Jaargang 16 mei

Jaargang 16 mei - 2004

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicie Aanmelding en beeindiging als lid geschiedt schriftelijk of per e-mail aan het adres van het Genootschap en uitsluitend per geheel kalenderjaar Beeindiging dient te worden gemeld voor 1 december

Contributie £ 20,- per kalenderlaar Nieuwe leden betalen een entreegeld van € 10,Het Genootschap is gevestigd: Lange Nieuwstraat 9A, 3512 PA Utrecht Tel 030 231 53 91, fax 030 231 82 81 e-mail infoQsantiago nl Openingstijden 2e en 4e zaterdag van de maand van 11 00 - 15 00 uur Op maandagmiddag van l 4 00 - l 6 00 uur De Jacobsstaf Is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob Verschijnt viermaal per jaar ISSN 0923-1 l458 O Nederlands Genootschap van Sint Jacob REDACTIE: Jan Galjé; Herman Hodes; Tieleke Huijbers (fotoredactie); Sjef van Hulten (voorzitter en eindredactie); Rony de Jong (bureauredactie); Jos Mijland; Gerard van Poppel; Herman Stokmans; Cor van Vliet; José Wienk. REDACTIEADRES: P/a Elzenstraat 59. 5306 XK Brakel e-mail: redactieQsantiago.nl DRUK & GRAFISCHE VERZORGING Drukkerij Berne BV, Heeswijk Ruud Conens (logo). AANWIJZIGINGEN VOOR DE AUTEURS: Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen bij voorkeur in Word maar in ieder geval digitaal, gezonden te worden naar het redactieadres. Illustraties voorzien van onderschriften en voorkeursplaats in de marge aangeven. De redactie behoudt zich het recht voor bijdra. gen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgevers. Advertenties: via het redactieadres. Losse nummers (niet ouder dan de laatste twee jaar): via de Ledenservice a € 2,75 per stuk Bestuur van het Genootschap: Tijs Dorenbosch(voorzitter); Theo van Dijk(a1gemeen secretaris) Bas Brouwer(penningmeester); Leden: Ton Aarts; Herman Hodes; Theo van Dijk; Cees Rooijackers; Regio's Nederland is verdeeld in regio's. De regio's en de regiocontactpersonen staan achter in dit blad. De regiocontactpersonen zijn het meest directe contact met de leden. Werkgroepen: Er zijn de volgende werkgroepen: Cultuur en geschiedenis - Pelgrimswegen - Herbergenlhospitaleros - Spiritualiteit

IACOBSSTAF

-

2004

Inhoud Zegening en kroning José Wienk Heimwee naar de camino (Gedicht) Jan Galjé Deugd en ondeugd in Saintonge Cor van Vliet Flarden Marian van Leeuwen, Dik Versteeg e.a. Ineke Vrolijk, Eddy Guit, Agnes Oud (De) schelp (Cedicht) ]an Kerstholt Virtuele pelgrim Ed Boon Jacobus in Hengelo (C) José Wienk Eerste refugio in Nederland H. Dritty Genootschap

PAGINA 4 9

Zegening en kroning Omdat we dit jaar aan ons buurland Duitsland wat meer bekendheid geven, wordt h dit nummer ingegaan op de uitbeeldingen van de zegenende en kronende jacobus. Dit type komt alleen in Duitstalige gebieden voor, vandaar dit artikel. Mireille Madou heeft ook dit thema al eens uit de doeken gedaan en wel in de nummers 2 1 en 22. Omdat er geregeld nieuwe leden bijkomen, mocht ik, dankbaar, ook van haar artikelen gebruik maken.

Toen Jezus indertijd de apostelen de wijde wereld instuurde, gaf Hij hen de raad geen reistas en géén stok mee te nemen, zie Matth.10:10 en tóch kunnen we in een Frans getijdenboek' uit de 14de eeuw een afbeelding zien waarop Jezus zélf een staf aan Jacobus overhandigt. Jacobuszit relaxed op een zetel (steen?) op een eilandje. Jezus reikt hem zijn staf aan, zegent hem en duwt hem met een krachtige beweging van zijn linkervoet de oever af, op weg naar zijn bestemming. In Keulen hangt in de St. Aposteln een schilderij waarop de apostelen staan afgebeeld, op het moment van vertrek. Zij nemen roerend afscheid van

PAGINA 50

)osé Wienk elkaar en allen hebben eenzelfde staf bij zich. De staf, die Jezus.overhandigt aan Jacobusop het miniatuur, kan gezien worden als de zee; oude kerkelijke symboliek van de zending als geloofsverkondiger. Tijdens zijn wijding krijgt een nieuwe bisschop als teken van het ambt immers zijn staf uitgereikt. Tijdens de beginperiode van de pelgrimages naar Sint-Jacob gingen in Duitsland veelal edelen en mensen van hoge komaf naar het verre Galicië om het graf van deze fameuze heilige te bezoeken. Zij reisden merendeels luxueus te paard of per koets en omringd door hun bedienden maakten ze een redelijke kans gezond en wel terug te keren. Hoe anders zag het er voor de 'gewone man' uit. Zij lieten have en goed achter, moesten hun zaken geregeld hebben voor het achterblijvende gezin en rekening houden met de seizoenen. Immers, als er vertrokken werd na de oogst was terugkeer tegen zaaitijd noodzakelijk, andersom gold hetzelfde. Zo niet, dan werd overleven voor familie en gezin een hachelijke zaak. Niet terugkomen was zeker geen verzinsel:

JACOBSSTAF -

één van de drie pelgrims kwam nooit weerom ... ziekte, ontberingen, ongelukken en berovingen eisten hun tol. Nee, het was zeker geen pretje om zo'n tocht, om welke reden dan ook, te aanvaarden. Er werd dus niet voor niets dringend aanbevolen vooraf een testament te maken.

Het uitreiken van staf en tas Gepakt en gezakt sloot men zich aan bij een groep om gezamenlijk op weg te gaan, maar niet alvorens gebiecht te hebben (in den vreemde vond je weinig priesters die jouw taal spraken), en de pelgrimszegen2 te hebben ontvangen. Deze zegen was noodzakelijk, want zonder had je niet de status van een erkend pelgrim. Dit blijkt uit het feit dat de IJslandse Abt Nikulas Bergsson (gestorven in 1159) en onderweg naar Rome, zich in Utrecht, toentertijd tot het Diocees Keulen behorende, zich de pelgrimszegen liet geven. In de kerk werd de speciale Mis voor de reizenden (Epistel Gen. 28: 10-15, 18, 20-22 en Evangelie Matth. 10: 7-14) opgedragen waarna de antifoon (een beurtelings gebeden gebed): In viam pacis... Op de weg van vrede... gebeden werd. Er volgde de zegening over tas en staf: 'benedictio perarum et bacul~rum'~. Bij het overhandigen van de tas zei de priester: 'In de naam van onze Heer Jezus Christus. Neem deze tas als teken van je pelgrimstocht, opdat je gelouterd en bevrijd naar het graf van de heilige Jacobus mag geraken, waarheen je vertrekken wilt, en keer na voltooiing van je weg ongedeerd met vreugde naar ons terug; dat geve God, die leeft en heerst van eeuwigheid tot eeuwigheid. Amen'. Bij het aanreiken van de staf: 'Neem deze staf ter ondersteuning van je reis en je moeilijkheden op je pelgrimsweg, zodat je alle vijandelijkheden overwinnen kunt, veilig bij het graf van de heilige Jacobus geraakt en na

2004

voltooiing van je tocht tot ons met vreugde terugkeert. Dat geve God, die leeft en heerst van eeuwigheid tot eeuwigheid. Amen'. Dan volgde als laatste de zegening over de pelgrim: 'De vrede van de almachtige God, van de Vader, de Zoon en de heilige Geest dale op U, en blijve altijd bij U. Amen. Gaan wij in vrede. In de naam van de Heer. Amen'. Nu was de pelgrim erkend als zodanig en kon hij de lange, barre tocht aanvaarden. De teksten4van deze mis- en reisgebeden zijn thans nog opgenomen in het missaal, (kerkboek met alle missen en andere gebeden door het jaar) en zijn zo goed als ongewijzigd gebleven vanaf de datum van de oudst bekende liturgische teksten uit 1038. In de llde eeuw was er reeds in München een formulier waar deze pelgrimszegen: 'benedictio super capsellas (soort draagtas) et fustes et super homines' op stond en in het missaal van Vich uit 1083 staat al een speciale 'missa pro fratribus in via dirigendis'. Volgens de Ierse bisschop Gilbert van Limerick (1 lde eeuw) hoorde deze zegen tot de veertien taken van priesters. Ook heelhuids terugkerende pelgrims werden niet vergeten, voor hen was er het gebed: 'pro redeuntibus de itinere', voor terugkerenden van de reis. Het zou mij niets verbazen als de toenmalige pelgrims deze woorden hoorden bij het ontvangen van tas en staf, ze dit in gedachten Sint-Jacobuszelf zagen doen.

Jacobuszegent staf en tas Zo lijkt het niet vreemd dat we Jacobus, staand of zittend, zien afgebeeld terwijl hij zijn armen vol heeft met tassen en pelgrimsstaven, alsof hij op het punt staat die daadwerkelijk ook zélf aan de pelgrims uit te delen. Met zijn linkerhand kan hij [nog nét zijn eigen boek vasthouden! Op alle

PAGINA 51

JACOBSSTAF

-

2004

op de kalender van Romke van de Kaa te lezen dat de hazelaar, Corylus avellana, niet alleen mooi is, maar ook een heel rijke geschiedenis heeft. 'Een staf van hazelaar is een symbool van wijsheid en gezag. De pelgrimsstaf van de bedevaartgangers die naar Santiago de Compostela trekken, is traditioneel van hazelaar gemaakt. De boom speelt van oudsher een belangrijke rol in tal van volksgebruiken'. Wat te denken van: 'Slaat men met een hazelaartakje op Goede Vrijdag driemaal op de bedden, dan is men een heel jaar verlost van luizen en vlooien'. Ben ik even blij dat ik zo'n wonderbaarlijke hazelaar in de tuin heb staan!

Jacobus kroont pelgrims Mainz: Dommuseum uit: lakobus in Deutschland

tassen prijken een of meer schelpen. In Mainz, in het Dommuseum, is een uit rode zandsteen gehouwen zittende Jacobus te zien. Hij heeft minstens negen staven en dito tassen bij zich en stond oorspronkelijk in de Augustiner-Eremitenkirche. Daar maakte hij deel uit van de figuren van een Laatste Oordeel 1260-1280. Het lijkt erop dat Jacobus hier voor zijn pelgrims een gloed woordje voor hen bij de opperste rechter doet. In Konstanz zien we hem uit steen gehouwen staan op de beroemde MauritiusRotunde5 van de O.L.V. Munster (kathediraal). Daar wacht hij ons al vanaf 1260 op! Deze Rotunde, de ronde aanbouw bij deze kerk, gaat terug tot bisschop Konrad lste van Konstanz. Afbeeldingen van Jacobus, die als het ware zijn zegen over tas en staf uitspreekt, komen alleen in het Duitstalige gebied voor. Over de staf valt nog wat aardigs te vertellen. Op dinsdag 27 januari j.1. stond

Ook dit type komt vrijwel alleen voor in de Duitstalige landen. In Freiburg im Breisgau, de Elzas, Basel en Zuid-Duitsland vinden we deze afbeeldingen van Jacobuszowel in glasramen, muurschilderingen, hout en steen uitgebeeld. Misschien zijn ook de woorden van de Pseudo-Turpinus uit Karels droom hier debet aan, Het kan ook Paulus6 zijn, die in een brief aan Timotheus 2, 4:78 schrijft: 'De goede strijd heb ik gestreden, de wedloop voleindigd, het geloof bewaard. Nu wacht mij de krans (kroon) der gerechtigheid, waarmee de Heer, de rechtvaardige rechter, mij zal belonen'. In Paulus' tijd was de lauwerkrans het equivalent van een kroon. Of Johannes in zijn Openbaring 2:10 waar staat: 'Wees getrouw tot de dood en Ik zal u geven de kroon des levens'. Deze zittende en kronende Jacobus duikt het eerst op omstreeks 1200 en wel in de kathedraal van Freiburg im Breisgau7aan de rand van het zwarte woud. Dit gebouw i s overigens de enige totaal Middeleeuwse kathedraal in Duitsland en heeft ook de oudste glas-in-loodramen, volgens de gids.

uit: Das Munster Zu Freiburg Nn Breisgau: Kathedraal

l

I

Op 27-1 1-1944 zag de Altstadt na het bombardement eruit als een ruïne, alles rond deze kerk was plat; alleen zij stond ongeschonden fier overeind. Onverklaarbaar, dit moet, volgens de inwoners, een wonder zijn en te danken aan Maria. Zij is de schutspatrones van dit schitterende bouwwerk. Deze kathedraal blijkt zelfs in het bezit te zijn van het oudst bekende stenen reliëf dat Jacobus kronend afbeeldt. Het is ingemetseld in de muur van de voormalige St.Nicolaaskapel, de laatste kapel van de kooromgang richting zuidportaal en wordt gedateerd rond 1200. Dit tafereel zit als het ware ingebouwd in een ondiepe nis. Jacobus is in driekwart gedraaide houding afgebeeld en is gezeten op een zetel met een open gewerkte rand. In zijn linkerhand houdt hij

een boek en met zijn rechter heeft hij net de mooi bewerkte kroon op het hoofd van de knielende pelgrim gezet. Deze draagt een fraai bewerkte pelgrimstas. Het gewaad van Jacobus valt in ruime plooien, hij is blootvoets, in tegenstelling tot de pelgrim die stevige laarsjes en een knielang kleed draagt. Tegen de vloerwand is de staf van de pelgrim afgebeeld. Het is nog een Tau-staf8, zo genoemd naar de vorm van de Griekse letter Tau. Zo'n staf was vroeger de gebruikelijke wandelstok voor ieder die op weg ging. Hij werd dus ook door pelgrims gebruikt. Links zweeft een engel met een banderol waar helaas niets meer op te lezen valt. In de ronde boog van de nis is Gods zegenende rechterhand te zien. Mij houdt een klein kruis vast waarvan alleen de korte balk zichtbaar is. De kronende Jacobus is ook te zien aan het westportaal dat eind dertiende eeuw voltooid was. Hij zit helemaal links op de console onder de afbeelding van de Ecclesia. Jacobusis onder een baldakijntje gezeten en houdt in zijn linker- en rechterhand een kroon boven de hoofden van twee naar hem toegewende knielende mannelijke pelgrims. Ook hier is er de engel met een (onleesbare) banderol. Het binnen westportaal was begin 2002 aan restauratie toe; alle beelden waren verdwenen, er hingen wel foto's ter compensatie. Ook in glas-in-lood kroont Jacobus pelgrims, hij kan het niet laten! In de bovenste rozet van het raam, geschonken door het ambacht van de smeden, zit Jacobus en kroont twee pelgrims. Dit venster zit boven het noordportaal en stamt uit 1320. In de de kooromgang in de Villingerkapel, zo genoemd naar de opdrachtgevers Jacob en Ursula Villingen, houdt Jacobus een gouden kroon boven de hoofden van het knielende echtpaar. Dit venster is een kopie, voor het origineel uit 1524 moet u echter in het

PAGINA 5 3

Augustinermuseum zijn. Het is de moeite waard met een rondleiding mee te gaan, onze vriend is in nog meer ramen te vinden! In Karlsruhe is in het Badisches Landesmuseum een zelfde soort raam uit 1490 te zien, gemaakt door een leerling van Peter von Andlau. ~acobusis gezeten op een troon terwijl hij gouden kronen boven de twee knielende pelgrims houdt. Een van hen kijkt schuin de ruimte in, terwijl de ander opkijkt naar Jacobus. Op de achtergrond staan andere pelgrims al op hun beurt te wachten.

Kronende Jacobusin hout In Winnendeng, t 20 km noordoostelijk van Stuttgart, staat het bekendste retabel waarin zo'n kronende Jacobus te zien is, in de Ewang. Pfarrkirche St. Jakobusd. Ältere, die reeds in 1054 genoemd wordt. Buiten st,aat een moderne afbeelding van Jodocus. Binnen bevindt zich het lindenhouten retabel uit f 1520, dat waarschijnlijk stamt uit het atelier van Jörg Töber uit Hagenau in de Elzas. Jacobus troont in het midden en

Foto Winnenden: Roswitha Dwornitzak

P A G I N A S4

Houtsnede, Basel ca. 15 17

kroont twee frontaal afgebeelde pelgrims. Links staan Jodocus en Paulus en rechts Petrus en Wendelinus. Onder Jacobus een borstbeeld van Christus. Op de luiken staan acht episodes uit het leven van Jacobus, waaronder dat van het 'kippenwonder'. Het retabel wordt bekroond door de Drie Koningen met aan weerszijde Jesaja en Christophorus. Uit werkplaatsen te Basel komen enkele losstaande houten beelden die een kronende Jacobus laten zien. In Colmar, iets over de grens in Frankrijk, staat zo'n mooi zestiende eeuws beeld in het museum Unterlinden. Hier houdt hij weliswaar slechts één piepkleine pelgrim een gouden(!) kroon boven het hoofd, maar dat wil niet zeggen dat er oorspronkelijk geen tweede pelgrim te kronen viel. De apostel zit op een bank en kijkt recht voor zich uit. In de rechterhand heeft hij de kroon en met de linkerhand lijkt hij een denkbeeldige staf te omklemmen. Op hoed en rode met groen gevoerde mantel zijn grote schelpen te zien. Ook draagt hij een tas over een bruin kleed dat middenvoor langs de randen geheel met lichte stof is afgebiesd. Zijn tamelijk grote voeten zijn duidelijk zichtbaar. De kleine pelgrim is gehuld in dezelfde kleuren; maar in een rood kleed en groene mantel en kijkt verlangend op naar

l

I

de kroon óf naar Jacobus. In München, in het Bayrisches Nationalmuseum bevindt zich nog zo'n mooi gekleurd houten beeld uit f 1500 afkomstig uit Zuid-Duitsland. Jacobuszit op een opengewerkte bank en kroont twee frontaal uitgebeelde knielende pelgrims.

Kronende Jacobusin steen In Villingenlo (+ 15 km noordelijk van Donaueschingen) staat, in de aan Johannes de Doper gewijde Munster, een ongeveer één meter hoog gepolychromeerd zandstenen beeld. Het is een werk uit Straatsburg. Dit keer houdt een staande Jacobuszijn twee knielende pelgrims ieder een kroon boven het hoofd. Het is niet de originele plaats van dit beeld. Al vanaf het laatste kwart van de dertiende eeuw stond hij in zijn eigen Kirche St. Jakobus, iets buiten de stad, met de kronen in zijn handen te wachten op langskomende pelgrims. Tijdens de Dertigjarige Oorlog werd deze kerk verwoest en in 1658 afgebroken. Nu kwam het beeld te logeren in de Altstadtkirche om later definitief op zijn huidige plaats in de Munster te belanden. Een dergelijk beeld is ook gevonden in Heiligenstein bij Speyer. Tijdens opgravingen in 1901 werd dit, rond 1300 gehouwen 118 cm grote beeld, gevonden. Ook hier ziin , svmme, trisch twee knielende pelgrims voor de apostel afgebeeld. Eén Villinqen: Münster. van hen is reeds Uit: jakobus in Deutschland j

gekroond. Terwijl Jacobusde ander net de kroon opzet, maakt hij met zijn rechterhand een zegenend gebaar, tegelijkertijd het evangelieboek tegen de borst houdend. Waarschijnlijk komt dit beeld uit de niet meer bestaande oude St. Jakobuskirche.Het is nu te vinden in het Historisches Museum Speyer. In Sulzburg, gelegen tussen Freiburg en Basel, staat aan de ingangstoren van de St. Cyriakuskirche, een weliswaar beschadigde, zelfde soort levensgrote beeldengroep. Hier staat de op Christus lijkende Jacobus met vóór hem de knielende stichters. Zij zijn in eigentijdse kledij gestoken. Oorspronkelijk zal deze beeldengroep gekleurd zijn geweest. Vanaf 1309 was zijn plaats aan de topgevel van de voorhal, die vlak na 1827 werd afgebroken.

Kronende Jacobusin fresco In Linz am Rhein", gelegen tussen Bonn en Koblenz, zijn in de St. Martinskirche in 1230 fresco's geschilderd (zie pag. 56). De oudste met deze afbeelding van een kronende Jacobus. Op de westpijler van de zuidwand staat, op een lichtblauwe achtergrond, de sterk op Christus gelijkende Jacobusmet twee pelgrims. Zij knielen aan beide zijden van de pijler en de aanzet van de bogen. Hij draagt een bruin met rood gevoerde mantel die door een schelp gesloten wordt. Hieronder een lange lichtgeel gekleurde tuniek, met om het middel een fantasievol geknoopte brede witte sjerp. Voeten zijn niet zichtbaar. Jacobus staat op het punt de kronen op het hoofd van man en vrouw te zetten, terwijl over de arcadewanden links en rechts, van heinde en ver, pelgrims aan komen lopen. Het is een zeer levendig geheel. Zelfs in NoordDuitsland is een soort gelijke afbeelding in fresco te vinden! In Mölln, 35 km ten zuiden van Lubeck richting Luneburg, in de

+

PAGINA 5 5

JACOBSSTAF

-

2004

Tekening uit: I? Clemen: Die romanische Monumentalmalerei in den Rheinlanden

St. Nicolaikirche. De fresco's aan de noordwand in de 13de eeuw geschilderd, zijn helder van kleur. Jacobus staat fier rechtop en ziet ons aan, ook hij lijkt op Christus. Hij diraagt over een licht gekleurd kleed een rode mantel, die door een grote sierspeld bijeen gehouden wordt. Om de hals heeft hij aan een lang hengsel zijn met een enorme schelp versierde tas hangen. Twee pelgirims, met precies gelijke tas, zijn in half knielende houding afgebeeld voor Jacobus d~iemet zijn voeten een stukje op hun gekruiste pelgrimsstaven staat. Zij hebben reeds de kroon op hun hoofd, nog door Jacobus vastgehouden. Links komen met

stevige tred andere pelgrims aan. Naast Jacobus moet zich de H. Nicolaas bevinden. Als patroon van de zeevaarders en van deze kerk, bekommert hij zich over de pelgrims van overzee. Meer van dit soort fresco's12 zijn te vinden in plaatsen in de omgeving van Linz: Almersbach (Kreis Altenkirchen), hemelsbreed 40 km noordoostelijk van Linz, Oberbreisig (Bad Breisig), 8 km ten zuiden van Linz, Niedermendig bij Maria Laach, f 30 km westelijk van Koblenz, Landau, f 28 km oostelijk van Speyer, richting Metz en in Herlheim, I 18 km zuidoostelijk van Schweinfurt.

Kronende Jacobus in houtsneden In de zestiende eeuw werden ook houtsneden met dit thema gemaakt. In latere tijd werden ze, soms bijgesneden, opnieuw gedrukt en gebruikt als volksprenten en zo verspreid. Het is aardig om van al deze verschillende typen afbeeldingen de handen, waarmee Jacobusde kronen vasthoudt, eens te vergelijken. Ze zijn bijna geen van alle hetzelfde! Mölln: St. Nicolaikirche uit: lakobus in Deutschland

PAGINA 56

JACOBSSTAF -

-

Jacobusin stempel In Herlheim13staat de aan Jacobustoegewijde kerk. Volgens de informatie had deze kerk tot in de 18de eeuw een Pfarrsiegel (kerkstempel) met de afbeelding van de kronende Jacobus. Helaas blijkt dit stempel op onverklaarbare wijze te zijn verdwenen. Het huidige stempel is niet in 'de voetsporen' van het oude stempel getreden. Maar, wat schetst mijn verbazing. Onze eigen JacobikerkI4in Utrecht bezit wel, in het huidige stempel van 1988, een kronende Jacobus! Het werd gemaakt door H. van Kooten naar een tekening van het oudste stempel uit de 14de eeuw. Zegel van kerkmeesters der Sint-Jacobskerk.Afkomstig uit het archief van de Armenpot van Sint-Jacob.In de 16de eeuw kwam er een nieuw stempel. De twee voorgaande stempels, nu in het Utrechts Centraal Museum, waren als het ware van 'dezelfde stempel'. Nota bene al in de veertiende eeuw kroonde hij daarmee de opweggaande pelgrims, want hij staat hier reeds zo op afgebeeld! Op dit

2004

oudste stempel uit de veertiende eeuw, zit Jacobuste kronen, op het 16de eeuwse stempel doet hij het nog steeds en op het huidige stempel uit 1988, kroont Jacobus er nog lustig op los!

Tenslotte We hebben nu wel de afbeeldingen van de kronende en zegende Jacobusin het Duitstalige gebied gezien, maar wat vond men er in Compostela van? Hoe werd hier op gereageerd? Gelukkig zijn er teksten bewaard gebleven die een tipje van de sluier oplichten. Het voert nu echter te ver, maar het komt aan de orde in een volgend nummer! Noten 1. M. Madou: Zittende Jacobus, Staf 22, blz. 51, 5 3 2. Jakobusin Deutschland, blz. 34 3. Id, blz. 34, 35 4. Missaal 1947 blz. 1405, reisgebed blz. 1622 M. Madou: Staf nr. 21 blz. 1 3

5. H. Stokrnans: CruR Cott mitenand, Staf 54, blz. 54 6. M. Madou: Staf 22, blz. 50 7. id. blz. 46-48 en Heike Mittrnann: Das Munster zu Freiburg im Breisgau

8. M. Madou: Staf 21, blz. 7 en verder 9. Wolfgang Lipp: Der Weg nach Santiago, blz. 170, 171 10. Wolfgang W. Meyer: Jakobswege, blz. 43 lakobus in Deutschland, blz. 36

l l . id. blz. 37 en Deutsche Pilgerfahrten nach Santiago de Cornpostela Klaus Herbers und Dieter R. Baue~r: Uittreksel uit 'Der Jakobuskult in Suddeutschland' blz. 21 3, noot 200

12. id. blz. 21 7 en jakobus in Deutschland, blz. 36 13. id. blz. 21 3 en noot 199

Stempel Utrecht

14. Informatie: Hr. Biem Lap te Utrecht

PAGINA 5 7

JACOSSSTAF

-

2004

HEIMWEE NAAR DE CAMINO

Ik ging geloven dat ik nu zou rusten, het vroege voorjaar bij mijn liefje blijven, haar huis bewonen, voor de Staf wat schrijven en in de tuin de eerste zonbeluste lentebloemen zien komen als geruste getuigen dat het voortaan zo zal blijven. En langzaam werd dit huiselijk beklijven onmisbaar voor een oud're man in ruste. Zo dacht ik zittend in mijn leunstoel, maar zojuist hoor ik een pelgrimslied aanheffen; mijn cd-speler wist nog niets, vandaar.. . . . . 'k Woon ver van de camino, dicht bij haar; het koud alleen-zijn zal mij hier niet treffen. Hoe kan ik zo wanhopig klaar beseffen dat 'k weer op weg zal gaan, in 't nieuwe jaar.

Vrij naar: J. Slauerhoff: ZEEROEP Uit: Verzamelde gedichten, 1992, p. 578

l

P A G I N A 58

jan Caljé

DEUGD en ONDEUGD in SAINTONCE 11

Cor van Vliet

Er hangt een waas om sint Eutropius (saint Eutrope) de eerste bisschop van Saintonge ( l e eeuw). Langs de route van Saintes naar Bordeaux was er sprake van een Eutropiuscultus. Het klinkt niet onlogisch dat Eutropius buiten de stadspoorten van Saintes begraven was. De Romeinse wetgeving schreef dit immers voor. Geschiedschrijver Cregorius van Tours (ca 538-594) maakt in zijn geschrift "in Gloria Martyrum" gewag van Eutropius als hij schrijft: "Men vertelt dat Eutropius, martelaar van de stad Saintes, naar Gallië is gezonden door bisschop (paus) Clemens en dat deze hem tot bisschop heeft gewijd." Cregorius schudde de inwoners van Saintes wakker omdat men zich niet meer bewust was van het martelaarschap van Eutropius. Saintes groeide rond zijn tombe uit tot bedevaartplaats. De oudste vermelding van een aan Eutropius gewijde kerk i s 6e eeuws. Van de periode tot de ll e eeuw is weinig meer bekend dan de onrust die de streek doormaakte tengevolge van wapengeweld. Op 14 oktober 1079 kreeg de bisschop van Saintes toestemming van de burggraaf van Aunay om de Saint-Eutrope aan religieuzen toe te wijzen. Op 11 januari 1081 kwam Clunv in beeld. De aemeen-

meester, een zekere Benedictus, de kerk reconstrueerde en uitbreidde met een klooster om te voldoen aan de behoefte van een toenemende pelgrimsstroom. Vanaf dat moment bood men niet alleen onderdak aan de regionale bedevaartgangers naar de tombe van Eutropius, maar ook aan langstrekkende Santiagogangers. Het laatste jaar dat we aanhalen is 1096. Paus Urbanus II vertoefde in Frankrijk. Zijn reis is op de voet te volgen via de talrijke inwijdingsplechtigheden die hij verrichttle. Als hij op 20 april het altaar van de Sain~tEutrope inzegent staat de plaatselijke bisschop in een simultane actie aan het altaar in de crypte. In hoofdstuk VIII van de Gids schrijft Aimeri Picaud "over de lichamen van heiligen die langs de route naar Sint-Jacobus rusten en die zijn pelgrims moeten bezoeken."

naar de Cluniacenzer Orde. Of de nieuwe wind die ging waaien oorzaak was van de ondernomen bouwactiviteiten is onbekend maar ligt wel voor de hand. Feit is dat een bij naam bekende Cluniacenzer bouw-

Eutropius komt in een uitvoerige levensbeschrijving ter sprake. Het leven van de heilige is door een andere heilige opgetekend, de gelukzalige Dionysius, bisschop van Parijs. "Eutropius ...was van heidense,

P A G I N A 59

IIACOBSSTAF

-

2004

geliserende apostelen Simon en Thaddeus. Perzische afkomst en ...zoon van emir Op weg naar Perzië komen de apostelen in Xerxes van Babylon en koningin Guiva... In Babylon en bekeren met behulp van zijn jeugd ...toonde hij zich in wijsheid en Eutropius de koninklijke familie. Eutropius weetgierigheid de gelijke van de aanzienwordt vervolgens aangewezen als aartsdiaIlijksten...van het hele rijk." Leergierig als hij ken van de nieuwe christelijke gemeente. i s gaat Eutropius op zoek naar kennis en Na verloop van tijd vertrekt hij met toebezoekt het hof van koning Herodes in stemming van de bisschop, maar zonder Galilea. "Toen hij ...aan dat hof had vermedeweten van zijn keerd en. ..hoorde over de wonderen Eiifropiirs i i e c ~ f";*ircib;;.~dm vader, naar Rome om apostel Petrus op te van de Zaligmaker, i;r1t77. Sn ji?tps f c ~ i r i ~ ""h zoeken. Nog steeds ging hij hem zoeken ~ r ; s & / CC): gr.ioLlilLf;7dir-c&ili-I', van stad tot stad." volgens Dionysius, draagt Petrus EutroEutropius is getuige pius op om samen met andere broeders van de wonderbaarlijke broodvermenigvulhet geloof in Gallië te prediken. Hij predikt diging en keert terug naar zijn ouderlijke in Saintes en ontmoet openlijke vijandighuis. Zijn vader is onder indruk van de verheid. In Rome teruggekeerd bezoekt hij de halen die hij vertelt en geeft toestemming heilige Clemens die Petrus als paus was voor een bezoek aan Jeruzalem. Zonder opgevolgd. Deze wijdt hem tot bisschop jezus persoonlijk te ontmoeten is Eutropius en verzoekt hem terug te keren naar Gallië. vervolgens getuige van de intocht in De actie van Eutropius staat niet op zichzelf jeruzalem en van de opwekking van want andere bisschoppen krijgen een idenLazarus. Op dit punt in het verhaal draagt tieke opdracht. Opnieuw rijzen er twijfels. Dionysius het dubieuze evangelische Gregorius van Tours die de bewoners van bewijs van Eutropius' aanwezigheid in Saintes in eerste instantie attent maakte op jeruzalem aan, door naar Johannes 12:20het martelaarschap van Eutropius noemt 21 te verwijzen: "Er waren enige Grieken deze niet in zijn Historiën (bk 1, 29-30). Bij onder hen, die op het feest kwamen bidde opsomming van de zeven naar Gallië den. Zij gingen naar Philippus die uit de gezonden bisschoppen komen we de volstad Bethsaïda afkomstig was en zeiden gende namen tegen: Catianus naar Tours, hem: "Heer wij willen Jezuspersoonlijk ontTrophimus naar Arles, Paulus naar moeten." Via bemiddeling van Philippus en Narbonne, Saturninus (ook wel Serninus Andreas kwam vervolgens een ontmoeting genoemd) naar Toulouse, Dionysius naar met Jezus tot stand en "Eutropius ...begon Parijs, Stremonius naar Clermont en heimelijk in Hem te geloven...[Eutropius]... Martialis naar Limoges. Opmerkelijk die de Heer heimelijk lief had...werd diep genoeg ontbreekt Eutropius. Hoe dan ook, bedroefd [toen hij vernam dat Christus] Eutropius keert "vastberaden" naar Saintes aan het kruis had geleden en door de terug en vindt een gewelddadige dood. In joden was gedood, maar werd weer erg de terminologie van Gregorius heet het dat blij toen hij hoorde dat Hij uit de dood was hij "als martelaar gekroond was met opgestaan, aan de discipelen was verschehemelse edelstenen". Het graf van nen en in grootse triomf ten hemel was Eutropius wordt druk bezocht en de Gids gevaren." Dionysius vervolgt zijn verhaal spreekt van talrijke wonderen. "Daar wor(door Eutropius te verbinden met de evanj'

P A G I N A 60

den lijders aan allerlei ziekten vaak genezen. Kreupelen kunnen weer gaan lopen, blinden worden weer ziende en doven weer horende. Bezetenen worden van de duivel bevrijd. Allen die oprecht en van harte daarom vragen, wordt heilzame hulp verleend. In de basiliek hangen ijzeren ketenen, handboeien en andere ijzeren instrumenten, waarvan de gelukzalige Eutropius geboeiden heeft bevrijd." ' De halfondergrondse crypte van de SaintEutrope is nog steeds toegankelijk. Er past maar één woord voor deze architectuur: indrukwekkend. De aanblik van het gewelf dat zich vanuit de ondersteunende pijlers over het altaar plooit is onvergetelijk. De sokkelplaten van de pijlers zijn een nadere studie waard. De pijlers aan de zuidzijde (rechts) lopen uit in afzonderlijke sokkels. De noordzijde is anders, daar komen de pijlers samen in een grote gemeenschappelijke ronde sokkel. Het verschil is vermoedelijk het gevolg van een verbouwing. De gemeenschappelijke sokkels zijn naar men aanneemt oorspronkelijk. Het gaat ons om de sculptuur. De kapitelen van de zich in acht pijlers opdelende pijlerbundels zijn gesculpteerd. Afwisselend van diameter gaan ze in de doorsnede van de pijlers

Saintes, St.-Eutrope

mee. Per bundel vier smalle en vier brede kapitelen. De kapitelen zijn uit onderdelen samengesteld. Bovenaan de dekplaat (abacus), vervolgens het kapiteellichaam (schacht of korf) en onderaan een afsluitende ring (astragalus). De smalle kapitelen zijn praktisch onbewerkt. Een gladde kapiteelkorf loopt op de hoeken uit in sierli~jke krullen (voluten). De voluten werken als ogen die je volgen. De brede kapitelen zijn juweeltjes. Waterplantbladeren vouwen zich elegant om de korven en buigen zich rond de hoeken. De opzet van de kapitelen is gelijk maar het assortiment aan motieven is eindeloos. Het lijkt of de beeldhouwer het organische proces van ontluikend, zich openvouwend blad heeft bestudeerd, zo zorgvuldig heeft hij de beitel gehanteerd. De detaillering verleent het werk gratie en uitdrukkingskracht. De kerken in Saintonge zijn bescheiden van afmeting. De curieuze Saint-Eutrope niet. De totale lengte van het gebouw kwam op circa 75 meter.2Aan het begin van de 19e eeuw viel het schip onder slopershamers in een wel zeer rigoureuze actie om reparatiekosten uit te sparen. De prefect heeft destijds met het zetten van een handtekening een uniek monument verminkt. Vergelijkingen met de betreurenswaardige teloorgang van Cluny III dienen zich aan. Het gevolg was dat het gebouw heden nog maar bestaat uit de crypte en het direct daarboven liggende koor. Juist de wijze waarop crypte en koor via het schip met elkaar communiceerden, was het staaltje bouwkundig vakmanschap dat nooit verloren had mogen gaan. Bouwmeester Benedictus bedacht de even doeltreffende als ingenieuze oplossing om de twee etages via trappen met elkaar te verbinden. U moet de tekening maar eens bestuderen om te zien hoe vernuftig Benedictus te

P A G I N A 61

werk ging. Hij stond voor het probleem een toestroom aan pelgrims vlot door het gebouw te dirigeren zonder het verloop van de godsdienstoefening te hinderen. Benedictus liet in het schip en de zijbeuken, ter hoogte van de viering, drie trappen bouwen: twee in de zijbeuken en een in het middenschip. De ruim toegankelijke beukbrede trappen voerden omlaag en omhoog zodat de bezoekers tussen de twee etages konden heen en weer pendelen. De kapitelen van de twee oostelijke vieringpijlers in de bovenkerk zijn redelijk dicht benaderbaar voor onderzoek. De pijlers zijn 12-delig en voorzien van een kapitelen-

Stt. Eutrope, het "wegen der zielen"

krans. Alleen aan de westelijke zijdes van de kapitelen (de kant waar je recht tegenaan kijkt) zijn verhalende taferelen uitgebeeld. Links (Noord) het "wegen der zielen" en rechts (Zuid) "Daniël in de leeuwenkuil". Beide onderwerpen komen regelmatig in de Romaanse kunst terug. We lezen het "wegen van de zielen". De dekplaat is versierd met ranken. Op de schacht is de "weging" zelf uitgebeeld. Het tafereel is van origine Egyptisch en verbeeldt de verantwoording die ieder mens moet afleggen omtrent zijn gedrag. In de christelijke kunst is het tafereel aangepast. De rechtersrol van het Egyptische godentribunaal is overgedragen aan aartsengel Michaël. Satan heeft een plaatsje veroverd naast Michaël. Ook op het kapiteel van de SaintEutrope staat de duivel klaar om zijn zieltjes te bemachtigen. De duivel stelt alles in het werk om de weging in zijn voordeel te laten uitvallen want hij trekt aan een weegstang. Het is goed mogelijk dat de christelijke interpretatie te maken heeft met het destijds opspelende katharisme. In het katharisme kreeg de Kwade God een volwaardige positie tegenover de Goede God. Dit was volgens de kathaarse leer een logische consequentie uit het feit dat de mens iedere dag opnieuw wordt geconfronteerd met het Kwaad. In de Rooms Katholieke leer werd dit tegengesproken. Satan was geen God maar een gevallen engel. Door Michaël naast satan op te voeren i.p.v. Christus, vermeed men zorgvuldig de gelijkstelling tussen Goed en Kwaad. Het kapiteel met de "weging" vertelt nog meer. Achter de uitbeelding gaat

-

-- P

een verborgen betekenis schuil. De tien gebroken ribben tussen Michaël en satan verwijzen naar de tien geboden van Gods wet, het oordeelsboek bij uitnemendheid waar ieder mens zich op de jongste dag mee geconfronteerd ziet.4 De kunst in Saintonge blinkt niet uit door bijbelse vertellingen. De kapitelenkrans is voornamelijk uitgevoerd met rankversieringen en mensc.q. dierfiguren. Hoe inhoudsloos ook op het eerste gezicht, wortelt de betekenis toch dieper dan vermoed. Het betreft twee soorten uitbeeldingen met op elkaar geplaatste figuren. In de kapitelenkrans met de "weging" zijn adelaars bovenop leeuwen geplaatst. In de krans met Daniël zijn zelfs drie figuren op elkaar geplaatst: een mens, een leeuw en een adelaar. We mogen deze voorstellingen niet zonder meer kwalificeren als louter versiering. De eenheid leeuwladelaar verwijst naar het raadsel "mens". Het betreft hier het moeilijk te doorgronden fenomeen van lichaam en ziel. De twee naturen van de mens. Onafhankelijk van elkaar, zijn beiden even zozeer onlosmakelijk met elkaar verbonden. In de uitbeelding met de drie figuren komt de gedachte op een sublieme wijze aan het licht: de mens samen met zijn hoedanigheden vastgelegd in een complete

Dames t e Saintes dat werd gesticht met het doel Benedictijner zusters op te nemen. Agnes zelf trad, zij het met behoud van enkele wereldse voorrechten, ook in. De gevel van de op 2 november 1047 gewijde kloosterkerk Notrem Dame is karakteristiek voor Saintonge. Vier, als steunberen fungerende, zuilen verdelen de gevel verticaal in drieën. Van onder naar boven is de faqade opnieuw in drie delen opgesplitst. Drie portalen op de begane grond, drie arcadebogen met een centraal venster op de eerste etage en een tweede etage met een driehoekige top over de totaalbreedte. Van de drie portalen doet het middenportaal dienst als toegang. De twee zijportalen zi~jn blind en vervullen geen functie. Bij gotische kathedralen valt aan de buitenzijde af te lezen uit hoeveel schepen de kerk is opgetrokken. Dit is hier niet het geval. Het gebouw is eenschepig. De twee zijportalen zijn louter decoratief en duiden niet op erachter liggende zijbeuken. Deze bouwwijze geldt voor praktisch alle Saintonger kerken. Alhoewel de iconografie afwijkt volgt de sculptuur aan de archivoltbogen (niet minder dan acht stuks) van het centrale portaal de opzet van het zuidportaal in Aulnay. Een chaos van krioelende vormen overwoekert de archivolt. De beeld-

De middeleeuwse feodale vorsten verplichtten zich tot het verlenen van privileges en schonken aanzienlijke hoeveelheden geld en goederen aan de abdijen die op dat moment het gezag van de kerk bepaalden. Agnes van Bourgondië weduwe van Willem de Grote van Anjou wierp zich op als beschermvrouwe. Onder meer van het klooster Abbaye-aux- Saintes, KloosterkerkNotreDame

PAGINA 6 3

Archivoltbogen

houwer muntte niet uit door vertelkracht. Op de onderste boog toont de sluitsteen de uit de hemel stekende hand van God in een mandorla. En-gelen houden de mandorla op. De volgende smalle boog is versierd met ranken. Ter hoogte van de sluitsteen is een vegetatiespuwend masker uitgebeeld. Het Lam Gods met een kruis fungeert als sluitsteen in de volgende boog. Het afwisselende ritme van brede en smalle bogen wordt voortgezet met een smalle boog vol pikkende vogels. De strekking van de sculptuur erboven is niet duidelijk. Vijftien personages slaan de hand aan vijftien anderen. Zwaarden doorklieven de lucht in een compleet bloedbad. De verklaring ligt vermoedelijk in het bijbelboek Openbaring. Via een boog met ranken komen we aan de brede buitenboog. Het toegepaste thema is bekend: de musicerende oudsten zoals beschreven in de Apocalyps. De beeldhouwer is omwille van de vlakverdeling afgeweken van het juiste alantal. In plaats van 24 heeft hij 54 oudsten vereeuwigd. Tenslotte weer een smalle boog met louter decoratie. De detaillering van het beeldhouwwerk (dat als het ware dloor een vergrootglas moet worden bekeklen) karakteriseert opnieuw een kunst met

P A G I N A 64

een tendens tot decoratie. Het kan niet anders dat met de ivoorsnijkunst bekende handwerkslieden hier het precisiegereedschap hanteerden. Van de drie arcades op de eerste etage is de middelste verglaasd. De beide anderen zijn blind. De oorspronkelijke situatie valt niet meer na te gaan. Vermoedelijk waren er beelden in de arcades geplaatst. Nog aan het begin van de 19e eeuw toonde de zuidelijke arcade sporen van een ruiterstandbeeld. Het beeld is vermoedelijk verloren gegaan tijdens een door militairen uitgevoerde verbouwing toen de kerk als stal werd gebruikt. De ruiter komt met een zekere regelmaat in de omgeving voor (Parthenay, Melle, Civray). Een 12e eeuwse tekst in Saintes noemt het beeld "Constantijn van Rome". In Melle is tot op de dag van vandaag te zien dat het paard een soort dwerg vertrapt. De scene werd uitgelegd als Constantijn en diens overwinning op de ongelovigen. De hele zaak berust op een misverstand en is waarschijnlijk in de wereld geholpen door pelgrims uit Rome. Men meende onterecht in een ruiterstand-

Stokrozen in Talmont

JACOBSSTAF -

2004

beeld van keizer Marcus Aurelius Constantijn te herkennen.6 Het is onbegonnen werk alle kerkjes in Saintonge te noemen (laat staan te beschrijven). Slechts enkelen van de meest opmerkelijke komen voor het voetlicht. Wat etappeplaatsen betreft springen er thans twee uit. Talmont-surCironde en Pons. De Talmont, blinde arcadebogen Sainte-Radegonde te Talmont op een rots aan de monding van gangspoort bezit een ruime overwelfde hal de Cironde stemt melancholisch. Lucht en met stenen banken. Het is een voorbeeld water zijn hier heer en meester. De schilvan de voorzieningen die voor de pelgrims derachtige ligging alleen is al tonicum voor onderweg waren getroffen. Vermoeid van de ziel. De plaats wordt niet alleen door de reis kon (en kan) men hier op adem pelgrims bezocht maar ook door kunstekomen en zich verzorgen. In de muren naars. Stokrozen schilderen in Talmont is gekraste hoefijzervormen brengen de peleen onder schilders wijd verbreid begrip. grims dichtbij. Men vermoedt dat ze als De versterking werd in 1094 opgericht. De symbool van geluk zijn aangebracht. De kerk was het centrum. Bijgebouwen zijn in oorspronkelijk aanwezige kapel is van de de loop van de tijd in de zee verdwenen en aardbodem verdwenen. de sculptuur heeft geleden onder de weersomstandigheden. Het kerkje, eigenlijk niet Het wat oppervlakte betreft kleine meer dan een kapel, staat er nog steeds. Saintonge staat bol van monumenten. De De Sainte-Radegonde raakte in de dodenlantaarn mag zeker niet onbesproMiddeleeuwen sterk bij de pelgrimage naar ken blijven. De lantaarns, met een uiterlijk Santiago betrokken en is mogelijkerwijs dat aan een vuurtoren doet denken, door moederhuis Saint-Jean-dlAnqély . (hoofd Johannes de Doper) als etappeplaats ingericht. De Saintonger decoratiedrift heeft zich voor een voornaam deel aan de buitenzijde gemanifesteerd onder meer in een reeks blinde arcadebogen onder de daklijst van het koor. Pure romaanse schoonheid. De belevenis van een zonsondergang geobserveerd door het centrale absisvenster is een voorrecht. In het plaatsje Pons is de Middeleeuwse pelgrim bijna tastbaar aanwezig. De toePons

P A G I N A 65

JIACOBSSTAF

-

2004

Fenioux

beschenen dodenakkers en fungeerden als baken. Aan de bovenzijde van de lantaarns zijn openingen aangebracht via welke het lamplicht in de vorm van lichtstralen naar buiten schijnt. Pelgrims zullen er dankbaar gebruik van hebben gemaakt. De lantaarns werden bovendien geacht boze geesten te werdrijven die op de kerkhoven rondspookten. Het fraaist overgebleven exemplaar staat even ten Zuiden van Saint-JeandlAngély te Fenioux. Een knekelhuis is direct met het basement van de lantaarn werbonden. Fenioux is een prachtig voorbeeld van de eer die men via de dodenlantaarn aan de overledenen bewees. Op sommige plaatsen in Normandië en ook in Arles fungeerden vieringtorens als dodenlantaarn. De gevel van de kerk te Fenioux is kenmerkend voor de laatste periode in de Saintonger architectuur. De archivolt van de Abbaye-aux-Dames te Saintes als com-

Arcadebogen met paardenhoofden

P A G I N A 66

plete gevel. Je moet het hebben gezien en ondergaan om het optische effect ten volle te beseffen. De façade van Fenioux is teruggebracht tot een toegangsportaal met negzuilen bekroond met een archivolt. Aan de hoeken van de gevel staan twee kolossale steunberen met de pijlerbundels uit een gotische kathedraal. Niets meer en niets minder. Dat het thema van de Deugden en Ondeugden aan de archivoltbogen voorkomt zal niemand verbazen. Volledigheidshalve noteren we de andere kerken waar het thema is uitgebeeld: PontIIAbbé-dlArnoult, Chadenac, Fontained'ozillac, Varaize, Saint-Symphorien de Broue en Corme-Royal. De onderwerpskeuze in deze voor de kunst zo vruchtbare streek is moeilijk. Veel blijft onbesproken. De kerkjes met de paardenhoofden bijvoorbeeld (Saint-Fort, Pérignac en Sainty-Quantin-de-Ranpnnes) en de meerlobbige arcadeboog aan de eenzame Notre Dame de Chatres, te Esnandes en Genouillé. We gaan eveneens voorbij aan de profane kraagstenen van sommige kerken waar het dagelijkse leven ondubbelzinnig is uitgebeeld (Saint-Fort, CormeÉcluse). Tot besluit bezoeken we de Saint-Sulpice te Marignac waar de devotie verdwenen is. De kunst dient slechts ter decoratie. Geen bijbelse allegorieën, geen deugden of ondeugden, geen wijze of dwaze maagden maar steenbewerking om de pure vreugde van het creëren. Een 46 meter lange gebeeldhouwde band vol ranken, fabeldieren en groteske mensfiguren verbindt in éen lang lint de beide transepten met het klaverbladvormige koor. Tegen een rode achtergrond krioelt een jungle met exotische bewoners. Met de verrekijker gezien komen de in elkaar verstrengelde taferelen los. In de Saint-Sulpice stoeien leeuwen, bijt een wolf een leeuw, neemt

IACOBSSTAF

-

2004

een verliefd paar afscheid met een innige omhelzing, schieten achtervolgers pijlen af, braken aardmaskers ranken, kijkt de kop van twee leeuwenlijven met de tong kwijlend uit de muil verwonderd in het rond, kruipen mensfiguren uit ranken en voeren rankendansers hun act uit. Het beeldhouwwerk blijft verbazen.

1. Voor de levensbeschrijving van Eutropius: Van Herwaarden: "op

Saint-Sulpice

weg naar Jacobus" (151) 2. Ter vergelijking: de basiliek in het Bourgondische Paray-Ie-Monial is ruim 63m lang en de Sint Jacob in Compostela heeft een lengte van 97m 3. Jacques Le Coff: "de cultuur van middeleeuws Europa" (202)

advertentie

4. Olivier Beigbeder en Dom Sébastien Sterckx:

"Lexique des symboles" (323) 5. Cérard de Champeaux: "Monde des symboles" (265) 6. Érnile Mâle: "I'art religieux du Xllme siecle en France" (258, een variant van de voorstelling komt eveneens voor op een kapiteel in de kloosterhof in het Zuid Franse Arles en op een muurschildering in het piepkleine tempelierenkerkje te Cressac). Alle foto's zijn gemaakt door de auteur.

Na uw Santiago-tocht wilt u vast wel weer eens op stap. Wij hebben een wandelcentrum in Portugal, in de stille provincie Alentejo (100 km boven Faro). Er is daar goed te wandelen in de heuvels en langs de Atlantische Oceaan. wij hebben twee authentieke Portugese huizen waar u kunt overnachten en kunt eten. De wandelingen kunt u eventueel met begeleiding maken, af individueel. Wij beschikken over goede route-beschrijvingen. Heeft u zin in een gezellige week? Vraag dan de folder aan. E-mailadres: [email protected] o'f Elisa Paymans, de Palmengrift 141, 3901 NC Veenendaal. Telefonisch te bereiken onder nummer 0318-54 34 92 of in Portugal 00,351 283 92 52 49.

PAGINA 6 7

JWCOBSSTAF -

2004

Flarden

De fietsers en wandelaars blijven maar schrijven, gedichten, reisverslagen, impressiies van wat ze zien en voelen. Hun bijdragen aan onze rubriek Flarden inspireert weer anderen om óf op weg te gaan óf om zelf iets te schrijven. Bijdragen blijven welkom. Soms moeten we een selectie maken, stukken zijn te lang of hebben teveel een beschrijvend karakter. Flarden is bedoeld voor iedereen die graag iets wil schrijven maar een heel artikel toch net een brug te ver vinden.

Marian van Leeuwen uit Uitgeest wandelde van 23 april tot 27 mei 2003 van St. leanPied-de-Port over de Pyreneën, door Navarra, Rioja, Burgos, Palencia, Leon en Galicië. Al wandelend heeft zij, naast het spirituele, ook kunnen vogelen en zij heeft verrassend veel gezien. Haar dagboek is gelardeerd met vogelwederwaardigheden.

Vogelen langs de Camino Ik werd uitgeleide gedaan door de zangliijster, de grote gele kwik, de gier- en de huiszwaluw, de geelgors, de zwartkop, de staartmees, de putter, de rode wouw, de k;oekoek, de vink, de huismus, de tapuit, de

P A G I N A 68

roodborsttapuit, de boomkruiper en boompieper, de braamsluiper, de cirlgors, de Europese kanarie en de zwarte specht. Het landschap werd steeds kaler, karkassen van schapen en daarboven de grote vale gieren, vlakbij een duikende rode wouw en rond rotsen raven die een hoog geluid lieten horen, baltsgedrag? Afdaling door een beukenbos, helaas geen fluiter gehoord. Dat was de eerste dag en ik was heel blij dat ik toch m'n kleine kijker meegenomen had. De volgende dagen werd het aangevuld met de zwarte roodstaart, de groene specht, het goudhaantje, de glanskopmees, de boomleeuwerik en overal het belletje van de zwartkop. Ik bleef alert op mij onbekende vogelgeluiden en ja hoor, langs een paadje...even zoeken ...de draaihals, prachtig! Een paapje met voer in de bek, genieten. Op 27 april schreef ik in m'n dagboek: 'veel graanvelden en daar was hij in grote getale, de grauwe gors. Z'n ratelliedje klonk volop. Toen een mooie tapuit op een paaltje en veel nachtegalen. De roodborsttapuit in volle glorie en m'n eerste tuinfluiter van dit jaar. En twee keer prachtig de zingende kuifleeuwerik op de stenige weg. Een nieuwe soort, de dwergarend, een mooi mannetje gekraagde roodstaart en bij Puenta la Reina een ooievaar met twee jongen in het nest op een fabriekstoren'. Drie pelgrims uit Roosendaal, Dik Versteeg, Rien de Graaf en Han Verkaart vertellen in hun bijdrage "Sterren" hun ervaring die ze hadden in Lier. Ie hoeft niet ver weg te gaan om je pelgrim te voelen en de ervaringen die daarbij horen reeds vlak over de grens te kunnen beleven. Zij stonden er in elk geval voor open.

IACOBSSTAF

-

2004

Sterren

beeld: Sanctus Jacobus Major. Lier heeft In april 2000 vertrokken wij, drie vrienden 31 000 inwoners en wij komen uitgerekend vanuit Roosendaal op de fiets naar Santiadeze man tegen. Dit kan geen toeval zijn, go de Compostela, op weg naar het graf daar moet St. Jacob de hand in hebben van St. Jacob. Het stadje Lier in België was gehad. We hebben tijdens onze tocht onze eerste halteplaats en daar beleefden meerdere ontmoetingen gehad met we onze eerste ontmoeting in een lange prachtige mensen. Ontmoetingen die op rij die onze tocht zo ons overkwamen als onvergetelijk zou een heldere ster in maken. Nadat we Ol!ii:i~lfii~g~n i d s PC]? ~ C ~ ~ SP ~ TP TP een donkere nacht. tevergeefs hadden in eeiz dorzkrrr imcirt. Eens heel lang gelegeprobeerd een den, vond de kluizestempel te benaar Pelayo het graf machtigen in de St. Jacobskapellukte het van St. Jacob doordat het op bijzondere ons wel in de St. Cummaruskerk. Tijdens wijze door de sterren werd verlicht. Daarna het bezichtigen van deze kerk werden we vonden de pelgrims hun weg naar aangesproken door een man die de stadsSantiago door zich onder andere te oriëngids van Lier bleek te zijn. teren op de sterren. En nu stonden wij hier met z'n drieën voor de schrijn van St. Een bijzondere aardige en enthousiaste Jacob, geleid door de sterren die we gaanman die prachtig kon vertellen. Zo legt hij deweg ontdekten tijdens onze pelgrimage. ons uit dat de kerk tussen 1425 en 1540 is Sterren die zeker zoveel licht en vreugde gebouwd in Brabantse Gotiek. Verder zijn gaven als de sterren van de Melkweg waarin deze kerk de glasramen zeer belangrijk van de Jacobswegde projectie op aarde is. omdat de evolutie die de glasschilderkunst Die veel dichter bij ons staan maar die we doormaakte van de 15e tot het midden dikwijls niet zien, omdat we het te druk van de 16e eeuw hier duidelijk te zien is. hebben met ons zelf. Het koor wordt afgesloten door een opvallend laatgotisch doksaal vervaardigd tussen Ineke Vrolijk beschrijft een ontmoeting. in 1536 en 1538. De gids vertelt maar door, Roncevalles. Onderdeel van pelgrimeren is in geen detail wordt overgeslagen. Het is om jezelf keren, maar ook oog hebben voor stil van te worden. anderen. Aan onze schelpen ziet de man dat we op weg zijn naar Santiago en hij vraagt honEen leuke gebeurtenis in derd uit. Hij vond het jammer dat Lier zich Roncesvalles. September 2003. niet echt op de kaart had gezet als 'stad Bijna aan het eind van een week hospitalelangs de route'. Zeker als je bedenkt dat ren, kwam met de bus van zeven uur uit Lier een St. Jacobskapelbezit. Weliswaar is Pamplona ook een Duitse jongeman. van deze kapel alleen de voorgevel nog oriNetjes gekleed in reiskleding. Op een gineel, het blijft voor de pelgrim toch een gegeven moment kwam hij bij de hospitamarkering op weg naar St. Jacob. lera met de vraag of hij in .....? was. Met al Tijdens de stadswandeling wordt nu ook de talen die je een hele week om je heen de St. Jacobskapel bezocht en bij de VW hoort, begrepen we even niet wat hij ligt een prachtig stempel met daarop afgebedoelde. We legden hem uit dat hij in

P A G I N A 69

JACOBSSTAF -

2004

Roncesvalles was, waarop hij ons weer niet begrijpend aankeek. Taalprobleem! Gelukkig hadden we een oud, Duits routeboekje bij ons en daarin konden we hem aanwijzen waar hij was. Hij begreep er niets van. Vroegen hem uiteindelijk of hij zelf ook een boekje had om ons uit te leggen wat hij bedoelde. Kwam hij aan met de Duitse uitgave van het nieuwe ANWB boekje en wees de eerste etappe aan, de Somport! Nu werd het allemaal duidelijk ! Na hem uitgelegd te hebben dat hij dan via Frankrijk had moeten aanreizen en niet via Spanje, vroeg hij ons hoe hij bij de Somport kon komen. Dat was een beetje te ingewikkeld. We legden hem uit dat hij ook vanaf hier kon lopen, maar dat zag hij niet zo zitten, uiteindelijk maakten we hem maar duidelijk dat hij dan maar het beste naar St.Jean-Pied-de-Portkon gaan en daar verder de weg moest vragen. Na zijn pelgrimsdiner kwam hij vertellen dat hij daar naar toe zou gaan en dan van daaruit gaan lopen, tijdens het eten had hij er wat over gehoord. Maar de taxi vond hij wel duur! We wezen hem erop dat je ook met meer kon gaan. De volgende ochtend wensten we hem goede reis. Nadat iedereen vertirokken was, kwam tijdens het opruimen van de zaal een Duits gidsje te voorschijn. We hadden het vermoeden dat het wel elens van onze Duitse jongeman zou zijn. Het was nog niet zo laat, even na achten,

P A G I N A 70

hij zou misschien nog in het café kunnen zijn, wachtend op de taxi. Met een spurt dus naar Sabina en ja hoor, hij was aan het telefoneren voor een taxi, dolblij dat zijn routeboekje gevonden was. Het telefoneren ging niet makkelijk, er zou pas laat een taxi gaan, maar ja, hier hield onze bemoeienis toch wel op. Wensten hem nog een keer goede reis. 's Avonds kwamen de nieuwe pelgrims aan en zowaar.. .. tweemaal kijken en daar was onze Duitse jongeman, moeilijk herkenbaar nu als pelgrim, met een piratendoekje op zijn hoofd. Nadat hij uitgerust was, vroegen we naar zijn ervaringen, hij was met nog een paar anderen met de taxi gegaan en toch maar over de berg weer naar hier gekomen. Onderweg oplopend met medepelgrims, had hij al contacten gelegd en zag het helemaal zitten. Hij had geen spijt van zijn beslissing, de Somport hoefde niet meer voor hem.

Eddy Guit uit Roosendaal reageert op onze oproep om fragmenten van dagboeken beschikbaar te stellen voor flarden. Hierbij zijn bijdrage.

Dag 1: St. Jean-Pied-de-PortRoncesvalles, 15 april 2003. Ik sta op om zes uur, om kwart voor zeven ontbijt in de keuken van de refugio waar een oude baskische de scepter zwaait. Een Amerikaan vraagt om orange juice en wordt niet begrijpend aangekeken. Hij krijgt crème de menthe. Ik eet twee stokbroden met jam. Na het ontbijt kleed ik mij regenbestendig aan en ga naar buiten waar het de komende 24 kilometer alleen maar omhoog gaat en niet zo'n beetje, van 100 naar 1500 meter. Het schijnt boven te waaien. Gisteren zijn mensen teruggekomen omdat het te gevaarlijk was. Een Japanner is een paar weken geleden dood

JACOBSSTAF

gevonden. Verdwaald en bevroren. Het waait niet alleen, het stormt. De wind tegen en dan nog klimmen, de regen striemt in mijn gezicht. Ik haal het nooit. Ik heb er als een berg tegen opgezien, die eerste dag. Eigenlijk maak ik het mijzelf moeilijk. De angst overwinnen zal een opdracht zijn de komende tijd. Ik eet in de striemende regen en ga verder. Er is niemand in dit verschrikkelijke gebied. Kale rotsen, de bomen willen hier niet meer groeien. Ik zie een kruis aan de kant, een stenen monument. Ik stop tussen twee bergtoppen in om op adem te komen. De regenvlagen nemen in kracht toe en ontnemen mij de adem en plotseling zie ik de schitterende verschijning van Maria, de moeder van Cod. Zou ik toch te redden zijn? Ze straalt in de verte op een rots, bloemen aan haar voeten. Eén zalige seconde, en dan herken ik de starre houding van het beeld.

Dag 9: Logrono - Najera, 22 april 2003 Ik zit aan een grote tafel in de refugio van Najera. Ik ben om zes uur opgestaan en om zeven uur liep ik door de donkere straten van Logroño. Ik heb een blaar op de rand van mijn rechtervoet, zeer pijnlijk. Na een paar kilometer gaat het beter. Ik denk dat ik een inzinking heb na een week. Vooral het slapen met zoveel mensen op een zaal geeft weinig privacy. Vannacht werd ik wakker van een Italiaan die lag te huilen in zijn bed. Hij lag bovenin op het stapelbed. Nadat hij een paar uur later eindelijk sliep, draaide hij zich om en donderde zijn bed uit. Zelfmoord? Bedremmeld stond hij op en ging naar de wc. Toen ik om 6 uur vertrok sliep hij vast als een huis. Wonder? Ik heb Stefan ontmoet, een Duitse beheerder van een landgoed. Hij had bij zich een groot Johannes evangelie, veel te groot,

-

2004

veel te zwaar. Maar Stefan had zich voorgenomen het evangelie gedurende de pelgrimstocht te bestuderen en zeulde het werk met zich mee. Maar zoals zovelen voor hem en stellig na hem kwam het moment waarop hij moest beslissen kilo's achter te laten. Van alle noodzakelijke spullen was het evangelie veruit het zwaarste en Stefan nam met pijn in zijn hart afscheid van zijn evangelie. Hij vertrok naar de volgende refugio waar het beheer werd gevoerd door een Nederlandse hospitalero. Stefan meldde zich aan en toen de hospitalero vernam dat hij met een Duitser te maken had liep hij de receptie uit en kwam terug met een minuscuul boekwerkje in de Duitse taal gesteld. Dat lag hier maar of Stefan daar belangstelling voor had. Het betrof een Johannes evangelie, in zakformaat. Een waar gebeurd verhaal. Agnes Oud uit Venlo schreef enkele impressies. Zij ondertekent haar impressies met "A peregrina del caminof'.

Kerk in verval ? De kaarsen zijn vervangen door spaarlampen. De banken zakken in elkaar door de houtworm. 's Avonds komen wij aan in Carrion de los Condes bij het 'Convent0 de Santa Clara', waar wij een warm onthaal krijgen.

P A G I N A 71

JACOBSSTAF

-

2004

7 dikke nonnen. De 7 nonnen trachten met veel liefde hun kostbaar erfgoed te bewaken; het middelleeuws Monasterio, met klein museum. Voor hun inkomen bakken zij de heerlijkste amandeltaarten, ooit geproefd?

IDe zon. Vaak ben ik eerder op dan de zon. Ilk kijk achterom en zie zijn stralen het landschap verwarmen. Ook zie ik mijn schaduw licht over de weg stappen. Un de middag haalt de zon mij langzaam in. Hij verwarmt mij en mijn schaduw loopt gezellig naast mij mee. Maar soms is de dag té lang en is de zon mij voorbij. Langzaam verdwijnt hij in de horizon en mijn schaduw loopt vermoeid achter mij aan.

Bent u ge nteresseerd en wilt u de Wheelie gratis een weekend testen? W i j lenen hem graag aan u uit! Neem contact met ons op voor een afspraak.

* Wheelie

PAGINA 72

zonder handremmen £ 429,OO

Livre d 'Or in de refugio. je leest er van blaren, hitte, regen, teleurstelling, maar ook groeten en ondersteuning. Ultreia ! Arriba- Santiago! Mensen die elkaar weer hopen te ontmoeten en dankbaarheid voor de hartelijke ontvangst. Wij laten gedichten achter voor elkaar, gebeden en tekeningen. Namen van mensen die een paar dagen vóór je lopen, nooit zult ontmoeten maar toch een beetje leert kennen. 'Het verhalenboek van de Camino'. A peregrina del Camino

(De) Schelp Geboren in de zee, gedragen door het water, aangespoeld op het strand. Schelp, eens huis van een levend dier, bescherming in zijn bestaan, gehard door dreiging van de zee. Schelp,

em gedragen, vromen, mislukten,

Schelp, teken van kwetsbaarheid, van afzien en vreemdeling zijn, van verlangen aan te komen. Schelp, teken van bezinning op eigen leven, om het mooie en het trieste te zien in de wereld, om open te staan om te ontvangen . . . de weg, Ie chemin, el camino.

jan Kerstholt.

PAGINA 73

JACOBSSTAF -

2004

Virtuele Pelgrim De nieuwe site van het Genootschap www.santiago.nl is op 23 maart 2004 een feit geworden. Nieuwe pelgrims worden nu op hun wenken bediend. Op de nieuwe site vindt u een duidelijke navigatiestructuur met van links naar rechts: Het Genootschap, met onderwerpen als, doelstelling van het Genootschap, de Jacobsstaf, lidmaatschap, links naar internationale Genootschappen, adres en contact met een vragenformulier. Middels dit vragenformulier kunnen leden per onderwerp gerichte vragen stellen. Onze activiteiten, regionale en landelijke activiteiten, landelijke werkgroepen en het informatiecentrum in Utrecht. Pelgrimswegen, hier vindt u onderwerpen als voorbereiding, routes, overnachtingen, de terugreis en reisverslagen. Meest gestelde vragen, met rubrieken als, op pelgrimstocht, wanneer, hoe lang, hoe, welke route,de voorbereiding, onderweg, aankomst en terug en diversen. Downloads, aanmeldingsformulier en nieuws: twee nieuwe refugio's in Limburg!. Leden kunnen ook het bestelformulier en diverse andere informatiebladen bestellen en contact zoeken met andere afdelingen, werkgroepen, de redactie, het internetteam. Uw vragen worden dan doorgestuurd naar de betreffende groep. Om de site up-to-date te houden is het van belang dat vanuit de verschillende werkgroepen en regio's informatie wordt aangedragen. Het internetteam draagt er dan zorg voor dat de tekst geschikt wordt gemaakt voor de site. Ook uw inbreng kan waardevol zijn. Mail uw bijdrage naar het

P A G I N A 74

door Ed Boon internetteam via het vragenformulier op de site (zie contact). De menustructuur is zo gebouwd dat deze eenvoudig is uit te breiden met verschillende subniveau's. We kunnen dus dieper ingaan op de materie en de aspirant pelgrim op een toegankelijker manier informatie verstrekken. Werkgroepen en regio's kunnen hun eigen pagina krijgen en zij kunnen informatie aanleveren die dan (geredigeerd) op de site geplaatst kan worden. Oproep. Het internetteam is op zoek naar iemand met redactionele vaardigheden die teksten geschikt kan maken voor op het web. Heeft u die vaardigheden, wilt u zich hiervoor inzetten en naast deze redactiewerkzaamheden vier keer per jaar in de redactieraad zitting nemen, neem dan contact op met Theo van Dijk. U bent van harte uitgenodigd. Advies: zet dit e-mailadres NIET in uw adresboek dit ter voorkoming van spam (= ongewenste reclame e-mail). Het internetteam bestaat uit Arno Cuppen (eindredactie), Theo van Dijk (bestuur), Hans van Berkel en Ed Boon (techniek, vormgeving en contentbeheer).

JACOBSSTAF

Jacobusin Hengelo (G) In de Achterhoekse kerken is Jacobusvaak te zien. In Hengelo (C) in de St. Remigiuskerk staat hij er gekleurd op. In 191 1 ontdekte fresco's werden pas in 1930 door Jacob Por bloot gelegd. Zij werden vermoedelijk tussen 1 300-1 400 aangebracht. Na binnenkomst zien we de apostelen als kleurige wandtapijten op de koormuren geschilderd staan. Een ware lust voor het

oog! Links voor de vijf voornaamste: Petrus, Paulus, Andreas, Johannes en als laatste Jacobus. Zij staan tegen een roodbruine achtergrond als het ware in een eigen ruimte, gevormd door pilaartjes die een, voor ieder verschillend, baldakijn dragen in de vorm van een gebouw. Elk 'tapijt' staat op een brede band van bloemranken met medaillons, waarin vaag een hoofd te zien is. De apostelen zijn te herkennen aan hun eigen attribuut. Op een nonchalant gedrapeerde banderol staat ieders deel van het Credo te lezen, voor zover aanwezig.

-

2004

José Wienk Jacobus, met staf en kruik, draagt een soort lichte, ruimvallende, mantel over een donker onderkleed. Hij lijkt met zijn broer Johannesin gesprek te zijn. De zachte kleuren van deze fresco's komen mooi uit teglen hun donkere achtergrond. In de hoeken naast de ramen staan twee apostelen gezellig samen onder één baldakijn. Links Thomas en JacobusMinor, rechts Philippus en Bartholomeus. Tegenover de eerste rij staan de apostelen Mattheus, Simon en judas Thaddeus. Helemaal links in de hoek aan de noordwand in een soort nis zijn de Drie Koningen op bezoek bij Maria en het Kind. Jozef is niet aanwezig, hij staat wellicht op wacht! Terwijl de oudste Koning voor Maria knielt staan de andere twee met hun geschenken te wachten. Zij hebben hele lange voeten, symbool van hun verre reis. In de toren hangt een klok uit 1446 met als tekst: -'Dum trahor audite voco ad gaudia vitae' - Luistert wanneer ik geluid word, ik roep u tot de vreugde des levens. Info te verkrijgen bij de W. Kervelseweg l a, 7255 BE Hengelo (C) tel. 0575 46 38 57 Uit: De Remigiuskerk te Hengelo (C), Agnette van Petersen Een wandeling door en rondom onze kerk, E. ten Hoeve

P A G I N A 75

JACOBSSTAF

-

2004

Eerste refugio in Nederland H. Dritty Op 27 maart 2004 werd in Houthem nabij Valkenburg aan de Ceul de eerste refugio in Nederland ingezegend. De refugio is gevestigd in de oude sacristie van de kerk van St. Gerlachus te Houthem en is geopend van 1 april tot 1 september. Pelgrims ontvangen bij overnachting of passage een stempel. Over de geschiedenis ervan het volgende.

~

De Heilige Cerlachus waar onze refugio naar vernoemd is, leefde van ca. 1100 tot aan zijn dood op 5 januari 1172 in Houthem nabij het huidige Valkenburg aan de Ceul in Zuid-Limburg. Hij was huursoldaat en toernooivechter. Op een goede dag op weg naar een toernooi, vernam hij de plotselinge dood van zijn echtgenote Elora. Dit bracht hem tot inkeer op zijn levensweg en hij ging als pelgrim naar

P A G I N A 76

Rome. Hij keerde terug naar zijn geboortestreek en vestigde zich als kluizenaar in, zoals de legende zegt, een holle eik. Dagelijks liep hij naar Maastricht om te bidden. Hij had een grote verering voor St. Servaas. Ook liep hij regelmatig naar Rolduc en verder naar Aken, een bedevaartsoord gewijd aan Maria. De boeren in de omstreken van Houthem kwamen naar hem toe met de problemen van hun veestapel. Na zijn dood werd er boven zijn graf een Norbertinessenklooster gesticht en werd zijn graf eeuwenlang en tot op heden, een bedevaartplaats. Houthem-St.Cerlach zoals het nu nog genoemd wordt past dus volledig in de pelgrimstraditie waar pelgrims gaarne samen kwamen in plaatsen waar zich een heiligengraf of relikwieën bevinden. Vroeger om aflaten te verdienen, immers men dacht dat bidden bij het graf van d e overleden heilige die zich zo dicht bij God bevond dat dit zijn effect moest hebben op de pelgrim zelf. Men had in die tijd immers geen andere reisverzekering!! En men vond veiligheid, informatie en verzorging op deze plekken. Zo past dus St. Cerlach precies in deze traditie en is deze refugio een voortzetting hiervan in de modernere zin. De werkgroep St. Cerlach Refugio Houthem.

N.B. zie ook www.santiago.nl-downloadsnieuws

JACOBSSTAF

-

2004

Mededelingen Heiligdomsvaart

Volksabdij Ossendrecht

De stad Maastricht staat van 1 tot 11 juli 2004 in het teken van de Heiligdomsvaart met als thema 'wij zijn de tijd'. De Heiligdomsvaart is van oorsprong een reliekenfeest, dat reeds vele eeuwen wordt gevierd rond het graf van Sint-Servaas, de eerste bisschop van Maastricht die rond het jaar 384 overleed. Er zijn verschillende religieuze evenementen zoals een plechtige openingsviering bij de Bron van SintServaas op het Vrijthof op 1 juli 2004. Op zondag 4 en 11 juli zijn er Ommegangen met reliekentoning. Meer informatie www.hei1igdomsvaart.nl en [email protected] tel. 043 351 0420.

In de weekenden van 6-7 en 13-14 november zijn er weer voorbereidingsweekendlen voor a.s. pelgrims en hun eventuele partners. Locatie: de Volksabdij te Ossendrecht. Tel:0164-672546 en fax:0164-674420. De weekenden zullen weer verzorgd wordlen door Rene Heinrichs. Zie ook www.pelgrims.nl voor verdere informatie.

Ontvangen boeken Multhaupt, Hermann: Das Geheimnis der Muschelbruder. Historischer Roman. St. Benno-Verlag. , Z.H. Frau Dlugos, Stammerstasze 11, 04159 Leipzig 2003. Zentgraf, Manfred: Her5 öffne meine Augen. Fotos und Meditationen vom Jacobsweg. St Benno-Verlag, Z.H. Frau Dlugos, Stammerstasze 11, 04159 Leipzig Knulst, Wilma: Santiago met Support. Uitg. C achttien 88. www.g-achttien88.d

Nieuw bewegwijzerde route Dit jaar hebben de genootschappen in Frankrijk, in samenwerking met de Crand Randonnées, de route door de Berry vanaf Nevers helemaal bewegwijzerd. Gelukkig heeft de CR de branche-sud vanaf Nevers naar St. Noblat als CR pad 654 bestempeld. Dat maakt het voor de pelgrim naar Santiago ietwat comfortabeler. Direct achter de brug in Nevers gaat men rechtsaf Le sentier de Saint Jacques op en wordt men via de route langs het Canal Lateral van de Loire, over de sluis van Le Cuetin, langs andere kanalen via rustige goede wandelpaden geleid naar o.a.Augy sur Aubois waar ons lid Rene Heinrichs een refugio beheert. Volg de rood-witte aanduidingen hiertoe. Zie ook verder www.pelgrims.nl zijn eigen website- voor verder informatie over opvangmogelijkheden in dat gedeelte van Frankrijk.

Schipper, Cuus en Nel: Terugkeer naar Santiago. Uitg. Aschcom. Deze boeken kwamen te laat binnen voor bespreking!

P A G I N A 77

JACOBSSTAF

-

2004

Van de Voorzitter Tijs Dorenbosch Hoe je op weg naar Santiago de Compostela al ter hoogte van Wijk bij Duurstede gelukkig kunt zijn in de beleving van je pelgrimage, kreeg een aandachtig publiek te horen van een van degenen die tijdens de voorjaarsvergadering over hun pelgrimservaringen vertelden. Het speciale gevoel dat je onderweg kunt hebben, i s niet gemakkelijk te omschrijven maar wordt in verhalen dikwijls treffend overgebracht. Als vereniging proberen we iedereen te helpen met raad en daad, opdat het pelgrimsgevoel ook eenieder ten deel kan vallen. Tegelijkertijd ligt in die doelstelling ook een kiem voor meningsverschillen opgesloten. Hoe ver moet je met raad en daad gaan? Er is een groep die er van uitgaat, dat de pelgrim het liefst alles zelf moet uitzoeken; een informatiecentrum als dat van ons Genootschap, waar van lieverlee een groot deel van de informatie die je zoekt is vergaard, maakt het deze categorie te gemakkelijk. Anderen verwachten uiteindelijk een complete reisbeschrijving met als het zou kunnen van dag tot dag gereserveerde overnachtingsplaatsen. Mijns inziens moeten wij ons niet te veel begeven in discussies over wie de "echte" pelgrim is en hoe zij of hij haar of zijn weg moet zoeken. Onze taak is te helpen naar vermogen (we zijn een organisatie van vrijwilligers) en in redelijkheid. Met de tijd verandert ook {de wijze waarop de taak wordt ingevuld; daar is niets mis mee. leder werkt naar zijn imogelijkheden, ook het Genootschap. Een van de aangename kanten van de vereniging is altijd geweest, dat degenen die hun teerste pelgrimservaringen er op hebben zitten, gelijkgestemden kunnen vinden om nog eens te reflecteren en om vooruit te

P A G I N A 78

zien. Dat zou ik wel vast willen houden en ik weet dat velen op een landelijke bijeerikomst zitten te wachten op de korte impressies, onderdeel van het programma, onder de titel "pelgrimservaringen", eerder "pelgrimsparade". Op de algemene ledenvergadering kon met vreugde worden gemeld, dat het boekje "Praktisch pelgrimeren" opnieuw is verschenen, dat een informatieboekje over alternatieve routes in Spanje het licht heeft gezien, dat er een prachtige speld vanwege het Genootschap ter beschikking is van de pelgrim die zijn "compostela" heeft gekregen, dat een oefen-cd met Jacobsliederenvers van de pers is gekomen en dat (voorbeeld ter navolging!) er in Limburg twee refugio's zijn geopend. Er gebeurt wel het een en ander! Ultreia!

JACOBSSTAF

-

2004

Verslag Algemene Ledenvergadering, 27 maart 2004 in Utrecht Opening. De voorzitter opent de voorjaarsvergadering die, evenals vorig jaar, wordt gehouden in het Dr. F. H. de Bruijne Lyceum in Utrecht. De opkomst valt met ca. 280 vóóraanmeldingen, vergeleken met voorgaande jaren, wat tegen. Het bestuur en de regiocontactpersonen worden voorgesteld, vooraf ten behoeve van "nieuwkomers". Het verslag van de Algemene Ledenvergadering van 15 november 2003 in Enschede en het jaarverslag van de secretaris worden zonder discussie onder dankzegging aan de scheidende secretaris, Frans Brons, vastgesteld. Verslag van de kascontrolecommissie. De heer C. Broere uit Scheveningen, als invaller, en de heer J.Krapels uit Ruinen hebben bij de penningmeester de financiële administratie van het boekjaar 2003 gecontroleerd en in orde bevonden. Zij stellen de vergadering voor de penningmeester te déchargeren voor het financiële beheer en het bestuur voor het financiële beleid. Jaarrekening2003. Herman Hodes, de penningmeester, krijgt een aantal vragen van merendeels boekhoudtechnische aard te beantwoorden. Elke regio krijgt een vast bedrag plus een bedrag per lid. Het verschil tussen begroting voor de regio's (€ 10.000,-) en uitgaven (€ 4.500,-) wordt verklaard uit het feit dat de regio's niet alles opmaken. De voorziening van £ 10.000,voor herbergen had ook op een andere manier boekhoudkundig verwerkt kunnen worden. Het bestuur geeft er meestal de voorkeur aan uitgaven te laten rusten op het boekjaar, waarin ze zijn gedaan. Het forse verschil tussen de uitgaven voor Lange Nieuwstraat 9A (£ 22.656,-) en de begroting (£ 14.050,-) hangt samen met

de eenmalige inrichting van ons Huis van Sint-Jacobin Utrecht. De begroting wordt, los van de andere financiële stukken, sinds vorig jaar in de najaarsvergadering beha~ndeld (nadat dit vanuit de voorjaarsvergadering was voorgesteld). Het bestuur wordt in overweging gegeven penningmeesterschap en ledenadministratie te scheideln. Bij acclamatie déchargeert de vergadering penningmeester en bestuur voor het gevoerde beheer c.q. beleid. De nieuwe kascontrolecommissie zal bestaan uit de heren C. Broere (Den Haag) , G. van Poppel (Gouda) en als reserve de heer Soyer (Amsterdam). Bestuursverkiezingen. De voorzitter bledankt de scheidende bestuursleden Margriet Blokland en Frans Brons. Met Margriet, die binnen "algemene bestuurstaken" vooral het contact met de redactie van de jacobsstaf in portefeuille had, verdwijnt zowel het jongste lid als de enige vrouw uit het bestuur. Frans Brons wordt door de voorzitter zijn rechterhand en souffleur genoemd. Behalve vriendelijke en welgemeende woorden ontvangen de vertrekkende bestuursleden als aandenken een fraai glas met inscriptie. Herman Hodes, die aftredend is, zal zijn bestuurslidmaatschap nog één jaar verlengen. Bas Brouwer (Almere) wordt bij acclamatie tot bestuurslid benoemd. Tijdens de eerstvolgende bestuursvergadering zullen de verschillende bestuurstaken onder de bestuursleden worden verdeeld (alleen de voorzitter wordt in functie gekozen). Vooruitlopend hierop is al afgesproken dat Theo van Dijk en Bas Brouwer respectievelijk de functies van algemeen secretaris en penningmeester zullen gaan bekleden. Er

PAGINA 7 9

JACOBSSTAF -

2004

zijn nog steeds bestuursvacatures. Belangstellenden kunnen zich per brief of e-mail [email protected] melden via de ledenservice (ter attentie van de voorzitter); er wordt dan zo spoedig mogelijk contact opgenomen. Korte verslagen uit de werkgroepen. De voorzitter legt, na een vraag uit de zaal, uit wat binnen het Genootschap onder een werkgroep wordt verstaan. Het komt er, zeer kort gezegd, op neer dat een werkgroep een groep leden is die gezamenlijk een product realiseert (bijvoorbeeld bemensing van een herberg, uitvoering van een lied, uitgave van een pelgrimswegen-overzicht, inventarisatie van jacobalia in Nederland, enz.). Hajo Kramer doet verslag van de werkgroep Spiritualiteit. Deze werkgroep houdt tijdens de landelijke vergaderingen in voor- en najaar workshops. In februari is er een zeer goed bezocht weekend geweest in Stoutenburg. Theo van Dijk meldt dat het internetteam (devolledig vernieuwde website wwwsanti,ago.nl nu eindelijk on-line heeft. Het interinetteam kan nog versterking gebruiken, zodat een redactie ontstaat die zorg draagt voor kwalitatief zo goed mogelijke vulling van de verschillende rubrieken van de website. Op dit gebied wordt ook van regio's en werkgroepen een belangrijke bijdrage werwacht. De werkgroep Pelgrimswegen heeft volgens Theo van Dijk behoefte aan een andere structuur. Er zijn iedere vergadering voldoende mensen die belangstelling hebben woor de werkgroep, maar het aantal trouwe werkgroepleden is relatief gering. Tóch is er al een waardevol product. loop Kortekaas (Puttershoek) heeft een overzicht gemaakt van wat, in de literatuur en op internet, bekend is over de wat minder belopen Jacobsroutes in Spanje en Portugal. Het overzicht wordt uitgegeven door het Genootschap en is verkrijgbaar bij

P A G I N A 80

de ledenservice. Later zal joop Kortekaas het eerste exemplaar uitgereikt krijgen uit handen van Bram van der Wees. Herman Stokmans vertelt iets over het koor El Orfeón Xacobeo. Koorleden kunnen voor £ 3/00 een oefen-CD kopen, zodat ze thuis al hun eigen partij kunnen instuderen. Frans Brons doet verslag van de werkgroep Herbergen. Het project om in Murias de Rechivaldo een "eigen herberg" te beginnen, is van de baan. Vorig jaar hebben leden van het Genootschap als hospitalero gewerkt in Roncesvalles. Zij zijn daar, in de woorden van de prior Don jesús, "con brasos abiertos" (met open armen) ontvangen; ook dit jaar zullen onze hospitalero's van 15 maart tot 1 november in Roncesvalles aanwezig zijn. Bram van der Wees geeft een uiteenzetting over het werk van de ledenservice. Hij behandelt een tiental punten. De ledenservice kan nog steeds versterking gebruiken, omdat daardoor de mogelijkheid ontstaat de openingstijden te verruimen. Compostela-houders kunnen bij de ledenservice een speciaal speldje kopen. Bram van der Wees bevestigt het eerste speldje op de revers van de voorzitter, die toch al goed wordt bedacht, want hij krijgt ook het eerste exemplaar van de vernieuwde uitgave van "Praktisch Pelgrimeren". Tijdens de rondvraag komen, naast enkele aankondigingen die achterhaald zijn bij het verschijnen van dit verslag, de volgende zaken aan de orde: persoonlijk lobbyen voor het vervullen van bestuursvacatures is zinvoller dan het plaatsen van een algemene oproep; Lange Nieuwstraat 9A moet vaker open zijn; incasso voor de contributie vindt, volgens voorschrift van de Postbank, voorlopig in tranches plaats. Tenslotte heeft Frans Brons voor het Huis van Sintjacob nog een cadeautje. Hij heeft uit Roncesvalles een tegel met het internatio-

JACOBSSTAF

nale symbool van de camino, de schelp, meegenomen; hij overhandigt die aan Bram van der Wees. Na de sluiting van de vergadering vertelt Siep Zeinstra een en ander over 't Jabikspaad. Deze bijdrage kan heel goed worden gezien als smaakmaker voor de najaarsbijeenkomst die door de regio Friesland wordt georganiseerd en zal plaatsvinden op zaterdag 1 3 november 2004 in Franeker. Voor de pelgrimservaringen melden zich slechts twee leden. Ook nu weer wordt uiting gegeven aan het subtiele samenspel van unieke beleving enerzijds en de grote mate van herkenning anderzijds. Het middagprogramma wordt gevuld door de werkgroepen. Voor de werkgroepen die uit twee ronden bestaan, blijkt er voor de tweede ronde weinig belangstelling te bestaan (uitgezonderd Pelgrimswegen). Leuk is dat bijna veertig leden op deze dag een bezoek brengen aan het Huis van SintJacob, dat op deze dag wat langer open blijft. Theo van Dijk, algemeen secretaris

Verdeling bestuursfuncties Volgens de statuten van het Genootschap wordt alleen de voorzitter in functie gekozen; de overige bestuurstaken worden door het bestuur onderling verdeeld. Deze verdeling heeft plaatsgevonden tijdens de bestuursvergaderingvan 3 april j.l., de eerste bestuursvergadering na de ALV van 27 maart. Functies en taken zijn nu als volgt verdeeld: Tijs Dorenbosch, voorzitter: zangkoor Theo van Dijk, secretaris: internetteam, werkgroep Pelgrimswegen Bas Brouwer, penningmeester: ledenadministratie, ledenservice Ton Aarts, lid: werkgroep Herbergen, orga-

-

2004

nisatie voorjaarsvergadering, bijzondere samenwerkingsprojecten Herman Hodes, lid: Jacobsstaf, organisatie voorjaarsvergadering, bijzondere samenwerkingsprojecten Cees Rooijackers, lid: regiocontactpersonen, bibliotheek, werkgroep Geschiedenis & Cultuur René Heinrichs, kandidaat-bestuurslid: werkgroep Herbergen, werkgroep Spiritualiteit Theo van Dijk, algemeen secretaris

Najaarsvergadering 13 november 2004 De najaarsvergadering zal worden geho~uden op 1 3 november 2004 in Franeker. Franeker is de Friese Jacobsstadbij uitstek. Buiten Santiago was dit de enige plek wasar ook een aflaat kon worden verdiend. Je hoefde dus hiervoor niet naar Santiago. Over het wat en hoe van deze najaarsvergadering verneemt u later nog veel meer. Regio Friesland is druk bezig met de vooirbereidingen en het wordt beslist interessant om naar het noorden te komen. Wij hebben zelfs een speciaal Jacobs-weekendarrangement voor een huisje of kampeerplaats geregeld. Friesland is eigenlijk te mooi om dit niet nader te bekijken. Wij verwachten u van noord tot zuid. De Werkgroep Regio Friesland

PAGINA 81

Regioberichten Regio Midden Nederland Verslag van .de bijeenkomst van regio Midden-Nederland op zaterdag 31 januari j.1. Rien Christenhuis, onze regiocoördinator, kon op deze gure, laatste zaterdag van januari maar liefst 68 gasten (een record voor onze regio) verwelkomen die naar onze vaste ontmoetingsplek, het kerkzaaltje van de R.K. Heilige Kruiskerk te Amersfoort waren getogen. Na een hartelijk welkom werd er een ogenblik stilgestaan bij het heengaan van twee prominente leden en werd er te hunner nagedachtenis een kaars aangestoken. Karin Stolker vroeg, als bevlogen lid van de werkgroep Herbergen, belangstellenden zich te melden als hospitalero/hospitalera in de sinds vorig jaar door ons Cenootschap beheerde Refugio te Roncesvalles, een prachtig initiatief! De aanwezigen in het propvolle zaaltje konden hierna luisteren naar en de dia's bewonderen van Jan Caljé die een boeiende causerie hield over wat hij noemde de "civiele techniek" van de camino en dan met name van de camino Francés. Waar lopen we eigenlijk over en hoe is het tot stand gekomen? Janging dus dieper in op datgene wat de weg de weg maakt, maar dan in weg- en waterbouwkundig opzicht en meer specifiek de bruggen die ons letterlijk en figuurlijk dichter bij Jacobus brengen. Aan de hand van diverse dia's voerde Jan ons van St. jeanPied-de-Port richting Santiago en verhaalde op zeer onderhoudende wijze en met kennis van zaken over de kenmerken en bijzondere details van de diverse bruggen en bruggetjes die wij op weg naar Santiago tegenkomen. Bij veel dia's was het voor

IPACINA 82

velen een feest van herkenning en voor degenen die nog willen gaan een extra stimulans. Duidelijk werd ook dat onder invloed van, zoals Jan het noemde "de terreur van de boompjes- en grind maffia" de weg als zodanig aan verandering onderhevig is, wat de authenticiteit niet ten goede komt, hetgeen het treffendst was op de Meseta waar men duizenden boompjes heeft gepoot die de toekomstige pelgrims van schaduw moeten voorzien, evenals afschuwelijke picknickplaatsen daar waar de pelgrim zich alleen maar een stukje gras en water wenst. Tussen de dia's door las Jan stukjes voor uit zijn dagboek. Na afloop van Jan's zeer gewaardeerde lezing was er zoals gewoonlijk onder leiding van Bea een Café St. Jaquesen onder het genot van een hapje en een drankje konden de aanwezigen herinneringen ophalen, informatie verzamelen, foto's kijken en weer plannen maken voor een volgend tocht.

Regio Oost Nederland Onder leiding van vier duitse Jacobusvrienden liepen we het jacobskerkenpad op zaterdag 10 januari de etappe: BorkenVelen. Tegen 10 uur konden we van start met 25 mensen. Het pad voerde direkt langs de Wasserburg Pröbsting, daarna langs de snelstromende Bocholter Aa. Dit riviertje slingert zich door het weidse akkerland, omzoomd met statig geboomte. Het bracht ons naar de oude dorpskern van Cemen en de Wasserburg Cemen. Deze heeft al heel wat oorlogen meegemaakt en is voorzien van een aantal fraaie voorkastelen. Hij is nu in gebruik als jeugdherberg voor groepen. We zijn in overleg met de beheerders om ook de wandelaars langs

JACOBSSTAF

het Jacobskerkenpadstraks toe te laten. Nu kregen we de gelegenheid om de burcht met rondleiding te bezoeken. Na dit bezoek voerde het pad ons langs de Aa verder richting Velen. In de Forellenhof werd van 'Kaffee mit Kuchen' genoten. Nadien over de Lunsberg en door het bos naar Velen. Moe maar voldaan kwamen we hier bij weer een prachtig kasteel aan. In een van de plaatselijke horecagelegenheden werd de dag afgerond. Op vrijdag 19 maart hield de Regio Oost zijn voorjaarsbijeenkomst in Wierden. Na enkele regiozaken waren het Netty en Karel Klomp, die de vele aanwezigen vertelden over hun voettocht van Rome naar Santiago. Hun pelgrimstocht bracht hen in Assissi en Florence, via Lucca en Nice, over de Via Tolosana naar Lourdes en langs de Ruta del Norte en Ruta Primitivo naar Santiago. Het 'einde der wereld' was het einde van een 3333 km. lange weg. De thematisch ingedeelde dia's gaven een beeld van wat zich anders nauwelijks laat verwoorden. Een schitterende avond.

Jacobskerkenpadwandeling op de feestdag van St. Jacob. Op zondag 25 juli starten we in Hochmoor en lopen door een prachtig natuurgebied met veel zandwegen naar de Jacobskerk van Coesfeld. Onderweg wordt in de natuur het zelf meegebrachte lunchpakket gebruikt. Het trajekt eindigt bij het mooie Benedictijnenklooster Cerleven in de Baumberge. Wil je deelnemen handel dan als volgt: 1. Schrijf brief met naam, adres, postcode en woonplaats, tel.nr. en aantal personen. 2. Stuur dit, met een aan jezelf geadresseerde en gefrankeerde retourenvelop vóór 1 juli (wegens afwezigheid in de daaropvolgende weken) naar: H.J.J. Steins,

-

2004

Sterkerstraat 21, 7481 JV Haaksbergen (T. 053 5740940 of 06 12 12 23 24). 3. Je ontvangt t.z.t. een routebeschrijving naar het startpunt en andere informatie.

Regio Rotterdam Kort verslag bijeenkomst op 31 januari 2004 van de regio Rotterdam. Op een zeer winderige 3lste januari vond de voorjaarsbijeenkomst van de Regio Rotterdam plaats. Waaraan het lag, het slechte weer, de spreker of de populariteit van Jacobusi n onze Regio, we weten het niet maar rornd 85 personen zochten een warm plekje op iin de woonflat van Humanitas. Het progrannma stond in het teken van het fietsen en werd grotendeels gevuld door de fietser Sjaak van Rooyen. Op een eerdere bijeenkomst, een jaar geleden, was Sjaak gesta~rt met deze lezing maar de techniek liet hem en ons toen al te snel in de steek. Op veler verzoek is toen de afspraak gemaakt dle techniek een nieuwe kans te geven. Sjaak is zeer begaan met Jacobus. Voordat hiij begon met zijn presentatie vertelde hij eerst over zijn ervaringen in 2003 als Hospitalero in Roncesvalles. Sjaak spreekt behalve Nederlands geen andere talen en in geuren en kleuren vertelde hij hoe hij met zijn Goudse nuchterheid dit kleine gemis wist te omzeilen. Sjaak is een boeiende verteller die zich verdiept in het onderwerp en hij i s daarnaast en zeer verdienstelijk fotograaf, de dia's waren werkelijk buitengewoon. Na een vrij snelle tocht door Frankrijk arriveerde hij in Spanje en zo'n beetje alle zijwegen en zijsprongen die de Camino Francés onls biedt, heeft Sjaak bezocht, op de gevoeligie plaat vastgelegd en wist hij er anekdotes over te vertellen. Tussen de lachbuien dooir hingen de aanwezigen ademloos aan zijn lippen. Van 2 tot 5 heeft Sjaak ons op diverse golven van emoties naar Santiago geleid hetgeen deze bijeenkomst tot een heel bijl-

P A G I N A 83

JACOBSSTAF

-

2004

zondere maakte. In de pauze werd de inwendige mens nog vertroeteld door een smakelijk tapas buffet. Volgende bijeenkomst van de regio Rotterdam op zaterdag 25 september 2004 in het natuurbezoekerscentrum "klein profijt" te Oud Beijerland. Voorlopige planning: in de ochtend (vanaf 11.O0 uur) een wandeling maken; in de middag uitwisselen pelgrimservaringen en voorlichting aan nieuwe leden (vanaf 12.30 uur). De bijeenkomst staat onder leiding van Joop Kortekaas en Leny Alderliesten (Aart en Mieke zijn dan op pelgrimage).

Regio Friesland Wandelweekend Dit jaar vindt ons wandelweekend plaats op 28 en 29 augustus 2004. We lopen het laatste stuk van het Pater Titus Paad (Bolsward-Dokkum): zaterdag 28 augustus 2004: traject Stiens-Hegebeintum 15 km zondag 29 augustus 2004: traject Hegebeintum-Dokkum 15 km. Dit wandel,weekend eindigt in de Bonifatiuskapel in Dokkum waar op 12 juni 2004 een borstbeeld van Titus Brandsma wordt onthuld. We kunnen overnachten in de Harsta Hoeve in Hegebeintum (bed & breakfast I 20,-). U kunt ook één dag mee gaan of beide dagen zonder te overnachten. Informatie en opgave voor: 7 augustus bij: Olga en JanAanstoot; tel. 051 8-451580 of via e-mail: [email protected] Verzamelpunt zaterdag 28 augustus: Cultureel centrum de Skalm te Stiens om 10.00 uur. De koffie staat daar klaar en er is woldoende gratis parkeerruimte. Naar de voet van de Melkweg. In Friesland, waar de melkweg in juli opkomt uit het Mare Frisicum, wordt bijzondere aandacht geschonken aan het heilig jaar van Sint

P A G I N A 84

Jacobus. Het 'Jabikspaad' spreekt zeer tot de verbeelding van kunstenaars zoals in een aantal exposities duidelijk zal worden. In Sint jabik, 'Sint Jacobiparochie' voluit, wordt een tentoonstelling van kunstenaars, wonend en werkend aan de Waddenkust, rond het thema 'pelgrimage naar Santiago' ingericht. Deze tentoonstelling is van 26 juni tot 29 augustus op vrijdag- en zaterdagmiddagen te bezoeken. In Leeuwarden treft de galerie 'de Roos van Tudor' voorbereidingen voor tentoonstellingen rond de jacobsweg op verschillende locaties in de stad. In de aloude Jacobsstad Franeker, waar in de herfst ons genootschap haar najaarsvergadering zal houden wordt de Grote Kerk omgetoverd tot een totaalkunstwerk door de in Middelburg woonachtige schilderes Toos van Holstein. info: www.toosvanholstein.com . Deze tentoonstelling is te zien van 9 mei - 18 september 2004. jacobsdag 2004 Groot Pardon in Franeker Rond 1470 was Franeker op 25 juli het middelpunt van een Groot Pardon. De Friezen voelden niet voor een maandenlange pelgrimage naar Spanje en waren zo gelukkig van de Paus gedaan te krijgen dat zij gedurende 14 dagen na Sint jacob in Franeker de aflaat van Santiago mochten verlenen. Dit recht is 'eeuwig durende' Is Spanje u te ver of te druk, kom naar Franeker op 25 juli. We vertrekken, na een korte startviering om 11.30, uit Sint Jacobiparochie.Langs it Jabikspaadwandelen we de 15 kilometer naar Franeker waar we in en rond de Grote Kerk gastvrij ontvangen zullen worden. Om 16.30 zingen we de Jacobusvesper.U kunt 's morgens om 10.20/11.20 vanuit Leeuwarden de bus nemen naar Sint Jacobiparochieen 's avonds vanuit Franeker met trein of bus naar Leeuwarden terugreizen. De verdere

JACOBSSTAF

-

2004

Dank zij hulp van medepelgrims had hij genoten van de tocht. Dit jaar wil hij verder gaan naar St. Jean-Pied-de-Port. "Een mooie reis brengt rijkdommen" was zijn ervaring. Jan Heijnen uit Krommenie liep Noord-Holland benoorden 't Ij met zijn vrouw vanuit Royan naar Santiago Op de regiobijeenkomst -1 38 deelnemers met een bagagewagentje. Dat leverde op zaterdag 6 maart j.1. in 't Trefpunt te Alkmaar maakte jan Louter, onze regioconmet wat hulp van medepelgrims - niet zoveel problemen op. Maar de etappe Irun tactpersoon, de plannen bekend om ter gelegenheid van het Heilig-Jacobus-Jaar - Vittoria was niet makkelijk vanwege een fiets-/wandeltocht te organiseren met gebrek aan slaapplaatsen. Kick Ruijter ve8rliet met zijn zwager Albert Oud te voet en als einddoel de St. Jacobuskerk in Akeronder klokgelui het JacobusdorpAkerslooit. sloot, waar de dag besloten wordt met een Ze liepen 2700 km in 107 dagen en keeirviering, waarin het pelgrimeren centraal staat. Helaas kunnen wij daar dan niet den onder klokgelui weer terug. "Heb velrtrouwen dat het altijd goed kom", ha~d meer ontvangen worden door de enthousipastor Margot hun gezegd. En zo hebben aste en inspirerende pastor Margot Strack van Schijndel, die ons al eens eerder, nl. op ze het ook ervaren. De goede contacteln met mensen onderweg maakten he'n 8 maart 2003, in haar kerk ontving. Zij gelukkig. Wordt vervolgd in Jacobsstaf 63, overleed op 29 januari j.1. Zij werd in stilte september 2004. herdacht.Het wel en wee van pelgrims vormde weer een boeiend onderdeel van Regio Limburg de bijeenkomst. Kees van Egmond uit Het was een van de eerste echte lenteGroet vertrok met JacquesMol uit Wijk aan dagen waarop we weer eens bij elkaar kwaZee op de fiets naar Santiago. Het thema men in het inmiddels gerenommeerde van hun tocht was: "Op zoek naar engekatoenen dorp te Roermond. Velen van ons len". Uit het verhaal van Kees bleek dat veel moeten al de wandelkriebels gehad hebmensen onderweg een engel voor je zijn. ben want men was al vroeg onderweg. Helaas moest zijn fietsmaat na 900 km. in Wellicht is het verstandig en zinvol Café St. Chartres afhaken. Zijn belangrijkste engel Jacquesaan het begin te programeren?De ontviel hem daardoor. Marian van bijeenkomst werd geopend met een korte Leeuwen uit Uitgeest wilde het laatste deel van de pelgrimsroute, het traject St. Jean aandacht en overweging ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de terreur in Pied de Port - Santiago, alleen lopen, in haar eigen tempo, met haar eigen tred en Madrid. Het is zo wereldvreemd voor onls reislustig en ondernemend pelgrimsvolk tie met aandacht voor de vogels. Zij had zich verbaasd over de haast waarmee pelgrims worden geconfronteerd met terreur em op weg zijn. Zij liet zich niet opjagen, nam overval. Kwam dat niet alleen voor in de middeleeuwen?Nee dus. Laten we Jacobus op tijd rust, genoot van het buiten slapen dus maar om bescherming vragen voor al en de prachtige sterrenhemel. Haar advies was: ga niet hollen, doe het rustig, wees degenen die nu voortaan onderweg gaan. De voormiddag werd grotendeels gewijd geduldig, geniet ervan. Bert Glorie, een aan deze weg welke beschreven wordt in blinde man, wandelde in groepsverband de nieuwe ramen van de Jacobuskapel a a n (Culturareizen) de étappe Le Puy - Cahors. ontvouwing en inkleuring van deze plannen kunt u deze zomer volgen op onze Website: www.Jabikspaad.nl

PAGINA 8 5

JACOBSSTAF

-

2004

de kathedraal te Roermond. De kunstenaar L. Reihs hield de voordracht waarin hij het proces van idee tot ontwerp tot uitdrukking bracht, waarna Mevrouw Flos van het gelijknamige atelier te Tegelen het gehele procedee van gebrandschilderde ramen uitvoerig aan ons uitlegde. De geanimeerde vragen verschaften nog meer duidelijkheid. Waarachtig zeer interessant en we zullen zeker met meer deskundigheid onze pelgrimsreizen voortzetten. Voor de middag werden de kunstwerken in glas door de kunstenaresse Petra Verhees ter sponsoring van voornoemde ramen voorgesteld en tentoongesteld. Er bleek veel interesse voor te zijn, vooral voor de schaal waarop de pelgrim zijn of haar voetafdruk danwel bandenspoor kan laten verieeuwigen. Hub Dritty lichtte vervolgens het stempel van de nieuwe refugio St. Cerlach toe. IDe lunch van Jet was zoals gebruikelijk weer uitstekend en de mensen niet van tafel te slaan. Daar moet toch eens wat aan gedaan worden. Suggesties van harte welkom. André Brouwer hielt zijn lezing over de Route de la Plata van Sevilla naar Santiago en een toelichting over zijn boek - Op de route de la Plata ben je iemand.en voorzien van dia's. De lezing was vol humor en anecdote's en vaak met practische wenken. De recensie kan dan alleen maar buitengewoon positief zijn en we hopen dat André bereid zal zijn nog eens bij ons te gast te zijn. Zijn boekje vond dan ook gretig aftrek. Geen wonder, we hebben zeer genoten. Het laatste uur zoals gewoonlijk besteed aan werkbespreking van de wandelaars en fietsers in amicale sfeer. Levert altijd weer veel wetenswaardigheden op. De volgende vergadering i s op zaterdag 16 oktober wederom in Roermond met het thema relieken in het algemeen en tot

P A G I N A 86

Jacobus in het bijzonder door de heer R. Duckers, docent aan de universiteit Nijmegen. Bij belangstelling wordt aldaar een bezoek aan de schatkamers van de St. Servaas te Maastricht georganiseerd. In de namiddag wordt het accent gelegd op de fysieke opbouw en blessure preventie behandeling van wandelaar en fietser. Tevens aandacht voor het reilen en zeilen van de beide refugio's in Limburg. Voor U allen onderweg: een veilige en voorspoedige reis en behouden thuiskomst. Ultreia.

Regio Breda Tilburg 0,o wat is onze regio toch actief, werkelijk fantastisch. In januari zijn wij gestart met een - ESTAFETTE - PELGRIMAGE - met de gehele regio in 10 etappes resp. maanden naar Santiago de Compostela. Op 9 januari startten wij met 40 personen naar Antwerpen. De tocht werd ingezegend met een dienst in de St. Jacobskapel te Calder, wat een zeer grote indruk op allen maakte. Weggezonden met een groet - schelp en een steen vertrokken we die eerste dag naar Hoogstraten gevolgd door de tweede dag naar Zoersel waar we samen een leuke avond in de jeugdherberg hadden. En de zondag liepen we, helaas met veel regen, naar Antwerpen. Een tweede weekend bracht ons naar Brussel. Dit weekend werd opgeluisterd door een stadsrondleiding te Lier volgens onze zuiderbuur Jan Verhaeverbeke, waarna wij gezamenlijk met Jan naar Mechelen liepen en Zaterdag naar Brussel, zodat wij 's zondags volop de tijd hadden de St. Jacobskerk te bewonderen en om een Hl. mis bij te wonen. In februari op de 2e etappe van Brussel naar Reims waren 3 wandelaars en een

+

JACOBSSTAF

fietsster onderweg via Namen - Dinant Charlesville -Meziere tot aan de prachtige kathedraal in Reims alwaar Jacobusaan de buitenmuur prijkt. De kathedraal was wegens renovatie gesloten. De Jacobskerk echter is doorgaans de gehele dag en alle dagen van de week geopend, dat wordt in deze tijd ook zeldzamer. Zaterdag 13 Maart zijn er voor de 3e etappe weer 5 wandelaars vertrokken van Reims naar Vezelay. Onze route voor april loopt van Vezelay naar Augy-sur-Aubois en omdat daar onze refugio gelegen is waar wij deze sponsor estafette tocht voor lopen, i s het plan om weer met een grote groep tijdens het koninginnedagweekend dit te gaan verwezenlijken. In mei ligt dan de route Augy naar Ie Puy voor ons en in juni van Le Puy naar Moissac. Wie meer wil weten over deze grandioze onderneming, neme contact op met de Regiocontactpersoon van Breda - Tilburg. Het verdere verloop leest U weer in de volgende Jacobsstaf.

Regio Den Bosch Op zondag 21 maart vond de regiomiddag plaats. Er waren ruim 100 leden op af gekomen en zij kregen tijdens het eerste gedeelte het verhaal van fietspelgrim Jan Koster te horen. Jan verhaalde gedurende een uur hoe hij samen met zijn vrouw Emmy tot een pelgrimage was gekomen. Daarna werd de groep in tweeën gesplitst: Thomas Sanders nam de fietspelgrims voor zijn rekening en gaf hen via een gedegen voorlichting de nodige "fietsnbagage mee om goed op weg te gaan naar Santiago. Nelly en Rony de Jong ontfermden zich over de "lopers". Via een kringgesprek kwamen de nodige vragen los, die allemaal beantwoord werden. De middag werd afgesloten met een Café Saint-Jacques, waar mevrouw Van der Meijs speciaal voor alle aanwezigen een heerlijke hartige taart

-

2004

had gebakken. Alle leden gingen aan het eind van de middag met een voldaan gevoel naar huis. De Najaarsbijeenkomst staat gepland op zondagmiddag 24 oktober 2004. Jan Galjé, Regiocontactpersoon van Den Haag, is dan als gastspreker aainwezig. Hij zal ons zijn verhaal doen over de bruggen op de Camino. De koster van de Sint-Jacobskerkaan de Hinthamerstraat te Den Bosch deelt aan alle pelgrims mede dat vanaf 14 april t/'m Monumentendag in september ellke woensdagmiddag van 13.30 - 16.30 uur het stempel van de Jacobskerkverkrijgbaiar is.

Regio Groningen-Drenthe Regio bijeenkomst Groningen Drenthe vrijdag 19 maart 2004. De uit de ca. 9e eeuiw daterende Martinikerk in hartje Stad, stond centraal tijdens de eerste huiskamerbijeeinkomst van onze regio in dit Heilig Jaar. Tegen acht uur was een ieder, die zich aangemeld had, aanwezig in het souterraiin van het huis van de familie Bader waariin Refugio El Sotano Amistoso is gevestigd. Na een korte inleiding en enige mededelingen kon kunsthistoricus, publicist en reisleider, onze stadgenoot Egbert van der Werff worden aangekondigd. Hij zou voor ons een lezing, met vertoon van dia's, houden over de kerk die onder het (patrocinium) patronaat heeft gestaan van de Heilige Martinus van Tours tot aan de Reductie vain Groningen in 1594. In juni 2003 publiceerde Egbert van der Werff een boek over de Martinikerk dat, volgens insiders, nog lan~g een standaardboek zal blijven. Met zijn voordrachtservaring werd een boeiend veirslag gedaan over de bouw van deze van oorsprong tufstenen zaalkerk uit de 10ie eeuw, voorafgegaan door een uit 800 daterende houten kerk. Daarna werd het eeln romano-gotische kruisbasiliek omstreeks

PAGINA 87

JACOBSSTAF

-

2004

1245. Restauratie op restauratie volgden tot en met 1975. Dit alles werd ons getoond en verteld aan de hand van dia's. Mede door het kennismakingsrondje aan het begin van de avond werden er in de pauze onderlinge contacten gelegd en ervaringen uitgewisseld. Vermeldenswaard is nog dat de familie van Klinken en Riet Stiekema elkaar vanavond, na enige jaren geleden op de Spaanse camino, hier weer ontmoeten. Na de pauze gingen wij aan de hand van de dia's de Martinikerk binnen.Het interieur werd bekeken met de daarbij behorende geschiedenis. De unieke muurschilderingen, maar ook de gewelven, structuren, rankmotieven, klankpotten, sluitringen, gewelfribben etc. De alttentiewaarde bleef boeiend. Af en toe was er bijna een humoristische benadering, wel met het nodige respect en eerbied, over het doen en laten van de beminde glelovigen en de clerus destijds. Ook ter sprake kwamen de relieken die in deze kerk aanwezig zijn geweest, onder andere een armreliek van Johannes de Doper, waar vleel pelgrims op afkwamen. Overnachtingen vonden o.a. plaats in het Sint Geertrudis Gasthuis bij de Groningers beter bekend als de Pepergasthuiskerk. Hier vinden vanaf 1990 elke zondagmorgen oecumenische vieringen plaats. Als u mocht denken dat sponsoring iets van deze tijd is, dan vergist u zich. Ook in de middeleeuwen was deze vorm van financiële ondersteuning al aanwezig. Diverse gilden en biroederschappen hadden in deze kerk een eiigen altaar - soms gezamenlijk-. Onderhoud daarvan geschiedde door deze gilden. Evenals de priesters door wie de heilige missen werden opgedragen en daarvoor een stipendium ontvingen. Op een der gewelfschilderingen in het schip (uit de tweede helft van de 13e eeuw) staat de Heilige Martinus met bedelaar

P A G I N A 88

(Christus) afgebeeld. Het is jammer dat destijds alle muurschilderingen zijn "gezuiverd"(1594). Gelukkig zijn er weer vele tevoorschijn gebracht bij het verwijderen van centimeters dikke kalklagen. Onder aanbieding van een CD-bon, bloemen en een fles Saint-Jacques-wijn(!) werd Egbert van der Werff bedankt voorzijn uitermate boeiende lezing. Ook de familie Bader werd niet overgeslagen met deze attenties. Aan Arie v.d.Berg werd een Jacobsschelp overhandigd die hij op zijn rugzak zal spelden wanneer hij, na de viering in de dorpskerk van Eelde 's middags op 2e Paasdag, gaat vertrekken naar Santiago de Compostela. Wij wensen hem alle goeds toe en veel devotie. Traditiegetrouw werd in de huiskamer deze avond afgesloten met het café Jacques waar de heerlijke hapjes en drankjes ons door Fred en Marga Bader werden aangeboden. Het was goed om elkaar weer te ontmoeten waarbij de uitnodigende spreuk op onze convocatie voor deze avond van Herman Hesse "de ware weg is de eigen weg" niet uit het oog werd verloren.

Regio Den Haag Op 21 februari waren ruim 30 regioleden naar de Elandstraatkerk getogen. Vanaf 09.30 uur is de ontvangst met koffie en oude muziek in deze inmiddels zeer vertrouwde en letterlijk en figuurlijk warme omgeving. Om 10.00 uur opent Cees Rooijackers de bijeenkomst en vertelt wat over de algemene ontwikkelingen in het Genootschap, de opening van het Huis van Sint-Jacoben wat de diverse werkgroepen nastreven. Voor wat betreft de regio Den Haag geeft hij aan dat deze bijeenkomst een soort inhaalmanoeuvre is, maar er voortaan in mei en oktober structureel regiobijeenkomsten zullen zijn. Omdat we

maar een uur hebben is het zaak na zo'n 20 minuten over te gaan naar de "geschiedenissen, pelgrimservaringen, vragen en informatie" zoals de agenda aangeeft. Deze ronde gaat vanzelf en wordt gevuld door de kronieken van Annie van der Zalm, die onderweg naar Santiago ontzettend veel leuke dingen in nog meer regen heeft meegemaakt. George Mulders loopt in 2003 van Reims naar Roncesvalles en ontdekt de grote verschillen tussen de GR'S en de route naar Sint-Jacob. De laatste lijkt hoe langer hoe meer misbruikt te worden door lieden die er een goedkope vakantie mee willen realiseren. George heeft zijn eigen wegen ontdekt en loopt er met ook een tent bij zich. Het feit dat het toch wel een wat elitaire gebeurtenis is blijft eigenlijk altijd onderbelicht. Johan Dijkstra gaat in 2001 op de fiets samen met zijn vrouw, wat hij zeer gevaarlijk vindt, zo op de vluchtstroken in Spanje. In 2002 loopt hij alleen vanaf St. jean-Pied-de-Port waar de nadruk ligt op de camino Francés. Over de Ruta de la Plata, een eindelijk zeer stille weg, leest hij voor uit zijn reisverslag, die hij beloopt met een "loopmaat". Hij legt ons de origine uit van de merken Lowa en Hanwag; dat komt van respectievelijk Lorenz Wagner en Hans Wagner, die eerst samen schoenen maakten, maar na een ruzie uiteen gingen, maar wel het schoenen maken voortzetten. Els de Graaff en Etta Steenbeek vertrekken eind 2003 vanaf Roosendaal over de GR-12 en diverse afsnijdingen en passeren Parijs langs westelijke kant. Zo lopen ze zoveel mogelijk over GR'S en soms over D-wegen met maar weinig hotels en arriveren uiteindelijk in Chartres. Zo'n negentig kilometer verderop zijn ze echter de uitputting nabij en besluiten naar huis terug te keren. Echter, enkele maanden later keren ze terug met de auto en lopen verder tot Bordeaux. Dit

jaar gaan ze verder. Over het materiaal is de conclusie dat het met stokken lekker lopen is, maar raadzaam is geheel ingelopen schoenen te gebruiken en je over het geheel goed voor te bereiden. De een na de laatste verteller is een fietser, die niets over Jacobus wist, maar tijdens een fietsvakantie in Frankrijk alles over deze pelgrimstocht te weten komt. Hij heeft geen last van de wind van vrachtwagens, zoals de eerdere vertellende fietser en reserveert voor de gehele weg alle hotels. De twe!e Zoetermeerders Carel Verhagen en Jas Zijlmans hebben bijna geen tijd meer voor hun verhaal. Ze doen hun relaas over dle pelgrimage in twee delen in 2002 en 2003. Veel positieve ervaringen. Over Santiaglo zelf zijn ze zeer te spreken na een verblijf van vijfeneenhalve dag. Enkelen zijn nocg niet geweest, maar steken veel informatie op van deze praatronde. Dan is het tijcd voor de film van Leo Baeten uit Sittard, dite deze ook al eens vertoond heeft tijdens dle bijeenkomst van de regio's Limburg en Den Bosch in 2003. De film geeft een intens beeld van de tocht en vertelt over zijn situatie: werk, relatie, kinderen, kortom zijn leven. Zijn innerlijke reis komt aan bod, waarin de relatie van hem en zijn vrouw wordt geëvalueerd, hoe deze in de loop der tijd door de diverse omstandigheden is geëvolueerd. Hij loopt het eerste gedeelte alleen, het tweede lopen ze samen en komen daardoor steeds dichter bij elkaarr. Buiten deze thematiek is ook de gehanteerde techniek de moeite waard, gemonteerd met trucs, fades in en uit en muziek van Vangelis, Fraternité en dingen van hemzelf. Na de lunch beklimmen we samen met een gids van het Haagse Gilde de Grote of Sint-Jacobskerken kijken we uit over Den Haag. In de kerk zelf is nog een rondleiding door dezelfde gids, die niet alleen vele onbekende historische feiten

P A G I N A 89

JACOBSSTAF

I

-

2004

over het gebouw weet te melden, maar dat ook nog op zeer innemende en humorvolIe wijze doet. Velen lopen nog mee terug naar de Elandkerk om ter afsluiting in café Saint-jacques nog gezellig wat te drinken.

Regio Zeeland Olp zondag 25 juli wordt in de Sint Jacobskerk in Vlissingen de naamdag van Sint Jacob gevierd. Inmiddels is deze viering een traditie aan het worden. Er is een gevarieerd programma, met o.a. muziek, een expositie van iconen, het verhaal van

een pelgrim die over zijn tocht en pelgrimeren in algemene zin vertelt, een videopresentatie over de Via de la Plata. Verder is er een pelgrimstafel met informatie over de tocht. Het wordt een interessante middag voor ervaren en toekomstige pelgrims en voor iedereen die geÏnteresseerd is. leder is welkom op zondag 25 juli, vanaf 14.30 U U r.

II L A N D S C H A P I1 r e i s b o e k w i n k e l

Specialist in reisgidsen en landkaarten Wandelgidsen van o.a.

Nivon, KNNV; Stap voor stap, Op lemen voeten, Rother, Kompasq FFRP, Lannoo, Grote routepaden, Cicerone. Wandelkaarten van o.a. Diverse West-Europese topografische diensten, kompass, Tabacco, AQenverein, Multigraphic, IGC, Alpina.

Bestel- en verzendservice Kleine Berg 3 5611 JS Eindhoven T 040 256 96 53 [email protected]

PAGINA 90 l

-

-

--

F 040 256 96 54

WWW. landschapreisboekwinkel.nl

JACOBSSTAF

-

2004

Ledenservice jaarverslag van Ledenservice en Informatiecentrum. Onlangs belde er een secretaresse van een bedrijf die een werknemer bij zijn afscheid iets moois mee wil geven. De man is een fervent wandelaar, en het bedrijf wilde hem 'de camino cadeau doen'. De secretaresse vroeg wat dat kostte, inderdaad: voor twee personen. Geld was geen probleem. Maar, vroeg zij, het kost mij erg veel tijd om al die overnachtingen te boeken. Kunt u dat niet voor ons doen? Bij het Informatiecentrum van het Genootschap, gevestigd in het inmiddels 'Huis van Sint-Jacob'gedoopte verenigingskantoor, komen steeds meer vragen binnen, per e-mail, mondeling en telefonisch. Veel praktische vragen, soms vragen naar de bekende weg, en soms onmogelijke vragen, zoals de bovenstaande. De Ledenservice, vaste en wekelijkse gebruiker van het Huis van Sint Jacob, probeert al die vragenstellers naar tevredenheid van een antwoord te voorzien. Er komen veel bezoekers naar de Lange Nieuwstraat. Om de andere zaterdag is het centrum open, en doorgaans komen er tien tot twintig bezoekers. Ook elke maandag, als de administratieve dingen gedaan worden, staat de deur open, met vijf tot tien bezoekers als gevolg. Wekelijks verwerkt de club vijftig e-mails en vijftig brieven. Dagelijks komen er vijf tot tien telefoontjes. Vanaf de openstelling voor bezoekers in het najaar van 2003 zijn zeker 300 mensen langsgekomen voor informatie. Blijkbaar voorziet het Huis in een behoefte. Vanaf het najaar zal de openstelling uitgebreid moeten worden. Daartoe

kunnen we uit de regio Utrecht nog wel enkele vrijwilligers gebruiken, die enkele uren per week beschikbaar zijn voor het geven van informatie, en het helpen bij de verwerking van bestellingen en aanvragen. Bij het Informatiecentrum wordt ook het register van Compostelahouders bijgehouden, waarover elders in dit nummer meer. Ook verzorgen wij de redactie en publicatie van enkele Genootschapsuitgaven, zoals de op de jaarvergadering gepresenteerde tweede druk van Praktisch Pelgrimeren. Deze uitgave is te bestellen met het bestelformulier, ledenprijs £ 7,--, en ook in de boekhandel verkrijgbaar, prijs 8 9 / 7 5 Onlangs verscheen ook de brochure Wegen naar Santiago, een overzicht van alle andere camino's in Spanje, met vermelding van gidsen, relevante websites en refugio's. Voor £ 3,-- te bestellen. In het najaar is de bibliotheek overgebracht van Maastricht naar het Huis van SintJacob. We zijn gestaag bezig de boeken opnieuw en meer gedetailleerd te catalogiseren en de bibliotheek daarmee meer toegankelijk te maken. Er wordt niet uitgeleend, maar bezoekers kunnen wel rustig de tijd nemen om boeken en tijdschriften door te nemen. In de loop van dit jaar zal de collectie uitgebreid worden, waarbij in eerste instantie de nadruk ligt op reisgidsen. Dan is er tenslotte nog het winkeltje, met onder meer nieuwe stickers, het speld-. je, het vaantje, de kaarten, de badge, het bekende gidsje 'Onderdak', een kalender,, en de Jacobsspeld voor Compostelahouders. De diversiteit aan activiteiten houdt de club, thans bestaande uit tien enthousiaste vrijwilligers, behoorlijk bezig. De grote ern

P A G I N A 91

drukke activiteit op maandagmiddag kan op argeloze bezoekers verrassend overkomen, getuige de uitspraak van een van h~en:'Het lijkt hier wel een bedrijf!' Maar gelukkig herkennen wijzelf doorgaans vooral de sfeer van de camino: openhartig, behulpzaam en doelgericht. Alleen overn,achtingen regelen wij niet.

De Compostela en de jacobsspeld Leden van het Genootschap die de tocht naar Santiago hebben voltooid, weten dat zij bij aankomst op vertoon van hun afgestempelde pelgrimspaspoort het pelgrimsd~iploma,de 'Compostela', kunnen ontvangen. Wie een kopie van deze Compostela stuurt aan het Genootschap wordt sinds jaar en dag vermeld in het jaarlijkse overzicht van Compostelahouders dat de Jacobsstaf publiceert. De Compostela's worden ingebonden en opgenomen in de Biibliotheek van het Genootschap. Piet Beisterveld heeft monnikenwerk verricht door alle bekende namen en data vast te leggen in een register van Compostelahouders. Deze databank is nu overgedragen aan het Huis van Sint-Jacob, waar hij voortdurend uitgebreid zal worden. Leden die dit niet eerder hebben gedaan, worden hiierbij opgeroepen een kopie van hun Compostela in te zenden met als mogelijk is vermelding van de volgende gegevens: Nlaam, woonplaats, lidnummer, vertrekdatum, startplaats, aankomstdatum in Santiago, afgelegde hoofdroute (Tours, Vezelay, Le Puy, Arles, Camino Francés, Fietsroute of anders), loper of fietser, aantal dagen onderweg, aantal reisperioden. Al deze gegevens worden in het register opgenomen. Het ligt in de bedoeling tezijnertijd hiervan een overzicht in brochurevorm te maken. Pelgrims die in de Middeleeuwen in Santiago waren geweest, liepen terug met de Jacobsschelp op hun

P A G I N A 92

kleding. Dat is tegenwoordig enigszins bezwaarlijk. Maar voor inzenders van de Compostela heeft het Genootschap de gouden Jacobsspeldlaten maken. Dit is een reversspeldje in de vorm van een fraaie, vergulde, Jacobsschelp, voorzien van een knijpertje. Deze unieke Jacobsspeld kost £ 6,-- (inclusief verzendkosten) en wordt uitsluitend verstrekt aan leden die in Santiago aangekomen zijn en een kopie van hun Compostela ingezonden hebben. Men kan de Jacobsspelduitsluitend bestellen met het formul'ier dat tegenwoordig meegeleverd wordt bij het verstrekken van de pelgrimspas. Ook is het formulier op te vragen bij het Informatiecentrum ([email protected]). De adresdrager van dit nummer van de Jacobsstaf draagt aan de achterzijde het volledige formulier waarmee men de Compostela kan inzenden. Bram van der Wees Informatiecentrum Santiago

Pied a terre kaarten en gidsen voor actieve vakanties

Singel 393 101 2 WN Amsterdam te1 (020) 6274455 fax (020) 620 89 96 E-mail [email protected] Gelegen in het centrum, achter het Spui. Tramlijnen 1 , 2 of 5 . Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uur za 10.00 - 17.00 uur koopavond: donderdags van april dm augustus 18.00 - 21.00 uur

Postorderservice

JACOBSSTAF

-

2004

Werkgroepen Spiritualiteit Verslag van het weekend Stoutenburg op 7 en 8 februari 2004. Op een regenachtige zaterdagmorgen kwamen 27 leden van het Genootschap bijeen in het gebouw van het Franciscaans Milieuproject in Stoutenburg. Na een eerste kennismaking en een kop warme koffie werden de kamers ingedeeld en kon het bed worden opgemaakt met behulp van de zelf meegebrachte lakenzak. Ondanks de regen had een klein groepje stoere mannen en vrouwen de wandeling van ruim 5 kwartier vanaf het station Amersfoort in een vlot tempo te voet afgelegd. Even wat droge kleren aan en een warm drankje en ook zij waren klaar om met het programma te beginnen. In de kennismakingsronde bleek al gauw, dat de meeste deelnemers al flink wat pelgrims kilometers in de benen hadden. Maar er waren ook nieuwkomers, die pas dit jaar zullen gaan lopen of fietsen naar Santiago de Compostela. Zij kregen van Hajo Kramer allemaal een persoonlijke pelgrimsstok aangeboden. Na een korte inleiding van de voorzitter over de betekenis van Spiritualiteit en de verschillende interpretaties daarvan ontstond een boeiende dialoog. Veel deelnemers vertelden hoe zij al lopende vanzelf gingen nadenken over de betekenis en de waarde van het bestaan. Meer nog dan het fietsen geven de langzame en eindeloos herhaalde voetstappen het ritme aan waarin zulke gedachten bij je binnenkomen. Omdat de begrippen tijd en haast al lopende verdwijnen, komen wij zo dichter bij onszelf en maken wij op een diep niveau kennis met onze ziel, die tijdloos is. Als vanzelf gaat men dan nadenken

over waar men staat in het leven en een leven na de dood. Is het leven niet een voortdurende zoektocht naar de zin ervan? En is een pelgrimstocht niet een ervaring van deze zoektocht in de werkelijkheid, compleet met alle narigheid zoals blaren, blessures, slecht weer en vermoeidheid? Maar wat is de bevrediging groot als je de tocht hebt volbracht en je levenswijsheid is verdiept. In een drietal sessies leidde Ricky Rieter ons vervolgens langs de drie etappes van haar boek: "Pelgrimeren is lopend stilstaan". Wij stonden met haar stil bij gedichten en gedachten, die zij onderweg had beleefd. Zij vertoonde daarbij mooie en poëtische dia's. Wij konden daarover napraten en eigen associaties en herinneringen met elkaar delen. Tussen de buien door klaarde het weer voldoende op voor een meditatieve wandeling in het bos en een bezoek aan het indiaanse medicijnwiel. De zondagmorgen werd begonnen met een meditatieve ochtendwijding en afgesloten met een bijeenkomst in een grote kring in de bezinningsruimte. Er was ook ruim gelegenheid om met elkaar na te praten over wat men had gehoord en zelf op de camino had ervaren. De afsluitende wandeling door de natuur in de omgeving viel helaas letterlijk in het water. Toch vertrokken de echte lopers in hun poncho's te voet voor de wandeling terug naar het station in Amersfoort. Geestelijk verkwikt en opnieuw opgeladen gingen de deelnemers weer naar huis. Zonder uitzondering zeer tevreden. 72% van de deelnemers beoordeelden het weekend als 'goed' of 'zeer goed'. En vrijwel allen willen volgend jaar opnieuw deelnemen.

PAGINA 93

JACOBSSTAF

-

2004

Als je er niet bij was en je bent door dit verslag nieuwsgierig geworden, meld je dan volgend jaar snel aan, want ook dit jaar hebben we een aantal leden moeten teleurstellen. Hans van Berkel

Herbergen Opening van twee Limburgse refugio's Het weekend van 27 en 28 maart 2004 was voor de Regio Limburg van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob van een bijzondere betekenis. Op een van de vele wegen, die naar Santiago de Compostela leiden, werden de eerste refugio's in Nederland officieel geopend. Op zateravond viel de eer van eerste te zijn toe aan Houthem-St.Gerlach (Gemeente Valkenburg a/d Geul). Op zondagmorgen volgde als tweede Roermond, dat al sinds de Middeleeuwen een belangrijke pleisterplaats i s op een van de routes naar het graf van de Apostel Jacobus. In Houthem-St. Gerlach trok na de plechtige eucharistieviering een grote stoet, waaronder de Broederschap van Jacobus de Meerdere te Roermond, naar de voormalige sacristie van de St. Gerlachuskerk. Een zeer enthousiaste wergroep o.l.v. oud-politiechef H. Mostert had met veel vlijt en inventiviteit deze niet meer gebruikte ruimte omgetoverd tot een ruimte, die in alle opzichten voldoet aan de eisen van de moderne pelgrim. Na diverse toespraken van o.a. pastoor Keulers, de heer Mostert als voorzitter van de werkgroep, de proost van de Roermondse Broederschap, de heer Kentgens, de heer Dritty met een zeer heldere explicatie van het nieuwe pelgrimsstempel was het woord aan de heer Camiel Oostwegel, directeur van het sjieke en gerenommeerde Hotel-Restaurant Chateau S t Gerlach. Als naaste buur deed hij de toezegging, dat iedere pelgrim die in de refu-

PAGINA 9 4

gio met officiële pelgrimspas overnacht een maaltijd tegen Euro 2/50 (incl. glas wijn) bij de koks in de keuken mag genieten (tussen 17.00 en 17.30 uur).Na de inzegening was er nog een zeer geanimeerd samenzijn in een van de ontvangstruimten van Chateau St.Gerlach. Op zondagmorgen vond in de bisschopsstad Roermond de opening van refugio nummer twee plaats, voorafgegaan door wel een zeer plechtige Eucharistieviering in een overvolle Christoffel-Kathedraal. Alles was feestelijk: de voorjaarszon scheen door de prachtige en kleurrijke glas-in-lood ramen, hulpbisschop Mgr. Dr. E. de Jong ging samen met de prior van de jacobusbroederschap voor in een zeer sfeervolle viering met een voor de meer dan 100 aanwezige pelgrims uit het hele land toepasselijke preek, het Koninklijk Roermonds Mannenkoor verzorgde op statige wijze de meerstemmige gezangen en de Broederschap van de heilige Jacobusde Meerdere te Roermond gaf in hun prachtige mantels cachet aan het hele gebeuren. Op het einde van de viering werden de pelgrims een voor een naar voren geroepen voor de plechtige pelgrimszegen door de bisschop. Na het gezamenlijk uitspreken van het Jacobusgebed in de Jacobuskapel trokken de Jacobusbroeders, de celebranten en alle pelgrims in processie naar de nieuw te openen Refugio. De bisschop hield nog een korte toespraak en zegende op de trappen voor de toegangsdeur de refugio in. Het weer werkte mee, al hadden de broeders uit voorzorg voor de toegangsdeur een grote tent opgebouwd. Na de plechtige inzegening was er voor ieder gelegenheid de nieuwe refugio te bezichtigen en daarna buiten volop te genieten van een groot aantal Limburgse vlaaien met koffie.

JACOBSSTAF -

Ook in Roermond heeft een enthousiaste werkgroep onder leiding van Tijs Dorenbosch voor een puik onderkomen gezorgd voor de vele pelgrims die in de

2004

toekomst Roermond als pleisterplaats naar Santiago de Compostela zullen aandoen. Limburg is op de kaart gezet. Wie volgt ?

Agenda Regio Friesland: wandeling over Friese Kerkepaden en langs Friese Meren Regio UtrechtIRivierenland: wandeling van Schoonhoven via Cabauw n~aar Lopik, 10.30 uur, Stadsherberg, Opweg 2a, 2871 NA Schoonhoven 15-16 mei Regio Arnhem-Nijmegen: nachtelijke bedevaart naar Kevelaer Regio Den haag: Regiodag 22 mei: Regio Groningen-Drenthe: klei-camino naar Warfhuizen 5 juni Regio Arnhem-Nijmegen: wandeling en bezichtiging kasteel Anholt 5 juni Nachtpelgrimage vanuit de Sint Jacobuskerk te Uithuizen naar de Siint 25 juli Geertruduskapel (Pepergasthuiskerk) alwaar om 10.30 uur een Oecumenische viering t.g.v het Heilig Jaar en het 12,5-jarig bestaan van de regio Groningen-Drenthe. Regio Oost Nederland: Hochmoor: wandeling naar Jacobskerk Coesfeld 25 juli Regio Arnhem-Nijmegen: dienst in de Jacobskapelte Nijmegen 25 juli Regio Noord-Holland benoorden 't I]: fiets- en wandeltocht naar de 25 juli Jacobuskerkvan Akersloot, waar de dag besloten wordt met een viering waarin het pelgrimeren centraal staat. Aanmelding bij de regiocontactpersoon, waarna nadere informatie wordt toegezonden 25 juli Regio Midden Nederland: Jacobusviering 25 juli Regio Limburg: inwijding ramen Jacobuskapelte Roermond (12.1 5 uur) 28-29 aug Regio Friesland: wandelweekend Regio Midden Nederland: informatiemiddag loperslfietsers 4 sept Regio Groningen-Drenthe: zandcamino 18 sept 18-19 sept Regio Arnhem-Nijmegen: wandelweekend omgeving Arnhem Regiobijeenkomst Rotterdam te Oud Beijerland 25 sept 9-10 okt Regio Midden Nederland: wandelweekend Regiobijeenkomst Amsterdam 15 okt Regio Den Haag: Regiobijeenkomst 16 okt 24 okt Regiobijeenkomst 's-Hertogenbosch Ledenvergadering van het Genootschap te Franeker 13 nov Regio Groningen-Drenthe: huiskamerbijeenkomst in Refugio El Sota~no 26 nov Amistoso 15 mei 15 mei

PAGINA 9 5

JACOBSSTAF

-

2004

Zoekertjes

r

Graag wandelroute boekje of tips over de Zijde-route. (Sevilla naar Salamanca Santiago). Informatie is van harte welkom bij E. Elzinga, 0394 61 3 469 of [email protected].

Informatiecentrum van het Genootschap, Lange Nieuwstraat 9A, Utrecht, 030 231 53 91 of per e-mail infoosantiago.nl en we overleggen met u hoe de boeken naar Utrecht kunnen komen.

Tineke Roos-Wijnalda (56 jr) is van plan om april 2005 vanuit Oudenbosch naar Santiago te lopen. Low-budget! en zoekt tochtgenoten m/v. E-mail: [email protected]

Te koop aangeboden: een lichtgewicht tent (Coleman), een "self-inflateble matras" en een slaapzak, merk AGU. Prijs nader overeen te komen. L.Mackaay, Serooskerkenweg 39, 7261 CV Ruurlo, tel.: 0573-430530.

Reisgenoot (m/v) gezocht om medio juli 2004 naar Santiago te fietsen. Ik ben vijftig jaar, werkzaam in het onderwijs en fiets per werkdag ongeveer 40 km. Graag uit de regio Tilburg- Breda, om samen te fietsen en met de voorbereidingen gemakkelijk met elkaar in contact kunnen komen. Tel. 01 62 318167 o e-mail [email protected] Echtpaar wil begin aug. van St.Jean-Piedde-Port naar Santiago de Compostela lopen. Wie gaat er met de auto in die richting en wil ons tegen vergoeding meenemen. 04950 -551 770 E-mail: [email protected] Vrouw, 51 jaar, wil fietsen naar Santiago in periode 15 augustus-31 oktober 2004. Wie (mlv) gaat mee? Tonny WinkHobert; telefoon: 0529-431126; E-mail: [email protected] Hebt u geen plek meer voor uw boeken, video's, CD'S of andere informatiedragers over Santiago de Compostela? Biedt ze het Nederlands Genootschap van SintJacob aan. Neem contact op met het

P A G I N A 96

Ik ben een nieuwe rugtas en ik wil graag naar Santiago. Wegens blessure van mijn eigenaar kan ik met haar niet gaan. Inhoud 50 1. merk Nomad. Ik heb f 129,95 gekost en ben nu te koop t.e.a.b. Tel. 074-3762546, e-mail:mailto:[email protected]> Wie helpt mij aan een l-persoonstentje van ongeveer 1,5 kilo? [email protected], telefoon 0486 41 1O 83 Na de Ledenvergaderingvan 27 maart is bij de tafel van de ledenservice een mooi rood-bruin aktentasje achtergebleven. Het bevat aantekeningen bij de vergadering. De eigenaar kan zich melden bij het Huis van Sint-Jacob. Pelgrims die op 12 en 13 september 2004 in Lescar op de Via Tolosana aankomen, worden door de regionale vereniging van Saint Jacquesvan harte uitgenodigd deel te nemen aan festiviteiten in het kader van het Heilig Jaar.

Adressen regiocontactpersonen Amsterdam

1000 tlm 1119 1160 t/m 1199 1300 t/m 1399 1420 tlrn 1439 NH boven IJ 1120 t/m 1159 1440 t/m 1999 Midden Nederland 1200 tlm 1299 1400 t/m 1419 3600 tlm 3899 Bollenstreek 2000 t/m 21 99 Rijnland 2300 t/m 2499 Den Haag 2200 t/m 2299 2500 tlm 2799 Rotterdam

2800 tlm 3399

Utrecht-Z / 3400 tlm 3599 Rivierengebied 3900 t/m 4299 ZW-Nederland 4300 tlm 4799 Breda - Tilburg

4800 t/m 5199

Den Bosch

5200 tlm 5499

Eindhoven/ Helmond

5500 tlm 5799

Limburg

5800 t/m 6499

Arnhem/ Nijmegen

6500 t/rn 7099

Oost-Nederland

7100 t/m 7799 8000 t/m 8299 7800 tlm 7999 9300 t/m 9999 8300 tlm 9299

Groningen/ Drenthe Friesland

Herman Holtmaat Wouwermanstr. 20 111 1071 LZ Amsterdam [email protected] Esther van Doorn Westervenne 243 1444 WL Purmerend 0299 - 438361 [email protected] Jan Louter Dorpstraat 65 1689 ER Zwaag 0229 236 512 [email protected] Rien en Bea Christenhuis De Mees 29 1251 VL Laren 035 538 3649 [email protected] Nelia Musters, Cerard Ticheler junostraat 43 2402 BG Alphen a/d Rijn 01 72-430 439 [email protected] Cees Rooijackers Vondelstraat 136, 251 3 EX Den Haag 070 360 2442 [email protected] JanGaljé 070 363 8431 Archimedesstr. 31 251 7 RP Den Haag Aart en Mieke Ligthart Bermweg 264 2906 LH Capelle a/d Ijlssel 010 458 23 65 [email protected] vacature Huub Willems Thibautstraat 1 4363 BE Aagtekerke 01 18 582 151 [email protected] Maria van Hassel- Maas Heuvelbrink 1 4812 GN Breda 06-42079813 [email protected] Nelly en Rony de Jong Elzenstraat 59 5306 XK Brakel 0418 671966 [email protected] Bart Leemrijse Pasteurlaan 57 5644 JB Eindhoven 040 21 1 94 12 [email protected] Tinus Jansen040 253 09 61 Vennekerhei 33 5508 VB Veldhoven Thom Kentgens Ireneweg 7 6065 EC Montfort 0475 35 00 22 [email protected] Theo van der Linden 0475 58 16 85 Graafschaploonstraat 12 6085 CA Horn Harrie Maessen 0475 461235 Zuidsingel 60 6051 C] Maasbraclht Greet Udink Rembrandtweg 22 7004 AD Doetinchem 0314-342980 [email protected] Wolter van der Zweerde Riemsdijkstraat 17 6701 BC Wageninglen 031 741 5389 [email protected] Cé Westgeest Canzenmarkt 22 7631 EN Ootmarsum 0541 29 33 51 [email protected] Thom Oosterhof Mozartstraat 31 9722 EB Groningen 050 525 51 44 [email protected] Willy Winkels De Terp 4 9073 HW Marrum, 0518-411772 [email protected]