januari

22

48

32

6 6

In het begin van de vorige eeuw heerste

32 Vóór de opkomst van de fotografie was het

60 Geschilderde afbeeldingen van Christus, Maria,

zelfportret voorbehouden aan de kunste-

heiligen en Bijbelverhalen getuigen van een diep

naar de kunst van die tijd kijken.

naar en vergde het kennis en techniek.

innerlijk leven en spiritualiteit. De Nederlandse schilder Geert Hüsstege schildert iconen met eenzelfde instelling.

PAGINA

86

54

een optimisme dat nog voelbaar is als we

16

103

64

64 Met zijn heksen creëerde Bruegel voor generaties kunstenaars, sprookjesvertellers en filmma-

06 12 16 22 26 32

kers ná hem een allesbepalend en stereotype beeld. ‘De heksen van Bruegel’ in het Catharijneconvent te Utrecht. 16 Gijs Frieling staat bekend om zijn monu-

38 Nu de zon het laat afweten zullen we het

70 Het Bonnenfantenmuseum in Maastricht brengt

mentale wandschilderingen, waarmee hij

moeten doen met kunstlicht. Gelukkig

circa honderd kunstenaars samen met als ge-

reageert op ruimte en architectuur.

weten kunstenaars hier wel raad mee.

meenschappelijke factor: keramiek. De tentoonstelling ‘CERAMIX’ geeft ons hier een interessante

22 Museumbezoekers bewonderen een

48 Kunstenaar Daan Roosegaarde stelt zich-

4

60

zelf vragen over onze toekomst. Door de

bezoekers verleiden om langer, maar

natuur met technologie te verbinden wil hij

vooral aandachtiger naar kunst te kijken?

oplossingen formuleren over een nieuwe,

en hoofddocent van Portretschool Amsterdam,

leefbare wereld.

neemt je mee op haar ontdekkingsreis door de

54 Sinds haar eindexamenjaar schildert Saskia

absurde voorstellingen houdt hij ons een

Blokzij interieurs. Vlak daarna won ze de

spiegel voor.

Buning Brongers Prijs.

Inhoud palet 380 I december/januari 2015/2016

76 Liesbeth van Keulen, portretschilder en oprichter

wereld van het geschilderde portret.

schilderijen van Teun Hocks: met zijn licht

54

visie op.

kunstwerk zo’n 9 seconden. Hoe kun je

26 Het werk is kenmerkend voor de foto-

38 42 48

64 70

86 Wij zijn geïnteresseerd geraakt in de private kunstopleiding Russsian Academy of Art in Flo-

76

rence, namen er een kijkje en spraken met directeur en oprichter Nadezhda (Nadia) Molugova.

86

103 Tekenen, schilderen, beeldhouwen, bronsgieten, boetseren, fotografie in Nederland, Duitsland, Gambia, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Portugal, Spanje. De Creatieve vakantie's in 2016.

92 94 100 101 102 103

Toen het palet zinderde Jan Schoonhoven: het licht schept de vorm Muurschilderingen van Gijs Frieling Beter kijken door te tekenen Teun Hocks: mannetje op de maan Zien en gezien worden: zelfportretten in Arnhem Kunstlicht uitgave Koen Vermeule wil het zien 380 Daan Roosegaarde december/ maakt de wereld beter januari Jong talent: 2015/2016 Saskia Blokzijl Geert Hüsstege: biddend schilderen Heksen in Museum Catharijneconvent CERAMIX: keramiek in Maastricht De geschiedenis van het geschilderde portret Streven naar nieuwe renaissance in Florence Cover: Teun Hocks, Zonder titel, 2004, Kunstschildersmaterialen olieverf op sepia getinte Agenda zwart-wit barietdruk Creatieve adressen (3 versies), 126 x 159 cm Boekwinkel In het volgende nummer Creatieve vakanties bijlage palet 380 I december/januari 2015/2016

5

Tekst & Beeld Eric Beets

Toen het palet zinderde In het begin van de vorige eeuw heerste een optimisme dat nog voelbaar is als we naar de foto’s, filmbeelden en de kunst van die tijd kijken. Het is vergelijkbaar met het optimisme dat ZERO eind jaren zestig uitstraalde. In deze gelukkige tijden, de een voor de Eerste Wereldoorlog, de ander na de Tweede, stroomde het in de kunst. Men was optimistisch over de toekomst, de vooruitgang en verwachtte een betere wereld.

Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet Kees van Dongen, La fille aux rubans (Het meisje met de strikken), 1909, olieverf op doek, 55 x 46 cm, Gemeentemuseum Den Haag 6

palet 380 I december/januari 2015/2016


7

Tekst Eric Beets Beeld Stedelijk Museum Schiedam

Jan Schoonhoven Het licht schept de vorm Hij draaide zijn sigaretten en legde ze in een rijtje op de tafel. ‘s Morgens pakte hij de middelste eruit en herstelde daarna de orde in de line up. Deze handeling was kenmerkend voor Jan Schoonhoven (1914-1994) uit Delft.

Jan Schoonhoven, R 82-2, beschilderd karton, board en hout, 106 x 106 x 17 cm,

Zijn leven dreigde soms te ontsporen, maar zijn

Zero en Klee

rituelen, waaronder zijn werk bij de PTT over-

In de jaren zestig was er de optimistische stro-

dag als ambtenaar, gaven structuur. In zijn

ming Nul. Er werd verwezen naar de kosmos,

kunst waren ook min of meer strenge structu-

de leegte, zonder religieuze of mystieke con-

ren kenmerkend. In de witte reliëfs zit echter

notaties. Jan Schoonhoven was een kunste-

ook de andere kant van Schoonhoven die ver-

naar die zich verbonden voelde met ZERO.

ontrustend maar vooral poëtisch was. De

Het vreemde was dat hij zich ook verbonden

strengheid verdient een relativering: de hand-

voelde met een schilder als Paul Klee. Dat zie

matig gemaakte reliëfs ademden ook de avon-

je in zijn schetsboekjes en eerste werkjes, te

den uit die gevuld waren met sigaartjes, sigare-

zien in het Prinsenhof in Delft. Later zou hij in

tjes, jazzmuziek, thee, jenevertjes. Ook bezoe-

een interview zeggen dat hij Mondriaan mooi

kers werkten soms mee aan de voltooiing van

vond maar dat Klee hem meer beïnvloed heeft

een kunstwerk.

en dat hij hem ook altijd trouw is gebleven. In al

collectie Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, foto: Jannes Linders, Rotterdam

Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van 12



13

Tekst Merel van den Nieuwenhof Beeld Gijs Frieling

City under a bright light, 2014, caseïne en pigmenten op linnen, 250 x 180 cm, collectie AkzoNobel, Amsterdam

Gijs Frieling MUURSCHILDERINGEN 16



17

Gijs Frieling MUURSCHILDERINGEN

Tijdelijk

Lieve Piet, 2014,

Het maken van muurschilderingen is vrij uitzon-

caseïne en pigmenten op

derlijk in de hedendaagse kunst. Het veelal tij-

muur, 400 x 250 x 300 cm,

delijke karakter maakt het een minder gangba-

privécollectie Amsterdam

re discipline. Gijs ervaart het echter allerminst als beperkend: ‘Het maakt juist veel mogelijk. In praktisch opzicht, want anders zouden veel musea geen muurschildering van mij kunnen laten zien. Maar het geeft een werk ook een be-

Gijs Frieling (Amsterdam 1966)

paalde impact.’ Het biedt eveneens ruimte voor experiment: ‘Omdat het tijdelijk is voel je de vrij-

staat bekend om zijn monu-

heid om dingen te proberen.’ Zo was de muurschildering die hij, bijgestaan door meerdere as-

mentale wandschilderingen,

sistenten, in de geornamenteerde trouwzaal van Museum Jan Cunen is Oss maakte nog tij-

waarmee hij reageert op

dens het schilderen onderhevig aan veranderingen. ‘Dat maakt het levend en spannend,

ruimte en architectuur. Hij is

een belangrijk gevoel tijdens het maken.’ Hij heeft er weinig moeite mee dat zijn werk ver-

weinig in zijn atelier te vinden,

volgens weer wordt overgeschilderd. ‘Dan ben ik allang weer met iets anders bezig. Het fysie-

want hij werkt veel op locatie

ke maken vind ik leuk en belangrijk. Of het blijft, die verantwoordelijkheid leg ik bij anderen.’

en heeft daarnaast een adviEcht zien

serende functie bij het Atelier

‘Veel kunstwerken kennen we alleen van reproducties. Dus dat het straks alleen nog op foto’s

Rijksbouwdienst. Toch zou hij

bestaat, vind ik prima. Ik schep er zelfs een bepaald genoegen in dat mijn werk weer vernie-

Slaap als een roos

de ruimte niet kunnen missen.

slaapkamer in Amsterdam),

Tussen de boeken en verfspat-

hier zijn, veel meer dan een schilderij ooit aan een plek verbonden zal zijn. Dat maakt een

2015, caseïne en pigmenten op muur, 200 x 100 x 40 cm

tigd wordt. De gebondenheid aan een ruimte is iets heel wezenlijks: het werk is hier en zal alleen

(muurschildering in

ten spreken we hem.

muurschildering heel concreet en ongrijpbaar tegelijk.’ Gijs vergelijkt het met ervaringen in de natuur: ‘Het besef dat je op een bepaalde plek en tijd in de wereld bent.’ Het hangt voor hem ook samen met vragen over authenticiteit. ‘Mensen roepen vaak ergens over zonder dat ze het echt ervaren. Dat ervaren is iets heel unieks. Veel kunstwerken zien we hooguit een paar keer in ons leven. En zelfs als je er in leven-

muurschildering voor ze kan maken. Dan rijst

daarom zoveel mogelijk over de opdrachtge-

de lijve voor staat, is het de vraag of je echt

vaak de vraag: maar wat als we verhuizen?’

vers te weten te komen door ze op te zoeken

ziet.’

Toch zijn er zo nu en dan verzamelaars die het

en te ervaren hoe ze zijn. Soms krijgt hij de

aandurven. ‘Ik ben altijd op zoek naar context

gekste verzoeken. ‘Mensen kunnen van alles

Schildering in huis

en concrete aanleidingen, het inbedden van het

willen of verwachten van kunst. Vooral abstrac-

Hij werkte het afgelopen jaar aan een aantal

werk in de fysieke en sociale werkelijkheid van

te begrippen, zoals ‘transparantie’, zijn lastig uit

particuliere opdrachten. ‘Als mensen een schil-

mensen. Zo’n privéopdracht is heel intiem: het

te drukken.’ Met concrete rekwesten kan Gijs

derij van mij kopen, zeg ik altijd dat ik ook een

komt in hun huis, waar ze altijd zijn.’ Hij probeert

wel uit de voeten. Tijdens een tentoonstelling,

Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet 18



19

Tekst Merel van den Nieuwenhof Beeld CODA Apeldoorn

Teun Hocks Mannetje op de maan

Tegen de achtergrond van een heldere sterrenhemel host op de tast een geblinddoekte man met feestmuts voorbij. Gekleurde slierten serpentine, die uit de zak van zijn jasje hangen, slepen over het oppervlak van de maan. Het werk is kenmerkend voor de fotoschilderijen van Teun Hocks: met zijn licht absurde en toch zeer herkenbare voorstellingen houdt hij ons een spiegel voor.

Zonder titel, 2008, olieverf op getinte zwart-witfoto, 128 x 181,5 cm

26



27

Zonder titel, 2007, olieverf op getinte zwart-witfoto, 134 x 139 cm

Zonder titel, 2004, olieverf op sepia getinte zwart-wit barietdruk (3 versies), 126 x 159 cm

man is een alleman, een personage waarin iedereen zich kan herkennen. ‘Ik probeer op dat moment een kleurloos figuur te zijn. Maar je kunt niet tegenhouden dat er wel iets van mijZonder titel, 2014, olieverf

Fotoschilderijen

neren. Vroeger werden foto’s ingekleurd, met

zelf in zit: ik speel het en het zijn ideeën die uit

op sepia getinte zwart-wit

Teun Hocks (Leiden 1947) was al van kinds af

ecoline, maar soms ook met olieverf. Daar ben

mijn hoofd komen.’ We zien hem op een stoel

barietdruk, 84 x 103 cm

aan bekend met de fotografie. ‘Mijn vader was

ik mee gaan experimenteren.’ Het resulteerde

staand nieuwsgierig zijn hoofd in een land-

een enthousiast fotograaf. Ik vond dat altijd

in met olieverf ingekleurde foto’s. ‘Zo benader

schapschilderij steken, vissen in een vijver in de

magisch om te zien.’ Toch lag de keuze voor

ik het meest wat ik in mijn hoofd heb. Dat was

vorm van een schilderspalet en gekleed in pak

fotografie tijdens en vlak na zijn academietijd

toen Photoshop avant la lettre.’

slapen in een kartonnen doos met hetzelfde

niet voor de hand. Waar het nu een van de

silhouet als de flatgebouwen in de achter-

meest gebruikte media is, was het destijds een

Alleman

nog niet volledig geaccepteerde kunstvorm.

Naast die gecombineerde techniek draagt ook

‘Het was in opkomst. Richard Long documen-

het zelf optreden als model bij aan een het

Levensgroot decor

teerde bijvoorbeeld zijn wandeling,’ vertelt hij.

juiste eindresultaat. ‘Ik weet hoe ik het wil heb-

De situaties uit de fotoschilderijen zijn uit zijn

Hocks vond een geheel eigen toepassing van

ben en ik kan een ander niet zo goed regisse-

leven gegrepen, maar hebben doorgaans

de fotografie. ‘Ik tekende en schilderde altijd,

ren. Als je zelf op de foto gaat, kun je net

geen directe aanleiding. ‘Het zijn dingen die ik

maar fotografeerde ook. Op een gegeven mo-

zolang doorgaan totdat je het hebt.’ Toch

al tekenend laat gebeuren. Je moet ervoor

ment zag ik mogelijkheden om dat te combi-

maakt hij geen zelfportretten. De afgebeelde

gaan zitten en dan komt het vanzelf. Tenzij er

grond.




29

Tekst Merel van den Nieuwenhof Beeld Museum Arnhem

Zien en gezien worden Zelfportretten in Arnhem Zelfportretten zijn hot. We fotograferen er op los met zijn allen, het internet staat bol van de

selfies. Vóór de opkomst van de fotografie was het zelfportret als genre echter voorbehouden aan de kunstenaar en vergde het kennis en techniek om jezelf te kunnen weergeven. Els Berg, Zelfportret met blauwe jurk, olieverf op doek, 1917, collectie Joods Historisch Museum

32



33

Jan Mankes, Zelfportret,

Marinus Boezem,

1912, olieverf op doek,

The Absence of the Artist,

collectie Museum Arnhem

1970-1995. Courtesy Upstream Gallery Amsterdam. Foto Gert Jan van Rooij

De invloed van dit (destijds) nieuwe medium

Arnhem een overtuigend antwoord op deze

haar monumentale getekende zelfportretten,

als autonoom medium. Zo koos Eva Besnyö

was een reden voor conservator Mirjam Wes-

vraag: meer!

die eens vertelde dat tekenen via de spiegel in

onverwachte invalshoeken voor haar gefoto-

haar geval vaak een ingespannen blik ople-

grafeerde zelfportretten en leggen foto’s performances van Marina Abramović en Ulay vast.

ten om juist vanaf 1900 gemaakte zelfportretten onder de loep te nemen. Want zouden

Knipoog

verde. Sinds ze gebruik maakt van fotografie

kunstenaars sinds de uitvinding van de fotogra-

‘Kunstenaars zijn de fotografie gaan inzetten

vertonen haar zelfportretten een breed scala

fie nu juist minder of meer het ‘zelf’ verbeel-

als hulpmiddel, bijvoorbeeld in plaats van de

aan gezichtsuitdrukkingen, zoals ook haar

Eerlijk?

den? Meer dan honderd zelfportretten geven

spiegel,’ vertelt Westen. Ik herinner me een uit-

knipogende ‘ik’ in de tentoonstelling laat zien.

Het zelfportret blijft een intrigerend genre. Waar

in de tentoonstelling ‘Spiegeloog’ in Museum

spraak van Rosemin Hendriks, bekend om

Maar de fotografie wordt natuurlijk ook ingezet

kunstenaars bij het (in opdracht) portretteren




35

Tekst Sophia Zürcher Beeld Koen Vermeule

KOEN VERMEULE WIL HET ZIEN Een roodharige man ligt languit op de grond. Rust hij? Of heeft hij zijn laatste adem uitgeblazen? Een strohoed linksonder het olieverfschilderij verraadt de identiteit van de man. Koen Vermeule heeft niemand minder dan Vincent van Gogh geschilderd. Hij deed dit op uitnodiging van Cornel Bierens voor Arti et Amicitiae, dat in oktober een expositie aan Van Gogh als inspiratiebron wijdde. Spinning, 2005, olie- en acrylverf op doek, 210 x 200 cm

Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet

42



43

Tekst Ronald Ruseler Beeld Studio Roosegaarde

Van Gogh Path

DAAN ROOSEGAARDE MAAKT DE WERELD BETER Kunstenaar Daan Roosegaarde (Nieuwkoop 1979) stelt zichzelf vragen over onze toekomst. Door de natuur met technologie te verbinden wil hij oplossingen formuleren over een nieuwe, leefbare wereld.

48



49

Daan Roosegaarde

Dromen

Landschapskunst

Lichtgevende weg

Tower’ kunnen mensen gratis schone lucht

bij zijn Lotus Dome

Daan Roosegaarde is als kunstenaar dicht bij

Een van zijn grootste inspiratiebronnen is het

Inmiddels is zijn kunstenaarschap uitgegroeid

ademen. Het is een energie- en milieuvriende-

huis gebleven. Zijn inspiratiebronnen lijken zich

Philips Paviljoen van Xenakis dat Le Corbusier

tot Studio Roosegaarde, met vestigingen in

lijke module, die vieze lucht opzuigt en schone

vanuit het jongensachtige te hebben ontwikkeld.

voor de Wereldtentoonstelling van 1958 in

Rotterdam en Shanghai, waarbinnen hij sa-

lucht uitstoot. Door de schone bubbel ontstaat

‘Als kind maakte ik boomhutten, omdat ik mij in

Brussel bouwde. ‘Dat was een van de eerste

menwerkt met andere kunstenaars, ontwer-

een plek waar mensen weer kunnen ademen.

het betonnen blok waarin ik opgroeide niet thuis

bouwwerken waar een harde constructie, be-

pers en techneuten. Onder zijn leiding realise-

Het fijnstof in het apparaat zuigen wij op en on-

voelde. Ik zwierf buiten en speelde in de natuur

ton, met een zachte constructie, muziek van

ren ze verrassende projecten met een duidelij-

der hoge druk maken wij van het nieuwe mate-

om daar een eigen wereld te creëren. Architect

Iannis Xenakis, versmolt. Daarmee werd het

ke kunstenaarssignatuur, zoals de lichtgeven-

riaal weer sieraden.’

of kunstenaar worden was mijn droombeeld,

een van de eerste nieuwe media-achtige pro-

de weg ‘Smart Highway’. Roosegaarde: ‘Daar-

dus wat ik nu doe komt voort uit die jongenswe-

jecten in de architectuur.’ Hij plaatst zijn werk

bij maken wij gebruik van licht en energie die

Decoratie

reld. De wil om te ontdekken is gebleven en nu

ook in de traditie van de landschapskunst:

op elkaar inwerken. De weg laadt zich overdag

In een interview heeft Roosegaarde eens ge-

bouw ik nog steeds, alleen met slimmere materi-

‘De schilderijen van Salomon van Ruysdael, het

op en geeft ’s nachts licht. Het ‘Van Gogh Path’

zegd dat het tonen van zijn kunst in een galerie

alen. Na mijn studie aan de kunstacademie in

Hollandse licht, maar ook James Turrell (1943,

bij Nuenen, waar Vincent van Gogh in zijn jonge

alleen maar decoratie zou zijn. ‘Dat klopt, ja! Dit

Enschede is mijn rol als kunstenaar om te dro-

Amerikaanse lichtkunstenaar) en Walter De

jaren woonde, is er een voorbeeld van.’ Het

geldt natuurlijk alleen voor mijn eigen kunst. Als

men, om te denken, om mij af te vragen hoe wij

Maria (1935-2013), Amerikaanse multidiscipli-

fietspad is geïnspireerd op het schilderij ‘De

ik mijn werk alleen in een galerie of museum

de wereld beter kunnen maken, niet verdwe-

naire kunstenaar) zijn voor mij belangrijk. Soms

Sterrennacht’ en loopt dwars door het gebied

kon tonen zou dat te weinig zijn. In de openba-

nen. Voor mij is kunst geen object in een muse-

neigt mijn werk meer naar het poëtische, zoals

dat door Vincent werd vastgelegd.

re ruimte kun je je boodschap met anderen de-

um waar een bordje naast hangt met ‘niet aan-

de ‘Lotus Dome’ en soms naar het pragmati-

Momenteel werkt Studio Roosegaarde aan

len. Mijn studio is daarom een droomfabriek

raken’. Ik wil juist de interactie opzoeken tussen

sche, zoals ‘Smart Highway’. Dat hangt een

een smogvrije toren: ‘Die gaan wij waarschijnlijk

waar message and medium elkaar ontmoe-

verschillende werelden en nieuwe ideeën kop-

beetje van mijn eigen obsessie af.’

in Parijs zetten tijdens het komende EU-voor-

ten.’ Politiek is niet in de eerste plaats een item

zitterschap van Nederland. Door ‘Smog Free

voor Daan Roosegaarde, maar hij heeft er indi-

pelen aan nieuwe technieken en materialen.’

Rainbow Station




51

Tekst Jackelien Top Beeld Saskia Blokzijl

JONG TALENT

Saskia Blokzijl

Vlakbij het pittoreske Delfshaven in Rotterdam ontmoet ik Saskia Blokzijl (1982) in haar huis, dat tevens haar atelier is. Ik herken de bank en het tapijt van een schilderij. Sinds haar eindexamenjaar (2014) schildert ze interieurs. Vlak daarna won ze de Buning Brongers Prijs. Sindsdien heeft ze non-stop geëxposeerd en is ze fulltime met het kunstenaarschap bezig.

Abhishek Kumar, 2014, olieverf op doek, 60 x 70 cm

54



55

Eerste woning, 2015,

Als kind tekende ze voor haar ontspanning, ge-

Kritiek en erkenning

weet niet wat ze zou doen als ze deze twee-

daarin. Omdat je in één kamer woont zegt dat

Familie Blokzijl, 2015,

olieverf op doek, 80 x 90 cm

stimuleerd door haar moeder die kleuterjuf

Saskia: ‘Op de academie waren veel mensen

jaarlijkse Nederlandse kunstprijs voor jonge

veel over iemand. Dan heb je geen persoon in

olieverf op doek, 70 x 80 cm

was. In haar ouderlijk huis in Hoogeveen stond

kritisch over mijn werk, terwijl het daarbuiten

beeldend kunstenaars niet had gewonnen.

het schilderij nodig om een persoonlijk portret

altijd een tafel met tekenmateriaal. Dit resul-

wel werd gewaardeerd. Ik ben bezig met het

teerde in tienen voor tekenen op de middelba-

schilderen en niet met de gedachte achter het

Interieur als persoonlijk portret

Omdat zich daarin vaak minder persoonlijke ei-

re school. In 2010 begon ze met de kunstaca-

werk, terwijl dat laatste juist belangrijk werd ge-

Het voelt als thuis, de kamers die Saskia schil-

gendommen bevinden en ze haar werk een

demie ArtEZ in Zwolle en Arnhem. Daar ervaar-

vonden. Ondanks die weerstand ging ik wel

dert. Tapijten die je uitnodigen om er met blote

persoonlijk karakter wil meegeven, komen de

de ze het schilderen meer als een inspanning,

door met mijn schilderstijl, ik geloofde erin. Ik

voeten overheen te lopen. Banken in prachtige

mensfiguren terug in haar werk.

er lag meer druk op. Het schilderen was in die

accepteerde mijn handschrift en vond mijn

kleuren, waarop je je graag zou neervlijen. In

periode soms een worsteling voor haar. Maar

schilderijen steeds beter worden. Het deed me

het laatste jaar van de kunstacademie schilder-

Schilderen is het belangrijkst

als een schilderij lukte, dan voelde dat als een

goed dat ik erkenning kreeg, bijvoorbeeld door

de ze studentenkamers van mensen die ze

Maar niet de mensen of een achterliggende

overwinning. En dat is nog steeds zo.

het winnen van de Buning Brongers Prijs.’ Ze

kende. ‘Alle persoonlijke eigendommen zitten

gedachte zijn het belangrijkst in haar werk. Het

te maken.’ Nu schildert ze vooral woonkamers.




57

Tekst Merel van den Nieuwenhof Beeld Bonnefantenmuseum Maastricht

CERAMIX Keramiek in Maastricht Rodin, Picasso, Matisse, Schütte, Ai Wei Wei: een indrukwekkend rijtje namen. Het Bonnenfantenmuseum in Maastricht brengt deze en circa honderd andere kunstenaars samen met als gemeenschappelijke factor: keramiek. De tentoonstelling ‘CERAMIX’ geeft ons een interessante visie op zowel het materiaal als de kunstenaars die ermee werken.

Chieko Katsumata, Akoda, 2015, keramiek met gekleurde engobe, 40 x 47 x 46 cm (courtesy: Chieko Katsumata)

70



71

Wie aan keramiek denkt, denkt aan vazen. Met

vaas en half sculptuur is en waarin twee jon-

Thomas Schütte, Basler

kleurrijke uitvoeringen van Matisse, Dérain en

genshoofdjes zijn te herkennen, brak hij met

Maske, 2014, geglazuurde

Dufy en de ‘vaasvrouwen’ van Picasso ont-

het puur functionele karakter. Vier beeldjes van

keramiek, 35 x 24 x 19 cm

breekt dat aspect niet in ‘CERAMIX’. Maar er is

Rodin lijken het voor dat moment vernieu-

(courtesy: Thomas Schütte)

meer. Met zeer uiteenlopend en verrassend

wende gebruik van keramiek te symboliseren:

gebruik van klei in schilderijen, installaties en

elk verbeelden ze een naakte vrouw die uit een

sculpturen, bewijst deze tentoonstelling dat ke-

pot kruipt, uitgevoerd in een combinatie van

ramiek niet alleen in toegepast opzicht interes-

gips en aardewerk.

sant is. En waar het gebruik van dit materiaal in de beeldende kunst van de twintigste eeuw

Schijn bedriegt

toenam, lijkt het in de eenentwintigste eeuw al-

Het materiaal leent zich niet alleen goed voor

leen maar meer aan terrein en populariteit te

een diversiteit aan vormen, maar ook voor een

hebben gewonnen. Tijd dus voor een her-

variëteit aan looks. De expressieve kwaliteit van

nieuwde kennismaking. En waar beter dan in

keramiek treffen we aan bij Karel Appel en

het Bonnefantenmuseum in Maastricht, gele-

Lucio Fontana. In andere gevallen bedriegt de

gen aan de Avenue Céramique.

oppervlakte ons soms overtuigend, zoals ‘Bob’s bag’ van Marilyn Levine uit 1982: een tas

Pablo Picasso, Tanagra,

Urinoir

die volledig van bruin leer lijkt te zijn gemaakt.

vase femme, 1948,

De straat ontleent haar naam aan de reputatie

De suppoost licht toe dat er sinds enkele

aardewerk,

van Maastricht als een van de belangrijkste Eu-

dagen een afstandshouder voor is geplaatst,

44 x 12,5 x 9,5 cm,

ropese steden op het gebied van de keramiek.

omdat bezoekers het beeld bleven aanraken

collectie Larock-Granoff

Dat klinkt imposant, maar als kunstdiscipline

uit ongeloof: dit kón geen keramiek zijn. Andere

blijft keramiek een wat ondergeschoven kindje.

werken lijken door geraffineerd gebruik van

En dat terwijl het een favoriet materiaal is voor

glazuur te zijn gemaakt van brons, zilver, koper

menig, veelal avantgardistisch, kunstenaar. De

of hout. Ook zien we dozen en boeken van ke-

kans is dan ook groot dat in dit verband Pi-

ramiek, waarin vanzelfsprekend niet gebladerd

casso, ‘Michael Jackson and Bubbles’ van Jeff

kan worden. Kunstenaars als Pierre Alechinsky

Koons of het urinoir van Duchamp op het net-

en Ivos Pacetti zetten ons zo geregeld op het

vlies verschijnt. Maar om vervolgens nog een

verkeerde been.

handvol keramiekkunstenaars te noemen is al een stuk moeilijker. Het is dus een eye opener

Suikerzoet

om het materiaal bij zoveel moderne en he-

De uitstraling van het materiaal verschilt dan

dendaagse kunstenaars aan te treffen.

ook van heel puur en natuurlijk (Paula De Solminihac) tot barok en uitbundig (Anne Wenzel),

Transformatie

afhankelijk van de afwerking en het al dan niet

Bovenaan de kenmerkende houten trap van

toepassen van glazuur. Soms ligt de associatie

het Bonnefanten glinstert een ogenschijnlijk kri-

met slechte smaak en kitsch op de loer. Jes-

oelende massa kakkerlakken van Bitta Fayyazi

sica Harrison speelt met dat gegeven en

ons tegemoet. Het vat meteen twee kanten

maakt gebruik van de aantrekkingskracht van

van de tentoonstelling samen, zo blijkt later: de

suikerzoete, ogenschijnlijk lieflijke figuurtjes, in

aantrekkingskracht van het materiaal en het

kleurige jurkjes gestoken. Maar schijn bedriegt:

vermogen om te transformeren. Zo transfor-

deze kleine, op Meissen porselein geïnspi-

meerde het in de loop der tijd van functioneel

reerde beelden verbeelden regelrechte horror.

Oerkracht

de mooiste zalen beslaan installaties van Daniel

of decoratief naar een medium voor autonome

Afgeleid door een gesplitst hoofd, zou je bijna

Ook de andere kant van het spectrum is aan-

Pontoreau, Gabriel Orozco en Piet Stockmans

kunstwerken. Gauguin was een van de eerste

het sculptuurtje missen dat het campagne-

wezig. Verinnerlijkte Japanse sculpturen staan

de wanden en vloer. Het kwetsbare, haast ijle

kunstenaars die de klei in dat opzicht op

beeld van de tentoonstelling vormt: een meisje

juist dicht bij de natuur. Zo komen materiaal- en

karakter van de keramiek komt in deze lichte

waarde wist te schatten, zo blijkt uit zijn uit-

met minutieuze tatoeages, als een heden-

kleurgebruik prachtig samen in de organisch

ruimte goed tot zijn recht. De echtheid van het

spraak: ‘het karakter van de keramiek is het

daagse Disneyprinses.

gevormde beelden van Chieko Katsumata,

materiaal staat hier centraal, evenals in de vol-

geïnspireerd op de plantenwereld. In een van

gende zaal met werk van Katinka Bock. Uit

gevoel van laaiend vuur.’ In een object dat half




73

Leonardo da Vinci,

Tekst & Beeld Liesbeth van Keulen

De dame met de hermelijn, 1490, 54 x 39 cm, Czartorysky Museum, Krakau

Geschiedenis van het geschilderde

portret

Sinds wanneer worden er levensechte portretten geschilderd? Wie waren de grootste meesters? Waar in Nederland kun je een voorbeeld zien in een openbare collectie? Welke technieken en stijlen zijn er in de loop der tijden gebruikt? En hoe zou jij hiervan iets kunnen gebruiken voor je eigen schilderkunst? Liesbeth van Keulen, portretschilder en oprichter en hoofddocent van Portretschool Amsterdam, neemt je mee op haar ontdekkingsreis door de wereld van het geschilderde portret.

Aflevering 7: Grote mannen en een wonderkind

76



77

Rafaël, Portret van Paus

ten waar Florence vandaag de dag nog steeds

Leonardo da Vinci. Deze alleskunner, een waar-

Rafaël, Portret van

Julius II, 1511-1512,

zijn grootsheid aan dankt. Eén van hun verdien-

achtige ‘uomo universale’, ontwikkelt zich op

Maddalena Doni, 1506,

sten is bijvoorbeeld het opzetten van het

elk gebied: anatomie, lichtwerking, botanie,

63 x 45 cm,

prachtige Uffizi-museum.

bouwkunst, militaire strategie, geologie, geo-

Palazzo Pitti, Florence

108 x 80,7 cm, National Gallery, Londen

grafie en de fysiognomie (de studie van de exToen Karel VIII van Frankrijk meende recht te

pressie van de emoties op het menselijk ge-

hebben op de troon van het koninkrijk Napels,

zicht). Het humanistische ideaal uit de renais-

marcheerde hij met zijn leger door Italië en viel

sance dat de mens de maat van alle dingen is

ook Toscane aan. De incapabele heerser Piero

en zichzelf volledig moet ontplooien, heeft Leo-

De’ Medici gaf Florence zo goed als cadeau

nardo bij uitstek verwezenlijkt.

aan de agressieve Karel en de rest van de familie vluchtte naar Rome. Hier woei een nieuwe

In zijn tijd is Leonardo vooral gevierd vanwege al

wind en de pausen wilden Rome weer het cen-

zijn militaire uitvindingen, maar hij is ook een

trum van het christelijk erfgoed maken. Tevens

koortsachtige vernieuwer op schilderkunstig

was hier het klassieke verleden veel zichtbaar-

gebied. Zijn onderzoekingen zijn vooral materi-

der aanwezig.

aaltechnisch en lopen niet allemaal goed af.

De familie De’ Medici leverde menig paus en

Waarschijnlijk zijn nogal wat meesterwerken

kardinaal af en dezen riepen vele kunstenaars

verloren gegaan door zijn experimenteerzucht

naar Rome om hun artistieke bijdrage te leve-

met onhoudbare verven, bizarre mediums en

ren aan de bouw van de nieuwe Sint Pieter ba-

ongeschikte dragers. Maar ook beeldinhoude-

siliek en vele andere kunstprojecten.

lijk heeft hij zijn steentje bijgedragen door het

Pietro Perugino, Zelfportret,

De renaissance is net flink op dreef gekomen in

1497-1500, fresco,

het veertiende- en vijftiende-eeuwse Florence

Cittá della Pieve, Umbrië

als in 1494 een eind komt aan de macht van

Jong geleerd

van het Italiaanse woord voor ‘rook’ (fumo), is

De’ Medici. Deze Florentijnse familie was bui-

Michelangelo Buonarotti (1475–1564) werkte

het op te vatten als het verzachten van vormen

Pietro Perugino,

tensporig rijk en financierde allerlei kunstprojec-

hier als beeldhouwer en schilder. Hij decoreer-

door geleidelijke overgangen tussen licht en

Maria Magdalena, 1500,

de het plafond van de Sixtijnse kapel. Voor de

donker. Het beroemdste portret aller tijden,

47 x 34 cm, Galleria Palatina,

werkkamers van de paus werd de schilder Pie-

‘Mona Lisa (La Gioconda)’, door Leonardo ge-

Palazzo Pitti, Florence

tro Perugino uit Umbrië gevraagd, die een as-

schilderd, heeft in haar gezicht die prachtige

sistent meenam. Het was de vijfentwintigjarige

zachtheid.

Leonardo da Vinci, Mona Lisa (La Gioconda), 1503-1506, 77 x 53 cm, Louvre, Parijs

beroemde ‘sfumatura’ te introduceren. Afgeleid

Raffaello Sanzio (1483-1520), die al een tijd hoopte te mogen werken voor paus Julius II.

Bliksemcarrière

Als jongetje was hij in de werkplaats voor kunst-

Rafaël vindt Leonardo’s portretten zeer interes-

voorwerpen van zijn vader Giovanni al in con-

sant en schildert net zo’n soort portret als La

tact gekomen met kunst. Als zijn vader overlijdt

Gioconda, met eenzelfde houding en composi-

is hij elf jaar en gaat hij in de leer bij Pietro Peru-

tie. We zien echter in één oogopslag hoe Rafaël

gino. Al op zijn zestiende krijgt hij zijn eerste zelf-

het toch anders aanpakt. Zijn werk is helderder,

standige opdracht. Zijn frisse benadering valt op

met meer details (vermoedelijk beïnvloed door

en het werk stroomt vervolgens binnen. Zijn stijl

de Vlaamse kunst die hij in de werkplaats van

lijkt op die van Perugino, maar zijn figuren heb-

zijn vader al had leren kennen). Rafaël maakt in

ben al meer interactie met elkaar. Later, als hij

Rome verder een bliksemcarrière als bouwlei-

het werk van Michelangelo leert kennen, raakt

der van de Sint Pieter en van het nieuwe stra-

hij ook beïnvloed door deze krachtpatser, die

tenplan van de stad. Steeds meer voeren zijn

grossiert in krachtige, onwaarschijnlijk gedraai-

medewerkers de grote fresco’s naar zijn ont-

de torso’s. Zijn figuren worden dan beweeglij-

werp uit. Hij sterft veel te jong, slechts 37 jaar. heerlijkt. De schilder staat hoger dan de paus,

ker, zijn composities complexer. Gelukkig heeft hij een aantal prachtige portret-

hij kijkt dus zelfs een beetje op hem neer. Ook

Zelfverwezenlijking in optima forma

ten achtergelaten waaronder het portret van

zijn gezichtstrekken zijn niet geïdealiseerd. Je

Rafaël leert ook het werk van misschien wel de

Paus Julius II, zijn opdrachtgever. Geheel in de

ziet de zorgen van de woelige tijden op zijn ge-

meest geniale man uit de renaissance kennen:

geest van het humanisme is de paus niet ver-

zicht. Het portret dat Rafaël schildert van zijn




79

Tekst Merel van den Nieuwenhof Beeld Russian Academy of Art en Merel van den Nieuwenhof

Streven naar nieuwe

renaissance in Florence In het vorige nummer stelden wij Taco Hammacher aan jullie voor. Hij was student aan de Russsian Academy of Art in Florence, waar hij onlangs zijn diploma behaalde. Zijn volgende stap is tamelijk onverwacht: hij moet in Zwitserland in militaire dienst. Daar houden de kunstzinnige avonturen van Taco voorlopig op. Wij zijn echter geïnteresseerd geraakt in deze private kunstopleiding, namen er een kijkje en spraken met directeur en oprichter Nadezhda (Nadia) Molugova (1983). ‘Ik wil een nieuwe renaissance teweeg brengen in Florence.’

Inga Meier-Roessler tekent een mannelijk model

86



87

Tarelle Parker, zonder titel, sepia, 100 x 100 cm

Schilderen naar naaktmodel

Sinds Florence eeuwen geleden floreerde on-

en portrettekeningen zien we robuuste man-

der het bewind en mecenaat van de bankiers-

nen, die met veel aandacht voor schaduwwer-

familie De’ Medici, is het dé stad van de kun-

king en botstructuur op papier zijn gezet, terwijl

sten. Een walhalla voor iedere kunstenaar,

schilderijtjes meer de spontaniteit en vlotheid

want grote voorbeelden en inspiratiebronnen

van het impressionisme bevatten. Ook krijgen

zijn overal te vinden, van musea als het Uffizi tot

we een inkijkje in de lessen: terwijl eerstejaars

kerken als de Santa Maria Novella en de be-

studenten bij kunstlicht een stilleven schilderen,

taal, volgden om les te geven. Want alleen zij

hele wereld en hebben diverse achtergronden.

roemde Duomo. Maar juist die grootsheid en

werken derdejaars bij daglicht naar een naakt-

konden, opgeleid aan de prestigieuze Repin

In de dorms raken we aan de praat met Alessio

gedegenheid van de kunst van weleer, miste

model.

Academy of Art in Sint Petersburg, Nadia’s visie

Meirelles Do Castro E Castro (artiestennaam:

op het kunstonderwijs overbrengen. De taal-

Al Castro), een eerstejaars student uit Australië.

technische basis ontbreekt vaak.’ Dat deed

Naar Florence

barrière tussen docenten en studenten heeft

Hij begon op straat met het spuiten van graffiti

haar besluiten om de klassieke kunstopleiding

In Rusland ligt in het basis- en middelbaar on-

het onderwijs echter nooit in de weg gestaan:

en is naar eigen zeggen volledig ‘self-taught’.

naar Florence te brengen.

derwijs al veel nadruk op het technisch ontwik-

van begin af aan werden tolken ingezet. En

Zijn Instagramaccount toont hiphop-gerela-

kelen van tekenen schildervaardigheden.

hoewel hij nog steeds onzeker is over zijn En-

teerde onderwerpen, zoals een realistisch por-

Russische kunst

Vervolgens volgde Nadia vijf jaar lang een

gels, spreekt de onder studenten zeer geliefde

tret van rapper Eazy-E. Met de verkoop van

De Russische kunst ligt aan de basis van de

kunstopleiding in Rusland, waarna ze enige tijd

Oekraïense docent Sergey Chubirko inmiddels

zijn schilderijen bekostigde hij zijn komst naar

zelf ontwikkelde lesmethode, die op de acade-

in Italië studeerde. Maar haar hart lag niet bij

ook een woordje Italiaans. Hij heeft voor hetere

Florence. Hoewel hij pas enkele weken les

mie wordt gehanteerd. Nadia legt uit: ‘Russi-

het autonoom kunstenaarschap; ze wilde ken-

vuren gestaan: voordat hij naar Italië kwam gaf

volgt aan de academie, ziet Alessio zijn tech-

sche kunst is een combinatie van de solide

nis overbrengen. ‘Ik zie het als mijn roeping om

hij les in China.

niek dagelijks verbeteren. De Russische struc-

manier van tekenen van kunstenaars als Mi-

mensen op te leiden.’ Acht jaar geleden vertrok

chelangelo en Da Vinci en de lichtbehandeling

ze vastberaden naar Florence om de acade-

Strengheid en discipline

opleiding zijn, zijn daar vermoedelijk debet aan.

van het Franse impressionisme.’ Terwijl we

mie op te zetten, geholpen door bevriende

Het internationale karakter van de Russian

‘Je moet als student je best doen, hard wer-

rondkijken in de leslokalen en gangen, treffen

Russische kunstenaars die haar, zonder goed

Academy spreekt Sergey bijzonder aan: stu-

ken, kunst serieus nemen en honderd procent

we inderdaad beide elementen aan. In model-

te beschikken over de Engelse of Italiaanse

denten van de academie komen van over de

geven,’ aldus Nadia.

Nadia in het huidige kunstacademieklimaat. ‘De

tuur en discipline, die onderdeel van de




89

januari

Recommend Documents