Jaargang 15 December

Jaargang 15 December - 2003

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicie Aanmelding en beeindiging als lid geschiedt schriftelgk of per e mail aan het adres van het Genootschap en uitsluitend per geheel kalenderjaar Beeindiging dient te worden gemeld voor 1 december Contributie £ 17 50 per kalenderjaar Nieuwe leden betalen een entreegeld van € 10 Het Genootschap is gevestigd: Lange Nieuwstraat 9A;3512 PA Utrecht Tel: 030 231 53 91; fax: 030 231 82 81 e-mail: [email protected] De openstelling is voorlopig beperkt. De Jacobsstaf Is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob Verschjnt viermaal perjaar ISSN 0923-1 1458 0 Nederlands Genootschap van Sint Jacob REDACTIE: Margriet Blokland; Jan Galjé; Tieleke Hugbers (fotoredactie); Sjef van Hulten (voorzitter en eindredactie); Rony de Jong (bureauredactie); Jos Mbland; Gerard van Poppel; Herman Stokmans; Cor van Vliet; José Wienk. REDACTIEADRES: Pla Brevierpad 2. 5272 BG Sint-Michielsgestel e-mail: [email protected] DRUK & GRAFISCHE VERZORGING Drukkerij Berne BV, Heeswijk Ruud Conens (logo). AANWIJZIGINGEN VOOR DE AUTEURS: Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen bQvoorkeur in Word maar in ieder geval digitaal, gezonden te worden naar het redactieadres. Illustraties voorzien van onderschriften en voorkeursplaats in de marge aangeven. De redactie behoudt zich het recht voor bgdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgevers. Advertenties: via het redactieadres. Losse nummers (niet ouder dan de laatste twee jaar): via de Ledenservice a € 2.75 per stuk Bestuur van het Genootschap: Tijs Dorenbosch(voorzitter); Frans Brons(a1gemeen secretaris) Herman Hodes(penningrneester); Leden: Ton Aarts; Margriet Blokland; Theo van Dijk; Cees Rooijackers; Regio's Nederland is verdeeld in regio's. De regio's en de regiocontactpersonen staan achter in dit blad. De regiocontactpersonen z j n het meest directe contact met de leden. Werkgroepen: Er zijn de volgende werkgroepen: Cultuur en geschiedenis - Pelgrimswegen - Herbergenlhospitaleros - Spiritualiteit - Koor ("El Orfeón Xacobeo").

JACOBSSTAF

-

2003

Inhoud 146 Bijbelse pelgrimsspiritualiteit Herman van Bemmel 152 Engelen van Compostela Th./. Bunnik 153 De camino in onze tijd Herman Vuijsje 160 Flarden Ruth Daalderop Frank en Wil van Lier Koen Schellekens e.a. 164 Pelgrims en Monniken jan Caljé 167 Register 2003 171 De Nederlands Hervomde Kerk in Valburg Gerard van Poppel en /osé Wienk 172 Daar waar de sterren staan /os Mijland

...

175 Ooievaars en de camino losé Wienk 177 De virtuele Pelgrim Ed Boon 179 Genootschap

Foto omslag Tieleke Huybers Musicerende engel. Salamanca - catedral vieja Capilla S. Martin, 13' eeuw

P A G I N A 145

JAUOBSSTAF

-

2003

Bijbelse pelgrimsspiritualiteit Pelgrimeren brengt protestanten en roomskatholieken dichter bij elkaar. Er ontwikkelt zkh een gemeenschappelijke pelgrimsspirituafiteit. Deze spiritualiteit kan verder worden verdiept door de bijbel te zien als gemeenschappelijke Bron van een persoonlijk geloof alis pelgrimstocht. 'Er is geen pelgrimstocht zonder oriënteriing op een transcendente werkelijkheid. Alls die laatste verdwijnt, verdient de pelgirimstocht de naam 'pelgrimage' niet, en wordt hij toerisme. Deze betrokkenheid op hiet transcendente maakt de wezenlijke kern van de pelgrimage uit.' Ik haal deze woorden van Barbara Haab met instemming aan. Zij zei dit tijdens een studiemiddag over pelgrimeren in november 1997, die ik als toenmalig bestuurslid van het Genootschap bijwoonde. De volledige tekst van haar voordracht is - in vertaling opgenomen in de bundel Pelgrimage in bieweging. Een christelijk ritueel in nieuwe clontexten, verschenen onder redactie van Jos Pieper, Paul Post en Rien van Uden.' Eiarbara Haab is voor degenen die al wat langer lid zijn van het Genootschap geen onbekende: in 'de lacobsstaf' verscheen de neerslag van haar etnologisch veldonderzoek naar de spiritualiteit van de hedendaagse Jacobspelgrims, december 1996 - juni 1997, nrs. 32-34.2 Het aangehaalde citaat maakt duidelijk dat z:onder spiritualiteit een voet- of fietstocht naar Santiago geen pelgrimstocht kan zijn. Vandaar dat men alleen maar recht heeft o p de Compostela3indien men de kathedraal van Santiago 'uit godsvrucht toege-

P'AGINA 1 4 6

Herman van Bemmel

wijd heeft bezocht', zie 'de lacobsstaf', nr 46, p. 60-61. Vandaar ook de aanhoudende aandacht voor pelgrimsspiritualiteit binnen het Genootschap. Dat blijkt zowel uit de vele artikelen die in de loop van de jaren in 'de lacobsstaf'zijn verschenen4, als uit de sessies van de werkgroep spiritualiteit tijdens landelijke bijeenkomsten. Voor mij als rooms-katholiek is het opmerkelijk dat er ook onder reformatorische christenen een stijgende aandacht is voor pelgrimeren en pelgrimsspiritualiteit. Ik wijs in dit verband naar de diverse artikelen van jan de Jonghen van Herman van den Brink in 'delacobsstaf: Van den Brink haalt in 'de lacobsstaf'47, p. 111 de volgende passage aan uit een brochure van de Hervormde kerk en de Gereformeerde kerken: 'De afgelopen eeuwen stonden de roomse letterlijke pelgrimsreis en de protestantse figuurlijke pelgrimsreis tegenover elkaar. In de hedendaagse tijd is men van weerskanten gaan zien dat letterlijk en figuurlijk eigenlijk bij elkaar horen.( ...) Degene die letterlijk op weg gaat, is tegelijk bezig met een innerlijk spiritueel groeiproces. En omgekeerd: de persoon, die groeit in geloof waardoor haar of zijn leven verandert, is ook letterlijk pelgrim.' Hierop sluit aan wat mijn hoogleraar Liturgie en sacramententheologie Paul Post schreef in 'de lacobsstaf' nr 48, p. 154-155: Enerzijds zullen overspannen mystieke, spirituele religieuze verwachtingspatronen getemperd moeten worden. Het gaat in menig opzicht om zeer algemeen menselijke dimensies of kwaliteiten die er letterlijk in het spel zijn. Het gaat om behoefte aan feest en contrast, pauze, ontspanning, ver-

plaatsing, de aantrekkingskracht van het verhaal, dat in het paradijs begint en daar reizen, fysieke prestatie en uitdaging, om ook eindigt. En het is vol van de reisverhasamen uit en samen thuis, om vluchtgelen: Abraham, Mozes, de profeten, Jezus' drag in de idyl'le van verleden en natuur, reis naar Jeruzalem, de apostelreizen enzoom vrijetijdbesteding en geldelijk gewin, voort5. In zijn Apostolische Brief Novo milde hunkering naar ontmoeting en eenlennio ineunte doet paus Johannes-Paulus II verslag van zijn pelgrimsreis naar het zaamheid, om verhalen, mythen en legenHeilige Land. De paus zou zijn tocht graag den, om plaats en persoon. Maar tegelijhebben willen laten beginnen in Ur van de kertijd komen in het spel van gaan en Chaldeeën om te treden in de voetsporen komen naar heilige plaatsen houvast van Abraham. In het Heilige Land volgde gevende perspectieven aan het licht, worhij 'de etappes van de heilsgeschiedenis': den waardevolle stukken uit het collectieve de berg Sinaï, de berg Nebo en de plaatsen geheugen gespeeld en doorgegeven en waar Jezus verbleef. De paus bad bij de gaan er diepgewortelde authentieke reliKlaagmuur en bracht een bezoek aan het gieuze dimensies schuil achter en onder de mausoleum Yad Vashem, gewijd aan de algemeen menselijke expressie van bedeslachtoffers uit de vaart en pelgrimage die niet onderschat vernietigingskampen 111 ~ ~ ~pk?zi(-,!lf j i ~ j van ~ ~de ~nazi's. ~ De mogen worden. K,zil .r;~.:'.;r!-i:l:cf.m i ? i . \ ' 5 ~ o ~ ~ i . \ ~ i . 1 ; paus ervoer zijn pelDe mens wordt hier geschetst als homo grimstocht als een moment van broeviator, altijd onderderschap en vrede, als een van de mooiste weg voorbij de horizon van het hier en nu gaven van het jubileumgebeuren. naar een wenkende toekomst. In alle tijden In religieus opzicht kan pelgrimeren veren alle culturen blijft de mens een voorbijganger die weigert zich op te sluiten in broederen: aan rooms-katholieke zijde is overzichtelijke zekerheden, aangestoken een sterk verhoogde aandacht voor de bijals hij is door een onstilbare honger naar bel te bespeuren7, aan reformatorische transcendentie Deze woorden ontleen ik zijde groeit de gedachte dat bij de aan jeroen Cooskens in een boekbespreReformatie veel goeds uit de traditie van king ('delacobsstaf'nr 49, p. 13-1 6.),waarhet christendom is verdwenen. Zie onder in hij ook het volgende schreef: 'Geen meer het prachtige artikel van de eerdervrome praatjes (...), maar naar bijbels voorgenoemde Herman van den Brink Bidden beeld en het gebruik van de unieke taal der met de voeten, in het bijzonder het onderpsalmen zijn het schitterende teksten om deel Protestanten op bedevaart8, alsmede bij de geheimen van het leven stil te staan het daarop volgende 'literatuuroverzicht" en het hart te raken.' Naar bijbels voorvan dezelfde auteur. beeld! Dat moet mijn reformatorische medechristenen ook aanspreken. Kardinaal De bijbel als pelgrimsgids Simonis zei op 7 november 2000 (het feest Voordat ik de bijbel zal aanbevelen als pelvan Sint Willibrordus) in Rome het volgengrimsgids voor het leven wil ik de lezer, de: ' De gehele geschiedenis is in de joodswellicht ten overvloede, wijzen op de weerchristelijke traditie eigenlijk één groot reisbarstigheid van vele bijbelteksten. In het 8

C

PAGINA 147

Conques tympaan, Stoet van heiligen 12e eeuw Foto: Tieleke Huybers

boek 'De bijbel volgens Nicolaas Matsiertg ,vergelijkt Matsier de bijbellezer met een ,voetganger in een stenig landschap die elke stap 'zelf' moet zetten en tot op zekere hoogte zijn eigen traject dient te zoeken. 'Hier zijn juist traagheid en bedachtzaamheid geboden, wil hij überhaupt ergens .terechtkomen.' (p. 92). Gelukkig zijn er .theologen. Een (goede) theoloog is namelijk iemand die routes verkent, die als reisleider optreedt. Een theoloog zal dus zelf ,veel moeten reizen. Hij dient diverse routes te verkennen en aan te voelen om anderen de weg te wijzen. Enige jaren geleden kocht ik in Taizé (een oecumenisch mannenklooster annex internationaal ontmoetingscentrum in Frankrijk) het boek De weg van Cod. Het geloof ,als pelgrimst~cht'~, geschreven door de theoloog broeder Johnvan Taizé, lid van de

P A G I N A 148

kloostergemeenschap. Ik beschouw dit boek als een soort meta-pelgrimsgids, een pelgrimsgids die mij de weg wijst in een andere pelgrimsgids, de bijbel. Broeder John had het voorgevoel dat het begrip 'pelgrimstocht' uitermate vruchtbaar zou blijken voor het begrijpen van de bijbelse boodschap, maar zijn verwachtingen werden ver overtroffen. Hij wil in zijn boek de bijbel lezen als de geschiedenis van een lange pelgrimstocht, als een uitnodiging om zich op weg te begeven en het spoor te volgen van Hem die 'Ie Dieu-pelerin"' genoemd kan worden. De bekendste verhalen uit de Hebreeuwse bijbel zijn verhalen over pelgrimstochten: de tocht van de 'vader van alle pelgrims' Abraham vanuit Ur der Chaldeeën naar het land dat God hem zal wijzen; de uittocht uit Egypte en de tocht door de woestijn op

JACOBSSTAF -

weg naar het Land van Belofte; de nieuwe uittocht uit het Heilig land naar Babylon, en de terugkeer, vijftig jaren later en - wellicht minder bekend als pelgrimsliederen vele psalmen die werden gezongen tijdens de trektochten naar de Tempel in Jeruzalem. De weg van God lijkt mij een boek dat een verdieping kan geven aan het pelgrimeren (hier opgevat zowel aan het ondernemen van een pelgrimstocht, als in de overdrachtelijke betekenis: een gelovig leven leiden als ware het een pelgrimstocht). Het boek kan bovendien christenen van de Reformatie en christenen van de Kerk van Rome dichter bij elkaar brengen: zij kunnen niet alleen samen-op-weg gaan, maar ook al lezende tot de ontdekking komen dat zij putten uit dezelfde onuitputtelijke Bron. Tenslotte zal blijken dat het geloofsverhaal van Israël in feite een verhaal is voor alle geslachten op aarde. Ik kan dit boek dan ook zonder voorbehoud aanbevelen aan iedere 'ware pelgrim'. Bij wijze van illustratie en eerste kennismaking geef ik hierna een schets van het eerste hoofdstuk, dat als titel heeft De vader van de pelgrims (Abraham).

2003

oneindige de horizon van zijn bestaan. De zegening, dat wil zeggen de gave van een grootser en voller leven, verkrijgt hier een grenzeloze dimensie: 'Door u zal zegen komen over alle geslachten op aarde.' (Gen. 12,3b). Het verhaal bevat nog een ander wezenlijk element: 'Trek weg' (Gen. 12,l) betekent: breken met het bekende om op avontuur te gaan met God. Door het risico te nemen om God te volgen, gaat Abraham delen in het solide bestaan van God zelf. Hij hoeft niet meer alleen maar te rekenen op zijn eigen beperkte krachten. Maar, ook als het leven van de pelgrim wordt gedragen door een onwan-

Abraham, de pelgrim De roeping van Abraham volgt op het verhaal over de verstrooiing van de mensheid na de spraakverwarring bij de toren van Babel. De mensheid dwaalt doelloos rond, maar God nodigt Abraham uit om naar een nieuw land te trekken om er gezegend te worden; bovendien belooft God om met hem mee te trekken. God treedt de wereld binnen om een weg te openen; Hij komt zo het leven van de mens binnen en verlegt tot het

Kruisgang Zoïlo Carrión de los Condes Foto: Tieleke Huybers

P A G I N A 149

IIACOBSSTAF

-

2003

kelbaar vertrouwen (geloof), dan blijft het toch - menselijk gesproken - een buitengewoon onzeker bestaan. Abraham breekt met het leven waaraan hij gewend was, hij gaat het onbekende tegemoet langs nog onbetreden en gevaarlijke paden. Wat betreft de geschiedenis van Abraham en in het algemeen de idee van het geloof als pelgrimstocht - is er altijd de verleiding om meer waarde te hechten aan de bestemming dan aan de weg erheen. Als heel de volheid zich in het einddoel bevindt, dan is de weg slechts een onvolmaakte etappe erheen die je, als een vlucht naar voren, zo snel mogelijk moet afleggen. Broeder john laat evenwel zien dat we in het Genesisverhaal te maken hebben met een andere gedachtegang: we kunnen namelijk niet de conclusie trekken dat het einddoel (het beloofde land) prioriteit heeft op de weg erheen (de belofte en de uitnodiging om te vertrekken). Deze twee vullen elkaar aan. Gods nabijheid en werkzaamheid zijn niet voorbehouden aan een toekomst, maar gelden reeds voor het heden. Broeder John meent dat dit verhaal ons voert naar het hart van de bijbelse boodschap: De ontmoeting met God voert de mens binnen in een bestaan dat in een 'uitstaan naar' ergens heen reikt. De mens wordt als het ware voortgestuwd naar een toekomst die alle verwachtingen te boven gaat. Hij moet dit 'uitstaan naar' altijd vasthouden, anders stokt de pelgrimstocht. Het einddoel van de pelgrimstocht ligt als het ware al besloten in de weg door de aanwezigheid van God, die roept en meetrekt. De vooruitgang bestaat erin dat de mens steeds bewuster en steeds vrijwilliger de verantwoordelijkheid op zich neemt van wat hem vanaf de oorsprong is aangeboden. Het is voor ons niet meer mogelijk om een duidelijk begin van onze spirituele pel-

grimstocht aan te wijzen: op het moment dat we er ons van bewust worden zijn we immers al onderweg. In de mate dat we op onze pelgrimstocht vorderen in de richting van het Einddoel zullen we beter de Bron begrijpen die tegelijkertijd begin en eind is.'* In de mate waarin een mens beantwoordt aan een roepen van die Ander die God is, is hijlzij noodzakelijkerwijs al op weg, altijd al van positie veranderd ten opzichte van zichzelf. De noodzaak van Abraham om zich op weg te begeven houdt verband met de inhoud van de belofte: zij betreft uiteindelijk 'alle geslachten op aarde'. Wat in het leven van Abraham in beginsel aanwezig is, is een lange geschiedenis doorlopen om heel de menselijke werkelijkheid in zich op te nemen.

Een persoonlijke geloofsweg Van het leven van alledag naar heilige teksten uit de zesde eeuw voor de geboorte van Jezus is voor zeer velen een hele grote stap. De context waarin die teksten werden geschreven verschilt radicaal van onze vroeg-eenentwintigste-eeuwse, postmoderne, geïndividualiseerde samenleving. Oudere lezers, onder wie ikzelf, zullen zich nog de tijden herinneren waarin 'het geloof' een duidelijk omlijnd begrip was. Dit zowel wat betreft de inhoud van het geloof als de wijze van geloven: de inhoud stond vast, en de manier van geloven was per denominatie vrijwel gelijk. Voor vele christenen heeft het geloof in de beide betekenissen sindsdien een minder collectief en een sterker persoonlijk karakter gekregen. De pelgrimstocht is voor hen letterlijk én als metafoor hun individuele wijze van geloven. Het boek van broeder John van Taizé laat ons zien dat ook de inhoud van het geloof voor velen van ons een pel-

IACOESSTAF

-

2003

grimstocht is (geworden). Dit specifieke pelgrimsgeloof is schitterend en trefzeker verwoord door Jeroen Gooskens: 'Wandelend stem ik in met de aardsheid van mijn bestaan en voel me een part van het grote geheel; ik raak buiten mezelf en weet me deel van een grotere werkelijkheid die mij draagt en bergt.'13 Een betrouwbare en inspirerende Gids en God-pelgrim is bij zo'n geloof van levensbelang.

Amsterdam, 2003, ISBN 90-234-1005-X

1

UTP-katern 22, Baarn, 1999, ISBN 90 304 0972 X

Letterlijk 'de God-pelgrim'; de vertaalster heeft geko-

2

Misschien is het een goed idee om haar artikel in een

zen voor 'God-onderweg'.

'Delacobsstaf'nr. 52, van december 2001 had 'spiritualiteit' zelfs als thema. Kerkelijke documentatie 1-2-1, jaargang 28, nr 6. 1 december 2000, p. 6. Kerkelijke documentatie 1-2-1, jaargang 29, nr 3, 11 mei 2001, p. 9-1 0 Sinds het Tweede Vaticaans Concilie (1 962-1 965) richt de aandacht zich ook op het Oude Testament.

'De lacobsstaf' nr. 56, november 2002, p. 142-146. Kok, Kampen, 1999, ISBN 90 242 6214 3

afzonderlijke publicatie opnieuw uit te geven voor

Deze gedachtegang is ontleend aan een intuïtie van

degenen die na juni 1997 lid van het Genootschap

Teilhard de Chardin, Het verschijnsel mens, Utrecht, 1974, p.96

zijn geworden. 3

De verklaring van het Kapittel van Santiago de

13 'De lacobsstof' nr. 56 van november 2002, p. 155.

Compostela met betrekking tot het voltooien van een pelgrimsreis naar die stad.

Weekend Spiritualiteit - 7 & 8 februari 2004 De Werkgroep Spiritualiteit organiseert een bijeenkomst over de spirituele kant van het pelgrimeren met als thema: Pelgrimeren is lopend stilstaan

Dat is de titel van het gelijknamige boek van Ricky Rieter, waarover zij al eerder heeft gesproken op een jaarvergadering van het Genootschap. Wij zijn gelukkig, dat zij aan ons weekend wil deelnemen en met behulp van diapresentaties een aantal thema's uit haar boek zal inleiden. Er is tijd voor meditatie, onderling contact en uitwisseling van ervaringen. Natuurlijk ook veel rust en stilte. Als het weer het toelaat kunnen we ook wandelen in de omgeving. Aankomst: zaterdag 7 februari 2004 omstreeks 11.O0 uur Vertrek: zondag 8 februari 2004 14.00 uur Plaats: Franciscaans Milieuproject Stoutenburg nabij Hoevelaken. Kijk voor informatie op www.stoutenburg.nl Kosten: £ 48,OO per persoon voor overnachting en vegetarische maaltijden. Inschrijving wordt definitief na ontvangst bedrag op postrekening: 199.2757 tnv. Inge Jansen. Er zijn 25 plaatsen, dus wacht niet te lang. Aanmelden per post of e-mail bij Inge Jansen, Het Galjoen 21 - 3742 HB Baarn. E-mail: [email protected], Tel: 035 - 5423725

P A G I N A l51

Glorieuze Engelen in Compostela, Maltiel, Urial, Urján en Razias. Waartoe roepen de schalmeien op, tot welk Hemels feest in de gloed van de Melkweg? De golvende plooien in de tunieken geven de melodie weer der instrumenten en jullie ranke benen kruisen zich sierlijk oh, schone Opperpriesteressen als jullie tijdens de dans, haast gelijk vogels loskomen van de aarde. Engelen, Uw glimlach is een uitnodiging mij te tooien met mijn feestkleed en roept het verlangen op tesamen deze wonderschone dans te leren. Eindelijk zal dan de dag daar zijn dat ik in extase kan opstijgen met mijn onsterfelijk, vurig lichaam, licht als een sneeuwvlok naar het hoogtepunt van dit geheim.

Theo van Bunnik, pelgrim.

*Vertaling van het gedicht Angeles de Compostela van Gerardo Diego

PAGIINA 1 5 2

JACOBSSTAF -

2003

DE CAMINO IN ONZE TIJD: VAN LIJDEN5WEG NAAR WELLNESS-PARADIJS? Herman Vuisje wandelde van Spanje naar Nederland en beschreef zijn ervaringen in het boek 'Pelgrim zonder God'. Op de voorjaarsvergadering van het Genootschap op 2 9 maart 2003 ging hij in op de vraag of er een blijvende verandering was opgetreden door de pelgrimage.

Daarom heb ik me er tot nu toe - al is het nog zo verleidelijk - voor gehoed om de tocht te herhalen. Ik ben één keer terug geweest met de auto, om er een filmdocumentaire over te maken - maar dat telt niet. Ik ken mensen die de tocht al zo vaak hebben gemaakt, dat ze in islamitische termen als hadji hadji hadji zouden moeten worden aangeduid - dat lijkt me niks.

Veertien jaar geleden maakte ik mijn pelgrimstocht. En nu ben ik gevraagd om hier te komen praten. Niet zo gek: eens pelMetamorfose grim, altijd een beetje pelgrim. Ik ben nog De metamorfose die met de Santiago-pelaltijd lid van het Genootschap, niet heel grimage binnen bereik komt, is in de loop der eeuwen overigens wel sterk veranderd. actief maar toch. Er zit iets moois in om het Vroeger was het vooral een metafysische niet alleen als serviceorganisatie te gebruimetamorfose: een verandering met het ken voor als je zelf je pelgrimage voorbeoog op het hiernamaals: loutering en aflaat reidt, maar ook later iets terug te doen voor aspirant-pelgrims. Zoals in de Middelaan gene zijde. eeuwen heel gebruikelijk was. Tegenwoordig nog steeds een loutering, In de moslimwereld blijf je, na je tocht naar maar nu meer met het oog op het leven op Mekka, je hele leven met trots de titel hadji aarde. In zekere zin zijn de verworvenheden van de pelgrimsvoeren. Dat geeft status - maar het staat, als je het erngeeft ook nog iets H e f @ t y y X~Z I T 1% C Q ! I Z ~ \ I ( ? stig neemt, daarmee Cetek~rl!~ C J cei.aridci-iiis I moeilijker binnen te anders aan: door je pelgrimage ben je halen dan in de Middeleeuwen. voorgoed een ander mens geworden. Je bent als het ware, zonMetafysische loutering en aflaat waren simder dat je contributie hoeft te betalen, toepel te verkrijgen: je hoefde alleen maar de getreden tot een zeer speciaal gezelschap. verplichte route af te leggen en daarbij de voorgeschreven rituelen te verrichten. SintIets dergelijks geldt ook voor de christelijke bedevaart naar Compostela. De camino Jacoben Onze Lieve Heer zorgden voor de heeft zich door de eeuwen heen voortdurest. Intussen mocht de tocht zelf best een leulk rend opnieuw aangepast aan de wensen wandelingetje zijn. De hoerenkasten in de van de tijd. Maar één ding bleef: ook het etappeplaatsen getuigden daarvan, evenafleggen van de camino betekent een verals de ernstige vermaningen tegen onkuis,andering. Een metamorfose. Een beslissenheid van Aimeri Picaud in zijn twaalfdede verandering - die je maar eenmaal in je eeuwse pelgrimsgids. leven kunt ondergaan.

P A G I N A 153

P

l

P P -

-

Christus en de Emmausganger Silos 12e eeuw Folto: Tieleke Huybers

Tegenwoordig moet je het 'zelf doen'. Je m~oet'werken aan je verandering'. De opbrengst is individueel geworden, sociaal en psychologisch. Als het goed is kom je als een 'ander mens' terug, harmonischer, nederiger, ontvankelijker voor anderen. In laatste instantie, ondanks alle secularisering waar we intussen doorheen zijn gegaan: mieer zoals jezus ons destijds voorleefde. Zowel de pelgrimage zelf als de 'doorwerkiing' daarvan is daarmee een ernstige zaak geworden. Die tocht mag niet zomaar een leuk reisje zijn. Niet het brede maar het smalle pad. Of, andere metafoor: een evocatie van het vagevuur. En er moet een duidelijk waarneembare verandering te zien zijn als resultaat. Toen ik zelf ter pelgrimage trok, in 1989, wfaren de voorbeelden overduidelijk. Jehad toen Hans Annink, die de eerste nacht al

met pijnlijke voeten - hij had geen goede schoenen - in een krakkemikkig tentje in Duitsland lag. En je had Henk Romer uit Den Helder, ook helemaal geen lachebekje als ik me goed herinner. Dat waren toen de legendarische voorgangers - haast mythologische figuren, die konden rekenen op ademloze bewondering en empathie. Waarom? Vanwege hun lijden... zij waren Christus nagevolgd door zich vrijwillig te onderwerpen aan fysieke ontberingen, nog verhevigd door allerhande akelige gedachten en overpeinzingen. Een beetje zoals de Elfstedentocht van 1963: gruwelijk afzien, onberijdbaar ijs, achttien graden vorst, gierende oostenwind, bevroren ogen en tenen - die sfeer. En daar kwam ik dan achteraan. Ik had voornamelijk een heel leuke tocht. En chic! Ik crepeerde niet in een akelig tentje maar

ging vaak in een hotelletje - ik had ervoor gespaard en vond dat ik dat wel verdiend had na een dag hard lopen. Het zal daar wel mee samenhangen dat ik na afloop ook geen echt grote verandering kon noteren hoe wanhopig ik ook rondspeurde in mijn hersenpan - nergens te bekennen. Een happy go lucky reisje, met als voornaamste resultaat dat ik er een goed verkopend boek over schreef... deugde dat eigenlijk wel? Was ik wel een echte pelgrim? Het was al een beetje raar dat ik niet in God geloofde, de verkeerde kant op liep, en het niet alleen als een persoonlijke maar ook als een journalistieke onderneming opvatte - en nu ook dit nog! Het leek me maar het beste om dat niet te veel aan de grote klok te hangen.

Een ander mens Maar nu ik hier ben uitgenodigd na bijna vijftien jaar - waar zou ik anders over kunnen spreken? - moet de waarheid maar voor de dag. Ik beken: ik ben niet erg veranderd. Wat ik te melden heb, is geen grootse omwenteling in mijn bestaan, die van beslissende invloed zal zijn als ik straks voor de rechterstoel sta. Wel zijn er wat kleine dingetjes, inzichten uit oma's kruidenkeuken, die het leven wat simpeler en aangenamer maken. Ik noem er een vijftal. * Doorlopen. Niet oeverloos, maar afgerond: de weg is duidelijk en verder hoef je niks te doen. Het gaat altijd om de eerste stap. First things first. * Serendipiteit. Andere route? Ook goed. * Leren ontvangen zonder meteen iets terug te willen doen. Het leren ontvangen (ook zoiets onderweg: openbare aardigheid: gêne. Die mevrouw onder Poitiers: 'Ik durfde niet'). Aardigheid

geven en ontvangen buiten de sterk ingekrompen kring van 'intimi' (privacy). * Qua OSM (Ons Soort Mensen). De nadruk komt nu meer te liggen op gemeenschapsgevoel en saamhorigheid. Met de camino is het precies zo gegaan. Oorspronkelijk was die bedoeld voor de ontmoeting met de Ander, met een hoofdletter. Nu gaat het veel meer om de ontmoeting met de anderen. Weg met OSM-vooroordelen (Fransen: ik leed aan het in sommige modieuze kringen courante vooroordeel van vervelende, in-tuttige en in wezen onverschillige mensen. Alle Fransen die ik de eerste weken in dat land ontmoette, beantwoordden ook geheel aan dat signalement. Maar toen ... de stoppende automobilisten...etc.). * Zoek het dichtbij. Zoek het vlakbij, de pelgrimage: Afdam tocht, huiskamer. Rond de stad: een reis door je broekzak of een tocht rond je huiskamer. Het meest dichtbij van al mijn verre reizen. Maakt niks uit: op reis zijn is een gevoel. Het is toch nog een heel lijstje, maar eerder geschikt voor een Amerikaans How to.. boekje dan als laissez-passer voor de hemelpoort. Ik vind het ook wel een beetje eng om dit op te biechten, want die onuitgesproken verplichting als een 'ander mens' terug te komen, is volgens mij nog steeds van kracht. Onlangs ook nog. Een pelgrim, teruggekeerd, zag er niet alleen heel anders uit maar getuigde ook van een grote innerlijke verandering. Van hoogmoed (succesvol zakenman) naar bescheidenheid. Ik vond het imposant, maar zijn vrouw zei op een onbewaakt ogenblik tegen mij: 'Eigenlijk vind ik 'm helemaal niet zo veranderd. Toen ik dat een keer tegen hem zei, werd-ie boos.'

PAGINA 155

JACOBSSTAF - 2003

Bauos de Montemayor (Route de la Plata) Foto: Tieleke Huybers

Logisch - daar werd even de hele opbrengst van zijn onderneming van tafel geveegd. Zijn hele investering naar de maan! Die bescheidenheid - die wilde ie, die stond in de planning, en die zou er dus komen. Dat is ook helemaal niet zo gek, want zo'n pelgrimstocht staat after-al1 natuurlijk niet los van een druk en economisch bestaan. Zo'n tocht moet je uitgebreid organiseren en op je agenda veroveren. Het is superquality time, mega-leisure. Het is ook een investering: in gezondheid, peace of mind en zelfinzicht. En ik heb daarbij vaak het idee dat zo'n pelgrimage bedoeld is om datgene te veroveren dat je in het dagelijks leven het meest ontbeert. Ik heb dat in de inleiding van de irecente heruitgave van mijn boek uitgewerkt voor de verschillende historische

PAGINA 156

perioden die de Compostela-pelgrimage overbrugt - maar ik denk dat het ook op individueel niveau geldt. De pelgrimage naar Compostela zoals die nu geworden is, is daarin volgens mij uniek: de tocht is minder ritueel en formeel geworden, wat de verhoopte 'opbrengst' niet alleen moeilijker, maar ook persoonlijker maakt. Datgene worden dat je 't minst was en het liefst zou willen zijn. Een succesvol zakenman wil graag deemoedig zijn pensioen in. En ik? Wat zou ik graag willen zijn? Een bloemetjesgordijn. Ja! Niet altijd maar werken en nadenken en schrijven. Alleen een beetje rondhangen en wapperen in de wind. Ik geloof niet dat ik dat van te voren had bedacht - die dingen gaan denk ik hoogstens onbewust - maar het is wel wat Compostela mij gebracht heeft als een blij-

vend geschenk. Lopen. Ploeteren. Een beetje versterven. Natregenen en zien dat daarna de zon weer te voorschijn komt. Steeds één stap zetten en weten dat je op die manier uiteindelijk naar het eind van de wereld kunt lopen. Nergens aan denken. Geen keuzen hoeven maken. De dingen een beetje nemen hoe ze komen. Een ontspannen omgang met het onvoorziene. Intuïtie een belangrijker plaats geven. Dat soort dingen. Heel licht eigenlijk. Dat heb ik allemaal beoefend en geleerd tijdens mijn pelgrimstocht veertien jaar geleden, en heel langzaam is me duidelijk geworden dat ik deze instelling sindsdien ook in mijn gewone leven meer ben gaan praktiseren. Solvitur ambulando - las ik laatst ergens, een uitspraak van Kierkegaard. Dingen lossen zich op als je loopt. En dan niet doordat je tijdens het wandelen nadenkt en besluiten neemt, maar doordat je juist nergens aan denkt, zodat je na terugkeer min of meer onwillekeurig de juiste dingen doet.

Associatie met boeddha Hiermee is de bekentenis er dan uit. En nu vraag ik me af: zou ik de enige zijn? Of zijn er meer als ik? Of, nog sterker: ben ik onderdeel van een nieuwe verandering in de aard van het pelgrimeren, zoals de camino er door de eeuwen heen al zo vele heeft gekend? Uit het blad van het Genootschap en de verslagen van bijeenkomsten maak ik op dat de religieuze, stichtelijke, spirituele component van het pelgrimeren een punt van aandacht is, misschien zelfs van zorg. Dreigt het gevaar dat de camino ontaardt in een vakantiereisje,

een culturele verkenningstocht of een sportieve prestatietocht? Dat zijn allemaal dingen die je zou kunnen vrezen als de camino verder losgezongen zou raken van zijn christelijke achtergrond. Als er meer pelgrims zijn die net als ik, als ze eerlijk zijn, zouden opbiechten dat hun camino niet in het teken stond van lijden, van metamorfose, van dat diepchristelijke beginsel dat een mens moet groeien, beter moet worden, een doel moet bereiken. Volgens het christendom maakt de mens en de mensheid - een lineaire ontwikkeling door naar het goede, naar het nieuwe Jeruzalem. Per aspera ad astra - over ruwe paden naar de sterren. Dat was bij de Compostela-pelgrimage in tweeërlei opzicht extra toepasselijk. Het afgaan van de moeilijke weg naar Campus Stellae - het Sterreveld - bood een uitgezochte kans om aan die ontwikkeling die ieder mens moest doormaken, eens even een extra slinger te geven. Zelf heb ik terugziend wel het idee dat ik iets spiritueels van mijn camino heb meegekregen, maar dan eerder op een soort oosterse manier. Ik ben sinds mijn pelgrimstocht meer op zo'n vrolijk lachend boeddhabeeld gaan lijken. Hans Annink, Henk Romer en de andere pioniers van de van de meest recente opleving Compostela-pelgrimage, stonden voor waarden en ervaringen die in feite nog diepchristelijk waren: lijden als voorwaarde voor metamorfose, doelgerichte, lineaire verbetering. Misschien gelden voor hedendaagse pelgrims eerder dingen als: opgaan in je omgeving, je 'ik' daarin een beetje kwijtraken, een cyclisch levensgevoel, proberen

PAGINA 1 5 7

JACOESSTAF

-

2003

aan te sluiten bij wat het leven met je voor heeft in plaats van het leven naar je hand te willen zetten. Dat ik daarbij in eerste instantie associaties noem met boeddhabeelden en oosterse godsdiensten, wil overigens niet zeggen dat volgens mij de rol van het christendom hiermee is uitgespeeld. Ook in het christendom buiten de camino zie je dat het lijden een veel minder prominente plaats heeft gekregen. Ook daar gaat het veel meer om de ervaring, om harmonie met je omgeving. Ook daar zijn de strenge eisen van vroeger verzacht, en mag het ook leuk zijn.

coach is het domste dat je daarbij kan doen. Niet alleen omdat je jezelf vermoedelijk met een zemelende slijmbal opscheept. Het is veel erger: de aanwezigheid van zo'n begeleider zal je plan doen mislukken. Het heeft mij onderweg al moeite genoeg gekost om de personal coach die ik in mijn eigen hoofd had zitten, het zwijgen op te leggen. Dat was een vervelend ventje dat iedere avond voor het slapen gaan begon te zeuren over die metamorfose - of daar nog wat van kwam. Wat zou straks de oogst zijn van mijn tocht? Hoe zou ik daarna als een heel ander mens verder leven? Personal coach In het begin van mijn pelgrimstocht, dat Maar toch deel ik ook wel iets van de ongezich in mijn geval dus in Noord-Spanje riustheid over het lot van de spirituele comafspeelde, had ik nog niet veel last van ponent van de pelgrimage. Over dat lijden zulke gedachten. Daar was eenvoudigweg en dievoorgeschreven metamorfose kun je geen tijd voor: de Spaanse camino is aichteraf wel een beetje snerend doen bezaaid met monumenten, verhalen en maar het schiep ook allerhande paraferduidelijkheid. Nu we nalia die voor de pelEen ihjdii~ra;:i a m 11 ik5 deiiken grim van betekenis te maken hebben met een soort con4's/?pi; irzcesi. s : p r f i s ~ p ~ i d c zijn. Ook loop je er dn! r m I I I P I ~ St t ~ e : ~ ; t i m ~ o dr ~ voortdurend andere vergentie van religieuze spiritualiteit pelgrims tegen het en wat tegenwoorlijf. Eigenlijk heb je dig Wellness heet, moeten we ook waakhet op dat traject gewoon druk: je staat bloot aan een bombardement van prikkels, zaam zijn tegen al te grote onzin, lege neppraatjes en commerciële luchtfietserij. die allemaal vereisen dat je iets doet of Onlangs viel mijn oog bijvoorbeeld op een denkt. niieuwe loot aan de tot in de hemel reikenPas in Frankrijk zag dat mannetje in mijn de bonenstaak van counselingbureaus en hoofd zijn kans schoon. Vooral in NoordFrankrijk, het Ile de France, met zijn traag persoonlijke-groeicursussen. Een personal dalende en stijgende asfaltlinten door het csoach biedt begeleide 'wandel- en reflectiletochten' aan, waarbij wordt 'stilgestaanf uitgestrekte niks. Het was intussen bij vragen als 'wat wil ik echt met mijn augustus geworden en de velden lagen er leven' en 'maak ik maximaal gebruik van verlaten bij. 's Ochtends waren ze overdekt mijn talenten'. met een ijle grondmist, later trok die op, en Iedereen die ervaring heeft met lange dat was het enige dat er zo'n dag gebeuralfstandswandelen weet dat dit gevaarlijke de. Verder was alles bewegingloos, uitgelariekoek is. Het inhuren van een personal strekt en kaal.

P A G I N A 158

JACOBSSTAF

-

Ik weet nog precies wanneer ik erin slaagde mijn ingebouwde personal coach het zwijgen op te leggen. Op een avond in zo'n dorpje dat niet door een kerk maar door een silo wordt gedomineerd, legde ik me te slapen in het plaatselijke hotel. Maar eerst even mijn dagboek bijwerken. Eens even kijken, wat had ik vandaag allemaal bedacht? Met moeite zetten mijn hersens zich in beweging. Mijn ogen gleden langs het eenpersoonsbed, bleven even haken aan de wastafel met aparte kraan voor warm en koud water, maar dat was het enige dat er gebeurde. Ik had die dag simpelweg aan niets gedacht! Toen vond ik dat een beetje merkwaardig, maar later wende ik eraan en uiteindelijk ben ik eraan verknocht geraakt. Een tijdlang aan niks denken is het meest verfrissende dat een mens tegenwoordig kan doen. Bevrijding van gedachten, en gratis voor niks. Ook dat hadden ze in het oosten al lang bedacht, onder het motto 'mediteren',

-

2003

maar wij nu in het westen hebben het meer nodig dan wie ook. De hele dag moeten wij nadenken, ons netwerk en onze agenda bijhouden, keuzen maken uit talloze mogelijkheden op talloze gebieden. Maar op een pelgrimstocht valt er niks te denken en niks te kiezen. Doorstappen moet je. 'Stilstaan' bij levensvragen schiet niet op. Veel eerder ben ik geneigd onze hersenpan te beschouwen als een akker die periodiek een tijdje braak moet liggen, of met lupine moet worden ingezaaid, om uitputting te voorkomen en lucht en vruchtbaarheid te herwinnen. Dat geldt meer dan ooit nu wij onze hoofdakker zo ongelofelijk intensief gebruiken. Op pad gaan met een coach betekent dat je jezelf de gelukzaligheid ontzegt van dit dolce pensare niente. Moet je tóch weer iets. Terwijl het toch maar om één ding gaat - of je het nu christendom, boeddhisme, onthaasting of Sporthuis Centrum noemt: (zucht) nu even niet!

Het bestuur van het Nederlands Cenootschap van Sint jacob kan statutair uit negen personen bestaan. Op dit moment telt het bestuur zeven personen maar uiterlijk op de jaarvergadering voorjaar 2004 zullen er drie aftreden. Wij zoeken mensen die mee willen denken en doen met het besturen van het Cenootschap met circa 4000 leden. Binnen het bestuur worden taken en functies onderling verdeeld. Een bestuurslid wordt voor drie jaar benoemd. Daarna kan tweemaal herbenoeming plaats vinden. Het bestuur hanteert als huisregel de leeftijd van 70 jaar als maximum. Bent u geïnteresseerd, vraag dan nadere informatie bij de voorzitter, Tijs Dorenbosch, telefoon 0475 507 080, e-mail [email protected], of de algemeen secretaris, Frans Brons, telefoon 035 601 35 46, e-mail [email protected]

PAGINA 159

-/

-

JACOBSSTAF -

2003

Flarden ik heb moeilijkheden. Dacht aan de middeleeuwen, dat pelgrims hier waarschijnlijk veel struikrovers tegen kwamen en zei tegen mezelf dat dat nu niet meer voor zou komen.

Ruth Daalderop uit Arnhem stuurde ons bijgaande impressie van een nieuwe dag zoals zij die beleefde tijdens haar voettocht in Spanje. In haar begeleidende brief zegt ze dat haar bijdrage wellicht passend is in het nummer dat rond de Kerstdagen, de dagen van "het kindeke in het stro", verschijnt.

Liggen in het stro 1 augustus 2002. Calzadilla de la Cueza. Wat een avontuur. Heb zeventien kilometer gelopen, de laatste meters gestrompeld. Voelde m'n benen en was zo slaperig. Heb net voor de albergue een banaan en brood zitten eten en heb nu een bakje koffie in de bar. Heerlijk. De barman gaf me een schouderklop, nadat ie gevraagd had: 'Uit Carrion?'. Ben om kwart over drie vertrokken - was wakker en wilde op weg - onder een sterrenhemel en een scherpe halve maan. Moest goed opletten met het dorp uitgaan, het was stikdonker, maar eenmaal op het weggetje dat alsmaar rechtdoor zou gaan en af en toe een asfaltweg of een cañada zou kruisen, kon het niet meer mis gaan. Mét het weggetje liep ik de verlaten duisternis in en moest ik wat moeite doen o m geen angst te hebben. Achter dát struikje hoeft maar één gek te zitten oflen

P A G I N A 160

Na een poos werd de asfaltweg onverhard, met veel keitjes en da's erg vermoeiend lopen, zeker als je niet goed ziet waar je je voeten neerzet. (...) Ik kreeg enorm veel zin om even in het stro te gaan liggen. De maan verlichtte genoeg om een korenveld met veel losliggend stro te vinden en een lekker bed te maken. Heb een hele berg stro bij mekaar geraapt, heb mezelf in de poncho gewikkeld, muts op en ik lag heerlijk. De zij die op het stro lag was lekker warm, de andere zij koelde af. Heb me na verloop van tijd omgedraaid en nog wat gedommeld. Zeker het eerste half uur was ik even weg en voelde ik me zo tevreden, warm en weer eens: zelfraadzaam. Wat fijn om zo buiten in het stro te liggen. En wat was het koud na een tijdje en wat werd ik nat. Opgestaan, m'n poncho opgevouwen en toen zag ik een heel klein lichtje naderen. Ik wist: daar komen twee pelgrims aan. Niemand i s namelijk zo gek om zo vroeg in z'n eentje op pad te gaan. juist toen ik over de greppel sprong passeerden ze. 'Hola, good morning'. Ze zullen wel gedacht hebben, in de middle of nowhere, op anderhalf uur lopen van het dorp, springt ineens iemand van het veld het pad op.. . Fijn, zo mensen tegen te komen. Want het was nog steeds donker en ik begon, na het maanlicht, te verlangen naar een zonne-

straal. Het brak m'n alleen-lopen, ook al ging ik snel voor ze uit. Ik was gerust gesteld dat er twee mensen op dit vroege uur achter me aan liepen. De weg liep recht in westelijke richting. Vaak omgekeken, om te zien hoe de lucht veranderde, in afwachting van de zon. HééI langzaam kwam daar meer licht, en daar was ik zo blij om. De grond kleurde roder, de dorre stoppelvelden kregen een oranje gloed en ook een paar bomen en struiken werden aangeraakt. Door de zon. Het was alsof de zonnebloemen - die af en toen in een klein veldje het graan afwisselen - hun hangende hoofdjes wel zo zouden oplichten. Maar ze waren veelal te dor om nog te groeien. Wat prachtig. En wat fijn, na de koude uren van lopen, denken. Lopen. Weer een dag dat de zon schijnt. Ik heb met eigen ogen, met hart en bloed mee mogen maken dat de dag ontwaakt en de zon de aarde wakker streelt, met een rode gloed. Ik heb mogen rusten in het zachte bed van stro waar ik het na een poos te koud kreeg. Nu is de lucht opgewerkt, fris

witblauw, ik vermoed een frisse wind die op komt zetten - dat is hier zo de gewoonte, door de hoogte - het leven is weer begonnen. Het leven van een dag. Onderstaand een bijdrage van Frank en Wil van Lier, kennelijk s' avonds laat geschreven tijdens hun tocht naar Santiago.

O p weg naar Santiago is elke stap er één. De pelgrimstocht naar Santiago de Compostela, in de voetsporen van Sint jacob, is 2.500 km lang. Elke pelgrim heeft blaffende honden met schuim op de kaken achter zich aan gehad, kou, honger en dorst geleden. Stap voor stap komt zijn einddoel dichterbij, zolang de geest het lichaam kan dwingen een been voor het ander te zetten. In totaal moet dat zo'n dikke drie miljoen keer gebeuren: elke stap is er één op weg naar Santiago. Zijn pelgrimstocht vergt niet slechts lichamelijke inspanning.

P A G I N A 161

daag. De pelgrim leert afzien, te verdragen H~etis een ultieme poging van de geest het en nederig te zijn. De pelgrim leert de God lichaam te overwinnen. Daarom is niet het vertrouwen die miljoenen voor hem langs eindpunt belangrijk, maar de weg er naar dezelfde plek geleidde. Sint Jacob is zijn toe. In een verdovende regelmaat volgt metgezel, de hele route lang. elke stap de vorige en volgt op elke stap er nog een. De pelgrim geniet weinig van het Dan opeens kloosterzusters die in zwijgen landschap; zijn'blik reikt niet verder dan een maaltijd met hem delen of een pastoor, een paar meter. Hij telt zijn stappen en die de verfkwast waarmee hij schildert aan weet welke afstand daarmee afgelegd is. zijn kerk, terzijde legt en de pelgrim uitnoDie afstand was de band met thuis, zijn digt in zijn pastorie. Of er is de boer met leven en alles wat hem dierbaar is wordt stro voor de nacht en een kop koffie in het met elke stap verder verbroken. De pelgrim ochtendgloren. Sint-Jacobhuist in vele huiricht zijn blik naar beneden om niet de horizon te hoeven zien. Want Santiago ligt zen. De pelgrim legt zijn lot in handen van deze heilige, laat alle zekerheden achter ver; verder dan de horizon. zich, wisselt alles in voor die ene zekerheid: Iedere pelgrim ontwikkelt zijn eigen Santiago ligt ver, verder dan de horizon. methode om door te kunnen gaan. Nog De pelgrim richt zijn blijk naar beneden als duizend stappen, dan mag je rusten peleen tik op zijn schouders hem opschrikt. grim. Met vijfhonderd stappen mag je een Bid voor me pelgrim, slok water. In het volgende dorp neemt vraagt een onbekende pelgrim een kop 370s& l " ~ p i l d& : l ~ j l ? ~ ~ z de stem. De pelgrim koffie. De pelgrim ~ l - i jjr n ~i.:tsketl ptlqi--ini knikt en recht zijn houdt zichzelf een rug, trotseert de horizon met een worst voor en richt lange blik en loopt dankbaar verder. voor kort zijn blik omhoog. Met de zon Nieuwe energie richt zijn stappen naar recht vóór loopt hij van schaduw naar Santiago de Compostela, ver weg, verder schaduw; bij de 10de schaduw mag je dan de horizon en Sint-jacob loopt met weer omhoog kijken, pelgrim. hem mee. Maar wat als er geen schaduw meer komt; Met onderstaand wat uitdagende titel een het volgende dorp nog een dagreis verder bijdrage van Koen Schellekens, Lydia van blijkt en het café gesloten? Wat als het Oosterhout en hun kinderen lip en Fee. water opraakt? Dan raakt de worst die de pielgrim gaande hield verdroogd.

Dit doe je je kinderen niet aan Hlet ritme en de regelmaat brengen de pelgrim in trance en de geest triomfeert over lijden, afzien en inspanning. Trance maakt dje weg vrij voor herinneringen en bespiegelingen. Een kop koffie wordt minder bielangrijk dan een slok water en een homp b'rood van gisteren de uitkomst van van-

Tijdens een vakantie in Espinal in 2000 ontmoetten we diverse pelgrims. Bij de eerste kennismaking wisten we het: 'Wij gaan dit ook doen, al zal het nog een tiental jaren duren voordat we het plan ten uitvoer kunnen brengen, want wat te doen met kleine kinderen.'

PAGINA 162

--

-.

IACOBSSTAF - 2003

Dit aantal jaren werden er slechts drie. Na wat hindernissen te hebben genomen, zoals mooie wandeltochten in de Alpen, onbetaald verlof regelen, vrijstelling van de leerplicht voor de kinderen en regelmatig de opmerking te hebben gehoord 'Wat doe je je kinderen aan' reisden we eind mei 2003, nadat het jeugdjournaal onze dochters heeft gefilmd, naar Espinal. Na de eerste dag inlopen, d.w.z. zonder gewicht op en neer naar Roncevalles en slechts twaalf kilometer, vertrokken we op zondag 25 mei in de stromende regen en een nat ingepakte tent naar Santiago. Dochter Fee, 8 jaar en twee kilo op haar rug, dochter Jip, 11 jaar en vijf kilo op haar rug, vrouw Lydia van Oosterhout en elf kilo en mijzelf, Koen Schellekens en vijftien kilo. Na een aantal dagen werd het droog en warm, en zo bleef het grotendeels. De jongste vond het geweldig om de gele pijltjes te volgen en spoor te zoeken, dus werd het een speurtocht zonder einde. Wanneer maak je het mee om zo intens met elkaar om te gaan. De kinderen liepen fantastisch, ondanks de warme zomer die dit jaar wel erg vroeg begon. Wat een vrijheid! Het is zo bijzonder om gezamenlijk te genieten van de natuur en cultuur, liedjes te zingen, lesjes te verzinnen, mensen ontmoeten, verhalen vertellen enzovoorts. In de pelgrimshutten waren we regelmatig een bezienswaardigheid en kregen de kinderen veel aandacht, al wordt je als gezin wel wat raar aangekeken, omdat je zo goed als geen gezinnen tegenkomt. Waar we erg verbaasd over waren was dat we veel mensen tegen kwamen met haast. 'Ik moet dertig kilometer per dag lopen want anders mis ik mijn vliegtuig'. Gelukkig hadden wij de luxe tijd genoeg te hebben, zodat we bleven genieten van de rust, de eenvoud, de uitzichten en de

Spaanse bevolking. De steden onderweg vonden we het minste, te druk en weg heerlijk loopritme. Gelukkig liepen we in plaats van 75 ruim 100 kilometer per week, om niet te hoeven eindigen in Santiago, de stad vol bezinning maar ook een grote soap. Erg jammer dat onze jongste dochter geen Compostela kreeg, ze was te jong om een 'goede' katholiek te zijn. Voor zoverre we het nog niet waren werden we ter plekke ongelovig, terwijl Fee ons nog steeds de oren van het hoofd vraagt over het geloof en hoe zij een goede katholiek kan worden. Wij nog verder naar Finistere. We waren verbaasd dat relatief zo weinig mensen doorliepen, terwijl het beëindigen van de tocht in de natuur toch een stuk prettiger is dan de tocht in een stad afsluiten. Geweldig om twintig kilometer voor het einde der wereld de oceaan te zien liggen en vervolgens nog een tiental kilometers langs de zee te lopen Uiteindelijk werd de tocht een wereldervaring, voor ons en voor de kinderen. Ze zijn in die tien weken flink gegroeid, zelfstandiger en socialer geworden, kunnen zich een stuk beter vermaken zonder televisie en computer en ze kunnen de hele wereld aan. Hoezo doe je dit je kinderen niet aan?

PAGINA 163

Pelgrims en monniken Dit wordt een persoonlijk getint artikel. Het behandelt een vraag die mij gedurende mijn vier achter mij liggende pelgrimages naar Santiago de Compostela voortdurend heeft bezig gehouden en waarop ik pas tijdens mijn recente wandeling langs de Via de la Plata een antwoord heb gekregen. Het is een zeer persoonlijke vraag waar ik niemand mee lastig gevallen zou hebben als ik niet in de overtuiging verkeerde dat het antwoord het vermogen heeft om boven mijn strikt persoonlijke ervaringen uit te stijgen. Het zou dan wellicht ook van waarde kunnen zijn voor anderen. Het onderhavige vraagstuk betreft de mogeIiijke relatie tussen pelgrimeren en monnikenleven.

van twijfel en de vraag of het antwoord niet te gemakkelijk was gevonden en of het ook niet wat meer aan diepte zou kunnen winnen door verder te zoeken. Wat hierna volgt is het resultaat van een helder inzicht dat mij op de Via de la Plata te beurt is gevallen. Het onder woorden brengen hiervan in dit artikel vraagt om het formuleren van enige contekst met name ten aanzien een paar wezenlijke elementen uit het leven van contemplatieve monniken, zoals benedictijnen, trappisten en karthuize rs.

Een eerste vaststelling dient hierbij te zijn dat monniken niet pelgrimeren. Wellicht zal iemand nu opmerken: 'En Franciscus van Assisi dan? De herinnering aan zijn pelVanaf mijn eerste prille stappen op Jacob's grimage ontmoeten we toch op tal van pelgrimspaden heeft wat wij 'pelgrimeren' plaatsen langs de Camino?'. Dat is waar, noemen mij onophoudelijk in de geest en maar Sint Franciscus was (al is er in de de beleving teruggevoerd naar bepaalde ogen van schrijver dezes geen officiële heielementen uit het contemplatieve monnilige die het predicaat 'heilig' méér waardig kenleven, zoals ik dat in oude tijden van is dan hij) geen monnik in de strikte zin van binnenuit mocht leren kennen. Voor de het woord. Monniken verblijven in verklaring hiervan heb ik jarenlang kloosters en komen daar niet uit. Dat wordt gemeend niet te ver te hoeven zoeken. Het bevestigd door de 'vierde gelofte' die zij leek mij voor de hand te liggen dat de eenafleggen naast de algemene geloften van raamheid, de stilte en een zekere vorm van armoede, gehoorzaamheid en celibaat, die ascese, die ik tijdens door elke kloostermijn pelgrimages ling worden afgesteeds uitdrukkelijk I I 7 legd. Deze vierde * * nastreefde en ondergelofte is de gelofte P I E I c P : I ~ &~i;ii. ~ I ~ L ~; t ; i . vond, de monastieke van 'stabilitas loci', elementen bij uitstek standvastigheid van waren die mijn ervaringen uit lang vervloplaats, waarmee de monnik belooft zijn gen tijden deden herleven. Maar naast dit leven lang te blijven in het klooster van zijn gevoel van een zogenaamde vanzelfspreintrede. Slechts onder zeer uitzonderlijke Icendheid was er ook steeds een lichte vorm omstandigheden zal hij zich door de

IACOBSSTAF

kloosterpoort naar buiten begeven. En pelgrimeren behoort zeker niet tot die uitzonderlijke omstandigheden. Weliswaar hebben de (Benedictijner) monniken van Cluny zich gedurende de Middeleeuwen en ook daarna intensief bezig gehouden met de jacobuspelgrimage in de vorm van het stichten van kloosters langs hoofdzakelijk de camino francés en het toevertrouwen van de zorg voor de pelgrims aan individuele of kleine groepen cluniacensers. Maar zelf op pelgrimstocht gaan, nee, dat behoorde voor de monniken binnen de marges van hun leefregel niet tot de mogelijkheden.

-

2003

boven hem is gesteld. Het volbrengen van 'de wil van God' is voor iedere kloosterling de voornaamste grond van zijn kloosterlijk bestaan. Maar God maakt zijn wil nooit rechtstreeks aan de kloosterling bekend. Dat doet hij, zo geloven de monniken, door tussenkomst van de abt of overste. Zijn overgave aan de wil van zijn geestelijk leidsman is voor de kloosterling identiek aan zijn overgave aan de wil van God. Een wijze en ervaren leidsman zal op prudente wijze omgaan met deze zware verantwoordelijkheid. Een Franse cisterciënser abt uit het einde van de negentiende eeuw heeft zijn boek over deze grondhou- ding van de monnik de titel 'La sainte abandon'meegegeven, 'De heilige overgave'. Deze overgave heeft een 'heilige(nde)' dimensie en is in wezen absoluut en totaal.

Veel contemplatieve monniken leven volgens de Regel van Benedictus. Daarin vaart de heilige reeds in het eerste hoofdstuk fel uit tegen de zogenoemde 'gyrovagen' of zwervende monniken. 'Zij trekken van Een pelgrim doet tijdens zijn pelgrimstocht plaats naar plaats, kennen geen stabiliteit, ook in belangrijke mate afstand van zijn zijn de slaven van eigen wil. Zeker, het hun eigen wil. We besluit om op weg te ~ ^ C J I T S ~ : ?P: ?~~C K ~ ' C C/i?@ CC11 pclgriill kunnen maar beter gaan is zijn eigen ;~cj&c;rl ;i:ry tc j
PAGINA 165

de mogelijkheden. De rugzak is altijd te zwaar; de voeten doen meestal pijn; een rivier zonder brug vraagt om waden; het cafe is gesloten; de winkel is dicht. Na mijn tweede, derde en vierde pelgrimage kwam ik ste.eds tot de conclusie dat zij weer mooier was geweest dan de voorafgaande. Ik begin nu in te zien dat dat komt oimdat ik bij elke nieuwe pelgrimage weer beter in staat blijk te zijn om mij ten volle en zonder negatieve gevoelens of andere zorgelijkheden over te geven aan de feitelijke situatie waarin ik mij op welk moment dlan ook als pelgrim bevind. En die overgavle aan 'de situatie' is in feite ten diepste elen overgave aan een macht die groter is

lange afstandwandelaar.Vee1meenemen zonder

een weekend uittesten?Wij lenen hem graag aan u uit! Neem contact met ons op voor een afspraak.

dan ikzelf ben en waardoor ik mij behoed en gedragen voel. Het wonderlijk resultaat van deze instelling is, dat het in mij naast een gevoel van onkwetsbaarheid ook een sterke vorm van geestelijke euforie teweeg brengt. Terug in het gewone alledaagse leven verdwijnen deze kostbare gevoelens ondanks zovele goede voornemens toch meestal weer snel. Maar zij maken wel plaats voor een lichte vorm van heimwee naar dat ééndimensionale van het langs lange en eenzame paden gaan. Die overgave, die 'sainte abandon', aan wie of wat dan ook, dat hebben monniken en pelgrims naar mijn mening en beleving ten sterkste met elkaar gemeen.

IACOBSSTAF

-

2003

De Nederlands Hervormde Kerk Valburg Cerard van Poppel en josé Wienk De parochie van Valburg (bij Nijmegen) van deze parochiekerk met een bijzondere wordt voor het eerst genoemd in de akte sfeer. van grondoverdracht in 1322 en in 1395 vermeld op de kerkenlijst van de Dom van Een grote boerderij, die onder de mensen Utrecht. De eerste pastoor bij name van de streek nog de naam 'het klooster' bekend was Petrus Mazeland. Sintdraagt ligt op ongeveer tien minuten Christoffel was volgens rekeningen van het gaans. Opgegraven fundamenten bij herjaar 1480 beschermheilige. stel- en verbouwwerkzaamheden, informeren vaag over de historie van daar convent De oorspronkelijke kerk dateert uit de jaren rond 1050, en is door Katholieken gehouden kloosterzusters die, zo niet de zorg hadden gehad voor dan toch tenmingebouwd uit devotie voor en onder ste frequent gebruik maakten van het oude bescherming geplaatst van Christoffel. Jacobskerkjein Valburg. Schip en een toren hebben, rond 1250, Het loont de moeite om langs de beemden een aanpassing in Romaanse stijl gekregen. verder te wandelen naar de (Nijmeegse) Omstreeks 1450 werd hier een Koor in kapel van het St.-Jacobsgasthuis.Eenzaam Gotische stijl aan toegevoegd. In dit koor in het hart van 'de Oude Stad', vlakbij de bevindt zich nog een piscina en nissen ter Waal en de huidige terrassenboulevard, opberging van altaarbenodigdheden. staat dit gebouwtje wat verloren tussen Met de restauratie (1 968-1971) zijn wandhoge andere in restauratie zijnde overblijfschilderingen tevoorschijn gekomen. selen van vele eeuwen Nijmegen. Het Natuurlijk is niet alles gaaf, maar met enige dateert uit omstreeks 1400. Over de rijke studie kan men de gehele bouwgeschiedegeschiedenis van deze St.-Jacobskapel nis in de schilderingen volgen. In Valburg mogelijk een andere keer . komt rond 1582 de Reformatie langzaam op gang. Tijdens de Reformatie is de kerk overgegaan naar protestanten. Op een boogscheut afstand ligt de RK Kerk; een typische neogotische kerk. Het is een sober Godshuis dat gebouwd is na de grondwettelijk vastgestelde Vrijheid van Godsdienst, nu 150 jaar geleden, in de aanloop naar het Herstel van de Kerkelijke Hiërarchie van de Roomskatholieke kerk in Nederland. Slechts een klein glas in kleuren, bij het rechtse zijaltaar, toont ons Ned. Herv. Kerk Valburg de beschermheilige Sint-Jacob, Foto: los Pé Print b.v. Velp

P A G I N A 171

---

JACOBSSTAF -

2003

Daar waar de sterren staan ... De stand van zon, maan en sterren heeft mensen altijd gefascineerd. In talrijke religies komt deze fascinatie tot uiting in riten en gebruiken. Voorspellingen werden gedaan aan de hand van de stand van hemellichamen. Dit vinden we nog terug in de uitdrukking 'onder een gunstig gesternte'. Ook in de wijze van bouwen van tempels en andere heiligdommen komt deze relatie tot uiting. Bekende voorbeelden daarvan zijn Stonehenge, dat zo is gebouwd dat alleen op die dag in het jaar dat de zon haar hoogste punt heeft bereikt (211 juni) haar licht onder een bepaalde hoek binnen Stonehenge op de centrale steen van het bouwwerk komt te staan. Nolg jaarlijks wordt dit in Stonehenge gewierd. Ook de piramides in Egypte en de aztekentempels in Mexico zijn hiervan voorbeelden. Heit christelijke kerkelijk jaar is zo opgezet dat er een aantal data, waarop grote feesten worden gevierd, in relatie staat met elkaar en met de gang van zon, maan en ste~rren.Deze data zijn vaak een voortvloeisel van data waarop de joodse feestdagen werden gevierd. Het bekendste voorbeeld is dat de viering van Pasen is vastgesteld op de zondag (de Paasnacht) van of na de eerste volle maan van de nieuwe lente; het uitgangspunt daarbij is de datum waarop de dag en de nacht even lang zijn, de zogenaamde equinox. Deze datum is 21 maart, het begin van de lente. De vroegste datum voor Pasen is 22 maart, de laatste 25 april. Na vele onduidelijkheden over de interpretatiie van deze wijze van berekenen is tijdens het Concilie van Nicea in 325 de aan-

P A G I N A 172

gegeven berekening vastgesteld. Ook de verschillende data van grote feesten staan in onderlinge relatie met elkaar: Maria Boodschap (25 maart) en Kerstmis (25 december), Maria Onbevlekt Ontvangen (8 december) en Maria Geboorte (8 september). De geboorte van Johannes de Doper (24 juni) in relatie tot Maria Boodschap (25 maart). Elisabeth, de moeder van Johannes, was immers in haar zesde maand toen de engel op 25 maart de geboorte van Jesusaankondigde (Lukas 1:36). In deze bijdrage wil ik mij beperken tot een korte bespreking van onderdelen van de oude christelijke liturgie rond Kerstmis, zoals die in de middeleeuwse kloosters werd gevierd en vooral beleefd. Kerstmis valt onmiddellijk na de kortste dag, 21 december, daarmee aangevend dat het nieuwe Licht is aangebroken. In een poging tot kerstening van het heidendom in het Romeinse Rijk in de eerste eeuwen van onze jaartelling is de datum 25 december ontleend aan het feest voor de zonnegod Helios of Mithras dat op 25 december werd gevierd. Het was Keizer Constantijn die de datum van het Mithrasfeest als datum van de viering van de geboorte van Christus heeft vastgesteld. Kerstmis wordt vooraf gegaan door de donkerste dagen van het jaar, waarop vanaf l 7 december de O-antifonen worden gezongen. Deze O-antifonen beginnen allemaal met de uitroep van bewondering en verwondering '0' gevolgd door een tekst waarin de komende Heiland

JACOBSSTAF

wordt beschreven. In elke antifoon komt de smeekbede VENI, 'Kom', voor, voorzien van een prachtige gregoriaanse melodie. De O-antifonen zijn gedicht in de vorm van een acrostichon: de eerste letters na de uitroep '0' vormen van achter naar voren gelezen de tekst : E R 0 CRAS: Morgen zal ik er zijn. Deze tekst herinnert aan een van de namen van God: Ik ben die ben.

-

2003

Op de laatste dag vóór Kerstmis wordt op 23 december de laatste antifoon gezongen; dan wordt het raadsel van het acrostichon onthuld. Neen, er is geen vergissing in het spel: vanaf 23 december gezien is morgen: 24 december, de dag waarop in de eerste vespers de viering van de geboorte van Christus begint met als liturgische hoogtepunten de Nachtmis en het middernachtelijk koorgebed van de monniken.

De beginteksten luiden: 1 7 december 18 december 19 december 20 december 21 december 22 december 23 december

O Sapientia O Adonai O Radix Jesse O Clavis Davidis O Oriens O Rex gentium O Emmanuel

O Wijsheid O Heer O Stamboom van Jesse O Sleutel van David O opgaande zon O koning van de volken O Emmanuel

Op 21 december luidt de tekst van de O-antifoon: Antiphonae majores. Die 21.

stí-ti- ae : véni,

et úmbra mórtis.

et illúmi- na sedéntes in te-nebris-'

Euo

u a e.

O ORIENS, splendor lucis aeternae, et sol iustitiae: veni et illumina sedentes in tenebris, et umbra mortis.

'

O in het oosten opgaande zon, schittering van het eeuwige licht en zon van gerechtigheid: kom en verlicht hen die nog in duisternis zitten en in de schaduw van de dood.

F.Roráte. 340.

De antifoon wordt gezongen vóór en na de lofzang Benedictus van de lauden en herhaald bij het zingen van het Magnificat bij de vespers. De lauden worden gevierd tegen het opkomen van het eerste licht. Het latijnse woord 'oriens' betekent zowel 'oost' als 'opgaand'.

P A G I N A 173

IACOBSSTAF

-

2003

Terug naar de relatie tussen de stand van zon, maan en sterren en de wijze van bouwen. Veel middeleeuwse en voor-middeleeuwse kerken werden gebouwd - voor zover mogelijk - georiënteerd, dat wil zeggen met het priesterkoor gebouwd naar het oosten, vanuit West-Europa gezien de plaats waar Jesuswerd geboren. Eenzelfde gedachte vinden we bij het gebruik dat moslems hun gebeden zeggen met hun gellaat gericht naar Mekka. De cisterciënser kerken, die vanaf de vroege twaalfde eeuw

overal in West-Europa werden gebouwd, werden zo geconstrueerd dat het eerste licht juist valt vanuit het middenraam van de absis. Op die bewuste 2lste december moet dat een gevoel van volheid, verwachting en dankbaarheid hebben gegeven aan al die zingende monniken. Het wonder geschiedt reeds en zij zijn daarbij. Als gezongen wordt 0, oriens, dringt het eerste licht de donkere en koude kerkruimte binnen en worden de contouren van het kerkgebouw waarneembaar. Even zijn ze in de hemel of hopen daar snel te komen en vergeten het moeizame harde kloosterleven. Op onze pelgrimsroute naar Santiago ontmoetten we in Vézelay zo'n imposante kerk, gebouwd volgens de hier besproken bouwwijze. Ook in het nabijgelegen Pontigny en Fontenay en vele andere kerken zien we het eerste licht van de dag vanuit de hoge gotische ramen in het priesterkoor neerstrijken in de enorme witte vaak kale kerkruimte. Later op de dag zien we al naar gelang de stand van de zon het licht schijnen op de wonderlijke kapitelen die Vézelay een wat langer bezoek meer dan waard maken. Stand van zon, maan en sterren. Was het niet Jacobus' eigen graf dat werd aangeduid door de stand van de sterren. Daar waar de sterren staan: Santiago de Compostela.

Abdijkerk Fontenay Foto: Jan Caljé

PAC I N A 1 7 4

JACOBSSTAF

Ooievaars en de Camino In nummer 79 van het Spaanse genootschapblad Peregrino, staat een leuk artikel over deze majestueuze vliegers. Het lijkt een beetje vreemd, het aantal pelgrims op de Camino, zou evenredig stijgen met het aantal ooievaars, cigueñas in het Spaans! leder die reeds te voet of per fiets de weg naar Santiago heeft afgelegd, zal zich het oorverdovende geklepper van de ooievaars nog heugen! Overal waar maar water en moeras te vinden zijn, kom je ze tegen, parmantig stappend op zoek naar iets eetbaars voor hun kroost. Vroeg in het voorjaar komen de paartjes, helemaal uit het warme Afrika, waar ze overwinterd hebben, weer het nest van het vorige jaar opzoeken. Ze 'verbouwen' er het een en ander aan en zo

-

2003

losé Wienk kan het opnieuw een jaartje mee. Sommige nesten wegen onderhand 600 a 700 kilo. Je vraagt je soms af hoe die pinakels, koepels en torens al dat gewicht nog kunnen torsen.. . Zelfs een plek boven op het klokkentorentje wordt niet geschuwd. Wellicht is er in de toekomst een generatie dove ooievaars ... Bij gebrek aan hoge onbezette plaatsen of dies meer, worden elektriciteiten telefoonpalen met gemak gerekwireerd als toekomstige wieg voor het kroost. (In Portugal heb ik een kilometerslange weg gezien waar op alle palen een nest gebouwd was.) Ook ander klein spul aan vogels maakt dankbaar gebruik als onderhuurder van de nesten van hun grote neven.

Kerk van Castrillo de los Polrazares Foto: Tieleke Huybers

P A G I N A 175

--

r

JACOBSSTAF

- 2003

In de maanden juli en augustus vliegen meer dan 120.000 trekvogels via Spanje naar hun overwinteringsplaats, soms een 10.000 tot 20.000 kilometer lange tocht. Volgens tellingen in 1948 was het aantal ooievaars van 14.000 tot slechts 6.700, biijna op het punt van uitsterven gedaald. ZIOook het aantal pelgrims dat over de Camino Francés zijn weg naar Santiago zocht. Tussen de jaren 1985 en 1986 trad er een spontaan herstel op dat hoofdzakelij~kverband hield met het aanbod van voedsel op afvalbergen bij steden en enkele beschermende maatregelen. Vanaf die tijd neemt ook de bedevaart naar Santiago weer toe. De meeste ooievaars komen voor ini La Rioja. De plaats Alfaro, gelegen aan de Ebro, spant wel de kroon met zijn 400 ooievaars. De grootste stedelijke kolonie ter wereld! Ze bivakkeren allemaal op de 3000 vierkante meter aan koepels, torens en dak

van de Colegiata de San Miguel. Wat zal het daar een herrie zijn ... In het Nederlandse blad Vogels nr. 3 van 2003 staat een foto met als titel: Spaanse ooievaar doet aan recycling. Je ziet een hele troep ooievaars op een vuilnisbelt foerageren. De schrijver vreest dat de Europese richtlijn dat al het organische afval in de komende tien jaar gecomposteerd moet worden, de ooievaarspopulatie behoorlijk zal kunnen beïnvloeden. Zover dit bericht, maar op het ogenblik staat Spanje nog aan kop, wat ooievaars betreft, met 25.000 paartjes. Wat pelgrims betreft, ik las in de krant dat er in 2004 maar liefst één miljoen pelgrims op de wegen in Galicia worden verwacht en nog eens tien miljoen gewone bezoekers... Dat wordt dus uitwijken naar andere caminos!

Reisverslag Verslag ontvangen van Wandelvereniging 'n Loopie uit Volendam. Op 25 februari 2003 zijn 159 mannen en vrouwen in 26 groepen vanuit Volendam naar Santiago gelopen en daar op 25 juni 2003 aangekomen. Elke groep heeft een stuk van de tocht gelopen en de verslagen van alle groepen zijn voorzien van fotomateriaal gebundeld.

Ontvangen: Sternenweg 32-2003 van het Duits JacobusGenootschap. De Pelgrim 74 van het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela. Een exemplaar van de buitenlandse bladen staat in de bibliotheek van het Genootschap.

P A G I N A 176

Virtuele Pelgrim Ed Boon Het nieuwe jaar komt eraan en 2004 is een heilig jaar hetgeen betekent veel pelgrims onderweg naar Santiago de Compostela. Het vorige heilige jaar heeft dat bewezen. Als u voornemens bent om op weg te gaan vraagt dat om een gedegen voorbereiding van de reis. Uiteraard zijn er vele wegen om in Santiago te geraken en de website geeft daarover ondermeer informatie. U vindt er onder andere, GR-routes, pelgrimspaden, LAW-routes, refugio's en nog veel meer. De nieuw website van het Genootschap gaat per 1 januari 2004 in de lucht. Op de startpagina kunt u rubrieksgewijs alles vinden om uw weg te zoeken. De voorbereiding, zowel fysiek als geestelijk, is belangrijk. Het is geen last-minute vakantie, maar een pelgrimstocht (met bagage) en het is van belang die tot een goed einde te brengen. Ervaringen die anderen opgedaan hebben kunt u lezen in reisverslagen die op de site staan, maar ook informatie over wat allemaal mee te nemen, hoe voorkom ik problemen en welke terugreis wordt gekozen! Zoals gezegd, niet alleen de fysieke bagage, maar ook de geestelijke bagage is van belang, spiritualiteit, mentale kracht, aandacht voor kunst en cultuur. Samengevat: er is veel informatie te vinden op onze website en er is een keur aan kwalitatief goede links. Heeft u suggesties of aanvullingen dan kunt u deze geven door te klikken op de knop 'link toevoegen'.

informatie kwijt. Er komen ook interactieve mogelijkheden voor de leden van werkgroepen. Ook regio's kunnen te zijner tijd een eigen pagina krijgen waarin ze activiteiten en verslagen kunnen publiceren. Tenslotte kunt u ook terecht bij www.wandelplatform.nl, www.tweevoeter.nl, www.fietsen.123.nl www.wande1.n~ etc. De site wandelpad.nl is weer vernieuwd. Wanneer u klikt op www.wandelpad.nl/Wandelsites op onderwerp pelgrimages vindt u er ondermeer een aantal reisverslagen. Tot ziens op onze nieuwe site!

7

Op lemen voeten themanummer

PELGRIMSTOCHTEN Met daarin onder meer: -interview met Santiago-veteraan Hans Annink -Italië: Via Francigena -Noorwegen: bedevaart naar St. Olaf - Suriname: in het voetspoor van Peerke Donders -Nederland: het mirakel van Amsterdam -België: bedevaart naar de iJzertoren

Lees het allemaal in Op lemen voeten nr. i/zooq. Te koop vanaf 18 februari. Op lemen voeten is al 25 jaar het wandeltijdschrift. Voor luchtige stappers en ruige buffelaars. Met korte en lange tochten in Nederland en Europa. Veel aandacht voor landschap, www.oplemenvoeten.nl natuur en cultuur.

De mogelijkheid om u aan te melden als lid van het Genootschap is sterk vereenvoudigd. Werkgroepen van het Genootschap krijgen alle aandacht en kunnen er ook hun

PAGINA 177

JACOBSSTAF -

2003

Van de voorzitter Met plezier kijk ik terug op de bijeenkomst die we met velen van U in Enschede mochtien beleven. Dank zij een prima organisatie door de regio, waarvoor nogmaals dank, een goede accommodatie, gemotiveerde sprekers en deelnemers, was er voor iedereen wel wat te halen. Voor een verslag zie elders in dit blad. Een bestuur is voortdurend bezig met natuurlijk- sturen en bijsturen, met evalueren en plannen maken. Als daar lijn in zit, dan noemen we dat beleid. In deze stukjes probeer ik mede dat beleid inzichtelijk te maken. De doelstelling van ons Genootschap is vastgelegd in de statuten: Het verbreiden en verdiepen van de belangstelling voor de pelgrimstochten naar Santiago de Compostela in Galicie in heden en verleden.Tevens staat in de statuten welke wegen het Genootschap onder meer daartoe zal bewandelen. (Dat laatste dient niet al te letterlijk te worden genomen). Hoewel je met de doelstelling niet alle kanten op kunt, (geografisch gezien eigenlijk maar een), is er zo veel ruimte, dat je het wel erg bont moet maken wil je de statuten geweld aan doen. IDat zijn we niet van plan. IBelangrijk is de informatie aan de leden, waarvoor we steeds meer mogelijkheden krijgen via Jacobssstaf, ledenservice en ons (eigenhuis van Sint-Jacobin Utrecht, waar,van de openingstijden, naar mogelijkheden (en belangstelling geleidelijk aan verruimd >worden. Ik schreef hierboven :'Huis van Sint-Jacob', niet helemaal zonder bijbedoelingen. De benaming is een suggestie gedaan naar

P A G I N A 178

Tos Dorenbosch aanleiding van mijn vraag naar een goede naam voor ons onderkomen. Het bestuur zal binnenkort een beslissing nemen over de gewenste naam. Goed onderweg zijn we nog steeds met de werkgroep herbergen. Veel leden hebben al als hospitalero gewerkt in het prestigieuze Roncesvalles; toch blijven we ook bezig met de plannen voor 'Murias de Recivaldo'. Na de vergadering in Enschede had ik een gesprek met 'onze' dirigent Herman Stokmans en de dirigent van het koor uit Ootmarsum dat zojuist succesvol voor ons was opgetreden. Wellicht komt er nog wat moois uit voor onze vereniging. Ook de nog steeds in status nascendi verkerende werkgroep geschiedenis en cultuur krijgt als het even meezit een steuntje in de rug. De heren JurgenLeinenga en Co Alta hebben enkele ideeën waarmee we denkelijk goed aan de slag kunnen. Ik hoop dat ik tijdens de voorjaarsvergadering hieromtrent wat concreets kan melden. Tenslotte nog iets op het vlak van internationale samenwerking: Uit het Limburgse komt het bericht dat in de (oorspronkelijk Duitse) serie 'Jacobswege:', nu zowel in het Nederlands als het Duits, als vrucht van een samenwerkingsproject, een nieuw deel verschijnt dat een route vanaf Emmerich tot aan Eijsden beschrijft. Ultreia

IACOBSSTAF

-

2003

Kort verslag van de Algemene Ledenbijeenkomst en Vergadering op 15 november 2003 te Enschede - De Vrijhof naar Santiago de Compostela. Tot slot Rond 10.1 5 uur heet Gé Westgeest van meldt de voorzitter dat de najaarsvergaderegio Oost-Nederland de deelnemers welring 2004 zal worden georganiseerd door kom. de regio Friesland (op 13 november 2004). Daarna opent de voorzitter, Tijs Het verslag van de vorige algemene ledenDorenbosch de algemene ledenvergadevergadering, 29 maart 2003, in Utrecht, ring. Na een introductie van de aanwezige wordt zonder discussie goedgekeurd. bestuursleden volgen enkele mededelinDaarna geeft de penningmeester een korte gen. In maart 2004 zullen drie bestuursletoelichting over de gepresenteerde begroden aftreden. Gezocht wordt naar jongere ting 2004. De begroting wordt goedgepersonen, vooral dames. De voorzitter keurd. Op de vorige algemene ledenvergaattendeert op de vacatures van regiocondering is een vraag gesteld over de tactpersonen in twee regio's, Utrecht gewenste omvang van de algemene reserRivierengebied en ZW Nederland. In de ve. Navraag bij de Kamer van Koophandel regio Limburg zijn binnenkort twee refugiheeft geleerd dat een o's: in Roermond en In Sint-Gerlach. vereniging of stichBeide liggen langs 0 7 2 5 CCJI~OI/':,IC!ICI~~SIIZ~IC ting een reserve x*i! !!tikmiz iccc!: t r ~ m z? i m ~ i c ~ ? moet hebben zodade pelgrimsroute door Limburg. De nig dat aangegane verplichtingen kunalgemene ledenvernen worden nagekomen. Onze verplichtingadering 2004 zal plaats vinden in Utrecht gen zijn de huur van ons Genootschaphuis, op 27 maart. Op 28 maart is er in de katheeventuele verplichtingen als we een peldraal van Roermond, om 12.1 5 uur, de grimsherberg gaan huren en een post jaarlijkse, nationale, pelgrimsmis. diversen. Totaal ongeveer € 70.000,-. Het Bram van der Wees krijgt de gelegenheid bestuur vindt een dekking van 50 % van iets te vertellen over de ledenservice in ons dit bedrag voldoende, zijnde € 35.000,-. Genootschaphuis, Lange Nieuwstraat 9A, In het financieel jaarverslag zal dit in de Utrecht. Het is ingericht en wordt al balans worden gepresenteerd. De vergadegebruikt voor vergaderingen. Voor het ring gaat akkoord. geven van informatie is op zaterdagen 6 en Nadat de voorzitter de vergadering geslo20 december de ledenservice geopend van ten heeft vertellen vier pelgrims hun altijd 11.O0 tot 15.00 uur en vanaf januari iedeweer nieuwe ervaringen over wonderen, re tweede en vierde zaterdag van de levensverdiepende gebeurtenissen en ontmaand. Voor de bemensing zoekt de moetingen. Dit keer ook veel informatie ledenservice nog versterking, liefst ervaren over de Ruta del Norte en de Ruta Primitivo wandelaars en fietsers uit de regio Utrecht. (van Oviedo naar Lugo). En de verwondleHij vraagt ook pelgrimage verslagen op te ring dat je voeten je van Rome naar Calbo sturen. Ons Genootschaphuis wil hét kenFisterra kunnen brengen. niscentrum worden voor de pelgrimstocht

PAGINA 179

IACOBSSTAF

-

2003

Vóór de lunch neemt Ad van den Hoogen ons mee op de Via Francigena met een selectie uit zijn collectie prachtige foto's van oude steden langs die beroemde route. Na de lunch beluisteren we Frans Heijdemann, koor met musici, die ons pelgrimsliederen brengt uit de Xle tot de XXe eeruw, eenstemmig en meerstemmig. De pelgrimstocht duurt lang, de liederen hebben dan ook veel coupletten. Velen zijn bekend, vooral het lied van Conques "Tous les matins nous prenons Ie chemin, tous les matins nous allons plus loin, ultreya, susyea, Deus adjuva nos" Daarna verdelen de deelnemers zich over elf middagactiviteiten. De gebruikelijke informatiezittingen voor wandelaars en fietsers. Nieuw is de 'behandeling van voeten' door Ad Wenders. Veel belangstelling trekken de prachtige lezingen van Tieleke Huijbers over de 'Via Tolesana' , van Jurjen Leinenga over 'Pelgrimages in Middel-

I

eeuws Nederland' en van /.j. Alta over Pelgrimswegen. Bij de werkgroep Herbergen1Hospitaleros wordt een presentatie gegeven over de werkzaamheden van Genootschapsleden als hospitalero voluntario in de pelgrimsherberg in Roncesvalles. Daarnaast natuurlijk nog ons eigen koor 'El Orfeón Xacobeo' en de werkgroep Spiritualiteit. De dag wordt afgesloten door het Kleinkoor Ootmarsum (ondersteund door musici) onder leiding van Frans Heijdemann. Bij Café St. jacques werd teruggekeken op een zeer goed georganiseerde, zeer gevarieerde en zeer geslaagde dag. Regio Oost Nederland - Hartelijk bedankt. Er waren 41 6 aanmeldingen, waarvan 10 alleen de stukken wilden ontvangen. Hiervan waren 148 lid geworden na 1 januari 2002 ( 35,5%). Frans Brons 2003-11-19

r e i s b o e k w i n k e l

I

Specialist in reisgidsen en landkaarten Nivon, KNNV; Stap voor stap, Op lemen voeten, Rother, Kompass, FFRP, Lannoo, Grote routepaden, Cicerone. Wandelkaarten van o.a. Diverse West-Europese topografische diensten, kompass, Tabacco, Alpenverein, Multigraphic, IGC, Alpina. Wandelgidsen van o.a.

Bestel- en verzendservice Kleine Berg 3 5611 JS Eindhoven T 040 256 96 53

F 040 256 96 54

[email protected] WWW. landschapreisboekwinkel.nl

P A G I N A 180

IACOBSSTAF

-

2003

Regioberichten Den Haag

Groningen Drenthe

Verslag van de bijeenkomst van de Haagse regio, op zaterdag 24 mei 2003. Na inventarisatie inzake betrokkenheid meldden zich circa 75 personen aan, om nu en in de toekomst op de hoogte te blijven van het reilen en zeilen van de Haagse regio. Een derde ofwel circa 25 personen waren deze zaterdag aanwezig in de Haagse Elandkerk, die eerder onderdak bood aan meer landelijke Jacobgangers. Bekend werd dat een flink aantal betrokkenen thans te voet of per fiets onderweg zijn naar Santiago. De dag was mooi georganiseerd door de outgoing regioman Cees Rooijackers, die thans deel uitmaakt van het landelijke bestuur en de coming man, de caminoveteraan JanGaljé. Werd de ochtend besteed aan kennismaking, uitwisseling en het vaste onderdeel 'hoe bereid ik mij voor?', 's middags bracht Jan Caljé zijn diavoorstelling met gesproken tekst over de staaltjes van civiele techniek -de bruggen op de Camino- en inventariseerden we thema's voor toekomstige bijeenkomsten, waarin fietsers en wandelaars aan hun trekken komen. Aardige bijkomstigheid was dat de NRC 24 mei in haar rubriek Leven &cetera een artikel wijdde met de titel 'Bijna heel Nederland wandelt. Waarom?" In een vrolijk schema wordt de Santiagowandelaar gelinkt aan spiritualiteit, maar tevens met een risico dat men doorslaat om alle andere Pelgrimspaden te willen hebben afgelegd, om daarna als doel Rome te kiezen. De dag werd afgesloten met een inmiddels traditioneel café Saint-Jacques. Alfred Lagerweij

Op de laatste dag van deze wel heel bijzondere zomer verzamelden zich tegen de klok van 9 uur bij van der Valk in Spier op 20 september een 13-tal 'mensen onderweg' uit onze regio voor de te lopen zan~dcamino naar de St. Nicolaaskerk in Dwingeloo. Welke relatie heeft Sint Nicolaas met de Heilige Jacobus? Geen enkele of ..... tóch nog een heel dun lijntje? Jawel, want deze Sint-Nicolaas is de patroon van de scholieren, zeevaarders, schippers, bedelaars, kooplieden, apothekers en juristen en onder deze pluimalge van de achter ons liggende samenstelling van de maatschappij bevonden er ongetwijfeld pelgrims, zeker onder de zeevaarders. Het is niet ondenkbaar dat ooit in het verre verleden, toen er nog geen ANWB-borden aanwezig waren, ook in deze contreien pelgrims door dit, thans gecultiveerde, gebied op weg waren naar Santiago de Compostela en aangewezen waren op kloosters, kapelletjes en kerken voor hun oriëntatie en overnachting en bemoediging waarbij ook deze SintNicolaaskerk ongetwijfeld als baken en rustpunt heeft gediend. Nadat wij ons op weg hadden begeven werd er op een open plek in het bos een stop gehouden voor een hartelijk welkom en een meditatieve tekst voor onderweg 'schenk ons de dauw op de vermoeidheid, de pijn van het begrijpen, het gaan naar de belofte, het vuur in de verdorring en de zin van dit vertrouwen' (Herman Verbeek). De zandcamino ging door het bos en heide van het Nationaal Park Dwingelderveld over bos-, wandel-, fiets- en schelpenpa-

P A G I N A 181

JACOBSSTAF -

2003

den en de niet te vermijden rijwegen die zinnig contrast met de prachtige natuur ons naar Dwingeloo voerden waar tegen alhier. Wij naderen het eindpunt doch alvokwart voor elf de koffie ons goed deed. rens de laatste stappen te zetten was er Tegen de klok van twaalf uur begaven wij nog een moment voor het uitspreken van ons naar een der oudste kerken (volgens een tekst, refererend dat 'alles' zo vanzelfde info) in Drenthe, waar wij werden opgesprekend is en lijkt te zijn en dat de wetenwacht door de heer Brandts, de kerkvoogd schap 'alles' probeert te verklaren maar van de Sint Nicolaaskerk. Hij had zich vrij toch ... 'niet alles kan verklaren' ..... gelukkunnen maken van boerderij en beesten kig! om voor ons de kerk te openen en om ons 'Onze man uit Ruinen Joop Krapels', werd iets te vertellen over deze eenbeukig gotimet een fles pelgrimswijn bedankt voor zijn sche kerk, waarvan de oorsprong waaraandeel in deze zandcamino en aan allen schijnlijk heeft gelegen in de tweede helft werd een kleine Jacobsschelpuitgedeeld van de 14e eeuw. De kerk heeft een typials symbolische bevestiging voor 'mensen sche Drentse toren met een gesloten onderweg' die voor vandaag in elkaars onderbouw en een, na een brand in 1631, nabijheid waren. aangebrachte toren met een ranke ui- of Thom Oosterhof. peervormige spits, die door de Dwingerloër 'siepelt wordt genoemd. In Midden Nederland augustus 1923 brak er weer een brand uit Regiobijeenkomst op 13 September 2003. (de derde). Herbouw vond plaats in 1925. In Amersfoort zijn we die middag met Er bevindt zich een 17e eeuwse herenbank ongeveer veertig leden bij elkaar. Onder in de zijbeuk, liturgische benodigdheden, het genot van een kopje koffie met een op de preekstoel afbeeldingen van o.a. de koekje, zoals gebruikelijk eerst een rondje kruisweg. De herkenvoorstellen. Er zijn baarheid dat dit opmerkelijk veel Coldshuis zijn oorFf& ~ ~ ~ I - G LC ~~! iC~~I ( ~ y ] c ~ j ~ ~ ~nieuwe ~ t ~ leden aanwe~ - f i ; i i~ f . l y y j e r ~ s S ~ Pi;jh;iC~2/ & zig die plannen hebsprong heeft van vóór de reformatie ben, of die zich nog was duidelijk aanweaan het oriënteren zig. De heer Brandts werd met een fles zijn over de tocht. Daarna krijgt Karin Pelgrimswijn bedankt voor zijn historisch Stolker de tijd om onder het thema 'Een overzicht en de anekdotes en na een gift Pelgrimsweg' bij haar prachtige dia's te gedeponeerd te hebben voor het orgelvertellen over de camino. Voor velen onder fonds verlieten wij deze gewijde ruimte ons nieuwe beelden, en voor diegene die waarna Ceorge Duursma ons groepeerde de tocht al gemaakt hebben, mooie om een foto te maken. momenten van herkenning. Als vanzelf Op de terugweg passeerden wij oude komen de vragen en opmerkingen over de Saksische boerderijen en op afstand de route. Ze besluit haar lezing om nog eens reusachtige opgestelde radiotelescoop te benadrukken aan de toekomstige pelvoor kosmische waarnemingen. De futugrims, dat wij, diegene die de tocht al ristische koepel vormt met het zoemend gemaakt hebben, hen met raad en daad gelluid dat eruit komt een wat geheimwillen bijstaan, de basis van het

PAGINA 182

IACOBSSTAF

Genootschap. Onder het genot van een drankje en tapa's komen de verhalen los over de ervaringen van leden die pas naar Santiago geweest zijn. We ervaren ook, dat de 'oud pelgrims' het uitwisselen van ervaringen voor zichzelf ook heel belangrijk vinden. Het oproepen en herkennen van gevoelens, die je alleen met andere pelgrims kunt delen geeft een goed gevoel. Na een geslaagde middag en een tot ziens, gaat ieder weer naar huis. Rien Christenhuis.

Oost-Nederland Een korte impressie van onze traditionele Jacobswandelingop 26 juli 2003. Ja u leest het goed 26 juli! We hebben expres voor deze datum gekozen omdat deze op een zaterdag viel. Hierdoor konden we meer deelnemers verwachten. Het resultaat was er dan ook naar. In het totaal hadden we 24 deelnemers. Waarvan 9 genootschapsleden van buiten onze regio, 6 niet genootschapsleden, 5 uit Duitsland en slechts 4 leden van het genootschap regio Oost-Nederland. Het was zoals de hele zomer prachtig wandelweer. Eerst werden snel een aantal auto's naar het eindpunt recreatiegebied Hoxfeld gebracht. We vertrokken ca 10.00 uur richting klooster Burlo via de X-8. Deze gaat voor een deel langs de Italiaanse meertjes en door het buurtschap 't Woold ten zuiden van Winterswijk. Bij het klooster werd een korte pauze gehouden. Het klooster werd tijdens de 80- jarige oorlog meermalen platgebrand door de Nederlanders. Nu is het een middelbare scholengemeenschap. Veel oude delen zijn er niet meer. De kerk wordt op dit moment van binnen geheel gerestaureerd. Vanaf het klooster ging de route verder over glooiende heuvels begroeid met maïs, rogge en tarwe.

-

2003

Maar ook langs oude bospaden in het Rheder Bush. Via de Hollenberg en een vuilnisberg kwamen we aan bij het recreatiegebied van Hoxfeld. Een prachtig gebied waar je nog kunt zwemmen in natuurwater. Het geheel wordt omgeven door heuvels begroeid met oude bomen. Moe maar voldaan na 24 km lopen genoten we daar van een lekker drankje aan de oever van het meer. Op zaterdag 10 januari 2004 lopen we traditiegetrouw weer een stukje van het Jacobskerkenpad. Het wordt een deel van het traject Borken-Coesfeld dat thans, in samenwerking met onze Duitse Jacobusvrienden, nader uitgewerkt wordt. Schriftelijk opgeven bij Huub Steins, Sterkerstraat 21, 7481 JV Haaksbergen.

Noord-Holland boven het IJ Bijeenkomst in 't Trefpunt te Alkmaar op zaterdag 18 oktober 2003. 56 pelgrims uit Noord-Holland boven 't IJ zijn dit jaar onderweg geweest naar het graf van de apostel, 28 lopend en 28 op de fiets, een flink aantal dus. Groot was ook het aantal deelnemers aan de regiobijeenkomst op zaterdag 18 oktober in 't Trefpunt in Alkmaar: 135 personen. Inspirerend waren weer de verhalen van de pelgrims'. Ontroerende, vermakelijke belevenissen en praktische tips wisselden elkaar af in de verhalen van de fietsers. Conny Kayer en Coos Zwart uit Wervershoof volgden - zoals meerderen - de fietsroute 'langs oude wegen en pelgrimswegen' en kozen voor een eenvoudige levensstijl: kamperen en zelf koken. Voor Marja en Nico Woortman uit Obdam was het een ervaring die r e nooit hadden willen missen. Co en Riet Zut uit Heerhugowaard, kwamen er na enigje tijd achter wat het verschil was tussen carnping fermé en camping a la ferme. Oak

P A G I N A 183

JACOBSSTAF

-

2003

vertelde hij wat ze zoal gegeten hadden: oioit macaroni met bosbessenjam gegeten? Gerard van de Reek uit Castricum gaf praktische tips over de tocht en de voorbereiding erop. Piet en Rita Berkhout uit Zuid Scharwoude hadden een prachtig reis; het weer was geweldig, de boel achterlaten en erachter komen dat een mens met erg wein~igtoe kan was ook een bijzondere ervari~ng.Mart Goosens en Hilde uit Heiloo voltooiden hun fietstocht door nu het eerste dieel Heiloo-Oleron te fietsten en ervoeren d'at de onderkomens in Noord Frankrijk schaars zijn en de hitte van deze zomer went. Ben Thieman uit Heemskerk vertelde over zijn onderkomens, variërend van abdijen tot een stoffige houtzagerij, waarvoor hij ook nog moest betalen. Joop en El~lyKluft - met een eigen website - liepen van Oosterblokker naar Santiago de Compostela. Het was een prachtige emotionele tocht, vol belevenissen. Op de Camino del Norte met primitieve onderkomens, ervaar je de eenzaamheid, en zwerfhonden kunnen best gevaarlijk zijn, was de ervaring van Hans Mannes uit Alkmaar. Maria van Bochoven uit Alkmaar liep vanaf Le Puy een deel van de GR 65. Zij heeft twee weken lang genoten van de natuur, de rust, de stilte, de vrede, de vrijheid, de contacten en de gezelligheid in de gites. In de derde week had zij een onaangename ervaring Zij werd als Q [ic;/ifl Lfc alleengaande vrouw lastig gevallen. Cees Hoffs uit Zaandam kreeg op de camino francès bekendheid als zanger. Ini de middag verhaalde André Brouwer in zijn dialezing op zijn eigen humoristische wijze over zijn fietstocht langs de Via de La Plata. Na eerdere fietstochten over de

soms wel erg druk geworden camino frances was de rust op de Via de La Plata een verademing. Toch was er niet alleen rust, meteen in Sevilla werd André herkend door twee medeleden van ons Genootschap. Onderweg werd hij nog enkele malen aangesproken:'Usted Peregrino?' Ja, dacht André, op de Via de la Plata ben je iemand. leder kan zijn pelgrimstocht van Sevilla naar Santiago de Compostela nalezen en nabeleven in het door hem geschreven boekje dat die middag - vers van de pers verkrijgbaar was.'Op de Via de la Plata ben je iemand', een pelgrimstocht per fiets van Sevilla naar Santiago de Compostela, uitgeverij Giami Maastricht. Het was die middag verkrijgbaar voor een gereduceerde prijs. De aanbieding van het eerste exemplaar wilde André bewaren voor iemand anders, maar het tweede exemplaar bood hij aan jan Louter, onze regiocontactpersoon, aan.

Den Bosch Op 19 oktober 2003 vond de Najaarsbijeenkomst van de Regio Den Bosch plaats. De nieuwe regiocontactpersonen Nelly en Rony de Jong mochten wel 70 personen ontvangen. Rony opende de bijeenkomst met een introductie van Nelly en hemzelf. Vervolqens werden de oud-rcp's Pieter . , en Anne Bult door pc;? /e lcy!lJ;13 hem bedankt voor hun vele enthousiaste jaren voor de regio Den Bosch. Dit ging vergezeld van een fles wijn voor Pieter en een bloemetje voor Anne. Vervolgens werd de film van Leo Baeten 'In de palm van haar hand' getoond. De film gaf velen onder ons herinneringen en herkenningspunten. In de

JACOBSSTAF -

film vertelt Leo Baeten hoe hij zijn tocht naar Santiago de Compostela heeft gemaakt. Hij startte zijn tocht in zijn woonplaats Sittard en liep vervolgens naar Vézelay. Al in de Belgische Ardennen had Leo een gekneusde rib opgelopen. Door de velden van Noord-Frankrijk heeft hij Vezelay bereikt, waar hij een afweging maakte om door te gaan of te stoppen. Uiteindelijk besluit Leo de trein te nemen naar Le-Puy-en-Velay om vandaaruit zijn tocht te voet voort te zetten. Tijdens de vele dagen die Leo soms alleen of soms met andere pelgrims doorbrengt denkt hij terug aan zijn leven. Hoe hij Tiny leerde kennen en met haar trouwde, kinderen opvoedde en nu kleinkinderen heeft. Hij had de afspraak gemaakt met zijn vrouw Tiny om op een bepaald tijdstip in St-JeanPied-de-Port te zijn en vandaaruit zouden zij dan samen naar Santiago lopen. Zijn ervaring van de tocht is dat het leven niet meer de prioriteit moet hebben voor het werk, maar veel meer voor zijn familie. In de dagen voor St-Jean-Pied-de-Portwil Leo weer de oude liefde met zijn vrouw oppakken. Wat tijdens de tocht na St-Jean-Piedde-Port gelukt is. Zoals eerder gezegd liep Leo tot St-Jean-Pied-de-Port niet altijd alleen. Zo ontmoette hij verschillende personen onderweg uit verschillende landen met andere achtergronden. Hij liep vele dagen op met een verpleegster, die ook voor Moeder Theresa had gewerkt. Zij vertelde Leo veel over haar werk in de Indiase stad Calcutta. Leo was een en al oor, toen hij vroeg een stuk van haar ervaringen te filmen gaf zij aan dit niet te willen. Op de laatste dag dat zij de camino weer ging verlaten, omdat haar vervangende verpleegster ziek was geworden, vroeg Leo het nogmaals om een stukje van haar ervaringen te filmen. Uiteindelijk gaf ze een

2003

stukje van haar ervaringen prijs, haar lange tussenpozen in het interview geeft aan dat zij toch een lichte aarzeling heeft om over deze ervaringen te vertellen. Een ander persoon die Leo ontmoette was een Waalse clown die vloeiend Frans, Nederlands, Engels, Duits, Italiaans, Portugees en Spaans sprak. Het viel Leo op dat de clown altijd bloed serieus was. Na vele kilometers te voet hebben afgelegd komen Leo en Tiny in 2001 samen aan voor de kathedraal van Santiago de Compostela. De film eindigt in de palm van haar (Tini1s)hand. Na de koffiepauze vertelt Leo hoe zo'n film nu ontstaat. Leo had aanvankelijk het idee om een documentaire te maken over het pelgrimeren naar Santiago de Compostela.. Hij ging zich verdiepen in de geschiedenis; van bepaalde boeken en gebeurtenissen. A1 l gauw had Leo het idee dat hij dit eigenlijk niet wilde tonen. Toen kwam midden in del nacht 'het' idee, hij stapte zijn bed uit en nam een pot koffie mee zijn werkkamer in en wilde de hele dag niet gestoord worden. Hij maakte een film over de ervaringen van mensen die hem constant weer moed gaven verder te gaan. Daarnaast gaven vooral de emotionele kanten van de tocht hem zijn inspiratie. Na afloop van de film en de uitleg over het maken en inspireren van de film waren de aanwezigen zeer enthousiast over de film. Niet alleen de mooie beelden van de route, maar ook de emoties die bij hen los kwamen gaven aan dat de middag geslaagd is. Onder het genot van een hapje en een glaasje wijn werd nog veel gesproken over de goede film van Leo Baeten. De regio Den Bosch bedankt Leo Baeten voor zijn komst en deze zeer geslaagde middag. De volgende bijeenkomst (voorjaar 2004) zal meer in het teken staan van fietsers, die hun ervaringen in woord en beeld zullen brengen over hun pelgrimeren.

P A G I N A 185

JACOESSTAF -

2003

nieuwkomers (lopers zowel als fietsers), om 'Wie neemt 't van me over'? De reqio zuidhun plannen om naar Santiago de Compostela te gaan concretiseren. Het west Nederland (Zeeland + west-Brabant) blijkt altijd weer dat het ontmoeten en is naarstig op zoek naar een nieuwe regiovertegenwoordiger. informatie uit de eerste hand krijgen, van Per 1 januari heb ik er vier jaar opzitten, Wr;.1i~'cjj1! ;*i714 13~~73 mensen die al gegaan zijn tot veel en het is mijn ervaenthousiasme leidt. r~ingdat je na enkele Voor details wordt jaren min of meer verwezen naar de nieuwsbrief die de leden komt 'droog te staan': je ontwikkelt geen van de regio in december ontvangen. nieuwe initiatieven meer en dat is niet Greet Udink en Wolter van der Zweerde goed voor een organisatie in welke vorm dan ook. Daarom: wie wil het van me overVia een eigen regionieuwsbrief werd in nemen? Ik heb het de afgelopen vier jaar april 2003 een flink aantal activiteiten voor met veel plezier gedaan en er zelf ook veel de leden van onze regio aangeboden. Als van geleerd. In ieder geval heb ik een laatste van de serie een wandeltocht in de '(draaiende' toko in de aanbieding en een Doesburg naar Achterhoek, van heel leuke bovendien, want waar wonen Doetinchem; te houden op zaterdag 11 prettiger mensen, laat staan pelgrims, dan oktober. Doesburg werd later gewijzigd in i~nZeeland of West-Brabant? Dieren en vanwege dreigende spoorwegGraag een berichtje aan: Huub Willems stakingen werd 11 oktober veranderd naar Thibautstraat 1, 4363 BE Aagtekerke. (01 18-582151). E-mail: hubwillems@zee- zondag 2 november, Allerzielen. ( Door een foutje van ons aller TPC stond één pel1andnet.d. grim moederziel alleen op 11 oktober op station Dieren; hij kwam op 2 november Arnhem - Nijmegen opnieuw per trein naar Dieren). Het KNMI Voor een wandeling over een deel van de voorspelde een onstuimige herfstdag, met Veluwe verzamelde zich een twaalftal leden veel wind en regen. Winderig was het van de regio op de laatste zondag in inderdaad, de regen kwam gelukkig pas augustus op het station van Wolfheze. De goed op gang toen wij allemaal al weer weersverwachting voor deze dag was bijthuis waren. Om ca 10.00 uur vertrokken zonder slecht. Voor de eerste bui konden wij met 13 personen uit Dieren. wij al snel schuilen in een tunnel onder de 'Regiobaas' Wolter droeg de verantwoorsnelweg. Gelukkig bleek dat tevens de laatdelijkheid voor de tocht direct over aan ste bui en werd het ook nog zonnig deze Hansje van Bekkum uit Doetinchem; zij had dag. Zelfs lukte het nog op een terras op voor ons een route uitgestippeld en maakeen verlaten plek een consumptie te nuttite ons bij de start lekker met 'verrassingen' gen. Al met al een gewaardeerde wandedie wij zouden beleven. De eerste verrasIling, waarbij weer veel gepraat is over de sing was ruim 20 minuten wachten bij de tocht die ons in het Genootschap bindt. pont over de Ijssel; die begint namelijk in Op zaterdag 24 januari 2004 organiseert dit jaargetijde op zondag pas om half elf. de regio een bijeenkomst speciaal voor

Zuidwest Nederland

P A G I N A 186

IACOBSSTAF

Maar goed, daarna kon de tocht dan toch echt beginnen. Eerst prachtig langs de Ijssel, daarna door weilanden over asfalt richting Drempt. En na Drempt was het volop genieten van de prachtige herfstkleuren in de bosgebieden van HoogKeppel, Hummelo en Doetinchem. Met veel rondvliegend blad vanwege de stevige wind. Prima wandelweer. Op zo'n dag is er alle gelegenheid om met alle deelnemers uitgebreid en ontspannen bij te praten over belevenissen, over dat wat je bezig houdt, over je plannen, etc. Er waren vele gewillig luisterende oren. Kortom: zeer geslaagd voor alle deelnemers. Dé grote verrassing wachtte ons in het prachtige en mooi gelegen huis van Hansje en Frank van Bekkum aan de bosrijke rand van

In het HEILIG JAAR naar SANTIAGO de COMPOSTELA

Door het enthousiasme van voorgaande jaren wordt deze cultuurhistorische reis opnieuw aangeboden en wel van zaterdag 17 april t/m 1 mei 2004 De heenweg gaat via Vézelay, Conques, Moissac over de pas van Somport naar jaca met bezoek aan San juan de la Peña en verder langs de Camino. Er worden zo mogelijk stukjes op de Camino gelopen. Extra bezoek aan Sante Domingo de Silos. De wandeling in de Pyreneeen, maar vooral over de meseta is voor velen een hoogtepunt. Na Leon, Astorga en het bezoek aan Santiago zal de terugweg langs de Spaanse noordkust en Oviedo, Covadonga naar San Sebastian gaan. Extra bezoek aan het Cuggenheimmuseum in Bilbao. Door Frankrijk via Poitiers, Tours en Chartres. Vervoer per luxe Oad touringcar Royal Class. Overnachtingen in uitstekende hotels, ook in het voormalige pelgrimshuis, nu luxe Parador San Marcos in Leon. Overige gegevens nog niet beschikbaar. Informatie : Ria Janson-Schwirtz 035-538671 3 e-mail [email protected] en website www.janson.demon.nl

-

2003

Doetinchem. De schoenen hoefden niet uit in het sfeervol ingerichte onderkomen (met veel hout, als waren wij in een berghut in Oostenrijk). Frank stond klaar met diverse soorten heerlijke soep, die na een tocht van bijna 21 kilometer uitstekend smaakte. Welk een gastvrijheid; welk een bijzonder camino-gevoel in 'Restaurant du Camino' ! Wij zijn Hansje en Frank dankbaar voor deze dag. En daarnaast gaat onze dank uit naar Creet Udink en Wolter van der Zweerde, die samen met een goed gevuld programma aanbod hebben gezorgd voor veel en pllezierig leven in de brouwerij van onze regio Arnhem - Nijmegen. Hulde !! Frans Kosters

Pied a terre kaarten en gidsen voor actieve vakanties Singel 393 1012 WN Amsterdam tel (020) 6274455 fa. (020) 620 89 96 E-innil [email protected] Gelegen in het centrum, achter het Spui. Tramlijnen 1 , 2 of 5.

Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uur za 10.00 - 17.00 uur koopavond: donderdags van april tlni augustus 18.00 - 2 1 . 0 0 uur

Globale catalogus: www.piedaterre.nl

/

Postorderservice

PAGINA 187

JACOBSSTAF

-

2003

Limburg 26 oktober jongstleden verzamelde zich de terugkerende en gaande en de gewezenen in ons gezellig naar koffie en goeie soep ruikende zaal in het katoenen dorp. Er is kennelijk nogal wat gebeurd, want er was nogal wat geroezemoes en de bekende wandelgangen ontbraken dus alles in een lokaal. Het was dus een hele klus om onze spreker dhr Jan Caljé uit de kluwen vandaan te halen maar er was geen brug te ver. Dat was ook het thema van de voordracht 'bruggen naar Santiago' en het was waarschijnlijk ook de oorzaak van de grote op komst. Enfin jan begon te vertellen en zich te excuseren over de prutsfoto's etc. maar aldra was het publiek een en al oor en oog. Een boeiend betoog over het karakter van de bruggen en de bouwwijze doorspekt met ervaringen van zijn reis. Echter nadrukkellijk moet gezegd worden dat de stukken die hij voorlas uit zijn dagboek buitengewoon integer en gevoelig zijn zodat hij daarvoor herhaaldelijk een ovatie kreeg. Hopelijk wil Jan eens een voordracht houden van stukken uit zijn dagboek voorzien van zijn prutsfoto's. Bekijk dit eens Janwant het is een bijzondere belevenis deze teksten te mogen horen en speciaal door jouw volorgedragen. Dat zal onvergetelijk worden. Nogmaals hartelijk bedankt het was geweldig, maar kom terug? Hub Dritty hoorde op het laatste moment terug van zijn vakantie dat nog wat aan de mentale training gedaan moest worden en hij kweet zich daarvan met verve. Denk eraan Hub het wordt traditie. Het medisch gedeelte bestond dit keer uit de bespreking en discussie over de gewone huismiddeltjes voor ongemakken op reis verzorgd door de drogist Louis Vermeulen uit Thorn die er met groot enthousiasme

P A G I N A 188

over sprak. Je zou zo je blaren door hem laten prikken. Toch moet zoiets herhaald worden daar het toch blijkt dat vele eenvoudige middelen voortreffelijk helpen en voor veel gemak zorgen. Dank voor je assistentie Louis. Afscheid werd er genomen van Theo van der Linden als regiocontact persoon met een applaus en dank van ons allen. Zo langzamerhand een monument in het regionale Jacobsgebeuren. Hij blijft ons echter ondersteunen als mentor en vraagbaak. Gelukkig maar en voor de pelgrimspas kun je nog altijd bij hem terecht.(namens de broederschap SintJacobus). Na de werkbespreking van wandelaars en fietsers werd er afscheid genomen en we zien elkaar weer op 13 maart 2004 katoenen dorp. Dan zal het thema zijn 'ontwerp en uitvoering van glas in loodramen' door de kunstenaar L. Reihs en atelier Flos (uitvoering). Tevens een lezing over de Route de la Plata door de heer Brouwer die tevens zijn reisboek presenteert. Refugio. Houthem St.-Cerlach heeft zijn werkgroep geformeerd die met enthousiasme zal proberen ook in het voorjaar 2004 open te gaan. De refugio staat op een unieke plaats voor de kerk in Houthem St.-Cerlach. Limburg heeft dan twee refugio's te weten St.-Cerlach en Sint-Christoffel in Roermond. Er wordt naar gestreefd deze per 1 april open te stellen tot eind september. De groep staat open voor ideeën en medewerking (e-mail [email protected] - [email protected]) correspondentie voorlopig Kapelweg 10, 6267 BW Cadier en Keer.

JACOBSSTAF

-

Ramen Sint-Jacobuskapel. De ontwerpen zijn goedgekeurd en de ramen worden nu op grootte 1:l uitgetekend en ingekleurd waarna een laatste werkbespreking volgt voordat de ramen in productie gaan. De verwachting is dat de ramen ingezegend kunnen worden op het hoogfeest van Sint-Jacobus op 25 juli 2004. Het zal een ware happening worden en iedereen wordt van harte uitgenodigd. Er wordt nog gewerkt aan een sponsoridee met een glaskunstenaresse waarover u uiteraard ge'informeer wordt middels persoonlijk schrijven in januari 2004. Giften graag op rekening van Giften SintJacobskapel t.n.v Broederschap SintJacobus Rabo nr 17 41 85 375 Landelijke Pelgrimsmis. ,, Op 28 maart 204 zal de landelijke Pelgrimsmis georganiseerd worden, welke een feestelijk karakter heeft. Hiertoe zijn alle vertrekkende pelgrims uitgenodigd die de pelgrimszegen ontvangen en uitgenodigd worden voor een gezellig samenzijn

-

2003

in de nieuwe refugio. Belangstellenden familie en vrienden zijn uiteraard eveneens welkom. Wilt u ons in verband met de organisatie en reserveren van plaatsen van te voren berichten van uw komst schriftelijk aan Broederschap Sint-Jacobus, p/a drs. B.H.H. Brader, Kessenicherweg 2 601 7 AA Thorn e-mail [email protected] met ingang van 1 dec. [email protected] ofwel per e-mail of brief aan de regiocolntactpersonen. Wandelgids Sint-JacobusCultureel historisch reisboek Jacobswegentussen Maas en Rein zal verschijnen per eind februari 2004 de prijs zal zijn eur0.18~95.Het boek geeft gedetailleerde wandel en fietswegen aan met alle bijzondere informatie en levert een waardevolle bijdrage aan uw reisplezier. Voor iedere pelgrim een noodzaak. Zoals; u ziet zijn we zover dat we het HEILIG JAAR op gepaste wijze tegemoet kunnen zien met vele Jacobusvieringen in onze regilo. Het begin zal zijn onze regio vergadering op 13 maart 2004 . dus tot dan. Ultreiia. Thom Kentgens

GEVRAAGD: regio-contactpersoon voor de regio Utrecht Z / Rivierengebied, postcodes 3400 t/m 3599 en 3900 t/m 4299. Inlichtingen bij Cees Rooijackers, 070 360 2442 [email protected]

P A G I N A 189

Agenda 10 januari 2004

Wandeling Jacobskerkenpad. Schriftelijk opgeven bij Huub Steins, Sterkerstraat 21, 7481 JV Haaksbergen.

24 januari 2004

Regio ArnhemJNijmegen organiseert een bijeenkomst voor nieuwkomers (wandelaars en fietsers) in Wageningen.

31 Januari2004

Regiobijeenkomst Midden Nederland in Amersfoort. Regioleden krijgen daar nog een uitnodiging voor.

31 januari 2004

Regio Rotterdam, Humanitas, Bergweg, om 13.00 uur een presentatie over een fietstocht naar Santiago, een uitnodiging volgt nog.

27 maart 2004

Ledenvergadering Genootschap in Utrecht.

28 maart 2004

Landelijke Pelgrimsmis in Roermond om 12.15 uur.

13 november 2004

Ledenvergadering Genootschap in Friesland.

Mededelingen Met ingang van 2004 is iedere tweede en vierde zaterdag van de maand van 11.O0 - 15.00 uur de ledenservice aanwezig aan de Lange Nieuwstraat 9a, Utrecht Door ziekte van Gerard van Poppel is de redactie niet in staat om de reacties te publiceren met betrekking tot 'Spiritualiteit van het Pelgrimeren'. JaarplanningJacobsstaf 2004

6 ian. 123 maart l 3 aug.

P A G I N A 190

I

2 nov.

I

IACOBSSTAF

-

2003

Zoekertjes Te koop: Giant herenfiets, Custom Super Lite MT: L Grey bijna nieuw. Compleet met alle AGU-tassen tevens eenpersoons lichtgewicht tent met ligmatras. Prijs n.o.t. C. [email protected] Tel. 055 355 O0 83. Verschenen: La Pelerine...en liberté ...accompagnées 2004. Randonnées Pédestres. Een brochure met mogelijkheden om voettochten binnen en buiten Europa te maken met vervoer van bagage, gereserveerde onderkomens onderweg en mogelijkheden van kundige toeristische - begleiding tijdens de etappes. Ook de Jacobsroutevanaf Conques via Cahors, Lectoure, Aire sur I' Adour, Saint-Jean-Pied-de-Porten de verdere Camino Frances Partie espagnole tot in Saint Jacques de Compostelle is per (combinatie van) etappe(s) te boeken. Info: Romagnac, 43580 Saint-Vénérand, France, en: www.lapelerine.com. Aangeboden: rugzak Bach venture, inhoud 50 liter met uitbreiding. Nieuwprijs € 209, één voetreis gebruikt, i.z.g.st. en tegen elk aannemelijk bod. Ria Tromp, tel. 035 621 89 79. Pelgrims op weg naar Santiago die de route Tilburg, Turnhout, Diest, Namen .... volgen kunnen gratis overnachten bij de fam. Van Gorp te Kasterlee(B), 8 km voorbij Turnhout. Gelieve vooraf een seintje te geven aan Wannes Van Gorp Mgr. Cardijnstraat 10 2460 Kasterlee België, of bel ....14 85 19 18, of mail naar [email protected] . Jammer genoeg kunnen wij geen honden herbergen.

Te koop aangeboden: Nederlandse vertaling van de GR 65 St.Jacobsroute in Frankrijk (Topo Aktief). Deel 1+ 2+ 3 samen £ 10,- (van Le Puy-en-Velay tot Roncevaux). Ineke Ronner, Cleopatradreef 521, 3561 RV Utrecht. 030261 5064 06-19070707 e-mail : [email protected] Gratis refuge voor pelgrims op de route vanuit Tours. Wij (oud pelgrims) zijn een refuge begonnen in Escource, Landes. Adres: Lieu dit Cameleyre, Escource ( 1 3 km na Escource richting Onesse). Tel. O5 58 04 21 34. We bieden gratis overnachtingsmogelijkheid voor pelgrims, er zijn 4 slaapplaatsen. Informatie telefonisch of per e-mail: [email protected] Ik ben Anita Kuiper, 40 jaar, woon in Den Haag en probeer me voor te bereiden om volgend jaar de route Santiago de Compostela vanuit Frankrijk te gaan lopen. Periode zo rond mei, juni 2004. Oproep: wie heeft zin om samen te lopen als voorbereiding? Anita Kuiper, e-mail [email protected] Te koop aangeboden: 75 liter MC. Kinley rugzak, 2 stel beenkappen en 2 regencapes, t.e.a.b. Te bevragen: 06 24 71 70 96 (Lelystad). Chers amis pélerins, j'aimerais reprendre contacte avec 5 pélerines hollandaises, arrivés Ie 12 Juin 2003 à Santiago. Elles étaient parties de Ponferrada. Voici mon e-mail : [email protected] Joel Hernandez

PAGINA 191

IACOBSSTAF

-

2003

Na vorig jaar de pelgrimstocht naar Santiago te hebben voltooid wil ik in het voorjaar 2004 de tocht naar Rome lopen. Wie heeft hier ervaring mee, enlof kan mij informatie geven over (goedkope) overnachtingsadressen, met name in Zwitserland en Italie. Arnold Daas, Benschop. telefoon 0348-451 595. Email: [email protected]

Eind april t/m eind mei 2004 heeft Henk Boom (61 jaar) het voornemen om het Spaanse deel van de Camino te lopen. Hij heeft deze tocht van Apeldoorn naar Santiago in 2002 met nog twee mannen per fiets gemaakt. Wie wil met mij deze tocht wandelen. Reacties graag naar: Klingmakersdonk 61 8 postcode 7326 CZ, Apeldoorn. Telefoon: 055-5424999.

Op 5 augustus 03 ben ik te voet, alleen, vanuit Vessem naar Santiago vertrokken. 1 september moest ik stoppen, vanwege leen gebroken voet. Nu bezig het vervolg te regelen met mijn werkgever, mogelijk irond eind maart 2004 de draad weer oppakken waar hij is geëindigd (Vitry Ie Francois). Mijn verslag staat op Http://www.sunteamnet.nl/-b.noorloos. Als er iemand rond die tijd ook daar i s of mee wil lopen graag een berichtje Ben Noorloos M.L.Kingstraat 32, 3274 CK Heinenoord.

Wie heeft de Via de la Plata of wel de Zilverroute reeds gefietst? Graag zou ik ervaringen willen horen over de tocht, de moeilijkheidsgraad, overnachtingsmogelijkheden e.d. A.H. Warmerdam, 2e Leijweg 8, 21 14 BG Vogelenzang. E-mail: [email protected]

Henk Boom, tel 055 54 24 999 zoekt contact met Maarten Valkenburg n.a.v. het zoekertje in de vorige jacobsstaf, dit lukt niet via zijn e-mail: [email protected]. FIETSMAAT GEZOCHT. Medio 2005 ben ik van plan om naar Santiago de C. te fietsen. Ik ben een alleenstaande man (SS), woonachtig in Zuid-Limburg, en op roek naar een fietsmaat (bvk niet ouder) om samen de voorbereidingen te treffen, de route uit te stippelen en eventueel samen te trainen voor deze tocht. Ik wil voor de fietstocht ruimschoots de tijd nemen om onderweg ook te kunnen genieten van de omgeving en de bezienswaardigheden. K.v.Slobbe, Walem 1, 6342 PA Walem (L). E-mail: [email protected]

P A G I N A 192

Te koop aangeboden: 1 paar dames bergschoenen, Meindl, maat 6-AB (39). In zeer goede staat, slechts 75 km meegelopen. Bruin. Bovenmateriaal van Goretex. Vraagprijs £ 95,- Mocht dit uw budget te boven gaan, dan is de prijs bespreekbaar. Informatie bij Judith Boon, na 18.30 uur, telefoon (079) 361 20 12 Wij vertrekken 13 maart 2004 voor de tocht Hedaia (Francia). - Olaberria (Espagna) - via de tunnel van San Adrian - Salvatierra - Victor Gasteiz naar Burgos. Wie heeft ervaringen opgedaan met deze door ons geplande route en wil zijn of haar ervaringen met ons delen ? Ton Oosterveen 01 82-38.62.58 email [email protected] Wie heeft er informatie omtrent de Nederlandse Orde van St.jacob ? Vanaf de 12e eeuw, geeft niet wat, want alles is welkom. Zou te maken moeten hebben met of afkomstig zijn van Floris de Vijfde. Ton Oosterveen 01 82-38.62.58 email [email protected]

Adressen regiocontactpersonen Amsterdam

1000 t/m 1160 t/m 1300 t/m 1420 t/m 1120 t/m NH boven IJ 1440 t/m Midden Nederland 1200 t/m

1119 1199 1399 1439 1159 1999 1299

Bollenstreek Rijnland Den Haag

Nelia Musters, Cerard Ticheler Junostraat43 2402 BG Alphen a/d Rijn 01 72-430 439 [email protected] Cees Rooijackers Vondelstraat 136, 251 3 EX Den Haag 070 360 2442 [email protected] JanGaljé 070 363 8431 Archimedesstr. 31 251 7 RP Den Haag Aart en Mieke Ligthart Bermweg 264 2906 LH Capelle ald Ijssel 01 0 458 23 65 [email protected] vacature

Rotterdam Utrecht-Z l Rivierengebied ZW-Nederland Breda - Tilburg Den Bosch

5200 tlrn 5499

Eindhoven1 Helmond Limburg

Arnhem1 Nijmegen

6500 tlrn 7099

Oost-Nederland

7100 t/m 7799 8000 tlm 8299 7800 t/m 7999 9300 tlm 9999 8300 tlrn 9299

Groningen/ Drenthe Friesland

Herman Holtmaat Wouwermanstr. 20 111 1071 LZ Amsterdam [email protected] Esther van Doorn Westervenne 243 1444 WL Purmerend 0299 - 438361 [email protected] Jan Louter Dorpstraat 65 1689 ER Zwaag 0229 236 512 [email protected] Rien en Bea Christenhuis De Mees 29 1251 VL Laren 035 538 3649 [email protected]

Huub Willems Thibautstraat 1 4363 BE Aagtekerke 01 18 582 151 [email protected] Maria van Hassel- Maas Heuvelbrink 1 481 2 CN Breda 06-20156461 [email protected] Nelly en Rony de Jong Elzenstraat 59 5306 XK Brakel 0418 671966 [email protected] Bart Leemrijse Pasteurlaan 57 5644 JB Eindhoven 040 21 1 94 12 [email protected] Tinus Jansen040 253 09 61 Vennekerhei 33 5508 VB Veldhoven Thom Kentgens Ireneweg 7 6065 EC Montfort 0475 35 00 22 [email protected] Theo van der Linden 0475 58 16 85 Graafschaploonstraat 12 6085 CA Horn Harrie Maessen 0475 461235 Zuidsingel 60 6051 C] Maasbracht Creet Udink Rembrandtweg 22 7004 AD Doetichem 0314-342980 [email protected] Wolter van der Zweerde Riemsdijkstraat 17 6701 BC Wageningen 031 741 5389 [email protected] Cé Westgeest Ganzenmarkt 22 7631 EN Ootmarsum 0541 29 33 51 [email protected] Thom Oosterhof Mozartstraat 31 9722 EB Groningen 050 525 51 44 [email protected] Willy Winkels De Terp 4 9073 HW Marrum, 0518-411772 [email protected]