Jonas Martens D SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE

DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMENDN E SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SY TEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTE DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN D E SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SY TEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTE DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN D E SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SY TEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTE DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN D E SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SY TEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTE DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN D E SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SY TEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTE DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN D E SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SY TEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTE 1 D DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN E SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE SYSTEMEN DNE

Deltasync BV Jonas Martens

7 Juli 2009 Jonas Rikkert Jan Martens Copyright Deltasync B.V. Deltasync B.V. Rotterdamseweg 145 2628 AL Delft +31 (0)15 256 1872 www.deltasync.nl

Inhoudsopgave Management Samenvatting 5 Scenario’s 7



Meest Haalbaar Autarkisch per Woning Autarkisch per Cluster Natuurlijk Lage Investering Traditioneel

11 15 17 21 25 27



Afvalwater Drinkwater

29 43

Watercycli Warmte Energie Kansen

29 53 67 79

3

0 Management Samenvatting 0.1 De Drijvende Nuts Eenheid De Drijvende Nuts Eenheid (DNE) is een ontwikkelt door een samenwerking van SEV en Deltasync BV, het bedrijf gericht op drijvende stedelijke ontwikkeling. De DNE is een oplossing voor een groeiende en uitbreidende stad, gericht op flexibiliteit, duurzaamheid en dynamiek in drijvende bouw. Hierin zijn combinaties tussen duurzame systemen gelegd waardoor een wijk bestaande uit een vooraf bepaald aantal woningen plug & play aan elkaar gekoppeld kunnen worden rondom nutsvoorzieningen, deze wijk is vervolgens dynamisch uit te breiden door het eenvoudig koppelen van extra woningen. Hierdoor kan de bewoner gebruik maken van de normale voorzieningen zoals verwarming, watervoorzieningen, energie en afvalwater zoals hij of zij dat gewend is. Met de DNE is het dus mogelijk te concurreren met bestaande woningbouw met een extra dimensie, leven

op en rondom het water. De duurzame systemen die zjin opgenomen in onder andere de drijftechnologie, binnen het huis en in de omliggende steigers, hebben een grotere investering nodig dan wanneer er gekozen wordt voor standaard oplossingen. Echter, de systemen binnen de DNE hebben bij elkaar een rendabele terugverdientijd van tussen de 8 en 15 jaar ten opzichte van de standaard aanpak. Na deze relatief korte periode scheelt de DNE enorm in kosten en is zo niet alleen voor de gebruikers interessant maar het milieu wordt op deze manier niet verder op een negatieve manier beïnvloed. Dit scheelt zelfs makkelijk 70-125 ton CO2 per jaar per gemiddelde woning. Drijvend bouwen is maatwerk, evenals het implementeren van duurzame systemen. Dit boek is dus geen kant en klare oplossing, maar bevat richtlijnen, aanbevelingen en inschattingen die hulp kunnen bieden bij verschillende vraagstukken in de drijvende & duurzame bouw. Naast dit boek is er ook een rekenmodule gemaakt die aangepast kan worden naar de omstandigheden en hierdoor snel inzicht kan bieden in terugverdientijden en investeringskosten bij verschillende specifieke projecten. 5

4.500.000

4.000.000 4.000.000

3.500.000

3.000.000

traditioneel

2.500.000

Meest Haalbaar Autarkisch Autarkisch per Cluster Autarkisch zonder watercontrole 2.000.000

Financieel Gunstig Natuurlijk

1.500.000

1.000.000 1.000.000

500.000 500.000

0

2009

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050

2015

2020

2023

2041

figuur 1.0 Kosten van de verschillende scenario’s

2050

1 Scenario’s In de hierop volgende scenario’s is er uitgegaan van de volgende eisen/wensen. DNE: aantal huishoudens 25 inwoners per huishouden 3-4 (~6 I.E.) standaard waterverbruik phh 140.000-186.000 L/j toiletspoelingen phh (~35%) 49.275-65.700 L/j standaard gasverbruik phh 1.530-2.210 m3 aandeel warmwater (~71%) 1.086-1569 m3 standaard elec. verbruik 3.512-4.300 kWh/j oppervlakte standaard 150 m2 dakoppervlak 50 m2

verschillende combinaties van de duurzame systemen zijn gelegd. Door deze scenario’s tegenover elkaar te zetten is de grafiek gegenereerd die links te zien is.

1.1.1 Conclusie

Wat meteen opvalt is dat bijna alle varianten een vergelijkbare terugbetaaltijd hebben ten opzichte van de standaard procedure. De totaal Autarkische woning heeft echter veel hogere investeringskosten, en bovendien ligt de terugbetaaltijd veel verder naar achter. Dit laatste heeft te maken met de wettelijk verplichte controle van het drinkwater, wat in de huidige wetgeving een zeer grote kostenpost is en bijna de helft aan kosten scheelt (de controle is weggelaten in “Autarkisch zonder watercontrole”). de kosten zijn per huishouden of bron 5300 Euro voor het eerste 1.1 Overzicht jaar, en 1800 voor de daarop volgende. De meest realistische optie (zie 1.2) is in de grafiek Er is gekozen om verschillende opties uit te werken “Meest Haalbaar” vernoemd. De laagste investering die de Drijvende Nuts Eenheid waar kunnen (zie 1.6) is mogelijk aangezien een aantal systemen maken in huidige omstandigheden, afhankelijk van zijn berekend op hun maximum capaciteit, waardoor wetgeving, kosten, en beschikbare systemen. Hiervoor het faal-risico aanzienlijk hoger ligt, bovendien zijn zijn een aantal scenario’s verder beschouwd, waarin een aantal investeringen weg gelaten die veel aan de 7

figuur 1.1 Waterwonen

algemene duurzaamheid van de drijvende wijk toe voegen. In de komende hoofdstukken worden de totaal systemen beschreven en uiteengezet. Verder zijn in de uiteengezette kosten de overheids subsidies voor het gebruiken van duurzame energie uit de berekening weggelaten omdat enerzijds het bedrag sterk varieert per bouwoplossing, en maar voor een bepaalde tijd en aantal consumenten beschikbaar is. Als laatste zijn in vrijwel alle scenario’s zonne-energie en windenergie samen genomen, dit in verband met de zekerheid dat de accu’s altijd genoeg opgeladen zijn omdat het nou eenmaal niet altijd de zon schijnt ofwel de wind waait. Experts op deze gebieden zullen altijd benaderd moeten worden.

De partijen die hierbij betrokken zouden zijn worden hieronder vernoemd, vrijwel al deze partijen beloven fikse projectkortingen en zijn bovendien bereid aan de ontwikkeling mee te denken.

Afvalwater I.B.A. Drinkwater Aansluiting Warmte Warmtepomp Zonnecollector Electriciteit 1.1.2 Aanbevelingen en betrokken partijen PV-cellen Bij de volgendes scenario’s is de meest haalbare beschreven in hoofdstuk 1.2. Deze valt zoals genoemd Windturbines binnen de grenzen van de wet, heeft de meest realistische kansen ook werkelijk op dit moment Extra gemaakt te kunnen worden en behoud hierbij relatief Leidingwerk lage investerings- en exploitatiekosten.

Amfitech Friesland B.V. www.amfitech.nl Waterbeheer www.aansluitingen.nl Eurowarmtepompen www.eurowarmte.nl HomeEnergy www.homeenergy.nl HomeEnergy www.homeenergy.nl Windside www.set.nl Clina www.clina.eu 9

figuur 1.2 Concept Meest Haalbaar

1.2 Meest Haalbaar In verband met betrouwbaarheid, kosten van systemen en huidig Nederlands wet- en regelgeving is de meest haalbare optie voor de DNE gevormd. De belangrijkste overwegingen hier in zijn het feit dat ten eerste het drinkwater continue op kwaliteit gecontroleerd wordt door het aan te sluiten op het standaard waternet. Hierdoor blijft de kwaliteit gehandhaafd en blijvend gecontroleerd, is er minder kans op ziekten en vervuild water, bovendien is de waterkwaliteit in deze vorm de verantwoordelijkheid van drinkwaterbedrijven. Een tweede belangrijk aspect is het aansluiten van twee woningen op een I.B.A., deze compacte vorm van afvalwaterzuivering zorgt er voor dat er genoeg buffer ontstaat voor een piek in verbruik, hiernaast is deze I.B.A. vorstbestendig.

1.2.1 Gebruikte Systemen Afvalwater Drinkwater Grijswater

I.B.A. per 2 woningen Kade-aansluiting per cluster Hemelwatersysteem Flexibele Badkamer

Verwarmen/Koelen Energie

Inclusief omleiding toilet Warmtepomp Zonnecollector Zonnepaneel Windenergie

Kosten Investeringskosten 900.000 Euro Exploitatiekosten / j 20.000 Euro Kosten 2050 1.700.000 Euro Terugverdientijd 8-15 jaar CO2 Besparing 70-125 ton per jaar

1.2.2 Dimensionering & Specificaties Per Woning Warmtepomp Bravour Compact 011 WW 1.300 x 0.700 x 0.740 Warmtepomp tbh Aansluitingen 5 x 0.500 Wateropslagtank 0.99 x 2.0 Zonnecollector (16) 2.140 x1.930 x 0.140

11

figuur 1.3 Primair Energie verbruik per jaar

Per Cluster 2 I.B.A. inhoud 4290 L I.B.A. diameter 1.92 m Per Cluster 25 HE 200 Wp x 260 1,700 x 0,920 x 0,050 Windside 4B x 4 4 m hoog, +/-1 m diameter Aansluiting Waternet Buffertank 20 m3

13

figuur 1.4 Concept Autarkisch per Woning

1.3 Autarkisch per Woning

Kosten Investeringskosten 1.200.000 Euro Waterkwaliteits monitoring is een van de punten die Exploitatiekosten / j 45.000 Euro dit systeem binnen Nederland vrijwel onrendabel Expl / j geen controle 18.000 Euro 4.000.000 Euro maakt, de wetgeving staat alleen autarkische systemen Kosten 2050 30 jaar toe wanneer kwaliteit van het drinkwater regelmatig Terugverdientijd Besparing 70-125 ton per jaar CO 2 gecontroleerd kan worden en dit kost per woning verplicht een paar duizend euro per jaar voor een aantal controles. Wanneer de verplichte controle uit 1.3.2 Dimensionering & Specificaties de berekening wordt weg gelaten, is het duidelijk dat Per Woning deze systeeminrichting vrijwel net zo rendabel is als Warmtepomp Bravour Compact 011 WW de anderen (zie figuur 1.0) 1.300 x 0.700 x 0.740 Warmtepomp tbh Aansluitingen 5 x 0.500 1.3.1 Gebruikte Systemen Wateropslagtank 0.99 x 2.0 Zonnecollector (16) 2.140 x1.930 x 0.140 Afvalwater I.B.A. per woning Mobile Water Maker 0.4 x 0.4 x 0.74 Drinkwater Mobile Water Maker Grijswater Verwarmen/Koelen Energie

Hemelwatersysteem Flexibele Badkamer Inclusief omleiding toilet Warmtepomp Zonnecollector Zonnepaneel Windenergie

I.B.A. inhoud I.B.A. diameter HE 200 Wp x 12

1650 L 1.42 m 1,700 x 0,920 x 0,050

Per Cluster 2 Windside 4B x 1 4 m hoog, +/-1 m diameter

15

figuur 1.5 Concept Autarkisch per Cluster

1.4 Autarkisch per Cluster Een geclusterde vorm van autarkie is in principe goedkoper, echter is er een grotere kans op problemen door een grotere kans op falen, gezien het grote aantal leidingen voor transport van water, afvalwater en warmte. Waarbij het falen van een gedeeld systeem een falen voor alle gekoppelde woningen betekend. De geclusterde systemen moeten electronisch zeer goed worden geregeld, tevens goed worden geisoleerd voordat het betrouwbaar genoeg is wil het elke woning op een goede manier van haar behoeften voorzien. Dit kost niet alleen initieel veel geld maar zal gedurende haar levensfasen meer kosten met zich mee brengen, bovendien is het zo dat wanneer er een systeem faalt, dat het gelijk effect heeft op meerdere huishoudens.

1.4.1 Gebruikte Systemen Afvalwater Drinkwater Grijswater Verwarmen/Koelen

I.B.A. per 2 woningen Perfector-E + nano Flexibele Badkamer Inclusief omleiding toilet Warmtepomp

Energie

Zonnecollector Zonnepaneel Windenergie

Kosten Investeringskosten 900.000 Euro Exploitatiekosten / j 18.000 Euro Kosten 2050 1.800.000 Euro Terugverdientijd 10-15 jaar 70-125 ton per jaar CO2 Besparing

1.4.2 Dimensionering & Specificaties Per Woning Zonnecollector (16) 2.140 x1.930 x 0.140 Per Cluster 2 I.B.A. inhoud 4290 L I.B.A. diameter 1.92 m Per Cluster 5 Warmtepomp 1.300 x 0.700 x 0.740 Warmtepomp tbh Aansluitingen 5 x 0.500 Wateropslagtank 0.99 x 2.0

17

figuur 1.6 Autarkische woningen van Zaaijer voor het IJburgs bezoekerscentrum

Per Cluster 25 Perfector-E 1.1 x 1.1 x 2.2 Nanofiltratie 20 m3 HE 200 Wp x 270 1,700 x 0,920 x 0,050 Windside 4B x 4 4 m hoog, +/-1 m diameter

19

figuur 1.7 Concept Natuurlijk

1.5 Natuurlijk Deze woningen zijn ingedeeld op zo natuurlijk en duurzaam mogelijk gebruik. Hierbij worden bijvoorbeeld helofyten toegepast als afvalwaterzuivering ondanks het verschil in kosten. Dit zou een vorm kunnen zijn wanneer het belangrijk is te laten zien dat de wijk een duurzaam geheel vormt, echter is het systeem minder aan te raden omdat er een aantal haken en ogen zitten aan het gebruik van helofyten (zie hoofdstuk 2.1.1.3). Verder is in dit systeem ook een Mobile Water Maker opgenomen, een van de meest natuurlijke vormen die oppervlaktewater om kan zetten in drinkwater door middel van een klein pompje en zonnecellen.

1.5.1 Gebruikte Systemen Afvalwater Drinkwater Grijswater

Helofyten 5 woningen Sceptic Tank Mobile Water Maker Hemelwatersysteem Flexibele Badkamer Inclusief omleiding toilet

Verwarmen/Koelen Energie

Warmtepomp Zonnecollector Zonnepaneel Windenergie

Kosten Investeringskosten 1.000.000 Euro Exploitatiekosten / j 45.000 Euro Kosten 2050 2.300.000 Euro Terugverdientijd 10-15 jaar 70-125 ton per jaar CO2 Besparing

1.5.2 Dimensionering & Specificaties Per Woning Warmtepomp 1.300 x 0.700 x 0.740 Warmtepomp tbh Aansluitingen 5 x 0.500 Wateropslagtank 0.99 x 2.0 Zonnecollector (16) 2.140 x1.930 x 0.140 Mobile Water Maker 0.4 x 0.4 x 0.74

21

figuur 1.8 Natuurlijk wonen

Per Cluster 5 Helofyten afmetingen 60 m2 Helofyten gewicht 192.000 Kg Sceptic Tank 5 m3 Per Cluster 25 Perfector-E 1.1 x 1.1 x 2.2 Nanofiltratie 20 m3 reinwatertank HE 200 Wp x 260 1,700 x 0,920 x 0,050 Windside 4B x 4 4 m hoog, +/-1 m diameter

23

figuur 1.9 Concept Lage Investering

1.6 Lage Investering

Kosten Investeringskosten 500.000 Euro In deze optie zijn zoveel mogelijk systemen weggelaten Exploitatiekosten / j 20.000 Euro 1.500.000 Euro die de investeringskosten en duurzaamheid verhogen Kosten 2050 Terugverdientijd 8-12 jaar (grijswatersystemen). Hierdoor zal de terugverdientijd 70-125 ton per jaar verkorten doordat de initiele kosten laag zijn. Ook CO2 Besparing zijn de systemen die worden gebruikt zo goedkoop mogelijk gedimensioneerd (bijvoorbeeld de I.B.A. 1.6.2 Dimensionering & Specificaties aangesloten op meerdere woningen) waardoor de Per Woning faalkans en het onderhoud sterk toe neemt. Dit is Warmtepomp 1.300 x 0.700 x 0.740 dus de minst prettige optie voor de eindgebruiker en Aansluitingen 5 x 0.500 het milieu, maar het prettigst voor een investeerder. Warmtepomp tbh 0.99 x 2.0 Hiernaast is de zekerheid dat het op deze manier Wateropslagtank goed zal werken niet als zodanig aanwezig (bv. enkel zonnepanelen voor electriciteitsvoorziening) Per Cluster 2 I.B.A. inhoud 4290 L 1.6.1 Gebruikte Systemen I.B.A. diameter 1.92 m Afvalwater Drinkwater Grijswater Verwarmen/Koelen Energie

I.B.A. per 2 woningen Kade Aansluiting Warmtepomp 5 woningen Zonnepaneel

Per Cluster 25 Wateraansluiting kade HE 200 Wp x 340 1,700 x 0,920 x 0,050 25

figuur 1.10 Traditioneel

1.7 Traditioneel Traditionele waterbouw, inclusief flexibele aansluitingen aan de kade voor riolering, watervoorzieningen en electriciteit, hierbij zijn efficiente technieken vergeleken zoals het gebruik van een hoog rendementsketel voor verwarming. Deze manier van bouwen dient als uitgangspunt waarmee de eerder genoemde scenario’s mee worden vergeleken. De CO2 uitstoot van dit scenario is dus die van een standaard woning, die in vrijwel alle andere genoemde scenario’s wordt teniet gedaan door het opwekken van duurzame energie en het gebruiken van natuurlijke toevoer van warmte. CO2 berekeningen zijn gedaan door het aantal kWh en het volume opgewekte gas te koppelen aan een Kg CO2. 1 kWh 0.5 Kg CO2 3 1 m Gas 0.18 Kg CO2

Verwarmen/Koelen HRe Ketel Energie Kade Aansluiting Kosten Investeringskosten 340.000 Euro Exploitatiekosten / j 60.000-90.000 Euro Kosten 2050 4.000.000 Euro

1.7.1 Gebruikte Systemen Afvalwater Drinkwater Grijswater

Aansluiting Riol Kade Aansluiting -

27

18000 18000

16000

14000

12000

10000

standaard IBA1 IBA2

8000 8000

Helofyten MBR

6000 6000

4000 4000

2000

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2009 2014 2030 2040

figuur 2.1 Kosten Afvalwatersystemen opbouwend per huishouden

2.1

Watercycli

2.1.1 Afvalwater

Er bestaan verschillende systemen die het zuiveren en omleiden van beide waterstromen op zich nemen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen zwart en grijswater dit wordt toegelicht in de komende hoofdstukken.

Wetgeving & Definitie Wetgeving laat toe dat een afvalwaterzuivering wordt toegepast bij drijvende bouw wanneer bij 50 tot 100 personen de afstand tot de dichtstbijzijnde rioolaansluiting niet minder dan 1.5 km bedraagt. Hierbij is het belangrijk hoe waterbeheer de DNE zal zien, zijn het meerdere lozingen of wordt de totale lozing als geheel bekeken, dan treden andere wetten in werking Verder moet de kwaliteit water die wordt terug gegeven aan het oppervlakte water van voldoende kwaliteit zijn, dit maakt het noodzakelijk afvalwater te behandelen.

Financieel Wanneer de systemen tegenover elkaar worden gezet, zoals te zien is in figuur 2.1 is het duidelijk dat de I.B.A. van Amfitech, aangesloten op 2 huizen, het beste aan de eisen bij drijvende bouw voldoet. Bovendien is het systeem van Amfitech flexibel en zou het bijvoorbeeld makkelijk uit te breiden, wanneer er een grotere buffer nodig is dan meegeleverd is het simpelweg een buffertank tussenplaatsen en in pulsen het vuile water toevoeren aan de I.B.A (zie hoofdstuk 2.1.1.2). Verder is het niet zodanig onderhoudsgevoelig, en wanneer er 2 huishoudens worden aangesloten aan de I.B.A. (10 Afvalwater wordt gedefinieerd als water I.E.) is er genoeg buffer om bijvoorbeeld voor beide afkomstig van toilet (zwartwater) en water afkomstig huishoudens een plotseling meerverbruik (visite) te van andere huishoudelijke onderdelen zoals wasbak, kunnen opvangen, met een maximale capaciteit van douche, was- en afwasmachine (grijswater). 1500 L/dag is het dus nooit te veel. 29

127.2 [L] totaal drinkwaterwatergebruik

was .

17.2

49.8

. douche

37.1 toiletspoeling .

figuur 2.2 normaal veel- watergebruik per persoon

90.1 [L] totaal drinkwaterwatergebruik

was .

17.2

49.8

. douche

figuur 2.3 watergebruik per persoon, zonder toiletspoeling

figuur 2.4 grijswatersysteem, omgeleidde toiletspoeling

figuur 2.5 flexibele badkamer systeem van AST

2.1.1.1 (Grijs-)water Kosten [EUR/hh] Levensduur Terugbetaaltijd Extra Bedrijven

1000-2000 20-50 jaar 10-20 warmteterugwinning Ecoplay; Killian Water; AST ip BV

6000 6000

5000

4000

3000 3000

standaard Ecoplay AST standflex

2000

Waterverbruik Het gemiddeld Nederlands watergebruik (figuur 2.2) kan drastisch worden verminderd door goed om te gaan met de grijswatercyclus, en kan zo minimaal een derde aan waterverbruik verminderen (figuur 2.3). Douche, bad en wasmachine water zijn gemakkelijk te filteren, zij het omdat de bestandsdelen die in de leidingen terecht komen zeer voorspelbaar zijn. Toiletomleidingen Ecoplay heeft hiervoor een speciaal toilet ontwikkelt (1500 Euro, inclusief installatie) die het water van douche en bad doorsluist naar een reserve tank in het toilet. Voordat het hier aan komt zal het water worden gefilterd. Het verbeterde compacte

1000 1000

0

2009

2022

2030

figuur 2.6 Terugverdientijden Ecoplay, AST

concept, wat in 2010 op de markt zal komen, is voor 500 Euro meer ook inclusief warmtewisselaar, wat hitte van het bad- en douchewater opvangt en hergebruikt voor ruimte of water verwarming. Killian Water gebruikt (nog) geen warmtewisselaar maar heeft wel de wasmachine leidingen geïntegreerd, waardoor meer wateropbrengst voor toiletspoeling mogelijk is, deze systemen kosten 31

figuur 2.7 Voorbeeld van Hemelwatersysteem met Destillatie

6000

5000

4000 4000

standaard

3000

hemelwater 25m2 hemelwater 50m2

2000

1000 1000

0

2015

2024 figuur 2.8 regenwater opvang

ongeveer 2000, Euro, inclusief warmtewisselaar dus 2500 Euro (gebaseerd op Ecoplay). AST ip BV heeft een systeem ontwikkeld dat werkt met standaard bebuizing, waarbij een flexibele badkamer mogelijk is, althans tot op zekere hoogte. Het bestaat uit een web van leidingen met een aantal aansluitingen op vooraf bepaalde plaatsen die alle vormen van afvalwater aankunnen en samenkomen in een gemeenschappelijke put, onzichtbaar in de vloer verwerkt. Uiteraard zal het verplaatsen van toilet en douche na de eerste keer installeren lastig zijn, maar dit is in principe wel mogelijk met dit systeem. Een aanname is dat de flexibiliteit niet verder als zodanig zal worden gebruikt in latere levensfase. Het heeft wel een groot voordeel wanneer bijvoorbeeld na een aantal jaren een bad wordt aangeschaft die er nog niet stond, deze kan dan gemakkelijk worden aangesloten aan een van de nog niet gebruikte afvoerputjes in de bestaande badkamer. Echter heeft het wel een grote toevoeging wanneer er bij de DNE gekozen wordt voor particulier opdrachtgeverschap. Bovendien is binnen het systeem dezelfde optie voor warmteterugwinning en een omleiding van douche en badwater naar de WC mogelijk, zie figuur 2.5.

Regenwateropvang Als laatste kan ook regenwater worden opgevangen, en gefilterd herbruikt worden in bijvoorbeeld de wasmachine of het toilet. Deze systemen zijn niet veel meer dan leidingwerk, een buffertank en een filter. Wanneer het water naar het toilet al gefilterd wordt zoals in de eerder beschreven systemen, kunnen de regenwaterleidingen hier wellicht eenvoudig op worden aangesloten. De terugverdientijd van dit soort systemen is echter vrij lang, afhankelijk van het oppervlak wat gebruikt kan worden voor regenwateropvang (bij een dak oppervlak van 50 vierkante meter is de besparing 40% op de waterkosten, ongeveer 60 Euro per jaar, na 10-14 jaar terugverdiend). Als het regenwater gebruikt moet worden, dient er een buffertank aanwezig te zijn, de grootte bedraagt ongeveer 1000 L (1m3) per persoon.

33

figuur 2.8 I.B.A. Autarkische woning

figuur 2.9 I.B.A. Gemeenschappelijk

2.1.1.2 Individuele Behandeling Afvalwater (I.B.A.)

met drijvende bouw een extra voordeel met zich mee brengt, namelijk afscherming tegen onverwachte en heftige weersomstandigheden. Geur speelt echter bij alle I.B.A.’s wel een rol, Kosten [EUR/hh] 3000-5000 dit wordt opgelost in bestaande (niet drijvende-) bouw Kosten [EUR/j] 500 door de afvoer van geur via de regenpijp boven het dak Levensduur 30 jaar uit te laten ontsnappen, bij een gemeenschappelijke Terugbetaaltijd 5-10 jaar I.B.A. kan een schuurtje waarlangs de luchtafvoerpijp Extra drijvend omhoog wordt geleid op het gedeelde eiland hierin Dimensies een uitkomst bieden. Wanneer de luchtafvoer hoog Bedrijven Amfitech; Aquaworld; zit, heeft niemand er last van. Biosystems; Biorock Vorst is tevens een belangrijk criterium bij drijvende bouw, het water aan het oppervlak zal Voor- en Nadelen bevriezen en het is dus zaak het geheel zo in te richten De I.B.A.’s van Amfitech hebben ten opzichte dat wanneer gekozen wordt voor een externe I.B.A., van later genoemde individuele afvalwatersystemen er zo min mogelijk leidingen dicht bij het water een aantal voordelen. Omdat de vaak compacte oppervlak liggen, maar juist een paar meter onder het systemen werken met afgesloten containers is er een oppervlak waar de temperatuur over het gehele jaar verminderde kans op slijtage, en bovendien minder constanter is. onderhoudsafhankelijk.Verder is er bij enkele systemen geen directe behoefte aan een septic tank (zoals bij het systeem van Amfitech) of buffertank (zie 2.1.1.3 Helofytensystemen). Hierbij moet in acht worden genomen dat een afgesloten systeem in combinatie 35

figuur 2.10 Drijvende I.B.A. van Amfitech

Orientatie Een I.B.A. kan op meerdere manieren werken in een drijvende wijk; [1] een I.B.A. per huishouden, of [2] een I.B.A. per meerdere huishoudens. Wanneer alle waterstromen intern worden geregeld zijn de huishoudens totaal autarkisch en daarmee onafhankelijk van aansluitingen aan een gemeenschappelijk eiland, en de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het afvalwater. Nadeel is echter dat de initiële kosten per I.B.A. standaard vrij hoog zijn (minimaal 2000 Euro). Bij een hoger inwonersequivalent (I.E.), ofwel het verhogen van de capaciteit van de I.B.A, is er nauwelijks een relatieve prijstoename (10 I.E. is +/4200 Euro). De pomp om het bevuilde water vanuit het toilet naar de I.B.A. te leiden kost ongeveer 2300 Euro per huishouden en deze zal een groot aandeel houden in de totaalprijs. Wanneer de I.B.A. op een enkel huishouden moet worden berekend is de ruimte hiervoor beperkt, waardoor het systeem zo klein mogelijk gehouden moet worden. Het is dan wellicht mogelijk dat wanneer visite de bewoners bezoekt en een potentiële toename in I.E.’s waargenomen wordt, de I.B.A. het niet aan

zal kunnen. Om deze reden is het belangrijk een buffer te rekenen voor de opvang van extra afvalwater. Een buffer in een autarkische woning zal relatief meer ruimte en kosten innemen dan wanneer de buffer wordt verdeeld over meerdere woningen. Bovendien worden de kosten voor onderhoud gedeeld. Vele woningen aansluiten op een I.B.A. zal ingewikkeld en duur worden door het leggen van ontkoppelbare leidingen en ingewikkelde stuwsystemen die het afvalwater van een huishouden leiden naar de I.B.A. verwerkt in het drijvende eiland/ plein. Hierdoor is er gekozen om een tweetal opties uit te werken, namelijk per huishouden en per 2 huishoudens zoals te zien in figuur 2.8 en 2.9.

37

1 afvalwater van keuken, badkamer, (af )wasmachine etc. 2 vetafscheider/ slibvangput 3 afvalwater van de toiletten 4 septic tank 5 pompput voor het voorbezonken afvalwater 6 grindbed met drukleidingen 7 substraat (vulmateriaal) van het helofytenfilter 8 grindlaag met drainageleidingen 9 controleput voor het gezuiverde water 10 afvoerbuis van het gezuiverde water 11 reservoir voor hergebruik van het water (optioneel) 11a terugvoerleiding voor hergebruik water (optioneel) 11b lozing op vijver, fontein (optioneel) figuur 2.11 Werking van een Helofytensysteem

2.1.1.3 Helofytensystemen Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Levensduur Terugbetaaltijd Extra Dimensies Bedrijven

8000-20.000 500 25 jaar 20 jaar drijvend in GeWoonboot 4m2 per I.E. Ecofyt; Killian Water; Technisch Bureau Hamar

Definitie Helofytensystemen zuiveren zwart en grijswater door middel van bacteriële activiteit in de bodem van de helofytenfilter, in feite is het een zandfilter met een beplanting van helofyten. Net als andere afvalwatersystemen berust de werking op de effectiviteit van bacteriën die fosfaten en stikstof uit het water verwijderen. Na enkele tientallen jaren zal de filter verzadigd raken doordat fosfaten zich binden aan het filter, hierdoor is de levensduur beperkt tot 25 jaar.

Onderhoud Onderhoudstechnisch moeten de pompen en leidingen een keer per jaar worden gecontroleerd op werking, dit kost zo’n 3-4 uur arbeid. Verder moet eens in de 7-10 jaar de septic tank worden leeggezogen, alsmede de vetafscheider die het grijswater opvangt. Na het passeren van de helofytenfilter kan het geurloze water bijvoorbeeld gebruikt worden om het toilet mee door te spoelen, wat uiteraard extra leiding en pomp kosten met zich mee zal brengen. Dit laatste wordt aanzienlijk duurder en ingewikkelder wanneer het systeem gemeenschappelijk wordt aangesloten. De septic tank die voor de filters geplaatst moet worden berust op de werking van ‘vrije val & een kalme interne omgeving’ zodat de emulsie rustig kan bezinken en het vocht gemakkelijk kan onttrekken richting de helofytenfilter. Het aansluiten van een pomp vanaf het toilet richting de septic tank wordt afgeraden omdat hiermee de interne kalmte wordt verstoord. Dit zou kunnen worden opgelost door de septic tank te vervangen door een vermaler in combinatie met een vergister, zij het dat deze techniek tot op heden minder ver is, en hiermee buiten beschouwing is gelaten. 39

figuur 2.12 Autarkisch Helofytensysteem

figuur 2.13 Gemeenschappelijk Helofytensysteem

Kritische Punten Andere ontwerp overwegingen m.b.t. drijvende bouw zijn; Een optische verdeling van de helofyten is mogelijk, wanneer de verbinding tussen de verschillende ‘bakken’ in orde is. De zandfilter inclusief helofyten liggen 1.20m onder de water spiegel in de GeWoonboot. Het gewicht van de filter is behoorlijk, voor een 5 huishuishoudens weegt enkel de helofytenfilter inclusief zand al bijna 200 ton, verdeeld over 40-50 vierkante meter. Gewichtsbesparing is mogelijk door in plaats van zandfilters BIMS te gebruiken, dit scheelt een ton per vierkante meter. Echter zijn de kosten vrijwel 2-3 keer zo hoog. De helofytenfilter mag nooit te veel vervuild water uit de omgeving vangen, met noodweer en golfslag is het gevaarlijk zonder goede bescherming een drijvende helofytenfilter toe te passen. Als laatste heeft de filter een constante toevoer van fecalien nodig, binnen twee weken sterven de bacteriën af. Bij een gemeenschappelijk aangesloten systeem is dit nadeel uiteraard te overzien.

er met het gebruik van dit toilet geen fecaliën doorgespoeld worden kan het zo de helft tot een derde van de eerder aangegeven kosten zijn. Echter is de nonotoilet (zie hoofdstuk 2.4) buiten beschouwing gelaten door onhandelbaarheid bij het verkopen van een dergelijke woning. Ook kan er hier natuurlijk worden gekeken naar aparte leidingen die verbonden zijn met de helofytenfilter, zoals bijvoorbeeld alleen grijswaterleidingen vanuit afwasmachine of douchewater, wanneer dit wordt gedaan kan echter de grijswater-toiletbesparing niet meer worden toegepast. Er is gekozen een [1] Autarkisch helofyten systeem inclusief waterterugwinning voor het toilet uiteen te zetten, naast [2] een helofyten systeem per vijf huishoudens. Dit is te zien in figuur 2.12 en 2.13.

In combinatie met een nonolet, het toilet zonder spoeling, is een Helofytenfilter goedkoper. Omdat 41

figuur 2.14 MBR systeem voor vijf huishoudens

2.1.1.4 Membrane Bioreactor System Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Levensduur Extra Dimensies Bedrijven

slib 1 a 2 keer per jaar te worden afgevoerd. Ook hier dient geur te worden afgevoerd op een vergelijkbare manier als bij de eerder genoemde I.B.A’.s. Wanneer er grijswater moet worden gezuiverd 7000-10.000 vergt het MBR systeem een extra buffertank, deze 250 neemt aardig wat ruimte in beslag en er is daarom 30 jaar gekozen enkel het principe voor een vijftal woningen hoog energievebruik, nog niet aan elkaar gekoppeld uit te werken zodat de in beslag in Nederland als I.B.A. te nemen ruimte binnen een woning beperkt blijft, te geregistreerd zien in figuur 2.12. 1.5 x 1 x 2 Logisticon

Werkingsprincipe Een MBR berust op nagenoeg dezelfde werkingsprincipes als de eerder genoemde I.B.A., actiefslib wordt met behulp van zuurstoftoevoer ingezet voor het zuiveren van afvalwater. Het gehele systeem neemt geringe ruimte in beslag, is hygiënisch betrouwbaar en bij storing zal het geen ongezuiverd water in het oppervlaktewater lozen. De filters dienen 1 a 2 keer per jaar te worden gereinigd, maar er blijft grotere kans op verstoppingen binnen het gehele systeem. Bij de MBR systemen dient het overtollig

2.1.1.5 Flexibele Koppeling Riolering Kosten [EUR/hh] 3000-5000 Kosten [EUR/j] 147 Alle voorgaande systemen worden tegenover de normale gang van zaken gezet, de aanleg van riolering inclusief flexibele koppeling en een jaarlijkse rioolheffing. Hierbij is het meeste voordeel te behalen wanneer alle 25 woningen worden aangesloten op het centrale eiland, dat op zijn beurt is verbonden aan de 43

50000

45000

40000

35000 35.000

30000

standaard

25000

MWM Perfector E nanofiltratie

20000 20.000

15000

10.000 10000 5.000 5000

0

2009

2019 figuur 2.15 Kosten drinkwatersystemen opbouwend per huishouden

2040

kade, dit betekent voor elke woning en het eiland dat moeten worden gecontroleerd. Een autarkisch er een flexibele koppeling nodig is. (-per woning) systeem wordt op deze manier zeer kostbaar. Een probleem met het zuiveren van oppervlaktewater is dat het niet duidelijk is wat er precies gefilterd zou moeten worden, omdat de Waterkwaliteitscontrole letterlijke inhoud van oppervlaktewater onbekend is Drinkwater is een van de bottlenecks in het en zeer sterk kan variëren in tijd en plaats. De meeste ontwerp van de DNE, dit komt door de omringende filters die vervuild water filteren zijn specifiek gericht Nederlandse strenge wet en regelgeving met betrekking op een bepaald (bacterieel/vervuilend) spectrum wat tot het drinkwater. Ook al bestaat Nederland voor gezuiverd kan worden, omdat de input moeilijk te 1/5 uit oppervlakte water, het is zeer ingewikkeld bepalen is, is het type filter hierop moeilijk aan te om aan regelgeving te voldoen. Het speerpunt van de passen. Hiernaast is het zo dat de waterkwaliteit te Nederlandse wetgeving is dat er een controle plaats goed wordt na het filtreren, waardoor een pure vorm moet vinden van het water wat men te drinken krijgt. van H2O ontstaat die niet perse goed is voor mens Het nadeel wil echter dat systemen die nu op de markt en lichaam, er dienen vervolgens bestandsdelen te zijn niet door de overheid zijn goedgekeurd als stand- worden toegevoegd zoals bijvoorbeeld ijzers om het alone oppervlaktewaterfilters, en er dus alsnog een water voor de mens geschikt te maken. Toch beweren controle plaats moet vinden. Deze controle is duur en de fabrikanten van waterzuiveringssystemen dat de ingewikkeld, namelijk meer dan 1500 Euro per jaar systemen genoeg zuiveren om puur drinkwater uit te per te controleren huis/bron, zelfs 5300 Euro in het kunnen halen, en zijn hiermee in onderhandelingsstrijd eerste jaar. De controle zal dan ongeveer een maal per met de overheid belandt. jaar plaatsvinden, waarbij monsters genomen moeten worden en in het lab van waterkwaliteitscontrole

2.1.2 Drinkwater

45

figuur 2.16 Elecrolysesysteem enkel huishouden

Bron Een andere manier om aan deze regelgeving te voldoen is het slaan van een bron, dit is helaas zeer kostbaar en bovendien zeer plaatsafhankelijk. Hierbij komt dat er alsnog controle moet plaatsvinden maar de kosten kunnen hiervoor gemakkelijk gedeeld worden over aan de bron aangesloten woningen. Verder is het zo dat er alsnog met een groot aantal flexibele koppelingen gewerkt dient te worden waardoor het praktisch gezien weinig verschilt van het aansluiten aan het bestaande waternet.

2.1.2.1 Electrolyse & Keramische Filters Kosten [EUR/hh] Levensduur Terugbetaaltijd Extra Dimensies Bedrijven

3000-5000 20 jaar 8-10 jaar VITENS onderzoek 600 L/dag 0.4 x 0.4 x 0.7 m Bright Spark

Electrolyse Bij electrolyse wordt water onder gelijkstroom laagspanning tussen 2 elektroden blootgesteld. Hierdoor worden de van nature aanwezige stoffen omgezet in oxiderende en desinfecterende stoffen. Er worden op deze manier dus geen chemicaliën toegevoegd. Hoofdwerkende stoffen zijn onder andere onderchlorige zuren (“vrij chloor”) en het actieve zuurstof. Electrolyse wordt ingezet bij bestrijding van bacteriën (ook legionella), schimmels en virussen. Bright Spark heeft systemen ontwikkeld die water zuiveren m.b.v. electrolyse, hierbij is 50mg chlorine nodig wat overal in het oppervlaktewater in Nederland te vinden is, volgens Bright Spark. Een pomp, genaamd Mobile Water Maker (MWM), bedoeld voor de derde wereld trekt het vuile water door keramische filters heen wanneer de gebruiker via een voetpomp het water 3 meter hoog pompt, hierdoor ontstaat er 0.3 bar door de valhoogte en genoeg druk om het membraan te laten werken, waarbij de electrolyse geregeld wordt door zonneenergie. Het systeem kan tot ongeveer 600 liter water per dag verwerken, waarbij 590 liter schoon is en 10 liter vervuild. De voetpomp en de behoefte aan zonne47

figuur 2.17 Elecrolysesysteem enkel huishouden

energie kan vervangen worden door een reguliere pomp (al dan niet gekoppeld aan andere systemen) die 0,3 bar levert. Het systeem weegt zo’n 20 Kg en is vrij klein in omvang (0.4 x 0.4 x 0.7 m). De kosten bedragen 3000 Euro met voetpomp, en 5000 inclusief elektrische pomp. Scheepvaart Verder ontwikkelde Bright Spark de 2BSure, bedoeld voor de scheepvaart. Dit zijn in feite de elektrodes benodigd voor electrolyse, en het systeem is klein en compact waardoor het gemakkelijk in bestaande reservoirs kan worden geplaatst met een minimale grootte van 1 kubieke meter. Ook de Perfector-E valt onder de vleugels van Bright Spark, deze werd onder andere ingezet als extra filtratie bij de Olympische Spelen. Hoewel het vrijwel alle loszwevende bestandsdelen verwijdert uit het oppervlaktewater voldoet ook dit apparaat nog niet aan de Nederlandse norm, de capaciteit is echter vrij hoog (50.000 Liter/dag) in vergelijking tot de productiekosten die 10.000 Euro bedragen. Er wordt op dit moment gezocht naar een combinatie van deze systemen die wel voldoet aan de norm en zou het water na kunnen worden gezuiverd met behulp van

actief koolstof of omgekeerde osmose. Onderzoek van onder andere VITENS heeft aangetoond dat de werking ook in Nederland als zeer betrouwbaar kan worden omschreven. Op dit moment is Bright Spark samen met VITENS bezig opnieuw tests uit te voeren. Mede dankzij dit gesteunde researchtraject hoopt BrightSpark binnen de overheid belangstelling en steun te verkrijgen. Dit zal rond 2010 zijn afgerond. Echter is het op dit moment nog niet als zodanig toegestaan in Nederland en zullen waterkwaliteitcontroles nog regelmatig door onafhankelijke partijen zoals Eurofins moeten worden uitgevoerd. Voordelen van electrolyse is dat er behalve de standaard vlokkenfiltratie geen voorfiltering nodig is, het weinig energie verbruikt en compact is. Orientatie In verband met een drijvende wijk is het ethisch het meest verantwoord per huishouden drinkwater te zuiveren, zo kan worden voorkomen dat een fout in het systeem de gehele wijk aantast, bovendien kan elk huishouden zo zelf bepalen hoe met het water om te 49

gaan, en de te verwachten capaciteit van het systeem er op aan passen (figuur 2.17). Bij de behoefte aan een zeer grote capaciteit zoals in het geval van horeca kunnen indien nodig een klein aantal systemen worden ingezet om een gezamenlijk buffervat te vullen en hierdoor toch in piekbehoeften te kunnen voorzien.

2.1.2.2 Stand Alone Waterbox Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Levensduur Dimensies Bedrijven

120.000-150.000 500 30 jaar 5 meter zeecontainer Auxill Nederland BV

op de gebruikelijke watervoorziening, simpelweg omdat China niet vertrouwd werd in het leveren van kwalitatief goed drinkwater. Een voordeel van dit systeem is dat het vrij compact geleverd kan worden en zo de hele wijk van drinkwater zou kunnen voorzien. Hierbij zal een pomp in elke individuele woning het water moeten trekken uit de grote zeecontainer verborgen onder het plein.

2.1.2.3 Nanofiltratie

Kosten [EUR/hh] 35.000-100.000 Kosten [EUR/j] 8000 per 4 jaar Bedrijven LUBRON, Hatenboer, De Stand-Alone Waterbox is een product van Aquamar, Norit Shell, en heeft zichzelf onder andere bewezen bij de Olympische Spelen in China. Bovendien diende het Nanofiltratie berust op de werking van druk en scheid als watervoorziening voor de afgelegen plekken waar zo vervuilde moleculen van het drinkwater. Ondanks Shell opereert, onder andere in Afrika. dat de techniek sterk in opkomst is en er veel van De Waterbox fungeert in de afgelegen plaatsen verwacht wordt is het volgens de producenten in als totale watervoorziening. Bij de Olympische Nederland nog niet klaar om het op deze manier Spelen was het echter alleen een toevoeging zijn

kleinschalig toe te passen, daarnaast is het überhaupt niet mogelijk toe te passen als enige vorm van filtering. Bovendien kost de drukvorming vaak veel elektriciteit (6 Watt per Liter), en dienen de kostbare filters regelmatig vervangen te worden.

2.1.2.4 Andere systemen Er bestaan nog een groot aantal andere systemen waarvan een aantal interessant zouden kunnen zijn, echter zijn deze niet berekend op een dergelijke capaciteit en dient er een dusdanige verandering teweeg worden gebracht in producteisen. Onder andere de meest natuurlijke en goedkope variant water destillatie, gedreven op zonneenergie. Dit principe is zeer goed te combineren met regenwateropvang. De dimensies van deze oplossing zijn uiteraard schaalbaar, en de afbeelding hiernaast, de solar still, produceert met een geringe oppervlakte zo’n 50 tot 2000 mL drinkwater per dag van zee- en vervuild water. Dit principe wordt veelal toegepast bij zeilers, bijna alle bacteriën worden gedood door de combinatie van radiatie en hitte. Een andere variant is UV Behandeling zorgt dat

microbiologische DNA-strengen verbreken en hierdoor wordt de werking van bepaalde bacteriën en virussen gestopt, echter is deze techniek gevaarlijk om als enige methode toe te passen, het feit wil dat niet alle bacteriën bij de vastgestelde golflengtes onwerkbaar worden.

figuur 2.18 Solar Water Distiller

51

40000

35000

30.000 30000

25000

standaard warmtepomp

20000

biocv platdak collector schuindak collector

15.000 15000

10000

5.000 5000

0 2009

2010

2009

2011

2012

2013

2014

2013

2015

2016

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2027

2028

2029

2030

2031

figuur 2.19 overzicht kosten warmtevoorziening per huishouden

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

2039

2040

2.2 Warmte Voor een normaal huishouden kan warmte behoefte worden opgesplitst in waterverwarming en ruimteverwarming. Over het algemeen gaan deze samen, maar er zijn ook systemen die alleen een van beide aspecten dienen zoals bijvoorbeeld infrarood verwarming wat alleen voor ruimteverwarming dient. Water moet opgewarmd worden tot 40 graden wil men er fijn van kunnen douchen (reken ook op warmteverliezen binnen de leidingen, het water koelt uiteraard af, afhankelijk van de lengte en isolatie van de leidingen). Een beetje standaard boiler warmt het water op tot 70 graden voor ruimte verwarming binnenshuis. Duurzame verwarmingssystemen kunnen een zeer grote rol spelen in de toekomst. Niet alleen omdat de prijs zal zakken omdat de productieaantallen groter worden, ook de stijging van de gasprijs heeft een grote invloed op de terugverdientijd. In de berekeningen is rekening gehouden met een stijging van 0.67 Euro per m3 in 2009 tot 0.97 Euro per m3 in 2050. Dit is een

aanzienlijk lage stijging kijkend naar de percentages van voorgaande jaren, waar de gasprijs in 10 jaar bijna verdrievoudigd is. Als laatste kan er een groot deel van de gebruikte warmte terug worden verdiend door een warmtewisselaar op de goede plekken te plaatsen. Hierdoor kan bijvoorbeeld doorgespoeld douchewater zijn warmte afgeven aan de vloerverwarming waardoor de gevraagde capaciteit van een verwarming verlaagd kan worden. Ook is het verstandig rekening te houden met het gevraagde maximale vermogen van het verwarmen van ruimtes. Besparen Door een geheel jaar heen wordt de maximale capaciteit van verwarmingen nauwlijks gevraagd, het is dus ook niet per see nodig de systemen zodanig te berekenen. Over het algemeen blijkt dat 30% van de capaciteit 80% van de energievraag dekt, terwijl 50% vermogen een dekking heeft van 91%, om 98% te behalen zal een systeem 80 procent van zijn vermogen moeten leveren (zie figuur 2.20). Het is dus ook goed denkbaar hiervoor verschillende systemen toe te passen, bijvoorbeeld een warmtepomp dat water tot 53

maximaal vermogen

vermogen

pieklast

basisvermogen

1 jaar

figuur 2.20 Normaalbelasting en Piekbelasting per jaar

figuur 2.21 Remeha mini WKK

45 graden verwarmt, wat goedkoper is en efficienter, Als duurzame input in WKK kan biobrandstof worden en wanneer er een energievraag van 100% is wat dus gebruikt. Dit kan bestaan uit: veel minder voorkomt, de rest te verwarmen met bijvoorbeeld een electrische boiler. > bos > geel koolzaad 2.2.1 Warmtekrachtkoppeling >> rioolslib mest > putvet Kleinschalig > keukenafval uit horeca Kosten [EUR/hh] 12.000 > slachtafval Kosten [EUR/j] 400 > aardappelschillen Terugbetaaltijd 8-10 jaar > gft afval Bedrijven Remaha, miniWKK, Eneco Op de het kappen van bos en het kweken van koolzaad Wkk is mogelijk in combinatie met stromingen na, is er geen concurrentie met de biobrandstoffen, in vele landen is hier zelfs extra ruimte die gereserveerd is voor de voedselproductie. subsidie op mogelijk, echter niet in Nederland. De Afhankelijk van het soort biomassa zijn verschillende subsidie die wel duurzame energie bevorderd is de werkingsprincipes inzetbaar; MEP (milieukwaliteit elektriciteitsproductie) en deze loopt op tot 9.7 eurocent per kWh. Hier wordt > verbranding restwarmte benutting echter niet in mee genomen. > vergisting > vergassing > pyrolyse 55

figuur 2.22 Basisprincipe warmtepomp

figuur 2.23 Globale werking van een warmtepomp

Op dit moment kunnen kleine WKKinstallaties niet toekomen aan de totale benodigde warmtebehoefte en zijn nog sterk in ontwikkeling. Vaak wordt het gebruikt in combinatie met een andere oplossing en vaak wordt er alsnog een gas aansluiting doorgevoerd, wat niet bevorderend is voor het milieu en geen streven is van de DNE.

2.2.2

Warmtepompen

Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Subsidie Levensduur Terugbetaaltijd Dimensies Bedrijven

5000-10.000 100 gemiddeld 5000 Euro 30-50 jaar 6 jaar 0.75 x 0.75 x 1.5 EuroWarmtePompen BV, Nordic Europe

warmtepomp gebeurt dit via het oppervlakte water of via de grond waar zomerse warmte in is opgeslagen en het huis voorziet van warmte in de winter. Andersom voorziet het in koelte in de zomer. Water-water warmtepompen zijn over het algemeen het meest efficient. Capaciteit Een nadeel van een standaard warmtepomp is dat het vaak de 60-70 graden verwarming van leidingwater niet haalt, en eerder in de buurt komt van 40-50 graden. De warmtepompen die wel de 70 graden halen zijn uiteraard een stuk prijziger. Ter berekening is er uitgegaan van een benodigd vermogen van 80 Watt per te verwarmen vierkante meter (piekverbruik). Er is hier uitgegaan van een woningoppervlak van 150 m2.

Elektriciteit Uiteraard is het belangrijk, wanneer er gekozen wordt voor een gasloze woning, dat de Warmtepompen bestaan er in verschillende warmtepomp op electriciteit zal werken. De meeste uitvoeringen, lucht en water-warmtepompen. Het warmtepompen berusten echter op de werking dat principe van een warmtepomp is vergelijkbaar met er minder gas benodigd is door toevoeging van een die van een standaard koelkast, het ontrekt warmte warmtepompsysteem. Bij sommige warmtepompen uit een ruimte en geeft het af in een andere. Bij een 57

is zo nog steeds gas benodigd. Afwegingen EuroWarmtepompen levert systemen die onder andere berusten op het water-water principe, en hierdoor efficienter zijn. Het onttrekt zijn energie direct uit het water op een diepte van ongeveer twee meter. De diepte is nodig in verband met het bevriezen van de toplaag van het oppervlakte water, bij de grens van 2 meter diepte is er zelfs bij 10 graden vorst in de winter een vrij constante temperatuur van 6 graden aanwezig. Het onderhoud is twee maal per jaar de toevoerbuis omhooghalen en controleren op werking. Verder wordt er geadviseerd een externe, gesloten systeem warmtewisselaar aan te sluiten. Dit is nodig voor de bescherming van de hoofdpomp en tegen agressief water.Eind Juni 2009 zal Eurowarmtepompen komen met een nieuw verbeterd systeem waar op dit moment de octrooi aanvragen voor worden gedaan.

wanneer een warmtepomp wordt aangesloten op respectivelijk een, twee of een aan een cluster van vijf woningen. Berekeningen [1 enkele woning] Benodigd Vermogen 12 kW Geschikte Pomp HPS 015 WW Prijs Pomp 7.600 EUR Toebehoren 1060 EUR Prijs Leidingen 500 EUR Totaal per Woning 8.400 EUR [2 woningen] Benodigd Vermogen Geschikte Pomp Prijs Pomp Toebehoren Prijs Leidingen

Het leidingwerk wordt vrij ingewikkeld, Totaal maar het is echter wel mogelijk om een groter aantal Totaal per Woning woningen van warmte te voorzien via een enkele (grote) warmtepomp, de kosten zijn hieronder uiteengezet [5 woningen]

24 kW Classic 026 WW 9.150 EUR 605 EUR 2000 EUR 11.755 EUR 5.878 EUR

Benodigd Vermogen 60 kW Geschikte Pomp 2x HPS 031 WW Prijs Enkele Pomp 9.700 EUR Toebehoren per Pomp 1.690 EUR Prijs Leidingen 5000 EUR Totaal Totaal per Woning

27.780 EUR 5.556 EUR

Het valt op dat de prijs per woning daalt zodra het aantal woningen geschakeld aan een grotere capaciteits warmtepomp toeneemt. Er is hier uitgegaan van een simpeler leidingwerk binnenshuis bij de eerste optie dan bij de laatste door het schakelen van meerdere woningen. Wel dient er een groot vraagteken bij het aansluiten van meerdere woningen gezet te worden, aangezien de gecompliceerdheid zodanig toeneemt bij het aaneenschakelen van een groot aantal flexibele leidingen en het besturen hiervan. Dit zou een keuze kunnen zijn die wellicht tot vele defecten en grote warmteverliezen zou kunnen leiden. In de voorgaande berekeningen is niet uitgegaan van een watertank, dit is namelijk gebaseerd op maatwerk en hangt sterk samen met gebruik. Een wateropslagtank

kost ongeveer 2000 Euro. Wanneer er een zeer grote capaciteit gevraagd wordt van een warmtepomp, is dit uiteraard mogelijk. Echter is dit een zeer toegespitst probleem en dient de warmte die gegenereerd wordt ook goed te worden afgevoerd, hiervoor zijn ingewikkelde besturingssystemen nodig en nauwgezet overleg met de fabrikanten.

2.2.3

Zonnecollectoren

Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Subsidie Levensduur Bedrijven

1000-3500 45 0.526 [EUR/kWh] 25 HomeEnergy, Solar2All, Eneco

Zonnecollectoren zetten zonne-energie om in warmte. Er zijn zeer veel verschillende soorten systemen die voornamelijk verschillen in de manier van collectie van zonnewarmte, met parabolische spiegels, vacuümbuizen. Deze warmte kan vervolgens 59

figuur 2.24 Efficientie van een zonnecollector

gebruikt worden bij het verwarmen van tapwater, ruimte verwarming. Een zonnecollector en boiler zal echter nooit aan de volledige warmtebehoefte kunnen voldoen, simpelweg omdat zon niet altijd aanwezig is en omdat de collectoren vervuild raken (onder andere door bijvoorbeeld vogels). Orientatie Er zijn een aantal factoren van groot belang bij het plaatsen van een zonnecollector, ten eerste de vorm van het dak, wanneer het plat is of schuin zal dit voor een groot deel de efficiëntie bepalen (zie figuur 2.24). Verder is uiteraard de oriëntatie van groot belang (optimum ligt bij Z-ZW oriëntatie). Voor een indicatieve berekening zie http://www.solar2all.com/ berekening.php. Kosten en Capaciteit Zonnecollectoren van HomeEnergy kosten 1400 Euro, inclusief solar buffervat van 300 Liter. Installatiekosten varieren per installatiebedrijf maar komen uit rond de 500 Euro. Uiteraard zijn hier kortingen voor te vinden wanneer het gaat om grote aantallen.

In combinatie met warmtepompen kunnen zonnecollectoren in Nederland berekend over een jaar ongeveer 27% van het vermogen van de pomp besparen.

2.2.4

Bio CV

Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Levensduur Extra Bedrijven

8000-10.000 100 (standaard CV) 25 Inclusief opslag HomeEnergy,

Werkingsprincipe De BioCV werkt door een toevoer van pellets (houtsnippers, figuur 2.25) via een opslagvat en een wormwiel. In combinatie met een zonnecollector en boilervat zou dit een heel huishouden kunnen voorzien van genoeg warmte. Per persoon is dit ongeveer 1.2 m3 (~1.1 kg) pellets per half jaar. En is er per gezin dus een 4 m3 (~3.5 Kg) groot opslagvat nodig voor de pellets, die twee keer per jaar dient te worden aangevuld. De pellets kosten per Kg 0,185 Euro, wat qua toevoer neerkomt op een paar euro per jaar. 61

figuur 2.25 input BioCV, Pellets

figuur 2.26 inbouw BioCV

Een voordeel is dat de BioCV zes onafhankelijke waterkringen kan aansturen en hierdoor zeer interessant is in verband met overtollige hitte en aansturing hiervan. Drijvend Met betrekking tot drijvende bouw is het lastig de toevoer van pellets in het opslagvat te leveren, aangezien de pellets vanuit een truck via een flexibele slang worden gevoed aan het opslagvat. Dit neemt uiteraard vele kosten met zich mee wanneer van elke individuele woning het opslagvat ‘hervuld’ moet worden. Om dit praktisch te laten werken zal de aansluiting op het opslagvat dicht bij de kade moeten liggen. Het is voordeliger dit eenmalig te doen, dus een groot opslagvat voor de hele wijk. Het resultaat zal een gecompliceerd systeem zijn, aangezien vanuit het opslagvat een wormwiel de pellets aanvoert naar de BioCV. Wanneer het opslagvat en de BioCV ver van elkaar liggen en flexibel verbonden zijn is een wormwiel uiteraard niet mogelijk, hiervoor zal een nieuw systeem bedacht moeten worden. Om een drijvende wijk van warmte te voorzien is de BioCV om deze redenen niet haalbaar binnen aanzienlijke tijd.

De enige mogelijkheid om het systeem wel te laten werken rust dus op individuele plaatsing in woningen en hierbij zullen de pellets moeten worden aangeleverd met de hand of via een door water verplaatsbaar transport, vergelijkbaar met een open haard.

2.2.5

Koude/Warmte Opslag

Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Subsidie Levensduur Terugbetaaltijd Extra Bedrijven

10.000 - 100.000 1000 ja 50 jaar 5 jaar gebruik van grondtemperatuur Hydreco

KWO systemen zijn wettelijk in principe toegestaan echter verschilt het enorm per regio waar het wel en niet mogelijk is, zie figuur 2.27. Dit heeft te maken met de onbekende gevolgen die KWO systemen nog hebben op grondwater kwaliteit. Hier over worden op dit moment een aantal studies gedaan door onder andere de overheid en drinkwaterbedrijven, 63

figuur 2.27 Toestemmingsgebieden KWO systemen.

voornamelijk de laatste aangezien het grondwater aangetast zou kunnen worden met het aanleggen van deze systemen. Als voorbeeld mogen de putten maximaal 80 meter diep worden geslagen in Brabandt, dit heeft te maken met het feit dat Brabandt het grootste deel van drinkwater uit grondwater haalt. KWO is pas rendabel wanneer een equivalent te koelen vloeroppervlak minimaal 1500 (tot 2000) m2 bedraagt, dit komt overeen met een koude vraag van minimaal 100 kW. KWO heeft werkt met twee bronnen waartussen energie wordt gerecycled, met het huis als tussenvorm. Het is van groot belang dat deze twee bronnen dus in evenwicht zijn en blijven. Bedrijven houden om deze reden via sensoren de temperatuur en werking in de gaten. KWO heeft voordat het de gewenste efficientie kan bereiken een opstarttijd nodig, dit verschilt uiteraard maar ligt zo rond de 1 a 2 jaar voordat het werkelijk aan de berekende behoefte zal voldoen. In principe zal het systeem na deze tijd een efficientie hebben van 500%, waarbij de het gebruik van energie wordt afgezet tegen de energiewinning.

Open Systeem Er zijn verschillende principes KWO, die elk hun voor en nadelen hebben. De eerste is een open systeem, waarbij in principe een doublettes (een koude en een warmte put) worden geslagen en in de zomer wordt koud grondwater opgepompt uit de koude bron, en wordt via een warmtewisselaar deze koude afgegeven aan de gebouwen. Het opgewarmde water wordt geinfiltreerd in de warme bron en kan in de winter weer worden opgepompt voor het verwarmen van de gebouwen. Dit systeem wordt voornamelijk toegepast bij grootschalige ontwikkelingen. Nadeel is dat het onttrekken van water de waterspiegel beinvloed waardoor plaatselijk fluctuaties kunnen optreden. Hiernaast is een vergunning vereist vanuit de provincie voor de onttrekking en infiltratie van grondwater (denk ook aan bacteriele vorming). Deze kan een tijdsbestek innemen van 7-9 maanden, na een uitvoerig (en kostbaar) bodem onderzoek. De koude bron zal ongeveer tussen de 8-9 graden aanleveren, de warmtebron schommelt tussen de 16 en 18 graden. Dit zijn dus opstart temperaturen die moeten worden bijgestaan door bijvoorbeeld een warmtepomp. Om rendabiliteit te garanderen wordt 65

figuur 2.28 KWO Open Systeem

figuur 2.29 KWO Gesloten Systeem

er uitgegaan van een minimaal te verwarmen/koelen totaal oppervlak van 10.000 vierkante meters. Ook de beschikbare ruimte is een belangrijke afweging, niet alleen moeten de putten diep geslagen worden, voor een grotere efficientie moeten deze bovendien ook een goed stuk uit elkaar, om te voorkomen dat de bronnen versmelten en er in beide putten nagenoeg dezelfde temperaturen overblijven in plaats van het grootst gewenste verschil. Gesloten Systeem Een gesloten systeem berust op vrijwel dezelfde werking als een open systeem, echter wordt er geen grondwater rondgepompt maar een mix van water en antivries (bijvoorbeeld glycol). Nadeel van dit systeem is dat de investeringskosten hoog zijn in verband met de hoeveelheid aan te leggen leidingen. Bij grote projecten is er bovendien vaak niet genoeg ruimte aanwezig voor al het leidingwerk. Wanneer de grens van 25 m3 water per uur dat verpompt moet worden is overschreden (ongeveer 60 woningen) is een open systeem vaak aantrekkelijker. Voordeel is dat er geen water uit de bodem wordt onttrokken waardoor er geen vergunning nodig is. Er is echter dus ook geen

controle en er dient gelet te worden op de volgende thema’s bij het toepassen van een gesloten systeem: afkoeling van de bodem, doorboring scheidende lagen (anders bij drijvende bouw), lekkage koelvloeistof, intereferentie met andere gebruikers of functies. Drijvend Drijvend KWO implementeren is lastig. Bij een gesloten systeem is het onzeker of het aan te leggen is doordat er vele leidingen onder het water moeten worden ingegraven in de bodem. In principe is het wel mogelijk een open systeem toe te passen onder het oppervlakte water, echter zal dit water niet heel diep mogen zijn in verband met het slaan van de putten, deze gaan tientallen meters diep de grond in. Een van de eisen is dat het systeem de grond in wordt geboord, om rendabiliteit te garaneren, het slaan van deze putten alleen kan tientallen tonnen kosten. Er wordt dus ook aangeraden de putten in de kade te slaan en deze met flexibele leidingen te koppelen aan de woningen. Dit haalt een van de speerpunten van de drijvende wijk enigszins weg, de mobiliteit van de woningen en het totaal worden op deze manier niet vergemakkelijkt. 67

figuur 2.30 Inbouw van capillaire buizen in een woonboot

Hiernaast wordt afgeraden een KWO toe te passen in woningbouw, tenzij het grote wijken bedraagd, dit zal dus aanzienlijk meer moeten zijn dan het huidige aantal van 25 woningen.

2.2.6

kan zo bij nieuwbouw goed geplaatst worden in onder andere wanden, vloeren en plafonds in de deklaag. In combinatie met een warmtepomp zou het systeem zelfs als een collector kunnen dienen, vergoten in het drijvende betoncasco (zie figuur 2.30).

Leidingwerk

Kosten [EUR/hh] Kosten [EUR/j] Levensduur Bedrijven

25 Clina; Hydro Systems Holland;

Grote warmteverliezen treden op in leidingwerk wanneer er verwarmd of gekoeld moet worden binneshuis. Vandaar dat het capillaire buissysteem ontwikkelt is door Clina en Hydrosystems Holland, en hierdoor de efficientie van onder andere warmtepompen en zonnecollectoren aanzienlijk kan stijgen, met zo’n 30-40%. De werking berust op een betere afgifte en verdeling van de leidingen die warmte transporteren. Het systeem van Clina is zeer dun en voegt nauwelijks toe aan de dikte van de muren. en 69

70000

60000

50000

40000 40.000 electriciteitskosten windside HE 200 Wp 30000

20000 20.000

10000 10.000

0 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2015

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2027

2029

2030

2031

2032

figuur 2.31 Overzicht kosten energievoorziening per huishouden

2033

2034

2035

2036

2037

2038

2039

2040

2.3 Energie

is te verklaren door het aankoop bedrag en de subsidie vanuit de overheid.

Water en Energie worden tezamen aangesloten, dit kost standaard zo’n 3000 Euro en per jaar wordt er 2.3.1.1 Photovoltaic cellen ongeveer 65 Euro in rekening gebracht voor vastrecht, Kosten [EUR/hh] 800-1200 voor het gebruik van de aansluiting. Kosten [EUR/j] 50 0.526 [EUR/kWh] De totaal lopende kosten van de verschillende Subsidie Levensduur 20-30 realistische opties zijn uiteengezet in figuur 2.31, 7-8 jaar hier is het kosten verloop te zien van 2009 tot 2040. Terugbetaaltijd 3-10 EUR/kWh Een prijsstijging voor electriciteit is meegenomen Extra Dimensies 1,700 x 0,920 x 0,050 van 2009 [0.265 EUR/kWh] tot 2040 [0.581], dit Eneco, Beldezon, is gedaan aan de hand van oude cijfers (40% stijging Bedrijven HomeEnergy, Pyro Solar, van 2000 tot 2008, CBS 2009). Bij de berekening is Rob Wink de subsidie vanuit de overheid voor wind en zonne 1200 voor 6 panelen energie tevens meegerekend. Voor elk onderdeel geldt Installatiekosten dat het vergeleken is met totale energievoorziening Zonnepanelen zijn de meest toegankelijke van een huishouden. Het hangt uiteraard af van de vorm van duurzame electriciteitswinning, ook hier grootte van het dak oppervlak en/of de ruimte voor hangt de orientatie en plaatsing samen met de een windturbine of dit haalbaar is. efficientie. Uit berekeningen volgt dat de panelen van Aan de hand van deze grafiek lijkt de zonnecel financieel het beste haalbaar te zijn, de daling in kosten HomeEnergy de beste prijs/opbrengst verhouding hanteren, daarbij komt dat HomeEnergy zeer graag 71

figuur 2.32 Smart Energy Glass van Peer+

betrokken wil zijn bij de drijvende wijk en hiervoor kortingen hanteert. Deze panelen hebben een gemiddelde opbrengst per paneel tussen de 140 en 170 kWh per jaar. Wanneer hogere efficienties gehanteerd worden zal de prijs significant stijgen en procentueel niet in verhouding staan met de efficientietoename. In ontwikkelingsfase liggen alternatieven voor huidige PV-cellen, PUM (“metal wrap through”) zonnecellen, thin film cellen en PV-folies , die onder andere worden ontwikkeld door 3M, Henkel, Dow, Sica, Intercol en Jowat. De vooruitzichten van dergelijke systemen zijn zeer goed en bieden deze oplossingen een aantal belangrijke voordelen ten opzichte van normale PV cellen, echter nog in de ontwikkelingsfase, uiteraard dienen deze systemen nauwgezet gevolgd te worden in de nabije toekomst.

2.3.1.2 Smart Energy Glass Kosten [EUR/] Subsidie Extra Dimensies Bedrijven

4000 0.526 [EUR/kWh] 400 EUR/kWh 0.5 x 1 m maximaal Peer+, MIT

Smart Energy Glass is een vorm van energiewinning dat werkt door de reflectie van lichtstralen binnen bepaalde soorten glas. Door een interne reflectie binnen het glas bereikt de zonnestraal na een aantal weerkaatsingen de rand van het glas (het raamwerk) en dit fungeert meteen als energie opvang. De maximale afmetingen die het Nederlandse bedrijf op dit moment kan leveren zijn 0.5 bij 1 meter per raam inclusief raamwerk.

73

figuur 2.33 ARI-450 Windturbine

figuur 2.34 Windside 4B windturbine

Toekomstvoorspellingen (begin 2010) gaan uit van een groter maximaal raam oppervlak van 1.2 bij 2.4 meter, de opbrengst van dit vernieuwde systeem zal rond de 40W liggen (in plaats van de huidige 20W), en levert dus per jaar rond de 100 kWh op bij goede plaatsing. Dit nieuwe systeem zal rond de 1500 Euro gaan kosten waardoor de prijs per Watt daalt naar rond de 14 Euro, een aanzienlijke afname dus.

2.3.2

Windgeneratoren

Kosten [EUR/molen] 500 - 4000 Kosten [EUR/j] gemiddeld hoog Subsidie 0.118 [EUR/kWh] Levensduur 15 jaar Extra 10 - 40 EUR/kWh Dimensies 0.5 x 1 m maximaal Bedrijven Turby, HomeEnergy, Een ander leuk voordeel dat het raamwerk van Ari Renewable Energy co, Peer+ levert is de mogelijkheid tot het ‘dimmen’ van Rob Wink, Sunflower de ramen, hierdoor neemt de opbrengst toe omdat er meer licht geblokkeerd wordt. De standaard kleine turbines die geleverd

worden, met een propellor zijn getest in Zeeland, Nederland, deze test wees uit dat de beloofde opbrengst van de windgeneratoren vele malen hoger lag dan de werklijke opbrengst. Er werd ongeveer 20% van de beloofde energie ook werkelijk gegenereerd. Het blijkt uit de tests dat de opgewekte energie praktisch evenredig is met de diameter van het rotorblad. Verder is er volgens deze tests een constant onderhoud nodig, wat vrij kostig is. Een ander nadeel is het feit dat de turbines een opstart snelheid nodig hebben en hierbij gebruik maken van electriciteit, 75

bovendien is het bereik van de rotor vaak vanaf 6 m/s windsnelheid, bij lage snelheden kost het meer energie het geheel te laten draaien dan het oplevert. Uiteraard zit er ook een maximum aan de snelheid waarmee de rotor kan draaien, om slijtage en gevaar te voorkomen, deze ligt vaak vrij laag bij de kleine windturbines, dit betekent dat het of moet worden uitgeschakeld of moet worden afgeremd. Respectievelijk levert dit dus geen energie, ofwel kost het energie om af te remmen.

generator in het horizontale vlak ligt, en de turbine niet de vorm heeft van een propellor, maar juist een vertikale cylindrische. Dit brengt een aantal voordelen met zich mee, ten eerste heeft de turbine een zeer lage opstart snelheid, namelijk 1,5 m/s. Ten tweede kent de turbine door zijn vorm en zelf-lubrication geen maximum windsnelheid. Daarnaast is het mogelijk een eigen ontwerp te integreren en doodt het geen rondvliegende vogels omdat de vorm altijd optisch hetzelfde is. Een enkele Windside turbine De beste prijs/opbrengst verhouding van een kan het vermogen leveren dat nodig is voor een standaard windturbine is gevonden in de ARI-450, geheel huishouden volgens eigen zeggen. Toch is de dit is een zeer kleine windturbine (1.4 meter rotor aanschaf van de grootste turbines vrij duur (30.000diameter) en levert 11,25 EUR/kWh. Om een woning 40.000 Euro) maar de prijs per kWh is relatief gezien van 2-3 mensen te voorzien van de totale energie laag (15 Eur/Kwh). Toch, aangezien het veel minder behoefte zijn er bijna 80 stuks voor nodig en zal dit horizonvervuiling veroorzaakt is dit een van de betere ongeveer 40.000 Euro kosten. Uiteraard zal dit een opties op het gebied van windenergie voorzieningen. groot deel horizonvervuiling met zich mee brengen. Er is echter een turbine die ontsnapt is aan de tests in Zeeland, maar uitvoerig is getest in onder andere Japan en Noorwegen, waar de turbine zeer goede opbrengsten heeft laten zien. De Windside turbine is op een dusdanige manier gebouwd dat de

2.3.3

Waterenergie

Bedrijven

Statkraft Osmotic Power

Water energie kan alleen gunstig zijn wanneer er een hoogte verschil gecreëerd kan worden (hydropower), ofwel een aanloop van enerzijds zout en anderzijds zoetwater (osmotische energie). Deze laatstgenoemde techniek is echter nog in de ontwikkelingsfase en zal op dit moment niet veel toevoegen aan de DNE. Echter kan in de toekomst bij drijvende verstedelijking rond bijvoorbeeld de Wadden dit een interessante uitkomst bieden (zie figuur 2.35)

figuur 2.35 Statkraft Osmotic Power

77

figuur 2.36 Nonolet werkingsprincipe

2.4

Niet Verder Beschouwd

Een aantal aspecten voor het duurzame huis zijn niet verder in de totaal beschouwing mee genomen. Nonolet Een ervan is de Nonolet, dit is een toilet waar niet dient te worden doorgespoeld maar te worden ‘aangestampt’. Het is een zeer duurzaam principe maar uitgerust voor een andere doelgroep wil de DNE kunnen blijven concurreren met bestaande woningbouw. In het toilet, ontwikkeld door de Twaalf Ambachten, worden fecaliën opgevangen en bewaard in een biologisch afbreekbare zak, deze moet worden dichtgeknoopt en weggegooid op zijn tijd (40 tot 60 keer gebruik van het toilet). Geel water stroomt er als het ware langs en kan worden gefilterd door bijvoorbeeld het gebruiken van een helofytenfilter of een andere vorm van zuivering. Deze zuivering wordt op deze manier veel minder belast en kan hierdoor wordt de capaciteitsvraag van een zuiveringsysteem tot ongeveer een derde worden verminderd.

Isolatie Isolatie kan op verschillende manieren, ook bieden groene daken hierin een uitkomst. Echter dient de draagconstructie hier vooraf op berekend te zijn. Het verdikken van de groene isolatielaag heeft meer nut, echter brengt dit veel topzwaar gewicht met zich mee, hierdoor verplaatst het zwaartepunt van het totale huis zich naar boven, en komt er aanzienlijk meer druk vanuit boven de woning. Als laatste brengen groene daken kosten met zich mee voor onderhoud, maar het aanleggen ervan wordt binnen gemeentes vaak vergoed. Er zijn drie vooraf bepaalde verschillen die bijvoorbeeld binnen de gemeente Rotterdam tot verschillende vergoedingen leiden; [1] groendak ) (vegetatielaag), [2] extensief groendak (mossen, vetplanten, kruiden en gewassen) met een gemiddeld gewicht van 20 tot 200 Kg/m2 en [3] intensief groendak, vergelijkbaar met een tuin op de grond en weegt al snel 300 tot 1500 Kg/m2. Om een subsidie te krijgen moet er minimaal 40 m2 beschikbaar worden gesteld aan het aanleggen van een groene daken dat minimaal 15 L/m2 regenwater vasthoud/vertraagd. Per vierkante meter kan er particulier zo’n 25 Euro worden verkregen. 79

Daglichtkokers Daglichtkokers zijn een natuurlijke vorm van verlichting die via spiegels het zonlicht naar ruimtes binnen het huis verplaatsen. Deze installaties zijn niet heel praktisch en tevens ook minder mooi, en kosten 700 Euro. Toch is het effect wat hiermee gecreëerd kan worden zeer aantrekkelijk tenzij het licht van buiten grauw en grijs is, dan kan het onprettig en fel licht zijn van binnen.

figuur 2.31 Daglichtkoker werkingsprincipe

LED LED verlichting is een van de duurzaamste manieren van verlichten, echter kan het licht van de LED als onaantrekkelijk worden ervaren omdat het vaak een gerichte bundel is, dus niet diffuus is zoals een gloeilamp. Uiteraard zijn hiervoor vele oplossingen. Verder heeft het gebruik van LED behalver de kosten andere voordelen. Wanneer het als verlichting voor binnen en buitenshuis gebruikt wordt trekt het minder insecten aan, aangezien het licht wat van de LED komt koud is. Verder kan er bijvoorbeeld groen of blauw LED licht gebruikt worden voor de buiten verlichting zodat vogels, die het minst gevoelig zijn voor deze golflengte, niet worden aangetrokken

ofwel afgeleid, en zo wel hun routes kunnen vinden (dit wordt door natuurbescherming als een serieus probleem aangedragen). Het aantrekken van vogels kan leuk zijn, maar de schade en hygiënische gevolgen die het voor vogels en het onderhoud van de DNE met zich mee brengen zijn andere aspecten om over na te denken. Koken Om te kunnen koken zonder gas zijn er twee verschillende alternatieven, elektrisch en inductie koken. Beide bieden verschillende voor en nadelen, bijvoorbeeld elektrische kookplaten zijn goedkoper, maar warmen langzaam op en koelen idem af. Inductie geeft een beter kookgevoel volgens de experts maar is duurder. Verder kan er altijd naar de magnetron worden gegrepen. Lichtgewicht Ook lichtgewicht bouwen heeft een grote toegevoegde waarde bij het ontwerp van een drijvend huis, hierdoor kan onder andere het drijflichaam optimaal gedimensioneerd worden, en kan het zwaartepunt laagg gehouden worden.ASCONontwerp

bedenkt en fabriceerd in samenwerking met andere partijen slimme, lichtgewichte oplossingen voor gevel. Dit wordt op dit moment voornamelijk gebruikt bij renovatie maar ASCON was wel geinteresseerd dit in nieuwbouw toe te passen. Het lichtgewicht bouwen is gebaseerd op het verspreid toepassen van EPS. Voor verdieping vloeren in de DNE kan ook gedacht worden aan keyzerbouwtechniek, die een lichtgewicht betonnen vloer hebben ontwikkeld. Subsidies Verder zijn er vanaf juli 2009 nieuwe subsidie mogelijkheden toegezegd door de minister van Wonen, Wijken en Integratie. Deze subsidies gelden onder meer voor HR++ glas, energiezuinig advies op maat, BTW aantallen gaan omlaag voor isolatie materiaal en als laatste komt er een overheidsgarantie die het lenen bij een bank voor energiebesparende maatregelen goedkoper moeten maken.

81

figuur 3.1 Almere Masterplan, buitendijkse uitbreiding

3 Kansen

Ecologische Systeem (TBES) waarin een overmaat aan nieuwe natuurwaarde gecreëerd kan worden die ruimte biedt voor ontwikkelingen aan de oevers en 3.1 Almere Schaalsprong 2030 in het water. Almere zal zich dusdanig focussen op De westelijke uitbreiding van Almere Pampus het combineren van ecologische en economische staat sinds 26 Augustus 2006 op de planning, en het belangen. plan dient als bouwsteen voor de besluitvorming van In het masterplan worden de opties [1] Almere Schaalsprong in 2009 door de overheden Almere en Amsterdam, het Gemeenschappelijk binnendijks klein, [2] binnendijks groot en een Ontwikkelingsbedrijf namens het Rijk, de provincie [3] buitendijkse uitbreiding beschreven. De Flevoland en het waterschap Zuiderzeeland. Het laatstgenoemde optie brengt voor Almere de grootste masterplan bestaat uit drie beschrijvingen van kansen, maar ook de hoogste investeringen met verschillende opties, waarin het aantal aan te leggen zich mee. Hiernaast is deze laatste optie een ideale gelegenheid om de Drijvende Nuts Eenheid te woningen varieert tussen de 13.500 en 40.000. Het doel van de uitbreiding is niet alleen implementeren. een antwoord op de groeiende vraag naar nieuwe woningen, maar is ook een antwoord hoe kwaliteit Speerpunten voor Almere Schaalsprong: en innovativiteit kan worden toegevoegd aan de > Almere wil een integraal onderdeel worden van bestaande stad. De Metropoolregio Amsterdam, de Metropoolregio Amsterdam, met een sterkere waar Almere deel uit maakt, wil haar internationaal onderlinge wisselwerking wat kan leiden tot wederzijds vestigingsmilieu versterken. Almere wil dit invullen profijt. met goed bereikbare en aantrekkelijke woonmilieus, > Wat maakt Almere tot een duurzame en complete de verbinding met Amsterdam versterken en het stad van de 21e eeuw; over welke hoogstedelijke vroegtijdig implementeren van het Toekomstbestendig voorzieningen, plekken en kwaliteiten beschikt een 83

figuur 3.2 Almere Pampus

stad van 350.000 inwoners? > Almere is met Amsterdam verbonden via een navelstreng: de route over de Hollandse brug. Hoe kan de stad zich van die eenzijdige afhankelijkheid verlossen en op robuuste wijze worden opgenomen in het infrastructurele netwerk van de metropoolregio? > Almere’s kustlijn is nog steeds ontworpen op de oude plannen voor inpoldering van de Markerwaard. Sinds de plannen zijn verlaten bleef het gebied in een functioneel vacuüm achter en het Markermeer/IJmeer raakte ecologisch in het slop. Ingrepen kunnen het gebied landschappelijk een nieuwe eindbestemming geven, rekeninghoudend met de recreatiebehoefte van de inwoners van de metropoolregio.

vestigingsmilieus; > Synergie tussen stad, landschap en natuur; > Structurele versterking van de economie en concurrentiekracht van de Metropoolregio Amsterdam; > Het opnemen van Almere in een robuust, regionaal infrastructuurnetwerk; > Een goed evenwicht tussen maatschappelijke baten en acceptabele ontwikkelingskosten; > Het streven naar een duurzame stad, zoals verwoord in de Almere Principles;

Drijvende bouw is een zodanig goede optie die binnen alle drie de beleidsopties van de schaalsprong zou kunnen vallen. Uiteraard is de buitendijkse uitbreiding de meest interessante, tevens omdat hier Bouwstenen voor besluitvorming Almere wil in de komende twintig jaar totaal 60.000 werkelijk budget opzij wordt gezet voor het drijvend woningen plaatsen en 100.000 arbeidsplaatsen bouwen. Zoals gezegd is dit echter de grootste creëren. Almere Pampus vormt in dit opzicht dus een investering. Almere zal zich dan landelijk bij de deel van de totaal plannen van de Schaalsprong, en Metropoolregio kunnen laten voegen, en bovendien is afhankelijk van de Ontwikkelingsstrategie Almere- Almere internationaal aanzien verschaffen. Bij de Oost. Bij deze totaal afweging dienen een aantal binnendijkse plannen liggen er overigens ook genoeg opties om Almere op de kaart te zetten als duurzame factoren in acht genomen te worden; > Toevoegen van nieuwe attractieve woon- en stad met de DNE,bijvoorbeeld in het Homeruskwartier 85

figuur 3.3 Almere Homeruskwartier

wat anno 2009 sterk aan het veranderen is, duurzaam 06 - 303 627 25 wordt ingericht en als speerpunt zal dienen voor de [email protected] combinatie werken en wonen.

Adri Duivesteijn

Voor meer informatie zie de beleidsstukken Almere PvdA wethouder Ruimtelijke Ordening en Wonen in Schaalsprong 2040, Almere Masterplan, Almere Almere Principles en Metropoolregio Amsterdam. Bereikbaar via Yoli Fiene [email protected] Goed onderbouwd, noem Plassterk, Cohen, en Ties 3.1.2 De Betrokkenen Rijcken

Arie Willem Bijl

Initiatiefnemer van Floating Life Almere Pampus De Fantasie 2, 1324 HZ Almere 036 - 540 90 93 06 - 515 84 969 E-mail : [email protected] Contactpersonen via Henk Martens

Jacqueline Tellinga

Projectmanagementbureau van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling gemeent Almere 036 - 52 77 239

Henk Meijer

Directeur Almere Schaalsprong 2030 06 - 129 96 958 [email protected]

Maarten Janssen

Amvest; belegger kustzone Almere Poort De Entree 43, 1101 BH Amsterdam ZO [email protected]

87

figuur 3.4 Leiden Langegracht

3.2 Leiden

bereikbaarheid,persoonlijk (auto-)transport binnen,en naar de stad blijkt moeilijk te combineren voornamelijk De gemeente Leiden biedt veel kansen voor door een gebrek aan goede parkeergelegendheden in drijvende bouw, misschien niet direct voor de DNE, de oude stadskern. maar wel voor bijvoorbeeld drijvend parkeren en Leiden is een stabiele stad maar wil zich andere oplossingen. Leiden heeft veel water, grachten, graag ontwikkelen en meer aanzicht vergaren binnen rivieren en meertjes waar al woonboten en arken liggen. Bovendien is er behoefte aan vernieuwing in de Randstad, hierdoor kunnen dergelijke drijvende verband met de ambitie als aantrekkelijke grote stad, pojecten een speerpunt vormen voor de stedelijke ontwikkeling. Hiernaast vormt duurzaamheid een ook voor toerisme, te profileren. sleutelbegrip in het beleid van Leiden. De interesse Er is in Leiden regelmatig overlast van van Rotterdam, Almere en Amsterdam, en van overstromend water door regenval en uit rioleringen, minister Plassterk moet zeker niet vergeten worden gedeeltelijk komt dit omdat de waterwegen zoals de in de aanschrijving. Langegracht jaren geleden zijn dichtgebouwd en het water niet meer goed kan ontsnappen. De overlast komt voornamelijk uit in Noord, wat vergeleken bij de rest van Leiden achterstandswijken zijn en waar de gemeente verandering in heeft gebracht door riolering te vernieuwen. Bij stijgende zee spiegel is waterlast echter opnieuw een knelpunt, delen van Leiden liggen laag.

Verder kampt Leiden met het probleem van

3.2.2

De Betrokkenen

Gerda van den Berg

Wethouder Financien 071 - 5165017 [email protected]

Annette Martens 89

figuur 3.4 Amsterdam, IJmeer

Clustermanager GGDHM/Hara 071 - 5233209 [email protected]

3.2 Amsterdam 3.3 Rotterdam

91

Appendix 2.1 Watercycli 2.1.1 Afvalwater 2.1.1.1 (Grijs-)water Ecoplay

contactpersoon telefoon mobiel website

Don Platteel +31 (0) 294 26 43 11 06 113 97 398 www.ecoplay.nl

> 30% rioolbesparing > douche + bad -> wc > douche + bad aparte leidingen > 2 systemen samen 1400 Euro > warmtewisselaar + 500 Euro > pomp 3s effectief per spoeling, 250 W > levensduur 38 jaar

AST flexibele badkamer contactpersoon telefoon email website

Robert Leenderts 0165-322805 [email protected] www.ast-ip.nl

2.1.1.2 Individuele Behandeling Afvalwater (I.B.A.) Amfitech

contactpersoon telefoon mobiel email website

Jan Boele de Jong +31 (0)513 54 10 22 +31 (0)6 27 27 05 20 [email protected] www.amfitech.nl

> er moet van boven bij kunnen > diepgang 1.10 tot 1.50 m > verbruik 0.3-0.4 kWh per dag > geen voorbehandeling > alleen secundair slib > “vakantieknop” > inclusief onderhoudscontract

> nooit bij slaapkamer > positioneren uit de “wind” ? zo min mogelijk door het water (ivm ijs) > 6600 Euro inclusief + 300 Euro scharnieren > drijvend 10 I.E. 10.000 Euro > gewoon 10 I.E. 4600 Euro + 1000 Euro maatwerk > onderhoud 300 Euro per jaar > 10 cm boven waterlijn, tilt 300-400 Kg > grote capaciteit kan worden opgevangen in opslagtank, en met pulssysteem naar kleine IBA worden “gestuurd”. > buffertank voor 60.000 L//d = 500-700 Euro > pulspauze systeem > gewoon aansluiten op 10 I.E. IBA > 1 m doorsnee cylinder >

BioRock

telefoon website

+49 (0) 4953 - 922658 www.biorock.com

2.1.1.3 Helofytensystemen Ecofyt

contactpersoon Frank van Dien telefoon 0499-550328 mobiel 0622499185 email [email protected] website www.helofytenfilter.nl > 3/5 m2 per persoon -> 168 tot 280 m2 25 woningen. > strikte regels waterschap > 50 - 100 lozingen -> meer dan 1500 m van riool > 100-200 lozingen -> 3 km van riool > geen lozing is geen regelgeving > voor 16 personen ongeveer 192 ton gewicht > 2.2 ton per m2 ? septic tank 5000L > controle nitraat gehalte > zand op locatie 20 Euro/m3 > grind op locatie 40 Euro/m3 > BIMS (lichtgewicht “zand”) 160 Euro/m3 > BIMS scheelt ton per m3 (dichtheid 0.6) > 60 cm vrijboord > 1.20 m diep > nooit golfinslag

93

> 2 weken niet gebruik, is werking niet betrouwbaar meer > alleen al Helofyten 16 personen 8500 Euro

Killian Water

contactpersoon telefoon email website

Gerrit Box 0317-426 436 [email protected] www.kilianwater.nl

> 3-4 kW/u verbruik > 10 kW/u bij volle belasting

2.1.1.5 Flexibele Koppeling Riolering waterbeheer

contactpersoon telefoon

Rob van Kooten 010 2935280

2.1.1.4 Membrane Bioreactor 2.1.1.6 Andere Systemen Technisch Bureau Hamar System Logisticon

contactpersoon telefoon email website

Klaas Alblas +31(0)184 608260 [email protected] www.logisticon.com

> vrij verval fecalien noodzakelijk > 150.000 Euro kosten systeem voor 25 woningen > 2.5 m bak diepte > capaciteit 2 m3 per dag

CC Toilet/GFT Toilet telefoon 0317-426 436 mobiel 06 45295894 email [email protected] website www.composttoilet.nl

Multivis Waterbehandeling B.V. Septic Tanks contactpersoon telefoon email

J. Meindersman +31 (0) 594 516748 [email protected]

website

www.multivis.nl

2.1.2 Drinkwater

2.1.2.2 Stand Alone Waterbox

2.1.2.1 Electrolyse & Keramische 2.1.2.3 Nanofiltratie Lenntech Filters BrightSpark

contactpersoon technisch telefoon email website

Swancis de Vries Maurice Tax 0513-419119 [email protected] www.brightspark.nl

> CTGB Electrolyse > 50 mg chlorine in oppervlaktewater overal in NL (benodigdheid van systemen) > oppervlaktewater -> drinkwater afh van onderzoek met VITENS, haalbaar binnen een jaar > ipv voetpomp, 220 V 0.3 bar pompje > MWM weegt 20 Kg > 600 L water = 590 drinkwater

telefoon email website

Auxill B.V.

contactpersoon telefoon mobiel

Lubron

contactpersoon telefoon email website

015-26.10.900 [email protected] www.lennyech.com Tom Wotterink 0314-391706 06-51452859 R. Fikri 0162 426931 [email protected] lubronwaterbehandeling.nl

> voorbehandeling noodzakelijk > inputwater alleen nog ijzers, mangaan.

95

> doorstroomcapaciteit 400-500 L/uur, 10 m3/uur > 40.000 - 50.000 Euro compressoren > pompen + leidingen 10.000 Euro > reinwaterkelder van 20m3 per woning

2.1.2.4 Omgekeerde Osmose Hatenboer

contactpersoon telefoon email website

Guille Heijnen 010 - 409 12 00 [email protected] www.hatenboer-water.com

> voornamelijk toepasbaar voor industriele toepassingen. > niet als alleen staand systeem

2.1.2.5 Andere systemen Aquamar

telefoon email website

0527688336 [email protected] www.aquamar.nl

> UV behandeling oppervlaktewater, onder andere toegepast in schepen. > waterkwaliteit wordt voor 20% gezuiverd. > altijd eerst aerobe filtratie of destilatie voor UV kan worden toegepast. > kosten meer dan 10.000 Euro, > laag verbruik (1kW). > 500-600 L tank inhoud per huishouden.

2.1.2.6 Waterkwaliteitscontrole & advies Eurofin

contactpersoon adviseur telefoon mobiel email website

Gerben Feikens Lodewijk van Leengoed +31 (0)342 426 300 06 5 1003 401 (Leengoed) [email protected] www.eurofin.nl

> 1 keer per maand controle > 5300 Euro eerste jaar > 1500-1800 Euro daaropvolgende jaren

> adviseur over water

Waterbeheer

contactpersoon telefoon mobiel email website

Rob van Kooten 010 293 52 80 06 5 1003 401 [email protected] www.eurofin.nl

> referentienummer VROM: 3294 > dossier afvalwater http://www.vrom.nl/pagina. html?id=7759&term=afvalwater > dossier drinkwater http://www.vrom.nl/pagina. html?id=7766&term=drinkwater

97

2.2 Warmte 2.2.1

Remaha

Warmtekrachtkoppeling Kleinschalig

telefoon website

Mini-Wkk

telefoon email website

2.2.2

(055) 549 69 00. www.remeha.n +31 616 425743 [email protected] www.mini-wkk.nl

Warmtepompen

Eurowarmtepompen contactpersoon telefoon mobiel email website contactpersoon DE email

Pieter Thiele 020 664 22 80 06 497 20 353 [email protected] www.eurowarmte.nl Dierk Wagenschein [email protected]

telefoon

+49 3843 2279 323

> afmetingen 0.74 x 0.74 x 1.5 m > 80 W / m2 > elk halfjaar filter schoonmaken > constante temperatuur van 6 graden, ook in winter > bij gebruik van buitenwater wordt warmtewisselaar aangeraden tegen verstoppingen > kortingen: 20% bij contante aankoop voor eigen klant, Groothandel 30%, indien groothandel functie. Groothandel-Groeplid 35% Projectkorting = 37% > 1 warmtepomp voor 25 woningen wordt duurder ivm transportleidingen

Nordic Europe telefoon email website

(+31) 10 242 00 81 [email protected] www.nordic-europe.com

> rond 6 meter van de meest gebruikte tap > electrisch systeem > 4-6 kW vermogen

> 30.000 tot 40.000 GJ per jaar verwarming > kosten 4000 Euro > inclusief warmtapwater vat > warmtewisselaars > 150-200 L per woning

2.2.3

Zonnecollectoren

Home Energy contactpersoon telefoon mobiel website

Steven van der Waerden +31 23 5580022 +31615239517 www.homeenergy.nl

> 16 buizen 8.64 GJ/jaar > 3000 Euro, exl boiler, exlusief btw > 350-370 m3 gas besparing > hageltest overleefd

Solar2All

contactpersoon telefoon mobiel

Rutger Smits +31 46 4521711 +31 611014600

email website

[email protected] www.solar2all.com

> 8 m3 gas besparing per buis per jaar > duurzame collector > bereik 30 tot 60 graden > GJ is geen goed vergelijkingsgetal > opbrengst limburg, 10 kWh/m2 > 40 buizen 4 personen, 300 L boilervat > 30 buizen 3 personen, 250 L boilervat > +/- 45 graden orientatie van zuid meeste opbrengst > kortingen 20%

2.2.4

Bio CV

Home Energy contactpersoon telefoon mobiel website

Steven van der Waerden +31 23 5580022 +31615239517 www.homeenergy.nl

> BioCV in 10, 20, 30, 45 en 60 kW > ongeveer 10.000 Euro > wormwiel overbrenging van pellets naar cv

99

> opslag pellets

2.3 Energie

2.2.5

2.3.1.1 Photovoltaic cellen

Hydreco

Koude/Warmte Opslag

contactpersoon telefoon mobiel email website

2.2.6 Clina

Rutger Smits 0765727730 0633957047 [email protected] www.hydreco.nl

Leidingwerk

contactpersoon telefoon email website

Miel Jetten +492408709966 [email protected] www.clina.eu

Home Energy contactpersoon telefoon mobiel website

Steven van der Waerden +31 23 5580022 +31615239517 www.homeenergy.nl

> 200 W -> factor 0.85 is ongeveer jaarlijkse opbrengst in kWh. > 20 panelen per huis = 19.000 Euro

Superwind

contactpersoon telefoon email website

Rob Wink +31 647978643 [email protected] www.robwink.nl

2.3.1.2 Smart Energy Glass contactpersoon

Teun Wagenaar

telefoon mobiel email website

+31 (0)40 247 3426 +31 (0)6 1230 1120 [email protected] www.peerplus.nl

> vroeg stadium van product ontwikkeling > 20 Wpiek per m2 > verwachtingen 40 W/piek m2 > max afmetingen 0.5 x 1 m > verwachtingen 1.22 x 2.44 m > 4000 Euro per m2 > verwachting 1500 per m2

2.3.2

Windgeneratoren

Home Energy contactpersoon telefoon mobiel website

Steven van der Waerden +31 23 5580022 +31615239517 www.homeenergy.nl

Windside (FIN) SET energie & tractie (NL)

contactpersoon Wim Stevenhagen telefoon (0492)523008 email [email protected] website www.windside.com www.oypo.nl/wimstevenhagen > 750 kWh per m2 > 3500 kWh voor Windside 4B > 5 m blad, op 15 m hoogte > geluidsloos > range 1.5 m/s tot 40 m/s > 15 x 7 jaar levensduur > kogellagers > 40 jaar levensduur > 2 tot 6 mnd levertijd > geen schade aan vogels

Superwind

contactpersoon telefoon email website

Rob Wink +31 647978643 [email protected] www.robwink.nl 101

2.3.3

Statkraft

Waterenergie

contactpersoon telefoon website

Erik Skilhagen +47 24 06 72 09 www.statkraft.com

> een paar jaar te vroeg voor implementatie > tussen rivier en zee > voor 1000 W benodigd: > 1 m3 /s vers water > 2 m3 / s zout water > 130 - 150 L / s water van rivier > om 7-10 jaar membraan vervangen > membraan 1/3 van de totale kosten > 1500 Euro / MWh



Minimale Afmetingen Ruimtes

tuin dakterras woonkamer wc keuken badkamer badkamer incl wc slaapkamer kelder/systemen opslag

[5 m2] 1.8 (b) x 2.6 (h) [1.6 m2] 0.8 (b) x 2.3 (h) [2.6 m2] 0.8 (b) x 2.3 (h)

103