Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
Pagina 3
Jezus als goeroe Het beeld van Jezus Christus onder hindoes en christenen in India
Jan Peter Schouten
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
Pagina 5
5
Inhoud
1. Inleiding
7
2. De gids naar vrede en geluk Rammohan Roy
11
3. Van valse profeet tot aantoonbare godheid Nehemiah Goreh
37
4. De verlosser van allen Pandita Ramabai
54
5. De yogameester Ramakrishna Mission
77
6. Jezus, de avatara V. Chakkarai
107
7. Intermezzo (Frank Wesley)
119
8. De lijdende als voorbeeld Mahatma Gandhi
122
9. Intermezzo (Nandalal Bose)
148
10. De eeuwige Christus in de ashram-beweging
150
11. Intermezzo (Alfred Thomas)
182
12. Christus tussen de religies De grote drie: Panikkar, Thomas, Samartha
187
13. Intermezzo (Jyoti Sahi)
213
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
Pagina 6
6
14. Jezus als de bevrijder in de theologie van de dalits
219
15. Intermezzo (Susheila Williams)
237
16. Nabeschouwing
239
17. Woordenlijst
259
Afbeeldingen in kleur I. Frank Wesley, Thuis in Nazaret II. Nandalal Bose, Kruisdragende Christus III. Alfred Thomas, De overspelige vrouw IV. Jyoti Sahi, Levend water V. Frank Wesley, Jezus in Benares VI. Susheila Williams, De man aan de boom in het dorp
209 209 210 211 211 212
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
Pagina 7
7
1. Inleiding
Wie zich bezig houdt met godsdienst en cultuur van India, maakt kennis met een andere wereld. Vanuit een christelijke achtergrond gezien komt het hindoeïsme in eerste instantie over als een religie met een totaal andere geloofsinhoud en een spiritualiteit van een geheel verschillend karakter. Heel de cultuur van India lijkt trouwens weinig overeenkomsten te hebben met die van het Westen. Kunst en wetenschap, moraal en maatschappijstructuur hebben in India een ontwikkeling doorgemaakt die duidelijk verschilt van de Europese cultuurgeschiedenis. Zelfs het christelijk geloof heeft in India een eigen gezicht gekregen, sterk beïnvloed door die andere cultuur. India is een wereld apart. Het verschil tussen de Europese en de Aziatische cultuur, waarvan India de meest sprekende exponent is, kan op vele manieren onder woorden gebracht worden. Spreekwoordelijk is een negentiende-eeuwse dichtregel geworden, die dan ook zeer vaak is aangehaald om te onderstrepen dat wij hier met twee werelden te maken hebben, gedoemd om elkaar vreemd te blijven: Oh, East is East, and West is West, and never the twain shall meet. Nu is er met dit citaat evenwel iets merkwaardigs aan de hand. Het lijkt wel of het een ontmoeting tussen ‘Oost’ en ‘West’ uitsluit en mensen tot twee kampen veroordeelt die geen raakvlakken hebben. In die zin wordt er gewoonlijk ook naar verwezen. Als de befaamde regel in zijn context wordt gelezen, blijkt echter dat de dichter een totaal andere bedoeling heeft. Het gaat hem juist wèl om contact, ontmoeting en waardering! Het citaat stamt uit een lang vers van de Britse dichter Rudyard Kipling (18651936). Het gedicht heet ‘The Ballad of East and West’ en het werd geschreven in 1889.1 De ballade heeft een martiaal-romantisch karakter, waardoor in onze tijd weinigen aangesproken zullen worden maar dat in de negentiende eeuw bepaald geliefd was. Het gedicht bezingt de confrontatie tussen een Indiase roverhoofdman, Kamal genaamd, en een jonge Engelse militair. Kamal heeft met zijn bende 1
Rudyard KIPLING, Rudyard Kipling’s Verse, pp. 234-238.
Jezus als goeroe vs2
8
22-02-2007
09:21
Pagina 8
1. INLEIDING
een aanval uitgevoerd op het Britse garnizoen en daarbij het lievelingspaard van de kolonel buitgemaakt. De zoon van de kolonel zet de achtervolging in en begeeft zich in een doldrieste rit op gevaarlijk terrein, ver over de grens van het Britse gebied. De bendeleider komt onder de indruk van de moed en gedrevenheid van de jonge Brit, spaart zijn leven, geeft hem het paard van zijn vader terug en vertrouwt hem bovendien zijn eigen zoon toe om die in het koloniale leger in te lijven. Het lange, vertellende gedicht wordt voorafgegaan en besloten door een refrein. Het is dit keervers dat begint met de beroemde regels over Oost en West die elkaar nooit zullen ontmoeten. De volgende regels relativeren evenwel deze massieve inzet. Oost en West zijn dan wel verschillend gesitueerd op de landkaart en zij lijken twee totaal verschillende werelden te vertegenwoordigen. Maar uiteindelijk zal God bij de voleinding van de geschiedenis hen beide voor zich stellen. En nu al kunnen mensen vooruitlopen op die uiteindelijke ontmoeting door de grenzen te overschrijden en elkaar dapper en waarderend tegemoet te treden: Oh, East is East, and West is West, and never the twain shall meet, Till Earth and Sky stand presently at God’s great Judgment Seat; But there is neither East nor West, Border, nor Breed, nor Birth, When two strong men stand face to face, though they come from the ends of the earth! Voor mij heeft het gedicht van Kipling een bepaalde programmatische betekenis gekregen. Het is blijkbaar de moeite waard om te zoeken naar wat mensen uit verschillende werelden met elkaar kan verbinden. Godsdiensten en culturen mogen dan sterk van elkaar verschillen en soms zelfs elkaar lijken uit te sluiten, maar zij zullen toch uiteindelijk alle hun eigen plaats blijken te hebben voor God: sub specie aeternitatis verliezen tegenstellingen hun absolute karakter. En het is zeker in talloze situaties waar te nemen, dat mensen vanuit verschillende werelden in een echte ontmoeting veel in elkaar kunnen herkennen en waarderen. Al denk ik daarbij dan niet zozeer aan de krijgshaftige deugden waar Kipling zo vol van was, maar aan geloof, bezieling en mystiek. Van het vers van Kipling leer ik bovendien, dat teksten vragen om grondige bestudering. Op het eerste gezicht lijkt soms een bepaalde betekenis naar voren te komen, die bij nader inzien geheel ernaast is. Dat kan ons blijkbaar al gemakkelijk overkomen bij een Engels gedicht van een goede honderd jaar oud. Hoeveel te meer ligt het gevaar van misverstaan dan op de loer, als wij teksten uit een andere
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
Pagina 11
11
2. De gids naar vrede en geluk Rammohan Roy
De eerste keer dat de betekenis van Jezus het onderwerp vormde van openbaar debat in India, was in het begin van de negentiende eeuw. De aanleiding was een klein boekje over het onderricht van Jezus met de fraaie ondertitel ‘The Guide to Peace and Happiness’. Het verscheen aan het begin van het jaar 1820 in Calcutta. Het geschrift bevatte een groot aantal uitspraken van Jezus, zorgvuldig uitgelicht uit het Nieuwe Testament, en voorzien van een sympathieke inleiding. Er stond geen schrijversnaam in het boekje vermeld. Voor velen in Calcutta was het echter geen vraag, wie achter deze publicatie stond. Dat kon geen ander zijn dan hun befaamde stadgenoot Rammohan Roy. In de kritieken op het boekje die al snel verschenen, werd het auteurschap direct aan hem toegeschreven. En hij ontkende het niet. Dat betekende dat niet een christen maar een hindoe zich gewaagd had aan een bijbeluitgave. Alleen al dat feit maakte veel commentaar los.
Een geleerde bankier Rammohan Roy (1772?-1833) stamde uit een voornaam hindoeïstisch geslacht, behorende tot de priesterkaste der brahmanen. Zijn voorvaders hadden, zoals vele van hun kastegenoten, de uitoefening van de priesterlijke functies opgegeven voor een carrière op bestuurlijk terrein. Zij waren echter wel zeer strikt gebleven in de handhaving van de kasteregels, die hun rituele reinheid moest garanderen. Rammohans vader was een hoge ambtenaar onder de vorst van Bengalen, de nawab. Tevens had de familie royale inkomsten uit landbezit. Rammohan kreeg als jongen de opleiding die bij zijn stand paste. Allereerst leerde hij het Perzisch, dat toen nog de taal van het hof en de ambtenarij was. Hiervoor bracht hij enige tijd door in Patna, een stad waar veel moslimgeleerden zich gevestigd hadden. Hij leerde er ook Arabisch en verwierf een behoorlijke kennis van de Koran en andere islamitische geschriften. Vervolgens werd hij voor een tijdje naar Benares gestuurd om zich in dit centrum van hindoeïstische gods-
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
260
āśrama ātman Ātmīya Sabhā avara avatāra Bālaka Bhagavad-Gītā
Bhāgavata Purāa
bhajan bhakta bhakti bhāya bhāva bhūmisparśamudrā Brahmā brahmacārī brahmajñāna Brahman brāhmaa Brahma-Sūtra
Brāhma Samāj
09:21
Pagina 260
17. WOORDENLIJST
plaats van religieuze inspanning, monastieke leefgemeenschap wezenskern van de mens Vriendenkring; eerste religieuze organisatie van Rammohan Roy ‘onaanraakbaren’, leden van kasten (jāti) die niet tot één van de vier klassieke standen (vara) behoren neerdaling, goddelijke manifestatie in menselijke gestalte, incarnatie voorstelling van Ka als klein kind Het Lied van de Heer; een van de belangrijkste heilige boeken van het hindoeïsme, waarin Ka onderricht geeft; waarschijnlijk 2e eeuw voor Chr. Het Verhaal van de Heer; hindoeïstisch heilig boek met mythologische verhalen over Ka; uit de 10e eeuw na Chr. devotioneel lied iemand die bhakti beoefent liefdevolle toewijding aan een bepaalde godheid (of aan de hoogste Werkelijkheid) commentaar op een heilige tekst typen van devotionele houding van de bhakta tegenover de godheid gebaar van de Boeddha, waarbij hij de aarde aanraakt om die tot getuige op te roepen de schepper-god in het hindoeïsme celibatair; ook: iemand in de eerste levensfase waarin religieuze studie centraal staat kennis van het Brahman het Al, de hoogste Werkelijkheid de eerste stand in het klassieke kastenstelsel: de priesters en geleerden spreukenboek, toegeschreven aan Bādarāyaa, dat uitgangspunt is voor vele filosofische verhandelingen Vereniging van Godsvereerders; religieus genootschap, gesticht door Rammohan Roy (Bengali: Brahmo)
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
17. WOORDENLIJST
Bhad-Ārayaka Upaniad
Caitanya capātī Cit dalit darśana
Dayānanda, Svāmī Devadatta, Svāmī dharma dvija
Gāyatrī mantra gha aspho a gopuram guru gurudeva gurukula Hanumān harijan havelī hindutva i adeva Īśvara
Pagina 261
261
Het grote onderricht in het woud; oudste en belangrijkste van de upaniaden, 8e-7e eeuw voor Chr. bhakta uit Bengalen (1486-1533), propageerde een extatische Ka-verering op pannenkoek lijkend brood Bewustzijn; tweede element in Saccidānanda verdrukte, met name leden van de ‘onaanraakbare’ kasten aanschouwen van een godheid of een goeroe door de gelovige, waardoor deze deel krijgt aan de goddelijke werkelijkheid; ook: filosofische school De zegen van het mededogen; naam die Bede Griffiths in zijn ashram aannam De door God gegevene; naam die Jack Winslow aannam in zijn ashram gerechtigheid, plicht, leerstelsel wedergeboren; aanduiding van de hoogste drie standen (vara) die als een tweede geboorte een inwijding hebben ondergaan belangrijkste rituele tekst in het hindoeïsme: gVeda III: 62: 10 ritueel waarbij iemand uit zijn kaste wordt gestoten torengebouw boven de ingang van een tempel, speciaal in Zuid-India leraar goddelijke leraar gemeenschapsleven van een goeroe met zijn leerlingen in de mythologie: godheid in de gestalte van een aap, metgezel van Rāma kind van God; benaming van de ‘onaanraakbaren’ door Gandhi tempel voor Ka beweging die van India een hindoeïstische staat wil maken de godheid die voor een persoon of familie favoriet is in de devotie Heer; aanduiding voor de hoogste godheid, ook gezien als het persoonlijk aspect van het Brahman
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
262
jagadguru janmādyasya yata jāti jebālayam jīvanmukta
Kabīr Kālī Ka ha Upaniad Kā haka kāvi kevala-advaita khādī Kiristukulam
Khrista Prema Sevā Sagha
Khrista Sevā Sagha
Khudāī rāj Ka kamā katriya Kuljam Svarūp Kuriumala lā hī liga ligāyata
Pagina 262
17. WOORDENLIJST
wereldleraar ‘waarin de oorsprong etcetera van dit ligt’; befaamde tekst: Brahma-Sūtra I: 1: 2 kaste gebedshuis (Tamil); naam van de kapel in de Christukula ashram in Tirupattur iemand die door vergaande ascese en meditatie al tijdens zijn leven de volledige verlossing (moka) heeft gerealiseerd mysticus in de bhakti-traditie (1440-1518) vrouwelijke godheid, vreeswekkende gestalte van de śakti van Śiva Het onderricht van [de ziener] Ka ha; een van de oudere upaniaden, 8e-7e eeuw voor Chr. een van de vedische geschriften, behorend tot de Zwarte Yajur-Veda lappen stof, met oker geverfd, zoals asceten die dragen zuiver monisme, zoals verdedigd door Śakara zelfgesponnen katoen naar gandhiaans ideaal Het Gezin van Christus (Tamil); naam van de christelijke ashram in Tirupattur; meestal getranscribeerd als Christukula De Gemeenschap van de dienst van de liefde van Christus; naam van de tweede christelijke ashram in Pune De Gemeenschap van de dienst van Christus; naam van de oorspronkelijke christelijke ashram in Pune goddelijke staat, Rijk van God een van de avatāra’s van Viu, fluitspelende minnaar en tevens wijsheidsleraar lijdzaamheid de tweede stand in het klassieke kastenstelsel: de krijgers en bestuurders het heilige boek van de Praāmī sampradāya Kruisheuvel; christelijke ashram in Kottayam Dt. wapenstok, m.n. van politie-agenten symbool van de god Śiva in fallische vorm drager van de liga; aanduiding voor een vīraśaiva
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
17. WOORDENLIJST
lugī Madhva Mahābhārata Mahādeva mahārāja Mahātmā Māūkya Upaniad Māikka-vacakar Manusmti
Mataparīkā ma ha māyā mleccha mohadharma mohaśāstra moka Mukti Sadan mūrti Murugan namratā Nārada Bhakti-Sūtra
navāb Nijānanda sampradāya Nīlaka ha nikāmakarma nitya-siddha
Pagina 263
263
lendendoek, vooral door laagkastige mannen gedragen hindoeïstisch filosoof (13e eeuw), dualistische richting Het grote boek van de nakomelingen van Bharata; zeer groot epos, circa tweeduizend jaar oud Grote god; naam voor Śiva als de hoogste godheid prins, vorst grote ziel; bijnaam van Gandhi Het onderricht van [de ziener] Maūka; een van de jongere upaniaden, 6e - 5e eeuw voor Chr. mystieke dichter uit Tamilnadu in de bhakti-traditie (9e eeuw) De traditie van Manu; het meest klassieke wetboek van het hindoeïsme, circa tweeduizend jaar oud Een onderzoek naar de godsdiensten, verhandeling in het Sanskriet door John Muir, 1839 klooster zinsbegoocheling, schijn barbaar, pejoratieve benaming voor een niet-hindoe dwaalleer onbetrouwbaar leergeschrift dat dient om de mens te misleiden de uiteindelijke verlossing uit de kringloop van wedergeboorten Huize Verlossing; instelling gesticht door Ramabai gestalte, vorm, godenbeeld godheid in de gestalte van een jonge krijger in Tamilnadu nederigheid De spreuken van Nārada over de bhakti; geschrift met aforismen over bhakti uit de tiende eeuw na Chr. regerend vorst andere naam voor de praāmī beweging Hij wiens keel blauw is; epitheton van Śiva inzet zonder gebondenheid aan de uitkomst een van meet af aan volmaakte yogi
Jezus als goeroe vs2
264
O pait
22-02-2007
09:21
Pagina 264
17. WOORDENLIJST
heilige klank in het hindoeïsme geleerde, in het bijzonder een brahmaan met goede kennis van het Sanskriet; in Nederland ook: hindoepriester paitā vrouwelijke geleerde Parama Arūbi Ānandam, Svāmī de zegen van de Hoogste Vormloze (= de heilige Geest); Tamil naam die Jules Monchanin in zijn ashram aannam pardā het in afzondering leven van vrouwen; ook: sluier Patañjali auteur van een spreukenverzameling over yoga: Yoga-Sūtra, 2e eeuw voor Chr. Praāmī sampradāya hervormingsbeweging in het hindoeïsme, met sterk accent op de gelijkheid van godsdiensten, 17e eeuw praava aanduiding van de heilige lettergreep O Prānāth religieus leider uit Bundelkhand (1618-1694), inspirator van de Praāmī sampradāya Prārthanā Samāj Vereniging van Gebed; religieus genootschap puya verdienstelijk (in religieuze zin) purāa naam van een aantal heilige boeken die vooral mythen bevatten purua mens, in het bijzonder de kosmische gestalte van de Oermens in de vedische mythologie Purua-sūkta Hymne van de Mens; loflied in de veda’s op de kosmische oermens, g-Veda X: 90 Rādhā in de mythologie: een van de herdersmeisjes, voornaamste geliefde van Ka Rādhāsvāmī Satsag reformistische beweging met sterke aandacht voor yoga, voortgekomen uit het sikhisme Rādhāvallabhaī sampradāya beweging in het hindoeïsme, waarin devotie tot de jonge Ka centraal staat rājā koning; ook een adellijke titel, vergelijkbaar met ‘Sir’ rājkumārī prinses Rāma een van de avatāra’s van Viu, krijger en heerser Ramaa Mahāri mysticus uit Tamilnadu (1879-1950), monistische school Rāmānuja hindoeïstisch filosoof, 12e eeuw na Chr., verdedigde een gekwalificeerd monisme
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
17. WOORDENLIJST
g-Veda
i Saccidānanda
a-darśana-darpaa sadguru sādhana sādhu śaiva śakti samādhi sāmānyatā sandhyā Śakara sannyāsa sannyāsī, sannyāsin śānti, śānti, śānti Śānti Niketan Śāntivanam Śāradā Sadan Sarasvatī sarvadharma sāmānatva Śāstratattvaviniraya śāstrī Sat
Pagina 265
265
De kennis in gezangen uitgedrukt; oudste van de heilige boeken van het hindoeïsme, samengesteld van 1200 tot 900 voor Chr. ziener, wijze, vooral in de vedische tijd Zijn, Bewustzijn en Gelukzaligheid (Sat-CitĀnanda); gebruikelijke aanduiding van de hoogste Werkelijkheid in de monistische traditie Spiegel van de zes scholen, boek in het Hindi van Nehemiah Goreh, 1860 de ware leraar, soms ook als aanduiding voor God gebruikt religieuze inspanning, meditatie en ascese een asceet, iemand die zijn hele leven aan religie wijdt een hindoe die śiva als de belangrijkste godheid ziet goddelijke kracht fase in de meditatie waarbij een trance wordt bereikt; mystieke verzinking universaliteit ochtend- en avondschemering, de heilige momenten van zonsopgang en zonsondergang hindoeïstisch filosoof, ca. 800 na Chr., voorstander van een volstrekt monisme (advaita) onthechting, keuze voor een zwervend leven uit religieuze motieven iemand die zich uit de wereld heeft teruggetrokken Vrede, vrede, vrede! bekende hindoeïstische mantra Verblijf van Vrede; onderwijsinstelling gesticht door Rabindranath Tagore Het woud van vrede; naam van de christelijke ashram aan de Kavery Huize Wijsheid; instelling gesticht door Ramabai godin van de wijsheid de gelijkheid van alle godsdienstige leer Het bewijs van de waarheid van de Schriften; verhandeling in het Sanskriet door N. Goreh, 1844/5 wetgeleerde, expert in de wijsheids- en wetboeken van het hindoeïsme de waarheid, het Zijn; eerste element in Saccidānanda
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
266
Sat Purua sati
satyāgraha Sevāgrām Śiva
smti
śraddhā śre hatā śruti śūdra Svāmī, svamin Śvetāśvatara Upaniad Taittirīya Upaniad tantra tāntrika tarka tathāgata tribhaga
Trimūrti Tukārām
09:21
Pagina 266
17. WOORDENLIJST
de ware mens weduweverbranding, rituele zelfmoord van een vrouw op de crematie-brandstapel van haar overleden echtgenoot vasthoudendheid aan de Waarheid, geweldloze strijd naar gandhiaanse opvatting Dorp van dienstbaarheid; ashram van Gandhi bij Wardha een van de twee voornaamste goden in het hindoeïstische pantheon (met Viu); Śiva wordt vooral geassocieerd met ascese en yoga herinnerd, aanduiding voor heilige boeken die wel geïnspireerd zijn maar door mensen zijn samengesteld, i.t.t. śruti geloof verhevenheid, heiligheid gehoord, aanduiding voor heilige boeken die rechtstreeks geopenbaard zijn, i.t.t. smti de vierde stand in het klassieke kastenstelsel: arbeiders en dienaren heer; gebruikelijke titel voor een geestelijke, in het bijzonder voor een monastiek levende Het onderricht van [de ziener] Śvetāśvatara; een van de jongere upaniaden, 6e-5e eeuw voor Chr. Het onderricht van de leerlingen van Tittiri; een van de oudere upaniaden, 8e-7e eeuw voor Chr. richting in het hindoeïsme, die ingewijden in staat stelt om met goddelijke kracht in contact te komen ingewijde in de tantra rede, verstandelijke argumentatie ‘hij die zo gaat’ (nl. als de boeddha’s voor hem); aanduiding van een boeddha lichaamshouding, m.n. van Ka: de hals zijwaarts gebogen en het bekken gekanteld waardoor het lichaam een s-vorm krijgt voorstelling van Brahmā, Viu en iva verenigd in één goddelijke gestalte dichter in de bhakti-traditie (1608-1649)
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
17. WOORDENLIJST
upaniad
uīa vairāgya vaiava vaiśya Vallabhadeva vara vedānta vīraśaiva viśi ādvaita Viu
yoga yogī, yogin
09:21
Pagina 267
267
naam van een aantal heilige boeken met esoterische kennis, zoals een goeroe die aan zijn leerlingen doorgaf; uit de 8e tot de 5e eeuw voor Chr. uitstulping van de schedel, kenmerk van de Boeddha wereldmijding, wereldverzaking een hindoe die Viu als de belangrijkste godheid ziet de derde stand in het klassieke kastenstelsel: de boeren en handelaars samensteller van een bloemlezing van Sanskriet poëzie: Subhāitāvali (15e eeuw) een van de vier standen die het oorspronkelijke kastenstelsel vormen filosofisch stelsel in het hindoeïsme, waarin de eenheid van al het bestaande centraal staat hervormingsbeweging in het hindoeïsme, met sterk accent op bhakti, 12e eeuw gekwalificeerd monisme, zoals voorgestaan door Rāmānuja een van de twee voornaamste goden in het hindoeïstische pantheon (met śiva); volgens de mythologie zijn er tien avatāra’s van Viu, o.a. Rāma en Ka methodische oefening van lichaam en geest, gericht op het bereiken van inzicht of verlossing iemand die yoga beoefent
Jezus als goeroe vs2
22-02-2007
09:21
Pagina 268
