelde gebleken. Quantas is een van de veiligste luchtvaartmaatschappijen ter wereld. De onderzoekers wilden weten waar dat aan lag. Een belangrijke reden blijkt te zijn dat Quantas een bedrijf is waar tegenspraak is toegestaan, tot op het hoogste niveau. Dat verraste mij: ik had verwacht dat in een bedrijf waar veiligheid zo belangrijk is, duidelijkheid voorop zou staan. Helderheid en geen gemaar. Gewoon doen wat ik zeg. Maar het feit dat die boordwerktuig-

direct open vragen

is heel praktisch. Ik heb bijvoorbeeld een keer met de verschillende politieregio’s van Nederland een traject doorlopen om een gemeenschappelijke visie te formuleren. Dat paste helemaal in de categorie ‘openhouden’. Het vergde heel veel zelfstandigheid en betrokkenheid van de deelnemer. Bij een audit gaat het juist weer om gesloten vragen en een zeer directe benadering. Zo kan je eigenlijk verschillende opdrachten plotten in dat schema. Erg handig.’ Roland van de Vorst voegt toe: ‘Boven in het schema beperk je feitelijk de antwoordmogelijkheden. Je stuurt wat meer. Je probeert mensen wel nieuwsgierig te maken, maar je kadert het wel in. De route voor de marmot is daar smaller.’ Roland van der Vorst, Nieuwsgierigheid, Nieuw Amsterdam 2007, ISBN 978 90 4680 334 9

PA G IN A 8


19-05-2009 14:55:46

Publicaties uit het Sioo netwerk P Ruimte (maken) voor onderzoekende professionaliteit; Onderzoekend handelen, handelend onderzoeken Gerhard Smid, Etienne Rouwette (red.) Van Gorcum, isbn: 9 9  5 , ca.  59,95 (vanaf juni verkrijgbaar)

P Plezier beleven aan taaie vraagstukken; Werkingsmechanismen van vernieuwing en weerbarstigheid Hans Vermaak Kluwer, isbn: 9 9   ,  ,5 (vanaf juni verkrijgbaar)

P Leidinggeven zonder bevelen Filip Vandendriessche Scriptum, isbn: 9 9   ,  ,95

P Zonder wrijving geen glans; leren samenwerken bij veranderen en innoveren Arienne van Staveren, Van Gorcum, isbn: 9 9  5 ,  ,5

P Werken aan Systeeminnovaties, lessen uit de praktijk van innovatienetwerk Arienne van Staveren en John Grin Van Gorcum isbn: 9 9  59 ,  ,5

P Handbook Dynamics of organizational change and learning Jaap Boonstra (ed.) Wiley, isbn:    9 Voor het Sioo netwerk  9,5 (excl. verzendkosten). Bestellen via: [email protected]

P Onveranderbaarheid van organisaties

P Interveniëren en veranderen; zoeken naar betekenis in interacties

Leike van Oss en Jaap van ‘t Hek Mediawerf, isbn: 9 9 55  ,  ,5

Jaap Boonstra en Léon de Caluwé (redactie) Kluwer, isbn: 9  9 ,  ,5

P Nieuwe maakbaarheid; doelgericht veranderen in bedrijf en samenleving in de 21e eeuw

P Raadsgriffiers maken geschiedenis;

Jaap Boonstra, Ben Dankbaar en Brechtje Kessener (red.) Kluwer, isbn: 9 9  9 ,  ,5

P De Verandermanagementbox; 20 luister CD’s over de veranderkundige kennis in Nederland Jaap Boonstra en  andere experts op het gebied van verandermanagement Mainpress, isbn: 9 9  9  Bij bestelling via sioo.nl/box krijgt u 55% korting, kostprijs is dan  9,5

P Betoverend bestuur; legitimatie, vitaliteit en meervoudigheid Sandra Kensen, Paul Frissen en E.M.H. Cornelissen (red.) Lemma, isbn: 9 9 59 5 ,  

P Veranderen van Organisatiecultuur Rob van Es en andere Sioo docenten en oud-deelnemers Mediawerf, isbn: 9 9 55 5 9,  9,5

P Veranderdiagnose; de onderstroom van organiseren Rob van Es Kluwer, isbn: : 9 9  9 ,  ,95

P Ondernemen in Allianties en netwerken Jaap Boonstra (redactie) Kluwer, isbn: 9 9  99 ,  ,5

het handwerk van bestuurlijke vernieuwing in gemeenten Gerhard Smid en Vittorio Busato Van Gorcum, isbn: 9   ,  9,5

P Interim-management; samenspel in verandering; over de succes- en faalfactoren bij interim-managementtrajecten Eelco van Hout, Gerhard Smid en Yvonne Burger Lemma, isbn: 9 59  ,  ,5

P Beweging in veranderende organisaties; Werken met vragenlijsten voor versterking van veranderingsprocessen Kilian Bennebroek Gravenhorst Kluwer, isbn: 9 9  ,  ,95

P Professionals opleiden; Over het ontwerpen van competentiegericht vervolgonderwijs voor hoger opgeleiden Gerhard Smid Academic Service, isbn: 9 5 9  Uitsluitend verkrijgbaar bij Sioo,  5,95 (excl. verzendkosten). Bestellen via: [email protected]

Deze publicaties zijn, tenzij anders vermeld, te bestellen via sioo.nl/boeken (u betaalt dan geen verzendkosten).

PA GINA 9


19-05-2009 14:55:48


19-05-2009 14:55:50

Nieuwsgierigheid wortelt uiteindelijk in een cultuur Annet Weitering in gesprek met dr. Joost J. Dankers, door Laura Schweig

Is nieuwsgierigheid de drijfveer achter wetenschappelijk onderzoek? Nee, meent dr. Joost Dankers, coördinator contractonderzoek bij het Onderzoekinstituut Geschiedenis en Cultuur, verbonden aan de Universiteit Utrecht. Maar onmisbaar is zij wel bij het oplossen van problemen. ‘Nieuwsgierigheid is van groot belang wanneer je op zoek gaat naar de factoren die het probleem kunnen verklaren.’

Nieuwsgierigheid. Joost Dankers denkt meteen aan kinderen bij het horen van dat woord. ‘Kinderen willen alles weten: waarom is een banaan krom, hoe komt dat en hoe weet je dat dan zo zeker? Nieuwsgierigheid schuilt in vrijwel ieder mens, maar kinderen durven alles te vragen, volwassenen zijn daar terughoudender in. Dat is soms sociaal bepaald: naar sommige dingen vraag je niet. Iemands salaris bijvoorbeeld.’

Kanaliseren Waar nieuwsgierigheid wel bijna ongebreideld botgevierd mag worden is in de wetenschap. Wetenschap en nieuwsgierigheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Toch zijn wetenschappers niet per se nieuwsgieriger dan anderen, meent Joost Dankers. ‘Maar mensen die zich nooit afvragen hoe iets komt, zullen nooit een probleem definiëren en proberen op te lossen.’ En dat is nu precies waar wetenschap om draait: het stellen van de juiste vraag en het oplossen van problemen. ‘Nieuwsgierigheid is van groot belang wanneer je op zoek gaat naar de factoren die het probleem kunnen

verklaren’, zegt Dankers. ‘Daarom is gerichte nieuwsgierigheid een behulpzame karaktereigenschap voor wetenschappers. Gericht, omdat nieuwsgierigheid op zichzelf weinig nut heeft; je moet het kanaliseren.’

Onderzoek in opdracht Het Onderzoekinstituut Geschiedenis en Cultuur (OGC) voert wetenschappelijk historisch onderzoek uit in opdracht van bedrijven, overheden, verenigingen en stichtingen. In die zin laat Dankers, als senior onderzoeker verbonden aan het OGC, dagelijks zijn eigen nieuwsgierigheid los op de vraagstellingen van zijn opdrachtgevers. Enige jaren geleden rondde hij een onderzoek af naar de 75-jarige geschiedenis van de Hoogovens, nu beter bekend als Corus. Daarna volgden nog onderzoeken in opdracht van onder meer Rabobank Nederland, het VSB-fonds en de Vereenigde Glasfabrieken. Onlangs werd onder zijn leiding een vierdelige geschiedenis van Koninklijke Shell voltooid. ‘Universiteiten hebben een lange traditie van onderzoek in opdracht’, vertelt Dankers. ‘De Universiteit Utrecht is in 1636 opgericht omdat er grote behoefte was aan specifieke kennis op het gebied van medicijnen en rechten. Men had

Nieuwsgierigheid schuilt in vrijwel ieder mens die kennis nodig om bepaalde problemen te kunnen oplossen.’ De huidige tijd kent heel andere problemen en vraagt om ander onderzoek. Een thema als duurzaamheid speelt op dit moment een grote rol, evenals ‘origins of institutions’, een thema waar onderzoekers uit verschillende disciplines van de universiteit zich mee bezighouden. ‘Op zich is de behoefte naar dit soort onderzoek niet duidelijk uitgesproken in de maatschappij. Maar we weten dat die behoefte er wel is en daarom betrekken we er ook maatschappelijke instellingen bij. Dat is nog wel eens anders geweest. De universiteit heeft zich lang in een ivoren toren opgesloten. We stellen ons nu veel meer open voor vragen in de samenleving.’

PAGINA 11


19-05-2009 14:55:51

Cultuur Welke problemen opgelost moeten worden verschilt per maatschappij en wordt mede bepaald door factoren als klimaat en geografie. ‘De Deltawerken komen voort uit een heel lange traditie van watermanagement in Nederland. Die competentieopbouw heeft eeuwen geduurd.’ Eenzelfde fenomeen doet zich voor bij voedseltechnologie. ‘Wij zijn in Nederland gewend aan een klimaat waarin je de ene helft van het jaar voedsel produceert en de andere helft van het jaar consumeert. In Indonesië kunnen ze het hele jaar door rijst zaaien en

Gerichte nieuwsgierigheid is een behulpzame karaktereigenschap voor wetenschappers oogsten, waardoor ze niet hoeven te conserveren. Wij hebben regen en kou en moeten het hele proces van conserveren en verhandelen doordacht inrichten.’ De nieuwsgierigheid die daar voor nodig is, wortelt zich uiteindelijk in de cultuur, meent Dankers. ‘Op lange termijn krijg je een cultuur waarin mensen meer geneigd zijn vragen te stellen, problemen te definiëren en problemen op te lossen. Nieuwsgierigheid is in die zin niet erfelijk, maar wordt mede bepaald door de context en de complexiteit van de samenleving.’

Corus Het onderzoek voor Hoogovens, dat Dankers indertijd uitvoerde, is een voorbeeld van onderzoek naar ‘origins of institutions’. ‘Hoogovens bestond 75 jaar en wilde een boek uitgeven over de geschiedenis van het bedrijf, met name over de periode waarin ze waren gefuseerd met het Duitse staalbedrijf Hoesch. Tijdens het onderzoek stelden we ons allerlei vragen. Bijvoorbeeld: hoe komt het dat Nederland, met relatief weinig steenkolen en geen ijzererts, toch een succesvolle hoogovenindustrie heeft? En waarom is de fusie tussen Hoogovens en Hoesch waar een goed doordacht concept aan ten grondslag lag, stukgelopen? Wat zijn daar de culturele en economische factoren in? Om die vragen te kunnen beantwoorden is nieuwsgierigheid nodig. En doorzettingsvermogen, want nieuwsgierigheid is vaak vluchtig.’

Grenzen Natuurlijk zijn er grenzen aan nieuwsgierigheid. Sommige dingen onderzoek je niet en als je dat wel doet, houd je de resultaten voor jezelf. Vroeger – en in sommige delen van de wereld nog steeds – bepaalde religie de grenzen van nieuwsgierigheid. ‘Copernicus is daar een mooi voorbeeld van’, zegt Dankers. ‘Die werd

PA G IN A 1 2


19-05-2009 14:55:52

door de kerk gedwongen om zijn theorie dat de aarde om de zon draait in te trekken. Hij mocht daar niet over publiceren. In Amerika wordt de theorie van Darwin, het evolutionisme, in streng kerkelijke kringen nog steeds geweerd. Ook het onderzoek naar het menselijk lichaam werd heel lang belemmerd door religie. Je mocht niet zomaar snijden in een dood lichaam.’ Maar ook los van religie zijn er grenzen aan nieuwsgierigheid. In de biomedische wetenschap bijvoorbeeld staan dierproeven stevig ter discussie, evenals onderzoek op embryo’s. In Amerika is stamcelonderzoek nog steeds niet toegestaan. Maar ook in Dankers’ eigen vak zijn er grenzen. ‘Een bedrijf in de tabaksindustrie vroeg of wij wilden onderzoeken in hoeverre mensen zich in de geschiedenis bewust waren van de gevaren van roken. Deze opdrachtgever bleek daar een specifiek doel mee te hebben: het weerleggen van claims van rokers. Zij wilden zelf bepalen wanneer ze het onderzoek zouden publiceren. Dat hebben we dus niet gedaan: met zoiets zet je je wetenschappelijke integriteit op het spel.’

Privacy Bestaat er ook zoiets als ongezonde nieuwsgierigheid? Dankers vindt van wel. ‘Een bedrijf waarmee wij samenwerken heeft de hand weten te leggen op beelden die Duitsland had van de concentratiekampen. Het ging om vijf uur film, gemaakt tijdens de Tweede Wereld-

oorlog. De vraag is: gaan we die beelden publiceren? We weten dat ontzettend veel mensen heel nieuwsgierig zijn naar het materiaal. Maar met dit soort nieuwsgierigheid los je geen problemen op. Wel kun je mensen op

Nieuwsgierigheid wordt mede bepaald door de context en de complexiteit van de samenleving heel verkeerde gedachten brengen. En je schaadt de privacy van de slachtoffers. Je kunt dit soort nieuwsgierigheid opvatten als ongezonde nieuwsgierigheid waartegen je mensen zou moeten beschermen.’

China En de toekomst van nieuwsgierigheid? Zoals het geval is met meer thema’s, moet die worden gezocht in China: de ontwakende reus met een bevolkingsomvang van meer dan een miljard mensen, die gezamenlijk nogal wat nieuwsgierigheid bezitten. ‘China pakt het slim aan’, zegt Dankers. ‘De Chinezen borduren voort op bestaande kennis. Die passen ze toe op hun eigen situatie en behoefte. Maar vergis je niet: in China wordt ook veel nieuw onderzoek gedaan. Het is een immens land met een enorm potentieel. De Chinezen waaieren uit over de hele wereld om overal op universiteiten kennis op te doen. Daar gaan we nog veel van horen.’

Sioo staf werkt mee aan … T Summerschool Negotiation, crisis and transformation, van de International School of Social research and

New York University, Amsterdam,  juni 9 T M&O Congres Cultuurverandering: Mythe en realiteit, met Kluwer,  juni 9 T Teaching Hospital OLVG, Amsterdam, mei/juni 9 T EGOS Barcelona, presentatie Learning the feel for the Game, - juli 9 T Summerschool Hoogleraren en promovendi over promotieonderzoek in het veld van organiseren, veranderen,

adviseren, leidinggeven en leren, met Ooa en Vrije Universiteit Amsterdam, 9- augustus 9 T Symposium Onderzoekende professionaliteit; kettingreacties, met Van Gorcum,  september 9 T Collegereeks Veranderkunde, Elsevier congressen,  oktober 9 T Seminar Inspireren tot veranderen, Vlerick Business School Gent/Leuven,  oktober 9 T Nationaal onderzoek naar succesvolle cultuurverandering, in opdracht van de Stichting Management Studies,

9- T Professional Development Program voor SNV senior advisors, samen met IDS (The Institute of Development

Studies, University of Sussex) and CODI (Canadian Organization Development Institute) in zuid-oost Azië.

PA GINA 1 3


19-05-2009 14:55:52

van links naar rechts: Rosemarijn Koenen, Chris van Wijk, Marguerithe de Man en Kilian Bennebroek Gravenhorst

PA G IN A 1 4


19-05-2009 14:55:57

Een open zoektocht met concrete doelen Een verhaal van vier leermanagers over een zoektocht naar de betekenis van hun rol bij Sioo groepen, door Anna Roelofsz De rol die een leermanager bij Sioo heeft is uniek. Maar tot voor kort kon niemand precies zeggen waaruit die rol bestaat en wat er uniek aan is. Drs. Marguerithe de Man MCM, Chris van Wijk MWO, dr. Kilian Bennebroek Gravenhorst en drs. Rosemarijn Koenen MMC kennen de rol van leermanager uit de praktijk. Ze vroegen zich af: wat betekent het eigenlijk om leermanager te zijn? Die vraag lag aan de basis van een open en inspirerende zoektocht waarin alle ruimte was voor creatieve oplossingen en verfrissende ideeën. Het initiatief voor de zoektocht kwam van Marguerithe de Man, programmamanager bij Sioo. Ze had wel een idee over wat leermanagement is en hoe dat in de praktijk zou moeten werken: ‘Maar ik kreeg voor het eerst een rol als leermanager in een in-companyprogramma en vroeg me af of ik die rol niet veel te veel als programmamanager zou invullen.’ De zoektocht leverde niet alleen concrete resultaten op. Ook het zoeken zelf was inspirerend en zeer de moeite waard, vinden de betrokkenen. Het was een organisch proces dat zich zonder enige dwang voltrok, maar met een vanzelfsprekende toewijding en doelgerichtheid die eigenlijk iedere zoektocht zou moeten hebben. Hoe voltrok zich deze zoektocht?

Meedenken over leermanagement Marguerithe de Man zocht eerst anderen die met haar een intervisiegroepje wilden vormen rondom het thema ‘leermanagement’. ‘Op de vorige strategiedag van Sioo heb ik gevraagd of er mensen waren die daar voor in waren. Het was een volledig open vraag: ik wil iets met leermanagement, wie doet er mee?’ De nieuwsgierigheid van Kilian Bennebroek Gravenhorst, associé van Sioo en actief in verschillende programma’s, was gewekt.

Hij zei direct ‘ja’ op die vraag. ‘Het leek me boeiend en leerzaam. Ik was ook net begonnen als leermanager. Bovendien vind ik intervisie en onderzoek leerzaam. We hadden bedacht dat we die hulpmiddelen konden gebruiken voor onze verkenningstocht.’ Ook Chris van Wijk was geïnteresseerd. Ze heeft ruime ervaring als leermanager bij Sioo en heeft al langer het idee dat leermanagement echt een vak is. ‘We hebben het er alleen zo weinig over. Ik vond het een heel goed idee om daar eens gericht aandacht aan te besteden. Ook vanuit de gedachte dat we er waarschijnlijk meer mee zouden kunnen: erover schrijven of het in ieder geval naar een hoger plan tillen.’ Om een intervisiegroepje te beginnen zijn drie mensen te weinig, daar waren ze het over eens. Er moest nog een vierde bij. Dat werd Rosemarijn Koenen: ‘Ik was net voor het eerst leermanager geweest bij ‘In de wind’ en dat had ik als heel boeiend ervaren. Dus ik wilde graag meedenken over leermanagement, over wat het is, wat je geacht wordt te doen, wat er wel en niet leuk aan is... Dat leek me nuttig.’

Open vragen, precieze antwoorden Het viertal maakte een eerste afspraak en ging van start. Marguerithe de Man: ‘In het begin hebben we de vragen die we onszelf en elkaar stelden heel breed en open gehouden, en geprobeerd de antwoorden zo precies en concreet mogelijk te formuleren. Wat betekent leermanagement voor jou? Wanneer heb je het gevoel dat je echt iets bijdraagt? Wat is er lastig aan? Wat is inspirerend?’ Kilian Bennebroek Gravenhorst vult aan: ‘En wat is het nou precies? We zijn allemaal bezig met leermanagement, maar wat doe je dan als je daarmee bezig bent? Is het iets bijzonders of niet? Dat waren intrigerende vragen, want voor drie van ons was het toch een vrij nieuwe rol.’ Een aantal van die vragen bracht al snel concrete doelstellingen boven tafel. Chris van Wijk: ‘We hebben op een gegeven moment geconstateerd: wat we nu aan het doen zijn, is taal maken voor wat we als leermanager

PA GINA 1 5


19-05-2009 14:55:58

Leermanager Sioo werkt in haar programma’s met een leermanager, die een veelheid aan taken heeft te vervullen. De kerntaak van een leermanager is een groep deelnemers helpen hun individuele leerdoelen te realiseren in een collectieve leeromgeving.

doen. En dat is belangrijk werk, niet in de laatste plaats om nieuwe mensen bij Sioo te kunnen betrekken bij het concept leermanagement. Wij hechten bij Sioo grote waarde aan leermanagement; dan moeten we ook kunnen uitleggen wat het is.’ Ze waren het er alle vier vrij snel over eens dat ze een concreet product wilden opleveren. Marguerithe de Man: ‘Wat dat precies zou moeten zijn - een artikel in een vakblad, nader onderzoek of misschien een workshop - was nog niet duidelijk. Maar we hadden in ieder geval ook een duidelijke externe doelstelling: om niet alleen buiten ons groepje iets concreets te brengen, maar ook buiten Sioo.’

Drie verschillende fases De zoektocht van de vier leermanagers is een organisch proces geweest dat in fasen verliep. In eerste instantie waren ze vooral naar binnen gericht en spraken ze met elkaar over leermanagement. In het volgende stadium richtten ze zich meer op deelnemers. Zelfreflectie is natuurlijk goed, maar het moet geen navelstaren worden. Chris van Wijk: ‘We waren nieuwsgierig naar wat onze deelnemers eigenlijk vinden dat een goede leermanager in huis moet hebben. Om daar achter te ko-

We hebben de vragen heel breed en open gehouden, en de antwoorden zo precies en concreet mogelijk men hebben we een onderzoekje gedaan onder ouddeelnemers.’ De vier leermanagers bestudeerden de antwoorden en vroegen zich daar steeds bij af: snappen we waarom ze dit soort antwoorden geven? Marguerithe de Man: ‘Er zaten ook antwoorden tussen die anders waren dan we hadden verwacht, en soms was er een duidelijk verschil tussen twee groepen. Dat onderzoek werkte heel verhelderend.’ Aansluitend op die eerste twee fases schreef Marguerithe de Man een stuk: ‘We hadden alle vier aantekeningen bijgehouden. Die heb ik allemaal op een hoop geveegd en gekeken of ik in die losse punten een

ordening kon aanbrengen die er een samenhangend verhaal van zou maken. Ik had op dat moment ook het idee dat we iets te pakken hadden: een beter en completer beeld van wat leermanagement is en een taal om dat uit te leggen.’ In de derde fase werd een aantal collega’s bij het proces betrokken. Ze hadden alle vier wel al in kleiner verband met collega’s gesproken over hun zoektocht. Kilian Bennebroek Gravenhorst: ‘Dat waren hele boeiende gesprekken en er zijn veel positieve reacties op gekomen. Het leidde tot mooie aanvullingen.’ Toch blijft het wel spannend om te horen wat collega’s in het algemeen van de output vinden. Dat zal op 25 mei gebeuren als het viertal de opbrengsten van hun zoektocht bespreekt met collega’s en genodigden.

Positieve effecten van het proces Het zoekproces heeft meer expliciet gemaakt over de rol van leermanager en over de omvang en diversiteit van die rol. Rosemarijn Koenen: ‘Het was behoorlijk veel allemaal bij elkaar. Gelukkig ben je je daar niet de hele tijd van bewust. Het is een beetje alsof we samen stenen hebben verzameld en daar een mooi huis van hebben gemaakt. Het is pas een bouwwerk geworden doordat we die stenen op een bepaalde manier hebben gestapeld.’ Voor Kilian Bennebroek Gravenhorst is het vooral belangrijk dat het gelukt is om expliciet te maken wat een leermanager doet. ‘Dat is niet een nieuw inzicht, maar het maakt het wel gemakkelijker om over het onderwerp te praten.’ Marguerithe de Man valt hem bij: ‘Ik help op dit moment een organisatie die worstelt met leermanagement. Ik kan daar nu een verhaal houden over hoe wij dat aanpakken en wat we er allemaal onder verstaan. Dat verhaal had ik hiervoor niet op die manier kunnen houden. Bovendien is de rol van leermanagement bij in-company programma’s in mijn beleving niet meer zo anders dan de rol van leermanagement bij open programma’s.’ Er zijn natuurlijk nog wel verschillen, maar er is nu een kader waarbinnen het mogelijk is vooral de overeenkomsten te zien.

Een veilige en inspirerende omgeving Omdat het hen interessante ervaring leek om een keer deelnemer te zijn, besloten ze alle vier het programma Mensenlijke Dynamieken te volgen. Kilian Bennebroek Gravenhorst: ‘Dat leek ons goed, ook omdat dat programma gaat over omgaan met verschillen tussen mensen en groepen. Daar konden we in ons groepje voordeel van hebben, maar ook als leermanager.’

PA G IN A 1 6


19-05-2009 14:55:59

Geen groep mensen is dezelfde; sommige groepen zijn productief en komen met geweldige output, andere groepen zijn niet vooruit te branden. Als leermanagers kennen deze vier groepsleden dat effect uit de praktijk. Ze zullen het zelf niet zo snel met die woorden zeggen, maar eigenlijk was hun groepje een mooi voorbeeld van hoe je als leermanager graag wilt dat een groep functioneert. Chris van Wijk bladert even terug in haar agenda. ‘We zijn in september 2007 begonnen, dus we zijn inmiddels al ruim anderhalf jaar aan te werk. En nog steeds met

waarin iedereen alle onderwerpen durfde in te brengen. We hebben voor onszelf een veilige omgeving gecreëerd.’ En dat was erg prettig, vindt ook Kilian Bennebroek Gravenhorst. ‘We zijn allemaal gewend om alleen te werken en ineens moet je met de billen bloot. Dat is wel even wat.’ Maar met alleen maar mooi weer spelen, schiet je niets op, vindt Chris van Wijk. ‘Het proces dat wij doorlopen hebben, kon slechts succesvol zijn omdat we het ook over lastige situaties hebben gehad. Daar konden de anderen dan met een zekere afstand naar kijken en iets over zeggen.’

Het is een beetje alsof we samen stenen hebben verzameld en daar een mooi huis van hebben gemaakt

Een gerichte zoektocht

evenveel energie en plezier als in het begin. Dat is wel bijzonder. Hoe veel van dat soort groepjes vallen niet uit elkaar als ze twee of drie keer bij elkaar zijn geweest?’ Dat zat volgens haar in het feit dat ze niet zijn blijven hangen in vrijblijvend praten en dat er geen dominante ego’s in het groepje zaten die de anderen overschreeuwden. ‘Voor mij zijn dat belangrijke elementen die maken dat je goed kunt doorpakken.’ Volgens Rosemarijn Koenen was het ook belangrijk dat ze ergens naartoe aan het werken waren: ‘Dit groepje had van het begin af aan de drive om iets te conceptualiseren. Er was een werkmentaliteit die maakte dat iedereen altijd aanwezig was en er was een atmosfeer

Zeven O’s De zoektocht van het viertal was zo plezierig vanwege de zeven O’s die Kilian Bennebroek Gravenhorst identificeert:  onderzoekende houding  open collega’s tijdens gesprekken  openheid Sioo, ga je gang en neem de ruimte die je wilt  open agenda tijdens zoektocht: we kijken per keer hoe en waarmee we verder willen  organische werkwijze: onderzoek groeit, geen vooraf bepaald doel  opbrengst die ons inspireert: elke keer mooie nieuwe inzichten die hongerig maken naar meer

Dat de zoektocht open was, wil niet zeggen dat hij geen richting had. Kilian Bennebroek Gravenhorst: ‘Elke bijeenkomst leverde iets op om op voort te borduren. Er is niet een keer geweest dat we dachten: nou, zo is het wel goed. We waren eigenlijk altijd wel hongerig naar het vervolg.’ Vanuit Sioo was er interesse in wat ze met hun groepje aan het doen waren, maar geen enkele druk om eerder met output te komen. Chris van Wijk ervaart dat als typisch Sioo. ‘We hebben de ruimte gekregen om dit te doen en om het op deze manier te doen. Dat werkt zo bij Sioo.’ Had extra druk uitgemaakt voor de kwaliteit van het resultaat, vraagt Marguerithe de Man zich af. Rosemarijn Koenen draait het liever om: ‘Ik vermoed dat het feit dat het resultaat organisch en zonder tijdsdruk tot stand is gekomen, heeft bijgedragen aan de kwaliteit.’ Het groepje is tevreden over het resultaat dat ze hebben behaald, maar het is geen gereed product. Er kan nog aan geschaafd en verbeterd worden, door henzelf of door anderen binnen Sioo. Wellicht komt er zelfs wel een keer een wetenschappelijk vervolg… Rosemarijn Koenen: ‘En misschien gaan we nog wel een mooie opleiding maken voor mensen buiten Sioo, voor degenen die op universiteiten programma’s maken en begeleiden bijvoorbeeld. Een soort workshop voor leermanagement, stel ik me voor. Het is mogelijk een concept dat ook voor anderen interessant is.’ Een van de dingen mooiste aspecten van het hele proces, vinden alle vier de groepsleden, is dat ze nu iets concreets in handen hebben. Chris van Wijk: ‘We wisten het impliciet wel, maar nu is het ook gebleken. Het is bijzonder wat we hier bij Sioo doen met leermanagement. Het is echt een uniek concept.’

 opbrengst die bruikbaar is voor anderen: geen navelstaren maar blik naar buiten

PA GINA 1 7


19-05-2009 14:55:59

Agenda 27 mei 28 mei 8 juni 9 juni 10 juni 12 juni 22 juni 26 juni 19 augustus 9 september 14 september 16 september 17 september 18 september 21 september 22 september 23 september

>

Sioo docentenavond; Organiseren in tijden van crisis Start BO-module Inzicht in bedrijfskunde (14) Start BO-module Werken met groepen (45) Boekenmiddag: Arienne van Staveren, Zonder wrijving geen glans* Start In de Wind (10) Sioo proeverij; bijeenkomst van aangemelde deelnemers voor de mastertrajecten ACM, ECM en DCO* Bijeenkomst Sioo’s Onderzoeksplatform* Start BO-module Persoonlijk optreden (42) M&O Jaarcongres Cultuurverandering: mythe en realiteit* Start Summerschool voor hoogleraren en promovendi* Start leergang Sturen van Veranderingen in Organisaties (66) Welkom bij Sioo avond* Start BO-module Persoonlijk leiderschap bij projecten (6) Start Spannende werkconferenties ontwerpen en leiden (9) ECM Afrika-reflectiedag* Symposium Onderzoekende professionaliteit; kettingreacties* Boekenmiddag: Rob van Zuijderhoudt, Op zoek naar synergie* Sioo Hooglerarenbijeenkomst over leef/tijd en verandering*

> Boekenmiddagen:

Sioo biedt met de boekenmiddagen een platform aan auteurs die een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het vak van veranderen, vernieuwen, organiseren en adviseren. Voor u een unieke gelegenheid om kennis te nemen van het gedachtegoed van collega professionals. Op 9 juni ‘Zonder wrijving geen glans’ van Arienne van Staveren en 22 september ‘Op zoek naar synergie’ van Rob Zuijderhoudt. Meer informatie? Annet Weitering of Saskia Cortlever, tel. 030- 291 30 00 of e-mail: [email protected] > Sioo proeverij

Op 12 juni komen ingeschreven deelnemers voor de komende mastertrajecten Advanced Change Methodologies, Executive Change Management en Designing Complex Organizations bijeen om alvast iets van Sioo te proeven, voordat zij in het najaar van 2009 echt met hun traject starten. Op persoonlijke uitnodiging.

Onderzoekende professionaliteit:

Over het thema Onderzoekende professionaliteit beleggen Van Gorcum en Sioo een symposium op 21 september a.s. in Amsterdam, in NEMO. Die dag is een aanlegsteiger voor professionals die zich fundamenteel bezinnen op hun werk, en voor docenten die in het onderwijs ruimte (willen) maken voor een onderzoekende stijl.

Het werk van organisatieprofessionals is aan herijking toe. Vanouds willen professionals anderen helpen om tot een goede aanpak te komen. Bijvoorbeeld organisatieadviseurs helpen bij het vinden van een rationele aanpak en bemiddelen bij spanningen tussen betrokken partijen. Waarnemen, oordelen en aanpak op basis van expertise is bij alle professies de essentie. De ambitie om te helpen is in de loop der jaren omgezet in een commerciële praktijk gericht op managers met vooral oplossingen (‘solutions’) in de aanbieding. Marketing en verkoopvaardigheid worden belangrijk. Vaak genoeg verkeert deze praktijk in zijn tegendeel. Geboden oplossingen worden onderdeel van

het probleem of produceren zelfs meer problemen dan zij oplossen. De professional verwordt van een bron van verbetering en vernieuwing tot een bron van stagnatie. Dát is niet wat we willen. Dit is voor menig seniore professional aanleiding tot fundamentele bezinning. In toenemende mate maken ook jongere collega’s ruimte om die bezinning vorm te geven en nieuwe werkwijzen te ontwikkelen. Ze ontwikkelen een onderzoekende aanpak, werken in of naast hun werk aan een dissertatie, vaak gebaseerd op kwalitatief onderzoek. Het inzicht groeit dat we middenin de ontwikkeling van een nieuwe stijl van professionaliteit staan: Onderzoekende professionaliteit. Kenmerk daarvan is: zelf ruimte

PA G IN A 1 8


19-05-2009 14:55:59

> Welkom bij Sioo avonden; ook

voor alumni en (oud-)docenten Ieder voor- en najaar organiseren we Welkom bij Sioo avonden. Belangstellenden voor de open programma’s komen in informele setting praten met oud-deelnemers en Sioo staf over de programma’s waar hun belangstelling naar uit gaat. Sinds mei 2009 starten we die avonden met een kort college, waarvoor wij ook graag geïnteresseerden uit ons netwerk uitnodigen. U bent welkom vanaf 16.00 uur. Meer informatie? www.sioo.nl/welkom > Vierde M&O Congres Cultuur-

verandering: Mythe en realiteit In juni vindt voor de vierde keer het M&O Jaarcongres plaats, georganiseerd door Sioo en Kluwer. Een groot congres dat wordt gecombineerd met het themanummer van M&O, Tijdschrift voor Management en Organisatie. Dit jaar staat het thema ‘Cultuurverandering’ centraal. Meer informatie? www.tijdschriftMenO.nl/jaarcongres >>>>

1 oktober 2 oktober 2 oktober 5 oktober 6 oktober 8 oktober

12 oktober 26 oktober 4 november 10 november 16 november 19 november 25 november 30 november 2 december 8 december 16 december

Start BO-module Diagnosticeren als ambacht (9) 100- 20 - 2000; BO viert feest!* Start Leergang Lokaal Leiderschap (7) Start BO-module Advieswerk strategisch bekeken (7) Start BO-module Inrichten van processen en organisatie (6) De VerNieuwde Kenniskring Sioo; Rombout van den Nieuwenhof* Start Werkatelier Alliantiemanagement 2009 Start BO-module Omgaan met belangentegenstellingen in je werk (4) Start BO-module Organisatieverandering (37) Start BO-module Inzicht in bedrijfskunde (15) Start BO-module Persoonlijk optreden (43) Start BO-module Coaching (12) Ernst Hijmanslezing Start mastertraject Executive Change Management (10) Bijeenkomst Sioo’s Onderzoeksplatform* Sioo Hooglerarenbijeenkomst over leef/tijd en verandering* Start mastertraject Advanced Change Methodologies (6) Start BO-module Werken met groepen (46)

* Over deze activiteiten vindt u meer informatie in de toelichting op de agenda. Nota bene: De meest actuele informatie (waaronder startdata) treft u aan op de Sioo website: sioo.nl

maken voor een onderzoekende benadering. Onderzoekende professionals gaan het maken van oplossingen niet uit de weg. Zij maken echter vooral ruimte zodat spelers in organisaties vraagstukken zelf veel beter te pakken krijgen, hun eigen energie adequaat kunnen richten zodat er een situatief passende ontwikkeling op gang komt. Het thema van het congres, de onderzoekende stijl, is verkend en gedocumenteerd in de bundel ‘Ruimte maken voor onderzoekende professionaliteit’, geredigeerd door Gerhard Smid (Sioo) en Etienne Rouwette (Radboud Universiteit), en uitgegeven door Van Gorcum. Meer dan dertig auteurs geven een fraai inzicht in het ontwikkelen van nieuwe professionele werkwijzen. Hoe werk je bij klanten en in klantorganisaties zodat daar ruimtegevende perspectieven ontstaan? Wat is er nog meer mogelijk naast action learning of action research? Hoe organiseer je als professional onderzoeksruimte in je eigen werk? Wat kan je nog meer doen dan individuele

reflectie of intervisie in een consultatiegroep? En: hoe organiseer je de vernieuwing in je professionele werk én vernieuwende bijdragen bij klanten? Wat betekent daarbij onderzoekend leren innoveren, een opwerkingsfabriek, en wat is de waarde van het werken aan een proefschrift? Tijdens het congres is er alle ruimte om de ontwikkelde inzichten op te pakken en verder te drijven. Collega’s als Adriaan Bekman, Jaap Boonstra, Marguerite de Man, Jeroen Onstenk, Arienne van Staveren en Hans Vermaak jagen discussies aan. Zij brengen thema’s als grensoverschrijding, strategisch actieonderzoek, onderzoekend onderwijs en plezier beleven aan onderzoek. Diverse auteurs zijn beschikbaar voor een speed date, geven korte workshops. Alle ruimte voor verwondering, nieuwe relaties, spontane combinaties en kettingreacties!

Inschrijven: www.vangorcum.nl/kettingreacties

PA GINA 1 9


19-05-2009 14:55:59

agenda nader beschouwd >>

> Summerschool voor hoogleraren en promovendi

Eind 2007 onderzocht een groep hoogleraren uit Nederlandse universiteiten hoe zij de krachten kunnen bundelen op het gebied van onderwijs en onderzoek in managementwetenschappen en de bedrijfs-, organisatie-, veranderen advieskunde. Dit initiatief leidde tot een Summerschool (juli 2008). Op 19 t/m 21 augustus 2009 vindt opnieuw een Summerschool plaats voor hoogleraren en hun promovendi om inhoudelijke inspiraties uit te wisselen, onderzoeksmethodieken uit te diepen en de mogelijkheid van samenwerking voor het begeleiden van ‘praktijkpromovendi’ te bezien. Meer informatie? Dr. Gerhard Smid, tel. 030- 291 30 00 of e-mail: [email protected] > Hoogleraren bijeenkomsten over leef/tijd en

verandering De tijdsdimensie is belangrijk als het om veranderen gaat. Maar wat is tijd zonder de mensen die definiëren wat tijd is, die tijd ervaren, meemaken en gebruiken? Tijd is direct gekoppeld aan leeftijd van mensen die het betreft; een groot thema voor alles wat met organiseren en ontwikkelen te maken heeft. De Sioo hooglerarenreeks 2009 heeft leef/tijd als thema om een verkenning te doen naar de rol van leeftijd bij verandering. Voor iedere bijeenkomst nodigen we een hoogleraar uit; in april sprak prof. dr. Christien Brinkgreve (socioloog) over tijd en generaties. Nieuwe bijeenkomsten volgen in september en december. Meer informatie? Dr. Arienne van Staveren, tel. 030- 291 30 00 of e-mail: [email protected] > ECM Afrika reflectiedag

Op 18 september komen alumni van ECM bij elkaar om ervaringen te delen van hun leertraject in ZuidAfrika. De bijeenkomst start met een inleiding van Jaap Boonstra. Daarna presenteren deelnemers van

ECM-9 hun leerervaringen van het voorjaar 2009. In een mix van jaargroepen wordt uitgewisseld hoe deze reiservaring heeft bijgedragen aan vernieuwing in Nederland. In de middag bespreken groepen, gevormd rond specifieke branches en maatschappelijke vraagstukken, hoe samen verschil kan worden gemaakt. > 100 - 20 - 2000: BO viert feest!

In 2009 start het 100e Kerntraject, loopt de Basisopleiding voor Organisatieprofessionals (BO) ruim 20 jaar en hebben zo’n 2000 deelnemers het Kerntraject gevolgd. Redenen genoeg voor een feest op 2 oktober 2009, met als thema: Op en rond de ‘dansvloer’. Tijdens de middag en avond kunt u deelnemen aan allerlei soorten gesprekken - van 1-op-1-verhoren tot socratische groepsgesprekken - of maakt u op andere manier verbinding. Er is gelegenheid om de eigen groep te ontmoeten, maar ook om kennis te maken met de BO. Meer informatie? Bel of mail Esther Brakkee of Annet Weitering, tel. 030-291 30 00, e-mail [email protected] / [email protected] > De VerNieuwde Kenniskring Sioo

Zijn organisaties bestand tegen chaos, onveiligheid, emotie, morele onbekwaamheid en onderstromen? Bestaat er theorie en methodiek om antwoord te geven op de organiseer vragen die de komende tijd op ons af komen? In een reeks van vier bijeenkomsten verkent de vernieuwde kenniskring van Sioo inzicht op organisatiekundig gebied met een gemeenschappelijke focus: stukjes van een organisatiewerkelijkheid, waarover nu nog vaak een schaduw ligt. Op 8 oktober geeft dr. Rombout van den Nieuwenhof MBA een inleiding met als titel ‘Het verborgen leven’. Meer informatie? Drs. Harrie Regtering, e-mail [email protected] / Joost Kampen e-mail [email protected]

CHANGE OF DE E-BRIEF ONTVANGEN

|

AFMELDEN

Met Change en de Sioo e-brief willen wij deelnemers, docenten en overige relaties van Sioo graag op de hoogte houden van ontwikkelingen op het vakgebied van organiseren, veranderen, vernieuwen, adviseren en leren. Ontvangt u Change of de e-brief nog niet automatisch en wilt u wel op de verzendlijst, dan kunt u zich aanmelden voor een kosteloos abonnement via de website van Sioo (sioo.nl/change of sioo.nl/e-brief). Daar vindt u tevens de mogelijkheid om Change aan een van uw relaties toe te sturen. Als u niet langer geïnteresseerd bent in informatie, dan kunt u dat kenbaar maken door ons een mailtje sturen ([email protected]). Wij halen uw naam dan van de verzendlijst.

PA G IN A 2 0


19-05-2009 14:56:06

JUNI 2009 NUMMER 12 INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VOOR ORGANISATIE- EN VERANDERKUNDE NIEUWSGIERIGHEID

Recommend Documents