ISRAEL Nr Februari 2012

Nieuw middel tegen resistente bacteriën • 14

Israël op weg om 3D supermacht te worden • 19

ISRAEL Nr. Nr. 02 2 –Februari – Februar2012 2012 2

w www.middernachtsroep.nl ww w w.m .middernach

Wetenschapper ontmaskert

Reuters

BETH BE BETH-SHALOM TH-S TH -SHA -S HALO HA LOM LO M

Land, land, land, hoor het woord van de HEERE!

Emmeloord

Woensdag 7 maart - 19:30 uur

Grootegast

Woensdag 4 april - 19:30 uur

Doorn Gorinchem

Dato Steenhuis

Baptistengemeente “De regenboog” - Nagelerstraat 35

Dato Steenhuis

Goede Herderkerk k - De Gast 2

Zaterdag Zaterd dag 19 19 meii - 114:00 4:0 00 uur

Norbert N orb bert LLieth ieth h

Het Brrandpunt - Postweg 18

Zondag 20 mei - 10:00 uur

Norbert Lieth

VEG De Ark - Kennelweg 14

Norber t Lieth

9 Wondertekenen in het Johannes-evangelie Hett Ni He Nieu euwe eu wee Tes e ta t me ment ntt berr ic n icht ht oveer dee tallri rijk jjk ke wo wonder nd derren en en te teke keeneen,, diiee d Her de e e Jeezu z s de deed eed e tij ijde dens nss Zij ijn le leve vveen hi hier e op aa er aard ard rde. e. Alllee e. e n all de ap posste tel Joohann haann n es bes e cch hri rijf jff t ne n ge g n te teke keene k nen. n. A le tek Al keen nen zij ijn n in n de eeersste pla laat a s be at bedo d el do eld d om in mens mens me nsen en n hett gel eloo loooof te wekk we kk keen n, da datt Je Jezu zuss Ch zu hri rist stus st us de Me M ss s iaas is en dee Zooon va van n Go G d (J (Joh oh 200::31 3 ). ) Maar Ma aar a bov o en endi dien di en zij ijn n de won onde dere de ren re n va van n dee Heerre Je Jezu zuss oo zu ok pr p offetis etis et i ch chee teeke kene nen. ne n. De wo wond der erte teeke kene nen ne n in het Joh ohan anne an ness evan evvan nge g li liee w wiijjzzen pro roffeeti tisc tisc sch h n ar de he na heil ilsg il ssggessch chie iieede deni nis. En da nis. datt ve verb rbband an nd w woorrd dt va vaak ak oveer he hett ho hoof od of geezi z en n. Dee autteu ur he heef eftt hi ef h eerrnaar ar gez e oc occht ht en h heeeeff t veerbaz rbbazzin ingw g ekke gw ek kkeend de lijn li j en jn n ont n de d kt k . Sc S hi hijn jnba baaaarr onb n elan a gr an grij ijke ij ke dettaaiils l komen om men n plo lots tsel eell in ng iin n een n nieu ni uw li lich ch ht te t sta taan an n. Hiij sc schr hrij hr ijft ij f t: “V ft: ft “Vee e l pa ee pass pass ssag ages ag es zij ijn n al asp pu uzz z el elsttuk u je jess, s, diie ie i ts t weeerggev e en van an het tot otaa aalb aa lbbee lbee e ld l van n het et hei e ls lspl p an pl an van God o en Zijn Zijn Zi hand ha n elleen nd n daaaari rin. n “ De inh nhou oud ou d va van nd diit bu buit iten it e geewo en w nee boe oek k be bewi w ijs wi jst: js t: D puz De u ze zels lstu tukj kjes kj es vor orme m n eeen ge me gewe weld weld ldig ig g bee e ld d! Beest B stel eln nrr. 19 197 71 16 62 2 · EUR R 8,0 00 Bo B oeek k · geb ebon onde den · 16 160 0 pa p g giin naa‘s ‘s

Middernachtsroep

tCCFTUFMMJOH!NJEEFSOBDIUTSPFQOMttXX X XNJEEFSOBDIUTSPFQOM

EDITORIAL 3

Geliefde vrienden van Israël Bij de stichting van de staat Israël verleende David Ben Gurion de streng naar Joods-orthodoxe voorschriften levende Joden vrijstelling van de dienstplicht. Dezen vormden toen nog een relatief kleine groep en men beschouwde hen als hoeders van het jodendom, die er in het verleden toe hadden bijgedragen dat het jodendom in de diaspora niet door assimilatie ten onder was gegaan. Maar inmiddels zijn ze een aanzienlijk deel (meer dan 10%) van de Joodse bevolking geworden. En hun hoge geboortecijfer draagt er toe bij dat ze zich veel sneller dan de rest van de bevolking vermenigvuldigen. Dat betekent ook dat hun politieke invloed steeds groter wordt. En dat is met name onder de huidige regering het geval. Dit is vast een van de redenen waarom het juist nu tot openlijke spanningen tussen streng religieuze en meer liberale Joden is gekomen. Binnen Joods-orthodoxe kringen heerst een strikte scheiding tussen de geslachten, die in de eerste plaats is doorgevoerd in de synagoge en in het onderwijs. Maar de laatste tien jaar proberen ze hun levensvoorstellingen steeds meer naar het openbare leven uit te breiden. Zo eisen ze dat er in de bussen van het openbaar vervoer een scheiding der geslachten wordt ingevoerd, waarbij de mannen voorin en de vrouwen achterin de bus zitten. In plaatsen als Beth Shemesh, waar het aandeel van de orthodoxen aan de bevolking relatief groot is, hebben ze bijvoorbeeld borden geplaatst die zeggen dat aan de ene kant van de straat alleen vrouwen mogen lopen en aan de andere kant alleen mannen. Vrouwen die aan deze eis geen gevolg gaven werden daarop bespuugd. Deze ontwikkeling heeft tot een nationale verontwaardiging en tot openlijke protesten geleid. Een woordvoerster van de regering verklaarde hierover dat Netanjahu een duidelijke positie inneemt tegenover de eisen om de geslachten van elkaar te scheiden en dat hij de poging om vrouwen van het openbare leven uit te sluiten niet zal tolereren. Volgens religieuze Joodse voorschriften is het voor een vrouw een schande om haar stem in het openbaar te laten horen. Daarom eisen religieuze soldaten vrijstelling van deelname aan militaire ceremoniën waarbij vrouwen optreden en zingen. Dit wordt om redenen van militaire discipline overigens niet gehonoreerd. Dat ook vrouwen deel uitmaken van het Israëlische leger is overigens een van de redenen waarom streng religieuze Joden weigeren in het leger te dienen. Ephraim Halevi, een vroeger hoofd van de geheime dienst, zorgde voor een storm van verontwaardiging met zijn commentaar dat de religieuze radicalisering een grotere bedreiging voor de staat Israël vormt dan Iran en zijn president Ahmadinejad. Daarop zei hij dat de vergelijking met Iran misschien wat overdreven was, maar dat religieuze radicalisering tot een steeds diepere scheuring binnen het volk leidt, wat gevaarlijker is dan een bedreiging van buitenaf. Halevi werd vanwege zijn uitlatingen hevig van religieuze zijde aangevallen. Maar interessant genoeg was er ook aandacht voor zijn waarschuwing van rabbijnse kant. Een in aanzien staand rabbijn vond het opmerkelijk dat iemand die ooit zo‘n hoge positie binnen het veiligheidsapparaat had bekleed, er op wees dat het juist de interne meningsverschillen waren die tot scheuringen in het volk leidden. Dit kon voor het voortbestaan van de staat noodlottig zijn. Als voormalig hoofd van de geheime dienst kent Halevi de gevaren van interne onenigheid waarschijnlijk maar al te goed. Niet voor niets zegt het spreekwoord: «Eenheid maakt macht.» Het interessante is nu dat ook de Bijbel herhaaldelijk zegt dat God Zelf het gescheurde volk tot een eenheid zal maken (bijv. Ez. 37:15-22). In de verzen ervoor zien we een beeld van het nationale herstel van Israël: het visioen van de dorre doodsbeenderen die weer levend worden (Ez. 37:1-14). Maar God wil de Joden ook in geestelijk opzicht herstellen, alles wat scheidt wegdoen en er een eensgezind volk van maken, zoals er in vers 22 staat: «Ik zal hen tot één volk maken in het land, op de bergen van Israël.» In de wetenschap hoe belangrijk onderlinge eenheid is groet u hartelijk met shalom in de naam van Hem die ons één heeft gemaakt uw Fredi Winkler

Shalit bedankt Activisten Pag. 08

Bijbelse economische modellen als voorbeeld Pag. 11

BIJBELSE BOODSCHAP 4 Wetenschapper ontmaskert Reuters 5 Kwade geruchten

ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL 7 8 9 10 11 12 13 13 14 15 16 17 18 19 20

Korte berichten Shalit bedankt activisten Op alle eventualiteiten voorbereid Israël zeer in de gunst van Amerikaanse kiezers Bijbelse economische modellen als voorbeeld Veelvuldig lof voor Israël Stabiliteit ondanks grote veranderingen Israël en de export van de Palestijnen Nieuw middel tegen resistente bacteriën Het hart heeft vitamine D nodig Joods DNA wekt verbazing Statistieken op hun kop gezet «Modelity Technologies» opnieuw geëerd Israël op weg een 3D supermacht te worden Heeft God Zijn beloften vervuld?

BIJBEL EN ISRAË 20 Het Noachitische verbond

DIRECTE HULP VOOR ISRAËL 22 Brandweerauto voor Haifa

4 BIJBELSE BOODSCHAP Nieuws uit Israël • 4/2006

Wetenschapper ontmaskert

Reuters

Persbureaus zijn verplicht waarheidsgetrouwe berichtgeving te leveren. Maar zijn er feiten die Reuters niet bevallen, zodat men ze manipuleert om ze uiteindelijk aan het gewenste profiel te laten beantwoorden. Zwi Lidar (NUI correspondent in Jeruzalem, Israël) We hebben er al in het augustusnummer 2010 over bericht (pag. 10). Destijds liep de Israëlische krant Haaretz door Reuters gepubliceerde foto’s na, die er op de een of andere manier merkwaardig uitzagen. Het ging om foto’s van de «Mavi Marmara», het schip van het Gazaflottielje waar het tot ernstige botsingen was gekomen. Reuters erkende toen dat deze foto’s, die men uitgerekend in Istanbul had laten bewerken, verkeerd gesneden waren. De woordvoerder van Reuters zei over dit incident onder andere: «Toen we ons realiseerden dat de dolk er per abuis met de rand van de foto was afgesneden, heeft Reuters meteen teruggegrepen op de originelen.» Een be-

kend politiek commentator van Haaretz benadrukte toen echter: «Het is niet de eerste keer dat Reuters wordt betrapt op het manipuleren van beeldmateriaal om Israël in een zo slecht mogelijk daglicht te plaatsen.» Dat commentator Tom Gross van Haaretz – evenals talloze andere Israëli’s – gelijk heeft bewijst nu een wetenschappelijk onderzoek over Reuters en het vervalsen van nieuws en beeldmateriaal. Het wetenschappelijk onderzoek komt tot de eenduidige conclusie: de berichtgeving van het gerenommeerde persbureau Reuters is beïnvloed door proPalestijnse propaganda en beïnvloedt daardoor de houding van de lezer, bij wie een vereenzelviging met de Palestijnse strijd tegen Israël wordt bevorderd. Het onderzoek is gedaan door professor Henry Silverman, die aan de

faculteit Financiën van de Amerikaanse Roosevelt universiteit doceert. Het werd in december 2011 als wetenschappelijke bijdrage in het Journal of applied Business Research gepubliceerd en baarde veel opzien. Talloze mensen voelden zich genoodzaakt op het internet hun commentaar op deze zaak te geven. Silverman onderzocht in totaal 50 door Reuters gepubliceerde nieuwsberichten, die gedurende drie maanden in 2010 zijn uitgegeven. Hij ontdekte niet minder dan 1100 voorbeelden van tendentieuze berichtgeving, verdraaiing van feiten en propagandistisch taalgebruik. Dat zijn dus 1100 overtredingen van de journalistiek-ethische code van het objectief weergeven van feiten. Het artikel van Silverman is 25 pagina’s lang. In het tweede deel van dit onderzoek heeft hij de reactie van 35 studenten op de genoemde 50 nieuwsberichten van Reuters onderzocht. En hij kwam tot de conclusie dat deze studenten hun onverschillige houding ten opzichte van het conflict in het Midden-Oosten daarna aflegden en zich duidelijk aan de kant van de Palestijnen schaarden. Silverman voert dit terug op de handige en subtiele, maar daardoor niet minder propagandistische methoden van berichtgeving van Reuters. Hij benadrukte dat het niet alleen ging om het manipuleren van foto’s, maar ook om de schriftelijke berichten van het persbureau. Dit geschiedt door herhalingen en een heel bepaalde woordkeus. Zo wordt het Gazaflottielje uitsluitend een «humanitaire hulpactie» met «vredesactivisten» aan boord genoemd. Het zij in herinnering gebracht dat men aan boord totaal geen humanitaire hulpgoederen heeft gevonden. De naam van de Israëlische premier werd dikwijls samen genoemd met de omschrijving «toonde geen spijt». De Amerikaanse president Obama, die in verband met het Gazaflottielje had benadrukt dat dit incident aanschouwelijk aantoonde hoezeer Israël beveiliging nodig heeft, werd nooit zo door Reuters geciteerd. Veeleer legde men de nadruk op zijn woorden «tragedie» en «dood van negen burgers». Silvermans ontdekking van 1100 vervalsingen in 50 bijdragen betekent een gemiddelde van 22 afwijkingen van de journalistieke erecode per bericht. Dan gaat het toch nauwelijks meer om per abuis gemaakte fouten. ■

5

Kwade geruchten Norbert Lieth (Prediker, bijbelleraar en bestuurslid van Zendingswerk Middernachtsroep) In Exodus 23:1 staat: «U mag geen vals gerucht verspreiden!» Het kapot maken van iemands goede naam, samenzweringstheorieën, onware beweringen, beschuldigingen, laster en vermoedens beïnvloeden de mens veel meer dan men meestal wel wil aannemen. Als men ons iets negatiefs over iemand vertelt, beïnvloedt het onze houding tegenover die persoon zelfs nog als gebleken is dat die uitspraken gelogen waren. Dan zijn we al «beslagen» en blijft er meestal scepsis of een bepaalde aversie hangen. Het kapot maken van iemands goede naam kan een mensenmassa dermate beïnvloeden dat men in staat is om zelfs het meest absurde nog te geloven en dienovereenkomstig te reageren. In het wereldwijde politieke gebeuren beleven we dit ten opzichte van de Joodse staat. Israël behoort bijvoorbeeld tot de eersten die in rampgebieden ter plaatse hulp verlenen. Maar men legt dit dan zo uit – zoals bijvoorbeeld in Haïti – dat het Joodse volk het slechts uit eigenbelang doet en bij de betrokkenen organen wegneemt om er winst mee te maken. In de Middeleeuwen golden de Joden als de vergiftigers van bronnen en gaf men hen de schuld van de pest. In de 19de eeuw werden de «Protocollen van de wijzen van Sion» uitgevonden om stemming te maken tegen het internationale jodendom, en dat is waarachtig gelukt. Tot op de dag van vandaag kleven deze verzonnen aantijgingen de Joden aan. Politici, regeringen en het gewone volk geloofden de samenzweringstheorieën van de «Protocollen van de wijzen van Sion». En zij wonnen dermate aan invloed dat het tot wantrouwen, verachting, vervolging en verdrijving kwam. Nog steeds worden de Protocollen in een geactualiseerde vorm via islamitische zenders uitgezonden. In het nationaalsocialistische rijk van de 20ste eeuw werden alle mogelijke en onmogelijke geruchten over het jodendom in de wereld gezet, wat hele volken in Europa beïnvloed heeft. De overheersende mening schijnt te zijn dat de Joden de schuld zijn van al het kwaad in de wereld. Thomas Lachenmaier schreef in factum: «Middeleeuwse

samenzweringstheorieën, volgens welke de Joden de bronnen hadden vergiftigd en zo de pest hadden veroorzaakt om aan invloed te winnen, vinden tegenwoordig in de islamitische wereld hun tegenhanger in de bewering dat ‹de Joden› achter de varkensgriep zaten. Zulke dingen schrijft het Iraanse persbureau ‹Fars›, net als de Londense krant ‹Al-Quds al-Arabi›, die er nog karikaturen bij publiceerde waarop Israëlische politici als varkens zijn afgebeeld. Ook kranten in Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten publiceren zulke samenzweringstheorieën. Op de Egyptische televisie beweert de geleerde Ahmad Abd Al-Salam: ‹De Joden infecteren levensmiddelen met kanker.› (…) Samenzweringstheorieën leven van de paranoïde voorstelling dat men het slachtoffer is van kwaadaardige, duistere, onzichtbare machten. Ook christenen kunnen er intrappen. Waar het kwaad op een geheime plaats wordt bedreven, ergens een geheime organisatie achter zit, daar hoeft men zich niet meer over het kwaad in het eigen hart te bekommeren.»1 De Jodenhaat wordt tegenwoordig niet alleen in islamitische landen aangewakkerd, maar is allang over de hele wereld verbreid; geruchten verbreiden zich zeer snel en intensief. En ook de VN, Amnesty International en ZuidAmerikaanse of Europese landen zijn er mee aangestoken. Zelfs van kerkelijke zijde kun je hier en daar antisemitische opmerkingen horen. Een voorbeeld: «Israël ziet zich geconfronteerd met een serieus te nemen bedreiging van zijn bestaansrecht – naast het Goldstone rapport (rapport over het Gaza offensief van 2009; opm. red.) en de pogingen om Israël juridisch te bestrijden worden theologen en activisten van liberale protestantse kerken steeds dreigender voor de joodse staat. Dit verklaarde rabbijn Abraham Cooper van het Simon Wiesental Centrum afgelopen dinsdag tijdens de jaarlijkse conferentie van de organisatie in Jeruzalem. ‹Theologen en activisten van enkele bekende protestantse kerken proberen Israël van bovenaf te vernietigen›, zei Cooper. ‹Hun activiteiten zijn er op gericht om traditionele vrienden in vijanden te veranderen en de steun voor Israël in de VS te ondermijnen. (…) Zij presenteren Israël als een theologische misser die in de laatste zondige ademtocht van het westerse kolonialisme is begaan.› De Wereldraad van Kerken in Geneve,

de oecumenische overkoepelende organisatie van meer dan 350 kerken en kerkelijke organisaties, is het centrum van de protestantse theologische oorlog tegen Israël, zo verklaarde Cooper. ‹De Wereldraad van Kerken heeft zich het Arabische gezichtspunt eigen gemaakt.›2 Het joodse volk heeft in zijn geschiedenis beleefd waartoe kwade geruchten kunnen leiden. Toen Israël voor de poorten van het beloofde land stond en de verspieders uit Kanaän terugkeerden, spitste de situatie zich toe van een aanvankelijk negatief bericht tot de bereidheid om Mozes en Aaron te doden. Eerst kwamen de verspieders slechts met het bezwaar: «Het volk echter dat in dat land woont, is sterk, de steden zijn versterkt en heel groot, en ook hebben wij daar nakomelingen van Enak gezien» (Num. 13:28). Dit bezwaar ontwikkelt zich dan tot een kwaad gerucht: «En zij lieten een kwaad gerucht uitgaan bij de Israëlieten over het land dat zij verkend hadden, door te zeggen: Het land waar wij doorgetrokken zijn om het te verkennen, is een land dat zijn inwoners verslindt, en heel het volk dat wij in het midden daarvan gezien hebben, bestaat uit mannen van grote lengte» (vs. 32). Daarop kwam het tot de mateloze overdrijving: «Wij hebben er ook reuzen gezien, nakomelingen van Enak, afkomstig van de reuzen. Wij waren in onze eigen ogen als sprinkhanen, en zo waren wij ook in hun ogen» (vs. 33). Nu werd de hele gemeente beïnvloed en begon men hysterisch te worden: «Toen begon heel de gemeenschap luid te weeklagen en bleef het volk in die nacht luid jammeren» (Num. 14:1). Daarop kwam het volk in opstand tegen Mozes en Aaron: «Al de Israëlieten morden tegen Mozes en tegen Aaron. Heel de gemeenschop zei tegen hen: Waren wij maar in het land Egypte of in deze woestijn gestorven! Waren wij maar gestorven!» (vs. 2). En tenslotte werd het zo dramatisch dat het volk hen wilde stenigen: «Toen zei heel de gemeenschap dat men hen met stenen moest stenigen. Maar de heerlijkheid van de HERE verscheen in de tent van ontmoeting, voor al de Israëlieten» (vs. 10). Dat wat God had gezegd werd hier door menselijke geruchten ontkracht. Maar God zij gedankt, de Here verscheen precies op het juiste moment in Zijn heerlijkheid om Zijn woorden kracht bij te zetten. Tegenwoordig tellen niet de beloften van God over het Joodse volk, maar de hardnekkige verloocheningen, die niet zelden op een verdraaide geschiedschrij-

6 BIJBELSE BOODSCHAP Nieuws uit Israël • 4/2006

Maar op het moment dat de volken de hand uitstrekken om Israël te vernietigen zal de Here in Zijn heerlijkheid verschijnen.

ving berusten. Men hecht meer geloof aan de in de wereld gezette geruchten dan aan de uitspraken van de Bijbel. Het lijkt wel alsof de kwade geruchten in de tijd van de Joodse diaspora door de vader van de leugen (Joh. 8:44) en zijn ontelbare leger van demonen in omloop zijn gebracht om te verhinderen dat Israël ooit weer naar het beloofde land zou terugkeren. Het volk moest na zijn verstrooiing totaal vernietigd worden. Maar toen het Joodse volk na de Eerste Wereldoorlog toch weer op het punt stond om naar huis te gaan, begon de geruchtenmachine van het Hitler regime te draaien (ook weer demonisch geïnspireerd) met grote verschrikkingen als gevolg. Ondanks alles is het volk weer terug in zijn vaderland en daar kunnen de vijanden niet tegen. Dus frissen ze oude geruchten op en verzinnen ze er nieuwe bij – en de wereld gelooft het. Maar op het moment dat de volken de hand uitstrekken om Israël te vernietigen zal de Here in Zijn heerlijkheid verschijnen. In 1 Koningen 21 lezen we een ander verhaal. De gemene israëlitische koning Achab wil een wijngaard hebben die pal naast zijn paleis in Samaria ligt. Hij wil van de wijngaard een moestuin maken. Hij gaat met de eigenaar Naboth onderhandelen. Deze wil het erfgoed van zijn vaderen echter niet verkopen en gaat niet op het aanbod in. Beledigd gaat de

koning weer naar huis. Zijn goddeloze heidense vrouw Izebel brengt dan het volgende gerucht in omloop: «Roep een vasten uit en laat Naboth aan het hoofd van het volk zitten. En laat twee mannen tegenover hem zitten, verdorven lieden, die tegen hem getuigen: U hebt God en de koning vaarwel gezegd! Breng hem dan naar buiten en stenig hem, zodat hij sterft! … Daarop brachten zij hem buiten de stad en stenigden hem met stenen, zodat hij stierf» (1 Kon. 21:9-10,13). De wijngaard is een beeld voor Israël: «Want de wijngaard van de HERE van de legermachten is het huis van Israël, en de mannen van Juda zijn Zijn lievelingsplant» (Jes. 5:7). Tegenwoordig willen de buren van Israël het Joodse land voor zichzelf hebben en het bij hun eigen gebied inlijven. Maar het lukt hun niet om het erfgoed van de Joodse vaderen in beslag te nemen. Men brengt onder andere alle mogelijke mediabijdragen in omloop om het volk «te stenigen» en het land ervan in bezit te nemen. Het moet een heel ander land worden: de wijngaard Israël moet een moestuin worden waarin alle volken zich kunnen vinden. Nog onlangs zou het Iraanse persbureau IRNA Ahmadinejad weer eens hebben geciteerd: «De regio moet voor altijd van hun (Israëls) boosaardige praktijken verlost worden. Het Iraanse volk zal in deze zaak aan de kant van de mensen in Libanon en de regio staan.»3 Toen Jezus voor de Hoge Raad stond, probeerden de schiftgeleerden een gerucht in omloop te brengen waarmee ze Hem konden veroordelen. Daarvoor verbonden ze de waarheid met de leugen: «De overpriesters en de oudsten en heel de Raad zochten een valse getuigenverklaring tegen Jezus, zodat zij Hem zouden kunnen doden, maar zij vonden niets. En hoewel er veel valse getuigen gekomen waren, vonden zij niets. Maar tenslotte kwamen er twee valse getuigen, die zeiden: Deze heeft gezegd: Ik kan de tempel van God afbreken en Hem in drie dagen opbouwen!» (Mat. 26:59-61). Toen Jezus deze uitspraak deed had Hij het niet over de Joodse tempel, maar over de tempel van Zijn lichaam (Joh. 2:19-21). Deze waarheid verdraaide men zo dat het een beschuldiging werd. En wordt dit niet veelvuldig toegepast door de vijanden van het christendom en het jodendom:

bijbelse waarheden handig omdraaien om er zo een leugen of een beschuldiging van te maken? Toen de Heer Jezus uit de doden was opgestaan, bracht men om Zijn opstanding te loochenen ook weer een gerucht in omloop: «En zij kwamen bijeen met de oudsten, en zij kwamen gezamenlijk tot het besluit om de soldaten veel geld te geven, en zij zeiden: Zeg: Zijn discipelen zijn ’s nachts gekomen en hebben Hem gestolen, terwijl wij sliepen. En als de stadhouder hiervan hoort, zullen wij hem overtuigen en maken dat u zonder zorgen bent. Toen zij het geld in ontvangst genomen hadden, deden zij zoals hun was voorgehouden. En dit woord is verbreid onder de Joden tot op de huidige dag» (Mat. 28:12-15). Zoals men de waarheid over Jezus, Zijn bovennatuurlijke intrede in de wereld, Zijn wonderen, Zijn dood en opstanding verdraait, zo verdraait men ook de bijbelse waarheid over Israël en probeert men die met valse beweringen en lasteringen krachteloos te maken. Maar ondanks alle verdraaiingen van deze waarheid komt Jezus terug en zal Hij het ook met Israël begonnen werk voltooien. In Daniël 7:13-14,18,27 wordt beschreven dat de «Mensenzoon» met de «wolken van de hemel» tot God gebracht wordt en de koninklijke heerschappij over alle volken ontvangt. Deze verzen beschrijven in één adem de hemelvaart en de wederkomst van Jezus Christus, zoals in Handelingen 1:9-11 wordt bevestigd. Dan staat er in Daniël 7:18 dat deze koninklijke heerschappij aan de «heiligen van de Allerhoogste» wordt gegeven, wat betekent dat ze mee zullen heersen. Ongetwijfeld wordt hier het heilige overblijfsel van de Joden mee bedoeld, dat in de Messias gelooft en dat de bevrijding meemaakt als de Messias terugkeert (Op. 19). Dan, als het zo ver is, geldt: «Ik zal de smaad (geruchten, laster) van de heidenvolken over u niet meer doen horen en u zult de schande van de volken niet langer dragen. U zult uw volken niet meer doen struikelen, spreekt de Here HERE» (Ez. 36:15). Hoe is onze houding? Geloven wij de geruchtenmachine of het Brood des levens? ■ factum 4/2009 ICEJ, 23.02.2010 3 ICEJ, 19.02.2010 1 2

7

Over dit nummer Weer mogen we u een nieuw nummer van Nieuws uit Israël presenteren. Opnieuw leest u hier artikelen over Israël die u zullen verbazen. Wat er in Israël allemaal gebeurt, wat er wordt uitgevonden, verbeterd, gemaakt, opgegraven of ontwikkeld brengt ons gewoon tot aanbidding van de God van Israël en dankbaarheid jegens Hem. Israël is gewoonweg uniek. Dat dit kleine land zulke prestaties weet te leveren doet ons ook aan de Bijbel denken. In het Nieuwe Testament staat dat God het kleinste heeft uitverkoren om het grootste te bewerkstelligen. Wat in de ogen van de wereld niets is heeft God uitverkoren om tot schande te maken wat wel iets is (vgl. 1 Kor. 1:26-29). Israël is een van de kleinste landen ter wereld, maar tegelijk ook Gods eerste liefde en Zijn volk op aarde! En daarmee staat of valt de toekomst van Israël. Daarom

is de vriendschap tussen de Gemeente van Jezus en Israël ook onverbrekelijk. Al is de schrijver van het artikel «Bijbelse economische modellen» geen Jood of belijdend christen, zijn artikel is niettemin zeer de moeite waard. Natuurlijk valt er ook altijd wel iets negatiefs uit Israël te melden. Ook die feiten moeten we onder ogen zien. Het zichtbaar worden van het Koninkrijk van God op aarde wordt al sinds mensenheugenis aangevochten! Maar God gaat door en komt met Israël en met de hele wereld tot Zijn doel. Lees dit nummer maar eens door en maak ook andere mensen eens opmerkzaam op dit tijdschrift, dat in het Nederlandse taakgebied gratis is. Beveel het gerust aan, zodat nog zoveel mogelijk andere mensen de waarheid over Israël te weten komen. CM ■

Korte berichten • Onlangs ontving de Israëlische arts Adi Weissbuch een email uit Iran. Een collega vroeg om hulp voor een specifieke medische aangelegenheid en stuurde zelfs resultaten van een laboratoriumonderzoek mee. Weissbuch heeft per omgaande geantwoord. • PA president Abbas heeft verkondigd dat de tegen Shalit vrijgelaten gevangenen allemaal een eigen huis krijgen en bovendien nog een geldbedrag: 3800 euro van de PA en nog eens 1500 euro van Hamas. • Rachamin Elazar kwam als 14-jarige vanuit Ethiopië naar Israël. Binnen de Ethiopisch-Joodse gemeenschap in Israel is hij een beroemdheid geworden. Nu, 39 jaar later, gaat hij terug naar Ethiopië en wel als ambassadeur van Israël. • Eind 2011 voerde de Israëlische Dienst voor Natuurbescherming een bijzondere actie uit. In het hele land gingen teams naar bronnen, vijvers en rivieren om uitgezette goudvissen te vangen. Deze vissen verstoren het ecologische evenwicht enorm. • Het is nauwelijks bekend dat er in Israël ruim 30.000 illegale immigranten leven, die vanuit Afrikaanse landen illegaal over de grens in de Sinaï in Israël wisten te komen. Eind 2011 bereikte deze vluchtelingenstroom met meer dan 600 personen in een weekend een voorlopig hoogtepunt. • Al enige jaren komt men uit alle delen van de wereld naar Israël om meer aan de weet te komen over ontzilting, afvalwatermanagement, het recyclen van gebruikt water en nog veel meer zaken. Voor de internationale conferentie «WATEC» in Tel Aviv van dit jaar kwamen er 150 internationale delegaties uit meer dan 90 landen. • In november 2011 bezocht koning Abdallah II van Jordanië na elf jaar voor het eerst de Westelijke Jordaanoever, waar hij een ontmoeting had met onder anderen Mahmoud Abbas, de president van de Palestijnse Autoriteit, die het bezoek een «nobel initiatief» noemde. • Egyptische veiligheidsmensen hebben in El Arish op het schiereiland Sinaï Muhammad Eid Musleh Hamad, de leider van een islamistische beweging, gearresteerd. Hij zou onder andere achter de reeks aanslagen op Israëlische

•

• •

•

•

•

•

•

•

voertuigen bij Eilat, in augustus 2011, zitten, waarbij acht Israëli’s om het leven kwamen. In Israël zijn er op technologisch gebied ongeveer 4000 pas opgerichte bedrijven actief, meer dan in welk land ook behalve de VS. De Israëlische hightech export beloopt 14,2 miljard euro per jaar. Na een grondige renovatie van vijf jaar is in Tel Aviv het Habima theater weer geopend, dat te boek staat als het nationaal theater van Israël. In de afgelopen weken waren er niet alleen voortdurende aanvallen met raketten vanuit de Gazastrook, maar ook meerdere keren beschietingen met Katjoesja raketten vanuit Libanon. In alle gevallen reageerden de Israëlische strijdkrachten erop, in het laatste geval met artillerievuur. Het in 2011 in bedrijf genomen raketafweersysteem «IJzeren Koepel» heeft 75 procent van de uit de Gazastrook afgevuurde Grad raketten (33 van de 44) met succes opgevangen. De VS zullen nogmaals 236 miljoen dollar ter beschikking stellen voor de bouw van meer raketafweerbatterijen. Yaacov Cohen van de afdeling Oost-Aziatische studies van de Hebreeuwse universiteit te Jeruzalem heeft van de republiek Korea de hoogste civiele orde van verdienste ontvangen. Hij is de eerste Israëlische academicus aan wie deze onderscheiding ten deel is gevallen. Professor Yitzhak Apeloig, de vroegere rector van het Technion in Haifa is onderscheiden met het Kruis van verdienste eerste klasse van de Bondsrepubliek als erkenning van zijn niet aflatende bemoeienissen om de DuitsIsraëlische betrekkingen te verstevigen. Barbara Streisand heeft in december 2011 in Los Angeles op een galadiner van vrienden van het Israëlische leger gezongen. Deze benefietavond werd georganiseerd door de Israëlisch-Amerikaanse ondernemer Haim Saban. Eind 2011 heeft Israël het tweede deel van de overeenkomst met Hamas uitgevoerd, die tot de vrijlating van Gilad Shalit leidde. Het liet nog eens 550 Palestijnse gevangenen vrij. Twee hotels in Jeruzalem zijn doorgedrongen tot de tien beste luxe hotels ter wereld. Hotel Inbal staat op de vierde plaats, hotel David Citadel belandde op de zesde plaats.

8 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 4/2006

• Met 690.000 ton hebben de fruitkwekerijen van Israël in 2011 een recordoogst binnengehaald, zo maakte de leider van de vereniging van Israëlische fruitkwekers trots bekend. Deze tak van industrie groeit jaarlijks met ongeveer twee procent. • Eind 2011 was het 27 jaar geleden dat de opzienbarende «Operation Moses» plaatsvond. Er werden toen in een reddingsoperatie 8000 Joden uit Ethiopië naar Israel in veiligheid gebracht. • Het Technion in Haifa heeft samen met de Amerikaanse Cornell universiteit ingeschreven op de bouw van een nieuwe technologische universiteit in New York. Deze gemeenschappelijke onderneming behaalde de eerste plaats, zodat het gerenommeerde Technion al over enkele jaren prominent in New York vertegenwoordigd zal zijn. • Het jaar 2011 eindigde met nog meer aanslagen op de gasleiding in de Sinaï, die zowel Israël als Jordanië gas uit Egypte levert. In Israël zal de stroomvoorziening door uitblijvende leveranties hier en daar moeilijk en ook duurder worden. • Israël heeft relatief gezien het hoogste aantal advocaten ter wereld. Er staan 48.000 actieve advocaten geregistreerd, zodat er voor elke 160 inwoners een is. In de VS ligt de advocatendichtheid op 270, in Engeland op ongeveer 400 en in Nederland op 1250 inwoners. • In vergelijking met de rest van de wereld blijkt in Israëlische huishoudens de tv zeer vaak aan te staan. Een gemiddeld huishouden beschikt over 2,16 tv-toestellen. Dagelijks kijkt men zo’n vier uur per dag tv, met name het nieuws en zogenaamde reality shows. • Israël en Bulgarije hebben een bilaterale overeenkomst voor arbeidsmigratie getekend, die vragen over beperkte werkmogelijkheden in elkaars landen in bepaalde sectoren regelt. Werknemers hebben in beide gastlanden dezelfde rechten en plichten als de eigen burgers. • Aan het einde van zijn ambtsperiode in Berlijn stelde ambassadeur BenZeev vast: «Ik heb veel vrienden van Israël ontmoet, die zich (...) voor ons land inzetten, die hun solidariteit laten blijken, die helpen met voorlich-

•

•

•

•

•

•

ting en informatie over Israël, die de verstandhouding tussen onze beide volken bevorderen, oog hebben voor onze gezamenlijke geschiedenis en aan onze gezamenlijke toekomst werken. Mijn dank daarvoor kan niet groot genoeg zijn.» De ultraorthodoxe organisatie ZAKA geeft in Israels Arabische dorpen cursussen Eerste Hulp. Omdat Arabische vrouwen niet in dienst hoeven en vaak ook geen rijbewijs halen, ontbreekt het hun aan de benodigde kennis. Daarom kunnen ze vaak niet juist reageren op ongevallen. Volgens het Guinness Book of Records bezit Israël het record van de grootste scheikundeles. Op 13 onderzoeksinstituten kwamen 4207 mensen bijeen om aan de herdenking van de in 2003 verongelukte astronaut Ilan Ramon deel te nemen. Twee maanden na de bestorming van de Israëlische ambassade in Cairo (toen het personeel van de ambassade met hun gezinnen bijna gelyncht werd) is de ambassadeur naar Cairo teruggekeerd om zijn ambtstermijn officieel te beëindigen. Zijn opvolger zal pas later in Cairo aankomen, omdat er eerst voor nieuwe veiligheidsmaatregelen gezorgd moet worden. De Joden gebruiken de olijfberg al 3000 jaar als kerkhof. Omdat er daar steeds opnieuw grafschennis wordt gepleegd, heeft men er camera’s geïnstalleerd die het bureau van de premier heeft gefinancierd en die een particulier bedrijf klokje rond in de gaten houdt. Een grafschenner die onlangs dankzij dit systeem werd gepakt werd tot drie maanden gevangenis veroordeeld. Eind 2011 begonnen er manoeuvres van twee weken van de Israëlische en Italiaanse luchtstrijdkrachten in het luchtruim boven Sardinië. Al eerder had men twee weken lang manoeuvres in het luchtruim boven de Negev woestijn gehouden. De moeite waard, en niet alleen voor liefhebbers van flora en fauna: de video «Birds of Southern Israel – a sneak peak» biedt een blik op vooral de prachtige vogelwereld van de Israëlische Negev woestijn: http://www.youtube.com/ watch?v=4tVEbcutVvM AN ■

ERKENTELIJKHEID

Shalit bedankt activisten Gilad Shalit heeft nog een heleboel in te halen. Hoewel hij dankzij de radio die hij in gevangenschap kreeg zo half en half op de hoogte bleef, krijgt hij momenteel toch nog veel nieuwe dingen te horen, onder andere over de talloze mensen die voor zijn vrijlating hebben gestreden.

Inmiddels is hij al weer enkele maanden vrij. De eerste dagen liet men Gilad Shalit bij zijn familie, maar daarna begon ook voor hem de dagelijkse routine met zijn verplichtingen weer. Daartoe behoorde allereerst zijn medische verzorging. Hij werd grondig onderzocht en moest zich in november laten opereren. Men verwijderde zeven granaatsplinters uit zijn elleboog en onderarm. Bij zijn ontvoering in juni 2006 was hij namelijk gewond geraakt, maar er in zijn gevangenschap niet voor behandeld. Verder kwamen er talrijke gesprekken met de Israëlische veiligheidsdiensten op de jongeman af. Bovendien had hij nog heel wat andere zaken in te halen: nieuwe familieleden leren kennen, vrienden

9 ontmoeten en horen wat er de afgelopen vijf jaar allemaal in hun leven was gebeurd. Hij keek ook films en sportverslagen die hij nog niet kende. Uitjes waren belangrijk voor hem, waarschijnlijk ook om zich weer helemaal vrij te voelen. Een van zijn eerste uitjes (die hij veelvuldig met zijn vader onderneemt) bracht hem naar de Middellandse Zee om er te zwemmen. Maar deze jongeman moet ook nog iets anders leren: dat hij overal waar hij komt herkend wordt. Weliswaar houden de meeste journalisten zich aan de gedragsregels die zij zichzelf hebben opgelegd en wordt hij niet meer continu gevolgd en gefotografeerd, maar elke burger van het land kent hem en hij kan dus nergens incognito heen. Tegelijkertijd weet hij echter ook dat juist dit tot zijn vrijlating heeft bijgedragen, want nog nooit eerder heeft de familie van een

ontvoerde of verdwenen Israëlische soldaat zoveel activisten aan hun kant gehad. Er waren jonge mensen die hun eigen leven gewoon even helemaal hebben stopgezet om zich voor de vrijlating van Shalit in te zetten. Vele anderen hebben talloze uren van hun vrije tijd opgeofferd om meetings en demonstraties te organiseren of eraan deel te nemen; niet alleen in Israël, maar ook in Europa en de VS. Nu heeft Gilad Shalit in een videoboodschap al deze mensen die zich voor zijn vrijlating hebben ingezet, bedankt. In december 2011 hield men ter ere van hem een meeting in de kibboets Shefayim. Noam, de vader van Gilad Shalit, was er ook als spreker. Men had 300 personen uitgenodigd die zich de afgelopen vijf jaar op bijzondere wijze voor de vrijlating van Gilad hebben ingezet. Zij moesten de eerder opgenomen videoboodschap als eersten zien. Daarna werd de opname op de Israëlische tv

uitgezonden. Hij is ook op het internet te zien. De boodschap is maar net anderhalve minuut lang. Het is te horen dat Gilad geen geoefend spreker is. Hij spreekt Hebreeuws, maar de opname is van Engelse ondertiteling voorzien. Verder zijn de inspanningen van zijn vijf jaar durende gevangenschap hem nog altijd aan te zien. Hij zei onder andere: «Ik weet dat jullie vastberaden en voortdurende strijd voor mijn vrijlating – ieder deed het met de mogelijkheden die hij of zij had – en de volharding en steun van mijn familie op deze lange weg een beslissende factor zijn geweest bij de beslissing om mij naar huis te brengen. Vandaag wil ik daar jullie allemaal vanuit de grond van mijn hart voor bedanken en zeggen dat ik ieder persoonlijk heel dankbaar ben. Ik zal jullie allemaal voor de rest van mijn leven dankbaar zijn.» AN ■

ISRAËLS VERMOGEN OM TERUG TE SLAAN

Op alle eventualiteiten voorbereid Eind 2011 baarde een nieuwsbericht opzien, onder andere ook gezien de kennis over de vooruitgang van het Iraanse kernonderzoekprogramma: Duitsland levert Israël nog een onderzeeër, die met kernkoppen uitgerust kan worden. Het Israëlische leger en de Israelische regering zien in de zesde onderzeeër van de Dolfijn-klasse een enorme toename van hun zogenaamde terugslagvermogen. Met dit vermogen wordt bedoeld dat men een tegenaanval op een vijand kan uitvoeren die het land met een eerste klap al zwaar heeft getroffen en lamgelegd. Voor de militairen en de politieke leiders van het land speelde het afschrikkingseffect dat van het vermogen tot terugslaan uitgaat, altijd al een uiterst belangrijke rol. Het Israëlische leger dient altijd op alle mogelijke scenario’s voorbereid te zijn, technologisch vooraan te staan en een uitstekend geïnformeerde geheime dienst te hebben. Bovendien moet de vijand alleen al door de wetenschap van het operatieve vermogen afgeschrikt worden. In een tijd dat Iran steeds dichter bij zijn doel komt om over kernwapens te beschikken is het leiderschap van Israël echter van mening dat het lande en aanzienlijk betere

afschrikking dient op te bouwen. Israël is zeer klein en kan daarom van enkele massieve klappen al zware schade oplopen. Men beschouwt de onderzeeërs dus als een effectief afschrikkingsmiddel, omdat ze zich buiten de Israëlische territoriale wateren kunnen ophouden. Zelfs als het land wordt lamgelegd, zijn deze eenheden als een verlengstuk van een arm nog steeds slagvaardig. Er gingen al langer geruchten dat Duitsland wel eens kon instemmen met de levering van een zesde onderzeeër aan Israël. Deze beslissing viel nu eind 2011 definitief. De federale regering heeft er in het budget van 2012 een bedrag van 135 miljoen euro voor ingecalculeerd. De bewapeningsovereenkomst gaat terug op een verdrag tussen de Israëlische en de Duitse regering uit het jaar 2005, Er gingen al langer geruchten dat Duitsland wel eens kon instemmen met de levering van een zesde onderzeeër aan Israël.


toen in Duitsland de SPD-er Gerhard Schröder nog bondskanselier was. Israël beschikt al over drie soortgelijke onderzeeërs. Twee andere, die bondskanselier Schröder destijds heeft toegezegd, zijn nog in aanbouw. En nu heeft men uitzicht op een zesde onderzeeër in de Dolfijn-klasse. De Duitse regering is elke keer financieel bijgesprongen bij deze miljoenenaankopen, omdat ze zich tegen de achtergrond van de eigen geschiedenis nog altijd verplicht voelt het voortbestaan van Israël te verdedigen. In sommige

gevallen droeg zij tot 50 procent van de aankoopprijs bij, in andere gevallen ongeveer een derde. De eerste onderzeeër van deze klasse, die bij de HDW in Kiel en de Nordseewerken Emden worden gebouwd, nam Israël in 1999 in dienst. Zo’n onderzeeër weegt rond de 2000 ton, heeft een lengte van 60 meter en beschikt over een bemanning van 35 koppen. In tegenstelling tot vroeger worden de moderne onderzeeërs van de Dolfijn-klasse door brandstofcellen aangedreven. Aan de oppervlakte

halen Dolfijn onderzeeërs een snelheid van 11 knopen, onder water tot 20 knopen. Vanzelfsprekend zijn ze voorzien van de modernste radaren sonarapparatuur. Voor Israël is met name hun grote actieradius belangrijk. In dit verband speelt ook een rol dat onderzeeërs van deze klasse van kernkoppen kunnen worden voorzien. Alleen deze mogelijkheid bergt al een afschrikkingselement in zich en bevestigt de enorme strategische betekenis. ZL ■

OPMERKELIJK

Israël zeer in de gunst van Amerikaanse kiezers In de VS is de verkiezingsstrijd begonnen. Hoewel de Amerikaanse buitenlandse politiek niet het heetste hangijzer is, komen opiniepeilingen wel met dergelijke vragen. Daartoe behoort ook de houding van de Amerikaanse kiezers ten opzichten van de staat Israël. Het onderzoek dat eind 2011 werd gedaan geldt volgens het bureau «Greenberg Quinlan Rosner Research and Public Opinion» als representatief. Het gaat om een telefonische peiling over het onderwerp «Israëlisch-Amerikaanse betrekkingen». De foutmarge bedroeg plus of minus 3,5 procent. In principe kan men uit deze gedetailleerde peiling de volgende conclusie trekken: de steun voor Israël onder de ondervraagden en representatief genoemde Amerikaanse kiezers is tot 60 procent gestegen. Dat is het hoogste resultaat sinds 2009. De voor de evaluatie van dit onderzoek verantwoordelijke mensen leiden dit hoge percentage van steun voor Israël van twee aspecten af: enerzijds de aarzelende Palestijnse wil om te onderhandelen en anderzijds de aanvraag van het lidmaatschap van de VN door de Palestijnse Autoriteit (PA). Bovendien wijzen de resultaten van het onderzoek er op dat vooral de zogenaamde «meningselite» (personen die sterk betrokken zijn bij de Amerikaan-

se buitenlandse politiek, bij onderwijsaangelegenheden en die ook nog eens een relatief hoog inkomen genieten) een pro-Israëlische houding aanneemt. Op te merken valt ook dat er vooral onder de Democraten een toename van steun voor Israël valt waar te nemen. Onder Republikeinen en liberalen is deze houding betrekkelijk gelijk gebleven. Van alle ondervraagden noemde 68 procent Israël «een van de sterkste bondgenoten». En 66 procent definieerde Israël als een democratie, terwijl 61 procent de naam «extremisten» in verband met Israëlische burgers van de hand wijst. Verder vindt 65 procent van de ondervraagden: «Israël is niet voor het geweld verantwoordelijk.» Rond een derde van alle ondervraagden ziet in Israël een land en een maatschappij die dezelfde normen en waarden als de VS vertegenwoordigen (vrijheid van meningsuiting, godsdienst en pers enz.) en beschouwen het land als een bondgenoot aan hun zijde

in de strijd tegen het internationale terrorisme. Deze houding heeft ook gevolgen voor de blik op de Palestijnen. Van de ondervraagden koos 56 procent voor de benaming «extremisten» en «struikelblok voor de vrede» in verband met de Palestijnen. Zo’n 55 procent gaf aan in de Palestijnen geen slachtoffers te zien. Geprojecteerd op de politieke leiding van Israël en de PA betekent dit dat 60 procent vindt dat Israëls premier Benjamin Netanjahu een vreedzame instelling heeft en dat 52 procent niet bereid is om de president van de PA Mahmoud Abbas eenzelfde gezindheid toe te schrijven. Met het oog op het stil liggende vredesproces meende 73 procent van alle ondervraagden dat een tweestatenoplossing de voorkeur heeft, «met Israël als thuisland voor de Joden en Palestina als thuisland voor de Palestijnen». Tegelijk is de bezorgdheid vanwege de ontwikkelingen in het Midden-Oosten onder de ondervraagden enorm toegenomen: 68 procent vreest dat de ontwikkelingen in de Arabische wereld er toe kunnen bijdragen dat de afzonderlijke landen steeds extremistischer worden. Verder waren inmiddels aanzienlijk meer ondervraagden voor hardere sancties tegen Iran, zowel op economisch als op diplomatiek gebied. AN ■

11 ECONOMISCHE WETENSCHAPPER

Bijbelse economische modellen als voorbeeld Een econoom uit Tsjechië wil ons in het kader van de huidige economische problemen aansporen om eens naar de Bijbel terug te gaan. Overal in de wereld is een zekere onrust merkbaar. Vooral burgers van

de industrielanden maken zich bezorgd. Velen voelen een afkeer van het kapitalisme, van de harde wetten van de markteconomie en van het steeds verder om zich heen grijpende sociale onrecht. Israël kende een zomer van demonstraties. Vooral de middenstand ging de straat op. En in andere landen laat de beweging «Occupy Wall Street» van zich horen. In zulke tijden komen er altijd weer economen met slimme ideeën aan het woord. Onder hen valt de Tsjech Tomáš Sedláček op. De pas 35 jaar oude wetenschapper kan al op een glanzende carrière terugblikken, onder andere als economisch adviseur van de enkele weken geleden overleden Tsjechische president Vaclav Havel. Reeds in 2006 noemde de Amerikaanse Yale universiteit hem in een economisch tijdschrift een van de «vijf briljantste economen». Hij heeft nu met een boek van zich laten horen waarin hij beweert dat we de oplossing voor onze zieke kapitalistische economische markten al heel lang vlak voor onze neus hebben liggen. Voor hem zijn de economische modellen die zowel in het Oude als het Nieuwe Testament worden gepresenteerd, gewoon dé oplossing. Zijn boek «Economics of Good and Evil» (Economie van goed en kwaad) is in 2011 in het Engels vertaald en door de gerenommeerde Oxford University Press uitgegeven; het blijkt ook op Engelstalig gebied een bestseller. Uit de ondertitel van dit boek, dat van een voorwoord van Vaclav Havel is voorzien, blijkt de denkrichting: «Op zoek naar economische betekenissen van Gilgamesj tot Wall Street». Hij houdt zich dus bezig met de economische aanzetten en Velen voelen een afkeer van het kapitalisme, van de harde wetten van de markteconomie en van het steeds verder om zich heen grijpende sociale onrecht. Israël kende een zomer van demonstraties.

ideeën die in verhalen, en dan vooral in de Bijbel, naar voren komen. En hij gaat dan in eerste instantie in op sleutelbegrippen die in de moderne economie in vergetelheid zijn geraakt: moraal, ethiek en de termen goed en kwaad. Zowel het Oude als het Nieuwe Testament zijn voor hem wegwijzers naar een anders denken op het gebied van moderne economische theorieën. Onlangs gaf Sedláček een interview aan het Israëlische economische tijdschrift Calcalist, waarin hij onder andere uitlegde: «Vroeger bestond er altijd een verband tussen economie, moraal en harmonie. In de Bijbel vinden we oneindig veel verhalen die om economische motieven draaien, maar die altijd in verband staan met ethiek, want dat was vroeger een integraal bestanddeel van het economisch denken.» Voor Sedláček is de Bijbel een belangrijke handleiding, waar de moderne maatschappij zich opnieuw op zou moeten bezinnen. Hij komt graag met het voorbeeld van het bijbelverhaal over Jozef en de Egyptische farao, want daarin ziet hij een van de eerste vertellingen over een «wijze

economische politiek». Sedláček zegt bij het verhaal over Jozefs uitleg van de dromen van de schenker en de bakker (Gen. 40vv.): «Door Jozefs uitspraak dat de Egyptische economie zeven vette en zeven magere jaren stonden te wachten was de economie van het land gewaarschuwd en kon men zich erop voorbereiden.» Verder vond Sedláček dat wij minder wijs zijn, want in de zeven goede jaren die we tussen 2001 en 2008 hebben beleefd hebben we niet naar het voorbeeld van de Bijbel gehandeld: «Nu dan, laat de farao naar een verstandige en wijze man uitzien en die over het land Egypte aanstellen. Laat de farao het volgende doen: Laat hij opzichters over het land aanstellen en tijdens de zeven jaren van overvloed het vijfde deel van de opbrengst van het land Egypte opeisen» (Gen. 41: 33-34). Sedláček is van mening dat daarin meer wijsheid zit dan in elke moderne hoogontwikkelde wiskundige economische theorie. Ook de geschiedenis rond de Hof van Eden bekijkt Sedláček met andere ogen. In zijn optiek gaat hier een verwijzing schuil naar een overmatig, zelfs verwerpelijk consumptiegedrag,


waardoor Adam en Eva niet langer in een idylle mochten leven. «Alles werd hun gegeven», verklaarde Sedláček in het interview voor het Israëlische economische tijdschrift, «maar dat was hun niet genoeg. Deze vorm van ontevredenheid in verband met consumptie is de eigenlijke drijfveer van het kapitalisme.» Veel mensen zijn verwonderd over de manier van denken van Sedláček.

Sommigen vinden het radicaal, maar hij beschouwt het hoogstens als provocatief, om ons eindelijk eens tot een andere manier van denken aan te zetten. Hij wijst zelf niet van de hand dat ook hij een kind van het kapitalisme is. Maar omdat het kapitalisme een beetje ziek is wil hij dat we ons eens op antieke normen en waarden bezinnen. Ter afsluiting meende hij in het interview: «Het volk Israël was veel

en veel armer dan wij en toch waren ze tevreden. God rustte op de zevende dag, want Hij zag dat Zijn werk een goed werk was. Ik geloof dat ook onze economie zo’n rustdag verdiend heeft, zodat we een keer achterover kunnen leunen en kunnen zeggen: Oké, we moeten niet altijd en uitsluitend groeien; we kunnen ons beter bezinnen op het al bestaande goede en ermee tevreden zijn.» ZL ■

ECONOMIE

Veelvuldig lof voor Israël In de herfst van 2010 werd Israël als lid van de prestigieuze OESO opgenomen. Tot deze organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling behoren slechts 34 lidstaten. Inmiddels is het eerste jaarverslag van de OESO over de lidstaat Israël verschenen. Een door de hoogleraren Oz Almog en Amnon Rubinstein gepresenteerd onderzoek laat duidelijk zien dat mensen in het midden van het land zeer veel langer leven dan de burgers die in de randgebieden wonen.

De toelating van Israël tot de illustere club van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) maakte heel Israël destijds trots. Nu kreeg het land in het eerste jaarverslag van de OESO over de Joodse staat ook een aantal lovende opmerkingen. Weliswaar wees de OESO ook op enkele gebreken, maar over het geheel genomen overheerste toch de lof. Het verslag van de OESO bevestigt een uitspraak van het Gallup Instituut van enkele maanden eerder: vergeleken met andere landen is het de moeite waard om in Israël te le-

ven. Tot deze conclusie leiden ook de gegevens van onder andere het Israëlische Ministerie van Gezondheidszorg over de levensverwachting in het land. Deze vertellen deze statistieken bijvoorbeeld over het jaar 2009 dat vrouwen in Israël een gemiddelde levensverwachting van 83,5 jaar hebben. De Israëlische mannen hebben met 79,7 jaar een iets lagere gemiddelde levensverwachting. De gemiddelde levensverwachting voor beide geslachten samen ligt in Israël op 81,6 jaar. Als men dat vergelijkt met andere westerse industrielanden, dan is de levensverwachting in Israël twee jaar meer en in vergelijking met de VS zelfs 3,4 jaar meer. Kijkt men naar koploper Japan met een gemiddelde levensverwachting van 83 jaar en naar Zwitserland met zijn 82,3 jaar, dan kan men rustig zeggen dat Israël het uitstekend doet.

Er is een hele waaier aan redenen voor zo’n hoge levensverwachting. Zo speelt het aantal artsen per 1000 patiënten een rol. In Israël heb je bijvoorbeeld 3,4 artsen per 1000 burgers, terwijl het gemiddelde in de OESO-landen op 3,1 ligt. Verder is de effectiviteit en daarmee ook het kostenplaatje van de gezondheidszorg van belang. In Israël is er bij relatief lage kosten sprake van een hoge effectiviteit. En ook het klimaat speelt een rol, want de klimatologische omstandigheden in Israël gelden als gunstig voor juist oudere mensen. Toch moet men ook wijzen op het feit dat niet alles louter rozengeur en maneschijn is in Israël. Dit is wel gebleken uit de zomerprotesten van afgelopen jaar in Israël. Een door de hoogleraren Oz Almog en Amnon Rubinstein gepresenteerd onderzoek laat bijvoorbeeld duidelijk zien dat mensen in het midden van het land zeer veel langer leven dan de burgers die in de randgebieden wonen. De beide geleerden verklaren dit onder meer met de beter gestructureerde gezondheidszorg in het dichtbevolkte midden van het land, terwijl de gezinsstructuren in de buitengebieden anders zijn en het leven er zwaarder is. Als men het eerste OESO jaarverslag over de lidstaat Israël zo bekijkt, valt vooral de loftuiting voor de economie op – voor wat betreft inflatie, werkloosheid en marktstabiliteit. Daarnaast prees de OESO Israël in het bijzonder op enkele specifieke terreinen van milieubescherming. ZL ■

13 EXPORT

Stabiliteit ondanks grote veranderingen De export van Israël heeft een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt, die door grote veranderingen wordt gekenmerkt. Dat geldt niet alleen voor de verschillende exportterreinen en het volume van de uitgevoerde goederen, maar ook voor de tegenwoordige landen waar de Israëlische goederen naar toe gaan.

Israël is economisch gezien sterk op de export aangewezen. Omdat het land over weinig grondstoffen beschikt, spelen vanouds landbouwproducten, diamanten, en de laatste tientallen jaren vooral ook hightech producten een belangrijke rol. Interessant is dat in de 63 jaar van het bestaan van Israël de export met 13.400 procent is gegroeid! Dat is een weergaloze prestatie in de wereld. Het totale volume steeg van 4,2 miljoen euro naar zegge en schrijve 56,1 miljard euro. Terwijl vroeger de agrarische producten op de eerste plaats stonden, maakt inmiddels de hightech industrie van het land 35 procent van de totale Israëlische export uit. Niet voor niets staat

Israël op de 25ste plaats van de sterkste economische markten van de wereld. Bovendien zijn er aanzienlijke veranderingen in de afzetmarkten waar te nemen. Terwijl Europa in de 50-er en 60-er jaren met rond de 70 procent van het totale exportvolume de hoofdafnemer van Israëlische producten was, gaat inmiddels nog maar 32 procent van de Israëlische goederen naar Europa. In de 50-er jaren exporteerde Israël krap een procent van zijn producten naar Azië. Sinds enige tijd zet het land echter meer dan 20 procent van zijn export in Aziatische landen af. Eind 2011 maakte het Israëlische Instituut voor Export en Internationale

Samenwerking (IEICI) bekend dat de Verenigde Staten nog altijd de voornaamste afnemer van Israëlische producten zijn. In 2011 exporteerde Israël goederen ter waarde van negen miljard dollar (6,9 miljard euro) naar de VS. Vooral farmaceutische producten spelen met 41 procent van de totale export een zeer voorname rol. Toch, zo vatte de Israëlische krant Yediot Acharonot het samen, wordt het gat tussen de VS en andere afnemers van de export steeds kleiner. Weliswaar is Groot-Brittannië nog altijd de op een na belangrijkste afnemer van Israëlische producten, en liggen Nederland en Duitsland op de vierde en vijfde plaats, maar de derde plaats wordt al een tijdje door China ingenomen. En het land schijnt deze positie langzaamaan verder uit te bouwen. Voorzitter Gramzi Gabbay van de IEICI zegt hierover: «De veranderingen op de kaart van Israëls exportlanden documenteren de groeiende betekenis van China als snel groeiende economische markt.» Gabbay uitte daarnaast het vermoeden dat China al in de loop van het volgende jaar nog meer Israëlische goederen zou kunnen gaan afnemen dan Groot-Brittannië. En gezien de economische situatie in de VS, houdt hij het niet voor onmogelijk dat China binnen afzienbare tijd zelfs de VS kan inhalen als hoofdafnemer van Israëlische exportproducten. AN ■

IMPOPULAIRE HOOFDAFNEMER

Israël en de export van de Palestijnen Wie op grond van de politiek conclusies trekt kan op de gedachte komen dat er tussen Israël en de Palestijnse Autoriteit nauwelijks betrekkingen bestaan. Die zit er dan ver naast: Israël is bijvoorbeeld de hoofdafnemer van de Palestijnse exportproducten. In veel opzichten leven Israëli’s en Palestijnen naast elkaar zonder dat dit noodzakelijkerwijs een direct contact betekent. Wie echter bij het

stopwoord «tweestatenoplossing» aan volkomen gescheiden verhoudingen denkt, zit er naast. Er bestaan talrijke raakvlakken tussen Israël en de Pa-

lestijnse Autoriteit (PA), zeg maar de Westelijke Jordaanoever, maar ook de Gazastrook. Dat geldt voor afspraken tussen overheden op verschillende


terreinen, maar ook met het oog op infrastructuren, zoals wegen, water en stroom, of ook op de economie. Voor bijna tien procent van de werkzoekende Palestijnen is Israël geen vijand, maar werkgever, ook al is het aantal werkvisa voor Israël na het uitbreken van de tweede intifada in 2000 drastisch teruggeschroefd. Nog eens 25.000 Palestijnen werken op de westelijke Jordaanoever voor Israëlische werkgevers, een situatie waar de PA al geruime tijd het liefst een eind wil maken. Ook Israëlische producten van de Westelijke Jordaanoever wil men graag onmogelijk maken. Steeds weer worden ze in aanwezigheid van hooggeplaatste functionarissen van de PA op pleinen openlijk vernietigd. Ondanks zijn politieke houding moest Muhammas Abu Eid, de leider van de Palestijnse Vereniging voor Import en Export, onlangs echter toegeven dat uitgerekend Israël de hoofdafnemer van de Palestijnse export is. Ongeveer 90 procent van alle Palestijnse export gaat naar Israël. Vanuit de PA – maar deels ook vanuit de Gazastrook – voert men overwegend olijven, fruit, snijbloemen, textiel, kalksteen en kalksteenproducten uit. In 2008 exporteerde de PA goederen ter waarde van iets meer dan 500 miljoen dollar, terwijl de import op zo’n 3,7 miljard dollar lag; daarbij ging het voornamelijk om levensmiddelen, consumptiegoederen en bouwmateriaal. Israëlische producten ma-

ken zo’n 72 procent uit van alle goederen die de PA invoert. De andere 28 procent komt grotendeels uit Europa, omdat de PA een vrijhandelsverdrag met de EU heeft. Zowel de import als de export van de PA – maar ook die van de Gazastrook – worden via Israël afgewikkeld, dat wil zeggen, overwegend via de havens van het land. Snel bedervende levensmiddelen en snijbloemen worden via Israël per luchtvracht op de markt gebracht. Daarbij is Israël niet alleen de «transportonderneming» van Palestijnse goederen; het heft ook de belastingen en accijnzen, die het dan weer met de PA verrekent. Over het geheel genomen gaat het dan per maand om ruim 77 miljoen euro. Overigens heeft Israël zich altijd weer het recht voorbehouden om deze uitbetalingen vanwege politieke ontwikkelingen tijdelijk op te schorten. Onlangs nodigde de Israëlische scheepvaartmaatschappij Zim enkele leden van de Palestijnse Vereniging voor Import en Export uit om de haven van Haifa te komen bezichtigen. Onder andere het Palestijnse persbureau Ma’an berichtte dat er bij deze gelegenheid eveneens gesprekken met officiële Israëlische vertegenwoordigers hebben plaatsgevonden. De gesprekken zouden om de voorwaarden hebben gedraaid die deze Israëlische haven de Palestijnse handelaars voor de technische afwikkeling, opslagtarieven en accijnzen te bieden heeft. AN ■

Onlangs nodigde de Israëlische scheepvaartmaatschappij Zim enkele leden van de Palestijnse Vereniging voor Import en Export uit om de haven van Haifa te bezichtigen.

ISRAËLISCHE VOORUITGANG

Nieuw middel tegen resistente bacteriën Ze bereiden de mensheid steeds meer problemen. Ooit geloofden we met antibiotica grip op ze te kunnen krijgen. Maar omdat veel bacteriën een resistentie hebben ontwikkeld vormen ze inmiddels een nog grotere bedreiging. Nu schijnt er uit Israël afdoende hulp te komen. In de laboratoria voor klinische microbiologie en Immunologie van de universiteit Tel Aviv zijn nieuwe onderzoeken gedaan. Op grond daarvan tekenen zich baanbrekende aanzetten af om de resistentie van bacteriën tegen antibiotica op te heffen. Het «geheime wapen» dat men in deze laboratoria in Tel Aviv tegen bacteriën inzette, is een piepklein virus dat met behulp van de modernste genentechniek is ontwikkeld. Deze ontwikkeling is gebaseerd op bacteriofagen. Dit zijn virussen die gespecialiseerd zijn in het gebruik van bacteriën als gastheren. Bacteriofagen spelen al geruime tijd een rol in de biologie, de agrarische wetenschappen en in toenemende mate in de geneeskunde. Al in 1916 kwam een wetenschapper op het idee om bacteriofagen als vervangers van antibiotica in te zetten. Destijds verwierp men dit echter nog als onpraktisch. De moderne genentechniek ontsluit op dit terrein echter volkomen nieuwe horizonten, die met het oog op de zich steeds verder verbreidende resistentie van bacteriën aan betekenis winnen. Het onderzoek stond onder leiding van Udi Qimron, die aan de medische faculteit van de universiteit van Tel Aviv doceert en onderzoek doet. Het lukte hem om een nieuw procedé te ontwikkelen dat elke tegen antibiotica resistente bacterie dwingt het DNA van een kunstmatig gecreëerde bacteriofaag op te nemen. Zodra de bacterie de nieuwe genetische code heeft overgenomen is hij niet meer

15

bestand tegen de aanvallen van een antibioticum. Qimron en zijn bij het onderzoek betrokken collega’s gaan er van uit dat deze aanzet een doorbraak betekent. Qimron is bijvoorbeeld van mening dat het al voldoende is om een sproeioplossing met deze kunstmatig gecreeerde bacteriofagen te ontwikkelen, waarmee dan ziekenhuizen grondig

gereinigd kunnen worden. Juist belangrijke instellingen als ziekenhuizen zijn namelijk nogal eens infectiehaarden door toedoen van bacteriën. Voor de ontwikkeling van de spray heeft de wetenschapper met Rotem Edgar van het Sourasky (Ichilov) ziekenhuis in Tel Aviv samengewerkt. In de eerste fase van het onderzoek onderzocht men de overdracht

van het DNA van bacteriofagen op bacteriën. Verder zocht men uit op welke wijze dit het resistentiemechanisme van de bacterie beïnvloedt. In een toekomstige fase wil men dan ook klinische tests uitvoeren waaraan patiënten deelnemen die aan infecties door toedoen van resistente bacteriën lijden. Qimron uitte in het persbericht van zijn universiteit het volste vertrouwen dat het door hem ontwikkelde procedé uitstekende resultaten zal laten zien. «Het ontwikkelde procedé bergt verschillende voordelen in zich», legde hij uit. «Het bewerkt uiteindelijk precies het tegenovergestelde van het gebruik van antibiotica. Als men deze afweer te vaak gebruikt, worden de bacteriën resistent en krijgen ze zogezegd steeds meer de vrije hand om actief te worden. Hoe meer bacteriofagen men echter inzet, des te beperkter wordt de werkzaamheid van de bacteriën, die machteloos worden. En volgens onze omvattende inzichten tot nu toe lijkt dit mogelijk te zijn zonder bepaalde ongewenste bijwerkingen. We hopen al over enkele jaren een wereldwijd inzetbare methode op basis hiervan te hebben ontwikkeld.» ZL ■

MEDISCH ONDERZOEK

Het hart heeft vitamine D nodig Veel mensen weten dat vitamine D, ook wel het «zonlichtvitamine» genoemd, bepaalde ziekten kan voorkomen en zelfs een geneeskrachtige werking kan hebben. Onlangs gepubliceerde resultaten van een onderzoek uit Israël werpen licht op een aspect ervan. Het is al langer bekend dat vitamine D belangrijk is voor de regulering van de calciumspiegel in het bloed en voor de opbouw van het skelet. De wetenschappers gaan er verder van uit dat een gebrek aan vitamine D een risicofactor kan zijn die de vorming van bepaalde ziekten schijnt te kunnen bevorderen. Hieronder vallen osteoporose, enkele ziekten van het immuunsysteem, diverse vormen van kanker en hoge bloeddruk. Er is echter te weinig noodzakelijk klinisch onderzoek gedaan om deze wisselwerking inderdaad te kunnen bewijzen. In elk geval op één terrein is er nu onderzoek gedaan dat een veronderstelling van de medici bevestigt. Wetenschappers van het Medisch Centrum in Kfar Saba


konden aantonen dat het zonnevitamine bij personen die zojuist een hartinfarct hadden gekregen een remmende werking heeft op ontstekingen. Het gaat hier wel om een onderzoek met maar weinig proefpersonen, maar de resultaten zijn toch heel duidelijk. De helft van de 50 proefpersonen, die allemaal vlak daarvoor een hartinfarct hadden doorstaan, kreeg dagelijks een dosis vitamine D toegediend. Binnen slechts twee weken bleek dat de ontstekingsvormende stoffen bij deze groep (waaronder interleukine-6 en VCAM-1) waren afgenomen. Bij de controlegroep die geen dagelijkse dosis vitamine D had gekregen waren deze stoffen daarentegen

toegenomen. De wetenschappers konden de eerste positieve uitwerkingen van vitamine D al na vijf dagen waarnemen. Na twee weken waren de resultaten van de proef nog veel duidelijker. Deze uit het resultaat van het Israëlische onderzoek af te lezen tendens wordt gestaafd door een ander langlopend wetenschappelijk onderzoek in Denemarken. Daar stelde men vast dat een goede verzorging met vitamine D ondanks een zwaar hartinfarct een langere levensduur in het vooruitzicht stelt dan een tekort aan toediening van vitamine D. Vitamine D wordt alleen door het lichaam aangemaakt onder invloed van ultraviolet licht, of men moet het met

het voedsel tot zich nemen. Vandaar ook de naam zonneschijnvitamine. Tegelijk dient men er echter nadrukkelijk op te wijzen dat het innemen van vitamine D preparaten geen goede of veilige oplossing is. Het innemen van vitamine D preparaten kan gemakkelijk tot een overdosis leiden, waardoor hartkloppingen kunnen ontstaan, zoals niet zo lang geleden een groots opgezet onderzoek in de VS wist aan te tonen. Op grond van bekende risicofactoren valt ook het vaker bezoeken van een zonnestudio af te raden. Het innemen van dergelijke preparaten kan het beste uitsluitend in overleg met de arts en onder voortdurende controle van de bloedwaarden gebeuren. AN ■

WETENSCHAPPELIJKE ONTDEKKING

Joods DNA wekt verbazing We berichten herhaaldelijk over genetisch onderzoek onder Joden. Opnieuw hebben genetici voor wat betreft het DNA van Joden een verbazingwekkende ontdekking gedaan. Irwin Kahn geldt als de oudste

beursmakelaar ter wereld. De Jood uit New York begon zijn werk op Wall Street in 1928. Nu, 105 jaar oud, bezoekt hij zijn 65-jarige zoon in het investeringsbedrijf dat hij heeft opgebouwd, nog zo vaak mogelijk. Irwins broer Peter heeft in 1939 als productieassistent aan bekende films als Gone with the Wind en The Wizard of Oz meegewerkt. De thans 101-jarige denkt

nog graag aan deze tijd terug. Irwins zus Helen is met haar 109 jaar nog altijd best actief. Haar eerste beroerte (zij was toen 103 jaar oud) heeft daar maar weinig verandering in gebracht. Dat geldt ook voor een andere zus. Samen zijn deze vier senioren de oudste broers en zussen ter wereld. Pas onlangs wijdde het blad New Yorker een uitvoerig artikel aan de Kahns. Het noemde hen en nog 540

andere Asjkenazische joden (d.w.z. Joden met Oost-Europese wortels) «SuperAgers», superbejaarden. Alle personen in deze groep zijn ouder dan 95 en hebben deze leeftijd bereikt zonder enige hartziekte, kanker, diabetes of een inperking van hun cognitieve vaardigheden. Zij hebben deelgenomen aan een langlopend onderzoek, dat in 1998 begon en werd gedaan door het Albert Einstein College voor Geneeskunde van de stad New York. Dit onderzoek, waarvan de resultaten in vakkringen veel opzien baarden, stond onder leiding van de Israëlische wetenschapper Nir Barzilai. Interessant is ook dat bijna alle personen die aan het onderzoek deelnamen niet echt gezondheidsbewust leefden. Velen rookten, letten niet op wat zij aten en deden nauwelijks aan sport. Daarom kwam Barzilai al in een vroeg stadium van het onderzoek tot de conclusie dat er een andere factor voor hun hoge leeftijd verantwoordelijk moest zijn. Barzilai ontdekte in totaal zeven gemeenschappelijke kenmerken, waaronder het proteïne DEPT. Als dit proteïne in voldoende mate aanwezig is Interessant is ook dat bijna alle personen die aan het onderzoek deelnamen niet echt gezondheidsbewust leefden.

17 vertraagt het geheugenverlies en beschermt het tegen een hartinfarct. Bovendien stelde men bij nog veel meer leden van deze groep het gen APOE vast, dat als beschermingsmechanisme tegen Alzheimer en MS, de grillige ziekte van het zenuwstelsel, wordt beschouwd. Men ontdekte tevens het gen APOE-3, dat tegen hartziekten en diabetes beschermt. En om de lijst af te maken, onder de proefpersonen stuitte men ook op een relatief vaak voorkomen van het gen FOXO-3A, waarvan de wetenschappers weten dat mensen met dit gen eigenlijk geen kwaadaardige tumoren en leukemie krijgen.

Barzilai wijdde zich niet aan de groep Asjkenazische Joden vanwege hun hoge levensverwachting, maar omdat deze Joodse groep zo homogeen is. Voor wat betreft de geschiedenis van de Asjkenazische Joden kan men zeggen dat zij genetici heel duidelijke conclusies mogelijk maken omdat zij nauwelijks huwelijken met andere etnische groepen zijn aangegaan. De bij deze Joodse groep ontdekte genetische kerngegevens treden weliswaar ook bij andere etnische groepen op, maar zijn daar veel moeilijker te identificeren. Sinds de melding van deze onderzoeksresultaten is er in vakkringen

MEDISCH WONDER?

Statistieken op hun kop gezet Toen bekend werd dat de befaamde Apple man Steve Jobs aan alvleesklierkanker leed, wist de wereld dat die diagnose een doodsoordeel was. Een Israëli zet deze statistiek nu echter op zijn kop. Alvleesklierkanker is een naar verhouding zeldzame vorm van kanker. Je kunt zeggen dat het eigenlijk ongeneeslijk is, want het wordt vaak veel te laat ontdekt. Er zijn namelijk geen vroegtijdige symptomen. Als de tumor eindelijk ontdekt wordt, is operatieve verwijdering ervan dikwijls al niet meer mogelijk. Daarom zijn de overlevingskansen voor meer dan vijf jaar uiterst klein. De behandelende artsen deelden dit ook aan Moshe Teitonowicz mee, toen ze er zeker van waren dat de diagnose inderdaad alvleesklierkanker luidde. Toch schijnt de 61-jarige Israëlische advocaat de eerste mens op aarde te zijn die deze vorm van kanker heeft overleefd en als genezen geldt. Daarbij speelde zowel het tijdstip een rol als de hardnekkigheid van een Israëlische professor, die er ondanks bezwaren van zijn collega’s op stond de patiënt op een eerder onconventionele manier te behandelen. Het eindresultaat was sensationeel en zal de geschiedenis van de geneeskunde ingaan als een glimp van hoop en als de beroemde uitzondering op de regel. Bij Teitonowitz werd de diagnose van deze fatale ziekte in 2005 gesteld. Hij werd meteen geopereerd.

De artsen verwijderden een reusachtige tumor, die ongeveer anderhalve kilo woog. Verder verwijderden ze de alvleesklierstaart. Daarna moest de patiënt een forse reeks bestralingen ondergaan en kreeg hij in het Sheba ziekenhuis in Tel Hashomer ook nog eens chemotherapie. Deze behandeling werd geleid door de oncoloog Dan Aderka. De artsen, inclusief Aderka, waren uiterst pessimistisch gestemd. «Ondanks een tegenwoordig breed opgezette behandeling», zo verklaarde Aderka, «overleeft maar zo’n vijf procent van de patiënten de eerste vijf jaar na de diagnose.» Teitonowicz overleefde de eerste behandelronde. Toen bleek dat de tumor was uitgezaaid en dat ook de lever was aangetast. Daarnaast stelde men opnieuw vergroeiingen aan de alvleesklier vast. «Mij was wel duidelijk», zei Teitonowicz terugkijkend, «dat ik niet echt goede overlevingskansen had. Maar omdat ik toch niets te verliezen had wilde ik ook andere behandelmethoden overwegen.» Zo wilde hij tegen het advies van Aderka in een behandeling met radiostra-

een grote belangstelling voor. Sommige genetici vragen zich al af hoe je hier gebruik van zou kunnen maken. Barzilai is nu bezig om zijn onderzoeksresultaten toe te passen op de ontwikkeling van nieuwe medicijnen, waarvoor hij een biotechnologisch bedrijf opzette. Desalniettemin weten we allemaal dato ok hoogbejaarde mensen hetzelfde lot wacht als ons allemaal. In de afgelopen weken stierf Helen Kahn. Het commentaar van haar broer Irwin: «Ik ben niet bang voor de dood, maar ik houd me er ook niet mee bezig; ik probeer zo actief mogelijk te blijven.» ZL ■


len uitproberen. Teitonowicz reisde er zelfs voor naar New York, maar keerde snel weer naar Israël terug, omdat de behandeling geen enkel resultaat had. Aderka bleef op een tweede operatie aandringen en liet dat zijn patiënt ook weten. «Ik wist dat het een zware ingreep zou zijn, maar ik wilde het absoluut proberen. Het was me duidelijk dat het voor de patiënt de enige kans was.» Teitonowicz stemde tenslotte toe. Aderka plande twee operaties met een tussenpoos van zes maanden, waarbij ook een

deel van de lever moest worden weggehaald. Elke ingreep duurde ongeveer elf uur. Dat was nu twee jaar geleden. Teitonowicz vertoont inmiddels niet de geringste tekenen meer die zouden kunnen wijzen op een verdere aanwezigheid van kanker. Aderka noemde dit «uiterst ongewoon en zeldzaam». Hij legde uit: «De operaties die we gedaan hebben staan in geen enkel medisch leerboek.» Bovendien benadrukte hij dat hij nog nooit had gehoord dat een patiënt een uitzaaiing van alvlees-

klierkanker had overleefd en maanden later nog steeds geen tekenen van kanker meer vertoonde. «Er is bij mij waarschijnlijk een wonder gebeurd, zo lijkt het», merkte Teitonowicz op. «Bovendien zet ik alle statistieken over alvleesklierkanker op hun kop. Toen men mij de diagnose meedeelde gaf men mij nog hooguit twee jaar. En dan alleen nog op voorwaarde dat de tumor nog niet was uitgezaaid. Bijna niemand had gedacht dat ik ondanks mijn ziektegeschiedenis nog altijd in leven zou zijn.» ZL ■

INTERNATIONALE PRIJS

«Modelity Technologies» opnieuw geëerd Veel Israëlische bedrijven houden zich bezig met de ontwikkeling van software programma’s. Tientallen ervan zijn onderscheiden voor hun innovaties, maar slechts zelden twee keer achter elkaar. Het Israëlische bedrijf Modelity Technologies werd in 2000 in Tel Aviv opgericht en is gespecialiseerd in software voor de financiële sector. Aanvankelijk ontwikkelde het bedrijf analytische instrumenten en programma’s voor de afhandeling van financiële transacties. Enkele jaren later wendde een bank zich tot het bedrijf met het verzoek om software te ontwikkelen voor auto-

matische betalingscalculaties voor hun afdeling gestructureerde financiële producten. Modelity Technologies voerde deze opdracht tot tevredenheid van de kant uit. De verantwoordelijke medewerkers stelden echter vast dat er juist op dit terrein te weinig goede oplossingen zijn. En zo verwierf Modelity Technologies wereldfaam op dit gebied.

«De banken moeten hard werken om goede gestructureerde producten aan te bieden», verklaarde Eran Elad, de vicepresident van Modelity Technologies. «Het gaat dan om uiterst gecompliceerde producten, die de klant meestal maar moeilijk uit te leggen zijn. Het gaat immers niet om aandelen of leningen. Juist hier komen onze producten in het spel. Per slot van rekening hebben ze een soort brugfunctie door de producten ondanks al hun gecompliceerdheid begrijpelijk te maken voor de klant.» Men kan ongetwijfeld zeggen dat dit bedrijf met zijn ongeveer 75 werknemers een gat in de markt heeft gevonden. Lange tijd had het ook geen concurrenten. Dat is nu weliswaar niet meer zo, maar toch geldt Modelity Technologies nog steeds als marktleider op dit gebied. Dat bewijst ook de jongste onderscheiding met een gerenommeerde

19 internationale prijs. De kopmannen van het bedrijf zijn namelijk niet op hun lauweren gaan rusten, maar hebben technologieën verder ontwikkeld, verfijnd en op de markt gebracht en ze aan de nieuwste ontwikkelingen aangepast.

Over dit heel specifieke marktsegment wordt een vakblad uitgegeven dat Structured Products Magazine heet. Het maandblad houdt zich bezig met investeringsproducten in de hele wereld en wil de markt op de hoogte houden van nieuwe ontwik-

kelingen. Al enige jaren looft het blad een prijs uit voor technologische ontwikkelingen op dit gebied. Deze prijs ging twee keer achter elkaar, in 2010 en 2011, naar het uitmuntende Israëlische bedrijf Modelity Technologies. AN ■

TECHNOLOGIE

Israël op weg een 3D supermacht te worden Israël heeft op verschillende gebieden van de technologie allang grote faam verworven. De innovators staan steeds vooraan bij het ontwikkelen van nieuwe trends. Dit geldt ook voor het meer en meer gevraagde gebied van de driedimensionale technologie. Het internetpersbureau Ynet citeerde enige tijd geleden Izhar Shay van Canaan Partners VC-Fonds: «Om op de 3D markt mee te kunnen praten heb je topkennis nodig op het gebied van video- en signaalontwikkeling, elektro-optiek, ergonomie en waarnemingspsychologie. Die combinatie van vakkennis vind je in Israël.» In principe kan men stellen dat er maar weinig bedrijven zijn die om de hegemonie op de 3D markt strijden. Dan kun je denken aan befaamde wereldomspannende concerns als Microsoft en Apple. Een goede derde is Qualcomm, een onderneming voor onderzoek naar en ontwikkeling van technologie voor mobiel radioverkeer die in het Amerikaanse San Diego is gevestigd. Als vierde concurrent beschouwen veel deskundigen een klein Israëlisch bedrijf met de naam XTR Extrem Rea-

lity, dat pas in 2005 is opgericht en in Tel Aviv is gevestigd. Maar ook bekende Israëlische bedrijven als PrimeSense, MobilEye, EyeSight, Omek Interactive en SideKick hoeven zich niet voor hun technologische ontwikkelingen te schamen. Toch baarde niet zo lang geleden een ander Israëlisch bedrijf op dit gebied opzien: kennelijk beschouwt het internationale concern Intel, dat ook productie- en onderzoeksfaciliteiten in Israël heeft, de innovaties van Invision Biometrics als wegwijzers. Het concern Intel kocht dit tot dusver nauwelijks opgevallen israelische bedrijf voor 38,6 miljoen euro. Het bedrijf houdt zich bezig met de ontwikkeling van 3D PCB sensoren, die gezichts- en lichaamsbewegingen registreren en ze zo verwerken dat ze bij het spelen op het beeldscherm driedimensionaal waargenomen kunnen worden. De

investeerders van dit kortelings met een startkapitaal van ongeveer 2,3 miljoen euro opgerichte bedrijf kunnen dus blij zijn. Zij maken een enorme winst van 20 procent. Een van de investeerders is het Technion Haifa, dat 14 procent van het startkapitaal leverde. Daar hadden ze een goede reden voor, want het bedrijf is opgericht op basis van patenten van deze gerenommeerde Israëlische hogeschool. Over de Israëlische successen op dit gebied verklaarde David Geva, de oprichter van XTR Extrem Reality tegenover het Israëlische economisch tijdschrift Calalist: «De meeste van deze technologieën hebben hun oorsprong in het leger. Veel ingenieurs die lange tijd in het Israëlische leger in de voorste rijen van de technologische innovaties hebben meegewerkt, werken na hun afzwaaien in de private sector verder. En dat komt niet alleen de Israelische hightech industrie, maar ook de economie van het hele land ten goede.» AN ■

20 BIJBEL EN ISRAËL Nieuws Nie N ieuws wss ui w uit Isra uit IIsraël sra raaëll • 4 4/2006 /2006 /2006 /20

Heeft God Zijn beloften vervuld?

Het Noachitische verbond Voor een bijbels verstaan van Jozua 21:43-45.

Dr. Greg Harris (hoogleraar bijbelexegese aan The Master’s Seminary, schrijver en voorganger van een gemeente in Californië) Veel mensen die Jozua 21 citeren n als bewijs dat God de landbeloften n van het verbond met Abraham all vervuld heeft, beginnen met hun on-derzoek op deze plek. Alleen is Jozuaa 21 geen geschikt uitgangspunt. Err zijn nog veel meer beslissende feiten n waarmee we rekening dienen te hou-den. Zo is het verbond met Abraham,, waar men naar verwijst, het tweedee verbond van God waar de Bijbel onss over vertelt. Het verbond met Noach h is het eerste verbond in de Schrift. Ditt is belangrijk omdat men er op moett letten welke benadering iemand bijj het uitleggen van een verbond van n God kiest (hoewel deze meestal niett consequent wordt aangehouden).1 We kennen in de Bijbel zes ver-bonden van God: het Noachitischee verbond, het verbond met Abraham,,

Deel 2.

het priesterverbond, het Mozaïsche verbond, het verbond met David en het nieuwe verbond). Voordat hij deze verbonden samenvat stelt Irvin Busenitz terecht vast: «Niemand mag onderschatten hoe belangrijk en beduidend het is om de verbonden van God juist te verstaan. Het gaat hier om veel meer dan slechts intellectuele overwegingen. Het zijn uiterst fundamentele theologische ankers om Gods werken in de geschiedenis van de mensheid te verstaan.»2 Bovendien: «Iemands verstaan van de Schrift wordt bepaald door zijn verstaan van de zes verbonden. Dit zal zich weerspiegelen in zijn exegese, die bepalend is voor zijn eschatologische resultaten.»3 Dat is belangrijk: hoewel de meesten het niet beseffen, wordt hun verstaan van de eschatologie tenslotte in essentiële mate bepaald door hun interpretatie van de verbonden van God, te beginnen met het Noachitische verbond. Daar komt niemand omheen.

In deze serie kunnen we de verbonden van God niet in detail behandelen. Toch is het wel noodzakelijk om tenminste de elementen van de verbonden te onderzoeken waarmee

21 Jozua vertrouwd was. Daar moet jee bij de uitlegging van Jozua 21:41-43 3 namelijk rekening mee houden.4 Dee beloften van God in Zijn verbond d met Noach worden in de Bijbel heell open uiteengezet. Inderdaad vinden n we hier het woord «verbond» voorr het eerst in de Schrift. In het kaderr van het verbond van God met Noach h belooft de Heer Noach een verbond d voordat hij de zondvloed zendt: «Maarr met u zal Ik Mijn verbond maken»» (Gen. 6:18). Het is veelbetekenend d dat de Heer dit verbond Zijn verbond d noemt, want Hij alleen sluit het. Hett is een eenzijdig en geen tweezijdig g verbond. De tekst zegt het volgende:: (1) De steeds weerkerende jaargetij-den zijn een aspect van dit verbond d (Gen. 8:22); (2) God benadrukt dat ditt verbond bij Hem vandaan komt: «En n Ik, zie, Ik maak Mijn verbond met u»» (Gen. 9:9);5 (3) God belooft plechtig g dat Hij alle vlees nooit meer door een n vloed zal ombrengen (9:11); (4) de re-genboog is het teken van het verbond d zolang dit geldt (9:12-17); en (5) hett verbond wordt voorgesteld als een n «eeuwig verbond» tussen God en allee vlees dat op de aarde is (9:16)6 – een n zeer belangrijk aspect. Gods verbond d met Noach is het omvangrijkste. Dee verbondsbeloften van God gelden n vanaf dat moment niet alleen voorr de gehele mensheid, maar voor «allee levende wezens van alle vlees» (9:15). Voor iedereen die de Bijbel als hett ware Woord van God beschouwt be-hoort Gods verbond met Noach tot hett

verstaan van andere bijbelgedeelten bij te dragen. Dit verbond is immers geen op zichzelf staand verbond, waarvoor in tegenstelling tot andere (speciaal eenzijdige) verbonden van God bijzondere uitleggingsregels gelden. Het goddelijke oordeel over de aarde is letterlijk uitgevoerd. Er is niets in deze tekst wat aanleiding geeft om hem allegorisch uit te leggen. Dit geldt zowel voor Gods handelen in Genesis 6-9 als voor Zijn beloften met betrekking tot de toekomst. Terecht waarschuwt Busenitz: «Als God een eenzijdig verbond sluit dat alleen door Zijn eigen trouw wordt gegarandeerd; als God een verbond sluit dat de mensen geen n enkele voorwaarde oplegt; als God d een verbond sluit dat net zo lang g zal bestaan als er dag en nacht en n jaargetijden bestaan – dan moet men n de allergrootste voorzichtigheid be-trachten. Dan mag men geen enkelee zelfbedachte beperking maken die hett leven en de basis aan deze verbon-den zou kunnen onttrekken. Zulkee beperkingen zouden de heerlijke en n volkomen verwezenlijking opheffen n van alles wat Hij in deze verbonden n heeft beloofd. Hun betekenis kan niett overschat worden.»7 Met andere woorden, niets in dezee tekst geeft aanleiding te denken datt Jahwe helemaal niet van plan wass om Zijn verbond letterlijk in vervul-ling te doen gaan. Niets in deze tekstt biedt de lezer een aanknopingspuntt dat God ergens in de toekomst (bij-voorbeeld in Jozua 21) zou overwegen n om Zijn aarde nog een keer met een n zondvloed te vernietigen. Als Hij in n Jozua 21:43-45 elke belofte vervuld d had, zou dat ook voor het Noachiti-sche verbond gelden. Per slot van n rekening had Hij de wereld tot dan n toe niet vernietigd en was Hij der-halve weer vrij om dit naar believen n nog eens te doen. Als men langs dezee lijn doordenkt, is er geen reden om m aan te nemen dat Jahwe Zich nog aan n een woord zou moeten houden. Alss men het verbond van God met Noach h uitlegt zoals velen het met het oog op p Jozua 21:45 doen, kunnen we er mett geen mogelijkheid achter komen off er nog wel een verbondsbelofte van n God geldig is. Dan kan men niet meerr weten wanneer Hij dit hoofdstuk k heeft afgesloten. Wie de Bijbel alss waar beschouwt zal terecht om ditt

De regenboog is het teken van het verbond.

gezichtspunt lachen. Want het zwakt de beloften van God in het Noachitische verbond af. Sterker nog, het is een zware belediging van God en van Zijn verbondstrouw. Als deze uitlegging klopt, kan men zich niet meer op Zijn woorden verlaten. En daarom is het van fundamenteel belang om vast te stellen dat de wijze waarop Gods verbond met Noach wordt uitgelegd bepaalt hoe de andere verbonden van God moeten worden uitgelegd – tenzij er afdoende redenen zijn om de wijze van uitlegging te veranderen. ■ Voor een uitstekend artikel dat de bestanddelen van de verbonden van God uiteenzet, zie Irvin A. Busenitz, «Introduction to the Biblical Covenant; the Noahic and the Priestly Covenant», Master’s Seminary Journal 10/2 (herfst 1999), 173189. 2 Ibid., 18 3 Ibid. [nadruk van mij] 4 Deze serie gaat niet op het priesterverbond in omdat dit voor de bewijsvoering van Jozua 21:43-45 niet direct relevant is. Zie echter Busenitz, ibid., 186-89 voor ermee samenhangende vragen, vooral de eschatologische betekenis ervan boven het boek Jozua uit. 5 Zie ibid., 175-76 voor de Oudtestamentische etymologie van het woord «verbond». 6 Over het gebruik van het Hebreeuwse woord olam («altijddurend, eeuwig») zie Allan A. MacRae, olam, Theological Wordbook of the Old Testament [TWOT], bewerkt door R. Laird Harris, Gleason L. Archer, Jr. en Bruce K. Waltke (Chicago: Moody, 1980) 1:379-80. 7 Busenitz, «Introduction to the Biblical Covenant», 182-83 [nadruk in origineel]. 1

2222 ACHTERGRONDINFORMATIE DIRECTE HULP VOOR ISRAËL UIT ISRAËL Nieuws uit Israël

Nieuws uit Israël • 4/2006

Brandweerauto voor Haifa We bedanken alle vrienden en vriendinnen die tot nu toe bijdragen gegeven hebben voor de brandweerauto! Elke gift hiervoor gaat zonder enige aftrek door naar Israël. We helpen Israël om tekenen te geven van de actieve liefde van Jezus voor zijn volk. De gemeente Haifa heeft zeer dringend een nieuwe moderne brand-

weerauto nodig. In Israël wordt het meeste geld aan het leger uitgegeven. Voor de brandweer zijn er nauwelijks voldoende financiën en een groot deel van het wagenpark is verouderd. Daarom hebben wij als Zendingswerk middernachtsroep besloten geld voor een nieuwe brandweerauto in te gaan zamelen.

Tot op heden is er voor de brandweerauto bijeengebracht: 149.500 euro. Het nieuwe voertuig kost met volledige uitrusting: 239.000 euro. Er ontbreekt dus nog: 89.500 euro.

Beth-Shalom, Postbus 193, 3940 AD Doorn telefoon 0343 477288 fax 0343 477447 E-mail: [email protected]

Abonnementen: Beth Shalom, Postbus 193, 3940 AD Doorn, tel. 0343 477288 Giften: Giro 94400 t.n.v. Beth-Shalom Doorn Betalingen: Giro 409200 t .n.v. Middernachtsroep Doorn Voor België: ING-bank 363-0507942-90 in Brussel «Nieuws uit Israël» verschijnt ook in het Duits, Frans, Engels, Spaans, Portugees, Hongaars en Roemeens. Alleen in de betreffende landen. Abonnement Nederland en België: gratis, Vanuit Nederland naar andere landen in Europa: EUR 26.40, Buiten Europa en Suriname: EUR 31.80. Israëlreizen: Beth-Shalom-Israëlreizen: Postbus 193, 3940 AD Doorn tel. 0343 477288 Gastenhuis in Israël: Beth-Shalom, P.O.B. 6208, Haifa 31060/Karmel Israël tel. 00972-4-83774-81 Testamentaire beschikkingen: (via een notaris) «Ik legateer vrij van rechten en kosten aan de Stichting: Zendingswerk Middernachtsroep statutair gevestigd te LEIDEN en geregistreerd onder nummer .41166018. bij de Kamer van Koophandel Rijnland, een bedrag van EUR…»

Gedachtig aan het feit, dat alle menselijke kennis slechts onvolkomen is (1 Cor. 13:9), geven de auteurs voor eigen verantwoording hun persoonlijke visie weer

Wie wil ons hierbij helpen? Als u dit project wilt steunen, vermeld dan bij uw overboeking ‘brandweerauto‘. Ook de kleinste giften zijn welkom. En

zoals gezegd, gaat elk bedrag zonder enige aftrek door naar Israël. Wat men voor Israël doet is altijd een zegen! CM ■

Initialen van de auteurs en bronvermeldingen in dit nummer: HD = Heinz Döbele; ZL = Zwi Lidar; CM = Conno Malgo; RM = René Malgo; AN = Antje Naujoks

Voorpagina: NUI Voor de inhoud van vreemde web-pagina’s waarnaar verwezen werd kunnen wij niet aansprakelijk worden gesteld. Wij verklaren hiermee uitdrukkelijk, dat op het tijdstip van het tot stand brengen van de link geen illegale inhoud op de verbonden websites herkenbaar waren. Op de actuele en toekomstige vormgeving, de inhoud of de auteursrechten van de verbonden sites hebben wij geen invloed. Voor illegale, foute of onvolledige inhoud en vooral voor schade, die uit het aanklikken of niet aanklikken van zulke aangeboden informatie ontstaat, is alleen de aanbieder van de site verantwoordelijk, naar wie verwezen werd, niet degene, die enkel via links naar de bewuste publicaties verwijst.

John Ankerberg & John Weldon

aliteit r homoseksu FEITEN ove

Feiten over homoseksualiteit

Best.nr. 588 p dernachtsroe Uitgeverij Mid p dernachtsroe Uitgeverij Mid

(588)

N

Feiten over rockmuziek (597)

j Mid Mi der ern nac ach hts tsro roe ep Uitgeverij Mid dernachtsroe p

FEITEN ove

r rockmuziek

r

21 Feiten over:

€ 4,00 per stuk

t /FX"HF(576) t IPMJTUJTDIFFOBMUFSOBUJFWFHFOFFTXJK[FO(577) t QTZDIPMPHJF [FMGWFSXFSLFMJKLJOHFO[FMGIVMQ(578) t PDDVMUJTNF(579) t IFUMFWFOOBEFEPPE(580) t CJKOBEPPEFSWBSJOHFO(581) t IFMEFS[JFOEIFJE(582) t BTUSPMPHJF(583) t WBMTFMFSJOHFOJOEFHFNFFOUFWBO$ISJTUVT(584) t IFUXFMWBBSUTFWBOHFMJF(585) t HFMFJEFHFFTUFO(586)

t FOHFMFO(587) t IPNPTFLTVBMJUFJU(588) t WSJKNFUTFMBSJK(590) t EF+FIPWBTHFUVJHFO(592) t EFNPSNPOFO(593) t IFUSPPNTLBUIPMJDJTNF(594) t TDIFQQJOHFOFWPMVUJF(595) t )BMMPXFFO(596) t SPDLNV[JFL(597) t 6'0T(598)

Land, land, land, hoor het woord van de HEERE!

v Twee diensten v Muziek v Samenzang v Boekentafel

Maranathadag 10 maart 2012 10:00 Luctor et Emergo Mheneweg Noord 1 Oldebroek

middernachtsroep.nl

Norbert Lieth Dato Steenhuis

ISRAEL Nr Februari 2012

Recommend Documents