Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
1
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
“De huidige situatie van de interne audit functie binnen de Belgische overheden” Eerste onderzoeksresultaten enquête 2008 “La situation actuelle de la fonction d’audit interne dans les differentes autorités publiques belges” Résultats préliminaires de l’enquête 2008 Jürgen Spanhove (KUL) Diane van Gils (UCL) Koen Verhoest (KUL) Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
2
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
Waarom dit onderzoek? • SBOV: Government Governance (2007-2011) • UCL - AURAP: développement d’un nouvel axe de recherche • Interne audit weinig bestudeerd in publieke sector – Onafhankelijk en objectiviteit – Auditactiviteiten – Relatie met andere (controle)-actoren
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
3
Methodologie • •
Survey: CBOK (2006) & IIA Belgium (Sarens, 2006) Survey response: hoge respons (79%) in kleine populatie
Total population of internal audit functions Federal level Flemish level French community level
Response rate
N = 14
N = 10 (71%)
N=7
N = 7 (100%)
N=5
N = 4 (80%)
Walloon region level
N=7
N = 5 (71%)
TOTAL
N = 33
N = 26 (79%)
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
4
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
Doel van de presentatie • Eerste feedback naar de respondenten van de vragenlijst Æ Eerste onderzoeksresultaten Æ Reacties en discussie
• Volgende stappen
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
5
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
Doel en structuur van de presentatie Structuur 1. Organisationeel kader en onafhankelijkheid 1.1 Vue macro 1.2 Micro-invalshoek 1.2.1. Profiel & risicomanagement 1.2.2. Onafhankelijkheid & Rapporteringslijnen
2. 3. 4. 5.
•
Actvités et rôles Relatie met andere (controle)-actoren Synthese Next steps
Discussie
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
6
1. Cadre organisationnel et indépendance 1.1 Vue macro 1.2 Vue micro
7
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.1 Vue macro Niveau fédéral (A.R. 17 août 2007) Gouvernement fédéral
Comité d’Audit de l’Administration Fédérale (CAAF)
Cadre normatif global A. I. obligatoire
Départements Ministériels (14)
Organismes (9)
Activités d’audit interne
Activités d’audit interne
Structure d’audit centralisé (unité centrale d’harmonisation) Comité d’audit transversal
SPF Budget « unité centrale d’harmonisation »
Rattachement des services d’audit aux entités
Réseau des responsables des activités d’audit interne
8
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.1 Vue macro Gouvernement flamand Gouvernement Flamand
Cadre normatif global A.I. obligatoire
Comité d’Audit de l’Administration flamande
Agence d’audit interne de l’Administration flamande (IAVA)
Départements Ministériels
Organismes de droit public
6 Services d’audit interne
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
Structure d’audit très centralisée (une seule agence qui effectue l’ensemble des audits internes) Un comité central d’audit Rattachement des activités d’audit interne au comité central d’audit
9
1.1 Vue macro Communauté française Gouvernement de la Communauté française
Département ministériel (1)
Pas de cadre normatif global A.I. obligatoire que pour les organismes
Organismes (9)
3: Absence d’audit interne
Service d’audit interne
2: Sous-traitance
4: Services d’audit interne
Rattachement majoritaire à un comité d’audit
Rattachement à un comité d’audit
Structure d’audit décentralisée (pas d’unité centrale d’harmonisation) Rattachement des services d’audit interne majoritairement aux comités d’audit
10
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.1 Vue macro Région wallonne Pas de cadre normatif global
Gouvernement de la Région wallonne
A.I. pas obligatoire Département ministériel (2)
Absence d’audit interne
Organismes (34)
28: Absence d’audit interne
Projet 2008: Fusion des 2 ministères et création d’un service d’audit interne
6: Services d’audit interne
Structure d’audit décentralisée (pas d’unité centrale d’harmonisation) Rattachement des services d’audit interne majoritairement aux comités d’audit
Rattachement majoritaire à un comité d’audit
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
11
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.2 MICRO invalshoek 1.2.1.
Profiel van interne auditdienst & risicomanagement
1.2.2.
Onafhankelijkheid & Rapporteringslijnen
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
12
1.2.1. Profiel van interne auditdienst en risicomanagement • Relatief jonge interne auditdiensten met nieuwe charters Æ professionalisme • Gemiddeld drie-tal auditors per dienst • Auditors intern gerekruteerd, op master niveau, met niet-specifieke ervaring • Gedragscompetenties: objectiviteit, integer, zelfstandig • Risicomanagement in meeste Vlaamse entiteiten aanwezig, federaal en Waalse regio bij de ene wel, de andere niet. Franse gemeenschap niet echt.
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
13
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.2.2. Onafhankelijkheid & rapporteringslijnen A. Individuele onafhankelijkheid en objectiviteit in het auditwerk B. Organisatorische onafhankelijkheid naar rapporteringslijnen: management, auditcomité, RvB C. Organisatorische onafhankelijkheid op bestuursniveau: RvB, auditcomité
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
14
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.2.2. Onafhankelijkheid & rapporteringslijnen • De belangrijkste middelen om de objectiviteit van de interne auditdienst te garanderen zijn: – Deontologische code IIA: 81% (overal) – IIA standaarden: 73% (niet echt bij Franse Gemeenschap) – Rapporteringsrichtlijnen: 54% (vooral Vlaams)
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
15
1.2.2. Onafhankelijkheid: B. naar rapporteringslijnen •
Op de vraag bezit uw interne auditdienst een volledige onafhankelijke positie, was het opvallend dat vooral federaal dit niet zo aanzien werd. Ja
Neen
Federale overheid
3
7
Vlaamse overheid
6
1
Franse gemeenschap
4
0
Waals gewest
3
1
16
9
TOTAAL
16
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.2.2. Onafhankelijkheid B. naar rapporteringslijnen • • •
Auditcomité altijd aanwezig bij EVA’s op Vlaams niveau Op federaal niveau zullen ze verdwijnen na installatie van centraal auditcomité (KB 17aug 2007) Æ uitvoering eind 2008 Bij de Franstaligen meestal wel een auditcomité aanwezig
Er is een auditcomité
Er is geen auditcomité
Er is een auditcomité op overheidsbreed niveau
Federale overheid
2
5
3
Vlaamse overheid
7
/
/
Franse gemeenschap
3
1
/
Waals gewest
4
1
/ 17
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.2.2. Onafhankelijkheid: B. in rapporteringslijnen •
Wie is verantwoordelijk in het benoemen, ontslaan en evaluatie van hoofd van interne auditdienst?
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Regering of minister
Auditcomité Totale Gemiddelde
Vlaanderen
Raad van Bestuur Federaal
Hoofd van de entiteit
Franstalige gemeenschap
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
Andere
Waals gewest
18
1.2.2. Onafhankelijkheid: B. in rapporteringslijnen •
Wie keurt budget goed van interne auditdienst?
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Regering of minister
Audit comité Totale Gemiddelde
Raad van Bestuur Vlaanderen
Federaal
Hoofd van de entiteit
Franstalige gemeenschap
Andere
Waals gewest
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
19
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
1.2.2. Onafhankelijkheid C. op bestuursniveau •
Onafhankelijkheid van leden van RvB en auditcomité*: – Opvallende contrasten in antwoorden: sommige entiteiten geven aan dat niemand van RVB onafhankelijk is, andere omgekeerd dat iedereen onafhankelijk is (gem. 41% onafhankelijk) – Voor auditcomité idem, al is er daar grotere differentiatie (gem. 43% onafhankelijk) Æ Verklaring: - Geen verklaring te vinden in verscheidenheid van overheidsniveau - Verkeerde interpretatie van de definitie van onafhankelijkheid? - Vertegenwoordiging van WN en WG in RvB is geen onafhankelijke positie
* Gedefinieerd in vragenlijst als ‘iemand extern, zonder uitvoerende taken in de organisatie, en geen andere banden of belangen met de entiteit’
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
20
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
2. Activités et rôles 2.1 Activités d’audit interne 2.2 Rôles de l’auditeur interne
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
21
2.1 Activités En général, qui fait quoi? Audits de conformité
Audits opérationnels
Audits IT
Audits intégrés
Audits sur la fraude
P ro p o rtio n en %
Audits financiers
Audits de performance
Principalement le service d’audit interne, sauf pour les audits financiers et IT
70 60 50 40 30 20 10 0 Service d'audit interne
Service externe
Contrôle externe
IAVA
soustraitance
Autre
NA
22
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
2.1 Activités Remarques • La tendance d’effectuer les audits financiers par le contrôle externe surtout au niveau fédéral et flamand • La tendance d’effectuer les audits IT par le secteur privé surtout au niveau fédéral • L’IAVA effectue sur demande essentiellement des missions d’audit sur la fraude, probablement parce que ce sont des missions par nature ponctuelles et sur demande de tiers ; L’IAVA agit probablement alors en tant que contrôle externe
23
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
2.1. Activités Evolution des activités dans 2 ans Stable
Hausse
NA
Pas de réponse
20 15 10 5
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
A. fraude
A. intégré
A. IT
A. de performance
A. opérationnel
A. de conformité
0
A. financier
Nombre de répondants
Baisse
24
2.2 Activités Expertise souhaitée actuellement 4,87
Risques et systèmes de contrôle 4,22
Processus et reengineering
4,09
Spécificités du secteur public 3,78
Evaluation de la performance 3,52
Finances et comptabilité 3,32
Matières juridiques
3,22
IT 3
Gestion du changement & GRH 2,26
Santé, sécurité, environnement 1
2
3
4
5
Le score 5 = très important 25
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
2.2 Rôle de l’auditeur interne Situation actuelle En 2008
Pas de différence significative entre les différentes autorités publiques, sauf à la RW avec un taux de 66% pour le rôle d’assurance
Consultance 19% Assurance 47%
Recommandations 34% Assurance
Recommandations
Consultance
26
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
2.2 Rôle de l’auditeur interne Evolution Assurance
Recommandations
Consultance
16 14 12 10 8 6 4 2 0 Hausse
Stable
Baisse
Au cours des 2 dernières années
Hausse
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
Stable
Baisse
Au cours des 2 années à venir
27
3. Relaties met andere (controle)actoren
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
28
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
3. Relatie met andere controleactoren: Vlaanderen • Relatie tussen Vlaamse interne auditdiensten en IAVA: – 75% van de decentrale interne auditdiensten geeft input voor de auditplanning of wisselt de auditplanning uit met IAVA – 86% assisteert IAVA bij het auditwerk of omgekeerd helpt IAVA hen bij auditwerk – 100% wisselt de auditrapporten uit met IAVA
=> Veel interactie tussen de decentrale interne auditdiensten en IAVA als centrale interne auditdienst Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
29
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
3. Relatie met andere controleactoren •
Relatie tussen interne auditdiensten en andere controle-actoren: – Veel minder interactie op het vlak van auditplanning en verdelen van het auditwerk met het rekenhof, wel voor wat betreft de uitwisseling van de auditrapporten – Relatie met de bedrijfsrevisor enkel in Vlaanderen en het Waals Gewest voor wat betreft auditplanning en auditrapporten – Geen significante audit-relaties tussen de interne auditdiensten en de regeringscommissaris of de inspectie van financiën gevonden
⇒ Er zijn relaties aanwezig tussen de actoren van de publieke controlepiramide, maar deze kunnen verder verbeterd worden, zeker tussen interne auditor, rekenhof en interne controle. ⇒ Teveel controle? Sommige controle-actoren in vraag stellen? Single audit Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
30
3. Relatie met andere controleactoren •
De formele en informele relatie van de interne auditdienst met andere actoren 35%
Rekenhof Bedrijfsrevisor
27%
Inspectie v. financiën
27%
23% 12%
19%
12%
46%
8%
54%
53%
RvB (indien aanwezig)
13%
32%
Auditcomité (indien aanwezig)
23%
15%
7%
26%
37%
32%
Formeel 31%
Hoofd van de entiteit
12%
46%
Informeel
12%
Beide 23%
Geauditeerde
15%
58%
57%
IAVA (enkel VL) 15%
Min. v. Financiën
8% 0%
29%
8%
4%
4%
8%
65%
8%
10%
Geen/NVT
14%
77%
23%
Minister Regering
4%
81% 20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
31
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
3. Relatie met andere controleactoren •
Wijze van verspreiden van audit-rapporten naar verschillende actoren 20%
Rekenhof
36%
13%
Bedrijfsrevisor
22%
4%
Inspectie v. financiën
4% 61%
22%
74%
21%
RvB (indien aanwezig)
50% 39%
Auditcomité (indien aanwezig)
40%
4%
11%
7%
21%
22%
28%
Volledig rapport 67%
Hoofd van de entiteit
29%
4%
Samenvatting Beide
71%
Geauditeerde
8%
14%
IAVA (enkel VL)
9%
Min. v. Financiën
57%
14%
17%
4%
Minister
0%
33%
10%
Niets/NVT
14%
74% 4%
58%
21%
Regering
21%
79% 20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
32
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
3. Relatie met andere controleactoren •
Vooral in Vlaanderen lijken ontmoetingen met andere auditentiteiten ingeburgerd? Andere overheden meer verdeeld
Ja
Neen
Vlaamse overheid
7
0
Federale overheid
5
5
Franse gemeenschap
2
2
Waals gewest
2
2
16
9
TOTAAL
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
33
4. Synthese
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
34
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
4. Synthèse Macro Structure centralisée la plus forte au niveau du Gouvernement flamand avec un comité d’audit central et un service d’audit interne central effectuant l’ensemble des activités d’audit interne au sein des entités. Le niveau fédéral propose une structure centralisée d’audit interne via la constitution d’un comité d’audit central et d’une unité centrale d’harmonisation, mais cette structure centralisée est plus proche du management car les activités d’audit interne sont du ressort des entités Structure décentralisée à la CF et RW avec rattachement majoritaire à un comité d’audit
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
35
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
4. Synthese Micro : Profiel
Interne audit in de publieke sector kent een open profiel. Er is een visie aanwezig dat een auditor gevormd kan worden, maar dat centrale waarden als objectiviteit en integriteit essentieel zijn
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
36
4. Synthese Micro : Objectiviteit en onafhankelijk Men gelooft in de regelgeving van IIA om onafhankelijkheid te waarborgen, deze zal echter nog verder in de praktijk moeten toegepast worden Onafhankelijkheid is zoals we veronderstelden vaak een ‘heet hangijzer’ in de publieke sector. Een duidelijke conceptuele betekenis daaromtrent lijkt de eerste opdracht. Federaal blijkt de interne auditdienst vaak geen onafhankelijke positie te bezitten. Dit kan te wijten zijn aan het feit dat zij vaak een rapporteringsrelatie met het management hebben. Verbetering op komst met het federaal intern auditcomité (eind 2008)?
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
37
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
4. Synthèse Activités de l’auditeur interne Les audits de conformité, de performance et opérationnels sont essentiellement effectués par les services d’audit interne, sans doute parce ces types d’audits requièrent une excellente connaissance de l’environnement interne de l’organisation ( une expertise qu’un service externe maîtrise moins). Les audits financiers sont surtout effectués par le contrôle externe et les audits IT par la sous-traitance. Les connaissances de l’auditeur interne les plus demandées actuellement sont le contrôle interne, la gestion des risques, les processus/reengineering et l’évaluation de la performance, ce qui confirme les deux tendances ci-dessus. Les audits de performance, opérationnels, audits IT et intégrés ont tendance à augmenter dans le 2 années à venir.
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
38
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
4. Synthèse Rôles de l’auditeur interne Problèmes pour interpréter les différents rôles car la distinction entre les 3 rôles n’a pas été bien perçue auprès des répondants. L’assurance reste le rôle principal de l’auditeur interne et pas d’évolution significative dans le futur, peut-être une légère hausse en assurance et consultance au détriment des recommandations. Tenant compte des types de missions effectués par l’auditeur interne et de ses connaissances spécifiques de l’environnement interne de son organisation et de l’évolution de ses rôles, on peut dire que l’auditeur interne tend à être complémentaire avec le contrôle externe et à devenir un acteur du changement.
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
39
4. Synthese Relaties met andere (controle)-actoren In Vlaanderen blijken de interne auditdiensten nu reeds een consistente relatie te beschikken met IAVA De netwerken tussen de controle-organen kunnen nog verder versterkt en verbeterd worden, we denken dan vooral aan de publieke controlepiramide Zijn er niet teveel controle-actoren aanwezig? Single-audit concept Key-partners voor de interne auditdiensten in hun werk zijn: RvB en auditcomité (als die aanwezig zijn), hoofd van de entiteit en de geauditeerde. Rekenhof volgt net erna.
Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
40
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
5.Next step... Poursuivre les analyses dans des aspects de recherche bien spécifiques • Cadre organisationnel, vue macro (objet d’une publication dans la Revue Pyramides, automne 2008) • Indépendance et évolution des rôles de l’auditeur interne et comparaison avec le secteur privé (EIASM Amsterdam conference on accounting, auditing & management in public sector reforms, 3-5 septembre 2008) • Relations avec les auditeurs externes (Colloque « Les réformes vues d’en-bas » organisé par l’ULB – CERAP, mai 2009 • Position de l’audit interne dans une optique de single audit (projet de thèse de doctorat – UCL) • Comparaison avec CBOK et autres bases de données Feedback dans le groupe de travail IIA et dans les conférences IIA Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven)
41
Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
[email protected] [email protected] Steunpunt Bestuurlijk Organisatie Vlaanderen (SBOV) – Instituut voor de Overheid (KULeuven) Association universitaire de recherche sur l'action publique (AURAP – UCL)
42