JAARVERSLAG KUNSTMUSEA Hoofdstuk 2 Beheer van de collectie de vier basisfuncties van de museumwerking

JAARVERSLAG KUNSTMUSEA 2006 Hoofdstuk 1 Missie en doelstellingen van de Kunstmusea Antwerpen De beleidsnota 2003-2009, geactualiseerd in 2005, formuleert een aantal algemene principes en beleidsvisies die ook van toepassing zijn op onderstaand werkingsverslag van het jaar 2006. In januari 2006 werd voor het Rubenshuis een aanvullende beleidsvisie 2006-2010 opgemaakt (als bijlage). De nota sluit aan bij de ‘Beleidsnota 2003-2009 Samenwerkingsverband Kunstmusea Antwerpen’ en wil deze, waar nodig, aanscherpen en versterken. Hoewel het Rubenshuis sinds jaren tot de best bezochte musea van Vlaanderen behoort, is het zaak die plaats te consolideren door de collectie, de kwaliteit van het gebouw, de technische infrastructuur, de presentatie van de verzameling en de communicatie met het publiek op niveau te houden en zo mogelijk te verbeteren. Daartoe is een gedetailleerd programma van aandachts- en actiepunten ontwikkeld, dat is gebaseerd op een analyse van de sterkten en zwakten van het Rubenshuis en dat uitgaat van een integrale visie op de maatschappelijke positie en toekomstige ambities van het museum.

Hoofdstuk 2 Beheer van de collectie – de vier basisfuncties van de museumwerking AFDELING 1. VERWERVEN VAN DE COLLECTIE A. Rubenshuis Schenking In 2006 kreeg het Rubenshuis een uitzonderlijke schenking. Een Nederlandse dame, die anoniem wenst te blijven, laat het museum een schilderij van Antoon van Dyck na. Het werk ‘Christus en vijf Apostelen’, is een fragment uit een groter werk 'De Wonderbare Spijziging' van Van Dyck, waarvan een volledige versie verloren is gegaan in Wereldoorlog II in Potsdam. Het betreft een vroeg werk van Van Dyck dat dateert uit zijn eerste Antwerpse periode, dus zeer interessant voor het Rubenshuis. Bruiklenen Eind 2005 startte het Rubenshuis met een grootscheepse collectieherschikking en de uitwerking, door middel van proefopstellingen, van een nieuwe presentatie van de permanente verzameling. In een eerste fase werd de verzameling ‘opgeschoond’. Niet relevante en/of nietauthentieke voorwerpen werden uit de vaste opstelling verwijderd en, waar mogelijk, vervangen door representatieve objecten die het verhaal dat in het museum wordt gebracht, inhoudelijk en visueel versterken. Collectiemobiliteit binnen de ‘Collectie Antwerpen’ bood hier een aantal mogelijkheden. Zo werd de verzameling in 2005 verrijkt met een ensemble schilderijen en een prachtig zeventiende-eeuws ebbenhouten kunstkastje uit de Collectie Smidt van Gelder, dat al enige tijd gesloten is voor het publiek. Deze objecten versterken niet alleen de collectie van het Rubenshuis, maar worden ook opnieuw toegankelijk gemaakt voor het publiek. Ze kregen als het ware een ‘nieuw leven’.

1

Sinds geruime tijd vindt op dit terrein ook een vruchtbare samenwerking plaats met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, die in 2006 werd gecontinueerd met vier nieuwe bruiklenen. • • • •

Antonio de Succa (?), Filips III van Spanje, inv.nr. 652 Jacob Jordaens en atelier, De fruitverkoopster, inv.nr. 5042 Frans Snijders, Vechtende hanen, inv.nr. 906 Willem van Nieulandt, Gezicht op het Campo Vaccino te Rome, inv.nr. 440

Uit een buitenlandse openbare verzameling, het Groninger Museum, ontving het Rubenshuis tevens een schitterende vroege Jordaens: de Heilige Johannes (inv.nr. 1931.0114). Deze beleidslijn zal de komende jaren worden voortgezet. B. Mayer van den Bergh De in 1959 gestolen tegel met dansende putto, inv. 690, kon worden teruggekocht van de eigenaar, Marc Van Lint. Op 10 november 2006 is de tegel teruggebracht naar het museum. Hij wordt nu tentoongesteld in de vitrine van de Bruegelzaal. Het portret van Jan Vekemans door Cornelis de Vos werd aangekocht door de Koning Boudewijnstichting. Zij schonken dit schilderij als permanent bruikleen aan het museum. Het vormt een mooie aanvulling bij de vier portretten van de familie Vekemans. AFDELING 2. BEWAREN VAN DE COLLECTIE – BEHOUD EN BEHEERSFUNCTIE 1. Conservering 1.1. Passieve conservering De restaurateurs van de centrale dienst Collectiebeleid/Behoud & Beheer voeren regelmatige controles uit van de collecties. A. Rubenshuis De conservering van de collectie documenten werd afgerond. Zij werden gereinigd (afgeborsteld) en in zuurvrije papierwikkels en dozen opgeborgen. Tegelijkertijd werd de nummering en registratie in Adlib voltooid. Via Behoud en Beheer werden de verouderde luchtbevochtigers vervangen door het nieuwe model PH26, met als voordeel de automatische werking en de blokkering van de toetsen. Ook werden twee ontvochtigers vervangen door meer bescheiden exemplaren. B. Mayer van den Bergh De luchtbevochtigers PH14 werden vervangen door een nieuwer model (PH 26) met een hogere capaciteit. In de museumzalen met lambrisering werden de toestellen in het bruin gespoten zodat ze meer aangepast zijn aan het interieur. De Beschermde Werkplaats zorgde hiervoor.

2

C. Smidt van Gelder De collectie bevindt zich grotendeels in het Centraal Museumdepot Luchtbal. De algemene bewaringsomstandigheden in dit gebouw zijn zeer goed. Controles en andere noodzakelijke initiatieven gebeuren op initiatief van de medewerkers van Collectiebeleid/B&B. Het betreft ondermeer het onderhoud van de ruimtes, de controle en het beheer van de lichtsterkte, de temperatuur en het vochtgehalte, het sleutelbeheer,enz. Een aantal voorwerpen werden in bruikleen van lange duur gegeven aan het Museum Rubenshuis en aan het Museum Vleeshuis, Klank van de Stad. Voor de schilderijen werden bijkomende beschermingsmaatregelen uitgewerkt, zoals klimaatboxen, schermen in slagvast glas en afstandhouders. D. Rubenianum Het actieplan naar aanleiding van het onderzoek m.b.t. de bewaringstoestand van de foto's in het Rubenianum, werd voortgezet. Losse foto’s uit het archief worden opgeborgen in doorzichtige, beschermende fotozakjes (polyester ‘sleeves’). 1.1.1. Gebouwen en voorzieningen A. Rubenshuis Na onderzoek werden medio 2006 in de Vlaamse Vleugel voorzetramen voorzien van hitteen zonlichtwerende folies. De schadelijke invloed van rechtstreeks zonlicht en de daaruit voortkomende temperatuurstijging wordt significant teruggedrongen. De in 2005 vernieuwde metalen deuren zijn door hun (over) dimensionering windgevoelig. Dit zorgde in 2006 voor problemen zodat in 2007 verder naar een oplossing moet worden gezocht. Het buitenhoutwerk, daklijsten, ramen, luikjes en deuren, werd geschilderd. De metalen afstandhouders werden vervangen door nieuwe exemplaren met elastische koorden. Zij zijn discreter en soberder en houden het publiek beter op afstand. Zowel voor de vaste collectie als voor de tentoonstellingsruimte werden nieuwe spots aangekocht. Deze zijn soberder en beter instelbaar. De lichtrails in het Leerlingenatelier werden ca. 1m omlaag gebracht en het schakelbord werd in de ruimte zelf geplaatst. Dit om beter en gemakkelijker te kunnen belichten. In de Vlaamse Vleugel werden de stopcontacten waar nodig hersteld, vervangen of verplaatst. De Museumwinkel kreeg een nieuwe vormgeving door Ann Op de Beeck. Het resultaat oogt mooi en modern en past in de strakke visie van architect Beel. De zware betonnen banken hebben een plaatsje gevonden voor het paviljoen. 1.2. Actieve conservering In de Kunstmusea werden werken uit de verschillende deelcollecties actief geconserveerd. Het restauratieatelier stad Antwerpen behandelde een aantal dossiers. Een aantal restauraties werden uitbesteed aan privé-restaurateurs. Voor een gedetailleerde opgave zie bijlage.

3

A. Rubenshuis Voor de tentoonstelling Vorstelijke Vluchtelingen, oktober 2006, werden 11 nieuwe vitrines aangekocht bij de Duitse firma Rothstein. Deze vitrines worden geïntegreerd in de vaste opstelling. B. Mayer van den Bergh Het toezichtspersoneel controleert dagelijks de staat van de voorwerpen. De restaurateurs van de dienst Collectiebeleid/Behoud en Beheer voeren regelmatig controles uit. De deelcollectie tekeningen werd van nieuwe zuurvrije passe-partouts voorzien en werd in nieuwe zuurvrije dozen opgeborgen (Restauratieatelier Papier Musea stad Antwerpen) Deelcollectie Handschriften: • zuurvrije dozen voor opberging in depot van Evangeliarium (Inv. 619) en Liturgisch Psalter (Inv. 622) (Restauratieatelier Papier Musea stad Antwerpen) • Zuurvrije onderleggers voor de gepresenteerde folio’s en miniaturen in zaal 7. Bibliotheek (Restauratieatelier Papier Stedelijke Musea Antwerpen) • 7 zuurvrije opbergdozen voor opberging in depot van de reeks Almanakken (Beschermde Werkplaats) Deelcollectie Zilver: oppoetsen van enkele stukken in het kader van de tentoonstelling ‘Zilver uit Antwerpen’ in het Zilvermuseum, Sterckshof (Louis Thomas en assistente) Deelcollectie Noordnederlandse schilderkunst: reiniging en restauratie door Marc Leenaerts en Van Herck. Zuurvrije onderlegger voor de tentoongestelde Tuitschoen (Inv. 601) in zaal 4. Metsys (Restauratieatelier Papier Musea stad Antwerpen). De firma Schuderer leverde een nieuwe vitrine voor de kleine schilderijtjes van de Gotische zaal. De heer J. Gulix plaatste een beschermende plexiplaat voor het drieluik van zaal 3, maakte een marmeren onderlegplaat voor Bonne de France, zorgde voor een bevestigingssysteem voor de tekeningen in de deurkast van de bibliotheekzaal en verankerde opnieuw de inox pinnen voor het veiligheidsglas van de schilderijen. De heer J. Gulix maakte ook een nieuwe vitrine in zaal 3 voor ‘Christus aan het Kruis’ van Giambologna (atelier), inv. 1854 en in zaal 4 voor de twee diptiekjes ‘Petrus en Paulus’ van de Meester van de vrouwelijke halffiguren, inv. 34 en ‘Portret van een man en zijn echtgenote’, Meester van de Benson-portretten (inv. 187).

4

C. Smidt van Gelder Er werd verder gewerkt aan het uitpakken van de collecties en aan de optimalisatie van hun opstelling. Hierbij dienden we rekening te houden met de (voorlopige) ruimtelijke beperkingen. Er is een ruimtelijk probleem. De volle verpakkingskisten staan opgestapeld in de depotruimte, waarin uiteindelijk ook de uitgepakte voorwerpen hun definitieve opstelling moeten krijgen. Daarom werd er een transitdepot ter beschikking gesteld. Hier kunnen de voorwerpen, kist per kist, uitgepakt worden. Daarna kan in deze ruimte de CRF gebeuren, nl. de fysische Confrontatie, de basis-Registratie in Adlib en het Fotograferen. Op termijn zullen er nieuwe rekken geplaatst worden in de bedoelde depotruimte en uiteindelijk zullen de stukken hier hun definitieve plaats krijgen. Tot slot kan hun plaatsingsnummer toegevoegd worden aan de Adlib-registratie. De collecties zullen vanaf dan terug 100 % kunnen ingeschakeld worden in het bewarings-, het bestuderings- en het bekendmakingsbeleid van de Kunstmusea. Een aantal collecties werden nog niet uitgepakt. Dit heeft te maken met de problemen van ruimtelijk-organisatorische aard. Zolang de stukken ingepakt zijn, blijft elke raadpleging van deze kunstvoorwerpen uitermate arbeidsintensief en zeker niet zonder risico. De hele onderneming kan beschouwd worden als een reusachtige “puzzle”. Collecties of onderdelen van collecties schuiven door naar verschillende ruimtes, de volgorde en de snelheid hiervan worden bepaald wordt door de aard van de voorwerpen, door de ruimtelijke mogelijkheden, door het beschikbare bergmeubilair, door behoudsmaatregelen die zich opdringen en door de vooruitgang van de CRF. Uitzonderlijk kan één en ander doorkruist worden door een tentoonstellingsproject. De stand van zaken is als volgt : -

-

-

Collectie I/1-2, Schilderijen en Tekeningen : deze collecties waren reeds uitgepakt. Ze waren verdeeld over het Restauratieatelier Schilderkunst en het eigenlijke Centrale Depot.. Na aankoop van een nieuwe compact-kast voor het atelier werden ze daar gecentraliseerd. De CRF is afgerond. Voor het ogenblik wordt een systematische opstelling uitgewerkt, per school en/of per genre, die bovendien zo zuinig mogelijk omspringt met de beschikbare ruimte. Collectie I/3, Prenten : Het betreft ingelijste prenten; de papier-restauratrice adviseert deze toestand voorlopig te behouden. Deze collectie kan nu uitgepakt worden en, na de CRF, haar definitieve opstelling krijgen in de vrijgekomen ruimte van het Centrale Depot (ex-schilderijen). Collectie II/1-2, Meubels en Textiel : deze collecties waren reeds uitgepakt, maar de opstelling moet nog geoptimaliseerd worden. Dit zal gebeuren naar aanleiding van de CRF. Collectie II/3-4, Ormolu en Siervoorwerpen : deze collecties zijn nog ingepakt. Collectie III/1-2, Europese Ceramiek en Email : deze collecties zijn nog ingepakt, met uitzondering van een aantal voorwerpen die in bruikleen gegeven werden. Collectie III/3, Europees Glas : deze collectie is uitgepakt en opgesteld in het transitdepot, de CRF moet nog gebeuren, de definitieve opstelling wordt bestudeerd. Collectie IV/1-2, Oosters Porselein en Siervoorwerpen : deze collecties zijn nog ingepakt, met uitzondering van een aantal voorwerpen die in bruikleen gegeven werden. Collectie V/1-2-3, Zilver, Juwelen en Objets de Vertu : deze collecties zijn uitgepakt en opgesteld in het transit-depot. De CRF is goed gevorderd. Er moet een geschikt bergmeubel aangekocht worden dat bovendien, wegens de aard van deze collectie, extra beveiliging tegen diefstal biedt.

5

2. Restauraties In de Kunstmusea werden werken uit de verschillende deelcollecties gerestaureerd. Het restauratieatelier stad Antwerpen behandelde een aantal dossiers. Een aantal restauraties werden uitbesteed aan privé-restaurateurs. A. Rubenshuis Zie lijst als bijlage. B. Mayer van den Bergh Zie lijst als bijlage Jobstudent Sami Supply maakte een lijst op met de toestand van de schilderijenlijsten. C. Smidt van Gelder Restauraties worden voorlopig enkel uitgevoerd in functie van de deelname van de betrokken stukken aan tentoonstellingen of in functie van bruiklenen van lange duur (zie bijlagen). - Het Restauratie-Atelier van Collectiebeleid/B&B behandelde schilderijen van Barend GAEL, Melchior D’HONDECOETER, Engel HOOGERHEYDEN, Jan MORTEL, Willem SCHELLINKS en WillemVAN MIERIS voor de tentoonstelling Hollandse Meesters in het museum Mayer van den Bergh en een schilderij van Jan VAN HUYSUM voor de tentoonstelling De Kroon op het Werk. Hollandse schilderkunst 1670-1750 in het Dordrechts Museum. - Privé-restaurateur Catherine VAN HERCK restaureerde schilderijen van Jan TEN COMPE, David KLEYNE, Harmen LOEDING, Adriaan VAN OSTADE en Hendrik Willem SCHWEICKHARDT voor de tentoonstelling Hollandse Meesters in het museum Mayer van den Bergh. - Privé-restaurateurs VAN BIEZEN & VERGOUWEN (C&R metalen voorwerpen), restaureerden een deel van de collectie serviesgoed en couverts in vermeil voor de tentoonstelling Van pièce montée tot pëche melba in het Kasteel van Gaasbeek. - De restaurateur van het Zilvermuseum Sterckxhof reinigde de voorwerpen in zilver of in vermeil in functie van de tentoonstelling Zilver uit Antwerpen in het museum Sterckxhof, nl. de ananasbeker, de dubbelbeker, de verjaardagsbeker, de zegel van Pieter Smidt van Gelder, de Büttenman, de chocoladekan, de bout de table, de tabakspot, de eiertang, twee suikerstrooilepels, vijf korfjes, twee sauskommen, zes dienschalen en de ijsemmer voor de tentoonstelling Zilver uit Antwerpen in het Zilvermuseum Sterckxhof. - Privé-restaurateur Patrick STORME restaureerde een zilveren pronkbekers voor de tentoonstelling Zilver uit Antwerpen, in het Zilvermuseum Sterckxhof.

3. Beveiligings –en risicoplan A. Rubenshuis De escalatielijst: Wie Wanneer Waarschuwen, werd aangepast aan de veranderende bezetting.

6

Op 29 juni werd een evacuatieoefening gehouden, ditmaal met publiek. Op enkele kleinigheden na verliep dit uitstekend. Ook de evaluatie achteraf bezorgde ons een resem bruikbare en praktische tips en voorstellen. B. Mayer van den Bergh Het calamiteitenproject (voor KM) werd verder verfijnd en uitgewerkt. C. Smidt van Gelder Voor het grootste deel van de collecties ressorteert deze taak onder de gebouw- en veiligheidsverantwoordelijke van het depot Luchtbal. Voor de kunstvoorwerpen die deel uitmaken van een bruikleen van lange duur, nl. in het museum Rubenshuis en in het museum Vleeshuis, ressorteert deze taak onder de plaatselijke gebouw- en veiligheidsverantwoordelijken. De conservator van CSG wordt betrokken bij de opstelling van deze voorwerpen en voert controles uit. Voor wat betreft het personeel, voegt Clara Vanderhenst zich naar de richtlijnen van de gebouw- en veiligheidsverantwoordelijke van het Rubenianum.

AFDELING 3. ONDERZOEKEN VAN DE COLLECTIE – WETENSCHAPPELIJKE FUNCTIE 1. Wetenschappelijk onderzoek A. Rubenshuis In het kader van de tentoonstelling ‘Vorstelijke vluchtelingen’ (zie verder) werd onderzoek verricht naar de geschiedenis van het huis van Rubens, nu het ‘Rubenshuis’, alsook naar het Portret van Helena Fourment? (inv.nr. RH.S.008; langdurig bruikleen Koninklijk Museum voor Schone Kunsten). Dit laatste onderzoek zal in 2008 worden voortgezet in samenwerking met de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Onderzoek voor toekomstige tentoonstellingen In het verslagjaar werd ook gewerkt aan de voorbereiding van toekomstige tentoonstellingen. ‘Rubens als architect’ (werktitel) In 1610 kocht Rubens een huis met grond op de Wapper in Antwerpen, dat hij de daaropvolgende jaren intensief verbouwde en uitbreidde. Van Rubens’ oorspronkelijke woning zijn slechts twee onderdelen grotendeels intact gebleven: de driebochtige portiek op de binnenplaats, die de imposante doorgang naar de tuin vormt, en het tuinpaviljoen dat door de boog is te zien. ‘Rubens als architect’ (2008) onderzoekt de bemoeienissen van Rubens met de architectuur waarbij de aandacht met name zal gaan naar het ontwerp, de betekenis en de invloed van de portiek. Dit aspect van Rubens’ activiteit is nog nooit eerder in een tentoonstelling onderzocht. De expositie en de begeleidende publicatie valt samen met de publicatie van F. Baudouin, Rubens and Architecture, Nora de Poorter (ed.), Corpus Rubennianum Ludwig Burchard XXII, 2 (te verschijnen).

7

B. Mayer van den Bergh Het museum ontving het bezoek van vorsers van diverse universiteiten en musea die er de dossiers van de kunstvoorwerpen kwamen raadplegen: Op de vele vragen van onderzoekers die per brief, mail of telefoon in verband met de collectie werden gesteld werd steeds een gepast antwoord gegeven. In enkele gevallen werd er doorverwezen naar een specialist. Publicaties: Bestandscatalogus Hollandse Meesters (zie verder) Eigen bijdragen: artikels, catalogusnota’s: Auteur Hans Nieuwdorp: 2006 – ‘Brabantse retabels in Spanje’, in: Kunsttijdschrift Vlaanderen, 55, nr. 312, sept. 2006, p. 204. 2006 ‘Antoine de Lonhy’, in: Napoleone e il Piemonte. Capolavori ritrovati, (Tent. Cat.), ed. Bruno Ciliento and Massimiliano Caldera, Alba, Fondazione Ferrero, 2006, pp. 182-185. 2006 - ‘Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901), een zilververzamelaar? ‘, in (Tent.Cat.) Zilver uit Antwerpen, Zilvermuseum Sterckshof, Antwerpen, 2006, p. 32 en 131-136. Bijwonen colloquia, studiedagen (lijst als bijlage) Bijzondere bezoeken en delegaties (lijst als bijlage) C. Smidt van Gelder Wegens de huidige omstandigheden, blijft het wetenschappelijk onderzoek van de collecties SvG nauw gelinkt aan de deelname van bepaalde voorwerpen uit deze collecties aan diverse tentoonstellingen. In functie van de publicatie en tentoonstelling Hollandse Meesters van de XVIIde en de XVIIIde eeuw uit de collecties MMB en MSG, werden de betrokken 62 schilderijen van het museum Smidt van Gelder onderworpen aan een doorgedreven onderzoek. Deze collectie was in 1980 reeds bestudeerd als onderdeel van een project geleid door het Rubenianum, en gepubliceerd, (Museum ridder Smidt van Gelder, Catalogus 1, Schilderijen tot 1800). Naast het aanbrengen van nieuwe wetenschappelijke gegevens, biedt de nieuwe publicatie, die zich tot één schilderschool beperkt, de kans om deze deelcollectie als een samenhangend geheel te presenteren en aldus de duiding dieper uit te werken. Daarenboven werden ook de 55 schilderijen van Hollandse Meesters uit de XIXde en de XXste eeuw onderzocht. Ze werden ook in de nieuwe catalogus opgenomen, zij het onder vorm van een inventarislijst mét opgave van bibliografie, en voorzien van een kleine wit/zwart afbeelding. Deze groep schilderijen werd vroeger nooit bestudeerd. Naar aanleiding van deze tentoonstelling werden 2 schilderijen in bruikleen gevraagd voor tentoonstellingen die in 2007 zullen plaatsvinden. Dit zorgde, nauwelijks enkele maanden na de publicatie van de catalogus Hollandse Meesters, reeds voor een nieuwe aanvoer van wetenschappelijke gegevens. Het betreft : - Jan VAN HUYSUM, Bloemen in een terracotta vaas op een marmeren blad (Sm.854), tentoonstelling De Kroon op het Werk. Hollanse schilderkunst 1670-1750, te Keulen, te Dordrecht en te Kassel.

8

- Jan TEN COMPE, Het Zuider Buiten-Spaarne in Haarlem met molen Spaarn en Wind (Sm.1198), tentoonstelling Meesters en Molens van Rembrandt tot Mondriaen, te ’sHertogenbos, ’s-Gravenhage en Assen. Ter voorbereiding van de tentoonstelling Zilver uit Antwerpen in het Museum Sterckxhof, werd de volledige Collectie V (Zilver, Juwelen en Objets de Vertu) door de specialisten van het Sterckxhof bestudeerd. De uiteindelijke selectie voor de tentoonstelling bedroeg 54 voorwerpen, ze maken in de begeleidende catalogus onderwerp uit van uitgebreide notities. Daarnaast werden echter ook de merken van de niet-geselecteerde stukken van deze collectie in grote mate geïdentificeerd. Bij dit onderzoek werd ondermeer duidelijk dat de Collectie Smidt van Gelder, als enige museum in Vlaanderen, beschikt over een uitgebreid gamma van serviesgoed en bestekken in zilver en verguld zilver. In het kader van de registratieopdracht van de collectie, deed Clara Vanderhenst verder onderzoek naar de typologie van deze voorwerpen. Een en ander resulteerde quasi onmiddellijk in de deelname aan twee manifestaties in het kader van de WEEK VAN DE SMAAK. Het betrof : - 64 stuks couverts en 12 stuks serviesgoed in vermeil, 16 borden en een reisserviesje in porselein, 40 glazen en vier karaffen in kristal, 2 schilderijen en een waaier voor de tentoonstelling Van pièce montée tot pêche melba in het kasteel van Gaasbeek. - 32 stuks couverts in zilver voor de tentoonstelling Lekkerbekken te Leuven D. Rubenianum a. Corpus Rubenianum Ludwig Burchard Het uitgeven van deze oeuvre-catalogus van het werk van Peter Paul Rubens behoort tot een van de kerntaken van het Rubenianum. In het Kolveniershof vond op 24 april 2006 de presentatie plaats van The Ceiling Decoration of the Banqueting Hall, het 15de deel van het Corpus Rubenianum Ludwig Burchard. Sprekers waren Hans Vlieghe (Begroeting en ‘Het Corpus Rubenianum Ludwig Burchard: verleden, heden en toekomst’), Gregory Martin (‘The Ceiling Decoration of the Banqueting Hall’) en Philip Heylen, schepen voor Cultuur van de stad Antwerpen, die een slotwoord bracht. Gregory Martin beschrijft in deze studie Rubens' plafondstukken voor de Banqueting Hall in Whitehall, Londen. Deze cyclus van negen schilderijen werd besteld door koning James I en zijn zoon, de latere Karel I. Het werk werd uitgevoerd tijdens Rubens verblijf als diplomaat in Londen, in de jaren 1629-1630. Dit deel van het Corpus Rubenianum geeft het meest volledige overzicht van de geschiedenis van de opdracht. Het ontrafelt de complexe voorbereidingen en plaatst de afgebeelde taferelen in de context van de vroege politieke en ethische aspiraties van de Stuarts. Na het overlijden van Frans Baudouin, de auteur van deel XXII ('Architecture and architectural Sculpture') werkt Nora De Poorter verder aan de voltooiing van het manuscript. Er werd beslist het boek te splitsen, waarbij het eerste deel zou handelen over het Rubenshuis. Aan het deel XI (‘Mythological Subjects’) werd verder gewerkt door drie wetenschappelijke medewerkers in het kader van het onderzoeksproject FWO-Vlaanderen nr. G002602N: 'Mythologische voorstellingen in de Vlaamse kunst van de 17e eeuw geplaatst in hun intellectuele context'. Het project nam een einde op 31 december 2005.

9

Deel VI (H. Devisscher, ‘The Life of Christ before the Passion : The Youth of Christ’). Na een onvoorziene onderbreking werkt de auteur verder aan de Nederlandse versie van zijn deel. Deel XXVI, : K. Lohse Belkin, ‘Copies and Adaptations from Renaissance and later Artists : Northern artists’. Een voorlopige versie van de catalogus werd overgemaakt; bepaalde onderdelen van het Corpusdeel werden bovendien door de auteur reeds grondig bewerkt en geredigeerd naar aanleiding van andere initiatieven. Deel XXVI 2 : J. Wood, Copies and Adaptations from Renaissance and later Artists : the Raphael School. De auteur bezorgde reeds een groot deel van zijn manuscript. b. Medewerking tentoonstelling Verbeeld Land Het Rubenianum verleende zijn wetenschappelijke medewerking aan de tentoonstelling 'Verbeeld Land' die liep van 16 juni tot 3 september, in de Koningin Fabiolazaal in Antwerpen. Deze tentoonstelling tracht aan de hand van een honderdtal topografische tekeningen en aquarellen uit de periode 1600-1900 een beeld te schetsen van goeddeels verdwenen plaatsen uit de provincie Antwerpen. Naast werken van anonieme kunstenaars - waaronder twee tekeningen die vanwege hun uitzonderlijke kwaliteit ooit werden toegeschreven aan Peter Paul Rubens - werd er onder meer werk getoond van David Teniers de Jonge, Jan Wildens, Constantijn Huygens Junior, Josua de Grave, Remigio Cantagallina, Dirk Verrijk, Hendrik De Cort, Willem Linnig Junior, Nicaise De Keyser, Karel Ooms en Henri Seghers Junior. c. Presentatie RubensOnline op studiedag Op 3 februari 2006 werd te Brussel de database RubensOnline (www.rubensonline.be) gepresenteerd op de studiedag: 'Toegankelijk maken van iconografische en documentaire bronnen: projecten in de kunsten' De nadruk lag bij deze presentatie op de selectiecriteria van metadata bij de iconografische beschrijving van Rubens' oeuvre. Organisatie was in handen van het OKBV, i.s.m. het MIM (Muziekinstrumentenmuseum Brussel) en met medewerking van het Rubenianum.

2. Samenwerking A. Rubenshuis Voor de realisatie van de tentoonstelling Vorstelijke Vluchteling. William en Margaret Cavendish in het Rubenshuis (1648-1660) werd een internationaal wetenschappelijk comité samengesteld: Nora De Poorter (Rubenianum), Dr. Ursula Härting (onafhankelijk kunsthistorica), Karen Hearn (conservator Tate Collection, Londen), Dr. Lynn Hulse (conservator Royal School of Needlework, Londen), Prof. dr. Marika Keblusek (Universiteit Leiden), Prof. dr. James Knowles (Keele University), Ben van Beneden (Rubenshuis), Dr. Lucy Worsley (Hoofdconservator Historic Royal Palaces, Londen). B. Mayer van den Bergh In samenwerking met het K.I.K. werd verder gewerkt aan de opnamen voor een nieuwe complete fotografische inventaris van de collectie, opgenomen in kleur met digitale apparatuur

10

Nationaal Wetenschappelijk onderzoeksproject pre-Eyckiaanse schilderkunst, doorgevoerd in het K.I.K., o.l.v. Dr. Cyriel Stroo Samenwerking Rubens-Bruegel-tentoonstelling in Den Haag (20 oktober 2006 - 28 januari 2007). In de Breugelzaal draaide een promotiefilm. Iedereen kent de twee topschilders. Dat zij boezemvrienden waren en ook samen schilderijen maakten, is veel minder bekend. Schilderijen van hen samen waren heel geliefd en lagen goed in de markt. Rubens schilderde de figuren, terwijl Brueghel het landschap, de bloemen en de beesten voor zijn rekening nam. C. Smidt van Gelder Clara Vanderhenst assisteerde de collega’s van het Kasteel van Gaasbeek bij de voorbereiding van hun tentoonstellingsproject Van pièce montée tot pêche melba.. Een deel van het concept werd door haar ingevuld en mee vorm gegeven. Dit gebeurde op basis van de gegevens die recent ter beschikking waren gekomen over de eigen collectie V (Zilver, Juwelen en Objets de Vertu), én vanuit de kennis, in het recente verleden opgedaan, over de collecties van het museum Vleeshuis. De gedekte tafel, die dankzij deze twee Antwerpse collecties op de tentoonstelling kon worden samengesteld, was zonder twijfel een van de hoogtepunten van deze manifestatie. Clara Vanderhenst is lid van de adviesraad van het Kasteel van Hingene. Voor het ogenblik werkt ze mee aan de herinrichting van le quartier de la belle alcôve. Dit zgn. “appartement” zal grotendeels ingericht worden op basis van voorwerpen uit de collectie Smidt van Gelder. D. Rubenianum a. Centrum voor de Vlaamse Kunst van de 16de en de 17de eeuw Het Rubenianum werkt al jaren lang nauw samen met het 'Centrum voor de Vlaamse Kunst van de 16de en de 17de eeuw'. Deze samenwerking uit zich onder meer in het uitgeven van het 'Corpus Rubenianum Ludwig Burchard' (zie hoger) en de gezamenlijke website (www.rubenianum.be). b. Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen Het Rubenianum is vertegenwoordigd in het bestuur van het overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen, het overlegorgaan voor personen werkzaam op het gebied van bibliothecaire en documentaire informatieverzorging met betrekking tot beeldende kunst en architectuur. De deelnemende kunstbibliothecarissen zijn werkzaam in universitaire departements- en hogeschoolbibliotheken, museumbibliotheken, kunst-(historische) documentatiecentra, culturele instellingen en archieven. Het OKBV werd in 2000 opgericht en is sinds 2001 is de eerste intersectorale commissie van de Vlaamse vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen (VVBAD), het overkoepelende overlegcentrum voor informatieprofessionals in Vlaanderen. (Meer info op: www.okbv.be). Het Rubenianum was mede-organisator van 2 studiedagen van het OKBV: - 'Toegankelijk maken van iconografische en documentaire bronnen: projecten in de kunsten' OKBV studiedag i.s.m. het MIM (Muziekinstrumentenmuseum Brussel) op 3 februari 2006, waarop ook een presentatie werd gegeven door een medewerker van het Rubenianum (zie hoger). - ' Studiereis Amsterdam' op vrijdag 24 en zaterdag 25 februari 2006

11

Studiebezoeken aan o.a. de bibliotheek van het Rijksmuseum, Nederlands Instituut voor Mediakunst: Montevideo/Time Based Arts, bibliotheek van het van Gogh Museum, en de Amsterdamse universiteitsbibliotheek. Als bestuurslid van OKBV maakt een medewerker van het Rubenianum ook deel uit van de redactie van Bibliotheek- en archiefgids, het wetenschappelijke tijdschrift van VVBAD. c. Project kunst- en museumbibliotheken in West-Vlaanderen Het Rubenianum was betrokken bij de organisatie van het project 'Kunst- en museumbibliotheken in West-Vlaanderen', een initiatief van het OKBV. Dit project stelt zich tot doel een overzicht te maken van de West-Vlaamse erfgoedbibliotheken. De focus lag in deze fase op een tentoonstellingsproject ('Boeken om naar te kijken' in het Gezellemuseum, 6 april - 4 juni 2006). Daarnaast werd een inventaris opgesteld van de collecties in WestVlaamse kunst- en museumbibliotheken. Deze inventaris vormt de eerste aanzet tot de ontwikkeling van een inventaris van erfgoedbibliotheken in heel Vlaanderen. Dit laatste project loopt in 2006-2007. d. ARLIS/UK & Ireland Study tour Op 14 September 2006 ontvingen de Antwerpse museumbibliotheken een delegatie van kunstbibliothecarissen uit het Verenigd Koninkrijk en Ierland. Het bezoek kaderde in een vierdaagse studiereis van Arlis/UK & Ireland, de Britse beroepsorganisatie van kunst- en museumbibliothecarissen. De rondreis in Vlaanderen werd georganiseerd door het Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen (OKBV), de Vlaamse tegenhanger van Arlis/UK, waarin ook de Antwerpse museumbibliotheken vertegenwoordigd zijn. De delegatie kreeg een gevuld maar afwisselend programma voorgeschoteld. Ze bezochten achtereenvolgens de bibliotheken van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, het Rubenianum, de Stadsbibliotheek, het Museum Plantin-Moretus /Prentenkabinet en het ModeMuseum Provincie Antwerpen.

2. Documentatie A. Rubenshuis Televisie en foto-opnames: Er werden een 10-tal vragen voor filmopnamen ingediend, slechts enkele kwamen ook werkelijk opdagen. Fotoaanvragen: Er werden een 40-tal aanvragen voor beeldmateriaal verwerkt. Meestal voor catalogi, wetenschappelijke studies en kunstboeken. Geleverde boeken: Er werden 24 boeken ingeschreven, als bewijsexemplaren voor deelname met bruiklenen of voor copyright. Als er twee exemplaren werden ontvangen, zijn die aan het Rubenianum geschonken.

12

B. Mayer van den Bergh Abonnementen: De abonnementen op 2 tijdschriften werden verlengd. Verwerving boeken door aankoop, gratis ontvangen voor copyright of bruikleen: Er werden 33 boeken verworven, waarvan 8 door aankoop en 25 gratis voor copyright of bruikleen. Museumarchief en fotodocumentatie: o.a. K.I.K.-opnames Er werden 1 foto, 13 ekta’s en 24 digitale opnames uitgeleend. Aanvulling en uitbreiding dossiers collectiestukken: aan de hand van nieuwe inzichten in de literatuur o.a. tentoonstellingcatalogi Collectieregistratie: Een collectieregistrator, aangesteld via Behoud en Beheer, zal zich gedurende een jaar bezighouden met het invoeren van de collectiestukken in het Adlib – programma. C. Smidt van Gelder 1.1 Bibliotheek Praktische omstandigheden laten voor het ogenblik nog niet toe om deze taak opnieuw op een gestructureerde wijze uit te voeren. Beterschap wordt verwacht in de loop van 2007. Abonnementen : Vormen uit vuur, uitgegeven door de Nederlandse vereniging van vrienden van ceramiek en glas - verlengd. Boeken : Pracht und Zeremoniell – Die Möbel der Residenz München, 2002, Hirmer Verlag München – aankoop. 1.2 Registratie In het verleden werd de volledige collectie ingevoerd door een administratieve medewerker. Er werd louter op basis van de (verouderde) steekkaarten gewerkt, de confrontatie met de stukken was immers onmogelijk, omdat de collectie reeds was ingepakt. Het betrof een soort pre-registratie. Het doel was vooral om de volledige verzameling op een handige manier te kunnen opsplitsen in een aantal kleinere en inhoudelijk coherente deelcollecties, die aldus gelinkt kunnen worden aan de wijze van verpakken van de collecties. Onder de hoofding Actieve conservatie, werd reeds ingegaan op de praktische omstandigheden die het aanvullen en verbeteren van de registratie van deze collecties mee bepalen. Hierbij is het beoogde niveau wél dat van de basisregistratie. In het najaar van 2006 werd hiermee van start gegaan. Collectie I (Schilderijen, Tekeningen en Prenten) is grotendeels afgewerkt en Collectie V (Zilver, Juwelen en Objets de Vertu) werd aangevat. Het ligt in de bedoeling om deze taak in de loop van 2007 af te werken. D. Rubenianum De retrocatalografie werd verder gezet en is, op enkele randcollecties na, voltooid. Er zijn 430 publicaties als aanwinst te noteren voor de bibliotheek van het Rubenianum. 303 daarvan werden verworven door de stad Antwerpen (zowel door aankoop, als gratis verkregen als geschenk of ontvangen via de ruil met andere instellingen). Er werden 127 publicaties aangekocht voor rekening van het Centrum voor de Vlaamse Kunst van de 16de en 17de eeuw. De abonnementen van 131 lopende tijdschriften werd voortgezet, en tevens de reeksen catalogi van 62 veilinghuizen.

13

AFDELING FUNCTIE

4. PRESENTEREN

EN INFORMEREN OVER DE COLLECTIE

– PUBLIEKSGERICHTE

1. Diensten voor het publiek A. Rubenshuis De museumshop kreeg een nieuwe inrichting, getekend door collega Ann Op De Beeck. Een zeer mooi resultaat. De kassa’s van zowel de ticketbalie als de museumshop zullen in 2007 vervangen worden door nieuwe types, uitgerust met scanner voor streepjescodes en direct gelinkt aan de boekhouding van de vzw. Ook dit jaar werden 50 audioguides extra gehuurd tijdens het toeristische seizoen. Verder werd gestart met de voorbereiding van de uitgave van een gratis galleryguide of museumgidsje. Zodat het publiek de keuze krijgt tussen en audioguide of een gedrukte uitgave. B. Mayer van den Bergh Het aanbod in de museumwinkel werd verder uitgebreid met: De tulp Bestandscatalogus Hollandse meesters Op regelmatige basis raadpleegden externe bezoekers de handbibliotheek en de objectdossiers. Vragen van vorsers en bezoekers over het museum en haar collecties werden door de staf en het administratief personeel beantwoord. a. Leeszaal Aantal bezoekers leeszaal van het Rubenianum: 949 Aantal geconsulteerde objecten in de leeszaal van het Rubenianum: 5470 b. Adviezen Adviezen en beantwoorden van vragen: er werden 121 dossiers aangelegd van vragen om advies. 2. Presentatie van de collectie A. Rubenshuis Het Rubenshuis werkt gefaseerd aan de herinrichting en nieuwe presentatie van de vaste collectie (2005-2007), waarbij het de bedoeling is om nieuwe verbanden te leggen en de collectie verder te verrijken met aankopen en langdurige bruiklenen (zie hierboven). Om de vernieuwde opstelling beter tot haar recht te doen komen en het parcours voor de bezoeker aantrekkelijker en spannender te maken, wordt het interieur van het Rubenshuis gerenoveerd en uitgerust met nieuwe vitrines en tentoonstellingsmeubilair. Voor de tentoonstelling ‘Vorstelijke vluchtelingen’ werden in 2006 twaalf nieuwe vitrines aangekocht, die voor meerdere doeleinden kunnen worden gebruikt. Een aantal daarvan krijgt in de lente van 2007 een plaats in het vast parcours. Een integraal onderdeel van de herinrichting vormt de restauratie van het imitatiegoudleer in de Spreekkamer en Eetkamer. Het onderzoek voor deze restauratie werd in 2006 afgerond.

14

B. Mayer van den Bergh - herstellingswerken verankering inoxpinnen van veiligheidsglas voor schilderijen in zalen 3, 4, 11. - afdekking in textiel voor het MuseJA- spel in zaal 1: Marcello Decor - nieuwe vitrine in zaal 3 voor presentatie van Christus aan het kruis van Giambologna (atelier) (Inv. 1854): J. Gulix - aangepaste en beveiligde presentatie van Maria met Kind, Catharina, Barbara, Maria Magdalena en Agnes (retabel) (Inv. 404): J. Gulix - nieuwe vitrine in zaal 4 voor presentatie van diptiek Petrus en Paulus van Meester van de vrouwelijke Halffiguren (Inv. 34) en diptiek Portret van een man en van zijn echtgenote van Meester van de Benson-portretten (omgeving) (Inv. 187) - marmeren onderlegplaat voor Portretkop Bonne de France (Inv. 329) in vitrine van zaal 6: J. Gulix - nieuw bevestigingssysteem voor de tekeningen in de deurkast van zaal 7. Bibliotheek: G. Gulix - 3 nieuwe vitrines in zaal10 voor beveiligde presentatie van 7 schilderijen van klein formaat (Visioen of de lactatio van Bernardus (Inv. 14), Maria lactans van Meester van de Magdalenalegende (Inv. 6), Maria lactans van Hans Memling) (atelier)(Inv. 7), Man van Smarten van Jacob Cornelisz. van Amsterdam (Inv. 103), Salvator Mundi (Inv. 16), Nicodemus van Jan Baegert (Inv. 1598), Keizer Augustus en de Tiburtijnse sibille (Inv. 12) - afgietsel van het ivoortje Vier paar dierenfiguren/Doop van Jezus, (Inv. 432) om beide kanten te kunnen tonen: K. Raymakers - de vitrine van het tweeluik Antwerpen-Baltimore (Inv. 1) in zaal 10 werd gespoten in de signalisatiekleur. De Beschermde Werkplaats voerde de werken uit. - vernieuwde presentatie van schilderijen in vitrine van de gaanderij - infopaneel over ontstaan van museum in zaal 13. Leesruimte, werd voorzien van een kader. - Op 15 mei werden er roosters geplaatst in de vitrine in de gaanderij. Hierop worden kunstwerken en tekstpanelen bevestigd. C. Kunstmusea D. Samenwerking Musea stad Antwerpen Project ‘Weg-wijs in musea’ Vernieuwing van de signalisatie in drie Antwerpse historische huizen: Rubenshuis, Museum Mayer van den Bergh en Museum Plantin-Moretus. Het signalisatiedossier is een breed opgezet, meerjarig project van bovenvermelde musea, drie historische huizen met specifieke eisen en beperkingen aangaande signalisatie (praktische en visuele bewegwijzering in, doorheen en uit het museum) en beteksting (inhoudelijke, tekstuele informatie). Er werd subsidie toegezegd vanuit de Vlaamse Gemeenschap. In de startfase (2003-2004) werd een inventarisatie van problemen en mogelijkheden terzake opgemaakt in het Museum Mayer van den Bergh en het Museum Plantin-Moretus. De realisatie in Museum Mayer van den Bergh van de vernieuwde signalisatie en beteksting door Bailleul ontwerpbureau gebeurde in het voorjaar van 2006 als volgt:

15

1. Berouting: - in traphal en publieksruimte noodsignalisatie: plattegrond met daarop vluchtroutes, pictogrammen van brandblusapparaten en brandhaspels - nieuwe nummering van de zalen + zalen kregen naam 2. Beteksting - Soorten teksten: 1. onderschriften bij de werken stramien: titel kunstenaar (geboorte en sterfdatum) lokalisering datering 2. zaalteksten: rode draad in zaal 3. subteksten: rond deelcollectie bv. marmer en albast 4. highlightteksten: over hoogtepunten 5. Mayer-teksten: vanuit standpunt verzamelaar; met foto van Fritz - Consequenties: 1 nieuwe toeschrijvingen 2 nieuwe titels 3 herschikking in zalen van werken • zaal 2: herschikking 2 wanden • zaal 3: Giambologna, Christus aan het kruis: in nieuwe vitrine herschildering van sokkels • zaal 5: J. Brueghel (inv. 59, 60): uit oude vitrines, nu tegen wand • zaal 6: Jongeman in wapenrusting (inv. 242) Zuiltje (inv. 360) • zaal 7: koffertjes in vitrines aan weerszijde trap juwelenvitrines vorken en lepels, messen varia (maatstaf, handbellen, …) handschriften • zaal 10: nieuwe vitrine voor kleine schilderijtjes aan trap herschildering vitrine vierluik Antwerpen-Baltimore • zaal 13: publieksruimte: tekst tegen wand over familie en museum • zaal 14: gaanderij: stillevens - Taal: Nederlands; vertaling in F, E en D voorzien in 2007: tekstbundel voor gebruik in museum - Vormgeving: Bailleul 3. Bruikleenbeleid A. Rubenshuis Voor de tentoonstelling ‘Broedertwist’ in Museum Mertens- Vanderkelen, Leuven: • Schaalmodel van het Rubensstandbeeld, Geefs, RH.B.013 • Rubens neemt afscheid van Van Dyck, Van Bree, RH.S.115 Voor de tentoonstelling ‘Zilver uit Antwerpen’ in Sterckxshof, Antwepen: • Halssnoer van Helene Fourment, RH.K.007 16

•

Portretmedaillon Christiaan IV, RH.K.003

B. Mayer van den Bergh Voor een overzicht zie bijlage C. Smidt van Gelder Bruiklenen van lange duur De bijzondere omstandigheden van de Collectie Smidt van Gelder laten toe om min of meer belangrijke groepen van kunstvoorwerpen voor langere tijd in bruikleen te geven. Voorlopig gaat het om drie projecten : - Museum Rubenshuis: het ensemble dat in de loop van 2005 in bruikleen gegeven werd, werd in de loop van 2006 aangepast. Het betreft nu schilderijen van Pieter AERTSEN, Jan BREUGEL, Pieter CLAESZ., Jan PORCELLIS, Harmen VAN STEENWIJCK, Sebastiaan VRANCKX en Abel GRIMMER en daarnaast een Kunstkastje met emblemata over de Liefde, naar ontwerp van Otto VAN VEEN. - Museum Vleeshuis – De Klank van de Stad : schilderijen van een ANONYMUS, Melchior DE HONDECOETER, Reinier DE LA HAYE, Jean Frédéric SCHALL, Philippe MERCIER, een navolger van Adriaen VAN OSTADE, en François Louis Josephe WATTEAU DE LILLE – portretminiaturen naar CAMPANA en STROEHLY, twee anonieme prenten en twee beeldjes in porselein. - Kasteel d’Ursel, Hingene : de herinrichting van le quartier de la belle alcôve zal gedeeltelijk met voorwerpen uit de Collectie Smidt van Gelder gebeuren. Dit project wordt geconcretiseerd worden in de loop van 2007. Medewerking aan tentoonstellingen De collectie Smidt van Gelder werkte mee aan de volgende tentoonstellingen : - 1 juni – 29 oktober 2006, Hollandse Meesters uit de XVIIde en XVIIIde eeuw in het museum Mayer van den Bergh, met schilderijen van Hendrik VAN ANTONISSEN, Gerrit BERCKHEYDE, Pieter CLAESZ., Jan TEN COMPE, Cornelis Gerritsz. DECKER, Matthias VAN DER EYCK, Barend GAEL, Jan VAN GOYEN, Robert GRIFFIER, Willem Claesz. HEDA, Engel HOOGERHEYDEN, Melchior DE HONDECOETER, Jan VAN HUYSUM, David KLEYNE, Harmen LOEDING, Jan MORTEL, Jan PORCELLIS, Salomon VAN RUYSDAEL, Gabriel Jansz. SONJE, Willem VAN MIERIS, Pieter VAN SLINGELANDT, Hiëronymus VAN DER MIJ, Harmen VAN STEENWIJCK, Hendrik Cornelisz. VAN VLIET en Philips WOUWERMAN - 30 september – 26 november 2006, Van pièce montée tot pêche melba, in het Kasteel van Gaasbeek, met 69 stuks bestek in verguld zilver met dessertcouverts, grote couverts, champagnekloppers en een roomijsservies, 14 stuks serviesgoed in verguld zilver met vingerkommetjes, een dienblad, een broodmand en een koffie- en thee servies, 16 borden in porselein uit Parijs, een reisservies bestaande uit een koffer en 10 onderdelen in porselein uit Meissen, een drinkservies van 44 stuks in kristal met goudemail met champagneglazen, waterglazen, rode wijnglazen, witte wijnglazen, madeiraglazen en karaffen, een waaier met een galante voorstelling en schilderijen van DESGOFFES en VELY. - 1 oktober 2006 – 7 januari 2007, Zilver uit Antwerpen in het Zilvermuseum Sterckxhof, met 15 stukken zilver, 1 beeldje in hout met zilvermontuur, 2 stukken verbrand zilver, 11 snuifdozen, 10 reukflesjes en 12 stukken serviesgoed

17

-

17 november 2006 – 22 december, Lekkerbekken, in het Stadsarchief van Leuven, met grote couverts, viscouverts en dessertcouverts voor 4 personen, in zilver.

4. Tijdelijke tentoonstellingen (uitwerking als bijlage) A. Rubenshuis ‘De tulp in Antwerpen. Collectie Smidt van Gelder in het Rubenshuis.’ 1 april tot en met 31 mei 2006 ‘Vorstelijke Vluchtelingen. William en Margaret Cavendish in het Rubenshuis, 1648-1660’ i.s.m. Rubenianum. 1 oktober tot en met 31 december 2006 B. Mayer van den Bergh De Tulp. Een wandelparcours door de tuinen en musea van Antwerpen (01.04.06-31.05.06) Hollandse Meesters uit de Gouden Eeuw ( 1 juni – 29 oktober 2006 ) C. Smidt van Gelder De Tulp. Een wandelparcours door de tuinen en musea van Antwerpen (01.04.06-31.05.06) C. Rubenianum GLASS.BE - hedendaags Belgisch glas van 2 tot 24 september 5. Pubieksbegeleiding – educatieve activiteiten (volledige uitwerking als bijlage) A. Rubenshuis Midden oktober kwam Nele Vervoort als halftime publiekswerker in dienst. Dit betekent een belangrijke aanwinst voor het museum. I. Volwassenen De tulp in Antwerpen Rubenshuis was een onderdeel van het wandelparcours door Antwerpen, waarbij zowel de 'tulp'-presentatie in de vaste collectie, de tuin en de selectie van de collectie Smidt van Gelder kon bezocht worden. Tijdens het openingsweekend op zondag 2 april was er een concert van een Turkse groep. Concerten Harpklanken bij Rubens Een uitgebreid gezelschap onder leiding van Wim Becu en met Ellen Schafraet op harp brachten een uitgebreid programma van barokmuziek afkomstig van de hoven waar Rubens verbleef. Drie concerten gingen door in het groot atelier op 26 en 28 april. Museumnacht Een variatie op bovenvermeld concert ging door tijdens de museumnacht op 12 augustus. Wim Becu en zijn groep brachten een soortgelijk programma maar nu op verschillende locaties in het museum.

18

Vrienden van het Rubenshuis Naar aanleiding van de jaarlijkse algemene vergadering op 8 juni werd de Vrienden een rondleiding in de nieuwe opstelling aangeboden afgesloten met een tuinreceptie. De exclusieve preview voor de tentoonstelling ging door op 28 september. Gidsenwerking Voor de stedelijke gidsenbeurs werden rondleidingen georganiseerd in de nieuwe opstelling van het museum op 24 juli en 4, 13, 20 en 27 oktober. Voor de tentoonstelling Vorstelijke Vluchtelingen gingen de rondleidingen door op 27 september en 2 en 3 oktober.

II.

Kinderen

Zoekblaadjes Rubenshuis In samenwerking met MOOSS, een organisatie voor kunsteducatie uit Leuven en Kris Geysen, Publiekswerking werden er twee Nederlandstalige zoekbladen (Onder de loep) voor het Rubenshuis uitgewerkt: ‘Thuis bij Rubens’ en ‘Meester Rubens’. AmuseeVous & Rock Werchter 2006 Het Rubenshuis werkte opnieuw samen met AmuseeVous en Rock Werchter. Concreet wil dit zeggen dat de festivalgangers van Rock Werchter tijdens de zomermaanden (juli, augustus, september 2006) op vertoon van hun festivalbandje gratis toegang tot het Rubenshuis verkregen. In totaal kwamen er meer dan 234 jongeren tussen 16 en 26 jaar het Rubenshuis bezoeken in de zomermaanden. B. Mayer van den Bergh Educatief aanbod 1. Zoekblad ‘Stille Nacht’; promo naar scholen toe voor maanden december 2005-januari 2006 en december 2006 In het Museum Mayer van den Bergh vertellen meer dan dertig kunstwerken een stukje van het kerstverhaal. 2. Kerstvisite bij Henriëtte Net voor Kerstmis 1904 zette Henriëtte Mayer van den Bergh de deur van haar nieuwe museum open voor de eerste bezoekers. Zijzelf noemde het niet ‘Museum Mayer van den Bergh’ maar sprak over ‘la Maison des Rois Mages’, het Huis van de Drie Koningen. 3. Krokuskriebels (25 februari – 5 maart) Speciaal aanbod: MuseJA! Interactieve rondleiding gecombineerde doelgroep (groot)ouders – (klein)kinderen. 4. Herfstaanbod Speciaal aanbod: MuseJA! - Interactieve rondleiding gecombineerde doelgroep (groot)ouders – (klein)kinderen. 5. Als balsem op de wonde. Pasen in Museum Mayer van den Bergh - Heel wat van de fantastische schilderijen, beeldhouwwerken, glasramen en emails illustreren op treffende wijze het passieverhaal

19

C. Smidt van Gelder Naar aanleiding van het project De Tulp (zie bijlage Tijdelijke Tentoonstellingen) verzorgde Clara Vanderhenst de catalogusnotities in de gemeenschappelijke en gelijknamige catalogus. Zij gaf ook twee type-rondleidingen voor de stadsgidsen en stelde een documentatiemap samen. D. Rubenianum De traditionele Middagconcerten werden gebracht in de zaal van het Kolveniershof, georganiseerd door ‘Middagconcerten van Antwerpen, vzw’, telkens op vrijdag (ca. 30 concerten). E. Kunstmusea Doorlopend permanent educatief aanbod: Atelier ‘Dwepen met Madonna en Venus’ (samenwerking MMB/RH) Leeftijd: 1ste tot 4de jaar secundair onderwijs 6. Publiekswerving A. Rubenshuis Om praktische redenen (nieuwe onderrichtingen huisstijl + opstart overkoepelende cel communicatie) was er in 2006 geen publieksfolder beschikbaar. De promotie/publieksfolder voor “Vorstelijke Vluchtelingen gebeurde reeds conform de huisstijl Communicatie en promotie Qua communicatie en promotie werden twee niveaus bespeeld. Enerzijds was er de overkoepelende promotie voor het jaarthema “De wereld in Antwerpen”, waarvan de tentoonstelling Vorstelijke Vluchtelingen één van de hoogtepunten was. Deze promotie werd gevoerd door de overkoepelende dienst Publieksbeleid/Communicatie. Anderzijds werd specifiek promotie gemaakt voor de tentoonstelling zelf: affiches, folders, galleryguide, advertentie en mediabenadering. Als spin-off werd als merchandising de cd Amorous in Music. William Cavendish in Antwerp (1648-1660) i.s.m. met Klara geproduceerd. Bezoekcijfers 2006 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

Gratis bezoekers Betaalde bezoekers 1538 4435 2231 5632 5943 9464 10779 11588 9718 8880 2388 7077 2648 7893 4120 11867 5427 7456 3299 8558 1653 4683 6435 2220

Totaal bezoekers 5973 7863 15407 22367 18598 9465 10541 15987 12883 11857 6336 8655 Totaal 2006

Expo

Tulp Tulp Tulp

Cavendish Cavendish Cavendish 145932

20

Ook dit jaar werd het museum frequent bezocht door buitenlandse journalisten (149) en 130 touroperators vooral uit Europa, Japan en de USA. Er kwamen 361 schoolgroepen op bezoek. En voor de tentoonstelling ‘Vorstelijke Vluchtelingen’ kwamen in totaal 26.848 bezoekers tussen 1 oktober 2006 en 31 december 2006. B. Mayer van den Bergh Amusée-Vous: Polsbandactie Periode: 1 juli-30 september 2006 Wat? Polsbandactie i.s.m. Rock Werchter. Op vertoon van het TW-polsbandje konden Werchterbezoekers gratis de 48 deelnemende musea bezoeken tijdens de maanden juli, augustus en september 2006. Extra activiteit in Museum Mayer van den Bergh: tijdelijke tentoonstelling Hollandse Meesters Wie? jongeren van 16 tot 26 jaar Doelstelling? Jongeren prikkelen en nieuwsgierig maken voor musea en in museum op zoek gaan naar manieren om het museum en haar collectie op een voor jonge mensen interessantere manier in de kijker te zetten. Aantal bezoekers: 110 Bezoekcijfers: In 2006 werden 21.731 bezoekers genoteerd. Dit betekent een stijging met 15 %. De tijdelijke tentoonstelling werd bezocht door 12.027 personen en heeft bijgedragen tot de stijging. Pers en media: Uitzending Valentijn-special van De Kampioenen op zaterdag 11/2 op TV1. Opnames in het museum. Hans Nieuwdorp was te zien in Museumgasten op de AVRO naar aanleiding van de CODART studiereis in Noord – Holland. Nieuwe merchandisingproducten: Merchandising naar aanleiding van De Tulp Bestandscatalogus Hollandse Meesters Bladwijzers/magneten Hollandse Meesters

21

7. Publiekswerving, i.s.m. de dienst Publieksbeleid Musea stad Antwerpen A. Rubenshuis Voor de tentoonstelling Vorstelijke Vluchtelingen was er een overkoepelende communicatie met ‘De wereld in Antwerpen’. B. Mayer van den Bergh De tentoonstelling ‘Hollandse Meesters uit de Gouden eeuw’ was opgenomen in de overkoepelende communicatie van ‘De wereld in Antwerpen’. 4 december: Wereldmediatheek filmde in het museum voor het project ‘Dromen’. Mailings: bevraging adresbestand ivm ontvangen informatie over activiteiten in Mayer. C. Kunstmusea - Publiekswervende evenementen: • Nacht van de Musea – 12 augustus Aanbod: gegidste rondleidingen in de tentoonstelling ‘Hollandse meesters’ tussen 19.30 -23 u. Gidsen: Chris Cornelis, Chris Danneels, Anne-Lise Lembrechts, Jeannine Madereel, Martine Meyer Aantal bezoekers: 811 • Cultuurcafé onderwijs, 29 maart • Over de schutting, 2 februari, Gent: promomateriaal • Cultuurnacht 1 april, Panoramazaal Provinciehuis • Museumnacht 12 augustus: 811 bezoekers • Cultuurmarkt 27 augustus • Studay 28 september, Zuiderdokken, 13-20 u

22

Hoofdstuk 3 Beheer van het museum als bedrijf – de Bedrijftaken AFDELING 1. ORGANISATIE – HET BESTUUR VAN DE KUNSTMUSEA 1. Huisvesting van de Kunstmusea A. Rubenshuis De komst van de nieuwe ploegbaas en een halftime publieksmedewerker versterkte de organisatiestructuur van het Rubenshuis, maar vragen wel extra ruimter. Vandaar dat gesprekken met het Rubenianum zijn gestart om daar burelen te betrekken en te starten met een integratie tussen beide instellingen. Dit wordt in 2007 gerealiseerd. B. Mayer van den Bergh Vanaf maart is er een ploegbaas die toeziet op de werking van de suppoosten.. C. Smidt van Gelder Het dossier van het museumgebouw ligt voorlopig stil. De collectie is ondergebracht in het Centraal Depot Luchtbal. De conservator, Clara Vanderhenst, verhuisde in de loop van het voorjaar naar het Rubenianum. 2. Personeel (uitwerking als bijlage)

23

BIJLAGEN AANWINSTEN 1. Aankoop Niet van toepassing A. Rubenshuis B. Mayer van den Bergh C. Smidt van Gelder D. Rubenianum E. Kunstmusea 2. Schenkingen A. Rubenshuis Schilderij ‘Christus en vijf Apostelen’ van Antoon Van Dyck 3. Bruikleen van lange duur A. Rubenshuis van het Groninger Museum, Groningen • Jordaens, Jacob, Johannes de Dooper, inv. 1931.0114 bruikleen van 01/06/06 tot 01/06/09 van KMSKA, Antwerpen • Jordaens, Jacob, De Fruitverkoopster, inv. 5049 • Snijders, Frans, Vechtende Hanen, inv. 946 • Succa, Antonio da, Filips III, inv. 652 • Nieulandt, Willem van, Gezicht op het Campo Vaccino, inv. 440 bruiklenen vanaf 06/06/06 zonder einddatum van Museum Vander Kelen-Mertens, Leuven • Seghers, Gerard, Ecce Homo, inv. S/1/Z bruikleen van 09/06 tot 01/01/09

RESTAURATIES 1. Restauratieatelier Stad Antwerpen A. Rubenshuis Lente 2006: Diverse schilderijen naar het Restauratieatelier vd Antwerpse Musea waar Marc Lenaerts de nodige restauraties en dergelijke uitvoerde: RH-S 006 RH-S 041 RH-S 115 RH-S 116 RH-S 132 RH-S 155 RH-S 187

Triomf van de Hertog van Buckingham Doodsportret van een kind Het afscheid van Van Dyck Portret van Nicolaas Rockox Perseus bevrijdt Andromeda Kerstnacht Drinkende boer

Rubens, kopie naar Bergh, Matthijs Van den Bree, Philippe Jacques van Veen, Otto van Breughel, Jan I Leiden, Aertgen van Brouwer, Adriaan

reinigen vernis reinigen vlekken in vernislaag reinigen; vernissen matte plekken vernis matte vernisplekken vernissen

24

Mei 2006: oppervlaktereiniging van alle schilderijen door een student schilderijenrestaurateur (Evtek – Vantaa, Finland) : Sami Supply. Een schitterend resultaat en iets dat elke 3 maanden mag herhaald worden. B. Mayer van den Bergh Restauraties, uitgevoerd door het restauratieatelier van Stad Antwerpen/Behoud en Beheer: - N. Maes, Portret van een jonge man, inv. 153: M. Leenaerts - N. Maes, Portret van een jonge vrouw, inv. 154: M. Leenaerts - S. Fangaert (toegeschreven), Maria Prins, inv. 129: M. Leenaerts - J.A. Rotius, Meyndert Sonck, inv. 111: M. Leenaerts - Th. Key, Marguerite le Prince, inv. 108: M. Leenaerts - C. de Vos, Elisabeth Vekemans, inv. 71 C. Smidt van Gelder Marc LEENAERTS, schilderijen Sm963, Barend GAEL, Landschap met jagers, olieverf op paneel, 51,5x76 Sm.867, Melchior DE’HONDECOETER, Vogelconcert, olieverf op paneel, 99x85 cm Sm982, Engel HOOGERHEIJDEN, Scheepvaart in stormachtig weer voor Vlissingen, olieverf oppaneel, 20x27,3 cm Sm.874, Jan MORTEL, Stilleven met aardbeien en kersen, olieverf op paneel, 32x27,5 cm Sm894, Willem SCHELLINKS, Ruiters voor een herberg, olieverf op paneel, 53x71 cm Sm.885, Willem VAN MIERIS, Visverkoper, olieverf op paneel, 22x15,8 cm Sm854, Jan Van HUYSUM, Bloemstuk, olieverf op koper, 51x42,5 cm

2. HACOM Niet van toepassing A. Rubenshuis B. Mayer van den Bergh C. Smidt van Gelder D. Rubenianum E. Kunstmusea 3. Privé – restaurateurs A. Rubenshuis Thomas Millhauer heeft volgende werken uitgevoerd: • Restauratie van RH-M 094, een kleine kast die jarenlang in de trappenhal stond. Nu heeft ze terug een ereplaats gekregen in de Antichambre. • Restauratie van een juwelenkoffer RH-K 016, de losgekomen benen randen werden gelijmd en het hout werd gereinigd en in de was gezet. • De kunstkabinetten in de Kunstkamer werden gereinigd en kleine herstellingen, zoals het vastzetten van een losgekomen scharniertje, uitgevoerd. • Constructie van 2 eikenhouten sokkels voor de 2 belangrijkste stoelen in de collectie.

25

B. Mayer van den Bergh Restauraties door privé-restaurateurs: - C. Van Couwenbergh, Broodbakker, inv. 1596 (C. Van Herck) - A. van Ostade, Vechtend boerengezelschap, inv. 146 (C. Van Herck) - C. Netscher, Cecilia de Jonge van Ellemeet, inv. 160 (C. Van Herck) - C. Netscher, Een lid van de familie Bredehoff (?), inv. 159 (C. Van Herck) - J.A. Rotius, Meyndert Sonck, inv. 111 (C. Van Herck) - J. Mytens, Margareta Riccen, inv. 134 (enkel reiniging door C. Van Herck en gefinancierd door VZW Museum Mayer van den Bergh) - Zuiltje met kapiteel, inv. 353, 311 (K. Raymakers) - Twee Italiaanse zuiltjes, inv. 359 (K. Raymakers) Restauratie, uitgevoerd door het Kon. Instituut voor het Kunstpatrimonium: - Torenretabel, inv. 416: versteviging van een scharnier, ter plaatse in het museum C. Smidt van Gelder Catherine VAN HERCK, schilderijen Sm.1198, Jan TEN COMPE, Gezicht op het Zuider Buiten Spaarne te Haarlem, olieverf op paneel, 45,3x64 Sm.1661, David KLEYNE, Binnenschepen in een riviermonding, olieverf op paneel,27x36,3 cm Sm.872, Harmen LOEDING, Stilleven, olieverf op paneel, 43,5x36 cm Sm.1908, Hendrik Willem SCHWEICKHARDT, Putti in de wolken, olieverf op doek, 71 cm Sm.870, Adriaan VAN OSTADE, Vier boeren in een schuur, olieverf op paneel, 23,3x20,5 cm VAN BIEZEN & VERGOUWEN, metalen voorwerpen Sm.2020, Acht eetmessen in rococostijl, Duitsland, na 1888, verguld zilver en staal, 26,6 cm Sm.2044, Ovaal dienblad met opstaande ajourrand, Meester HH, Amsterdam 1920, verguld zilver, 12x41,4x27,4 cm Sm.2037, Acht vingerkommetjes, Meester GS, Amsterdam 1912, verguld zilver, 11,9x4,9 cm Sm.578, Theepot uit servies in empirestijl, Meester PB, Frankrijk 2de helft 19de eeuw, verguld zilver en gezwart hout, 11,7x18 cm Patrick STORME, metalen Sm.1021, Pronkbeker, Zwitserland, 19de eeuw, 38,5x13 cm BRUIKLENEN A. Rubenshuis Zie hoger B. Mayer van den Bergh -

‘Extravaganza. Schilderijen en tekeningen uit Antwerpen 1505-1530’ Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, 15 oktober 2005 tot 1 januari 2006 en Maastricht, Bonnefantenmuseum, 22 januari tot 9 april 2006 • Meester van 1518, Jezus in de tempel, inv.40 • Naar Jan Mertens van Dornicke (genaamd Meester van 1518, Geboorte van Jezus, Aanbidding van de wijzen en Opdracht in de tempel (drieluik), inv. 33

26

-

-

-

-

-

-

• Meester van Amiens, Sterfbed van Maria (inv.nr. 189) ‘Dispersioni napoleoniche’, Turijn, fondazione Ferrero, 28 oktober 2005 tot 27 februari 2006 • Antoine de Lonhy, Geboorte van Jezus, inv. 163 ‘Een gasthuis in en voor de stad. De Gasthuiszusters van Lier’, Lier’, Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen en Baron Caroly, 26 november 2005-26 februari 2006. • Elisabeth, penning, nr. 172 ‘Extravaganza’, Bonnefantenmuseum te Maastricht, van 22 januari tot 9 april 2006: • Meester van 1518, Jezus in de tempel, inv. 40 • Meester van Amiens, Sterfbed van Maria, inv. 189 • Meester van 1518, Aanbidding, inv. 33 ‘Noli me tangere. Maria Magdalena in veelvoud’, Bibliotheek Maurits Sabbe, Leuven, van 24 februari tot 30 april 2006: • Palla met de verschijning van Christus aan Maria Magdalena, inv. 975 ‘Glaube macht Kunst. Antwerpen-Frankfurt um 1600’, Frankfurt, Historisches Museum, 16 november 2005 tot 12 februari 2006, ‘Antwerpen – Frankfurt. Migratie en innovatie rond 1600’, Antwerpen, Hessenhuis van 1 maart tot 31 mei 2006: • Verlovingsring, inv. 479 • Liefdesring met diamanten in hartvorm, inv. 478 • Fragment textiel, inv. 1683 • Gillis van Coninxloo, Berglandschap met rivierdal en de profeet Osee, inv. 190 • Vleugelglas, inv. 1198 • Klein vleugelglas, inv. 1158 ‘Verbeeld land. De provincie Antwerpen in tekeningen. 1600-1900’, van 15 juni tot 4 september 2006: • Josua De Grave, De Milsenstraat ter Mechelen, inv. 1044 ‘La belleza y la locura. Felipe i el Hermoso, rey de Castilla y ultimo duque de Borgoňa’, Burgos, Casa del Cordon, van 21 september tot 30 december 2006: • Meester van de Heiligenfiguren, Christoffel, Antonius, Hiëronymus (drieluik), inv. 24 ‘Geloof en geluk. Sieraad en devotie in Middeleeuws Vlaanderen’, Gruuthuse te Brugge, van 22 september 2006 tot 4 februari 2007: • Wraak van Herodias, enseigne, inv. 845 • Johannesschotel, enseigne, inv. 865 • Vijf bedelaarstekens, inv. 1173 • Vera Icon/Piëta, gietvorm, inv. 473 • Job, inv. 274 • Krans met 44 mensenhoofden, inv. 212 • Memento mori-kraal, inv. 453 ‘Zilver uit Antwerpen’, Sterckshof, Deurne, 1 oktober 2006 – 7 januari 2007: bruikleen van een keuze zilveren voorwerpen uit de collectie van het museum: • Tafelfontein (fragment) (inv. 462) • Bisschop (Eleutherius) (inv. 466) • W. Jamnitzer, Maatstaf voor de gewichtsvergelijking van verschillende metalen met lederen foedraal (inv. 495/1, 495/2) • Paar oorhangers (inv. 1414) • Paar oorhangers (inv. 484/1, 484/2) 27

-

-

• Hanger met oorlepel en tandenstoker (inv. 480) • Hanger: Calvarie (inv. 485) • Paternosterkraal: Christus aan het kruis en Verrijzenis (inv. 481) • Reliekhoudertje (inv. 463) • Reliekschrijntje (inv. 464) • Liefdesring met diamanten in hartvorm (inv. 478) • Driekoningenring (inv. 470) • Ring (inv. 471) • Koopmansring (inv. 474) • Verlovingsring (inv. 479) • Ring met puntdiamant (inv. 472) • A. Pröll, Zoutvat (inv. 486) • Zoutvat (inv. 505) • Plooivork met lepelbak (inv. 488) • Plooivork met lepelbak en afschroefbare tandenstoker (inv. 490) • Plooivork met lepelbak (inv. 492) • J. C. I Treffler, Gedekselde beker (inv. 497) • Beker van de Jonge Handbooggild van Antwerpen (inv. 487) • Ontwerp voor een universiteitsscepter (inv. 1057) • Jeton (proefstuk) van muntmeesters ‘Prayers and Portraits. Unfolding the Netherlandish diptychs’, National Gallery, Washington, van 12 november 2006 tot 4 februari 2007: • Meester van de Bensonportretten, Portret van een man en zijn echtgenote, inv. 187 • Meester van Vrouwelijke halffiguren, Petrus en Paulus, inv.34 Voor de nieuwe opstelling bij de heropening van het museum Vleeshuis te Antwerpen als ‘Klank in de stad’, werden de volgende voorwerpen in permanent bruikleen gegeven (van 1 augustus 2006 tot 31 juli 2009, mogelijk verlengbaar): • Lepelrek met Pierrot (Charivari), inv. 425 • Heilige man Job, inv. 911 • Trommel, inv. 521.

C. Smidt van Gelder Bruiklenen van lange duur Museum Rubenshuis Sm.774, Kunstkastje met emblemata over de liefde naar ontwerp van Otto Van Veen, kern in eik met fineer van ebbenhout, paneeltjes met olieverf en spiegel, Antwerpen XVIIde eeuw Sm.866, Jan PORCELLIS Jan, Woelige zee, olieverf op rond paneel Sm.871, Harmen STEENWIJCK, Stilleven met vruchten en dode vogels, olieverf op paneel Sm.873, Pieter CLAESZ., Stilleven met roemer, olieverf op paneel Sm.949, Pieter AERTSEN, Ecce Homo, olieverf op paneel Sm.950, Abel GRIMMER, De Lente, olieverf op achthoekig paneel Sm.951, Abel GRIMMER, De Zomer, olieverf op achthoekig paneel Sm.952, Abel GRIMMER, De Herfst, olieverf op achthoekig paneel Sm.953, Abel GRIMMER, De Winter, olieverf op achthoekig paneel Sm.957, kopie naar Jan II BREUGHEL, Het paradijs, olieverf op paneel Sm.962, Sebastiaan VRANCX, Oponthoud van een konvooi, olieverf op paneel 28

Sm.964, Bonaventura PEETERS, Havengezicht, olieverf op panel Museum Vleeshuis, De Klank van de Stad Sm.839, François Louis Joseph WATTEAU de Lille, Portret van een dame als harlekijn, olieverf op paneel Sm.849, kopie naar Antoine WATTEAU, De verteller, olieverf op paneel Sm.852, Jean Frédéric SCHALL, Twee danseressen, olieverf op paneel Sm.867, Melchior D’HONDECOETER, Vogelconcert,olieverf op paneel Sm.870, Navolger van Adriaen VAN OSTADE, Vier boeren in een schuur, olieverf op paneel Sm.892, Toegeschreven aan Reinier DE LA HAYE, Musicerende vrouw, olieverf op paneel Sm.956, ANONIEM Hollands of Duits, Turkse legerscharen, olieverf op paneel Sm.900, Kopie naar STROEHLY, Madame Grassini in en heroïsche rol, miniatuur in aquarel op ivoor Sm.902, Kopie naar CAMPANA, Marie Antoinette met de partituur van Alceste, miniatuur in aquarel op ivoor Sm.1832, ANONIEM, Une jeune fille de Zeist avec sa mère, prent Sm.1848, ANONIEM, Exercise sur une corde sans balancier, lithografie Sm.380, Johann Wilhelm LANZ, Balletdanser, porselein, Frankenthal Sm.343, F.E. & W.C. MEYER, Personificatie van De Lucht, porselein, Berlijn Tijdelijke tentoonstellingen De Tulp, Museum Rubenshuis Sm.688, Wandtapijt met Lodewijk XIV op jacht in de bossen van Vincennes naar Adam Frans Van der Meulen, wol, Beauvais, XVIIde eeuw Sm.720, Pierre GOLE, Pronktafeltje met polychrome marqueterie van bloeme, dieren, saterkoppen en juwelen, eik met papier, hoorn, parelmoer, lak en ormolu, Parijs, 1663 Sm.710, SENGENS, Commode met een bloemenmand, eik, exotische houtsoorten en ormolu, Parijs, XVIIIde eeuw Sm.713, Zetel met een tapisseriebekleding met een bloemenvaas, eik en wol, Frankrijk, XVIIIde eeuw Sm.537, Huwelijkswaaier met galante voorstelling, aquarel op perkament, parelmoer, portretminiatuur en diamanten, Parijs, XVIII de eeuw Sm.12, Pommadepotten met snijbloemen, porselein, Mennecy, XVIIIde eeuw Sm.856, VAN SPAENDONCK, Bloemstuk in een grote vaas met een leistok en vogels, Parijs, XIXde eeuw Sm.512, Muurplaten met boeketten, porselein, Sèvres, XIXde eeuw Sm.1034, Tulpenvaas met vijf monden, aardewerk, Delft, XVIIde eeuw Sm.1486, Zeven borden met verhalende voorstellingen en een reliëfboord met tulpen,Chinees porselein, Kien Long Sm.776, Kussen in legwerk met strooibloemen, wol, Nederland, XVIIde eeuw Sm.772, Krukje bekleed in legwerk met strooibloemen, eik en wol, Nederland, XVIIde eeuw Sm.840, Cornelis BISSCHOP II, Decoratief tafereel met tuinvaas, olieverf op doek Sm414, Pendule op een voetstuk met bloemendecor in emailschildering en in reliëf, porselein, Meissen, XVIIIde eeuw Sm.349, Koffie- en theeservies met pastorale voorstellingen en bloemen, porselein, Meissen, XVIIIde eeuw Sm.363, Zes borden met strooibloemen en reliëfboorden, porselein, Meissen, XVIIIde eeuw Sm.1388, Reisservies in een koffer, eik, leder, zijdefluweel en porselein, Meissen, XVIIIdeeeuw

29

Sm.1484, Vaas in blauwgroen met uitsparingen en boeketten, porselein, Berlijn, XVIIIde eeuw Sm.253, Vaas in roze met uitsparingen en boeketten, porselein, Fürstenberg, XVIIIde eeuw Hollandse Meesters, Museum Mayer van den Bergh Sm.891, Matthias VAN DER EYCK, Dame in een loggia, olieverf op paneel Sm.885, Willem VAN MIERIS, Visverkoper, olieverf op paneel Sm.882, Willem VAN MIERIS, Visverkoopster, olieverf op paneel Sm.893, Willem VAN MIERIS en Pieter VAN SLINGELANDT, De dode muis, olieverf op paneel Sm.887, Hiëronymus VAN DER MIJ, De poelierswinkel, olieverf op paneel Sm.867, Melchior D’HONDECOETER, Vogelconcert, olieverf op paneel Sm.860, Gerrit BERCKHEYDE, De grote houtpoort te Haarlem, olieverf op paneel Sm.875, Hendrik Cornelisz. VAN VLIET, De brouwerskapel in de St. Bavokerk te Haarlem, olieverf op paneel Sm.863, Hendrik VAN ANTHONISSEN, Gezicht op het strand van Scheveningen, olieverf op paneel Sm.884, Jan Gabriëlsz. SONJE, Landschap met figuren bij een rivier,olieverf op paneel Sm.1199, Jan TEN COMPE, Het huis De Werve of Klein Mathenesse bij Voorburg, olieverf op paneel Sm.1198, Jan TEN COMPE, Gezicht op het Zuider Buiten Spaarne te Haarlem, olieverf op paneel Sm.963, Barend GAEL, Landschap met jagers, olieverf op paneel Sm.865, Jan VAN GOYEN, Poel met vissers en turfstekers, olieverf op paneel Sm.880.1, Jan VAN GOYEN, Landschap met wagen bij afspanning, olieverf op paneel Sm.880.2, Jan VAN GOYEN, Zandweg met drie personages bij een vervallen hoeve, olieverf op paneel Sm.889, Robert GRIFFIER, Rijnlandschap, olieverf op paneel Sm.982, Engel HOOGERHEYDEN, Scheepvaart in stormachtig weer voor Vlissingen, olieverf op paneel Sm.1661.1, David KLEYNE, Binnenschepen in een riviermonding, olieverf op paneel Sm.1662.2, David KLEYNE, Binnenschepen in een riviermonding, olieverf op paneel Sm.866, Jan PORCELLIS, Woelige zee, olieverf op paneel Sm.861, Salomon VAN RUYSDAEL, Rivierlandschap met de ruïne van het slot Egmond, olieverf op paneel Sm.864, Philips WOUWERMAN, De ongetemde schimmel, olieverf op paneel Sm.873, Pieter CLAESZ., Stilleven met roemer, olieverf met paneel Sm.862, Willem Claesz. HEDA, Stilleven met nautilusbeker, olieverf op paneel Sm.854, Jan VAN HUYSUM, Bloemstuk, olieverf op koper Sm.872, Harmen LOEDING, Stilleven, olieverf op paneel Sm.874, Jan MORTEL, Stilleven met aardbeien en kersen, olieverf op paneel Sm.871, Harmen VAN STEENWIJCK, Stilleven met vruchten en dode vogels, olieverf op paneel Van pièce montée tot pêche melba, Kasteel van Gaasbeek Sm.2022.A, Vier dessertmessen in regencestijl, Robert GARRARD, Londen 1837, verguld zilver, 21,8 cm Sm.2022.B, Vier dessertmessen in regencestijl, Meester FH&S, Londen 1928, verguld zilver, 21,8 cm

30

Sm.2023.A, Vier dessertvorken in regencestijl, George William ADAMS, Londen 1873, verguld zilver, 17,4 cm Sm.2023.B, Vier dessertvorken in regencestijl, Meester FH&S, Londen 1928, verguld zilver, 17,4 cm Sm.2027, Acht dessertlepels in regencestijl, George William ADAMS, Londen 1873, verguld zilver, 17,6 cm Sm.2020, Acht eetmessen in rococostijl, Duitsland na 1888, verguld zilver en staal, 26,6 cm Sm.2025, Acht eetvorken in rococostijl, L. POSEN, Duitsland na 1888, verguld zilver, 21,1 cm Sm.2026, Acht eetlepels in rococostijl, L. POSEN, Duitsland na 1888, verguld zilver, 21.7 cm Sm.2036, Zes champagnekloppers met een knop, Nederland 1930, verguld zilver, 12 cm Sm.2054, Etui met een bestek voor roomijs, Meester VK, Den Haag 1876, verguld zilver, schep 23,7 cm, lepeltjes 12,2 cm Sm.2037, Acht vingerkommetjes met verhoogde bodem en geprofileerde rand, Meester GS, Amsterdam 1912, verguld zilver 11,9 x 4,9 cm Sm.2044, Ovaal dienblad met rechtopstaande ajourrand, Meester HH, Amsterdam 1920, verguld zilver, 36,5 x 27,4 cm Sm.2052, Broodmand in ajourwerk met takken en bloemen, Meester GS, Schoonhoven 1936, verguld zilver, 12 x 41,4 x 27,4 cm Sm.578, Koffie-en theeservies in empirestijl, Meester PB, Frankrijk 2de helft XIXde eeuw, verguld zilver en gezwart hout, koffiepot 15,7 x 15 cm, theepot 11,7 x 18 cm, suikerpot met deksel 10,7 x 13, 5 cm, melkkan 8,3 x 9 cm Sm.1388, Koffer met koffie- en theeservies, porselein, Meissen, XVIIIde eeuw, 13,6 x 42 x 31, 6 cm Sm.2160, Acht platte en acht diepe borden met een geometrisch motief op het plat en met realistische bloemenslingers op de boord, porselein, Parijs, LEROSEY, 23 cm Sm.2100, Drinkservies in wit kristal met een floraal motief in goudemail, Frankrijk, + 1900, champagneglazen 11,2 x 9,3 cm, waterglazen 15,3 x 7,1 cm, rode wijnglazen 11,7 x 5,4 cm, witte wijnglazen 12 x 5,5 cm, madeiraglazen 10,9 x 4,8 cm en vier karaffen met stop 24,7 x 14,5 cm Sm.1190, Blaise DESGOFFES, Tazza en schaal met frambozen, olieverf op doek, 38 x 45,5 cm Sm.1103, VELY, Page met dienschaal en papegaaien, olieverf op paneel, 64, 5 x 47,5 cm Sm.537, Huwelijkswaaier met galante voorstelling, gouache op perkament, parelmoer, gedeeltelijk verguld, portretminiatuur en diamanten, Parijs, XVIIIde eeuw, 49,8 x 26 cm Zilver uit Antwerpen, Zilvermuseum Sterckxhof Sm.1221, Snuifdoos met camee en de vier seizoenen, Robert-Joseph AUGUSTE, Parijs 17691771, drie kleuren goud, blauw doorschijnend email en camee, 4,1 x 8,3 x 6,4 cm Sm.1472, Twee ronde schotels met brede rand in Van Vianenstijl, Alle DE HAAS, Sneek 1880-1923, zilver met sporen van gergulding, 39,8 cm Sm.1479, Achthoekige brandewijnkom met allegorieën van de vijf zinnen, Pieter VAN DER WOUDE, Sneek 2de helft 19de eeuw, zilver, 8,5 x 20,5 cm Sm.1441, Ananasbeker, Nederland, eind 19de eeuw, zilver, 19 x 5,7 cm Sm. 1439, Brandresten van een wandlicht met drie armen en een tafereel naar Boucher, J. D.SCHLEISSNER UND SÖHNE, Hanau 1888-1906, zilver, 35 x 29,7 Sm.1446, Dubbelbeker met fruitslingers en lintmotief, Meester met adelaar, Duitsland, na 1888, zilver 16 x 7,6 cm Sm.1468, Gedekselde peervormige beker, de steel als een Romeinse soldaat, Duitsland (?), 19de eeuw, zilver, 30,5 x 9,5 cm

31

Sm.1021, Gedekselde beker met schilden van Zwitserse steden en jacht- en vistaferelen in de stijl van Jost Amman, Zwitserland (?), 19de eeuw, zilver, binnenin verguld en email, 38,5 x 13 cm Sm.1220, Snuifdoos met een galant tafereel en imitatie “agathe herborisée”, Zwitserland, 18de eeuw, goud en email, 3,2 x 8,1 cm Sm.1451, Verjaardagsbeker van Pieter Smidt van Gelder , VAN KEMPEN EN ZONEN, Voorschoten, 1878-1879, zilver, 7 x 5,8 cm Sm.1452, Zegel van Pieter Smidt van Gelder, Nederland, ca. 1900, zilver, 10,6 x 2,9 cm Sm.2067, Brandresten van een paar kandelaars, Friesland (?), 19de eeuw, zilver Sm.630, Büttenman, Zwitserland, 19de eeuw, hout en zilver, 23 x 9,5 x 7,6 cm Sm.1440, Tabakspot, Lucas CLATERBOS, Amsterdam, 1761, verguld zilver, 15,4 x 14,4 x 12 cm Sm.1469, Chocoladekan, Isacq Samuel BUSARD, Den Haag, 1765, zilver en ivoor, 27,6 x 16,5 cm Sm.2066, Bout de table, ’s Hertogenbos, 1769-1770, zilver, 15,2 x 15,5 cm Sm.1437, Tabakspot, Engelbert JOOSTEN jr., Den Haag, 1772, zilver, 16 x 14,7 cm Sm.1464, Kandijbakje, Johannes HORSTMAN, Amsterdam, 1775, zilver, 5,9 x 12,7 x 11,3 cm Sm.1457, Pijpenkomfoortje, Anthony HUIJS, Rotterdam, 1777, zilver, 9 x 16,9 cm Sm.1465, Mandje, Adriaen Pieter DINGEMANS, Den Haag, 1780, zilver, 6 x 10,9 x 9,8 cm Sm.1461, Mandje, Jan TEN BRINK, Amsterdam, 1780, zilver, 7,5 x 16,5 x 11 cm Sm.1460, Mandje, WillemArnoldus WENNINK, Amsterdam, 1785 (?), zilver, 6,9 x 19,3 x 12,4 cm Sm. 2017, Eiertang, Grietje SMITH, Amsterdam, 1843, zilver, 23,7 x 5 cm Sm.1434, Parfumflesje, Hendrik REMMERS, Amsterdam, 1821-1828, zilver en kristal, 5,9 x 6,7 cm Sm.1815, Parfumflesje, Nederland, 1814-1906, zilver en kristal, 11,5 x 4 cm Sm.1425, Parfumflesje, Wijnanda VAN WEERDEN, Amsterdam, 1856-1867, zilver en kristal, 12,5 cm Sm.1433, Parfumflesje, Nederland, 1814-1906, zilver en kristal, 12 cm Sm.1417, Parfumflesje, Huibrecht VAN DER AA, Schoonhoven, 1863-1892, 11,6 cm Sm.599, Parfumflesje, Nederland, na 1853, goud en kristal, 11,3 x 4,3 cm Sm.605, Parfumflesje, Nederland, na 1853, goud en kristal, 11,8 x 4,3 cm Sm.606, Parfumflesje, Nederland, na 1853, goud en kristal, 12,1 x 3,9 cm Sm.1218, Parfumflesje, Nederland, na 1853, goud en kristal, 12,8 x 3,4 cm Sm.1248, Etui met drie parfumflesjes, 19de eeuw, goud, email en glas, 4,4 x 2,2 cm Sm.1243, Muziekdoosje met een klassiek tafereel, Jean-Georges REMOND et C°, Genève, 1805-1815, goud, email, parels en koper1,5x5,4x3,4 cm Sm.1228, Snuifdoos met allegorische voorstelling op de oogst, Jean-Georges REMOND et C°, Genève, ca. 1800-1810, 1,5x9,3x6,4 cm Sm.1229, Snuifdoos met allegorische voorstelling, REMOND, LAMY, MERCIER & C°, Genève, ca.1790-1810, goud en email,1,7 x 9,3 x 6,1 cm Sm.1227, Snuifdoos met een jachttafereel bij Lauterbrunnen, REMOND, LAMY, MERCIER & C°, Genève, ca. 1790/1800-1810, goud en email, 1,6 x 8,9 x 5,5 cm Sm.1235, Snuifdoos met spelevarende meisjes, Zwitserland, 1815-1881, goud en email, 1,6 x 7,5 x 4,5 cm Sm.505, Snuifdoos met pastorale taferelen, Catherine-Adelaïde DUPONNOIS, Parijs, 18221837, verguld zilver en porselein, 3,8x8,6x6,4 cm Sm.1225, Snuifdoos met arcadische landschappen, Edmond-Honoré LANGLOIS, goud, papier en glas, 3,1x7,6x5,5 cm

32

Sm.1222, Snuifdoos met spelende putti, Alexandre-Jean-Marie LEFERRE, goud, email en siersteentjes, 3,4x8x3,8 cm Sm.501, Snuifdoos met textielimitatie, Frankrijk, 19de eeuw, verguld zilver, koper en email, 4,6x8x4 cm Sm.2048, Sauskom met filetversiering, DELHEID Frères, Brussel, 1937-1942, verguld zilver, 11x24,8x15,8 cm Sm.2049, Sauskom met filetversiering, DELHEID Frères, Brussel, 1937-1942, verguld zilver, 11,3x25x16 cm Sm.2050, Boterschaaltje, DELHEID Frères, Brussel, 1937-1942, verguld zilver en kristal, 15,1 cm Sm.2045, Ovale schotel met filetversiering, DELHEID Frères, Brussel, 1937-1942, verguld zilver, 42,7x30,3 cm Sm.1967, Visschotel met filetveresiering, DELHEID Frères, Brussel, 1937-1942, zilver, 61,9x31 cm Sm.2040, Twee ronde schotels met filetversiering, DELHEID Frères, Brussel, 1937-1942, verguld zilver, elk 32,1 cm Sm.1987, IJsemmer, DELHEID Frères, Brussel, na 1942, zilver, 20,5x23,8 cm Sm.2015, Twee suikerstrooilepels, DELHEID Frères, Brussel, 1937-1942, zilver, elk 16,2x5 cm Lekkerbekken, Stadsarchief Leuven Sm.1994, Vier eetmessen met geribbeld handvat, W. C. WEIER, Amsterdam, 1913-1930, zilver en staal, 25,7 cm Sm.2001, Vier eetvorken met een klein cartouchemotief onderaan en het monogram SvG, Hendrik HELWEG, Amsterdam, 1911, zilver, 20,8 cm Sm.2002, Vier eetlepels met klein cartouchemotief onderaan en het monogram SvG, Hendrik HELWEG, Amsterdam, 1911, zilver, 21,5 cm Sm.1997, Vier vismessen met geribbeld handvat en op het lemmet het monogram SvG, Hendrik HELWEG, Amsterdam, 1912, zilver,20,8 cm Sm.1999, Vier visvorken met een klein cartouchemotief en het monogram SvG, Hendrik HELWEG, Amsterdam, 1912, zilver, 18,6 cm Sm.1995, Vier dessertmessen met geribbeld handvat, Nederland, zilver en staal, 22,2 cm Sm.2000, Vier dessertvorken met een klein cartouchemotief en het monogram SvG, Hendrik HELWEG, Amsterdam, 1911, zilver, 18,2 cm Sm.2003, Vier dessertlepels met een klein cartouchemotief en het monogram SvG, Hendrik HELWEG, Amsterdam, 1911, zilver, 1,5 cm

33

Bijlage Rubenshuis Pers en media Enkele hoogtepunten bij de tentoonstelling ‘Vorstelijke Vluchtelingen’: • artikel Eric Rinckhout, Het Rubenshuis als paardenstal, in De Morgen, 4 oktober 2006 • artikel Frank Heirman in de Gazet van Antwerpen, • artikel Jan Braet, De troost van paarden, in De Knack, 1-7 november 2007 • artikel Jan Van Hove, Lanterfanten met allure, in De Standaard, 15 november 2006 • persmap, De wereld in Antwerpen • vermelding in artikel, Zes musea lanceren laatste deel van internationaal expoproject, in Het Nieuwsblad, 3 oktober 2006 • ook verschenen artikels in Den Antwerpenaar, Zone03, tot het Sabena blad en vele anderen. gespecialiseerde pers / kunsttijdschriften • artikel Gillian Darley, High notes and horse ridding , in The Times Literary Supplement; 15 december 2006 • artikel Susan Bracken, Bookreview in Apollo, maart 2007 • artikel in The Bulletin, Safe in Antwerp, 5 oktober 2006 radio • De kunstkaravaan, Klara, live vanuit het Rubenianum op 7 oktober 2006. • Klara dagelijkse reclame spotjes voor de tentoonstelling TV • Vlaanderen vakantieland, • ATV In het algemeen was er veel aandacht voor de tentoonstelling in pers en media. Maar het Rubenshuis kwam nog met andere zaken in de pers: De Nieuwe Gazet, 09-03-2006, Nederlandse schenkt stad originele Van Dijck, door LUC VAN BAKEL Het Rubenshuis op de Wapper krijgt er weldra een belangrijk kunstwerk bij. Een Nederlandse -die anoniem wenst te blijven- schenkt de stad een schilderij van Antoon van Dijck op voorwaarde dat het in het Rubenshuis terechtkomt. Schepen van Cultuur Philip Heylen (CD&V) trok met een delegatie naar Den Haag om de schenkingsakte te ondertekenen. Eens de dame komt te overlijden, wordt het werk overgedragen. «Het gaat om het werk 'Christus en de 5 apostelen' dat dateert uit begin 17de eeuw», aldus Heylen. «De familie had het meer dan 50 jaar in haar bezit, maar vindt dat het werk in Antwerpen thuishoort. Wij zijn er erg blij mee, want zo'n schilderij maakt deel uit van het Vlaamse erfgoed. Het is tussen de 350.000 en 550.000 euro waard. Het werk is in goede staat en moet enkel een beetje gereinigd worden. Het Nieuwsblad, Van Dyck voor Rubenshuis Het Rubenshuis krijgt er dank zij een anonieme schenking een pronkstuk bij. Het gaat om een schilderij van Antoon Van Dyck (1599-1641), waarop een bijbeltafereel wordt afgebeeld. Het kunstwerk werd rond 1620 vervaardigd, de tijd dat Van Dyck nauw samenwerkte met Rubens. Schepen van Cultuur Philip Heylen ondertekende zopas de schenkingsacte. (DHH) 34

Kempen, Mechelen, Metropool Noord, Metropool Zuid, Waasland, 08-03-2006, Rubenshuis krijgt Van Dyck als geschenk Binnen afzienbare tijd is het Rubenshuis een prachtig collectiestuk rijker. Dankzij een anonieme schenking verwerft het museum een schilderij van Antoon van Dyck (1599-1641). Het doek stelt een bijbels tafereel voor dat de jonge Van Dyck rond 1620 schilderde. In die periode werkte hij nauw samen met Rubens maar was hij ook actief als zelfstandig meester. De schenking is van groot belang omdat Van Dycks vroege werk in Vlaamse collecties nauwelijks is vertegenwoordigd. Schepen van Cultuur Heylen ondertekende de schenkingsacte. Het doek komt later naar Antwerpen. De Nieuwe Gazet, 28-04-2006, Harpklanken in Rubenshuis, door WILRI WIM In het indrukwekkende historische decor van het Rubenshuis kan u vanavond en zondag een uniek harpconcert komen beleven. Harpiste Ellen Schafraet, gefascineerd door het schilderij 'Koning David' van grootmeester Rubens, is op zoek gegaan naar de harpmuziek die de kunstenaar tijdens zijn leven gehoord kan hebben. Het werd een muzikale reis van Rubens' geboorteplaats Siegen, door de Zuidelijke Nederlanden, Frankrijk, Italië en Spanje tot in Engeland. Schafraet speelt stukken van Vlaamse componisten als Orlandus Lassus en Pevernage naast Monteverdi, Frescobaldi en Dowland.

35

BELEIDSNOTAS Rubenshuis Rubenshuis beleidsvisie 2006-2010 1. Facts & Figures Het Rubenshuis trekt meer dan 200.000 bezoekers per jaar, waarvan 80% toeristen uit 30 verschillende landen; ontvangt 200 buitenlandse journalisten en touroperators, en meer dan 1000 groepen en 450 schoolgroepen op jaarbasis; het Rubenshuis & Rubenianum worden jaarlijks nationaal en internationaal gesolliciteerd met honderden vragen over Rubens en de Vlaamse kunst van de 17de eeuw; het Rubenshuis staat garant voor ongeveer driekwart van de exploitatie inkomsten van de Musea stad Antwerpen. 2. Inleiding Het Rubenshuis is geen museum als de andere. Het is in de eerste plaats een historisch huis, een plaats met geschiedenis – een lieu de mémoire. Het belichaamt het geheugen en de culturele identiteit van de stad. Naast deze immateriële waarden creëert het Rubenshuis als culturele attractiepool tevens een aanzienlijke culturele, sociale en economische meerwaarde voor Antwerpen*. * Volgens recent onderzoek behoren kunsten/musea tot de belangrijkste factoren die het competitieve voordeel van steden bepalen.

Hoewel het Rubenshuis sinds jaren tot de best bezochte musea van Vlaanderen behoort, is het zaak die plaats te consolideren door de collectie, de kwaliteit van het gebouw, de technische infrastructuur, de presentatie van de verzameling en de communicatie met het publiek op niveau te houden en zo mogelijk te verbeteren. Daartoe moet een gedetailleerd programma van aandachts- en actiepunten worden ontwikkeld, dat is gebaseerd op een analyse van de sterkten en zwakten van het Rubenshuis en dat uitgaat van een integrale visie op de maatschappelijke positie en toekomstige ambities van het museum. Deze nota sluit aan bij de ‘Beleidsnota 2003-2009. Samenwerkingsverband Kunstmusea Antwerpen’ en wil deze, waar nodig, aanscherpen en versterken. 3. SWOT-analyse: het Rubenshuis vandaag 3.1. Strengths De (historische) sterkten van het museum zijn: • de genius loci van het monument* • de toplocatie in het centrum van de stad** • de internationale faam van het huis • de kleine, maar uitzonderlijke collectie • de link met en wetenschappelijke ondersteuning door een internationaal • gerespecteerd kenniscentrum, het Rubenianum • in het recente verleden heeft het Rubenshuis een internationale reputatie verworven van een dynamisch instituut gemarkeerd door een gevarieerde programmering * Het Rubenshuis is vandaag de plaats waar men het dichtst bij de leefwereld van de grootste barokkunstenaar ten noorden van de Alpen komt. Het museum ‘gebruikt’ de vroegere functie van het monument waarin het zich bevindt en de unieke sfeer die ermee verbonden is. Het schakelt de ’esprit’, de geest die in dit huis hoe dan ook doorleeft, in om een van zijn belangrijkste doelstellingen te realiseren: de mensen informeren, inspireren en opwinden voor hun verleden. Dit maakt een bezoek aan het Rubenshuis tot een emotioneel gebeuren en verhoogt de toegankelijkheid voor traditionele nietmuseumbezoekers.

36

** Gelegen aan de Wapper heeft het Rubenshuis een bij uitstek potentieel krachtige locatie in handen. Een betere onderlinge afstemming van het beleid van de Kunstmusea en, bij uitbreiding, met andere culturele partners zoals de Erfgoedcel en de Monumentale kerken, geeft verdere economische versterking die meer opbrengt dan de som der delen.

3.2. Weaknesses De zwakten van het museum zijn •

• • • • •

Collectiebeheer- en behoud o de klimaatbeheersing in de ‘Vlaamse vleugel’ schiet tekort o er is een achterstand op restauratiegebied (dit geldt m.n. voor de portiek, het tuinpaviljoen en de pergola) De presentatie van de vaste collectie bleef jaren onveranderd en maakt een onsamenhangende en ongeïnspireerde indruk De communicatie met het publiek (public relations, onthaal, informatieverstrekking, publiekswerving etc.) kan beter Kansen worden onvoldoende benut (link Rubenshuis & Rubenianum, commerciële exploitatie museumwinkel, ‘corporate’ entertainment*) Het Rubenshuis ontbeert een aantal essentiële publieksfaciliteiten Er is een nijpend gebrek aan gekwalificeerd personeel om essentiële opdrachten (communicatie met het publiek, onthaal, commerciële exploitatie van de museumwinkel en ‘corporate’ entertainment) professioneel in te vullen

* ‘Corporate’ entertainment, bijvoorbeeld in de vorm van selectieve nocturnes, vergemakkelijkt het aantrekken van externe fondsen en het aangaan van samenwerkingsvormen met private partners.

3.3. Opportunities Een florerend Rubenshuis • Vormt een ankerpunt voor de identiteit van Antwerpen en Vlaanderen • Geeft Antwerpen de kans om zijn identiteit aan te scherpen en te versterken als een bruisende, internationale, open en (multi)culturele stad • Is een belangrijke strategische component voor de ‘city-marketing’ van Antwerpen • Van alle musea in Antwerpen heeft alleen het Rubenshuis & Rubenianum de potentie om uit te groeien tot een echt Rubens-centrum (‘centre of excellence’, cultureel forum, onthaalcentrum) 3.4. Threats Het Rubenshuis • wordt bedreigd door de wet van de remmende voorsprong o de toename van het aantal tentoonstellingen en het succes van de exposities o ging gedeeltelijk ten koste van andere museale taken (dit geldt met name voor o het collectiebeleid en collectiebeheer- en behoud) o het gebouw lijdt onder de grote publieksbelangstelling; de infrastructuur bevindt zich in een deplorabele toestand • mag niet (zelfgenoegzaam) op zijn lauweren rusten (‘but needs to satisfy even more its clients’) 4. Aandachts- en actiepunten punten voor de toekomst Een analyse van de sterkten en zwakten van het Rubenshuis vertaalt zich in een concreet programma van aandachts- en actiepunten: •

Vernieuwde aandacht voor de collectie 37

• • • • • • • • •

Verrijking van de collectie door belangrijke aankopen en langdurige bruiklenen De historische tuin als integraal onderdeel van de collectie Klimatisering van de ‘Vlaamse vleugel’ Restauratie van portiek, tuinpaviljoen en pergola Positionering van het Rubenshuis & Rubenianum als een internationaal kunsthistorisch kenniscentrum Een nieuwe presentatie van de collectie Een actief tentoonstellingsbeleid geënt op het huis, zijn bewoners en de collectie Een optimale communicatie met het publiek Vestiging van een onthaal- of bezoekerscentrum

In de volgende paragrafen worden deze punten nader uitgewerkt. 4.1. De aandachts- en actiepunten nader uitgewerkt 4.1.1. Collectiebeleid De vernieuwde aandacht voor de collectie De bestaande collectie van het Rubenshuis is klein in vergelijking met die van andere musea, maar bevat absolute topstukken. De verzameling verdient dan ook veel meer onder de aandacht van het publiek te worden gebracht dan in de afgelopen jaren het geval is geweest en moet – zoals bijvoorbeeld in historische huizen in de Angelsaksische wereld – als belangrijkste uitgangspunt gelden voor de activiteiten van het museum: wetenschappelijk onderzoek, educatie en tentoonstellingsbeleid (zie ook verder onder 4.1.4.). De collectie moet een bron worden van Antwerpse en nationale trots en van internationaal respect, en is dringend toe aan reactivering. De verrijking van de collectie door belangrijke aankopen en langdurige bruiklenen De enorme prijsstijgingen op de kunstmarkt en het gebrek aan structurele aankoopbudgetten hebben ertoe geleid dat een afgewogen uitbouw van de verzameling, waarbij alert wordt gereageerd op de markt, lastiger, zoniet onmogelijk is geworden. Het is echter essentieel dat de collectie levend en open blijft door nieuwe aankopen en langdurige bruiklenen. Het is belangrijk om de verzameling te blijven voeden. Collectiemobiliteit binnen de Collectie Antwerpen biedt hier mogelijkheden, maar daarnaast zal ook actief worden gestreefd naar langdurige bruiklenen uit binnen- en buitenlandse particuliere en publieke verzamelingen. De historische tuin als integraal onderdeel van de collectie Evenals de portiek en het tuinpaviljoen, vormt de heraangelegde renaissancetuin een essentieel onderdeel van de collectie dat permanente aandacht vraagt. Door de nakende pensionering van de tuinman van het Rubenshuis dreigt belangrijke know-how verloren te gaan. Daarom moet nu reeds worden geïnvesteerd in de opvolging en het blijvende onderhoud van de tuin. 4.1.2. Collectiebeheer- en behoud Een van de kerntaken van het museum vormt het professioneel beheren en bewaren van de collectie. Op het gebied van conservatie en restauratie dienen zich twee absolute prioriteiten aan: • •

Passieve conservatie: de klimatisering van de ‘Vlaamse vleugel’ (klimaatregeling conform internationale museale normen) Actieve restauratie: de restauratie van portiek, tuinpaviljoen en pergola* 38

* De portiek en tuinpaviljoen zijn de twee enige elementen van het gebouw die grotendeels in hun oorspronkelijke staat bewaard zijn gebleven. Met name de portiek is één van de markantste barokmonumenten ten noorden van de Alpen.

4.1.3. Wetenschappelijk onderzoek De positionering van het Rubenshuis & Rubenianum als internationaal kunsthistorisch kenniscentrum Het Rubenianum beheert een belangrijke collectie documentatie- en bibliotheekmateriaal met betrekking tot de kunst in Antwerpen en de Nederlanden van de 16de en de 17de eeuw, en onderscheidt zich door een unieke documentatie over Rubens en Van Dyck. Het vervult een belangrijke ondersteunende functie voor musea, universiteiten, de kunsthandel, en voor zelfstandige onderzoekers, vakspecialisten en andere belangstellenden. Het Rubenianum werkt ook mee aan de publicatie van de prestigieuze reeks die het integrale oeuvre van Rubens catalogiseert, het Corpus Rubenianum Ludwig Burchard. De positie van het Rubenianum als een internationaal gerespecteerd kunsthistorisch kenniscentrum moet extra worden gevaloriseerd. De middelen die het Rubenianum daartoe ter beschikking moeten staan, zijn voldoende financiële armslag, specifiek management, voldoende personele middelen, een goede behuizing en infrastructuur. Tussen het Rubenshuis en het Rubenianum dringt zich een intensere samenwerking op die zich moet richten op een versterking van de werking van beide instituten. De reputatie van beide instituten zijn sleutelelementen voor een nationaal en internationaal ‘centre of excellence’. Het is juist de interactie tussen deze twee instituten die ongeziene mogelijkheden opent voor het ontwikkelen van een uniek en levendig instituut, waar wetenschappelijk onderzoek samengaat met een actief publieks- en participatiebeleid. Het toegankelijk maken van onderzoek en kennis door tentoonstellingen, tijdelijke presentaties, voordrachten, lezingen, workshops, multimediale initiatieven enz. moet dan ook tot de kern van de programmering behoren. 4.1.4. Publieksbeleid Een nieuwe presentatie van de collectie (2006-2007) De wijze waarop de collectie wordt gepresenteerd, vormt een belangrijke succesfactor voor een museum. De huidige presentatie van het Rubenshuis beantwoordt niet langer aan de kwaliteitseisen die het hedendaagse publiek stelt. Het is dan ook de bedoeling om het interieur van het Rubenshuis in 2006-2007 een complete ‘make-over’ te geven met nieuwe vitrines, verlichting en kleuren op de muren. Er moet worden gestreefd naar een ‘state of the art‘ presentatie, waarbij de uitdaging erin bestaat een boeiende, esthetisch aantrekkelijke en tegelijkertijd eigentijdse tocht langs de collectie te ontwerpen, met behoud van het oorspronkelijke idee achter het museum: een beeld geven van de leef- en werkomgeving van Rubens en de mensen inspireren en opwinden voor hun verleden. Een actief tentoonstellingsbeleid geënt op het huis, zijn bewoners en de collectie In de afgelopen jaren is het tentoonstellingsprogramma een belangrijke factor geweest in het Rubenshuis en heeft het museum een internationale reputatie opgebouwd met smaakmakende exposities en als gangmaker van projecten als ‘Rubens2004’. Ook naar de toekomst zal een actief tentoonstellingsbeleid worden gevoerd geënt op het huis, zijn historische bewoners en de collectie. Tegelijkertijd zal echter ook een betere balans worden gezocht tussen de tijdelijke tentoonstellingen en de andere museale opdrachten.

39

Tentoonstellingsprogramma 2006-2010 • • • • •

Vorstelijke vluchtelingen. William en Margaret Cavendish in het Rubenshuis (16481660) Rubens’ atelierpraktijk (2007) (werktitel) De familie Rubens (2008) (werktitel) Rubens als architect (2009) (werktitel) De verzameling antieke gemmen van Thomas Howard, graaf van Arundel (2010) (werktitel)

En verder: Dromen van Rome. Matthijs en Paul Bril en de uitvinding van het Romeinse landschap (2010), Rubens en de beeldhouwkunst (2011)… Een optimale communicatie met het publiek Het Rubenshuis stelt zich nadrukkelijk tot doel om de communicatie met het publiek te optimaliseren en de klanttevredenheid te vergroten. Dit kan door: • • • • • • •

Professionalisering van het onthaal Online reservering en ticketing Tijdsblokken voor piekmomenten Uitbreiding van het audioaanbod (audioguides of i-pods) en de ingebruikname van meertalige ‘gallery guides’* Uitbreiding van het talenaanbod van de gidsboekjes en de audiotour Kwaliteitsupgrade van de gidsen** Verhogen van de competenties van de suppoosten.

* Gedrukt tekstmateriaal in de vorm van zaalteksten noopt tot beknoptheid en heeft het nadeel dat het gelezen moet worden, waardoor de zintuiglijke ervaringen aanzienlijk worden afgeremd. Bovendien werken tekstborden in de kleine zalen van het Rubenshuis (samen met de al te opzichtige afstandhouders) visueel storend. Dit kan worden ondervangen door het gebruik van handzame, meertalige gallery guides (tekstboekjes) of het gesproken woord (audiotour). ** Het huidige niveau van de gemiddelde gids voldoet niet voor een topmuseum. Er moet dan ook dringend worden geïnvesteerd in een gidsenopleiding en een Gidsenpoule voor het Rubenshuis. De gidsen van het Rubenshuis moeten een kwaliteitslabel dragen.

5. Voorwaarden tot succes De maatschappelijke positie en ambities van het Rubenshuis zijn onlosmakelijk verbonden met de concrete vertaling in termen van huisvesting, museale infrastructuur en personele organisatie. De huidige infrastructuur van het Rubenshuis ontbeert echter een aantal publieksfaciliteiten die een optimale museale werking mogelijk maken (balie, modern auditorium, videoruimte, ICT-ruimte, een ruimte voor de gidsen, sanitair, etc.). 5.1. Een onthaalcentrum voor (het) Rubens(huis) Een aantal van hierboven genoemde voorzieningen zijn aanwezig in het Rubenianum/Kolveniershof en het verdient dan ook aanbeveling te onderzoeken of deze op termijn kunnen worden gemoderniseerd en uitgebreid, en geïntegreerd in de museale werking van het Rubenshuis (‘front of house’-functies). Het gaat evenwel niet uitsluitend om het uitbouwen van een ‘basispublieksinfrastructuur’, maar om het creëren van een ontmoetingsplaats of cultureel forum (waar top wetenschappelijk onderzoek samengaat met op kwaliteit georiënteerde publieksactiviteiten),

40

dat tegelijkertijd fungeert als een uitnodigende toegangspoort tot en als dé vitrine op Rubens en de stad. 5.2. Interne organisatie en personeel Het welslagen van een aantal museale opdrachten, met name de optimale communicatie met het publiek, vraagt om een structurele aanpak die professioneel wordt omkaderd en beheerd. Op dit moment beschikt het Rubenshuis over onvoldoende gekwalificeerd personeel (communicatie- en onthaalmedewerkers, publiekswerkers, shop assistants, suppoosten) om deze opdrachten professioneel in te vullen. Er dient dan ook dringend geïnvesteerd in: • • • •

De aanwerving van twee gespecialiseerde en ervaren onthaalmedewerkers De aanwerving van een ploegbaas voor het aansturen van de suppoosten (Kunstmusea) De aanwerving van een deskundige/consulent publiekswerking (Kunstmusea) De verbetering van de suppoostenopleiding

6. Besluit* Met de vernieuwde aandacht voor (de presentatie van) de collectie, de modernisering van de technische infrastructuur, de restauratie van de portiek en het tuinpaviljoen, het gerenoveerde interieur, en de positionering van het Rubenshuis & Rubenianum als internationaal kenniscentrum en cultureel forum, moet ook de optimalisering van de communicatie met het publiek er straks toe bijdragen dat het Rubenshuis(&Rubenianum) een van de culturele visitekaartjes van Antwerpen blijft. Alle aandachts- en actiepunten afzonderlijk vormen onderdeel van de ambities van het museum. Het één kan niet zonder het ander, het is onmogelijk bepaalde onderdelen uit te sluiten. Het gaat om de integraliteit van het concept en de mix en de synergie van de componenten. Pas dan biedt het Rubenshuis weer een werkelijk unieke belevenis. * Deze nota is nog verder uit te werken met een financiële tabel en de nodige collegebesluiten.

Lisbeth Wouters en Ben Van Beneden, januari 2006

41

Bijlage: Publieksbegeleiding – educatieve activiteiten F. Rubenshuis I. Volwassenen De tulp in Antwerpen Rubenshuis was een onderdeel van het wandelparcours door Antwerpen, waarbij zowel de 'tulp'-presentatie in de vaste collectie, de tuin en de selectie van de collectie Smidt van Gelder kon bezocht worden. Tijdens het openingsweekend op zondag 2 april was er een concert van een Turkse groep. Concerten Harpklanken bij Rubens Een uitgebreid gezelschap onder leiding van Wim Becu en met Ellen Schafraet op harp brachten een uitgebreid programma van barokmuziek afkomstig van de hoven waar Rubens verbleef. Drie concerten gingen door in het groot atelier op 26 en 28 april. Museumnacht Een variatie op bovenvermeld concert ging door tijdens de museumnacht op 12 augustus. Wim Becu en zijn groep brachten een soortgelijk programma maar nu op verschillende locaties in het museum. Vrienden van het Rubenshuis Naar aanleiding van de jaarlijkse algemene vergadering op 8 juni werd de Vrienden een rondleiding in de nieuwe opstelling aangeboden afgesloten met een tuinreceptie. De exclusieve preview voor de tentoonstelling ging door op 28 september. Gidsenwerking Voor de stedelijke gidsenbeurs werden rondleidingen georganiseerd in de nieuwe opstelling van het museum op 24 juli en 4, 13, 20 en 27 oktober. Voor de tentoonstelling Vorstelijke Vluchtelingen gingen de rondleidingen door op 27 september en 2 en 3 oktober. II. Kinderen Zoekblaadjes Rubenshuis In samenwerking met MOOSS, een organisatie voor kunsteducatie uit Leuven en Kris Geysen, dienst Publieksbeleid werden er twee Nederlandstalige zoekbladen (Onder de loep) voor het Rubenshuis uitgewerkt: ‘Thuis bij Rubens’ en ‘Meester Rubens’. De zoekbladen zijn: • voor gezinnen met kinderen van 8-12 jaar. • gratis aangeboden aan bezoekers met kinderen. • voor een bezoek van 1 uur. • niet bedoeld als inhoudelijk lespakket, nadruk ligt op recreatie en leren kijken naar de voorwerpen. Vanaf de start in januari 2006 werden er evaluatieformulieren uitgedeeld. Enkele opvallende conclusies: • de meeste gebruikers zijn gezinnen, met 2 à 4 leden. • ook klasgroepen gebruiken de zoekblaadjes voor een bezoek. 42

• • • •

de doelgroep 8-12 wordt goed bereikt. Jongere gezinsleden komen mee vanaf 5 jaar. ook een klasgroep van 14-jarigen gebruikte het zoekblad, met positieve waardering. de tekeningen zijn mooi, de teksten zijn vrij duidelijk, de opdrachten voor de kinderen zijn tof, de uitleg voor de begeleiders is duidelijk, met voldoende informatie. door het zoekblad hebben bezoekers beter gekeken naar de voorwerpen, een leuk bezoek gehad, veel bijgeleerd over Rubens’ leven.

Tegen de zomer van 2006 waren de Franstalige zoekbladen klaar en opnieuw werden er evaluaties aan gekoppeld. Zelf schilderen in het Rubenshuis staat op vele verlanglijstjes. AmuseeVous & Rock Werchter 2006 Het Rubenshuis werkte opnieuw samen met AmuseeVous en Rock Werchter. Concreet wil dit zeggen dat de festivalgangers van Rock Werchter tijdens de zomermaanden (juli, augustus, september 2006) op vertoon van hun festivalbandje gratis toegang tot het Rubenshuis verkregen. In totaal kwamen er meer dan 234 jongeren tussen 16 en 26 jaar het Rubenshuis bezoeken in de zomermaanden. G. Mayer van den Bergh Educatief aanbod 6. Zoekblad ‘Stille Nacht’; promo naar scholen toe voor maanden december 2005-januari 2006 en december 2006 Waaraan denk jij als je het woord Kerstmis hoort? Aan een boom met lichtjes? Cadeautjes? Zwevende engeltjes? Een kerststal? In het Museum Mayer van den Bergh vertellen meer dan dertig kunstwerken een stukje van het kerstverhaal. Wil je dit met eigen ogen zien? Kom dan tijdens de kerstvakantie met je klas, met je ouders, grootouders, tantes, nonkels, het kerstverhaal ontdekken en vraag dan het gratis zoekblad aan de museumbalie en start je zoektocht. Wat? Kijk- en doe-blad vol opdrachten en vragen voor de kinderen; voor de leerkracht, ouders, grootouders en begeleiders is er een blad met meer achtergrondinformatie Wanneer? december 2005 – januari 2006, december 2006 Leeftijd? 8 – 12 jaar met (groot)ouders, in schoolverband… Gratis Promotie - mailing scholen - flyer - websites - cultuurweb - theaters, winkels in de buurt - museumbalie - eigen adresbestand Aantallen: - Groepen en deelnemers • december 2005-januari 2006: 21 groepen, 568 deelnemers • december 2006: 3 groepen, 76 deelnemers 43

7. Kerstvisite bij Henriëtte Net voor Kerstmis 1904 zette Henriëtte Mayer van den Bergh de deur van haar nieuwe museum open voor de eerste bezoekers. Zijzelf noemde het niet ‘Museum Mayer van den Bergh’ maar sprak over ‘la Maison des Rois Mages’, het Huis van de Drie Koningen. Ontdek tijdens de eindejaarsperiode de geschiedenis van dit prachtige museum en beleef het kerstverhaal opnieuw aan de hand van de schitterende schilderijen, wandtapijten, glasramen en beeldhouwwerken. Aanbod voor volwassenen Wanneer? - donderdag 5 januari, 14-15.30 u 21 deelnemers - zondag 8 januari, 10 30-12 u 8 deelnemers - zondag 10 december, 11-12.30 u 1 groep, 15 deelnemers - zondag 17 december, 11-12.30 u 1 groep, 17 deelnemers - donderdag 28 december, 14-15.30 u 1 groep, 15 deelnemers - vrijdag 29 december, 14-15.30 u 1 groep, 15 deelnemers - donderdag 4 januari, 14-15.30 u 1 groep, 17 deelnemers - zondag 7 januari, 11-12.30 u 3 groepen, 37 deelnemers 8. Krokuskriebels (25 februari – 5 maart) Speciaal aanbod: MuseJA!-special op 28 februari, 1 en 2 maart: interactieve rondleiding gecombineerde doelgroep (groot)ouders – (klein)kinderen. Aanbod: op basis van museJA! In de sporen van Fritz Ben jij ook een kei in verzamelen? En ben jij net als Fritz Mayer van den Bergh apetrots op je verzameling? Neem jij je oma, opa, mama of papa graag een namiddag mee uit? Wil jij een dag om elkaar te verrassen? Dan kan dat tijdens Krokuskriebels. Op 28 februari, 1 en 2 maart (14-16 uur) gaan we op ontdekkingstocht door het museum. Verwittig je (groot)ouders maar alvast dat niet stilzitten maar samen kijken de opdracht is. Als afsluiter kregen de kinderen een geschenkje mee naar huis. Leeftijd? 6 - 10 jaar met (groot)ouder Organisators - De Gezinsbond - Krokuskriebels en AmuseeVous - Met samenwerking van Steunpunt Culturele Biografie Vlaanderen, Provinciale museumconsulenten en Klasse voor Ouders Doelstelling: - museumbezoek promoten als zinvolle vrijetijdsbesteding voor (groot)ouders met jonge (klein)kinderen

44

- museum stimuleren meer aandacht te besteden aan een gezinsgerichte aanpak Promotie - Kanalen Gezinsbond, Krokuskriebels - Kanalen partners: Klasse voor Ouders, Openbaar Kunstbezit - Diverse mediakanalen en persacties en websites Gidsen: Chris Cornelis en Inez van de Leest Aantal deelnemers: - 28 februari: 23 (9 volwassenen, 14 kinderen) - 1 maart: 19 (9 volwassenen, 10 kinderen) - 2 maart: 22 (8 volwassenen, 14 kinderen) 9. Herfstaanbod Speciaal aanbod: MuseJA!-special : interactieve rondleiding gecombineerde doelgroep (groot)ouders – (klein)kinderen. Aanbod: op basis van museJA! ‘In de sporen van Fritz’, 6 - 10 jaar met (groot)ouder Datum: 31 oktober, 14 - 16 uur Leeftijd? 6 - 10 jaar met (groot)ouder Aantal deelnemers: 5 kinderen en 5 volwassenen Gids: Chris Cornelis Promotie: - website - mailing adresbestand - cultuurweb 10. Als balsem op de wonde. Pasen in Museum Mayer van den Bergh Heel wat van de fantastische schilderijen, beeldhouwwerken, glasramen en emails illustreren op treffende wijze het passieverhaal en vertellen meer over enkele bevoorrechte getuigen: Maria Magdalena, Johannes, Veronica... Ontdek enkele lievelingswerken van de verzamelaar en verbaas je mee over hun ontroerende schoonheid tijdens één van de paasrondleidingen. Elk bezoek aan dit stemmige museum brengt immers nieuwe verrassingen. Wanneer? - zondag 2 april, 10 u 30 – 12 u. - zondag 9 april, 10 u 30 – 12 u. - donderdag 13 april, 14 – 15 u 30 Wie? volwassenen Boeking: via museum Gids: Anne-Lise Lembrechts Promotie: - mailing adresbestand Museum Mayer van den Bergh - flyer - websites - persbriefing - adresbestand museum - winkels, theaters - museumbalie

45

H. Smidt van Gelder Naar aanleiding van het project De Tulp (zie onder Tijdelijke Tentoonstellingen) verzorgde Clara Vanderhenst de catalogusnotities in de gemeenschappelijke en gelijknamige catalogus. Zij gaf ook twee type-rondleidingen voor de stadsgidsen en stelde een documentatiemap samen. I. Rubenianum De traditionele Middagconcerten werden gebracht in de zaal van het Kolveniershof, georganiseerd door ‘Middagconcerten van Antwerpen, vzw’, telkens op vrijdag (ca. 30 concerten). J. Kunstmusea Doorlopend permanent educatief aanbod: Atelier ‘Dwepen met Madonna en Venus’ (samenwerking MMB/RH) Leeftijd: 1ste tot 4de jaar secundair onderwijs

46

Bijlage Tijdelijke tentoonstellingen D. Rubenshuis ‘De tulp in Antwerpen. Collectie Smidt van Gelder in het Rubenshuis.’ 1 april tot en met 31 mei 2006 In het kader van het museale samenwerkingsverband “Kunstmusea”, én, om niet te vergeten dat de “tulpenmode” ook een echt Europees verschijnsel was, presenteerde het Rubenshuis een selectie kunstvoorwerpen uit de Collectie Smidt van Gelder. Het uitgebreide kleurenpalet van deze bloem, maar ook haar typische vormelijke eigenschappen, de expressieve mogelijkheden van de bloemblaadjes, de lange steel en de soepele bladeren, maakten haar bijzonder geschikt voor allerhande toepassingen op driedimensionale voorwerpen. In tegenstelling tot wat gebeurde bij de Schone Kunsten, zou de tulp bij de Toegepaste Kunsten haar populariteit nooit echt verliezen. Dit werd duidelijk aangetoond op deze kleine tentoonstelling, met voorwerpen uit de laatbarok, de rococo, het neoclassicisme, het historicisme en het eclecticisme. Van Nederlandse herkomst was er Delfts aardewerk, bestellingsporselein uit China en een ensemble interieurtextiel. De Duitstalige wereld was vertegenwoordigd met een selectie porselein uit de manufacturen van Meissen, Berlijn en Wenen. Frankrijk was aanwezig met porselein uit Chantilly en Sèvres, een wandtapijt uit Beauvais, een waaier, zitmeubilair en een commode uit Parijs én met een pronktafeltje, vervaardigd voor rekening van Lodewijk XIV, voor het kasteel van Vincennes. Daarnaast was er de eigen collectie van het Rubenshuis. In de verzameling vindt men enkele opvallende getuigenissen van de wijze waarop de tulp voorkomt in de kunst en toegepaste kunst. Het illustreert de bijzondere status die de bloem in de zeventiende eeuw genoot . De objecten – schilderijen, meubelen en goudleer – werden in het vast parcours extra onder de aandacht gebracht met een tekstbordje en een verwijzing naar de tulpenwandelgids. Ook de tuin werd in het project betrokken. Ter gelegenheid van ‘De tulp in Antwerpen’ werden in de tuin van het Rubenshuis door ontwerper Ronald van der Hilst een aantal botanische tulpensoorten aangeplant, die voor de bezoeker met tekstbordjes werden toegelicht. ‘Vorstelijke Vluchtelingen. William en Margaret Cavendish in het Rubenshuis, 1648-1660’ i.s.m. Rubenianum. 1 oktober tot en met 31 december 2006 In 1648, acht jaar na de dood van Rubens, werd zijn huis in Antwerpen het toevluchtsoord voor William en Margaret Cavendish, de latere hertog en hertogin van Newcastle. Het echtpaar, op de vlucht voor de Engelse burgeroorlog, zou er twaalf jaar verblijven. William Cavendish (1593-1676) was een man met een ruime blik: dichter en toneelschrijver, beschermer van muziek, beeldende kunst en architectuur, en gefascineerd door wetenschap. Hij was ook een gerenommeerd ruiter en een expert in het hogeschoolrijden, de moeilijkste vorm van dressuur. In de voormalige woning van Rubens vestigde hij een rijschool die faam maakte in heel Europa. Hij schreef er ook een invloedrijk handboek over paardrijkunst, de Methode et invention nouvelle pour dresser les chevaux, dat in 1658 verscheen bij de toonaangevende Antwerpse drukker Jacob van Meurs. Cavendish’ tweede vrouw Margaret liet zich opmerken als schrijfster. Ze was een van de eerste vrouwen uit de

47

literatuurgeschiedenis wier werk nog tijdens haar leven en onder haar eigen naam werd gebundeld. In 1656 schonk zij een band met vijf van haar werken aan de stadsbibliotheek. Aan de hand van (familie)portretten – onder meer van Daniel Mytens en Van Dyck – miniaturen, tekeningen, prenten, boeken, muziekinstrumenten en zeventiende-eeuws paardentuig – belichtte de tentoonstelling de Antwerpse jaren van dit opmerkelijke echtpaar. Daarnaast werd ruim aandacht besteed aan de politiek-historische context, Cavendish’ intellectuele kring, zijn activiteiten als promotor van de kunsten, de contacten van William en Margaret met de gemeenschap van Engelse bannelingen en met het Haagse hof, en het socioculturele leven in Antwerpen rond 1650. Een belangrijke, maar tot nu veronachtzaamde episode uit de geschiedenis van de stad en van het museum werd aldus opnieuw tot leven gewekt. ‘Vorstelijke vluchtelingen’ bevatte ruim tachtig bruiklenen. Vele werken waren afkomstig uit particuliere verzamelingen en waren nooit eerder in het openbaar te zien geweest. De publieksbegeleiding was tweetalig: Nederlands en Engels. Een gratis tentoonstellingsboekje gaf uitleg bij alle tentoongestelde voorwerpen. Ter gelegenheid van de tentoonstelling verscheen een rijk geïllustreerde wetenschappelijke catalogus in een Nederlandse en een Engelse editie (Uitgever Bai, Schoten). Een bijzonder aspect was de cd met muziek uit de directe omgeving van Cavendish, Amorous in Music, die werd gerealiseerd in samenwerking met het internationale ensemble Concordia en Klara. E. Mayer van den Bergh De Tulp. Een wandelparcours door de tuinen en musea van Antwerpen (01.04.06-31.05.06) Tijdens de maanden april en mei voerde een handige wandelgids de bezoekers door Antwerpse tuinen en musea. De herkomst van de tulp, het succes van haar diverse soorten, tot het tulpenmotief in kunst en sierkunst: de tulp liet het de bezoeker allemaal ontdekken. In Mayer werden de volgende werken opgenomen in het verhaal: - Charles MALO, Histoire des tulipes, Parijs, z.j.: tentoongesteld in de Stadsbibliotheek - Daniël Seghers (1590-1661), Bloemen in een vaas, Zuid-Nederland, Antwerpen, 17de eeuw (inv. 78) - Clara Peeters (1594-na 1657), Bloemen in een vaasje met knabbelende muis, Zuid-Nederland, Antwerpen, 17de eeuw (inv. 194) - Jan Van Kessel I (1626-1679), Bloemen rondom een meisjesportret, ZuidNederland, Antwerpen, 17de eeuw (inv. 96) - Gebrocheerde liseré-lampas, Frankrijk ca. 1730 (inv. 1030) - Gefigureerd dubbelweefsel, Frankrijk of Italië?,tweede kwart 17de eeuw (inv. 1614) - Benedictievelum in Brabantse kloskant, Brussel, begin 18de eeuw (inv. 1488) - Goudleer en houtwerk in zaal 7. Bibliotheek Bloemstukken in Zilvermuseum Sterckshof naar onderstaande werken: - Daniël Seghers, Bloemen in een vaas (inv. 78) - Clara Peeters, Bloemen in een vaasje met knabbelende muis (inv. 194) Publieksbegeleiding

48

-

rijkelijk geïllustreerd boekje (€ 9,95). Op vertoon hiervan kon bezoeker 3 dagen lang alle musea en tuinen bezoeken. Totaal aantal bezoekers: 3271 Aantal groepen: 8 Tijdens het openingsweekend was er een optreden van een Turkse muziekgroep

Hollandse Meesters uit de Gouden Eeuw ( 1 juni – 29 oktober 2006 ) In 2006 was het de beurt aan één van de beroemdste schildersscholen uit de geschiedenis : de Hollandse school uit de gouden eeuw. De tentoonstelling werd gelijktijdig opgezet met de publicatie van een nieuwe bestandscatalogus die alle Hollandse Meesters bevatten uit de collectie Mayer van den Bergh en uit de collectie Smidt van Gelder, samen meer dan honderd schilderijen. De expositie was te bekijken in heel het museum. De schilderijen uit de eigen collectie bleven op hun vertrouwde plaats hangen maar waren voorzien van extra toelichting door middel van oranje titelbordjes en aparte oranje begeleidende tekststaanders. In de aparte tentoonstellingsruimte was een selectie te zien van een twintigtal schilderijen van de Hollandse Meesters uit de collectie Smidt van Gelder. Met het bekijken van de hoogtepunten uit de twee collecties samen kreeg men een goed overzicht van alle genres die de Hollandse Meesters beoefenden : landschappen, marines, portretten, stillevens en genretaferelen. Op die manier gaven de tentoongestelde werken van de Hollandse Meesters van de twee collectioneurs met hun eigen specifieke voorkeur een mooie dwarsdoorsnede van de ontwikkeling van de Noord-Nederlandse schilderkunst van de 17de en 18de eeuw. Coördinatie en organisatie : Hans Nieuwdorp en Freya Torfs Vormgeving : Bailleul Ontwerpbureau bvba Opbouw : dienst collectiebeleid/Behoud en Beheer : Freddy Lansu, Astrid Hendrix, Marc Leenaerts, Eddy Geeraerts. Publieksbegeleiding en gidsenwerking : o.l.v. Rita Van Dooren: Rondleidingen voor individuele bezoekers en rondleidingen voor groepsbezoekers. Merchandising : Publicatie: ‘Hollandse Meesters , catalogus van de schilderijen van Hollandse Meesters uit de zeventiende en achttiende eeuw uit het Museum Mayer van den Bergh en de Collectie Smidt van Gelder’ geschreven door Sabine Craft-Giepmans, uitgegeven door BAI Communicatie en Promotie: -Folder: uitvoering P.Bailleul, bereik: Vlaanderen, Nederland: culturele instellingen: musea, culturele centra, bibliotheken en archieven plus supplementair hotels -Affiche: uitvoering P.Bailleul, bereik : Vlaanderen, Nederland, culturele instellingen: musea, culturele centra, bibliotheken en archieven plus seniorenhomes -Broodzak : werd verspreid gedurende 1 week in midden juni en begin september bij 50 geselecteerde bakkers. Website van het Museum Mayer van den Bergh Vernissage op 31 mei 2007 Pers en Media : Persmap en cd met afbeeldingen Persartikels: VRT nieuwsnet-website, Radio 1 : interview met dhr. Nieuwdorp Radio 2 : interview met dhr. Nieuwdorp

49

Museum tijdschrift nl: virtuele website met afbeeldingen Commissie cultureel verdrag Vlaanderen-Nederland : driemaandelijks tijdschrift Zone 03 NRC Handelsblad Het Parool De Telegraaf De Standaard : aankondigingsstuk De Standaard: groot uitgebreid artikel De Tijd : aankondigingsstuk De Tijd : groot uitgebreid artikel Gazet van Antwerpen De Morgen : over Hollandse Meesters De Morgen : over collectie Smidt van Gelder en over Hollandse Meesters De Zondag OKV magazine Behoud en Beheer magazine A-magazine Knack Knack Focus magazine Kreo : vakantiegenoegensmagazine Visit Antwerpen : website voor toerisme Vlaamse Uitgeversmaatschappij : interview over Hollandse Meesters en Museum Mayer van den Bergh n.a.v. AmuseeVous. F. Smidt van Gelder Naar aanleiding van het gemeenschappelijk project De Tulp, een wandelparcours door de tuinen en musea van Antwerpen, stelde Clara Vanderhenst een kleine tentoonstelling samen rond de aanwending van deze bloem in de toegepaste kunsten, op basis van de Collectie Smidt van Gelder. Deze tentoonstelling ging door in het Rubenshuis, in het voorjaar 2006. Het uitgebreide kleurenpalet van deze bloem, maar ook haar typische vormelijke eigenschappen en de “expressieve” mogelijkheden van de bloemblaadjes, de lange steel en de soepele bladeren, maakten haar bijzonder geschikt voor allerhande toepassingen op driedimensionale voorwerpen. In tegenstelling tot wat gebeurde bij de Schone Kunsten, zou de tulp bij de Toegepaste kunsten haar populariteit nooit echt verliezen. Dit werd duidelijk aangetoond van een twintigtal kunstvoorwerpen uit de laatbarok, de rococo, het neoclassicisme, het historicisme en het eclecticisme. Van Nederlandse herkomst was er Delfts aardewerk, bestellingsporselein uit China en een ensemble interieurtextiel. De Duitstalige wereld was vertegenwoordigd met een selectie porselein uit de manufacturen van Meissen, Berlijn en Wenen. Frankrijk was aanwezig met porselein uit Chantilly en Sèvres, een wandtapijt uit Beauvais, een waaier, zitmeubilair en een commode uit Parijs én met een pronktafeltje, vervaardigd voor rekening van Lodewijk XIV, voor het kasteel van Vincennes. G. Rubenianum In het kader van het 17de internationaal congres van de Association Internationale pour l’Histoire du Verre (3 tot 10 september) vond in het Rubenianum de tentoonstelling 'GLASS.BE - hedendaags Belgisch glas' plaats. In het Kolveniershof en de binnentuin werd een ruim en kwalitatief overzicht geboden van wat er in België leeft op het gebied van glaskunst. De tentoonstelling liep van 2 tot 24 september tot en met 2006.

50

De organisatie was in handen van de Vlaamse Vereniging van Glaskunstenaars vzw (VVG) en European Glass vzw (EG). 621 bezoekers bezochten deze tentoonstelling.

51