IN M E M O R I A M .
2
JOHANNES BOSBOOM 18 Februari 1817—14 September 1891 DOOR
P.
A.
N.
Boele
VAN
HENSBROEK
AMSTERDAM UITGEVERS-MAATSCHAPPY 1891.
,, E L S E V I E R
"
E e n Boerendeel, houtgravure naar de aquarel van den meester i n het bezit van den H e e r T . Mesdag K z n . te ScheveniDgen.
JOHANNES
Het van
was
in
Maart
letterkundigen
en
1887. van
BOSBOOM.
De Haagsche
s c h i l d e r s b e n t met h a r e n
andere beminnaars
aanhang
v a n w a t s c h o o n i s , de l e d e n
v a n P u l c h r i S t u d i o , h a d d e n h u n t e m p e l n o g i n dat oude H o f j e v a n N i e u w k o o p
2
JOHANNES
op
de
Prinsengracht,
waar
BOSBOOM.
zij z o o vele j a r e n h u n n e o n v e r g e t e l i j k e
h a d d e n g e v i e r d ; het „ H o f j e " , w a a r v a n S a m . V e r v e e r eens b e w e e r d e , moeielijker
was
daar
entree
te h e b b e n
feesten dat het
dan
a a n het H o f . H e l a a s , het z o u
zijn
houten
spoedig verlaten worden. In
het
koepelzaaltje
daarboven,
met
z o l d e r i n g , zijn
fraaien
s c h o o r s t e e n , z i j n e w a n d e n v e r s i e r d m e t t e e k e n i n g e n en schetsen v a n P u l c h r i ' s
leden,
was
het
altijd in-gezellig, maar op den a v o n d , waarvan ik
spreek,
h a d die r u i m t e een b i j z o n d e r feestelijk a a n z i e n . I n de h o e k e n s t o n d e n g r o o t e aanrechttafels,
w a a r o p de h e e r l i j k s t e stillevens v a n w i l d en gevogelte i n n a t u r a
JOHANNES
waren
aangebracht,
d i e aan De
waren
3
stillevens m e t p a u w e n en f a z a n t e n , met b l a n k e z w a n e n ,
de g r o o t e
muren
BOSBOOM.
s c h i l d e r i j v a n W e e n i x i n het M a u r i t s h u i s deden d e n k e n . bedekt
met
t a p i j t s c h i l d e r i j e n naar de o u d e , v r o o l i j k e H o l l a n d s c h e meesters. Het
geheel
landsch
had
een o u d - h o l -
aanzien.
Zóo
omtrent
moet de feestzaal v a n het A m sterdamsche Sint-Lukasgilde i n den
Sint-Joris
Doelen
er h e b -
b e n u i t g e z i e n , t o e n d a a r o p 21 O c t o b e r 1653 V o n d e l w e r d gev i e r d en g e k r o o n d . Daar hoofd
i n P u l c h r i zat a a n van
krachtig
den
het
disch ook
grijsaard,
een
omstuwd
d o o r de meesters v a n de g r o o t e Hollandsche heden, reeks
school
van
het
i n het b i j z i j n v a n een v a n v r i e n d e n en b e w o n -
deraars. D i e m a n was J a n
Bos-
b o o m . P u l c h r i vierde Bosboom's zeventigsten jaardag artistieke
praal,
m e t a l de
die
het
aan
z i j n e feesten weet b i j te z e t t e n , met
a l de
oprechte
opgewon-
d e n h e i d , die een m a n als B o s b o o m i n de h a r t e n v a n k u n s t e naars
wekken
eensklaps
in
schilderde,
kan. de
D a a r w e r d getoast en gefeest; d a a r v e r t o o n d e z i c h o o k
geopende
t e r w i j l een
deur
zacht
een
koraal
kerk, zich
zooals
deed
Bosboom
er
zoovelen
h o o r e n . H e t was eene d i e p -
gevoelde , eerbiedige h u l d e , die niet alleen d e n k u n s t e n a a r t r a n e n i n de o o g e n dreef. D a a r s p r a k eenige o o g e n b l i k k e n later de geest v a n d e n heer v. N i e u w k o o p zijn afscheidsgroet;
en t o e n het u u r k w a m , dat B o s b o o m v a n scheiden
s p r a k , besloot m e n h e m n a a r huis te g e l e i d e n . O p , o m en a c h t e r het r i j t u i g van
den
meester
schaarden
zich
Pulchri's leden,
en
chineesche l a m p i o n s t o o g — een e e n i g s c h o u w s p e l — d o o r de h o o f d s t r a t e n d e r s t a d n a a r B o s b o o m ' s Die
hulde,
i n éen o o g w e n k g e w e k t
roerende u i t i n g v a n g e n e g e n h e i d ,
met
flambouwen
de o p g e w o n d e n
woning.
en g e b a a r d ,
was de e e n v o u d i g e
w i e n k u n s t ter h a r t e g a a t , k e n t h e m bijna
werd
op
onafgebroken,
18 daar
Hagenaar,
niet?
F e b r u a r i 1817 geleefd,
maar
die e l k e e n , die B o s b o o m p e r s o o n l i j k k e n t ,
bezielt v o o r d e n m a n m e t z i j n g r o o t en z i j n g o e d h a r t . E n w e l k e Bosboom
en
schare
te ' s - G r a v e n h a g e
g e b o r e n en
éen der b e r o e m d e m a n n e n , en w a t
heeft, voor
4
JOHANNES
den
tijdgenoot
oude
meer
Gravenstad.
BOSBOOM.
z e g t , een der meest s y m p a t h i e k e p e r s o o n l i j k h e d e n
H i j heeft
heel het l e v e n v a n z i j n v o l k medegeleefd
_
r e n d e vele j a r e n , en alles belangrijk,
groot
was
nagetrild
heeft
en
der
geduwat
schoon in
zijn
h a r t . H i j heeft v o r s t e n zien heers c h e n en zien s t e r v e n ; h i j heeft o n t e l b a r e m i n i s t e r s zien k o m e n en
zien
nen
gaan;
zien
hij
heeft
bekend
man-
worden
en
h u n n e g l o r i e zien t a n e n . E n h i j staat
daar
zwakt, ging, zal
nog,
met dat
en
bijna
onver-
de i n n i g e o v e r t u i hij
dat
allen
zijn
overleven
naam n o g zal
worden
genoemd
als
de echo
van
de
meesten
der
anderen
zal
zijn
weggestorven,
Bosboom
weet,
schoons
heeft
dat
want
hij
veel
gemaakt.
Hij
heeft d e n m o e d h o o g te staan. M e t z e l f b e w u s t e n e e n v o u d weet hij
aantetoonen
best
is
gelukt,
wat en
h e m het te
zeggen
h o e s c h o o n dat is. B o s b o o m ' s k u n s t is m y s t i e k . Hij
is
een
van
die
dichter-
s c h i l d e r s , die h u n h e e r l i j k c r e d o doen
stralen
uit
hun
werk.
Zooals
Israéls
de
zanger
is v a n
het i n t i e m e
l e v e n d e r e e n v o u d i g e n , is B o s b o o m de m a n , wiens penseel het „ A v e M a r i a " ' doet z w e v e n o p de w i e r o o k w o l k e n d e r k a t h o l i e k e k e r k , en het p s a l m l i e d doet klinken
door
Jahveh-naam
den
tempel
der. protestanten;
wiens
penseel
den
heiligen
u i t s p r e e k t i n de s y n a g o g e .
E e n k e r k v a n B o s b o o m is n o o i t l e d i g . Is de k a n s e l o o k v e r l a t e n , g i j d r o o m t er
den
i 6 " eeuwschen g o d g e l e e r d e e
kerkbeginselen. l i e d aanheffen De
i n , die v u r i g s t r i j d t v o o r de
hervormde
Z i j n de b a n k e n o o k l e d i g , g i j h o o r t de s c h a r e e e r b i e d i g het G o d e t o t eer.
geschiedenis
van
den
s t r i j d en
v a n d e n t r i o m f der
gewetensvrijheid,
dus de geschiedenis v a n N e d e r l a n d , zit B o s b o o m i n m e r g e n been. A l s m e n m e t h e m p r a a t e n h i j s p r e e k t v a n O r a n j e , v a n H o l l a n d , v a n „de v r i j h e i d " , dan
krijgt
spreken vrome
in
zijn
stem
fiere,
vereering
begeestering,
die
een
korte in
zijn
schalt
b i j z o n d e r e n k l a n k . H i j zal o v e r F r e d e r i k zinnen. stem; in
zijne
„Holland" en
„de
brengt
vrijheid"
woorden
als
een
eene voert echo
Hendrik
uitdrukking hem
op
tot
van de
v a u het „ W i l h e l -
JOHANNES
mus".
Met
grootheid
allesoverheerschend met
kunstwerken.
eene Hij
genialiteit,
optimisme die
5
BOSBOOM.
spreekt
slechts
Holland
hare
en
alleen
hij
van
wedergade het
die
tijden
van
v i n d t in zijne
gelooft
aan
geloof k a n
meester-
is
k u n s t w e r k een d a a d , een s t u k v a n z i j n zieleleven.
stukken baren. Voor
Bosboom
elk
S c h i l d e r t h i j de N i e u w e k e r k te A m s t e r d a m , aan
den
tocht
naar
Chatham,
aan
den
d a n d e n k t h i j a a n de
vierdaagschen
zeeslag;
Ruyter,
beeldt h i j
E n g e l b e r t v a n N a s s a u ' s t o m b e i n de k e r k te B r e d a af, d a n d e n k t h i j a a n d i e n a n d e r e n N a s s a u „ s c h i p p e r M o u r i n g " , en a a n H é r a u g i è r e s ; en i n de s y n a g o g e te A m s t e r d a m staat d a C o s t a h e m v o o r d e n geest en h i j p r e v e l t de w o o r d e n v a n zijn vriend Potgieter: H e r v o r m d A m s t e r d a m ! g i j , gelukkige Der
fiere
gemeent,
die u g l a n s r i j k
moeder
herschiep,
Bleek i m m e r uw menschlijkheid vroomer of
vroeder,
D a n t o e n zij 't H u i s J a c o b s het w e l l e k o m r i e p ? E n B o s b o o m heeft d u b b e l e a a n l e i d i n g o m zóo te z i j n ; w a n t , v o n d h i j i n eigen h a r t en h o o f d de b r o n v a n d i e n g l o e d , dat v u u r w e r d a l t i j d g e v o e d aan den huiselijken haard, waar met
hem
mevrouw
Toussaint tijdens
aanzat,
haar
leven
bewonderende de
laatste
Bosboom' zij,
die
hij
omgaf
liefde,
met
die h i j i n
j a r e n vereert i n alles
w a t zij was e n w a t zij deed m e t artistieke v r o o m h e i d . H e t t a l e n t v a n z i j n e v r o u w w o r d t zoo v o l ledig
door
grepen , den
hem
het
g e k e n d en be-
is z o o een
gewor-
m e t z i j n d e n k e n en
schep-
p e n , dat het eenen t o e k o m s t i g e n b i o g r a a f v a n B o s b o o m een p l i c h t zal z i j n tevens z i j n e g a d e te behandelen. Twee
groot voelende
kunste-
naarszielen , die het g e l u k h a d d e n e l k a n d e r te v i n d e n . G r o o t w a r e n zij i n d e n v o l s t e n z i n des w o o r d s ; hij
dichtende
met
het
zij s c h i l d e r e n d e m e t de
penseel; pen.
Ofschoon hij vijf jaren jonger was,
traden
beiden
bijna
tegelijkertijd
in
het l e v e n o p . I n hetzelfde j a a r ,
JOHANNES
6 1836,
toen
mejuffrouw
Toussaint
BOSBOOM.
haar
„Almagro"
b o o m i n F e l i x M e r i t i s m e t d e n g o u d e n eereprijs gezicht
met afvarend
schreef, w e r d J a n bekroond,
Bos-
voor zijn
Stads-
beurtschip.
O m i n z i j n negentiende j a a r die o n d e r s c h e i d i n g w a a r d i g te z i j n h a d h i j h a r d moeten liem (B.
werken.
gediend
J.
van
Het
bij
hem
het
werkte
veer
en
met
Huib.
Dat
was
een
heerlijke,
tijd,
toen
atelier,
met S a m .
Ver-
van
Hove. zonnige
die v r o o l i j k e k w a n t e n
van
Hove's
leiding
decoraties
schilderden
voor
Haagschen
schouwburg,
opera's,
gemonteerd
werden.
In
Binnenhof
en
In
1835
trok naar
„Gezicht
op
Coblentz" v a n dat
van
zijne
'vrienden
hij de
1833 op
het
andere
ge-
geboorteplaats. met
den
was
de
die i n die j a r e n
hij gezichten
van
de den
voor
schilderde deelten (
op
hij
nieuwe
te
kwam Bos-
waar
onder
had
ouders
H o v e tot b u u r m a n
g e v e n . R e e d s i n 1831 boom
geluk
door zijnen
een p a a r
Rijn.
Het
Moezelbrug o. a.
de
te
vrucht
tochtje.
E e n l i j s t te g e v e n v a n de g o d s huizen,
die
Bosboom
aanleiding
g a v e n t o t zijne g e d i c h t e n i n l i j n en k l e u r b l i j v e v o o r een k u n s t h i s t o r i c u s bewaard
1). G e n o e g , dat zij b i j t i e n t a l l e n te t e l l e n z i j n v a n A l k m a a r t o t M e c h e l e n ,
v a n M i d w o l d e tot T r i e r . N i e t alleen k e r k e n , m a a r elk o u d g e b o u w , toreske r u i m t e is h e m lief. Nijmegen, door aan
a a n d e n Kloostergang
Weissenbruch „Cantabimus
op
Slechts
een
' illustraties helaas!
titelvignet
1) Eene hedendaagsche
paar
te
niet
vrij
steen g e b r a c h t ,
te
dienen
uitvoerige schilders.
elke p i t -
kerkmeesteren
te
het bezit v a n D r . v a n R i j c k e v o r s e l ,
d o o r L e f o r t geëtst. W i j d e n k e n
ook later
Nieuw-Loosdrccht.
Zoo
fraai
van
i n het m u s e u m F o d o r , en a a n de veel
te malen,
geven. al
te
te Kleef,
et psallemus"
o n t s t a n e Schepenkamer '.
W i j d e n k e n a a n de Kamer
jaren
door
voor
opgave
geleden,
maakte W.
hij
Steelink
Mevrouw
van
in
kwam 1854
fraaie
Gideon
werken tot 1880
enkele
teekening
o p staal g e g r a v e e r d —
Bosboom's
Bosboom's
B o s b o o m er t o e , een
—
om tot
F l o r e n s z . D i e tee-
vindt men i n :
Vosmaer,
Onze
7
D e St. Joriskerk te A m s t e r d a m , reproductie naar de aquarel van den meester.
8
JOHANNES
kening rengis
stelt op
den
de
held van
den
BOSBOOM.
r o m a n v o o r in gesprek
met C o s m o
Pesca-
w a l l e n v a n S l u i s . E e n p a a r m a l e n k o m t er een i l l u s t r a t i e v a n
z i j n e h a n d v o o r i n de p r a c h t a l m a n a k k e n , die tot v o o r 2 0 j a r e n i n de
mode
waren;
nu
1850,
b i j De
schoone onbekende'"
n
eens b i j
t i t e l v i g n e t v o o r „De Als
ik
schrijf
sonen,
die
geschrift v a n z i j n e g a d e ; een a n d e r m a a l , i n
v a n D s . v . K o e t s v e l d . Z o o teekende h i j o o k het
valkenvangst"
„zijn
groote verwantschap
waar
een
v a n zijn vriend van
vriend",
dan
bedoel
ik
Zeggelen.
daar
niet
mede,
b e s t o n d t u s s c h e n B o s b o o m en v a n Z e g g e l e n ,
waarschijnlijk
slechts
in
éen
adem
v a n eenvoud en waarheid sprake i s ; —
Z e g g e l e n a l t i j d o p Oefening
kzveekt kennis,
kunnen genoemd
dat
er
twee p e r -
worden,
maar B o s b o o m ontmoette van
en d a a r was B o s b o o m sedert j a r e n
en is h i j n o g h e d e n een g e ë e r d l i d , g e w o o n l i j k B e s t u u r s l i d . H e t is een der m e r k teekenen
van
Bosboom's
a a r d : „ h i j m o e t m e e d o e n " . A l l e s , w a t g o e d is en
s c h o o n , heeft zijne s y m p a t h i e en h i j steunt de z a a k , die h e m ter h a r t e g a a t , m e t g l o e d en v u u r . E e n g e z e l l i g p r a t e r o p de b i j e e n k o m s t e n v a n „ O e f e n i n g " , was
hij
ook
een m a c h t , w a a r het g o l d o p eene v e r g a d e r i n g te zeggen
g o e d en b i l l i j k In op
1863 diens
motieven,
was
kunstwerken. in
het
Bosboom
buitengoed die
fraaie
wat
was. bij
hij
met
Later,
in
dorp
een
tijd
lang
Utrecht. bijna
1882,
Daar
eenige verbleef
Zuidlaren,
waar
de
gast vond
van hij
Jhr. in
a r t i s t i c i t e i t wist het e c h t p a a r Bosboom
de
van
Rappard
boerendeeien
omtescheppen
tot
B o s b o o m eenigen
tijd
velerlei
boerendeeien
en
K e r k te A l k m a a r . Reproductie naar de aquarel van den meester in het bezit van den Heer H . W . Mesdag te
's-Gravenhage.
JOHANNES
landschappen
op
het
papier
BOSBOOM.
bracht,
die
hij
9
later t o t c o m p l e e t e a q u a r e l l e n
1
opvoerde. Uit
d i e n laatsten
marmeren eene
schets
laatste
tijd
graftombe, van
bijdrage
de
was,
In
1869, te
een
toen
en
kerk
te
eerst
de
teekening,
Haeren,
die
veel
later
leden v a n P u l c h r i S t u d i o , i n J a n u a r i
sprake
schiep
welsprekend
fraaie
Verhulst in 1660 bewerkt, voltooid,
die B o s b o o m i n z o n d o p de k u n s t b e s c h o u w i n g v a n
er
breken,
o o k de k e r k te M i d w o l d e , m e t h a r e
den beeldhouwer
keningen van werkende weg
dateert
door
hij
pleidooi
die
i n het
laatste
jaren
was als
voor
om eene
het
de
Gevangenpoort
herinnering,
behoud
van
dit
tee-
1891.
te
maar
I
's-Gravenhage
tegelijkertijd
monument,
album
van den Nederlandschen Spectator
is
aantal
de
als
fraaie
w e r d gere-
produceerd. In
de
het
van
Bosboom's
schilderijen,
vooral in
*
v e r h o u d i n g t o t dat z i j n e r t e e k e n i n g e n , w e i n i g v e r m e e r d e r d . V a n z i j n e k l e i n e r e s c h i l d e r i j e n uit d e n laatsten t i j d v e r d i e n t v o o r a l het „Oremus in
de
verzameling
heerlijke
Scheveningsche drecht. te
van
aquarellen In
strand
het
Alkmaar,
voor
teekenmaatschappij, 's-Gravenhage
de
kunstenaar reeds
Mesdag eenige
waar
en Eene
facile p r i n c e p s
den
en
museum die
D r . B l o m Coster vermelding,
van
genoemde
schittert jaren
Bosboom
schilderijen-auctie
bezit,
op ook
Het
Gezicht
Schepenkamer
van
exposeerde,
te
aan N.
de onder
der Groote het
het Loos-
t e e k e n i n g De
Tentoonstelling koor
cantabimus"
dezelfde die o o k twee
nam.:
zijne grootste de
et
kerk
Haagsche kerk
te
schoonste
was.
D e g o e d e r e p r o d u c t i e v a n die t e e k e n i n g , die d i t w o o r d v e r g e z e l t , geeft t o c h slechts
een
flauwen
i n d r u k v a n de s c h o o n h e i d v a n het o o r s p r o n k e l i j k e .
Hoe
|
10
JOHANNES
rank
r i j z e n die z u i l e n
van
de
afhangende
kerk!
En
Jaren
geleden
papier
BOSBOOM.
o m h o o g e n m e t h o e v e e l talent is er p a r t i j g e t r o k k e n l i c h t k r o o n o m een i n d r u k te g e v e n v a n de h o o g t e
t o c h is deze t e e k e n i n g slechts d o o r een t o e v a l v o o r ons maakte
en j a r e n
lang
B o s b o o m de schets e r v a n o p een s o o r t v a n l a g die schets b i j n a v e r g e t e n
der
bewaard. calqueer-
i n z i j n atelier.
Maar
op
een s c h o o n e n d a g v o n d B o s b o o m ze w e e r , en z a g , dat zij m o o i was en g o e d . Toen
werd
die
kenbare
sporen
meester,
wies
o u d e schets o p g e p l a k t — van —
er
het
en,
de t e e k e n i n g d r a a g t er de o n m i s -
h i e r e n d a a r a a n g e r a a k t d o o r de h a n d v a n d e n
wonder
uit,
dat d e n bezoeker v a n M e s d a g ' s
museum
t h a n s treft i n al z i j n e g r o o t h e i d . De
herinnering aan den m o o r d v a n W i l l e m I,
in 1884,
voerde
Bosboom
naar D e l f t , w a a r h i j de g r a f t o m b e v a n d e n Z w i j g e r afteekende v o o r een a l b u m aan
Willem
I gewijd,
dat
i n die d a g e n v e r s c h e e n ,
en w a a r h i j de t r a p i n
het P r i n s e n h o f w e d e r g a f , z o o a l s h i j , B o s b o o m , die alleen k o n zien. D i e fraaie teekening,
in
het
bezit v a n
den
heer
Nijhoff,
werd
door
P. J .
Arendsen
uitstekend geëtst. H e t v e r l a t e n v a n het H o f j e van
Nieuwkoop door Pul-
c h r i S t u d i o , dat h i j i n 1 8 4 8 mede had helpen stichten, gaf h e m i n 1887 aanleiding een twaalftal a q u a r e l l e n t e maken,
thans
denswaard heer
Piek
Bosboom
het
benij-
bezit v a n te
den
Amsterdam.
schilderde
die
reeks met liefde en piëteit. V o o r elkeen,
die o o i t het
H o f j e b e z o c h t , z i j n die teek e n i n g e n een v e r h e v e n s t u k r e a l i t e i t ; v o o r elk a n d e r een droom
v a n k l e u r e n en l i j -
nen. H o e h e e r l i j k r u i m is de v e s t i b u l e ; hoe p r a c h t i g die k e u k e n m e t de g r o o t e k a s t op den achtergrond. M a a r V
vooral
treft
de
vestibule
m e t o p g a n g n a a r de g r o o t e t r a p m e t het v r o u w t j e , d a t van
de
trap
afdaalt;
en
h o e s c h o o n is het lichteffect i n de g r o o t e zaal met h a r e deftige
tafel;
hoe
den hoogen koepel.
monumentaal
rijst
de
gebeeldhouwde
schoorsteen
op
in
JOHANNES
li
BOSBOOM.
N e e n , het is het H o f j e n i e t , d a t B o s b o o m o n s gaf.
I? d r o o m de
van
eenvoudige
Madonna
H e t is de s c h i t t e r e n d e
d e n k u n s t e n a a r , o n e i n d i g s c h o o n e r d a n de w e r k e l i j k h e i d . H e t is vrouw
„gratia
v a n het l a n d d o o r een R a p h a ë l g e ï d e a l i s e e r d tot eene
plena";
het
is het
mollige knaapje,
dat R u b e n s tot een
A m o r wist o m te s c h e p p e n . Een
paar jaren
v r o e g e r h a d B o s b o o m o p dezelfde w i j z e z i j n eigen
atelier
v e r e e u w i g d , z i j n s c h i l d e r a c h t i g e w e r k p l a a t s , een der a a n t r e k k e l i j k h e d e n v a n het huis
op
de
Toussaintkade.
A n d e r e kunstenaars
mogen rijker verzamelingen
hebben aangelegd, of h u n werkplaats in schitterender ruimten hebben ingericht, i zóo p i t t o r e s k als B o s b o o m ' s atelier is er geen. Z o o w e l het oude p o o r t j e , dat het
atelier
i n twee gedeelten
splitst,
en
waarvan
o o k de heer M e s d a g een
fraai a q u a r e l b e z i t , als de i n t e r i e u r s , v o o r a l dat w a a r het l i c h t straalt o p d e n d lezenden m a n ; z o o w e l de s t a n d a a r d m e t d e n o p e n g e s l a g e n zonlicht, hoe
de
als
B i j b e l i n het v o l l e
de stillevens met b o e k e n , k a n d e l a a r s en m o n s t r a n s e n ,
kunstenaar
ook
zijn
o m s t r a l e n m e t zijne g r o o t e
eigen
atelier
getuigen
z i e t , h o e h i j de realiteit weet te
verbeelding.
D i e t e e k e n i n g e n b e h o o r e n a a n een der t r o u w s t e v r i e n d e n v a n het e c h t p a a r 4 Bosboom-Toussaint, Bosboom wiens
eveneens
„Villa
M r . van de
Erica"
Tienhoven
te A m s t e r d a m , v a n wiens w o n i n g
herinnering bewaarde op
den
i n een
Scheveningschen
reeks
weg
aquarellen,
hij
een
van
gedenkblad
schiep. A l s ik a a n den A m s t e r d a m s c h e n B u r g e m e e s t e r op
een
Zaterdag-namiddag,
d e n k , d a n zie i k
n a een g e z e l l i g p r a a t j e g e v o e r d
Bosboom
op den Scheve-
n i n g s c h e n w e g , — een p r a a t j e niet a f g e b r o k e n , m a a r v e r l e v e n d i g d , g e ï l l u s t r e e r d d o o r t e l k e n s een o o g e n b l i k s t i l te staan o m o p iets m o o i s te w i j z e n , —
op-
eens
Op
wegwippen
m e t een „ B e j o u r ; ik g a e v e n n a a r d e n B u r g e m e e s t e r " .
Hotel
V i l l a E r i c a a c h t e r het
de l a P r o m e n a d e w a r e n de s c h i l d e r en de r o m a n -
dichteres sedert j a r e n w e l k o m e gasten. Maar
ik
ontmoette nadat zoo
denk —
mevrouw
het
had
gezondheid.
ontvangen
—
omdat
op
ik
daar
toen
juist
Mr.
van
Tienhoven
b e z o e k , dat i k a a n B o s b o o m b r a c h t een p a a r
Bosboom
plotseling
goede
ook
aan
was
heengegaan.
verwacht. Enkele
Nog
enkele
dagen
N i e m a n d was e r , die dat einde dagen
vroeger
was
zij i n
vrij
w e k e n te v o r e n h a d zij n o g de t a l r i j k e v r i e n d e n
Bosboom's
verjaardag.
Op
eens,
onverwacht
was
de
dood
gekomen. Zijne knakt. slag maar gehad hem
vrienden Het
wist het zóó
was te
lang
steunde
maar
vooral
met
hem. hoe
Bosboom
Het
overstraald haar
het g e w o n e
kunst
zij v o e l d e .
dragen.
werd
boven
dachten
verwonderlijk
Met
te
te
verlies door te
met
was
het
leven.
menschenleed stralende
vinden
zien,
verslagen,
welk
onherstelbaar
bewustzijn, Een
zekere
uit en
oogen
een dat vrome
moedeloos,
veerkracht groot hij
het
ge-
hij
voor
den hem,
geluk
had
dankbaarheid hief
de heilige v e r e e r i n g v o o r
de
v e r h a a l d e hij v a n h a r e t r i o m f e n ,
g o e d zij was en h o e e d e l : h o e s c h e r p zij z a g en h o e diep
JOHANNES
12 En
BOSBOOM.
B o s b o o m behoeft d i t v o o r h e m z o o a a n t r e k k e l i j k e en v o o r iedereen z o o
b e l a n g r i j k e o n d e r w e r p niet a a n te r a k e n o m te b o e i e n . H i j weet niet alleen gemoed e l i j k , m a a r o o k geestig te v e r t e l l e n . H i j heeft elkeen g e k e n d , die i n N e d e r l a n d iets b e t e e k e n d heeft i n de laatste h a l v e e e u w , en — het best de besten onder
hen. H i j k a n verhalen van da C o s t a , van G r o e n van Prinsterer, van
Verhulst,
vooral
van
Potgieter.
Hij
heeft
vertrouwd
omgegaan
met
alle
V
s c h i l d e r s , die N e d e r l a n d i n de laatste zestig j a r e n b e z a t , en hij weet ze s o m s m e t een e n k e l w o o r d te t y p e e r e n . Toen groote
ik
teekening, eigen:
b.v.
roem
mij
,Ja,
eens
van
met
voor
25
gegeven
weetje,
hem
sprak
jaren
zeer
in den
dat
was
over
een
H a a g s c h e n s c h i l d e r , wiens
is g e d a a l d , was B o s b o o m ' s
Haagschen
tongval
een
die
man,
karakter-
den bedoelden schilder
kon
„floiten"
onder
zijn
werk". U i t dat sarcastische w o o r d s p r e e k t geheel de e r n s t , d i e n B o s b o o m v a n een k u n s t e n a a r v r a a g t . H i e r was h i j t e g e n o v e r een g o e d v r i e n d , een k u n s t b r o e d e r , mild in zijn oordeel. M a a r hij k a n
v e r a c h t e n zooals h i j k a n l i e f h e b b e n ,
i k g e l o o f n i e t , dat h i j h a t e n k a n —
en d a n k a n h i j die v e r a c h t i n g i n k r a c h t i g
—
schilderende w o o r d e n uiten. Zijn enkele heb
temperament weken
ontmoet
hakken tot
hen,
het die
is
zei h i j in beste
mijn
echter leven.'''
middel
slechts
bovenal
mij: „Ach,
ééne
zien
je
van weet
waardeerenden aard. N o g voor n i e t , h o e v e e l lieve m e n s c h e n i k
H i j behoort om
bloem
niet t o t h e n , die i n snoeien e n
p l a n t e n te erkennen:
de
kweeken. roos,
H i j behoort
slechts
één
niet
vogel:
JOHANNES
d e n adelaar. tracht
H e m is o o k het n e d e r i g v i o o l t j e lief, en het e e n v o u d i g s t e p l a n t j e
hij
kunst
op
schuil
bekoring.
13
BOSBOOM.
te
leiden
gaat,
tot
bekoort
Bosboom
eert
idealer
hem
hoogten.
Zelfs
waar
de
poëzie
de p r a c t i s c h e z i j d e des levens m e t
der
groote
een i e d e r , die iets k n a p d o e t , w a t en h o e n e d e r i g
dat iets o o k z i j . Geheel
Bosbooms
natuur,
geheel
zijn
persoon
s p r e e k t v a n w a a r h e i d en
e e n v o u d . H e t is een v r i e n d e l i j k i n t e r i e u r , dat h i j , de k i n d e r l o o z e w e d u w n a a r , zich
heeft
avonden de
geschapen.
Waar
vroeger
de geestige h u i s v r o u w o p de Z o n d a g -
de gasten h i e l p o n t v a n g e n , ziet B o s b o o m z i c h t h a n s o m r i n g d d o o r
k i n d e r e n en k l e i n k i n d e r e n v a n z i j n v r o e g g e s t o r v e n
tweelingbroeder.
Die
m a n n e n , meerendeels
sedert j a r e n het r i j k m e t eere d i e n e n d , dat n i c h t j e , het
petekind
T r u i d a " , wier
van
„tante
geest h i e r n o g a l t i j d s c h i j n t r o n d t e z w e -
v e n , d r a g e n h e m o p de h a n d e n . B o s b o o m ' s l e v e n s a v o n d i s , naar het m i j v o o r k o m t , zoo s c h o o n als h i j k a n zijn.
Hij
weet,
dat
hij
geliefd
g e ë e r d w o r d t d o o r de geheel Het
is
onnoodig
hier
wordt
d o o r h e n , die h e m k e n n e n ; dat h i j
wereld.
de
talrijke bewijzen
te
noemen,
de
eerelidmaat-
s c h a p p e n en de r i d d e r t e e k e n s , die v a n die v e r e e r i n g de tastbare b l i j k e n z i j n . Zij
zijn
velen.
Maar
voor
een
man
als
B o s b o o m staat het „ars
nobilitat"
b o v e n elk r i d d e r l i j k i n s i g n e ; en zoo ik m i j g o e d k a n v e r p l a a t s e n i n B o s b o o m ' s levensopvatting, toen
hem,
maakte,
de
Toen
heeft
op
moet
h i j , mij d u n k t , het
eenvoudigen
taak
Amsterdam, stam,
dan
den
werd 13
opgedragen
Juli 1885,
Rembrandt
meest v e r e e r d zijn geweest
jongen,
die
zichzelven
Het
vorenstaande
hoe
ook
hem
bij de o p e n i n g v a n het R i j k s m u s e u m
van
ons. is
hij
heengegaan
te
gegroet
als
den
zoon van
Nederlandschen Bosboom
wist,
was.
schreef
terneergedrukt
groot
R e m b r a n d t s N a c h t w a c h t te o n t h u l l e n .
die de eer der H o l l a n d s c h e k u n s t h o o g h o u d t , en —
dat hij R e m b r a n d t w a a r d i g
Nu
Haagschen
door
ik
voor
enkele
lichamelijk
in den vroegen
u i t g e v e r dezer b l a d z i j d e n w e n s c h t ,
maanden,
lijden,
nog
morgen van
toen
leefde
Bosboom, te
14 S e p t e m b e r ,
midden en de
d a t i k n o g enkele w o o r d e n v o e g e b i j het
vroeger geschrevene. L a n g e n t i j d — ik w i l d e dat niet te veel d o e n u i t k o m e n , w a a r i k w i s t , dat h i j zelf het n o g lezen z o u —
h a d B o s b o o m reeds g e s u k k e l d . H a d h i j n a d e n
d o o d v a n M e v r o u w B o s b o o m o o k i n n i e u w e n a r b e i d , n a a r het s c h e e n , j o n g e r l e v e n s k r a c h t g e p u t , v o o r twee o f d r i e j a r e n w e r d het z i j n e v r i e n d e n d r o e f te moede,
toen
zij
h o o r d e n h o e h i j z e n u w a c h t i g , o v e r p r i k k e l d was t o t k r a n k -
z i n n i g w o r d e n s toe. worden
door
eene
Maar
die t i j d e l i j k e s c h a d u w w e e k , o m echter g e v o l g d
beroerte,
die h e m
te
gedeeltelijk verlamde. E e r s t aan zijn
14
JOHANNES
BOSBOOM.
l e g e r g e k l u i s t e r d , w e r d h i j t o c h l a n g z a m e r h a n d w e d e r beter. N u en d a n zelfs reed h i j uit i n gezelschap voor
v a n zijne trouwe oppasseres.
Het
is
kenschetsend
B o s b o o m , dat ik h e m eens o n t m o e t t e , i n een r i j t u i g s t i l h o u d e n d v o o r
de vensters v a n het huis G o u p i l , o m t o c h n o g even te genieten v a n de d a a r tentoongestelde
kunst.
N u en d a n teekende h i j w e d e r , pingen ontwierp. opgevoerd gesloten
tot
Half
hooge
kunst.
tentoonstelling
de v r u c h t v a n . E n daarmede
nog
zij het o o k a l n i e t , dat h i j nieuwe
H e t zestal t e e k e n i n g e n ,
der
toets
dat h i j o p de n u juist
Hollandsche Teekenmaatschappij
i n z o n d , is er
t o e n h i j h o o r d e , dat zij succes h a d d e n , was de g r i j s a a r d
even
ingenomen
als
toen
a a n d a c h t t r o k v ó ó r meer d a n een h a l v e Bosboom's
schep-
v o l m a a k t e w e r k e n w e r d e n n o g met een e n k e l e n
des j o n g e l i n g s eerste s c h i l d e r i j de
eeuw.
geest is n o o i t v e r o u d e r d . S l e c h t s z i j n l i c h a a m was
a a n de m e e d o o g e n l o o z e
onderworpen
natuurwetten.
D a g e l i j k s tot v o o r weinige w e k e n zat h i j aan een g r o o t e n lezenaar a a n het v e n ster z i j n e r w o n i n g . D a a r groette h i j d e n v r i e n d , die v o o r b i j g i n g . E n als g i j b i n n e n t r a d t , d a n d r u k t e h i j u l a n g en h a r t e l i j k de h a n d , en d a n s p r a k h i j d ó ó r , a l t i j d d ó ó r , s o m s een o o g e n b l i k m o e t e n d e het
schilderende
spreken Dan jaren
weder
vindend.
n a d e n k e n , d o c h a l t i j d het Want
Bosboom
was
rechte,
ook
in zijn
artiest. haalde
hij oude
o f i n het
kunstenaars, hij
woord
souvenirs
Kleefsche,
o p v a n zijne t o c h t e n i n B e l g i ë i n v r o e g e r
zijne herinneringen
a l t i j d m e t de g r o o t s t e piëteit s p r a k .
moeid werd —
levende
S l e c h t s de o v e r t u i g i n g , dat h i j
h i j z e l f m e r k t e dat n a u w e l i j k s —
o m het bezoek n o o i t te gevallen
zijne
met
keurig
k o n u doen
ver-
afscheidnemen,
vergeten.
O p zijn laatsten v e r j a a r d a g , een
a a n levende en niet
aan P o t g i e t e r , a a n de t a l r i j k e v r i e n d e n v a n z i j n v r o u w , w a a r v a n
talrijke vrienden bloemruikertje
18 F e b r . , o n t v i n g hij n o g m e t b l i j k b a a r w e l en v r i e n d i n n e n . N o g zie ik h e m d a a r
zitten
v ó ó r z i c h , d r u k p r a t e n d met een ieder. E n ,
als de k r i n g d a n w a t k l e i n e r w e r d , p a k t e hij u i n met de w o o r d e n :
„Kom,
k o m jij n o u eens beetje d i c h t e r bij z i t t e n . " Later, stond f was
er
in Maart een
1891 , b r a c h t
ik
hem
n o g m e n i g m a a l een bezoek.
Dan
portefeuille t e e k e n i n g e n o f p h o t o g r a p h i ë n tusschen o n s , en hij
onuitputtelijk
i n zijne h e r i n n e r i n g e n . E l k w e r k g a f h e m g e l e g e n h e i d
te
s p r e k e n b f o v e r het s u j e t , b f o v e r d e n t i j d , dat hij het v e r v a a r d i g d e , b f o v e r den gelukkigen
eigenaar.
T o e n de z o m e r k w a m , n a m hij z i c h t b a a r af.
Zijn
spreken werd moeilijk,
zijne h a n d e n w e r d e n z e n u w a c h t i g . A l l e s deed het e i n d v e r w a c h t e n . T o c h streed hij
nog
m e t d e n d o o d met een k r a c h t b e g r i j p e l i j k i n i e m a n d , die het
leven
zóo lief had. N u , gisteren, op
14 S e p t e m b e r ,
heb i k h e m m i j n laatste bezoek g e b r a c h t .
I n de t u i n k a m e r , w a a r hij m e t zijn v r o u w bij v o o r k e u r h u i s d e , l a g hij neder op
een e e n v o u d i g leger. R u s t i g en k a l m ; geen t r e k op zijn g e l a a t , die deed
d e n k e n aan de v e r s c h r i k k i n g v a n d e n d o o d .
JOHANNES
N i e t de
dood
met
zijn
zeisen
BOSBOOM.
had
hem geveld.
E e n v r i e n d e l i j k e genius
h a d h e m den a d e m w e g g e k u s t v a n de l i p p e n . Eén
enkele k r a n s v a n b l o e m e n d e k t e z i j n b o r s t en o m r i n g d e z i j n s c h e d e l .
D e baar,
die h e m naar het g r a f b r a c h t , was n a t u u r l i j k m e t t a l v a n k r a n s e n
bedekt. Nu
rust
overschot
hij
aan
naar
dat
de z i j d e v a n z i j n e „ T r u i d a " , graf
vergezelden,
zullen
v e r h a l e n , dat zij mede B o s b o o m h e b b e n
Ten
slotte g e l o o f i k
en de h o n d e r d e n , die z i j n
eens a a n h u n n e k i n d s k i n d e r e n
begraven.
niet beter te k u n n e n d o e n , d a n , als een h e r i n n e r i n g
a a n d e n g r o o t e n m a n , een g e d i c h t a f te d r u k k e n , d o o r een bezoek a a n B o s b o o m , op
16 A u g u s t u s
h o o g e l i j k was
1890,
geïnspireerd,
een
gedicht,
waarmede hij zelf
ingenomen. „NON
OMNIS
MORIAR."
L e vieillard, qui revient vers la source première, Entre aux jours éternels et sort des jours changeants; E n 1'on
voit de la flamme aux yeux des jeunes gens,
Mais dans 1'oeil du vieillard on voit de l a lumière. V . HUGO.
D e g r i j z e k u n s t n a a r zit i n 't s c h e m e r l i c h t D i e p i n z i j n l e u n s t o e l . Z i j het l i c h a a m z w a k , D e geest is k r a c h t i g . In het h e l d e r o o g , Den
fijngevoergen
m o n d , geheel o m l i j s t
V a n z i l v r e n h a r e n , t i n t e l t het genie.
—
Geestdriftig, o p g e w o n d e n , v o l gevoel V e r h a a l t hij v a n wat w a s , v a n heel dien t i j d , D i e n hij doorleefde;
dat h i j leefde,
T o e n h i j n o g meedeed i n d e n
D e k e r m i s v o l v a n e r n s t , die leven E n thans, —
leed,
rondedans,
zoo s p r e e k t h i j —
heet.
zit i k u r e n l a n g
H i e r v o o r m i j n v e n s t e r t o t het a v o n d
wordt,
T o t 't b i j n a duister is. E e n a n d e r ziet D a n niets m e e r , n i e t s ; m a a r als het laatste
goud,
D a t o p de b o o m e n g i n d s de z o n n e w e r p t , V e r g l i m t , d a n n o g zie ' k i n het g r o e n Slechts
flauw
gewelf,
v e r l i c h t , hoe alles z i c h b e w e e g t ,
H o e alles leeft en v a n het z i j n
geniet,
H e t m e n s c h z i j n , dat zoo s c h o o n is en z o o g o e d ; En
als het o n w e e r t n a een z w o e l e n
A l s z w a r t e w o l k e n s t r i j d e n m e t het
dag, licht,
D a t t ó c h v e r w i n t , d a n is het treffend
schoon.
i6
JOHANNES
BOSBOOM.
A l s h i j zóo s p r e e k t , de g r i j z e , k r i j g t z i j n geest D e n o u d e n g l o e d t e r u g en k r a c h t z i j n s t e m . H i j ziet d a n i n 't g e b o o m t e v o o r z i j n I n 't a v o n d g r a u w
raam
gehuld den rijz'gen bouw
V a n h o o g e k e r k g e w e l v e n , w a a r z i j n geest A l s v r o e g e r 't al in d e n k t , w a t , g r o o t s c h en s c h o o n , H e t leven maakt tot wat h e m leven D e d o n d e r is v o o r h e m de
was.
reuzenkamp
D e r e l e m e n t e n , beeld v a n eigen s t r i j d V o o r al wat groot w a s , Is h e m de g o d e n s t r a a l ,
edel. 't B l i k s e m l i c h t d i e , forsch
genie,
D e wereld overwint. Geen sterv'ling weet, W a a r het z i j n o o r s p r o n g n a m , w i e n 't treffen z a l . T e v r e d e n ziet de g r i j s a a r d v o o r z i c h h e e n , H e r d e n k e n d a l w a t sterflijk bleek v ó ó r h e m . H i j ziet de m e n s c h e n , d ' e l e m e n t e n
strijden,
D e s t a m m e n g r o e n e n , strakjes w e e r o n t b l a a d r e n , O m daarna
weer
te g r o e n e n . V ó ó r h e m , ó m h e m
R u i s c h e n er s t e m m e n , die v a n l e v e n
spreken,
V a n k u n s t , v a n liefde, v a n een a u r e o o l , D a t o o k h a a r , die h e m 't liefste w a s ,
omstraalt;
E n , sterflijk, blikt hij in d'onsterflijkheid.
