Naarmate we ons meer bewust worden van onze overtuigingen en deze gaan zien als gedachten die vervangbaar zijn, zal de intentie om een betere wereld te scheppen krachtiger naar voren komen en haar werk kunnen doen. Deze intentie is onpersoonlijk en inherent aan een evolutionair proces van vooruitgang en bewustwording. Willem Geene
Willem Geene
De Kunst van het Niet Weten Copyright © 2011 Willem Geene Auteur: Willem Geene Druk: www.pumbo.nl Omslagontwerp en lay-out: Bert Vredegoor Portretfoto omslag: Daniël Willemsen ISBN 978-90-817684-0-5 NUR 728 www.willemgeene.com Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevensbestanden of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
voor Finn en Milow
9 13 17 Bewustwording > DEEL 1
Actie > DEEL 2
De Wizkid > DEEL 3
Ken U Zelve Leven versus overleven Verlaat de gevangenis Apathie Pretenderen Oppositie Onzekerheid
21 29 49 49 54 61 66
Niet Weten Op weg naar Meesterschap Zelfvertrouwen Authenticiteit Succes Meesterschap
79 95 95 112 117 121
Het verhaal van de Wizkid Introductie Het verhaal Het Shift Netwerk Een reis
125 125 127 137 143 151 153
M
et onnavolgbare precisie en creativiteit weet Willem Geene de complexiteit van ons denken, voelen en gedrag bloot te leggen.
De methodiek en aanpak die hij beschrijft in dit boek hebben zich in de praktijk van ons trainings- en coachingsbureau Smart Professional de afgelopen jaren overduidelijk bewezen. Bij de 120 professionals die tot nu toe hebben deelgenomen aan een jaartraject van Smart Professional, bedraagt de gemiddelde verbetering van de effectiviteit circa 35%. Uit vooronderzoek, dat Smart Professional uitvoert aan het begin van een coachings- en trainingstraject, blijkt dat de meeste deelnemers slechts circa 40% van hun vermogen benutten en 90% van hen zich laat leiden door ingesleten en ineffectieve patronen en gewoonten. De belemmerende overtuigingen die hieraan ten grondslag liggen, maken hen ineffectief en maken het onmogelijk gedragscompetenties zoals leiderschap en overtuigingskracht te ontwikkelen. De beschreven methode is zeer effectief als het gaat om overtuigingen bewust te krijgen die ten grondslag liggen aan die ineffectieve patronen. De methode reikt tevens een techniek aan waarmee men zich kan bevrijden van die patronen en waardoor men in staat is om vanuit een neutrale positie keuzes te maken en effectief te handelen. Het resultaat is een significante toename van succes en zelfvertrouwen.
9
De Shiftmethode is te vergelijken met een navigatiesysteem voor mensen die niet willen verdwalen in de mist van illusies, onwerkbaarheid en onbegrip en die helderheid willen over waar zij zich bevinden.
Ik kan dit boek van harte aanbevelen aan mensen die willen groeien als persoon, effectiever willen worden en meer plezier en geluk in hun leven willen ervaren. Drs. Hendrik Smit Directeur Smart Professional
10
A
an het schrijven van dit boek hebben veel mensen bijgedragen. Het zijn vooral de mensen die ik op mijn levenspad ben tegengekomen. Zij hebben, veelal zonder het te weten, mijn zelfkennis en bewustwording bevorderd. Aan hen draag ik dit boek op. Ik dank ook alle deelnemers die in de loop der jaren mijn trainings- en coachingssessies hebben gevolgd voor hun vertrouwen in mij. Ik heb veel van hen geleerd en heb dankzij hen dit boek met voorbeelden kunnen verrijken. Ik dank Theo Geene, Erik Tuininga, Patrick Stevens en Huibert van Os, een groep jonge ondernemers, die zonder terughoudendheid mijn eerste schrijfsels van tafel veegde en mij uitdaagde opnieuw te beginnen. Ik dank ook het bestuur van Stichting ‘Het Shift Netwerk’, voor hun belangeloze inzet bij het verspreiden van de Shift methode en voor hun adviezen en begeleiding bij het opzetten van het netwerk van Shift trainers en coaches. Mijn dank gaat uit naar Hendrik Smit van het trainingsen coachingsbureau Smart Professional. Dankzij Hendrik heb ik de in dit boek beschreven methodiek kunnen toepassen binnen het bedrijfsleven. De ervaringen en inzichten opgedaan tijdens de trainings- en coachingstrajecten hebben mijn kennis en inzicht in menselijk gedrag en functioneren enorm verdiept en zijn vervolgens van grote betekenis geweest bij het schrijven van dit boek. 13
Mijn dank gaat uit naar Iris Groenhout die de eindcorrectie en redactie van het boek op zich nam en naar
Bert Vredegoor voor het ontwerpen van de omslag en het binnenwerk van dit boek. Mijn dank gaat tevens uit naar Lia Ummels die mij vanuit haar achtergrond als filosoof gesteund heeft bij het formuleren van de abstracte tekstgedeelten. Als laatste dank ik Ans, mijn levenspartner, voor wie zij is. Door haar heb ik de functie van verlangen en weerstand - centrale begrippen in dit boek – kunnen ervaren en bestuderen. Willem Geene Doorwerth, januari 2012
14
Het mooiste antwoord dat de jonge verslaggever en trouwens ook de later niet meer zo jonge verslaggever ooit van een politicus kreeg, kwam van Hans van Mierlo. De vraag die ik hem stelde is al heel lang ten onder gegaan in de vergetelheid, maar het antwoord staat nog in het geheugen geëtst. ‘Ik weet het niet’, zei Hans van Mierlo. Toen er vanwege de verbluftheid van de kant van de jonge verslaggever een ongebruikelijke pauze viel, vulde Van Mierlo het gat gedecideerd op: ‘Ik weet het niet’. Ik heb nooit meer een politicus vóór en ná Van Mierlo gehoord die het zich toestond het niet te weten.
16
H
iernaast een passage uit een artikel in de Volkskrant. Het artikel is geschreven door journalist Jan Tromp in het kader van het overlijden van Hans Van Mierlo in 2010. Deze passage geeft aan dat het blijkbaar bijzonder is als iemand het zichzelf toestaat en ook nog openlijk erkent het niet te weten. In dit boek wordt de bereidheid het niet te weten beschouwd als een kunst. Een kunst omdat het getuigt van de moed om eerlijk en open te zijn en je kwetsbaar op te stellen in een wereld waarin van jou verwacht wordt het te weten en je dus ondanks die verwachting de neiging kunt weerstaan om het slimste jongetje of meisje van de klas te willen zijn. Een kunst omdat jij genoeg zelfvertrouwen en authenticiteit bezit om in de vraag te kunnen leven en de vrijheid die dat met zich meebrengt, aankunt. In de methode die in dit boek wordt behandeld is de bereidheid het niet te weten de ruimte waarin je oude overtuigingen en ideeën los kunt laten. Deze bereidheid schept openheid en is een voorwaarde voor verbinding en begrip. De bereidheid het niet te weten is de bron van creativiteit en intuïtie en de basis voor zelfvertrouwen, authenticiteit en succes.
17
Het ontbreken van de bereidheid het niet te weten beperkt je besluitvorming en je keuzes. Want wanneer je alleen op basis van dat wat je weet tot besluiten en keuzes kunt komen, ligt je focus meestal op controle en het voorkomen van fouten en wordt de toekomst gemodelleerd vanuit je verleden waardoor er weinig kans is voor nieuwe mogelijkheden.
De bereidheid het niet te weten staat centraal in de Shiftmethode. Door het toepassen en integreren van de methode ontstaat ruimte, rust en vrijheid. Zelfexpressie neemt toe en kwaliteiten en talenten kunnen zich openbaren en ontplooien. Flexibiliteit en aanpassingsvermogen breiden zich uit en nieuwe kansen en mogelijkheden dienen zich aan en strijd en wilskracht worden vervangen door moeiteloos en effectief functioneren. Een van de uitgangspunten bij de methode is dat je van nature productief, effectief, creatief en compleet bent. Wat in de weg zit, zijn overtuigingen die je als waarheid hebt geadopteerd. Deze zijn al of niet bewust en ze zijn van jezelf of je hebt ze overgenomen van anderen. Enkel overtuigingen zijn verantwoordelijk voor de wijze waarop je de wereld ervaart. Bewustwording van die overtuigingen maakt je vrij en zorgt ervoor dat je zonder te oordelen, kunt waarnemen. Deze houding is de beste voorwaarde voor een actief, uitdagend en avontuurlijk leven dat zich kenmerkt door passie, plezier en vruchtbare relaties. Tegenslagen ontmoedigen je niet maar dragen juist bij aan wijsheid, bewustwording en kracht. Falen en succes, teleurstelling en euforie, verdriet en blijdschap, haat en liefde, gelatenheid en enthousiasme, verbinding en afscheiding dienen zich nog steeds aan maar zijn transparant in het licht van jouw bewustzijn.
18
Tenslotte nog een opmerking vooraf. De Shiftmethode heeft niets te maken met positief denken, noch met visualisatietechnieken of het toepassen van tips
en trucs. De methode geeft je de instrumenten waarmee je een heldere en neutrale analyse kunt maken van wie jij denkt te zijn, waarom je doet wat je doet, wat dat oplevert en wat dat voor invloed heeft op je werkelijkheidsbeleving. Het kan zijn dat je bepaalde delen in dit boek meerdere malen moet lezen voordat het kwartje valt. Je kunt de inhoud ook als een aanval ervaren op jouw manier van denken. Misschien moet je wennen aan het taalgebruik: een aantal bestaande begrippen is in een nieuwe context geplaatst en krijgt daardoor in sommige gevallen een andere betekenis. Ook kun je informatie als tegenstrijdig ervaren en soms is ze dat ook. Haak niet af wanneer je iets niet begrijpt of wanneer je het ergens niet mee eens bent. Laat het beschrevene eerst bezinken en lees het op een later tijdstip nog eens voordat je een oordeel velt. Ik beloof je, dat je er je voordeel mee zult doen. Ik pretendeer met dit boek niet de waarheid te verkondigen. De methode in dit boek is ontstaan door inzichten, bewustwording en ervaringen die ik door vallen en opstaan heb opgedaan in mijn relaties en ondernemingen, door het doen van cursussen, trainingen en workshops, het lezen van boeken en vooral door de ontmoeting met mensen die mij een spiegel wisten voor te houden.
19
Een van de belangrijkste menselijke gaven is zelfkennis. Ik ken scripts die geprogrammeerd zijn in mij, maar ik ben niet die scripts zelf. Ik kan ze steeds opnieuw schrijven. Stephen R. Covey
20
DEEL 1
HOOFDSTUK 1
bewustwording...........
K
en U Zelve, stond op de Apollotempel in Delphi in het oude Griekenland. Voor de Grieken was zelfkennis een aanbeveling. Wat mij betreft is het een noodzaak. Zelfkennis staat aan de basis van een vervuld en productief leven en duurzame en vruchtbare relaties. Nu is er niets zo moeilijk als zelfkennis. Dat komt doordat een onderzoek naar jezelf vereist dat je volledig eerlijk bent tegenover jezelf en dat je totale verantwoordelijkheid neemt voor wie je bent en wat zich in je leven afspeelt. Nu moet je verantwoordelijkheid nemen niet verwarren met schuld en eerlijkheid niet verwarren met biechten. Verantwoordelijkheid nemen en eerlijk zijn betekent datgene accepteren wat zich aandient, vanuit het inzicht dat het de voorwaarde is voor zelfonderzoek. Naast het nemen van verantwoordelijkheid en eerlijk zijn, is een betrouwbare methode nodig om tot zelfkennis te komen. De Shiftmethode is zo’n methode. Honderden professionals van grote bedrijven en instellingen, tientallen zelfstandige ondernemers en grote groepen mensen vanuit verschillende beroepsgroepen zijn aan de hand van de Shiftmethode gecoacht en hebben daarmee hun zelfkennis en effectiviteit uitgebreid.
21
Een derde voorwaarde voor gedegen zelfonderzoek is de begeleiding van een in de methode getrainde en ervaren coach. Je kunt niet jezelf aan je haren uit het moeras trekken. Deelnemers aan de coachingstrajecten verklaren achteraf dat het plezier in hun werk is toegenomen, dat zij effectiever zijn in het boeken van resultaten, dat ze creatiever zijn in het vinden van oplossingen, dat ze met meer gemak relaties aangaan en onderhouden en dat hun vermogen om te luisteren en gehoor te creëren is toegenomen. Er zijn twee uitgangspunten in de Shiftmethodiek. Het eerste uitgangspunt is: je neemt altijd een positie in ten aanzien van een persoon, situatie, omstandigheid of gebeurtenis. Bijvoorbeeld, wanneer je geïrriteerd bent, dan ervaar je die emotie of dat gevoel als iets dat komt door wat een ander doet of zegt of door iets wat je overkomt. Wanneer jij verantwoordelijkheid wilt gaan nemen voor wat jij ervaart, dan moet je de zaak omdraaien en naar jezelf kijken en jezelf de vraag stellen: Wie ben ik in deze situatie? Wat wordt er bij mij geraakt? Wat is mijn aandeel in dit conflict? Dat klinkt eenvoudig maar is niet gemakkelijk. Het vereist dat je onderkent dat jij de bron bent van de irritatie en niet een ander. Het probleem is ook dat, wanneer je ophoudt met je omgeving de schuld te geven, je al gauw de schuld bij jezelf gaat zoeken. Iemand moet immers de schuld hebben. 22
Voor zelfonderzoek moet je ieder oordeel over jezelf en de ander parkeren of nog beter laten varen.
Het tweede uitgangspunt bij de Shiftmethode is dat je van nature productief, effectief, creatief en compleet bent. Maar je wordt belemmerd in dit inzicht door overtuigingen over jezelf en de wereld om je heen. Zodra jij helder hebt welke die belemmerende en beperkende overtuigingen zijn, ben je ervan bevrijd. Wanneer je bevrijd bent, functioneer je zoals je zou moeten functioneren: je doet wat je doet, wat je doet vind je leuk en je bent er goed in. Jouw talenten en kwaliteiten worden nu maximaal benut, je draagt bij aan je omgeving, je maakt je niet druk over het resultaat en je leeft nu, in plaats van dat je overleeft. Shift betekent letterlijk verschuiven. Dat is iets anders dan veranderen. Bij een verschuiving doel ik op een ander perspectief en daarmee wordt een verandering van houding of positie ten aanzien van jezelf en je omgeving vanzelf in gang gezet. Daar is dan ook gelijk het verschil mee aangeduid tussen de methode die in dit boek behandeld wordt en de trainingen, cursussen en workshops waarbij vaardigheden worden geoefend en deelnemers tips en trucs krijgen aangereikt of waar positief denken centraal staat. Meestal beklijven de kennis, de energie en de vaardigheden die je opdoet en geoefend hebt niet langer dan één of twee weken. Daarna val je onherroepelijk terug in de dagelijkse tred van het bestaan met oude gewoonten en patronen. Dat kan ook niet anders, want er heeft geen verschuiving plaatsgevonden, hoogstens een tijdelijke verandering.
23
Met verschuiving doel ik op die perspectiefwijziging die doorgaans wordt veroorzaakt door een grote gebeurtenis of situatie die je overkomt en die vervolgens een zo grote invloed op jou heeft, dat jouw kijk op
de wereld en de ervaring van jezelf in die wereld niet meer in relatie staan tot hoe het voorheen was. Zoiets kan bijvoorbeeld gebeuren door de geboorte van je eerste kind, het overlijden van een dierbare, een faillissement, een onverwacht succes, een scheiding, een burn-out, een verliefdheid of een huwelijk. Op het moment dat er een verschuiving plaatsvindt, komt er een andere persoonlijkheid tevoorschijn met een andere werkelijkheidsbeleving. Het kenmerkende is dat je niet het gevoel hebt dat je er iets aan kon doen of iets voor gedaan hebt. Het is gewoon gebeurd en je kunt je soms niet meer voorstellen dat het leven ooit anders was. Als een verschuiving echter alleen afhangt van een indringende of ingrijpende gebeurtenis van buitenaf, dan lijk je voor altijd veroordeeld, vast te zitten in een leven dat verder geen mogelijkheden biedt en waarbij de geschiedenis zich herhaalt in vaste patronen en gewoonten. Of een leven waarin je alleen maar kunt hopen op een beetje geluk of voortdurend moet strijden en vechten om vooruit te komen en vervolgens in onzekerheid blijft of het allemaal wel goed zal komen. Kun je zelf voor een verschuiving zorgen en zo ja, hoe moet je dat dan doen? De antwoorden op deze vragen zitten in de twee uitgangspunten van de Shiftmethode. Het eerste uitgangspunt betreft de bewustwording van de positie die je inneemt. Dat bewustwordingsproces is het onderwerp van deel een van dit boek. 24
In deel twee leer je jouw productiviteit, effectiviteit en creativiteit om te zetten in succes.
In deel drie wordt aan de hand van een verhaal alles nog eens verduidelijkt. Centraal in de Shiftmethode staat de Meesterschapschaal. De Meesterschapschaal is vernoemd naar de bovenste positie op de schaal. De Meesterschapschaal is een hulpmiddel om je bewust te worden van de positie die je inneemt ten aanzien van je omgeving of jezelf. De schaal bestaat uit negen posities, te weten: Meesterschap, Succes, Authenticiteit, Zelfvertrouwen, Niet Weten, Onzekerheid, Oppositie, Pretenderen en Apathie. Iedere positie op de schaal heeft specifieke kenmerken en sommige posities hebben kenmerken gemeen. Door bij jezelf deze kenmerken te herkennen en te onderkennen, ben je je bewust van de positie waar jij je in bevindt. Er zit ook een logische volorde in de positionering. Deze wordt meer en meer duidelijk naarmate je jezelf verdiept in de posities. Het idee om een coachingsmethodiek te ontwikkelen aan de hand van een schaal is ontstaan tijdens het lezen van het boek Transforming 1. 1984, van Ron Smothermon , een zeer aanbevelenswaardig boek. Een aantal posities uit wat hij noemt ‘The Integrity Scale’, heb ik overgenomen en een aantal posities zijn ontstaan gedurende mijn zelfonderzoek en gedurende mijn werk als coach. Het ontwikkelen en definiëren van de kenmerken van deze posities zijn tussen 2001 en 2004 tot stand gekomen.
25
Hieronder volgt een eerste kennismaking met de posities van de Meesterschapschaal in een korte uitleg. Hoewel de posities - Meesterschap, Succes, Authenticiteit en Zelfvertrouwen - het meest aantrekkelijk lij-
ken, zijn de posities - Onzekerheid, Oppositie, Pretenderen en Apathie - het meest belangrijk en het meest interessant als het om zelfonderzoek en bewustwording gaat. In het volgende hoofdstuk ga ik dan ook eerst in op de kenmerken van deze vier posities. Apathie Apathie staat voor gelatenheid en kenmerkt zich door onverschilligheid. Wanneer je je in deze positie bevindt, heb je het gevoel dat niets er toe doet en dat wat jij doet niets uitmaakt. In deze positie heb je het opgegeven. Pretenderen In deze positie doe je je anders voor dan je je voelt, omdat je denkt dat je anders niet geaccepteerd zult worden. Of omdat je meent dat je anders niet kunt krijgen wat je hebben wilt. Oppositie In deze positie is ‘gelijk hebben’ belangrijker dan wat ook. Je grondhouding is een strijdbare houding. Je bent ervan overtuigd dat alles en iedereen tegen je is en dat je er alleen voor staat. Onzekerheid Onzekerheid is niets anders dan weerstand tegen het feit dat je het niet weet. De positie onzekerheid kenmerkt zich door twijfel en angst. Angst ligt overigens ook aan de basis van de posities Oppositie, Pretenderen en Apathie.
26
Niet weten ‘Niet weten’ is de sleutelpositie op de Meesterschapschaal en de oversteekpositie van onzekerheid
naar zelfvertrouwen. Je bent je in deze positie bewust van je angsten en onzekerheden maar je laat je er niet door leiden. Zelfvertrouwen Zelfvertrouwen wordt in de Shiftmethodiek gedefinieerd als vertrouwen in het ‘Zelf’. Een definitie van ‘Zelf’ wordt verderop in het boek behandeld. Authenticiteit In deze positie ben je intuïtief, open en gevoelig. Je bent creatief en spontaan. Je zit in de flow van het leven. Alles loopt op rolletjes. Je kent geen angsten, zorgen of twijfels en je functioneert moeiteloos, effectief en productief. Succes Wanneer je begint te oogsten wat in de vorige posities tot stand is gebracht, bevind je je in de positie succes. Je wordt gekend en erkend en mensen willen bij jou zijn. Meesterschap Meesterschap kenmerkt zich door onverstoorbaarheid, vrijheid, innerlijke rust en maximale effectiviteit en productiviteit. Ten aanzien van je omgeving ervaar je een natuurlijke verantwoordelijkheid gevoed door mededogen en liefde.
27
You clever ones have learned that: All effort is useless... Nothing is left to change... God is running the show... You are but a robot... Ram Tzu has a question for you... What makes you keep trying? ‘No Way’ by Ram Tzu.
28
HOOFDSTUK 2
I
k neem aan dat wat je tot nu toe gelezen hebt, duidelijk en herkenbaar is. Het nu volgende hoofdstuk is wellicht moeilijker te volgen. In dit hoofdstuk behandel ik de kenmerken van de posities Apathie, Pretenderen, Oppositie en Onzekerheid. Het moeilijke daarbij is dat de functie van deze kenmerken pas echt duidelijk wordt in de hoofdstukken erna waar ik de posities een voor een behandel. Ik adviseer je daarom door te lezen als je iets niet begrijpt of niet weet wat je ermee moet. Laat de stof bezinken en lees het hoofdstuk nog eens als je alle hoofdstukken gelezen hebt. Dan valt alles op zijn plek. Wanneer je door dit hoofdstuk heen komt, heb je een belangrijke stap gezet met betrekking tot de verschuiving in de manier van kijken naar jezelf en de wereld om je heen. De posities Apathie, Pretenderen, Oppositie en Onzekerheid zal ik in de rest van dit boek aanduiden als de APOO posities. Het eerste kenmerk van de APOO posities is weerstand. Ook wanneer je apathisch bent, dus wanneer je van mening bent dat wat jij zegt niets uitmaakt, is er sprake van weerstand. De weerstand is dan niet zichtbaar maar is wel latent aanwezig.
29
Je kunt de stelling ook omdraaien. Wanneer je weerstand hebt tegen iets of iemand zit je altijd in een van
de APOO posities. Weerstand is onmiskenbaar een kenmerk van alle APOO posities. De keerzijde van weerstand is verlangen. Wanneer je weerstand heb tegen iets wat is, verlang je er naar, al of niet bewust, dat het anders is. Het onderwerp verlangen en wat het precies is, waar het vandaan komt en hoe ermee om te gaan, komt in deel twee van dit boek aan de orde. Wanneer je weerstand hebt tegen iets of iemand zou je die situatie of die persoon het liefst uit je leven bannen, maar door de weerstand gebeurt dat juist niet. Dit wordt duidelijk wanneer je de volgende oefening doet. Je hebt hiervoor een tweede persoon nodig. Ga tegenover elkaar staan en strek je armen uit op schouderhoogte, plaats je handen op de handen van je partner. Nu vraag je de ander om jou weg te drukken en jij probeert de ander weg te drukken waarbij je je armen gestrekt houdt. Je biedt beiden weerstand en je merkt dat hoe harder je drukt des te meer de ander aanwezig is. Er is echter een manier om weerstand op te lossen. Dit kun je doen door de weerstand bewust te ervaren. Om dat laatste duidelijk te maken, geef ik hieronder een voorbeeld uit mijn eigen leven.
30
In een periode dat ik niet zo lekker in mijn vel zat, had ik weerstand om naar feestjes te gaan. Alcohol moest mij helpen me op mijn gemak te voelen. Ik herinner me een receptie waar ik niet onderuit kon. Ik kwam de ruimte binnen, keek of ik ergens bekenden zag en was helemaal klaar om te gaan pretenderen
dat het me goed ging. Ik realiseerde me echter dat ik ook de mogelijkheid had om te blijven staan waar ik stond en de weerstand te voelen. Dit deed ik door niet te handelen zoals ik gewend was en mijzelf een houding te geven of een veilig heenkomen te zoeken. Een storm van gevoelens en gedachten nam bezit van mij. Ik had het gevoel dat iedereen naar mij keek en van alles over me dacht. Ik voelde me aanvankelijk geïsoleerd, eenzaam en buitengesloten. Gevoelens van minderwaardigheid werden afgewisseld met gevoelens van arrogantie. Toen ik me ervan bewust werd dat de arrogantie niets anders was dan een functie van weerstand tegen het minderwaardigheidsgevoel, liet ik de arrogantie varen. En door het gevoel van minderwaardigheid toe te laten werd het wat rustiger in mijn hoofd en in mijn lijf en ik begon helder te zien dat de hele mikmak van gevoelens en gedachten niets anders dan angst vertegenwoordigde. Het duurde niet lang, hoewel het voor mij een eeuwigheid leek, maar langzamerhand vervloog de angst en een gevoel van vrijheid kwam ervoor in de plaats. En naarmate dat gevoel van vrijheid toenam, kon ik doen wat ik wilde, zeggen wat ik wilde en gaan en staan waar ik wilde. Het voorbeeld laat niet alleen zien dat weerstand je vastzet in een van de APOO posities, maar het laat ook zien dat zonder weerstand die posities helemaal niet bestaan.
31
Ik schrijf over mijn ervaring in het voorbeeld hierboven, ‘en naarmate dat gevoel van vrijheid toenam, kon ik doen wat ik wilde, zeggen wat ik wilde en gaan en staan waar ik wilde’. Die vrijheid was een gevolg van de energie die vrij kwam, energie die eerst gehinderd en gebruikt werd door de weerstand. Ik herinner
mij ook het moment dat ik hoorde dat ik geslaagd was voor mijn examen. Ik herinner me het gevoel van vrijheid, dat daarmee samenhing. De zorgen, de spanning en angst waren in een keer opgelost toen ik de uitslag kreeg. De conclusie is dat vrijheid niet iets is dat nagestreefd moet worden. Vrijheid blijft over als weerstand opgelost is. Anders gezegd, vrijheid is een natuurlijke staat van zijn. Soms vragen cliënten mij: ‘Mag je dan nergens weerstand tegen hebben?’ Het antwoord is: ‘Er is niets mis met weerstand, het hebben ervan ontneemt je alleen het gevoel van vrijheid en aan jou de vraag of je die prijs wilt betalen.’ Wanneer je die prijs niet wilt betalen moet je bereid zijn je overtuigingen, meningen en oordelen los te laten die aan die weerstand ten grondslag liggen. Hiermee zijn we aangeland bij de drie volgende kenmerken van de APOO posities: overtuigingen, meningen en oordelen. In het kader van deze methodiek hanteer ik de volgende definities:
32
- Een overtuiging is een subjectief idee dat wordt ervaren als waarheid door degene die de overtuiging heeft. - Een mening is een subjectieve opvatting over wat zich voordoet. - Een oordeel is een subjectieve opvatting geladen met weerstand over datgene wat zich voordoet.
Zonder Overtuigingen, Meningen en Oordelen, vanaf hier samengevat als OMO’s, kunnen er geen weerstanden zijn. OMO’s zijn de voedingsbodem voor weerstanden. Als ik bijvoorbeeld weerstand tegen iemand heb, komt dat voort uit de overtuiging dat die persoon anders zou moeten zijn en uit die overtuiging komen mijn meningen en oordelen voort. Dit betekent dat wanneer ik mij bewust ben van mijn overtuiging ik mijn mening en oordeel niet langer nodig heb. Ik stel het hier simpeler voor dan het is want je zult iets moeten opgeven. Dit heeft te maken met het feit dat OMO’s een functie hebben. OMO’s geven je de ervaring dat je bestaat. Als bron en voedingsbodem voor weerstanden verstevigen ze je werkelijkheid en OMO’s zijn onderling gerelateerd en versterken daardoor elkaar.
33
Overtuigingen ontstaan wanneer je op een bepaald moment besluit of besloten hebt dat dit of dat waar moet zijn. Dit gebeurt op grond van ervaring, van verstandelijke overweging, op grond van wat je door anderen verteld is of een combinatie van die drie. Overtuigingen over jezelf, politieke en godsdienstige overtuigingen, maatschappelijke overtuigingen, overtuigingen die voortkomen uit wetenschappelijk onderzoek. Al dit soort overtuigingen bepalen jouw wereldbeeld. Ze bepalen jouw ervaring van de werkelijkheid en het beeld dat je van jezelf hebt. Hierdoor ontstaat een persoonlijke werkelijkheid die voortdurend bevestigd en in stand gehouden wordt door diezelfde overtuigingen. Meningen komen voort uit overtuigingen en oordelen zorgen er weer voor dat je meningen in stand blijven. Oordelen zijn altijd geladen met weerstand. Die weer-
stand heeft als functie je overtuigingen te beschermen zodat je zekerheden, en daarmee je bestaan, niet aangetast worden. Wanneer je een mening hebt over iets, dan lijkt het of je daarvoor gekozen hebt. Meningen, en ook de argumenten hiervoor, hebben echter geen onafhankelijk bestaan maar komen voort uit een overtuiging. Omdat je mening voortkomt uit een overtuiging zul je niet van mening veranderen voordat je overtuiging verandert. Het verklaart ook waarom het zo moeilijk is een ander van mening te laten veranderen. Je zult eerst die ander ervan moeten overtuigen dat wat waar is voor hem anders zou kunnen zijn. Meningen die voortkomen uit onbewuste overtuigingen kenmerken zich door starheid en wanneer deze meningen aangevallen worden zijn het oordelen die zorgen voor bescherming van deze meningen. Wanneer je je bewust wordt van je overtuigingen en ze loslaat, verdwijnt de voedingsbodem voor je meningen en verliezen je oordelen hun functie. Wat je wint is levenskracht. Wat je verliest, is houvast. Daarnaast is er nog een andere factor die een rol speelt in het in stand houden van je OMO’s. Wanneer jouw OMO’s overeenkomen met die van iemand anders, voel je je verbonden met die persoon en omgekeerd kunnen grote verschillen in OMO’s een onoverbrugbare kloof teweeg brengen. Beide fenomenen versterken jouw wereld- en waarheidsbeeld.
34
Je kunt niet veranderen wat voor jou waar is totdat je de onderliggende overtuiging verandert. Zolang je niet ziet dat een overtuiging en de daaruit voortkomende
meningen en oordelen niet méér zijn dan gedachten, dat deze gedachten gekoppeld zijn aan beelden en gevoelens en dat deze verschijnen en verdwijnen in jouw bewustzijn, dat jij ze kunt waarnemen en dat ze blijven bestaan en voor jou werkelijkheid worden bij de gratie van jouw aandacht, blijf je gevangen in een illusionaire werkelijkheid. Je zult daarom vraagtekens moeten durven zetten bij alles wat waar is voor jou, wil je tot bevrijding komen. ‘Gij zult niet oordelen’ staat er in de bijbel. Dit is geen moralistisch gebod maar een pragmatische aanbeveling met betrekking tot bevrijding van jezelf in relatie tot de wereld.
35
Een volgend kenmerk van de APOO posities is de ervaring van tijd. Daarmee bedoel ik dat door weerstand tegen iets of iemand, verleden en toekomst een rol gaan spelen. Wanneer we ons zorgen maken, is dat in relatie tot een toekomst en wanneer we iemand niet mogen, is dat in relatie tot een verleden. Beide zijn gebaseerd op wat we weten door ervaring en kennis die in een verleden zijn opgedaan. Door gebruik te maken van die ervaring en kennis proberen we grip te krijgen op de toekomst en proberen we, wanneer we dat vanuit ons beroep of anderszins moeten, met de betreffende persoon om te gaan. We rekenen er op dat dezelfde oorzaken cq handelingen dezelfde gevolgen hebben en proberen op die manier de toekomst zeker te stellen en onszelf te beschermen. Hoewel dat meestal niet lukt, sluiten we ons af voor mogelijkheden, door ze geen kans te geven zich aan te dienen of ze niet te herkennen door een te grote hang naar grip en controle die gevoed wordt door afkeer en angst. Daarmee binden we ons aan oorzaak en gevolg en
menen dat onze handelingen in het verleden iets te maken hebben met onze ervaringen in het heden en dat we met onze handelingen in het heden onze toekomst kunnen bepalen, vergetende dat toekomst en verleden mentaal van aard en illusionair zijn en vrijheid van handelen uitsluiten. Om het voorgaande duidelijk te maken geef ik hierbij een voorbeeld uit mijn coachingspraktijk. Een deelnemer, een jongeman van 24 jaar, zat in de positie onzekerheid met betrekking tot de vraag ‘hoe krijg ik mijn vriendin terug’. Er was sprake van een verlangen naar een herstel van de relatie met zijn vriendin en een weerstand tegen het idee dat het niet zou lukken. Alles wat hij tot nu toe gedaan had, werkte niet of werkte averechts. Op mijn vraag: ‘In welke positie moet je zitten om je vriendin terug te krijgen?’, was zijn antwoord: ‘In zelfvertrouwen’. Aan de hand van de Meesterschapschaal kon ik hem duidelijk maken dat, om vanuit de positie ‘onzekerheid’ in de positie ‘zelfvertrouwen’ te komen, hij eerst de positie ‘niet weten’ moest innemen. Anders gezegd, hij moest erkennen dat alle strategieën die hij tot nu toe bedacht en toegepast had niet hadden gewerkt omdat zij voortgekomen waren uit onzekerheid.
36
Het werd deze cursist duidelijk dat het innemen van de positie ‘niet weten’ wel eens samen zou kunnen hangen met de bereidheid zijn vriendin te verliezen. Die bereidheid kon hij alleen opbrengen omdat hij zag dat de positie ‘onzekerheid’ waar hij nu in zat geen enkel uitzicht gaf op succes. Integendeel, hij had de ervaring dat alle acties vanuit onzekerheid die hij tot nu ondernomen had averechts hadden gewerkt. Hij zag heel duidelijk dat de onzekerheid voortkwam uit
de angst haar te verliezen en dat alleen de bereidheid haar te verliezen hem kon bevrijden uit die onzekerheid. En in de bereidheid haar te verliezen speelde oorzaak en gevolg geen rol meer maar stroomde hij over van ludieke ideeën en creatieve acties. Deze cursist zag dat hij van tevoren niet kon weten of hij zou slagen of zou falen maar wat veel belangrijker was, hij hoefde het ook niet meer te weten. Hij was vrij te doen wat hij wilde. Die vrijheid gaf hem levendigheid, creativiteit, plezier en humor. In het hierboven beschreven voorbeeld speelt een ander kenmerk van de APOO posities een cruciale rol en dat is: geladen aandacht. Van geladen aandacht was sprake toen de deelnemer in onzekerheid zat. De aandacht was toen geladen met een weerstand tegen het verliezen van zijn vriendin. Geladen aandacht staat tegenover neutrale of vrije aandacht. Die laatste vorm van aandacht kwam beschikbaar toen hij bereid was haar te verliezen. Neutrale aandacht of vrije aandacht is aandacht waarbij datgene waar de aandacht op gericht is precies waargenomen wordt zoals het is zonder oordelen of meningen over datgene wat waargenomen wordt.
37
Een eenvoudig voorbeeld: regen kun je waarnemen precies zoals het is en in dat geval is regen gewoon regen. Dat waarnemen kun je doen door je oordelen over de regen te laten voor wat ze zijn. Daarmee geef je de weerstand tegen de regen op. Dat is in feite heel praktisch maar niet altijd gemakkelijk en wanneer dat in het geval van de regen niet lukt dan is regen bijvoorbeeld naargeestig of lastig. Wanneer dat wel lukt dan ben je in staat een onderscheid te maken tussen
feiten en interpretaties. In het voorbeeld van de regen betekent het, dat wanneer je naar buiten moet en je regen als feit ziet, je een paraplu opsteekt als je niet nat wil worden. Wanneer je regen lastig of naargeestig vindt, is daar geen oplossing voor. Een voorbeeld waar geladen aandacht vervangen werd door neutrale aandacht en interpretaties werden vervangen door feiten betreft een deelnemer van een van mijn trainingen. Een gescheiden man van midden 40. Deze man was zeer bezorgd over zijn zoon. De jongen was 17 jaar en woonde bij hem. Deze jongen ging niet meer naar school, deed de hele dag niets, gebruikte softdrugs en sloot zich op in zijn kamer. De man zat in onzekerheid ten aanzien van hoe hij moest omgaan met deze situatie en zat in weerstand ten aanzien van het gedrag van zijn zoon. In de dagelijkse omgang pretendeerde hij begrip, deels vanuit schuldgevoel en deels vanuit de angst het contact met hem te verliezen. Tijdens een coachingssessie werd hij zich ervan bewust dat hij in relatie met zijn zoon óf in apathie óf in pretenderen óf in oppositie óf in onzekerheid zat. In al die posities was er sprake van een weerstand tegen het gedrag van zijn zoon en daardoor gebrek aan helderheid over hoe om te gaan met de situatie.
38
Ik vroeg hem wat hij zou doen als hij authentiek zou handelen in deze situatie. Zijn antwoord was: ‘Ik zou hem de keus geven: of je gaat naar school en je laat de drugs staan of je gaat het huis uit’. Ik vroeg hem wat hem weerhield dat te doen. Hij zei dat angst om zijn zoon te verliezen hem weerhield. Deze cursist voelde zich volslagen onmachtig ten aanzien van de situatie.
Ik vroeg hem de ogen te sluiten en te accepteren dat hij helemaal niets kon doen. Dit maakte hem verdrietig. Ik nodigde hem uit dieper op dat gevoel in te gaan en vroeg hem wat er gebeurde. Het was muisstil in de zaal. Hij vertelde dat er een gevoel van enorme eenzaamheid over hem kwam. Ik nodigde hem uit dieper op dat gevoel in te gaan en vroeg hem wat er gebeurde. Hij vertelde dat hij zich heel klein begon te voelen. Ik vroeg hem welke leeftijd hij had en wat er gebeurde. Hij vertelde dat hij een jaar of vier was, in een ziekenhuis lag en zich heel alleen voelde nadat zijn ouders waren weggegaan en hem daar alleen achter hadden gelaten. Hij voelde verdriet en eenzaamheid terwijl hij er niets aan kon doen. Ik nodigde hem uit in dat gevoel te blijven en door te gaan met voelen. Na enige tijd zag ik dat hij lichter werd alsof er iets van hem was afgevallen. Hij deed zijn ogen open en glimlachte. Hij zei dat het gevoel van onmacht, verdriet en eenzaamheid dat hij toen voelde, opnieuw opgeroepen werd wanneer hij naar zijn zoon keek. Hij wist dat hij deze gevoelens wilde mijden en dat hij daarom het gedrag van zijn zoon wilde veranderen. Aandacht, geladen met weerstand, werd door deze bewustwording omgezet in neutrale aandacht. Ik vroeg hem wat hij ging doen ten aanzien van zijn zoon. Hij zei: ‘Ik ga helemaal niets doen. Ik weet dat de fase waar hij in zit van voorbijgaande aard zal zijn en dat de band tussen ons onverbrekelijk is’.
39
Toen ik de man enkele maanden later sprak, vertelde hij mij dat zijn zoon weer naar school ging en dat hij nog maar zelden rookte. Ik vroeg hem hoe dat zo gekomen was, waarop hij zei: ‘Vanaf het moment dat ik me nergens meer mee bemoeide, werd hij weer
spraakzamer en na verloop van tijd zag ik hem weer naar school vertrekken’. Deze man had de feiten - zoon gebruikt softdrugs en gaat niet naar school - en zijn interpretatie - het gaat niet goed met mijn zoon - van elkaar weten te onderscheiden. Hij kon dit doen doordat hij zich bewust was geworden van de bron van zijn interpretatie. Om interpretaties van feiten te onderscheiden hoef je jezelf maar één vraag te stellen, namelijk: ‘zou het ook anders kunnen zijn?’. Is het antwoord ‘ja’, dan heb je met een interpretatie van doen. Wanneer je feiten weet te onderscheiden van interpretaties beschik je weer over neutrale en vrije aandacht. We komen nu aan het laatste deel van dit hoofdstuk. In dit deel wordt identiteitsvorming, dualiteit en de rol van het denken en het geheugen behandeld.
40
In dualiteit, zoals hier bedoeld, is er sprake van een ‘ik’ en een ‘ander’. In dualiteit bepalen je OMO’s over jezelf en de ander, jouw werkelijkheid. Je bent je er niet bewust van dat de ander voor jou bestaat op basis van jouw OMO’s. Wanneer de ander liefde, geluk, irritatie, angst, of woede bij je opwekt, zit je in het effect van je eigen interpretaties die je als werkelijkheid of waarheid ervaart. Anders gezegd, je hebt eerst de ander een label opgeplakt door het hebben van een mening of oordeel over hem of haar en vervolgens ga je ermee in relatie. Het opplakken van dat label is gerelateerd aan hoe je jezelf ziet en ervaart in relatie met die ander. Daardoor ben je, zonder het je bewust te zijn, zelf de oorzaak van je geluk en je problemen.
Bijvoorbeeld wanneer ik een ander onbetrouwbaar vind, kijk ik wel uit om er zaken mee te doen en ontloop ik hem. Ik zou me zelfs bedreigd kunnen voelen. Wanneer ik van mening ben dat een ander niet geïnteresseerd is in mij voel ik me misschien niet de moeite waard. Wanneer ik mijzelf niet de moeite waard vind, vat ik advies of feedback op als kritiek. Anders gezegd, hoe je jezelf ervaart, hangt direct samen met hoe je de ander ervaart. De ervaring van jezelf verschuift met wie je tegenover je hebt. Je baas, je partner, je collega, je geliefde, je buurman, de agent, de tandarts, je kinderen, je ouders, ieder roept een andere ervaring van jezelf op. Met ieder van hen heb je een andere relatie op basis van andere OMO’s, die gevormd zijn in een verleden. Wanneer jij jezelf en de ander in die weerstand ervaart, is er sprake van identificatie. Er is dan sprake van een identiteit, een ik of een ego, dat bestaat en wil overleven in relatie tot of met de ander.
41
De identiteit, het ik of het ego, kan alleen bestaan wanneer er sprake is van verlangens en weerstanden. Het bestaan van het ego is dus gegarandeerd zolang verlangens niet vervuld worden of bij vervulling direct vervangen worden door nieuwe verlangens en zolang weerstanden niet opgelost worden of direct vervangen worden door nieuwe weerstanden. Dit verklaart dat je, als er sprake is van identificatie, nooit genoeg hebt of dat nu liefde, geld, goed, macht of erkenning is. Ook verklaart het waarom het zo moeilijk is om je gelijk op te geven in een conflict of om een ingenomen positie los te laten. Het maakt tevens duidelijk dat je uiteindelijk nooit bereikt wat je zou willen bereiken. De aandacht en de energie die voor het streven
naar de vervulling van verlangens nodig is, staat in feite in dienst van het overleven van het ego. Dit overleven houdt vervolgens de aandacht en energie vast in de weerstanden en verlangens zonder welke het ego niet kan bestaan. Een vicieuze cirkel. Een gevangenis zonder uitgang. Als je de macht van het ego wil breken, hoef je je er alleen maar bewust van te zijn dat een van de hierboven behandelde kenmerken een rol speelt. In het licht van dat bewustzijn dondert het ego als een kaartenhuis in elkaar. Onderstaand voorbeeld uit mijn coachingspraktijk laat zien hoe een ego oploste en dualiteit werd vervangen door verbinding en vijandelijkheid door inspiratie en informatie.
42
Een jonge professional van een middelgroot bedrijf kon worden omschreven als ambitieus, intelligent, vakinhoudelijk sterk, enthousiast, barstensvol ideeën, charismatisch en strak in het pak. Hij had maar één probleem en dat was dat hij feedback op zijn ideeën beschouwde als kritiek op zijn persoon. Simpel gezegd, zijn ego zat hem in de weg. Het duurde een paar sessies voor hij doorkreeg dat hij die kritiek ook als feedback zou kunnen zien. Een rollenspel dat ik vervolgens met hem deed, zorgde voor de echte doorbraak. In eerste instantie speelde hij zichzelf en ik zijn collega die met feedback kwam op het idee dat hij inbracht. Hij kon mijn feedback niet anders zien dan als kritiek op zijn persoon. We draaiden de rollen om waarin ik hem speelde en hij de collega. Ik kwam met een idee en hij gaf nu de feedback. Ik reageerde nu vanuit de positie ‘oppositie’ zoals hij dat normaal ge-
sproken deed en speelde of ik mij persoonlijk aangevallen voelde. Hij ervoer het effect en zag de ineffectiviteit van de reactie. Ik stelde voor het rollenspel opnieuw te doen en nu ging ik vanuit een neutrale positie om met de kritiek. De kritiek werd nu feedback en bevatte interessante informatie en ik ging daar dan ook als zodanig mee om. Ik hoefde niet eens te vragen hoe hij dat ervoer, hij had het punt al te pakken. Hij kwam tot het inzicht dat je pas kunt luisteren als je geen mening of oordeel hebt en hij kwam tot de volgende conclusie: ‘Als ik wil dat de ander naar mij luistert, zal ik eerst zelf moeten luisteren.’ En wat zeker zo belangrijk was voor hem was om te ervaren hoe plezierig het is als iemand zonder oordeel naar je luistert. Kritiek was niet langer kritiek maar werd inspirerende feedback. Deze deelnemer schreef later: ‘Dit programma is voor mij een van de mooiste cadeaus die ik heb ontvangen in mijn leven tot nu toe. Niet alleen zakelijk gezien, maar ook in mijn privéleven. Mensen die ik in het verleden zou afstoten met mijn gedrag, zijn nu juist de mensen die mij informeren en inspireren. Voor mij de ideale basis voor creativiteit en succes zowel privé als zakelijk gezien.’
43
Nu kan het zo zijn dat de oorzaak van identificatie in een ver verleden ligt en dat er geen enkel bewustzijn is met betrekking tot de overtuiging die aan de basis ligt van het nu bestaande ego. Als daar sprake van is, is de overtuiging in de loop der jaren ook nog eens vele malen herbevestigd. De werkelijkheid van die persoon moet dan eerst zoveel ellende en lijden inhouden dat er vanuit die situatie een opening zou kunnen ontstaan om er iets aan te doen. Het pro-
bleem met identiteiten is echter dat er behalve kosten ook opbrengsten zijn. Zoals al eerder gezegd, de belangrijkste opbrengst is dat je het gevoel hebt dat je bestaat. Andere opbrengsten zijn dat je niet zelf verantwoordelijk bent, dat je aandacht krijgt, dat er voor je gezorgd wordt en - hoe gek het ook klinkt - dat jij je onbegrepen of miskend voelt. Je bent dan ‘de arme ik’ of ‘het miskende genie’. Het is ook mogelijk dat je dominante gedrag, je pretenties en manipulaties je zoveel succes opleveren en je zoveel geld, macht of status verschaffen dat de baten van het ego veel hoger lijken dan de kosten. De prijs die je echter betaalt, is dat je gevangen blijft in weerstanden en verlangens en dat je zult merken dat het nooit genoeg is wat je hebt bereikt. De kosten van identificatie zijn uiteindelijk altijd dat je inlevert aan effectiviteit, verbinding, plezier en vrijheid.
44
Eén component speelt een cruciale rol bij identificatie en dat is het geheugen. Je kunt namelijk alleen bedenken wat je al kent. Wat je al kent, bevindt zich in het verleden en het verleden kan alleen opgeroepen worden wanneer er sprake is van geheugen. Wanneer je erg steunt op je denken en niet gewend bent om te voelen, is training in voelen aan te bevelen. Want wanneer je gebeurtenissen weggestopt hebt omdat zij verbonden zijn met pijn, angst, schuld, verlies of spijt zul je deze gebeurtenissen opnieuw bewust moeten doorvoelen om je ervan te bevrijden anders blijven ze je gedrag bepalen en wordt de neiging tot analyseren, rationaliseren en relativeren vergroot. Je zoekt dan naar oplossingen of je vlucht in activiteit. In feite doe je dan alles om niet te hoeven voelen. Bewust doorvoelen is waarnemend voelen. Om waarnemend te voelen is het nuttig je gedachten en de daarbij beho-
rende gevoelens en beelden als creaties te gaan zien. Kenmerkend voor creaties is dat ze een begin en een eind hebben en wanneer je je ervan wil bevrijden moet je leren de daarmee verbonden weerstanden totaal te doorvoelen. De voel- en aandachtsoefeningen van Avatar zijn in dit verband aan te bevelen. Voor herbeleving van pijnlijk weggestopte gebeurtenissen en het zichtbaar maken van de overtuigingen die daarmee samenhangen beveel ik de rebirthing techniek aan en lichaamswerk zoals Rolfing of Reiki. Meditatie, Tai Chi en Yoga brengen je denken tot rust en je lichaam in balans. Denken, voelen en lichaam zijn enerzijds creaties met een begin en een eind en anderzijds een voorwaarde voor creaties, inclusief die van jezelf als persoon, ego of identiteit. Anders gezegd, als er geen denken, geen voelen en geen lichaam is, besta ik niet en bestaat er niets. Toch ben ik noch mijn denken, noch mijn voelen, noch mijn lichaam want ik ben mij bewust van mijn denken, mijn voelen en mijn lichaam en van de veranderingen ervan. Iets wat zich van verandering bewust is, moet zelf constant zijn. Wanneer de identificatie met denken, voelen en lichaam ophoudt, ben ik aangewezen op die constante. Echter, zonder denken, voelen en lichaam is er geen sprake van een ‘ik’. Wat overblijft, is enkel die constante: onkenbaar, onveranderlijk, onafhankelijk van tijd en ruimte. Ter verduidelijking hieronder een paar korte teksten uit het boek Non-Dualiteit (1972) van John Levy. 45
Indien de wereld ontstond op enig punt in tijd, bestond
tijd al; indien zij ontstond op enig punt in ruimte, bestond ruimte al; en indien het ontstaan van de wereld het gevolg was van de een of andere oorzaak, bestond oorzakelijkheid al. Laten wij nu een analoog probleem bekijken: Indien het zelf van nature non-dualistisch is, moet een individueel zelf zowel onwerkelijk als onmogelijk zijn. Hoe komt het dan dat wij geloven belichaamd te zijn? De vraag gaat ervan uit dat er, voordat een ego bestond als gevolg van identificatie, een ego bestond dat het zelf met het lichaam identificeerde! Wij zullen de aard van objectiviteit niet begrijpen als wij niet eerst hebben ingezien wat de aard is van het subject dat denkt die objectiviteit waar te nemen. Je bent door dit hoofdstuk heen. Mocht je niet alles begrepen hebben dan feliciteer ik je met het feit dat je doorgelezen hebt. In het volgende hoofdstuk behandel ik de APOO posities een voor een met voorbeelden en oefeningen. Door het lezen van de volgende hoofdstukken zul je merken dat de informatie uit de vorige hoofdstukken steeds meer op zijn plaats gaat vallen. Ook zul je jezelf herkennen in de APOO posities en de beschreven voorbeelden en dat zal het toepassen van de methode zeer ten goede komen.
46
Ze zeggen dat het leven te kort is. En dan toch kan volgens diezelfde mensen een uur te lang duren. Maar ze hebben wel gelijk, het leven is kort. Je wordt op aarde gezet en in een paar zielige jaartjes moet je er maar wat mee doen. En eigenlijk ben je heel je leven bezig met uitvinden wat dan precies. Tegenwoordig wordt die reis al voor je uitgestippeld. Toen je er nog niet eens was, was er waarschijnlijk al een plan. Je wordt geboren en opgevoed, gaat naar school, studeert af, krijgt een carrière, trouwt misschien, krijgt misschien kinderen en kleinkinderen. Ik ben nu 14, en heb nog geen idee wat ik met mijn leven ga doen. Ik denk alleen wel dat ik mijn leven niet wil verspillen aan haat. Haat is makkelijk, achter haat kan je je verschuilen. Maar ik merk en zie er al te veel van. Ik wil niet zo zijn als al die anderen. Ik wil me er niet achter verschuilen. Ik wil niet oppervlakkig zijn, dus dat ga ik niet meer zijn. Het leven is te kort. Denk alsjeblieft na over wie je bent en wat je doet. Je kan zijn wie je wilt zijn, vertrouw me. Achterwerk VPRO gids, week 13, 2011. 48
HOOFDSTUK 3
A
pathie staat voor gelatenheid en onverschilligheid. In de positie apathie is er sprake van weerstand ten aanzien van de dingen zoals ze zijn. Deze weerstanden zijn een uitdrukking van overtuigingen, meningen en oordelen die zijn ontstaan en voortdurend worden bevestigd of door ervaring, of opvoeding, of cultuur of maatschappij. Zij bepalen je werkelijkheid en ze zijn de rechtvaardiging voor jou om niet in actie te komen. In tegenstelling tot de drie volgende posities van de Meesterschapschaal - pretenderen, oppositie en onzekerheid - zijn de weerstanden in apathie niet of nauwelijks zichtbaar. Ze zijn latent aanwezig en worden pas zichtbaar wanneer je tot actie gedwongen wordt. Wanneer je in apathie zit, ben je ervan overtuigd dat niets er toe doet en je hebt de overtuiging dat je met omstandigheden te maken hebt waar je geen invloed op hebt. De bewijzen daarvoor worden geleverd wanneer je in actie zou komen. Wanneer je tot actie gedwongen of uitgedaagd wordt, laat de heftigheid van de weerstand die bij je opkomt, zien hoe sterk je overtuigingen zijn die je in apathie gevangen houden.
49
De ‘winst’ van apathie is dat je de latent aanwezige weerstanden met de daaraan verbonden gevoelens niet hoeft te voelen. De prijs die je betaalt, is het inleveren van je vermogen om te participeren.
Apathie moet niet worden verward met aanvaarding. Die verwarring kan ontstaan omdat ze met elkaar gemeen hebben dat er geen deelname of activiteit is. Het verschil is dat apathie gebaseerd is op één of meerdere overtuigingen terwijl aanvaarding gebaseerd is op inzicht. Apathie staat voor opgeven en bij aanvaarding is sprake van overgave. Om dit verschil te illustreren geef ik een voorbeeld van een proces waarbij een deelneemster aan een coachingstraject verschoof van een apathische houding naar een houding van aanvaarding op basis van inzicht. Ik vroeg haar een beschrijving te geven van zichzelf, haar leven, haar gevoelens over haar leven en haar meningen en ideeën over haar leven. Haar antwoorden bleven vaag en aan de oppervlakte. Toen ik haar vroeg of ze zich wel veilig genoeg voelde, was het antwoord ‘nee’. Ik vroeg haar de ogen te sluiten en die onveiligheid te voelen.
50
Na enige tijd vroeg ik haar wat er gebeurde. Ze zei dat ze een gemengd gevoel had van onmacht en angst. Ik vroeg haar dieper op dat gevoel in te gaan en na enige tijd vroeg ik opnieuw wat er gebeurde. Er kwamen herinneringen en daarmee samenhangende gevoelens op aan de vele ruzies tussen haar ouders. Ik vroeg haar bij die gevoelens te blijven en tegelijkertijd te rapporteren wat er gebeurde. Zij zei dat zij haar twee jongere broertjes en zusje probeerde te kalmeren en troosten op het moment dat haar ouders ruzie hadden en dat dat niet lukte. Ook probeerde ze haar ouders tot bedaren te brengen maar ook dat lukte niet. Ik nodigde haar uit om door deze herinneringen en bijbehorende gevoelens heen te gaan zonder verzet, zonder oordeel en zonder iets te willen.
Na enige tijd opende ze haar ogen. Zij zei verbaasd te zijn over het feit dat de onmacht die ze gevoeld had bij de ruzies tussen haar ouders gerelateerd bleek te zijn aan haar gedrag van nu. Zij zag dat haar houding en gedrag haar hele leven al bepaald werden door datzelfde gevoel van onmacht en de toen gevormde overtuiging ‘wat ik wil doet er niet toe’. Zij voelde zich bevrijd door die helderheid. Wanneer je apathisch bent ten aanzien van iets of iemand is je aandacht gevangen door een weerstand. Het verschuiven van de aandacht kan je bevrijden van deze weerstand en je leiden naar nieuwe mogelijkheden en actie. Dit gebeurde bij een deelnemer aan een coachingstraject die het opgegeven had ooit nog werk te vinden. Ze had al twee jaar alles gedaan om werk te vinden maar had het nu echt opgegeven. Bij iedere suggestie die ik haar aanreikte werd haar weerstand groter.
51
Totdat ik haar vroeg hoe haar leven eruit zou zien als zij het voor het zeggen had. Zij zei dat ze dan het liefst zou willen reizen. Ik vroeg haar of ze wel eens aan een beroep of project gedacht had waarbij ze zou kunnen reizen. Ze keek heel sceptisch maar ik zag ook de levendigheid en het enthousiasme in haar ogen alleen al bij de gedachte aan de mogelijkheid ervan. Ze zei dat ze daar wel eens over nagedacht had en ook wel ideeën had gehad, maar die stopte ze iedere keer weg want die waren te mooi om waar te zijn. Ik vroeg haar wat die ideeën waren. Ze vertelde dat ze tijdens een reis door India, een aantal jaren geleden, met een landbouwproject in aanraking was gekomen waar een Nederlandse man het initiatief toe had geno-
men. Er was daar altijd geld en hulp nodig en ze had zich wel eens afgevraagd hoe zij daar een rol in zou kunnen spelen. Ik gaf haar de opdracht zich tot de volgende coachingssessie alleen bezig te houden met de vraag welke rol dat zou kunnen zijn en zonder zich bezig te houden met alle belemmeringen en beperkingen die op zouden kunnen komen. Na vijf dagen belde ze me al op. Ze was via internet in contact gekomen met een organisatie die studenten de gelegenheid gaf tijdens vakanties als vrijwilliger te werken in projecten in ontwikkelingslanden. Dat had haar op het idee gebracht om voor het project in India hetzelfde te doen. Ik adviseerde haar in actie te komen en alles te doen wat in haar opkwam met betrekking tot haar plan. Zij werkte haar plannen uit en besprak ze met de uitkeringsinstantie. Zij kreeg toestemming haar plannen ten uitvoer te brengen met behoud van haar uitkering voor de periode van een jaar en ze wist enkele sponsors te vinden. Binnen een jaar had zij haar eerste reis met elf deelnemers achter de rug. De vrouw was aanvankelijk ontmoedigd door alle afwijzingen en was ervan overtuigd dat ze nooit meer aan de bak zou komen. Doordat ik haar vroeg wat ze het liefst zou willen, verschoof haar aandacht van die apathie veroorzakende overtuiging naar een mogelijkheid die haar energie gaf en een opening voor actie creëerde.
52
Je kunt ook apathisch zijn ten aanzien van maatschappelijke en sociale situaties en problemen. Deze laten zich bijvoorbeeld zien in de gelatenheid en onverschilligheid ten aanzien van armoede en honger in de
wereld, van oorlogen en natuurrampen of ten aanzien van discriminatie en onderdrukking. Ook aan deze vorm van apathie liggen overtuigingen ten grondslag. Overtuigingen als ‘wat ik vind doet er niet toe’ of ‘hier kan ik toch niets aan doen’ of ‘mensen zijn zelf verantwoordelijk’, of ‘deze problemen zijn te groot om opgelost te worden’. Deze vormen van apathie worden door veel mensen gedeeld. Zij verlammen de mensheid en isoleren mensen en volkeren van elkaar. Zij zorgen voor improductiviteit en ineffectiviteit ten aanzien van het aanpakken van deze problemen en situaties en ze belemmeren mogelijke creatieve oplossingen. Ik vind het iedere keer weer een verbijsterende ervaring wanneer ik foto’s of filmbeelden van de aarde zie die vanuit de ruimte zijn genomen. Een prachtige blauwe bol, omgeven door een donkere leegte met in de oneindigheid een zon, een maan en miljarden sterren en planeten. In deze onbevattelijke uitgestrektheid lijken wij voorlopig de enige levende wezens. Dat deze kleine blauwe planeet alles heeft om de miljarden mensen en dieren in gezondheid en welvaart te laten leven, maar dat we daar tot op heden nog niet in geslaagd zijn, heeft te maken met het feit dat we gevangen zitten in onze eigen en collectieve illusionaire werkelijkheid.
53
Mocht je willen bijdragen aan een betere wereld dan vraag je je misschien af of je wel verschil kunt uitmaken in die grote wereld met al die problemen en conflicten en die miljarden mensen. Het antwoord is: dat hangt af van de positie die je inneemt. Wanneer je in een van de APOO posities zit, ervaar je jezelf als een eenling, geïsoleerd en onmachtig in de wereld en
werkelijkheid. Wanneer je echter vrij bent van weerstanden en verlangens en je OMO’s als gedachten onderkent ben je de onverstoorbare non-duale bron, waar deze wereld in verschijnt en verdwijnt en ben je tevens in contact met je bestemming. Vanuit die positie kun je jouw specifieke bijdrage aan het geheel leveren en ben je daarin maximaal effectief. Naarmate we ons meer bewust worden van onze overtuigingen en deze gaan zien als gedachten die vervangbaar zijn, zal de intentie om een betere wereld te scheppen krachtiger naar voren komen en haar werk kunnen doen. Deze intentie is onpersoonlijk en inherent aan een evolutionair proces van vooruitgang en bewustwording.
Pretenderen is een favoriete bezigheid van mensen. En het grappige is dat wanneer de positie pretenderen in een training of workshop aan de orde komt, deelnemers moeilijk met voorbeelden kunnen en ook willen komen van waar en wanneer ze pretenderen.
54
Wanneer je pretendeert dan doe je alsof. Wanneer iemand je iets vertelt en je snapt er niets van en je doet alsof je het wel snapt, dan pretendeer je. Wanneer er iemand op je af komt en je mag die persoon niet maar je doet alsof je het leuk vindt hem of haar te zien, dan pretendeer je. Wanneer je boven je financiële kunnen leeft om bijvoorbeeld indruk te maken op anderen, dan pretendeer je. Je kunt ook jezelf voor de gek houden door bijvoorbeeld een rook-, gok- of andere ver-
slaving te ontkennen. Het kan ook zijn dat je iets niet wilt ervaren en het daarom ontkent. Je onderdrukt dan bijvoorbeeld gevoelens van verdriet, woede of teleurstelling, miskenning, vernedering of belediging en je doet of er niets aan de hand is. Soms doe je dit vanuit een soort ‘flink zijn’ of heldendom, soms vanuit verbittering of omdat jij je niet wilt laten kennen. Je pretendeert wanneer je handelt vanuit schuldgevoel en je onderdrukt dit schuldgevoel door een houding aan te nemen van onkwetsbaarheid, onaantastbaarheid, arrogantie of een andere ontoegankelijke houding. Ook hier is angst om afgewezen te worden of liefde te verliezen of angst om liefde en kwetsbaarheid te laten zien de voedingsbodem. Je pretendeert wanneer je leeft vanuit angst om alleen te zijn en daarom dingen doet die je helemaal niet wilt doen. Je pretendeert om anderen niet te hoeven kwetsen of aardig gevonden te worden, bijvoorbeeld door ze werk te laten doen terwijl je weet dat ze dat niet aankunnen. Je pretendeert wanneer je ontrouw bent aan jezelf omdat je bang bent dat je omgeving je zal afwijzen, je vijandig gezind is of niet in jou geïnteresseerd is wanneer je gewoon jezelf bent. Je pretendeert wanneer je schulden hebt en doet alsof je ze niet kunt betalen terwijl jij je geld aan andere dingen uitgeeft. Je pretendeert omdat je denkt dat je anders niet krijgt wat je hebben wilt.
55
Wanneer je pretendeert, doe je dat ten aanzien van iemand, een groep, de maatschappij of jezelf. In de positie pretenderen doe jij je anders voor dan je bent of hoe jij je voelt. Of je zegt iets anders dan wat jij vindt. Je doet dit vanuit de veronderstelling dat je anders geschaad kunt worden. Je doet bijvoorbeeld of je een
vriend, die ter sprake komt, niet kent omdat hij slecht ligt bij iemand die je om één of andere reden nodig hebt. Of wanneer je bang bent niet goed genoeg gevonden te worden, zou je kunnen pretenderen dat je opleiding, diploma’s of ervaring bezit die je niet hebt. Wanneer je pretendeert, wil je iets verdedigen of beschermen. Je hebt iets te verbergen of je wilt iets niet onder ogen zien. Je wilt iets bereiken of bewerkstelligen of iets voorkomen.
56
Een duidelijk voorbeeld van pretenderen betreft de houding van Erik. Erik was door zijn chef aangemeld voor een coachingstraject bij ons. Bij de eerste ontmoeting met hem kreeg ik een iets te stevige handdruk en de nonverbale boodschap: ‘hier is niets aan de hand’. Een houding die, dat werd mij al gauw duidelijk, zijn onzekerheid moest verbergen. Na enig gebabbel ter introductie, waarbij hij in zijn houding bleef zitten dat er met hem niets aan de hand was, zei ik tegen hem: ‘Voor jou kan ik niets doen.’ Die opmerking was genoeg om hem uit zijn pretentieuze gedrag te halen. De onzekerheid straalde uit zijn ogen en hij zei dat hij daarmee niet bij zijn chef hoefde aan te komen. Hij liet zijn stoere houding varen en stelde zich open om gecoacht te worden. In de loop van het traject begon hij zich van zijn pretentieuze houding bewust te worden. Hij begon te zien dat die houding oorzaak was van het feit dat hij iedere keer vastliep in projecten waar hij de verantwoordelijkheid voor kreeg. Hij stond zichzelf niet toe te erkennen dat hij iets niet wist of begreep. Toen hij zag dat zijn stoere gedrag voortkwam uit een sterk minderwaardigheidscomplex was dat in eerste instantie nogal confronterend. Toen hij zich hersteld had van die bewustwording kon hij gaan
zien dat de kosten van zijn gedrag te hoog waren. In de coachingssessies werd hem duidelijk dat onzekerheid blijft bestaan door weerstand tegen het feit dat je iets niet weet. Hierdoor werd hij aangemoedigd niet langer te doen alsof hij ieder project aankon. In plaats daarvan begon hij ondersteuning te vragen als hij iets niet wist. Hij was tot inzicht gekomen dat wanneer je iets niet weet en om helderheid vraagt dat geen blijk is van domheid maar van intelligentie. Aan het eind van het jaartraject was de man getransformeerd van een zelfvertrouwen veinzende medewerker naar een zelfvertrouwen hebbende medewerker. De ervaring in de positie pretenderen is dat je je afgescheiden voelt. Dit gevoel van afgescheiden zijn, gaat vaak samen met gevoelens van eenzaamheid, schuld, verdriet, afkeuring en wantrouwen en soms met gevoelens van haat, afgunst, woede, bitterheid of cynisme.
57
Je kunt deze gevoelens niet uiten wanneer je pretendeert. Door deze gevoelens niet te uiten wordt de afgescheidenheid bevestigd en versterkt en blijft pretenderen noodzakelijk. Wanneer je doet alsof je geïnteresseerd bent in iemand terwijl die persoon jou niet interesseert, versterkt dat de scheiding tussen jou en die persoon en blijft jou niets anders over dan te blijven pretenderen dat je geïnteresseerd bent. Wanneer je bij een sollicitatie doet alsof je een bepaalde opleiding hebt, verwijder je je van de persoon aan de andere kant van de tafel en blijft pretenderen noodzakelijk. Wanneer jij je in de positie ‘pretenderen‘ bevindt, kun je niet zien dat je je identificeert met gedachten, overtuigingen en meningen over jezelf en anderen. Dit kunnen de meest uiteenlopende gedachten zijn,
zoals: ‘ik ben niet goed genoeg’ of ‘ik schiet te kort.’ ‘Hij is beter, interessanter, slimmer, succesvoller dan ik. ‘Zij vindt mij niet interessant en waarschijnlijk saai en dom.’ ‘Mensen zijn niet te vertrouwen en enkel op hun eigen voordeel uit.’ ‘Ze lacht me uit als ik me blootgeef.’ ‘Ik kan hem of haar niet vertellen wat ik echt vind of wat er echt aan de hand is.’ Als dit soort OMO´s over jezelf en anderen, jouw gedrag, gevoelens en houding bepalen, leef je als een reactie op jouw interpretatie van het gedrag en de houding van de ander en ben je je niet bewust van het feit dat deze gedragingen en houdingen van zowel jezelf als ook van de ander, voortkomen uit OMO´s die je zelf produceert. Pretenderen is wat mensen in hun contacten met elkaar heel veel doen. Pretenderen uit zich in leugentjes om bestwil, vleierei, verontschuldigingen, valse schaamte, maar laat zich ook zien in roddels, machtsspelletjes, manipulatie, bedrog en in de ontkenning van verslavingen. We doen dit allemaal om ons niet afgescheiden te hoeven voelen en erbij te horen.
58
Wat pretenderen gemeen heeft met apathie, oppositie en onzekerheid is dat er altijd sprake is van een vorm van weerstand gevoed door angst. Wat pretenderen onderscheidt van de andere drie is dat apathie, oppositie en onzekerheid een staat van ‘zijn’ vertegenwoordigen en pretenderen iets is wat je doet om die andere drie posities niet te laten zien. Pretenderen staat in dienst van het overleven van het ego. Wanneer je stopt met pretenderen en de
waarheid vertelt dan is dat een regelrechte aanval op het bestaan van het ego. Pretenderen is ook een manier om het spanningsveld niet te hoeven voelen dat ontstaat wanneer je overtuigingen conflicteren met je behoeften. Of je doet alsof de overtuigingen niet bestaan óf je doet alsof je behoeften niet bestaan. In beide gevallen is er sprake van weerstand. De weerstand houdt de identiteiten die bestaan in deze ontkenningen in stand. Het zijn identiteiten die in oppositie zijn met elkaar en elkaar daardoor versterken. Wanneer er twee identiteiten binnen één psychosomatisch systeem (denken, voelen, lichaam) in oppositie zijn met elkaar is er sprake van ambivalentie. Ambivalentie ervaar je in de wirwar van argumenten voor en tegen. Op mentaal niveau is er geen oplossing voor deze ambivalentie. Op mentaal niveau is er sprake van oordelen, meningen en overtuigingen die voeding geven aan de verlangens en weerstanden. De oplossing voor ambivalentie is alleen te vinden op gevoelsniveau. Hieronder een voorbeeld van die ambivalentie. Het betreft een vrouw van 38 jaar, getrouwd, twee kinderen en een leuke baan. Zij kwam bij mij voor advies betreffende een seksuele relatie met een collega. Zij wilde de relatie beëindigen maar ze kon dat niet. Iedere keer wanneer zij thuis kwam van een afspraakje, werd zij verteerd door schuldgevoelens en gevoelens van schaamte en spijt. Toch kon zij geen weerstand bieden aan de relatie en ze kon voor haar gevoel het probleem ook met niemand bespreken. 59
Tijdens de eerste coachingssessie maakte ik haar duidelijk dat niet het feit dat zij seks had met de collega
het probleem was, maar de meningen en oordelen die zij erover had. Ik nodigde haar uit om niet langer te proberen te stoppen met de relatie, maar haar aandacht te gebruiken voor het waarnemend voelen van de verlangens en weerstanden, waardoor het al of niet stoppen van de relatie geen focuspunt meer was. Een voor haar enerzijds wonderlijke en anderzijds vanzelfsprekende transformatie vond plaats. Naarmate de verlangens en weerstanden oplosten, begonnen de onderliggende overtuigingen hun kracht en waarheid te verliezen. Het resultaat was dat de relatie zijn aantrekkelijkheid verloor en vanzelf ophield te bestaan. Pretenderen kan ook een sociale functie hebben of kan voortkomen uit pragmatisme. Als een oppervlakkige kennis van je vraagt hoe het met je gaat, dan verwacht hij niet dat je een uitgebreid verhaal vertelt over het conflict dat je net met je partner gehad hebt. En bij een sollicitatiegesprek is het misschien ook niet zo handig om te zeggen dat je onzeker bent, als dat al zo zou zijn. En tegen je vriendin zeggen, ‘je ziet er niet uit in die jurk’, kan misschien eerlijk zijn maar is niet echt een goede start van een gezellig avondje.
60
Pretenderen is niet goed en het is ook niet slecht. Pretenderen kost wat en levert wat op. Wanneer je pretendeert gaat dat meestal automatisch en er is geen helder beeld over kosten en baten. Wanneer je bewust pretendeert ben je van mening dat dat je meer oplevert dan het je kost, terwijl je niet kunt weten wat het je oplevert wanneer je anders handelt. De basismotivatie voor pretenderen is angst. Als je je vrij maakt van die angst kun je stoppen met pretenderen. Als je stopt met pretenderen verschuif je naar een van de
andere posities van de meesterschapschaal. Wanneer je bijvoorbeeld gelijk wilt hebben over datgene waar je eerst over pretendeerde kom je in de positie oppositie terecht. Je gaat dan verdedigen of juist aanvallen.
Je kunt in oppositie zitten ten aanzien van omstandigheden of personen. Je wilt iets anders dan dat wat zich voordoet, bijvoorbeeld ten aanzien van je baan of de afwezigheid van een baan, je financiële situatie of ten aanzien van een relatie, beroepsmatig of privé, of de afwezigheid van een relatie. Oppositie kan dan de vorm aannemen van frustratie. Wanneer die frustratie aanhoudt doordat je niet tot een inzicht komt kun je eerst pretenderen dat het je niet uitmaakt maar uiteindelijk leidt de frustratie tot apathie. Om te voorkomen dat oppositie tot pretenderen en vervolgens tot apathie leidt, is er maar één mogelijkheid en dat is het bewerkstelligen van een verschuiving van oppositie naar onzekerheid.
61
De volgende casus is een voorbeeld van zo’n verschuiving. Het betreft een man van 54 jaar. Hij kwam bij mij op intakegesprek voor begeleiding bij het vinden van een nieuwe baan. Hij was gestuurd door de uitkeringsinstantie en gaf direct te kennen geen zin te hebben om energie te steken in het vinden van een baan. Zijn argumenten waren dat hij te oud was, dat hij geen aansluiting meer had bij wat er gevraagd werd en dat hij lang genoeg gewerkt had. Er was geen mogelijkheid de man op andere gedachten te brengen, zonder hem eerst te verschuiven van
de positie oppositie naar de positie onzekerheid en het enige wat ik kon doen, was naar hem luisteren en oprecht begrip tonen voor zijn situatie en zijn standpunten. Doordat hij gehoord en serieus genomen werd en niet het gevoel kreeg dat hij iets moest, ontstond er enige openheid en werd het gesprek minder formeel en gespannen. Na een tijdje viel er een stilte en ik zag hem denken. Hij vroeg: ‘Maar wat vind jij er dan van?’ Deze vraag duidde op een verschuiving van oppositie naar onzekerheid en hiermee ontstond een mogelijkheid voor verdere ondersteuning en begeleiding. Zoals in het vorige hoofdstuk is besproken, is een van de kenmerken van oppositie dat er twee partijen voor nodig zijn. Wanneer één van de partijen de positie oppositie verlaat dan kan de ander daar niet blijven.
62
Goede vrienden van mij hebben een zestienjarige dochter. Ze is aan het puberen met alles wat daarbij hoort. Ze gaat in het weekend tot ver in de ochtend naar party’s, komt soms helemaal niet thuis, vindt thuis alles stom en trekt zich terug op haar kamer. Enerzijds willen mijn vrienden hun dochter niet te veel belemmeren, anderzijds willen ze deel uitmaken van haar leven. Het moeilijkst vinden ze echter het feit dat alles wat zij zeggen, wordt opgevat als kritiek. Simpele vragen als ‘met wie ga je vanavond uit?’ of ‘hoe laat ben je thuis?’ of ‘wie is die jongen die voor de deur staat, waarom vraag je hem niet even binnen?’, zijn al voldoende grond voor een grote hoeveelheid oppositie van hun dochter. In een gesprek dat ik hierover met hen had, was de conclusie eenvoudig. Vanwege het feit dat ze hun dochter
niet wilden belemmeren en geen zin hadden in iedere keer die vijandige houding van hun dochter, bleef er niets anders over dan geen vragen meer te stellen. Ze wensten vanaf dat moment hun dochter veel plezier wanneer ze uitging en bij thuiskomst vroegen ze of ze het leuk had gehad. Onzekerheid was aanvankelijk de prijs die zij moesten betalen, maar het resultaat was verbluffend. De vrijheid die hun dochter hierdoor ervoer en het vertrouwen dat ze hierdoor van haar ouders kreeg, veranderde haar gedrag volledig. Er was voor haar geen aanleiding meer om in oppositie te gaan om de doodeenvoudige reden dat er tegen haar en haar gedrag geen oppositie meer was. Ze werd mededeelzaam over haar uitstapjes, ze bracht haar vriendje mee naar binnen en belde op wanneer ze ergens bleef slapen. Wanneer je in oppositie zit, zoek je medestanders voor je gelijk, je domineert en je vermijdt het om gedomineerd te worden. In pretenderen overleef je door te liegen en te verbergen, in oppositie overleef je door te strijden en te vechten. Oppositie is de meest aantrekkelijke van de APOO posities. Oppositie geeft je niet alleen gevoel te bestaan maar geeft je bestaan voor jouw gevoel ook zin. Oppositie maakt je sterk en beschermt je.
63
Wanneer je in oppositie zit, is gelijk hebben het belangrijkst. Kenmerkend is ook dat je de ervaring of de overtuiging hebt dat de oorzaak van jouw oppositie buiten jouzelf ligt: het komt altijd door anderen. En net als in pretenderen worden jouw gedrag en jouw
houding bepaald door overtuigingen en meningen over jezelf, de ander(en) en de omstandigheden, en ben jij je er niet van bewust dat die meningen en overtuigingen over jezelf en de ander nergens anders bestaan dan in jouw gedachten. Wanneer je een conflict hebt en je hebt daarin een heftige reactie, dan word je geraakt. Wat geraakt kan worden, moet er al zitten. Wat er al zit, is een identiteit die geactiveerd wordt. Wanneer je goed kijkt, kun je deze identiteit herkennen. Wat er namelijk in het conflict gebeurt, is al vele malen eerder gebeurd en zal nog vele malen gebeuren, in andere situaties, met een ander decor en andere spelers, maar altijd met dezelfde gevoelens, voortkomend uit dezelfde weerstand die iedere keer dezelfde identiteit activeert. In onze coachingstrajecten binnen het bedrijfsleven maken we vaak mee dat leidinggevenden hun positie gebruiken om hun zin door te drijven en daar veel oppositie mee creëren zonder dat door te hebben. Vooral wanneer ondergeschikten aanvankelijk pretenderen dat ze het ermee eens zijn. Wanneer de oppositie zich openlijk manifesteert, zijn ze verbaasd. Ze zijn zich totaal niet bewust van wat zich afspeelt binnen de organisatie, meestal omdat ze niet de moeite nemen zich in de mensen in die organisatie te verdiepen. De volgende gebeurtenis laat de gevolgen zien van een dergelijke houding.
64
Het betreft een manager van een groot bedrijf die mij belde voor advies met betrekking tot een reorganisatie van een afdeling waarvoor hij onlangs verantwoordelijk was geworden. Hij had een nieuwe structuur ontwikkeld en nieuwe taakverdelingen en functies ge-
definieerd. Er was echter een groot probleem, de man kon het draagvlak niet realiseren dat nodig was om zijn plannen succesvol door te voeren. Tijdens het eerste gesprek werd me duidelijk dat mijn cliënt de hele operatie in zijn eentje had uitgedacht. De weerstand die dat bij een aantal van zijn medewerkers opriep, dwong hem een dominante positie in te nemen. Ik vroeg hem hoe hij dacht vanuit die positie de plannen doorgevoerd te krijgen zonder sancties. Hij zei dat hij het niet wist en dat hij daarom bij mij zat. Het was duidelijk dat hij zijn dominante houding moest laten varen. Pretenderen was geen optie maar de positie onzekerheid strookte niet met zijn karakter en met zijn zelfbeeld. Ik legde mijn cliënt uit dat onzekerheid niets anders is dan weerstand tegen het feit dat je iets niet weet. En dat alleen de bereidheid het niet te weten een opening biedt voor een nieuwe aanpak. Bij de eerstvolgende sessie een maand later vertelde hij mij dat hij de afdeling bij elkaar had geroepen en een inventarisatie had gemaakt van alle feedback, suggesties en adviezen. Vervolgens had hij de medewerkers uitgenodigd een paar afgevaardigden aan te wijzen die met hem samen alle inbreng zouden evalueren en verwerken in een nieuw plan van aanpak met betrekking tot de reorganisatie.
65
Binnen twee weken waren de voorstellen rond en in de eerstvolgende vergadering met de afdeling werden de voorstellen unaniem aangenomen. Het meest opvallende was dat in de nieuwe aanpak vrijwel alle plannen en ideeën die hij in eerste instantie al had
voorgesteld, opgenomen waren zonder dat hij daar echt op uit was geweest. Oppositie is de laatste positie op de schaal van Meesterschap waar je als resultaat van een weerstand als identiteit overleeft op grond van overtuigingen die voor jou waar zijn. In de volgende positie - onzekerheid - wordt het waarheidsgehalte van je overtuigingen aan het wankelen gebracht. Een belangrijke en ook onvermijdelijke stap in het proces van bewustwording en een belangrijke stap naar nieuwe mogelijkheden en openingen.
66
Onzekerheid ontstaat wanneer je in een conflict je gelijk opgeeft of wanneer je je weerstand opgeeft ten aanzien van jouw omstandigheden. Onzekerheid ontstaat wanneer je een andere richting op wilt en je weet niet of dat een goede keus is. Je kunt onzeker worden wanneer je stopt met te doen alsof jij je werk aankunt of wanneer je de waarheid vertelt over iets dat je al langer dwars zit. Je kunt je onzeker voelen wanneer je voor een examen zit, wanneer je aan een nieuwe baan begint of wanneer jij je baan opgeeft om voor jezelf te beginnen. Je kunt je onzeker voelen als je vastgelopen bent in een relatie. Je kunt je onzeker voelen bij de aankoop van een nieuw huis, de opvoeding van je kinderen of over een presentatie die je gaat houden of gehouden hebt. Je kunt onzeker zijn over hoe je overkomt, wat betreft je houding of je uiterlijk. Je kunt onzeker worden door een opmerking die iemand maakt of door een gebeurtenis die je toekomst in ge-
vaar brengt. Je kunt onzeker worden als zich een mogelijkheid of kans voordoet waarmee jij je voordeel kunt doen en je bang wordt deze te verprutsen. In het begin van mijn carrière als trainer en coach kreeg ik een tip over een interessante opdracht. Op dat moment kon ik een opdracht heel goed gebruiken en zonder dat ik het door had, raakte ik volledig geïdentificeerd. Er ontstond angst en verlangen tegelijk en in plaats van eerst eens rustig tot tien te tellen begon ik meteen te bellen vanuit dat verlangen en die angst. Na dat telefoongesprek voelde ik dat ik het niet goed gedaan had en het duurde enige tijd voordat ik doorhad dat ik mijzelf, door mijn zorg om de opdracht niet te krijgen, in een vragende positie had gemanoeuvreerd in plaats van mijn diensten aan te bieden.
67
Men had mij beloofd te bellen maar ik had het gevoel dat ik er nooit meer iets van zou horen. Ik bleef er aanvankelijk bij dat het goed was wat ik gedaan had en weigerde te erkennen dat ik uit angst gehandeld had. Ik weigerde de onzekerheid te voelen en de weerstand tegen die onzekerheid leidde tot oppositie. Toen ik dat doorhad zag ik tevens dat het gevoel dat ik had direct gerelateerd was aan een eerdere gebeurtenis in mijn leven. Een gebeurtenis waarbij ik compleet afhankelijk en in onzekerheid lange tijd had moeten wachten op een uitslag. Door de onzekerheid en de daarmee samenhangende weerstanden te voelen kon ik mij losmaken uit de identificatie. Ik werd rustiger en er ontstond ruimte. Ik kon het hele verhaal, de hele mikmak van gevoelens en gedachten vervolgens loslaten en was bereid het niet te weten. Ik was daardoor niet meer gehecht aan een resultaat en de angst om
de opdracht niet te krijgen was verdwenen. Ik pakte de telefoon, liet mij doorverbinden naar de desbetreffende persoon en vroeg wat de procedure was om tot een samenwerking te komen. Ik werd uitgenodigd voor een gesprek en kreeg de opdracht. Het gaat er hier niet om wat ik tijdens het gesprek precies zei. Het punt is dat ik kon zeggen wat ik wilde door de vrijheid die ontstaan was toen de hechting aan de opdracht en de angst om afgewezen te worden, wegvielen. Ik was losgekomen uit het verhaal en kon in vrijheid handelen. Onzekerheid is een oncomfortabele positie. Het is een positie waar je liever niet in wilt zitten. In de posities ‘apathie’, ‘pretenderen’ en ‘oppositie’ heb je houvast aan jouw overtuigingen, meningen en oordelen. In onzekerheid heb je niets om je aan vast te houden. In onzekerheid twijfel je over zaken waar je in de voorgaande posities zekerheid vond. Het gevaar om terug te vallen in een van de APOO posities is dan ook zeer groot. Die zijn namelijk bekend en veilig. De enige manier om een terugval te voorkomen is de weerstand tegen onzekerheid op te geven, die houdt namelijk de onzekerheid in stand.
68
Weerstand tegen onzekerheid vergt veel energie. Je voelt je als in een vrije val waar je jezelf tegen verzet, alleen heeft het verzet geen enkel effect. Wanneer je weerstand hebt tegen onzekerheid wil je uit die onzekerheid, je wilt verder, je wilt een oplossing. Je weet alleen niet hoe en welke. Je kunt geen keuzes maken of beslissingen nemen. Je wordt heen en weer geslingerd tussen onzekerheid, oppositie, pretenderen en
apathie. Het is vaak makkelijker om kwaad en gefrustreerd te zijn over een project dat mislukt is dan je onzeker te voelen. Het is makkelijker apathisch te zijn ten aanzien van het vinden van werk dan er onzeker over te zijn. Het is makkelijker om te pretenderen dat je een opdracht aan kunt dan erkennen dat je er onzeker over bent. Het is veel veiliger net te doen of je uiterlijk je niets kan schelen dan je onzekerheid daarover te laten zien. Het is verleidelijker ruzie te maken dan onzeker te zijn. Behalve dat onzeker zijn oncomfortabel is, is onzekerheid ook niet een gevoel van waaruit je zicht hebt op een andere mogelijkheid met betrekking tot relaties, werk of gewoonten. Onzekerheid is hoogstens een eerste stap naar een nieuwe aanpak of een andere houding.
69
Wanneer het bijvoorbeeld een relatie betreft, waarmee je eerst in oppositie zat en waarover je nu in onzekerheid verkeert, is er een mogelijkheid voor een nieuwe inhoud en richting. Wanneer jij je oppositie opgeeft ten aanzien van een omstandigheid of een persoon geef je daarmee de bereidheid aan tot een ander perspectief of een andere houding. Wanneer je de kwaadheid en frustratie over een groot verlies of een mislukking hebt opgegeven en in onzekerheid naar de toekomst durft te kijken, geef je ruimte aan een nieuwe start. Om een verschuiving plaats te laten vinden, zul jij de bereidheid moeten hebben de weerstand tegen onzekerheid te voelen. Je hoeft daar geen moeite voor te doen, je voelt gewoon volledig die weerstand. Door de daaraan gekoppelde gevoelens volledig toe te laten, ontspan je en lossen ze op. Je maakt dan de belangrijkste verschuiving op de schaal van Meesterschap. De verschuiving van onzekerheid naar ‘niet weten’. Een voorbeeld: wanneer ik in een conflict ben met mijn
partner, wil ik niet het onderspit delven. Ik wil mijn gelijk. Ik heb gedachten zoals: ‘als ik nu stop met argumenteren, dan denkt zij dat zij gelijk heeft’ of ‘ik moet mijn standpunt blijven verdedigen anders word ik niet gehoord en verdwijn ik’. Op het moment dat ik bereid ben het conflict op te lossen, wat op zich al een grote stap is, ga ik in overleg. Ik ga nu onderhandelen en kom met oplossingen over hoe we het vanaf nu zullen gaan doen. Wat ik zal doen en laten en wat zij moet doen en laten. Zolang ik die conversatie voer vanuit het verlangen mijn gelijk over het voetlicht te brengen, ben ik, voordat ik het in de gaten heb, weer aan het argumenteren en discussiëren. Wanneer dat niet lukt, ontstaat er weer lading of een soort wapenstilstand, waarbij ik het opgeef. Gedachten als: ‘laat maar, ze luistert niet’ of ‘ze begrijpt me toch niet’, brengen me weer in pretenderen of apathie. Ik blijf dan nog steeds bij mijn standpunt, mijn meningen blijven nog steeds overeind, anders overleef ik voor mijn gevoel niet. Wanneer ik bereid ben mijn standpunt te heroverwegen en er vraagtekens bij te zetten, ontstaat er onzekerheid. Ik mis nu de lading die me sterk maakte. Ik word kwetsbaar en ik zit voor het eerst in een positie waarbij ik me af kan vragen, ‘zou het anders kunnen zijn, dan dat ik het zie’. Op het moment dat ik bereid ben die vraag te stellen, ben ik bereid het niet te weten. Die bereidheid heft de weerstand op en schept openheid en verbinding en kan leiden tot een totaal nieuw perspectief ten aanzien van het conflict.
70
In bovenstaand voorbeeld lijkt het in eerste instantie of de lading veroorzaakt wordt door mijn partner waar ik een conflict mee heb. In werkelijkheid wordt
lading altijd veroorzaakt als een reactie op oud zeer. Er wordt iets geraakt wat ik niet wil voelen, ik scherm het af door de aandacht naar buiten te richten en de strijd aan te gaan. Echter, wanneer er iets geraakt wordt moet het er al zitten. Op het moment dat je de aandacht naar binnen richt, komt er ruimte voor de gevoelens die horen bij dat oud zeer. Door de onzekerheid die ontstaat voor lief te nemen, kan ik me bewust worden van dat oud zeer en kan ik de strijd loslaten. Een tweede belangrijke sleutel om onzekerheid te elimineren is je nek uitsteken en in actie komen. ‘Drie maal drie is negen, ieder zingt zijn eigen lied’, zongen we op de basisschool. Als je aangewezen werd door de groep ging alle aandacht naar jou toe. Je ontkwam er vervolgens niet aan om een liedje te zingen. Sommigen maakten zich ervan af door een kort liedje te zingen, sommigen waren zo verlegen dat ze maar wat brabbelden. Maar er waren ook kinderen die vol verve hun lied zongen.
71
Ik moest hieraan denken bij het schrijven van dit hoofdstuk. De meesten van ons hebben er een hekel aan om in het middelpunt van de belangstelling te staan. We conformeren ons liever, houden ons aan de bestaande structuren en regels en ontwijken confrontaties en problemen. Alles liever dan opvallen. Wanneer we onverhoeds in beeld komen schieten we in de stress, weten niet meer wat we zeggen moeten, blokkeren en proberen zo snel mogelijk uit de schijnwerpers te verdwijnen. In actie komen doen we meestal alleen op basis van onze vaste taken precies zoals we dat gewend zijn of wanneer we aangewezen worden
een bepaalde taak te verrichten en dus wel moeten. In actie komen op basis van eigen keuze is niet iets waar we voor in de rij staan. Toch is in deze snel veranderde tijd steeds meer behoefte aan mensen die pro-actief te werk gaan en actief in het leven staan. De ene crisis na de andere overvalt ons, financieel, economisch, politiek, klimatologisch, enz. Je kunt natuurlijk toekijken en afwachten hoe het afloopt, maar er zullen mensen moeten zijn die in actie komen en inspelen op die sterk veranderende samenleving. De vraag aan jou is, ben jij daarbij of ga je wachten op wat anderen doen. Kom je zelf in actie of wacht je op toestemming en goedkeuring van anderen. Door actie verschuif je de aandacht naar het object van actie en kan je aandacht niet langer gebruikt worden door de weerstand tegen onzekerheid.
72
De bekende Britse komiek mr. Bean laat in een van zijn filmpjes op een wel heel komische wijze zien wat de gevolgen zijn wanneer actie door onzekerheid achterwege blijft. Mr. Bean besluit vanaf de hoge duikplank in het zwembad te springen. Hij gaat met de borst vooruit de trap op en kijkt om zich heen of iedereen hem wel ziet. Totdat hij, op de rand van de plank aangekomen, totaal onzeker wordt als hij in de diepte naar het water kijkt. Hij loopt snel terug en ziet nu twee jongetjes aan het begin van de plank staan die op hem wachten en hem meewarig aankijken. Hij pretendeert dat er niets aan de hand is en loopt vervolgens weer naar de rand van de plank en bij het opnieuw zien van de diepte onder hem wringt hij zich in allerlei bochten, gaat dan op zijn knieën en probeert op alle mogelijke manieren onder de sprong uit
te komen. Uiteindelijk hangt hij met zijn handen aan de plank en een van de jongens gaat op zijn handen staan zodat hij los moet laten. Mr. Bean laat zich duidelijk leiden door onzekerheid en angst. Hij is niet bereid risico te nemen. De meesten van ons weten uit de ervaring in onze jeugd dat wanneer je van de springplank in het diepe springt je niet moet luisteren naar die angst. Je springt als het ware in het ‘niet weten’ en wanneer je in het water ligt en boven komt barst je van het zelfvertrouwen. Actie op basis van onzekerheid vereist moed en je moet ook de bereidheid hebben te falen. Wanneer onzekerheid een excuus is om iets niet te doen is apathie de uitkomst. Eind 1970 werkte ik als zelfstandig bemiddelaar in de verkoop van vakantiewoningen in het buitenland. Het was een tijd waarin de aanschaf van een tweede woning erg populair was, vooral omdat de hypotheekrente nog volledig aftrekbaar was. Een probleem bij de aanschaf van een tweede huis was echter de grote onbekendheid bij de potentiële kopers met betrekking tot de fiscale en juridische merites in de desbetreffende landen. Een ander probleem was de vrijwel onmogelijke taak om na te gaan of aanbieders van deze huizen bonafide waren. Eén en ander bracht mij op het idee een magazine te ontwikkelen waarin ik betrouwbare projectontwikkelaars via erkende Nederlandse makelaars hun woningen in het buitenland zou laten aanbieden.
73
Ik liet een zogeheten ‘Nulnummer’ maken en stuurde dat met de nodige informatie naar diverse goed bekend staande Nederlandse projectontwikkelaars.
Op deze manier kwam ik in contact met een grote projectontwikkelaar die mij uitnodigde voor een gesprek en mij tijdens dat gesprek een heel aanlokkelijk aanbod deed om het idee voor hun bedrijf verder te ontwikkelen en uit te voeren. Het punt waar het in dit verhaal om draait is dat ik op dat moment geen enkele ervaring bezat noch de opleiding had om een organisatie van de gewenste omvang op te zetten en te managen. Het enige dat ik had was een idee, mijn intentie om het uitgevoerd te krijgen en wat ervaring in de verkoop van buitenlands vastgoed. Ik heb ‘ja’ gezegd tegen het aanbod.
74
Op de eerste werkdag werd ik voorgesteld aan mijn nieuwe collega’s en aan mijn secretaresse. Ik had nog nooit een secretaresse gehad en ik wist werkelijk niet wat ik er mee moest. Ik herinner me nog goed dat ik mijn nieuwe kantoor betrad en dat het angstzweet me uitbrak. Ik had geen idee waar ik moest beginnen, wie ik moest benaderen en wat ik moest doen. Ik denk dat het ongeveer een uur duurde voordat ik wat rustiger werd en mijn kantoor uit durfde te komen. Vluchten was geen optie en actie het enige alternatief. Door die actie verdween allengs de onzekerheid en vanuit de bereidheid het niet te weten - en vooral in het toegeven het niet te weten - kreeg ik de beschikking over een enorme hoeveelheid kennis en ervaring die aanwezig was bij mijn nieuwe collega’s. Mijn intentie en mijn trouw aan het project genereerde de energie waardoor binnen enkele maanden een boekwerk tot stand kwam met daarin de informatie van alle projecten met alle juridische, bouwkundige, financiële en fiscale informatie, inclusief foto’s van de huizen en de ligging. Tevens had ik binnen een half jaar een netwerk van 200 makelaars geformeerd en voorzien van
de nodige kennis, zodat ze voldoende informatie hadden om te bemiddelen in ons buitenlands vastgoed. Een sterke toename van zelfvertrouwen was de absolute uitkomst van dit proces. In de Smart Professional coachingstrajecten binnen het bedrijfsleven maken we gebruik van een onderzoeksmethode met de naam ‘Life Styles Inventory’. Door dit onderzoek wordt zichtbaar hoe een deelnemer aan het begin van het traject naar zichzelf kijkt en hoe anderen naar hem kijken. Het systeem identificeert de onderliggende en onbewuste motivaties en overtuigingen die bepalend zijn voor de stijl van managen en leidinggeven en die de essentie vertegenwoordigen van de mate van effectiviteit. De uitkomst van deze onderzoeken is dat 65% van de mensen zich afwachtend, afhankelijk en ontwijkend opstelt, 30% is vooral gefocust op gelijk hebben, is zeer competitief en maakt gebruik van macht. Slechts 5% van de deelnemers vertoont constructief gedrag. Deze laatste groep toont initiatief, neemt verantwoordelijkheid en vertoont leiderschap. Deze uitkomsten laten zien dat 95% van de deelnemers opereert vanuit de APOO posities. In een verdere analyse wordt duidelijk dat deze ineffectieve houding vrijwel altijd wordt veroorzaakt door het vermijden van die situaties waarin men onzeker is of dreigt te worden. Alles beter dan onzeker zijn.
75
Het betreft hier hoog opgeleide, intelligente mensen in verantwoordelijke posities die het beste met zichzelf, hun collega’s en hun bedrijf voorhebben. De resultaten van een negen maanden durend coa-
chingstraject laten tot nu toe een gemiddelde effectiviteitsverhoging zien van 35%. Het laat vooral duidelijk zien dat bewustwording vruchten afwerpt. Vermijden van onzekerheid komt uiteraard niet alleen voor bij bovengenoemde groep. Vermijden van onzekerheid is een algemeen verschijnsel en het enige alternatief voor onzekerheid lijkt vechten voor je gelijk of pretenderen dat er niets aan de hand is. En dit als wapen tegen een voortdurend veranderende werkelijkheid. Van iedere Jezus of Boeddha die ons de weg wijst uit onze chronische onzekerheid, maken we een god waar we een religie aanhangen met rituelen en symbolen, zodat we ons veilig kunnen voelen in geloofssystemen die ons een leven na de dood beloven. Of we laten ons graag de toekomst voorspellen door mediums, astrologen en tarotkaartduiders. En wanneer we meer materialistisch zijn ingesteld zoeken we onze veiligheid in het verzamelen van geld en goed. En dat alles, omdat we onze verlangens en weerstanden met daaraan gekoppelde overtuigingen, meningen en oordelen en daarmee ons bestaan in een ons bekende en vertrouwde werkelijkheid niet kunnen of willen opgeven.
76
In dit collectieve vermijden van onzekerheid zijn we maar al te zeer bereid de verantwoordelijkheid voor ons leven en welzijn uit handen te geven aan onze politieke en religieuze leiders die ons opzadelen met regels, wetten, dogma’s en conflicten die weer voedsel zijn voor weerstanden en verlangens en zo onze overtuigingen, meningen en oordelen verder verster-
ken. En waar politiek en religie een pact sluiten, wordt een Opperwezen tot bron van een ideologie waarbij de mens de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van handelen en het zelfstandig denken inlevert als prijs voor een vermeende veiligheid. Een ideologie die niet gebaseerd is op de liefde die het zegt voor te staan, maar op angst. Angst die juist de onzekerheid versterkt en mensen uiteindelijk monddood maakt. Beroerder kunnen we het niet maken. Bovenstaande alinea’s bevatten geen betoog van een anarchist, ze zijn ook niet bedoeld om lezers tot rebellie of revolutie aan te zetten. De anarchisten en revolutionairen van vandaag zijn de machthebbers van morgen en iedere poging tot verandering van het systeem leidt in een of andere vorm tot voortzetting of versterking ervan. ‘Let it be, there will be an answer’, zong Paul McCartney. Het antwoord zit besloten in de bereidheid het niet te weten. Wanneer je bereid bent het niet te weten, verlaat je de gevangenis zonder te betalen. Wanneer je bereid bent het niet te weten haal je de weerstand van onzekerheid af en vind je jezelf terug in de volgende positie op de Meesterschapschaal, de positie ‘Niet weten’.
77
In niet weten ben je niet vrij van gedachten. Je geest is niet leeg. Het is niet stil van binnen. Er zijn niet alleen maar prettige gedachten of mooie of diepe. Zijn er gedachten, dan zijn er gedachten. Zijn ze er niet dan zijn ze er even niet. Zijn ze er helemaal niet meer, dan ben je dood. Niet weten betekent dus niet dat je geen gedachten meer hebt. Het betekent dat ze jou niet meer hebben. Hans van Dam. NIET-WETEN.NL
78
DEEL 2
HOOFDSTUK 4
actie.............................
N
iet weten, is de positie waarin je vrij bent van APOO. OMO’s worden onderkend als gedachten, en weerstanden als gevoelens met een begin en een eind. In ‘niet weten’ ben jij je ervan bewust dat de kracht van weerstanden de kracht van het ego bepalen en daarmee haar werkelijkheid. In deze realisatie verliest het ego haar dominantie en de uit deze gedachten en gevoelens voortkomende werkelijkheid haar realiteitsgehalte. Om in de positie ‘niet weten’ te komen en te blijven zijn er drie voorwaarden: - Je stelt in alles de vraag wat waar is voor jou. - Je dient je bewust te worden van overtuigingen die aan de basis liggen van je werkelijkheid. - Je moet de bereidheid hebben het niet te weten. De beloning van het integreren van de positie ‘niet weten’ is de toegang tot zelfvertrouwen, vrijheid, creativiteit, effectiviteit en authenticiteit. In ‘niet weten’ zit je niet langer in het effect van omstandigheden en het gedrag van anderen.
79
Jij begint te beseffen dat toekomst en verleden gekoppeld zijn aan jouw weerstanden en verlangens. Je ziet, dat als toekomst en verleden geen aandacht krijgen
er geen problemen of zorgen zijn omdat problemen en zorgen altijd gerelateerd zijn aan toekomst of verleden. Het mag duidelijk zijn dat ik hier niet bedoel dat je nu je onbetaalde rekeningen kunt laten liggen of dat je nu de brui kunt geven aan je studie of je werk. Wat hier bedoeld wordt, is dat problemen en zorgen gekoppeld zijn aan weerstanden op basis van overtuigingen, meningen en oordelen en die betalen je rekeningen niet. Houd je aan de feiten. Een onbetaalde rekening is een onbetaalde rekening en zorgen, schuldgevoel, woede, onmacht, onzekerheid en schaamte belemmeren doelmatig handelen en effectieve communicatie en bieden geen oplossingen. Hieronder staan drie oefeningen waarmee je je aandacht kunt neutraliseren en die je toegang verschaffen tot de positie ‘niet weten’. Ze nemen niet veel tijd in beslag en je kunt ze door de dag heen doen. 1. Zoek een rustige plek waar je niet gestoord kunt worden en zittend in een comfortabele houding neem je met gesloten ogen je gedachten waar. Als je gedachten met je op de loop gaan en allerlei waarheden en werkelijkheden scheppen, neem dat dan waar. Breng je aandacht iedere keer terug naar het waarnemen van je gedachten. Doe dat totdat er een gevoel van stilte, vrijheid en rust ontstaat. Realiseer je dat jij de ruimte en de voorwaarde bent voor deze gedachten en gevoelens. Realiseer je dat jij het begin en het einde meemaakt van iedere gedachte en ieder gevoel. Realiseer je dat gedachten en gevoelens komen en gaan en dat jij blijft. 80
2. Een tweede oefening die je kunt doen is bewust een paar minuten per dag naar mensen en dingen kijken zonder mening of oordeel. Neem alles precies waar zoals het eruit ziet. Breng je aandacht van object naar object en van persoon naar persoon. Wees je ervan bewust wanneer je begint te interpreteren en te oordelen. 3. Loop ontspannen rond. Neem je omgeving waar zonder oordeel of mening. Neem de dingen waar precies zoals ze zijn. Richt nu je aandacht op een object. Blijf je aandacht richten en kijk alsof je het object voor de eerste keer ziet. Blijf kijken en neem meer en meer details waar van het object. Blijf met volledige aandacht kijken en laat je verrassen door details, vormen, kleuren en structuren die tot dan toe onopgemerkt waren gebleven. Alleen al door de bereidheid het niet te weten vermindert de druk van tijd en de dominantie van het denken. In de posities apathie, pretenderen, oppositie en onzekerheid word je bepaald door de omstandigheden en de mensen om je heen. In de bereidheid het niet te weten raak je vrij van dat effect. Hieronder een verkorte beschrijving van een dergelijk ervaring van een deelneemster aan een coachingstraject.
81
Ik word rustiger van binnen en toch lijkt het of alles op scherp staat. Alles voelt heel levend. Hoe meer ik in ‘niet weten’ zit, hoe levendiger en spontaner ik ben. Minder emoties. Door de dag heen zijn er steeds meer momenten van ‘niet weten’. Ik durf er steeds meer op te vertrouwen dat ik geen houvasten nodig heb, dat
de dingen vanzelf gaan en dat alles goed is. Ik kan het onderscheid maken tussen ‘niet weten’ en weerstand en verlangen. Het eerste is vrij, opwindend, onbekend en risicovol. Het tweede is gevangenis, valse veiligheid, patronen en bekend. Er was eens een man die vrijheid en waarheid zocht. Hij had al veel werk van filosofen gelezen en had al diverse geloofsrichtingen bestudeerd die vrijheid en waarheid beloofden. Maar tot nu toe had een en ander weinig inzicht en resultaat opgeleverd. Op een dag nam hij een rigoureus besluit. Hij verliet huis en haard, vrouw en kinderen met slechts een dag eten en een extra stel kleren en trok de bergen in. Op de top van de berg betrok hij een grot en bracht de dagen door met mediteren. Hij leefde van wat de natuur om hem heen hem verschafte. Hij bemerkte tot zijn grote vreugde dat hij steeds meer onthecht raakte van alles wat hem eerst als belangrijk was voorgekomen. Op een dag besloot hij dat het genoeg was en dat het tijd werd om zijn verworven onthechting en de daarmee gepaard gaande vrijheid te delen.
82
Hij verliet de berg en kwam terug in zijn dorp. En toeval of niet, de eerste mensen die hij tegenkwam waren zijn vrouw en kinderen die aan de rand van het dorp de grond aan het bewerken waren om hun kost te verdienen. Op het moment dat zijn vrouw hem zag, begon ze te tieren van woede en hem te verwijten dat hij zijn vrouw en kinderen aan hun lot had overgelaten. Hij probeerde haar te kalmeren en haar duidelijk te maken dat hij de waarheid en de vrijheid had gevonden en dat hij de intentie had die met haar, zijn kinderen en de rest van de dorpelingen te delen. De poging haar te kalmeren maakte haar nog kwader en
deed haar nog meer verwijten. Ze noemde hem een egoïst en onverantwoordelijk. Dit nu ging de man te ver. Hij had alles opgeofferd om de waarheid en de vrijheid te vinden en nu werd hij voor egoïstisch en onverantwoordelijk uitgemaakt. Hij voelde zich onbegrepen, beledigd en niet erkend en liep kwaad weg. Onderweg naar zijn huis realiseerde hij zich dat hij niet veel opgeschoten was met zijn jaren op de berg en dat vrijheid en waarheid misschien toch niet op de berg te vinden zijn maar gevonden moeten worden in het gewone dagelijkse leven. Bewustwording en integreren van de positie ‘niet weten’ is iets wat je doet in het proces van het leven zelf. De grot uit het verhaal hierboven staat voor de positie ‘niet weten’, de positie waarnaar je telkens weer kunt terugkeren. Het is het tijdloze ‘nu’ waar je vrij bent van ieder verhaal en tevens de ruimte van waaruit alles mogelijk is. Het dorp is de maatschappij waarin je door actie op basis van intentie geconfronteerd wordt met oude mechanismen en patronen en waar je door bewustwording en loslaten ervan de positie ‘niet weten’ kunt integreren. ‘Niet weten’ schept de ruimte waardoor je in contact kunt komen met je bestemming en intenties. Intentie is synoniem voor de scheppingskracht en expressiekracht van het leven zelf en komt volop tot uiting wanneer jij je bestemming gevonden hebt.
83
Wanneer je je bestemming gevonden hebt, heb je een antwoord op vragen als: wie ben ik, wat wil ik, waarvoor ben ik hier, waar gaat mijn leven over. En als je
de antwoorden hebt zul je merken dat je tevens de talenten, vermogens en kwaliteiten bezit om je bestemming gestalte te geven. Bestemming is niet iets waar je naar toe gaat, maar wat je wezenlijk bent. Je kent ongetwijfeld iemand waarvan gezegd wordt: ‘dat is een geboren politicus, arts, organisator, vakman of diplomaat’. Of iemand waarvan gezegd wordt dat die leeft voor zijn vak. Om je bestemming gestalte te geven, moet je natuurlijk eerst je bestemming kennen, je bestemming kennen is je intenties kennen, je intenties kennen is je verlangens kennen. Dat kan eenvoudig klinken maar dat blijkt in de praktijk nog niet zo gemakkelijk. Dit komt enerzijds door de enorme keuzemogelijkheden die we hebben en die op hun beurt even zoveel verlangens opwekken. Anderzijds wekken verlangens ook weer weerstanden op die onzekerheid in de hand werken. Wanneer dat ons overkomt, zijn we te vergelijken met kinderen in een speelgoedwinkel, die door de overvloed aan keuzes niet meer weten wat ze moeten kiezen en onzeker raken welk speelgoed hen het meest gelukkig zal maken. Dezelfde problematiek en dezelfde illusie doen zich voor in het verlangen naar materiële goederen en werken belemmerend in het vinden van je bestemming. Goederen, geld, status en macht kunnen weliswaar een krachtige motivatie zijn voor actie doch het verlangen ernaar wordt nooit vervuld. Je zult je ambities steeds verder moeten oprekken, je aandacht is toekomst gericht en je blijft gevangen in de ‘rat race’. 84
In tegenstelling tot verlangens die door prikkels van
buitenaf ontstaan gaat het hier dus om verlangens die van binnenuit komen. Deze verlangens vertegenwoordigen de roep van de scheppings- en expressiekracht van het leven zelf. Wanneer je gehoor geeft aan die roep wordt verlangen getransformeerd naar intentie. Om duidelijk te maken wat ik bedoel met bestemming, zijnde de roep van de scheppings- en expressiekracht van het leven zelf, geef ik hierbij een citaat van Buckminster Fuller, een Amerikaans architect, filosoof en visionair die leefde van 1895 tot 1983. ‘Ik leef op aarde in het nu en ik weet niet wat ik ben. Ik weet dat ik niet een categorie ben. Ik ben geen ding – een zelfstandig naamwoord. Het schijnt dat ik een werkwoord ben, een evolutionair proces – een integrale functie van de schepping.’ De roep van de scheppings- en expressiekracht is echter bij velen verstomd door de eisen die de omgeving aan ons stelt en de verleidingen waar we dagelijks aan bloot worden gesteld. Het kan ook zijn dat de cultuur waarin je leeft, de familie waarin je bent opgegroeid of je religieuze achtergrond niet toestaan te doen wat je hart je ingeeft. Het kan zijn dat je een studie hebt gedaan die achteraf niet ondersteunt wat je wilt. Of je omgeving lacht je uit als je met je ideeën komt. Wanneer jij je niet gelukkig voelt in je werk of je hebt het gevoel dat je niet optimaal functioneert of je weet niet wat je wilt, rust dan niet totdat jij je plek gevonden hebt. Wanneer je dat niet doet is apathie de uitkomst. 85
Ga iets doen dat bij je past en je zult ontdekken
dat talenten en kwaliteiten aanwezig zijn en volop ontwikkeld en gebruikt gaan worden. Je zult ontdekken dat je dan plezier hebt in wat je doet en dat je de beste bijdrage bent aan je omgeving. Geld, macht, erkenning en status kunnen dan het gevolg zijn maar hebben geen enkele invloed op wie je bent. Wanneer jij je afvraagt of je op je plek zit kun je dat checken aan de hand van de volgende criteria. Geef een cijfer van 1 tot 10 met betrekking tot: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Het plezier dat je hebt in je werk. De erkenning die je ervoor krijgt. Het geld dat je ermee verdient. In hoeverre jij je talenten gebruikt. Wat het betekent voor je groei. Wat je werk betekent voor anderen. In hoeverre je werk bijdraagt aan je toekomst.
Is het gemiddelde niet meer dan een 6 dan adviseer ik je iets anders te gaan doen. Hieronder enkele vragen die wellicht helderheid kunnen verschaffen over het vinden van jouw bestemming. Neem er de tijd voor en laat de antwoorden op je inwerken.
86
- Hoe zou jouw ideale maatschappij eruit zien? - Wie wil jij zijn voor jouw vrienden, partner, maatschappij? - Als jij het voor het zeggen had, welke baan of welk beroep of taak zou je dan hebben? - Welke talenten, vaardigheden of kennis zou je daar
voor kunnen inzetten? -
Waarvoor ben jij in je leven geprezen? Waar word jij enthousiast van? Waar was je tot nu toe succesvol mee in je leven? Wat voor soort mensen spreken jou het meest aan?
- Wat zou een doorbraak zijn in jouw leven? - Wat zou dan je volgende stap zijn? - Wat heb je nog niet gedaan wat je altijd al had willen doen? - Als je nog maar een ding kunt doen wat doe je dan? - Waar ben je aan toe op dit moment in je leven? Bovenstaande vragen worden toegepast in het Wizkid programma. Het Wizkid programma is een negen maanden durend intensief en effectief trainings- en coachingsprogramma met als doel je bestemming te vinden en er een succes van te maken. Essentieel in dit programma is het stellen van de juiste vraag waarbij het uitgangspunt is dat de juiste vraag het antwoord in zich draagt. Wanneer je naar een antwoord streeft, is de onderliggende motivatie jezelf te verlossen van onzekerheid of het krijgen van gelijk. Je zult merken dat je dan iedere keer dezelfde antwoorden krijgt op dezelfde vragen en in kringetjes blijft rondraaien.
87
Een ander onderdeel van dit programma is een onder begeleiding uitgevoerd navigatie proces door bewustzijn, waarbij belemmerende overtuigingen zichtbaar worden. Door deelname aan deze processen hebben honderden deelnemers hun bestemming gevonden. Wanneer jij je bestemming gevonden hebt, zul je zien
dat de talenten die vereist zijn om je bestemming te leven, aanwezig zijn. Het is mogelijk dat deze talenten ontwikkeld moeten worden en dat je de vaardigheden, de informatie en inzichten nog mist die nodig zijn om optimaal te functioneren. Het vergaren van nieuwe kennis en vaardigheden vereist discipline en aandacht en wellicht ondersteuning in de vorm van studie of coaching. Echter, wanneer datgene wat je doet bij je past of wanneer datgene waarmee je bezig bent in overeenstemming is met je intentie, dan zijn discipline en aandacht vanzelfsprekende elementen. Leven vanuit intentie is uiteindelijk de meest bevredigende en effectieve manier van leven. Je leeft je bestemming, je doet wat je te doen hebt zonder ballast uit het verleden en zonder je zorgen te maken over het resultaat. Deze manier van deelname aan en in de wereld maakt ieder mens uniek, creatief, intuïtief en effectief en zorgt er tevens voor dat hij weet wat hij moet weten op het moment dat hij het moet weten.
88
Ik ervaar dit bijvoorbeeld in het schrijven van dit boek. Dat schrijven komt voort uit de intentie mijn inzichten op een zo helder mogelijke manier te delen. Dit als deel van mijn bestemming. Gedurende het hele proces van het schrijven leef ik in de vraag op welke wijze ik het onderwerp waar ik mee bezig ben of de positie die ik beschrijf of het voorbeeld dat ik er bij wil geven zo goed en helder mogelijk kan verwoorden. Het antwoord in de vorm van een resultaat kan alleen maar komen, als ik bereid ben niet te weten hoe de
volgende zin eruit ziet en volkomen vrij ben van het verlangen dat te willen weten. Ik zet mezelf niet onder druk van tijd, ben niet gehecht aan teksten die ik geschreven heb en ik vertrouw volledig op het creatief proces dat zich als vanzelf openbaart. Hierbij dienen de teksten, ideeën en voorbeelden zich aan en ondertussen geniet ik van de vondsten, de metaforen, de logica en de rijkdom van de teksten. Op het moment dat jij je bestemming gevonden hebt, komen de ideeën over hoe jij je bestemming vorm kunt geven vanzelf en kom je ook in actie. Hoe je ideeën om kunt zetten in effectieve actie, wordt behandeld in het hoofdstuk Zelfvertrouwen. Wanneer je leeft vanuit je bestemming is het aan te bevelen je te laten leiden door een heldere visie en een inspirerende missie waarbij ik je aanraad deze te laten ondersteunen door een krachtige context en te waarborgen met een sterk commitment. Deze wijze van functioneren, houdt jou uit de APOO posities en daarmee uit de angst om te falen en de angst voor het onbekende. Het leven vanuit je bestemming tilt je uit boven je eigenbelang. Visie, missie, commitment en context worden in het kader van dit boek als volgt gedefinieerd.
89
Een visie beschrijft wie of wat jij wilt zijn in de wereld en wat jij ziet als jouw bijdrage aan die wereld. Een visie beschrijft jouw bestaansrecht en is tevens je inspiratiebron. Om tot de formulering van een visie te komen, stel je
jezelf twee vragen: - Welke bijdrage wil ik leveren aan de wereld waar binnen ik opereer? - Welke invloed heb ik daarvoor nodig? Een missie beschrijft datgene waar je voor staat met de kernwaarden die daarbij horen en volgens welke je opereert. Om tot de formulering van een missie te komen, stel jezelf de volgende vragen: - Hoe kan ik het realiseren van mijn visie het beste gestalte geven? - Welke zijn mijn kernwaarden? Missie en visie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en kunnen niet zonder elkaar bestaan. Een missie zonder visie is zoiets als het beste voetbalteam ter wereld realiseren, zonder ooit aan het wereldkampioenschap te willen meedoen. Een visie zonder missie is fantaseren over een WK zonder een voetbalteam te hebben. Een context definieer ik als de in taal afgebakende ruimte waarbinnen jij je visie en missie bewaakt tegen het terugvallen in oude patronen en gewoonten en waarbij je overeind blijft bij tegenslag en ontmoediging.
90
Een context geeft een referentiekader en evaluatiekader voor houding en gedrag met betrekking tot het uitvoeren van taken en verantwoordelijkheden. Een context borgt intenties en acties en geeft de mo-
gelijkheid om zeer uiteenlopende situaties op een consistente en effectieve manier aan te pakken. Een context maakt het mogelijk gedrag en acties te evalueren en bij te sturen. Een model voor het maken van een context vind je in het volgende hoofdstuk, het hoofdstuk ‘Zelfvertrouwen’. Commitment waarborgt de visie en de missie doordat jij je verbindt en verplicht aan de realisatie ervan. Tegenslag, ontmoediging, leuk of niet leuk en iedere emotie of gedachte, zijn dan nooit een reden om af te haken. Bij een commitment hou jij je gewoon aan je eigen woord. Bij commitment mag er weerstand zijn en deze wordt zelfs volledig erkend en geaccepteerd, alleen handel je er niet naar. Je handelt naar datgene wat jij je hebt voorgenomen, waar jij je aan verplicht hebt. Iedereen die ervaring heeft met roken en het stoppen ermee, weet wat ik bedoel. In het proces van stoppen heb je te maken met verlangen naar een sigaret en weerstand tegen het toegeven aan dat verlangen. Zowel het verlangen als de weerstand kan waargenomen worden en het feit dat je niet meer rookt heeft daar niets mee te maken. Stoppen met roken is gebaseerd op een belofte of afspraak en wanneer er sprake is van verlangen naar een sigaret of weerstand tegen het feit dat je niet kunt roken, heb je niets anders dan je woord om je belofte of afspraak na te komen.
91
De kracht van commitment is dat tegenslagen leermomenten worden en nieuwe kansen bieden. Bij commitment ga je niet alleen door omdat je het leuk vindt, misschien haat je het wel. Je gaat door omdat je je
woord gegeven hebt en met in je achterhoofd datgene waaraan je je gecomitteerd hebt, ben je in staat elke conversatie van buiten en van binnen te weerstaan. Door op basis van commitment te werken schep je de condities voor wonderen. Misschien niet op de manier en binnen de tijd die je gedacht had maar ze zullen plaatsvinden. Wij hoeven niet allemaal een Mandela of een Ghandi te worden. Wat we echter kunnen leren van deze mannen is dat commitment de bepalende factor is voor doorbraken en resultaten waar deze aanvankelijk voor onmogelijk werden gehouden. Helderheid ten aanzien van je bestemming maakt intentie zichtbaar. Intentie genereert ideeën. Het bijbehorende enthousiasme en de bijbehorende urgentie vormen samen passie. Actie is een natuurlijk gevolg van die passie. De continuering van die actie wordt het best gewaarborgd door een heldere visie, een inspirerende missie, een eenvoudige context en een stevig commitment. Zelfvertrouwen is de uitkomst van dit proces. De vragen in dit hoofdstuk en in het hoofdstuk Zelfvertrouwen maken deel uit van het Shift Intensive Programma. Neem er kennis van zonder ze nu te willen beantwoorden.
92
Life is what happens while you are busy making other plans. John Lennon (1940 - 1980)
94
HOOFDSTUK 5
Z
elfvertrouwen is het ‘Zelf’ vertrouwen. Het ‘Zelf’ blijft over als elke vorm van weerstand verdwenen is. Het ‘Zelf’ kun je niet objectiveren, het is de bron van bestemming en het manifesteert zich in de scheppings- en expressiekracht van het leven zelf. Omdat je gewend bent aan een leven in APOO posities en omdat het hebben van oordelen, meningen en overtuigingen zo ingebakken is, ben je vervreemd van het ‘Zelf’. Er blijft dan maar een mogelijkheid over en dat is erop vertrouwen dat het er is. In dat vertrouwen op het ‘Zelf’ zul je echter ook regelmatig terug schieten naar onzekerheid. Bijvoorbeeld wanneer het even niet meezit of wanneer je het even niet weet. Actie is de sleutel om je weer terug te brengen in dat vertrouwen. Actie wordt risicovoller naar de mate dat kennis en ervaring ontbreken en je alléén handelt op basis van niet weten. Wanneer het dan goed gaat, schiet je omhoog op de schaal van meesterschap. Wanneer het fout gaat, liggen de APOO posities op de loer.
95
Een voorbeeld uit mijn eigen leven waarin het goed ging, betreft een idee dat ik uitvoerde in mijn tijd als horecaondernemer. Ik exploiteerde een discotheek in het dorp waar ik geboren en getogen ben. Al lang
speelde het door mijn hoofd een zaak te beginnen in een naburige stad. Ik bleef er maar tegen aanhikken en was er een tijd lang erg onzeker over. Op een bepaald moment hoorde ik dat er een pand te huur was op een, voor mijn plannen, zeer gunstige plek in die stad. Ik twijfelde nog even maar kwam vervolgens in actie. Zonder te weten hoe ik alles moest financieren, huurde ik het pand en begon het leeg te ruimen. Ik vroeg vergunningen aan, gaf een architect opdracht tekeningen te maken en dat alles in willekeurige volgorde en met een enorme snelheid. Een en ander trok de aandacht van de media en, wat belangrijker was, van de bank. De bank was onder de indruk van de plannen en vooral van mijn voortvarendheid en besloot een financiering te verstrekken. Het project kwam hierdoor in een stroomversnelling. Intentie die zo lang gesluimerd had, manifesteerde zich explosief en genereerde een enorme hoeveelheid aandacht en energie. Een voorbeeld waar het door gebrek aan kennis en ervaring fout ging betrof een idee voor een transport bedrijf voor plezierjachten. Het idee ontstond bij mij nadat ik gevraagd was om te assisteren bij het ophalen van een jacht in Zuid-Frankrijk en daardoor in contact kwam met de behoefte van eigenaren van plezierjachten om de Middellandse Zee te bevaren.
96
Het basis idee was om meerdere jachten tegelijk te vervoeren met vrachtschepen vanuit Nederland en Duitsland naar het Middellandse Zeegebied. Ik liet folders maken, betrok een kantoor en begon met een advertentiecampagne. De reacties kwamen snel en veelvuldig waaruit bleek dat ik de markt goed ingeschat had. Ik zocht contact met scheepvaartbedrijven
in de Rotterdamse haven en al snel bleek dat deze wijze van vervoer weliswaar mogelijk was maar absoluut onbetaalbaar. Allereerst moesten de jachten vanuit de verschillende ligplaatsen in Nederland en Duitsland naar de Rotterdamse haven vervoerd worden, daar moesten ze met kranen aan boord gebracht worden en dan moesten ze vastgezet worden zodat ze een storm konden doorstaan en ik moest kostbare verzekeringen afsluiten. Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie dat het hele idee niet haalbaar was. Gebrek aan voldoende kennis en ervaring van het transportbedrijf en het jachttransport in het bijzonder was de reden dat ik moest stoppen met het bedrijf. Aan de andere kant kan een teveel aan kennis en ervaring met betrekking tot je doelstellingen, taken of verantwoordelijkheden leiden tot gezapigheid en zelfgenoegzaamheid. Blinde vlekken of verstarring kunnen het gevolg zijn. Zelfvertrouwen kan dan omslaan in egovertrouwen. Egovertrouwen kan verward worden met zelfvertrouwen. Het verschil is dat zelfvertrouwen zich kenmerkt door openheid en leergierigheid en egovertrouwen zich laat kennen in weerstand tegen feedback en geloof in eigen onfeilbaarheid. De voorbeelden hierboven laten zien dat een evenwicht tussen actie op basis van ‘niet weten’ en kennis en ervaring aan te bevelen is. Het versterken van die balans is onderwerp van de rest van dit hoofdstuk. 97
Wanneer jij je bestemming gevonden hebt, ervaar je vanzelf dat je de intentie hebt om vorm te geven aan
die bestemming. Die intentie zet aan tot het ontwikkelen en genereren van ideeën, die vervolgens tot actie leiden. Het bijbehorende enthousiasme en de bijbehorende urgentie, de twee componenten van passie, vormen samen de brandstof voor actie. De continuering van actie, bij tegenslag en ontmoediging, wordt het best gewaarborgd door een heldere visie, een inspirerende missie, een krachtige context en stevig commitment. Een projectmatige aanpak geeft de meeste kans van slagen bij de realisatie van je ideeën. Een projectmatige aanpak kanaliseert je enthousiasme en doseert je gevoel van urgentie, waardoor je voorkomt dat je als een ongeleid projectiel te werk gaat. Het dwingt je helder te definiëren wat je wilt en resultaten worden daardoor meetbaar en je ontdekt waar het jou aan voldoende kennis en ervaring ontbreekt. Een projectmatige aanpak vereist discipline en is onderhevig aan een aantal stappen waardoor een goede voorbereiding verzekerd is en succes het best gegarandeerd. De projectschaal, die op de volgende pagina is afgebeeld, is een hulpmiddel bij een projectmatige aanpak.
98
De schaal bestaat uit acht fases en al naar gelang de omvang of complexiteit van het project ben je korter of langer met iedere fase bezig. Wanneer je de fasen van de projectschaal doorleest voordat je er mee aan de slag gaat, zul je gaan inzien dat het volgen van alle fasen je kans op succes vergroten. De eerste fase van de projectschaal betreft het genereren van ideeën.
Ieder project begint met een idee en van ieder idee kun je een project maken. Van het organiseren van een etentje tot het vestigen van een nieuw bedrijf en van een dagje uit met je kinderen tot het maken van een wereldreis. Ideeën komen voort vanuit de intentie en het commitment om iets tot stand te brengen. Het stellen van de juiste vragen geeft je toegang tot de informatie die je nodig hebt om ideeën te genereren en ze tot een succes te maken. Die informatie heb je óf beschikbaar op grond van je kennis en ervaring óf het is informatie waarvan je weet dat die bestaat maar die je nog niet tot je beschikking hebt. En er is informatie die jou van dienst kan zijn maar waarvan je niet weet dat die informatie bestaat.
99
Op de volgende pagina zie je een cirkel om dat te verduidelijken. Deel A van de cirkel stelt datgene voor wat je weet. Deel B stelt alles voor waarvan je weet dat je het niet weet. Deel C stelt alles voor waarvan je niet weet dat je het niet weet. Het laatste deel neemt driekwart van de cirkel in beslag waarmee aangegeven wordt dat datgene wat jij weet of waarvan je weet dat je het niet weet, zeer beperkt is met betrekking
tot alles wat er te weten valt. Door het stellen van de juiste vraag krijg je toegang tot deze drie gebieden.
A
C
B
Hieronder wat vragen om je op ideeën te brengen. Neem de tijd, streef niet naar een antwoord maar laat de antwoorden in je opkomen. Op deze manier maak je het best gebruik van je creatieve vermogens. -
100
Hoe kan ik mijn intenties het beste vorm geven? Wat moet ik weten om er een succes van te maken? Hoe kan ik dat te weten komen? Wie kunnen mij daarbij helpen?
Je kunt je ook met meerdere mensen brainstormen over deze vragen. Brainstormen is een goede manier om antwoorden te genereren en op ideeën te komen. Brainstormen is aan bepaalde regels gebonden en suggesties, definities, regels en adviezen zijn volop op internet te vinden. Je kunt ook een rolmodel kiezen en jezelf de vraag stellen ‘hoe zou hij of zij dit aanpakken of wat zou hij of zij doen om dit te realiseren’.
Wanneer je ideeën genereert, maak je dan niet druk over de haalbaarheid of toepasbaarheid ervan. Je kunt ideeën verwerpen zonder dat het enige consequentie heeft. Wanneer je voldoende ideeën hebt, selecteer dan die ideeën waar je het meest warm voor loopt en kijk of je deze ideeën tot één idee kunt omvormen. Wanneer je een idee geselecteerd hebt, ben je klaar voor fase twee. Beschouw vanaf nu je idee als een project en definieer het eindresultaat zodat je in de fase ‘afronding’ kunt meten of je geslaagd bent in je opzet. Wanneer het een etentje betreft zou een eindresultaat kunnen zijn dat je tot een samenwerking wil komen met de betreffende persoon of dat je een romantische avond wil hebben om een relatie nieuw leven in te blazen. Wanneer jij teammanager bent en een workshop teambuilding wilt organiseren, definieer je wat het resultaat moet zijn voor je team. Of wanneer je een eigen zaak wilt beginnen, definieer dan de doelstellingen, zoals het aantal klanten, omzet en winst. Wanneer je van plan bent een wereldreis te maken zou een meetbaar resultaat kunnen zijn dat je een lijst van landen opstelt die je in ieder geval wilt bezoeken.
101
Wanneer je een eindresultaat hebt gedefinieerd, onderzoek je de realiseerbaarheid van je project. In het geval van het etentje moet de betreffende persoon natuurlijk willen en kunnen. In het geval van de workshop onderzoek je of er voldoende draagvlak is bij je team, wat er nodig is aan voorbereiding, waar en wanneer je de workshop kunt houden, wat de kosten zijn en of
je toestemming krijgt van je baas. In het geval van de wereldreis onderzoek je of je voldoende tijd en budget hebt om de landen van je keuze te bezoeken. In het geval van de eigen zaak onderzoek je de markt en bereken je de investeringen die nodig zijn. Je onderzoekt of er diploma’s en vergunningen vereist zijn, hoeveel ruimte je nodig hebt en indien van toepassing het aantal medewerkers waarmee je moet beginnen en welke locatie het meest geschikt is. Ook hier kun je weer vragen stellen als: - Wat moet ik verder nog weten? - Hoe kan ik het te weten komen? - Wie kan mij daarbij helpen? Wanneer je overtuigd bent dat je project realiseerbaar is, kun je anderen nog naar je plannen laten kijken. Een valkuil is namelijk dat je zo gehecht raakt aan je project dat je bang bent dat het afgeschoten wordt. Wanneer de realisatie van je project na onderzoek haalbaar blijkt, ben je nog steeds vrij om door te gaan of om te stoppen. Wanneer je stopt, is de enige consequentie dat je tijd en eventueel geld kwijt bent. Maar je bent in deze fase nog geen verplichtingen aangegaan en hebt ook nog geen beloften gemaakt. Alles is nog open. Je bent nu klaar voor de volgende fase.
102
In deze fase maak je de keuze of je doorgaat met je project of niet. Je weet nu dat je project haalbaar is en het kan zijn dat je er na al dat onderzoek helemaal geen zin meer in hebt en er kunnen andere redenen
zijn om niet door te gaan. Je kunt het project in deze fase nog steeds afblazen. Wanneer je het moeilijk vindt om een keuze te maken, kun je voor- en tegenlijstjes maken, maar je zult zien dat deze lijstjes fluctueren afhankelijk van je stemming. Bij het maken van een keuze komt het er uiteindelijk op neer dat je gewoon kiest. Wanneer je er voor kiest niet door te gaan, rond dan het onderzoek af, breng indien nodig, betrokkenen op de hoogte en pak een nieuw idee op. Wanneer je kiest om door te gaan, schep dan de voorwaarden om te kunnen starten. Hierbij een aantal vragen die kunnen helpen: -
Welke voorwaarden moeten worden ingevuld? Wat moet ik hiervoor weten? Hoe kan ik het te weten komen? Wat moet ik verder nog doen? Wie kunnen mij daarbij helpen?
Ook in deze fase kun je nog steeds stoppen. Zijn de voorwaarden echter ingevuld dan is het nu ja of nee, anderen keuzes zijn er niet. Wanneer je zeker weet dat je door wilt gaan, ben je klaar voor de volgende fase.
103
De startfase begint met het creëren van een context. Een context bestaat uit minimaal drie begrippen die het kader vormen waarbinnen je functioneert. Het zijn de waakhonden die blaffen wanneer je dat kader overschrijdt.
Het model hieronder is een hulpmiddel bij het maken van een context. Schrijf je project aan de top van de pyramide. Beantwoord de vragen in volgorde van boven naar beneden. Je zult bemerken dat de vragen in die volgorde een logische samenhang hebben. Beantwoord de vragen met alles wat in je opkomt met zoveel mogelijk steekwoorden of korte zinnen. Wanneer je alle vragen beantwoord hebt, kies dan drie begrippen uit die je het meest aanspreken of raken. Die drie begrippen vormen je context.
Wat bezielt mij? Wie ben ik daarin? Wat is daarin belangrijk? Wat moet ik daarvoor kunnen? Wat moet ik doen? Waar doe ik het?
104
Hieronder een voorbeeld waar een context met succes werd toegepast door een deelnemer aan een van onze coachingstrajecten. Het betreft een businesscontroller bij een groot bedrijf van wie verwacht werd dat hij de C.F.O. van financiële informatie en advies voorzag. Vakinhoudelijk ontbrak er niets bij de man, hij had echter een sterke hang naar perfectie waardoor hij zich in details kon verliezen en hij was, zonder dat
hij zich dat bewust was, op zoek naar goedkeuring. In het aanleveren van de informatie aan zijn baas verloor hij zich dan ook in uitgebreide en gedetailleerde rapportages. Die wekten vervolgens de ergernis van zijn baas waardoor hij de goedkeuring waarnaar hij verlangde niet kreeg. Noch zijn baas noch hijzelf waren zich bewust van het patroon. Tijdens het coachingstraject werd hem duidelijk dat hij werkte vanuit een identiteit die gebaseerd was op angst voor afkeuring. In het geval van deze deelnemer kwam hij tot een context met de volgende begrippen: Neutraliteit, Effectiviteit en Senioriteit. Het begrip neutraliteit zorgde ervoor, dat hij zich bewust bleef van zijn angst voor afkeuring. Hij kon daardoor in contact blijven met de behoeften van de C.F.O. Effectiviteit zorgde ervoor dat hij niet te gedetailleerd te werk ging en senioriteit zorgde ervoor dat hij op een gelijkwaardige en volwassen wijze zijn advieswerk kon verrichten. Het bleek een krachtige context die ervoor zorgde dat zijn oude verlangens en weerstanden geen kans meer kregen in zijn functioneren als businesscontroler en in zijn relatie met zijn C.F.O. Wanneer je een context hebt, is de volgende stap het aangaan van commitment. Dat doe je door je omgeving op de hoogte te brengen van wat je gaat doen en dat je het gaat doen. Een commitment wordt vanzelfsprekend verder versterkt wanneer je verplichtingen aangaat, financiële, contractuele of anderszins. Ook al versterken die verplichtingen je commitment, vroeg of laat zal kunnen blijken dat die niet voldoende zijn. 105
Uiteindelijk zit de kracht van commitment in je woord,
je hebt gekozen en ‘so it will be done.’ Je gaat nu voor het eerst verplichtingen aan. Als het een etentje betreft, reserveer je een tafel in het restaurant of je gaat inkopen doen. Met betrekking tot je wereldreis bepaal je je route, je koopt vliegtickets en indien nodig reserveer je boot, trein en hotels of je huurt of koopt een camper al naar gelang de keuze van vervoer. Voor de teamworkshop reserveer je de locatie, je stuurt de uitnodigingen en je huurt eventueel sprekers of trainers in. Wanneer het je eigen zaak betreft worden nu overeenkomsten en contracten getekend en worden financieringen aangegaan. Je zorgt tevens voor visitekaartjes en briefpapier en je start campagnes. Kortom, maak in deze fase ‘to do’ lijsten en werk ze af. Deze fase is meestal erg leuk en opwindend maar ook spannend omdat je het punt van no return overgaat en ondanks alle voorbereidingen weet je niet of je gaat slagen of falen. Stoppen heeft voor het eerst consequenties. Financiële en psychologische. Tegenover je directe omgeving, je relaties en je financiers staat je betrouwbaarheid en geloofwaardigheid op het spel. Aan de andere kant kun je niet wachten om echt te beginnen. In feite ben je al begonnen. Wanneer je de vorige vier fases hebt doorlopen is het tijd voor actie.
106
Wanneer je actie kanaliseert door een visie en een missie, wanneer je functioneert binnen een context en wanneer je plannen goed zijn uitgewerkt en onderzocht op haalbaarheid en wanneer jij een commitment bent aangegaan, krijgen urgentie en
enthousiasme vrij baan. Je bent in contact met de mogelijkheid die je bent en wat er mogelijk is. Je kunt bergen werk verzetten en je blijkt onvermoeibaar. Je versnelt in deze fase je groeiproces en de ontwikkeling van talenten. Je ontdekt dat je meer kwaliteiten en vermogens hebt dan je voor mogelijk hield. Eventueel gebrek aan vaardigheid wordt gecompenseerd door je passie. Het kan wel gebeuren dat je door tegenslag of onverwachte gebeurtenissen het zicht op doelstellingen en eindresultaat verliest. Misschien heb je fouten gemaakt in de budgettering, of misschien krijg je met gewijzigde omstandigheden te maken, financieel of anderszins. Je zult, mag en moet fouten maken en tegenslagen moeten incasseren om kennis en ervaring op te doen. Wanneer je het bewustzijn hebt om alle weerstanden - vertaald in angst en onzekerheid - te voelen en te ervaren en de helderheid om alle overtuigingen, meningen en oordelen die eraan ten grondslag liggen onder ogen te zien, ontkracht dat de oude mechanismen en doorbreekt dat vaste patronen. Het gaat om ervaringen die ervaren moeten worden om tot bevrijding en inzicht te komen. Logica en het gezonde verstand kunnen je in dit proces niet helpen. Je moet je iedere keer weer losmaken van de leiband van het bekende en de moed en het vertrouwen hebben om in actie te komen op basis van ‘niet weten’. 107
Wanneer dat bewustzijn en die moed er niet zijn, wor-
den plezier en effectiviteit vervangen door lijden en strijden. Je hebt te maken met oude overtuigingen die je je nog niet bewust bent. Je verschuift weer van ‘zelfvertrouwen’ naar ‘onzekerheid’ of een van de andere APOO posities en je verliest je effectiviteit en je integriteit. Je krijg te maken met verleidingen die je afleiden van je doelstellingen of je aanzetten tot manipulatie en leugentjes om bestwil om je doelen te bereiken. Een andere valkuil is dat je ongeduldig of ontmoedigd raakt wanneer moeite en inzet zonder resultaat blijven. Je bent dan gehecht aan je ideeën over het eindresultaat en je projecteert je succesideeën in een toekomst. Het schema hieronder geeft je inzicht in de relatie inzet/resultaat, waarbij ik wil benadrukken dat niet het eindresultaat maar de weg ernaar toe je groei bevordert en je kwaliteiten en talenten tot ontwikkeling laat komen en dat juist dit proces je bevrediging schenkt en plezier geeft. tijd
108
energie
inzet
opbrengst
Kenmerkend in deze fase is dat je te maken krijgt met breakdowns. Breakdowns liggen aan de basis van doorbraken. Wanneer er sprake is van een breakdown kan de realisatie van jouw project onmogelijk lijken. Er is echter geen doorbraak mogelijk zonder breakdown en de breakdowns zullen groter zijn naarmate het project meer impact zal hebben op jezelf en je omgeving. Impact hebben kun je vertalen als inbreken in bestaande overtuigingen, gewoonten, belangen en realiteiten. Dat roept per definitie weerstanden op. Wanneer je die aankunt, worden nieuwe kansen en mogelijkheden zichtbaar. Je zult wellicht je plannen moeten bijstellen en voldoende flexibel en creatief moeten zijn om die kansen en mogelijkheden in je voordeel te gebruiken. Naarmate je breakdowns kunt hanteren, kom je op een punt dat problemen en tegenslagen je steeds minder ontmoedigen en meer worden ervaren als uitdagingen. De werkelijkheid die tot nu toe vanuit weerstanden werd geprojecteerd, begint te verdwijnen en je valt niet meer terug in APOO posities. Je zelfvertrouwen neemt hand over hand toe en je opent de weg naar ‘authenticiteit’, ‘succes’ en ‘meesterschap’.
109
Er komt een moment dat je het project gaat afronden. Je meet of het eindresultaat conform het eindresultaat is zoals gedefinieerd in fase 2. Wanneer het eindresultaat afwijkt van het gedefinieerde eindresultaat kijk je wat je kunt doen om het gedefinieerde eindresultaat alsnog te realiseren. Het kan ook zijn dat het eindresultaat het gedefinieerde eindresultaat overtreft en het kan zijn dat het eindresultaat gedurende het proces in de voorgaande fases een totaal andere vorm of
uitkomst heeft gekregen doordat zich kansen voordeden die je niet kon voorzien maar interessant genoeg waren om te pakken. Ik herinner me in dat verband dat ik ooit een hotel annex café overnam. Er zaten grote zalen bij die ik gedurende een half jaar probeerde te verhuren. Daar was echter geen enkele belangstelling voor. Ik besloot er toen een danscafé van te maken. Twee weken voor de opening van deze exploitatie kreeg ik door een toeval het idee er een nachtvergunning voor aan te vragen. Vanaf de eerste dag van de opening was de zaak afgeladen vol. Het was een succes dat ik niet gepland noch voorzien had. Wanneer het project niet geslaagd is en je niets meer kunt doen om het te laten slagen is het ook van belang het project af te ronden. Wanneer er sprake is van schade of verliezen bij derden dien je alles te doen om de schade te beperken of nog beter ongedaan te maken. Wanneer dat niet mogelijk is, dien je het gesprek aan te gaan vanuit een commitment dat alle betrokkenen compleet raken met de ontstane situatie. Eerder kan niet tot afronding worden overgegaan. Wat jezelf betreft is het zaak je eigen rol en functioneren te onderzoeken. Je uitgangspunt daarbij is dat je totale verantwoordelijkheid neemt vanuit het besef dat je de bron en de ruimte bent waaruit en waarin alles ontstaat en gebeurt. Dat vereist eerlijkheid maar het biedt bewustzijn, leermomenten en nieuwe kansen.
110
Wanneer je het project hebt afgerond, ongeacht of het project een succes, een gedeeltelijk succes, niet voltooid of meer dan geslaagd is, ben je klaar voor de volgende fase.
Evalueren is het proces van onderzoek en analyse van de gebeurtenissen en handelingen tijdens de verschillende fases van de projectschaal. Op basis daarvan maak je een samenvatting van de kosten en baten. Met de uitkomsten van de evaluatie vindt verantwoording plaats en kunnen lessen getrokken worden voor toekomstige projecten. Vragen die jezelf en elkaar kunt stellen zijn: -
Wat ging er goed? Wat ging er fout? Wat kon beter? Welke knelpunten zijn we tegengekomen? Wat waren de succesfactoren? Wat waren de faalfactoren? Wat waren de doorbraken? Welke breakdowns lagen er aan ten grondslag? Wat zijn de leerpunten? Wat zijn de kansen? Wat zijn de openingen? Van welke mechanismen en patronen ben ik en zijn wij ons bewust geworden?
Een goede evaluatie biedt mogelijkheden en openingen voor nieuwe projecten en binnen bestaande projecten kun je er je voordeel mee doen.
111
Om maximaal voordeel te behalen voor die projecten is het raadzaam het evaluatieproces en de uitkomsten vast te leggen. Je bent nu klaar voor de laatste fase. Een fase die in de waan van de dag nog wel eens vergeten wordt doch belangrijk is voor een goede afslui-
ting van een project. Deze fase bestaat uit een erkennings- en waarderingsproces en een definitieve ‘compleet verklaring’ van het project. Wanneer je de enige betrokkene bent in jouw project, kun je jezelf waarderen door jezelf te belonen. Wanneer je met meerdere betrokkenen bent, erken en waardeer je elkaar. In dit proces gaat het om het benoemen van specifieke eigenschappen en talenten van de betreffende persoon en de bijdragen van deze persoon aan het project. Alle betrokkenen verklaren het project afgerond en het is tijd voor een feestje. Tenslotte. Sommige mensen zijn goed in het genereren van ideeën maar komen nooit in actie. Anderen hebben een idee en zijn zo enthousiast dat ze, voordat ze de mogelijkheid goed onderzoeken, al verplichtingen aangaan. Sommigen zijn heel goed in actie maar ronden nooit een project af. Anderen vergeten te evalueren of vinden het waarderen en erkennen van behaalde resultaten en betrokkenen niet belangrijk genoeg om bij stil te staan. Het doorlopen van alle fases van de projectschaal zal bijdragen aan een goed eindresultaat. Fouten worden leermomenten en successen verhogen je zelfvertrouwen en brengen je naar de volgende positie ‘Authenticiteit’.
112
In Zelfvertrouwen vertrouw je in het zelf.
In Authenticiteit ben je het zelf. Het ‘zelf’ is zonder kenmerken. De ervaring van tijd, de ervaring van een ‘ik’ en de ervaring van verlangen, hechting of weerstand die kenmerkend zijn bij identificatie en zonder welke kenmerken er van ego geen sprake is, zijn in authenticiteit dan ook afwezig. Er is ook geen sprake van keuze. In de helderheid over je intenties kun je op grond van die helderheid niet anders doen dan wat je doet. Wanneer die helderheid er niet is, is er sprake van versluiering door weerstanden. Onzekerheid over of weerstand ten aanzien van je leven snijden je af van je intenties en je leeft in de illusie dat je een keuze hebt zonder je ervan bewust te zijn dat kiezen in deze posities niets anders is dan reageren. Wanneer je authentiek bent, zwem je met de stroom van het leven mee. Er is geen enkel verzet. Je bent als een ruiter die het paard laat galopperen in de richting die het al gaat. In Authenticiteit wisselen handelen en niet handelen elkaar af op een volkomen natuurlijke wijze.
113
Actie is een directe en spontane uiting die voortkomt uit en in overeenstemming is met je bestemming. Er is geen hechting aan resultaat waardoor aandacht neutraal beschikbaar blijft. Je hebt plezier in wat je doet en er zit geen druk op de ketel. Er is een zeker en direct weten over de juistheid van je handelen. Je trekt mensen aan die passen in je leven en die bijdragen aan je leven en in je projecten is er sprake van een moeiteloze en ontspannen houding in deze relaties.
Acties komen voort uit bestemming en intenties, in tegenstelling tot acties die voortkomen uit ambitie waarbij sprake is van toekomstgerichtheid op iets dat je buiten jezelf projecteert. Het mechanisme van aanval en verdediging is vervangen door effectieve en oprechte communicatie. Conflicten worden niet meer gevoed en communicaties zijn inspirerend en helder en gebaseerd op een natuurlijk invoelingsvermogen.
114
Ik herinner mij een man die door zijn houding, handelen en uitstraling in mijn jonge jaren een grote indruk op mij maakte. Ik werkte toen als medewerker in een bedrijf waar een nieuwe verkoopdirecteur werd aangetrokken. Deze man kwam uit een totaal andere branche dan waarin het bedrijf werkzaam was. Vanaf de eerste dag leek hij meteen op een natuurlijke manier de touwtjes in handen te hebben. Hij nam in record tempo relevante informatie op, onder andere door zeer effectieve interviews te houden met alle medewerkers. Hij inventariseerde op grond daarvan alle knelpunten binnen de organisatie, maar ook alle aanwezige talent, kennis, ervaring en kwaliteit. Hij reorganiseerde vervolgens de hele verkoopafdeling. Hij verhoogde onze targets met maar liefst 100% en kwam met een aantal briljante ideeën en projecten op de proppen waardoor deze targets voor ons gevoel haalbaar werden. Deze man leek geen angst of twijfel te kennen en hij leek zich nergens zorgen over te maken. Noch over resultaten, noch over wat wij van hem en zijn handelen vonden. Intussen wist hij tot in detail wat er zich in het bedrijf afspeelde. Hij deed wat er gedaan moest worden. Hij nam geen enkele positie in, hij behandelde ons medewerkers als gelijkwaardig.
Hij had geen meningen of oordelen over ons. Hij beoordeelde ons puur op onze resultaten en was tezelfdertijd in alles wat hij deed en zei, een inspirerend voorbeeld en leermeester. De omzetten vlogen omhoog en binnen een jaar was hij algemeen directeur. Deze man was voor mij een voorbeeld van leiderschap vanuit authenticiteit zoals hieronder beschreven. Bij leiderschap vanuit authenticiteit ben je bereid en zelfs gretig om commitments aan te gaan. Je hebt geloof in eigen kunnen, je maakt met gemak complexe situaties overzichtelijk en je weet ze op vaak unieke en originele wijze op te lossen. Er is sprake van zelfacceptatie en het accepteren van anderen. Mensen voelen zich comfortabel in je omgeving en zijn bereid je te volgen. Ze zijn niet alleen bereid, maar laten zich graag inspireren door jou. Mensen staan in de rij om met je te werken en je weet het beste uit ze te halen. Je komt over als charismatisch en energiek. Mensen zien je als een rolmodel. In jouw omgeving leven en werken is avontuurlijk en ongewoon. Je werkwijze komt over als uniek en onorthodoxs. Je bent toegankelijk, je verplaatst je met gemak in andermans positie en je komt wijs en scherpzinnig over. Je bent onverstoorbaar bij tegenslag net als bij succes. Tegenslagen zijn voor jou uitdagingen en openingen naar nieuwe mogelijkheden. Wanneer er sprake is van successen geef je anderen daarvoor erkenning. Je bent een kanaal voor energie en inspiratie en je bent vrij van stress. Je leeft in het heden en geniet van de dag. Anderen ervaren je als integer, ethisch en volledig te vertrouwen. 115
Je hebt een goed beoordelingsvermogen waar het mensen aangaat en een voorkeur voor onconventio-
nele en creatieve mensen in je management en staf. Je staat open voor feedback, je hebt het vermogen om te luisteren en een groot invoelingsvermogen. Je flexibele en creatieve denkvermogen maakt het mogelijk deze feedback te gebruiken en mee te nemen in je uiteindelijke beslissingen. Je hebt een onzelfzuchtige benadering ten aanzien van het leven waardoor de behoeften van anderen vaak voorrang krijgen op je eigen behoeften. Je hebt een oprechte belangstelling voor anderen en een inherente intentie aan anderen bij te dragen. Je ziet de potentie en de mogelijkheid bij anderen en je haalt het beste in ze naar boven. Je gelooft in het werken in teams en weet de talenten en kwaliteiten van de mensen in je team optimaal zichtbaar te maken en maximaal te gebruiken. Je hebt een neutrale houding en een heldere objectieve kijk ten aanzien van mensen en situaties en je projecteert je behoeften en angsten, indien die er zijn, niet op anderen. Je bent in staat de dingen te zien zoals ze zijn en feiten van interpretaties te onderscheiden. Dat vermogen uit zich in het accepteren van anderen zoals ze zijn en ze te inspireren en te bemoedigen in moeilijke en kritieke tijden. Je hebt altijd tijd voor anderen en dat maakt je in de ervaring van anderen een buitengewone leider, manager en leraar. Je werkt vanuit een heldere missie en visie met duidelijke doelstellingen. Je intenties en commitment maken dat je niet stopt voordat je voornemens en doelstellingen gehaald zijn. Behalve creativiteit is ook intuïtie een belangrijk kenmerk van authenticiteit. Aan intuïtie komt geen denken te pas. 116
Intuïtie is een ‘zeker weten’ op grond van ‘niet weten’. In de positie ‘niet weten’ is dualiteit als een van de kenmerken van de vier APOO posities afwezig. Waar geen dualiteit is, is niet iets anders want iets kan alleen bestaan bij de gratie van iets anders. In de afwezigheid van iets is er dus niets en niets staat aan het begin en het einde van alles. ‘Alles’ is datgene wat bestaat, zal bestaan en heeft bestaan, er kan niet meer en er kan niet minder zijn. Dat impliceert tijd, maar tijd is nu juist afwezig in authenticiteit. In praktische zin betekent dit, dat in authenticiteit – dus in de afwezigheid van tijd, ‘ego’ en daarmee verlangen, hechting of weerstand – je toegang hebt tot ‘alles’ en dat je alles weet wat je weten moet op het moment dat je het moet weten. Dat is intuïtie. Effectiviteit, productiviteit, levenslust, helderheid, enthousiasme, dynamiek, creativiteit en intuïtie zijn de belangrijkste kenmerken van authenticiteit. Het juiste handelen, de juiste kennis, de juiste tijd en de juiste plaats vallen samen in het nu.
Succes binnen de context van dit boek is niet de tegenpool van falen. Falen staat in dienst van succes en is niet te voorkomen op weg naar succes. Wanneer je faalt, evalueer je het proces dat tot dat falen geleid heeft en met de leermomenten uit de evaluatie en met de opgedane ervaringen in je rugzak pak je de draad weer op en vervolg je je pad. 117
Ik hoorde onlangs een verhaal over een man die als
hoofd productontwikkeling en marketing van een multinational leiding gaf aan een team van honderden medewerkers. Dit team had met haar verschillende afdelingen als taak nieuwe producten te ontwikkelen, de markt ervoor te onderzoeken en deze producten in een mondiale markt te zetten. Een bepaald product waar heel veel tijd, energie en geld in gestoken was, werd ondanks alle voorstudies niet opgepikt door de markt. Wat men ook deed, het werd nauwelijks verkocht. Toen het niet langer verantwoord was om door te gaan met het vermarkten van het product bleef het bedrijf achter met een verlies van een half miljard dollar. Het hoofd van de afdeling werd bij de CEO geroepen en was voorbereid op ontslag. Na wat introductiegebabbel kon de man zich niet langer inhouden en gaf te kennen dat hij liever maar direct hoorde dat hij ontslagen was. De CEO keek zeer verbaasd en vroeg de man hoe hij erbij kwam dat hij ontslagen zou worden terwijl hij net een leerschool had gehad van een half miljard dollar. Ik onderscheid vier vormen van succes: -
spiritueel succes mentaal succes fysiek succes maatschappelijk/financieel succes
Spiritueel succes kenmerkt zich door het besef dat wat je wezenlijk bent onveranderlijk is. 118
Je realiseert je dat je noch je lichaam, noch je denken,
noch je voelen bent. Alle drie verschijnen en verdwijnen in jouw bewustzijn. Je realiseert je dat er niets buiten jou de oorzaak kan zijn van jouw ervaringen. Je omvat en aanvaardt de werkelijkheid zoals die zich aan je voordoet zonder een enkel oordeel. Kenmerkend voor die heldere en neutrale waarneming en aanwezigheid is onverstoorbaarheid die voortkomt uit het besef dat de wereld verschijnt en verdwijnt in jouw bewustzijn. Een ander kenmerk van spiritueel succes is ruimte. Geen fysieke ruimte die grenzen kent maar de ondefinieerbare, eindeloze en tijdloze ruimte van het Zijn. Dit is de ruimte voor ongeconditioneerde liefde en mededogen. Nog een kenmerk van spiritueel succes is het contact met je bestemming. Een zeker weten dat je goed zit met betrekking tot wat er te doen staat, voortkomend uit een natuurlijke authentieke behoefte. Deze staat van ‘zijn’ ligt aan de basis van mentaal succes. Bij mentaal succes zijn je intenties helder, je betreedt de wereld en je gaat je bestemming vormgeven en je hebt het vermogen je te focussen. Wanneer je mentaal succesvol bent, weet jij je denken als een creatieve en doelgerichte machine te gebruiken, ook en vooral wanneer tegenslagen en obstakels je pad kruisen.
119
In mentaal succes ben en blijf je enerzijds in contact met je bestemming en daaruit voortkomende intenties en anderzijds sta je volop in wereld en werkelijk-
heid waarbinnen intenties omgezet worden in ideeën en projecten. Een metafoor voor mentaal succes is dat jij, gezien vanuit je bestemming, bent als een stalen pin, diep verankerd in bevroren grond, onwrikbaar en onaantastbaar in storm, regen, orkanen en tornado’s. Fysiek succes definieer ik als de zorg voor je lichaam op een dusdanige wijze dat het lichaam je in staat stelt te doen wat er te doen valt met betrekking tot het vormgeven van je bestemming en de daaruit voortkomende ideeën en projecten. Maatschappelijk en financieel succes zijn een gevolg van de voorgaande drie vormen van succes. Wanneer maatschappelijk en financieel succes zich aandient, geniet er dan van zonder je eraan te hechten. Het heeft net als iedere andere manifestatie een begin en een einde. Wanneer jij je hecht aan het succes verschijnt je ego. Je ego claimt dan het succes en wil er meer van. Om het succes te behouden of uit te breiden ben je dan bereid jouw omgeving te manipuleren om de toekomst naar je hand te zetten. Om te voorkomen dat dit gebeurt, is het belangrijk je ego te zien voor wat het is. Niet meer en niet minder dan een verzameling gedachten in de vorm van overtuigingen, meningen en oordelen met bijbehorende gevoelens, emoties en beelden, waar je levenskracht in gevangen is geraakt. Wanneer jij je daar bewust van bent en er bewust van blijft is spiritueel succes je bron en heb je Meesterschap bereikt.
120
Alle posities van de meesterschapschaal die we tot nu toe hebben behandeld, hebben ons door een stappenplan geleid naar de positie Meesterschap. Nu we bij
Meesterschap zijn aangeland, draai ik het om en zeg: Meesterschap is niet het einde van het pad, maar het begin en het omvat alle andere posities.
Ter verduidelijking zie je hieronder twee keer drie cirkels. Vanuit de APOO posities functioneer je in de volgorde van de eerste drie cirkels. Je moet eerst ‘hebben’ voordat je kunt ‘doen’, waarna je pas kunt ‘zijn’. In deze volgorde richt jij je, vanuit een incompleet en een ‘niet oké’ gevoel, op een doel buiten jezelf. Een doel waarvan je denkt dat het jou compleet en oké zal maken. Wanneer je functioneert in volgorde van de drie onderste cirkels, dan komt ‘doen’ en ‘hebben’ voort uit ‘zijn’ en ben je altijd heel en compleet. Je weet vanuit ‘zijn’ wat je te ‘doen’ staat en ‘hebben’ is een gevolg.
121
HEBBEN
DOEN
ZIJN
ZIJN
DOEN
HEBBEN
In Meesterschap ben je de waarnemer en de getuige van zowel de gebeurtenissen als van degene (het ik) die ze ervaart en meemaakt, zonder oordeel en in volledige aanvaarding met betrekking tot wat er is. In Meesterschap zie je dat je aan het begin en aan het eind staat van iedere schepping, interpretatie en gedachte en dat wat je werkelijk bent daaraan vooraf gaat. Je realiseert je dat toekomst, verleden en heden mentaal van aard zijn en dat ze zonder jouw aandacht niet bestaan en niet kunnen bestaan. Je bent je ervan bewust dat gedachten, beelden en gevoelens komen en gaan en daarmee je werkelijkheid inclusief jijzelf, ‘het ik’ of ‘het ego’ als deel van die werkelijkheid. In Meesterschap ben je deel van het geheel en tezelfdertijd uniek in dat geheel. Je bent de bron van het geheel en tegelijkertijd ondergedompeld in het geheel. In Meesterschap leef je je potentieel in volledige vrijheid. Je doet wat je hart je ingeeft, zonder hechting aan resultaat, zonder persoonlijk belang. Jij hebt jouw lied te zingen, jouw partij te spelen en je geniet ervan. Falen en succes wisselen elkaar af, verdriet en vreugde zijn twee kanten van dezelfde medaille, donker en licht kunnen zonder elkaar niet bestaan. In Meesterschap leef je je intenties waarbij geen talent of kwaliteit onbenut blijft en waardoor deze blijven groeien en ontwikkelen. Kwaliteiten en talenten kunnen zich ontplooien en hun vruchten afwerpen.
122
In Meesterschap ben je vrij van iedere identificatie. Verlangens en weerstanden, identiteiten en ego, onderliggende overtuigingen en daaruit voortvloeiende meningen en oordelen worden gezien en erkend als gedachten met bijbehorende beelden en gevoelens
die tevoorschijn komen in dat wat je werkelijk bent, het onkenbare non-duale bewustzijn. In deze realisatie verliest de uit deze gedachten, beelden en gevoelens voortkomende werkelijkheid haar realiteitsgehalte. In Meesterschap ben je je ervan bewust dat hoe sterker je weerstanden en je verlangens zijn en hoe meer je je ermee identificeert je werkelijkheid vaster en onbeweeglijker wordt. In Meesterschap weet je dat god en de duivel, de hemel en de hel, religie en maatschappij maar ook schuld en spijt, liefde en haat, succes en falen, ik en jij, wij en zij bestaan bij de gratie van jouw overtuigingen, jouw meningen en jouw oordelen. Je beseft dat deze gevormd en aangeleerd zijn binnen jouw opvoeding en jouw cultuur. Je realiseert je dat het overtuigingen zijn die ons mensen verschillend maken en ons van elkaar scheiden. In Meesterschap ervaar je een natuurlijke verantwoordelijkheid voor je omgeving. Je aandacht is niet gericht op jezelf noch op de ander. Jij en de ander leven in die aandacht. Die aandacht maakt van twee één, die aandacht maakt heel, maakt bewust en verschaft helderheid. Dit is een volledig vanzelfsprekend proces dat zich kenmerkt door een gevoel van mededogen en liefde voor al wat is.
123
In het volgende hoofdstuk vertel ik een verhaal dat ik geschreven heb ter verduidelijking van de voorgaande hoofdstukken. Het is een verhaal over liefde, eenheid en vrijheid, de functie van het ego en de rol van overtuigingen, meningen en oordelen bij de vorming en het voortbestaan van het ego.
The timeless, formless, primordial Ground of all Being is the deepest dimension of each and every one of us. This is what we discover when we let go of thought, feeling, mind, time, and world. The nature of the Self, as timeless, formless Being, is experienced as radical, unconditional freedom. Andrew Cohen, spiritueel meester.
124
DEEL 3
HOOFDSTUK 6
De Wizkid.....................
H
et verhaal van de Wizkid begint met ELI. Deze letters staan voor Energie, Liefde en Intelligentie. In combinatie vormen zij de perfecte grondstof voor volmaakte scheppingen. Energie, liefde en intelligentie zijn tijdloos en nemen geen fysieke ruimte in. ELI is daarom niet gebonden aan ruimte en tijd. Naast ELI zijn er nog vier andere karakters die een rol spelen in dit verhaal: Milky, Alien, Wizkid en Human. Milky en Alien zijn bedacht door ELI en maken deel uit van de Raad van 12. Evenals ELI zijn zij niet gebonden aan ruimte en tijd. Milky vertegenwoordigt het licht aspect van ELI en Alien het donker. De belangrijkste figuur in dit verhaal is Wizkid. Wizkid is een schepping van Milky en bestaat wel in tijd en ruimte. Hij beschikt eveneens over het vermogen om te scheppen en is speels, onbezorgd, slim, vrolijk en creatief. Een andere belangrijke speler is Human. Het ontstaan van Human vormt de kern van het verhaal.
125
H
et verhaal begint op het moment dat ELI een Raad van12 entiteiten bedenkt. Net als ELI zijn dit intelligente, bewuste wezens met een ongelimiteerd scheppend vermogen. Omdat wij uit eigen ervaring weten dat het scheppen van dingen veel plezier en bevrediging geeft, zal het ons niet verbazen dat er volop gecreëerd werd. Een ander bekend verschijnsel is dat als je iets gecreëerd hebt, je dat wilt delen met anderen. Dit echter was voor de leden van de Raad onmogelijk om de doodeenvoudige reden dat er nog geen tijd en ruimte bestonden. Een schepping, die geen ruimte en tijd heeft om in te bestaan, houdt op te bestaan zodra er iets anders wordt geschapen. Het is hetzelfde als in een droom. Je kunt maar één ding tegelijk dromen: op het moment dat je iets droomt is datgene wat je daarvoor droomde verdwenen. Voor de Raad was dit de aanleiding om het concept van tijd en ruimte te creëren. Nu konden hun scheppingen blijven bestaan en kon het spel van creatie pas goed beginnen.
127
Omdat de Raadsleden oneindig veel tijd en ruimte creeerden, konden ze scheppen wat ze wilden en wanneer ze maar wilden. Nu alles wat ze creëerden bleef bestaan, hadden ze het meeste plezier in het creëren van schepselen waar ze mee konden spelen. Echter, na verloop van tijd ontstond er een nieuw probleem. Vanwege de enorme explosie van scheppingen konden de leden van de Raad hun creaties weer niet met elkaar delen: het waren er simpelweg teveel. Het gevolg was dat veel van deze scheppingen alleen nog verbonden waren met hun eigen schepper en niet meer in contact stonden met ELI. ELI zag het gevaar van deze indirecte verbinding. Hij riepde Raad van 12 bijeen en verzocht hen dringend om het contact met hem te herstellen.
Hier begonnen de problemen die ELI had voorzien. Sommige Raadsleden waren zo trots op hun vermogen om te scheppen en inmiddels zo gehecht geraakt aan de toewijding en aanbidding van hun eigen schepsels dat zij de verbinding met ELI niet meer tot stand wilden brengen. Anderen waren zelfs niet meer in staat om de verbinding te herstellen omdat veel van hun scheppingen een eigen weg waren gegaan. Wat ELI voorzien had, gebeurde: de Raad viel uiteen. De meeste Raadsleden gingen door met hun eigen spel en negeerden de dringende suggestie van hun bron ELI. Energie en intelligentie werden niet langer verbonden door liefde. Je vraagt je wellicht af waarom ELI niet ingreep. De paradox is dat ELI vanwege diezelfde liefde niets kon doen om het scheppen van deze eigenzinnige Raadsleden te stoppen. Immers, ware liefde is zonder oordeel en waar geen oordeel is, is geen reden om iets te stoppen of ongedaan te maken. Veel tijd en ruimte werd intussen geschapen en overal werden universa gecreëerd met vele soorten schepsels en scheppingen. De meeste van deze universa waren niet verbonden met ELI. Er heerste chaos, er werd veel energie verspild en er ontstonden zwarte gaten. Te midden van deze chaos was er echter een kleine groep van entiteiten die trouw waren gebleven aan hun Bron. Zij waren zich bewust van de enorme problemen die ontstaan waren en besloten tot een gezamenlijke, dubbele missie. Ze beloofden elkaar om altijd en uitsluitend te scheppen in verbinding met ELI én om er alles aan te doen om al wat geschapen was weer in verbinding te brengen met de Bron. 128
Een van hen was Milky. Milky had een visie om een plaats te scheppen waar de maximale invloed van ELI zichtbaar zou zijn. Zijn visie werd al spoedig bekend als de weg van Milky. In onze tijd kennen we deze schepping onder de naam ‘De Melkweg’. Milky creëerde een universum met planeten en sterren, een leven gevende zon en een planeet waar leven zich kon ontwikkelen. Vanwege de enorme hoeveelheid water noemde Milky zijn planeet Waterplaneet. Wij kennen deze planeet als de Aarde. Vanwege de zon, het water en een bijzonder plasma dat Milky bedacht, werd deze planeet geschikt voor het ontstaan en de evolutie van een grote diversiteit aan levensvormen. Een van de concepten die Milky voor deze levensvormen ontwierp was seksualiteit. Om dit concept gestalte te geven creëerde Milky mannelijke en vrouwelijke kenmerken. De ene helft van de schepselen maakte hij mannelijk, de andere helft vrouwelijk. Nu hadden zij de mogelijkheid om zich te vermenigvuldigen. Dat deden ze dan ook volop want het was een plezierige activiteit. Zo ontstond er een paradijs op Waterplaneet. Milky genoot enorm van zijn creatie maar omdat hij de enige was die er bewust van kon genieten, besloot hij zijn bewustzijn te delen met één van zijn schepselen. Hij koos het schepsel dat zich inmiddels zodanig had ontwikkeld dat het in staat was moeiteloos te overleven in Milky’s paradijs. Door zijn nieuwe vermogen werd dit wezen zich ook bewust van zijn verbinding met ELI. Milky noemde dit schepsel Wizkid. 129
Doordat Wizkid zich nu bewust was van zichzelf en van zijn omgeving en hij tevens het vermogen kreeg
om zelf te scheppen, genoot hij met volle teugen van zijn bestaan. Hij creëerde dat het een lieve lust was en in zekere zin was Wizkid gelijk aan ELI, maar dan bestaand in tijd en ruimte. Wizkid voelde en kende zichzelf ook als ELI.
Op hetzelfde moment, ver van Milky’s weg vandaan, gingen ook de andere entiteiten door met scheppen. Maar, zoals gezegd, waren deze creaties en creaturen niet direct, of helemaal niet meer verbonden met ELI en daardoor ook niet met zijn liefde. Dit was de oorzaak van conflicten, oorlogen en chaos. Een van de leden die in het begin zijn eigen weg was gegaan was Alien. Alien overzag de chaos en besloot terug te keren naar ELI. Niet om zich weer met ELI te verbinden maar om te onderhandelen. Alien wilde zijn oorspronkelijke vermogens terug, maar was vergeten dat deze niet bedoeld waren voor persoonlijke macht en status. Het oorspronkelijke scheppende vermogen was bedoeld om liefde uit te drukken in iedere expressie van energie en intelligentie.
130
ELI wilde Alien’s ogen openen en toonde hem wat er mogelijk is wanneer je vanuit ELI creëert in plaats van gericht te zijn op persoonlijke macht. ELI toonde Alien de weg van Milky met alle sterren, planeten en zonnen en natuurlijk Waterplaneet met haar paradijs. Alien was zeer onder de indruk van wat hij zag, maar zijn ogen werden niet geopend. Integendeel, Alien werd intens jaloers. Hij verliet ELI en was woedend omdat hij niet had gekregen waarvoor hij gekomen was. Hij keerde terug naar zijn eigen universum en werd nog
kwader toen hij de duisternis en de chaos zag die hijzelf geschapen had. Het lukte hem niet zich te bevrijden van zijn jaloezie. Zijn verbittering maakte hem vals en gemeen. In zijn valse brein ontstond het plan om Waterplaneet te vernietigen. Hij ontwikkelde een virus om nieuw geboren. Wizkids te infecteren. De essentie van het virus was angst. Het programmeerde Wizkids dusdanig dat zij Alien blindelings zouden volgen. Alien kon zijn plan gemakkelijk uitvoeren omdat een virus voor Milky een onbekend fenomeen was. Wizkids waren dan ook niet uitgerust met enig virusprotectie systeem. Omdat Wizkids zoveel onschuldig plezier beleefden aan hun seksualiteit en onwetend waren over het bestaan van het virus werden op den duur alle Wizkids geïnfecteerd. De gevolgen waren verschrikkelijk. Er ontstond een nieuw schepsel dat weliswaar voor een deel nog in contact stond met ELI maar voor het grootste deel geprogrammeerd was door Alien. Je kunt deze gebeurtenis gerust de meest dramatische gebeurtenis noemen die zich ooit in tijd en ruimte heeft voorgedaan. Deze gebeurtenis staat bekend als de geboorte van Human en de vernietiging van Milky’s Paradijs.
131
De visie van Milky kreeg hierdoor te maken met een enorme terugslag. Vanwege Alien’s virus was Human zich niet bewust van zijn verbinding met ELI op de manier waarop Wizkid dat was geweest. Wizkid leefde in de ervaring van totale eenheid met ELI en met zijn omgeving. Wizkid kende zichzelf als ELI. Human daarentegen voelde intuïtief wel dat hij verbonden was met ELI maar ervoer zichzelf ook en vooral als afgescheiden, zowel van ELI als van alle andere creaties en creaturen in zijn omgeving. Door die ervaring
van afgescheidenheid veranderde zijn paradijselijk leven in een overlevingsstrijd. Human werd niet meer, zoals Wizkid, gemotiveerd door liefde maar handelde uit angst. In zijn strijd om te overleven dacht Human alleen nog aan zichzelf. Hij werd hebzuchtig en gebruikte zijn energie en intelligentie uitsluitend voor zijn eigen belang.
Human werd verscheurd door een innerlijke strijd. Maar de slechts vage verbondenheid die hij voelde met ELI kon het niet winnen van de alles overheersende angst die het gevolg was van de macht van Alien. Om zijn geweten te sussen had Human nu rechtvaardigingen nodig. Met behulp van overtuigingen, meningen en oordelen (OMO’s), die hij zelf bedacht of van anderen adopteerde, meende hij zijn egoïsme te kunnen rechtvaardigen. Dit lukte slechts ogenschijnlijk, want door het hebben van OMO’s raakte Human nog meer geïsoleerd. Hij had steeds sterkere OMO’s nodig om te overleven. Een vicieuze cirkel. Door de kracht van dit mechanisme kregen OMO’s in korte tijd een centrale en dominante plaats in het leven van Human. Het destructieve effect van OMO’s was niet alleen dat ze Human isoleerden van zijn omgeving. Ze beperkten en belemmerden hem ook in zijn expressie en in zijn creatieve vermogens. Angst, onzekerheid, frustratie, moedeloosheid en gelatenheid waren het gevolg.
132
OMO’s zijn de spijlen van De gevangenis van Alien. De gevangenis van Alien laat Human denken dat hij niet in staat is te doen wat hij wil doen of dat het niet geoorloofd is te doen wat hij wil doen. Net als in een
echte gevangenis. Human was echter vergeten dat hij zelf de maker is van de spijlen van de gevangenis. Hij was vergeten dat er maar één ding nodig is om de poort van de gevangenis te openen en opnieuw een creatief wezen te zijn en eenheid en vrijheid te ervaren. Het enige dat nodig is, is zich bewust te worden van de OMO’s over zichzelf en anderen en ze vervolgens los te laten of ze te laten voor wat ze zijn. Want de gevangenis van Alien is niets meer of minder dan een reeks van overtuigingen, meningen en oordelen geschapen of geadopteerd door Human zelf.
133
Human was vergeten dat hij ELI is in de vorm van Wizkid, voortgekomen en bestaand uit Energie, Intelligentie en Liefde. Het gevolg was dat Human buiten zichzelf zocht naar wat hij in feite zelf is. Hij ging ideaalbeelden en goden buiten zichzelf projecteren en aanbidden. En de ideeën die hij schiep over zijn goden of idealen en de ideeën die hij schiep over andermans goden en idealen waren de oorzaak van het ontstaan van vele verschillende godsdiensten en groeperingen. Aanvankelijk vormde dit nog geen ernstig probleem. De ideeën en vooral de dogma’s en regels die ze bedachten waren echter ook de oorzaak van de afscheiding tussen de aanhangers van deze groepen en godsdiensten. En naar de mate dat Humans hun eigen geloof en hun eigen overtuigingen als de enige waarheid gingen zien, groeiden de problemen. Geloofsovertuigingen werden de oorzaak van conflicten en in naam van hun goden of idealen begonnen Humans elkaar te bevechten. Er werden oorlogen gevoerd en wandaden begaan tegen de Humaniteit.
Ondanks de vernietigende gevolgen van zijn gedrag dacht Human steeds dat hij het juiste deed terwijl hij in feite Alien volgde.
Milky gaf zijn visie van een paradijs op Waterplaneet niet op. Integendeel, hij beschouwde de dramatische wending die de schepping genomen had als een uitdaging en creëerde een nieuwe missie. Om deze missie te volbrengen riep hij de hulp in van die entiteiten die nog steeds verbonden waren met ELI. Dat waren de Raadsleden die de suggestie van ELI niet genegeerd had. Deze groep commiteerde zich aan de missie van Milky en beloofde hem bij te staan zolang dat nodig is. Zij hielpen en helpen Milky door van tijd tot tijd Meesters en Leraren naar Waterplaneet te sturen om Human te vertellen dat hij in feite Wizkid is. Deze Meesters en Leraren leren Human om op een intelligente wijze om te gaan met energie en te werken vanuit een algemeen belang. Zij zorgen er ook voor dat Human inspiratie ontvangt voor het schrijven van poëzie en het doen van uitvindingen, het componeren van muziek en het bedrijven van wetenschap en kunst. Met hun steun en ingevingen brengen ze Human weer in contact met wie hij werkelijk is en dat is ELI in de vorm van Wizkid.
134
Maar ondertussen blijft ook Alien actief. Alien kan zijn macht op Waterplaneet alleen behouden zolang Human OMO’s produceert en adopteert. Door deze
OMO’s blijft Human zich afgescheiden voelen en blijven conflicten en oorlogen bestaan. De OMO’s die Human over zichzelf heeft, maken hem bovendien onzeker en vertellen hem bijvoorbeeld dat hij niet goed genoeg is. Pretenderen lijkt dan de enige oplossing. Andere OMO’s zorgen ervoor dat hij gefrustreerd raakt bij tegenslag en zijn plannen opgeeft. Weer andere OMO’s zijn de bron van ruzies en verzet, van arrogantie en trots of van onverbiddelijkheid en meedogenloosheid. Uiteindelijk spelen alle OMO’s een rol in de vorming en de instandhouding van ego. Het ego heeft vele gezichten en is verantwoordelijk voor alle kleine en grote tragedies. Het geeft Human het idee dat hij beter is dan anderen wanneer hij succes heeft en dat hij waardeloos is wanneer hij faalt. Om te overleven claimt het ego het recht om anderen uit te buiten, te discrimineren en te elimineren.
Om de Wizkid in zichzelf terug te vinden moet Human zijn ego herkennen. Wanneer het ego niet wordt herkend, dan kent Human zichzelf niet. Het ego is uiteindelijk een instrument in de handen van Alien en Alien werkt het liefst in het donker. De herkenning, erkenning en aanvaarding van het ego zet het ego in de schijnwerpers en in dat licht wordt het werk van Alien ontkracht. Dit opent voor Human de weg naar zijn oorspronkelijke Wizkid staat. Nu is Human weer vrij om te doen waarvoor hij op Waterplaneet is en dat is het beleven en vieren van het leven, van verbondenheid en van vrijheid. 135
Het Ego en de Wizkid Het Ego bestaat in tijd en ruimte. Het Ego is gevangen in weerstand en verlangen op basis van overtuigingen en daaruit voortkomende meningen en oordelen en het draait op energie die omgezet is in geladen aandacht. De Wizkid is bron van tijd en ruimte. Voor de Wizkid zijn overtuigingen, meningen en oordelen vervangbare gedachten, aandacht is neutraal en energie is vrij en beschikbaar voor het uitvoeren van ideeën en projecten. Willem Geene.
136
HET SHIFT NETWERK
Een netwerk van Shift trainers en Coaches
W
il je deel uitmaken van een netwerk van trainers en coaches die werken op basis van de methode zoals beschreven in dit boek en heb je ervaring als trainer/coach of de ambitie om je als trainer/coach te ontwikkelen, dan is Shift Trainer worden misschien iets voor jou. Je maakt dan tevens deel uit van een compleet nieuwe ontwikkeling in Nederland op het gebied van training en coaching, waarbij samenwerking, ondersteuning en inspiratie centrale begrippen zijn. Shift trainer worden Het programma om Shift trainer te worden bestaat uit drie stappen: 1. Het Shift Basis Programma. 2. Het Shift Intensive. 3. Het Shift Certificering Traject. Het Shift Basis Programma Het Shift basis programma is een krachtig en eenvoudig programma waarmee je zeer snel inzicht krijgt waarom je leven loopt zoals het loopt en waarom je werkelijkheid is zoals die is. Het programma is zeer effectief waar het gaat om mechanismen bewust te krijgen die ten grondslag liggen aan ineffectieve patronen. Het programma reikt tevens een techniek aan waarmee jij je kunt bevrijden van die patronen en waardoor je in staat bent om vanuit een neutrale positie keuzes te maken en effectief te handelen. 137
Resultaten die je mag verwachten zijn: Je weet gemakkelijker verbinding te maken.
Je bent effectiever in het uitvoeren van taken. Je ziet de oorzaak en de oplossing van problemen. Je weet hoe je weerstanden weg kunt halen. Je hebt meer invloed op je omgeving. Je kent de voorwaarden voor zelfvertrouwen en succes. Het Shift Intensive Programma Een Shift Intensive is een programma met als doel de Shift methode te integreren in je leven. De Shift intensive geeft je een diep inzicht in de aard van jouw werkelijkheid en wie jij bent in die werkelijkheid. Je komt in contact met de bedoeling van jouw leven en je leert je verlangens om te zetten in intenties, je dromen in projecten en je onzekerheden, twijfels en weerstanden in zelfvertrouwen en authentiek gedrag. In de Shift intensive ga je dieper in op de negen posities van de Meesterschapschaal en haar kenmerken. Hierdoor weet je fundamentele verschuivingen te maken waardoor nieuwe mogelijkheden en kansen zich openbaren. Inhoud Het programma bestaat uit de volgende onderwerpen: - Een levensstijl inventarisatie. - Behandeling van de Meesterschapschaal. - Aandachtoefeningen. - Voeloefeningen. - Communicatievaardigheden. - Context, visie en missie. - De Focus workshop. - Drie individuele coach sessies.
138
Resultaten Na het afronden van de Shift intensive heb je: - De Shift methode in je leven geïntegreerd
- Je begrijpt de structuur en het begrippenkader. - Je bent zelfredzaam in het verschuiven van APOO naar zelfvertrouwen. - Je bent je bewust van je defensieve levensstijlen. - Je onderscheidt geladen en neutrale aandacht en je beheerst je aandacht. - Je hebt aan een belangrijke voorwaarde voldaan om Shift trainer te worden. Tijdsduur Het programma bestaat uit 14 dagdelen en drie individuele coach sessies over een periode van 5 maanden. Het Shift Certificering Traject Nadat je het Shift Intensive Programma hebt gevolgd, kun je een intake aanvragen voor het Shift Certificering Traject. Het Shift Certificering Traject bestaat uit een groepstraining van een week intern, een praktijk begeleidingsprogramma en de certificering. Wanneer je het Shift Certificering Traject met succes hebt doorlopen maak je deel uit van het Shift Netwerk. Het Shift Netwerk bestaat uit de groep trainer/ coaches verspreid over Nederland. Deze zijn opgeleid en getraind in het werken met de Shift methode en zij zijn gelicenseerd om Shift programma’s, workshops en lezingen te geven.
139
Het netwerk van Shift trainers en coaches wordt gefaciliteerd door de Stichting ‘Het Shift Netwerk’. Deze stichting staat ingeschreven bij de Kamer van Koop Handel Gelderland onder nummer 53622170 en is gevestigd aan de Jansbinnensingel 17-1A, 6811AK te Arnhem. Nadat je gecertificeerd bent, mag je Shift
Introductie Programma’s en Shift Focus Programma’s geven, je mag de Shift methode gebruiken in je eigen train en coach werk en je maakt deel uit van landelijke promotie campagnes. Je kunt gebruik maken van Shift promotie materialen, je naam/bureau staat op de Shift website, je maakt deel uit van een continu trainingsprogramma, je kunt doorgroeien naar Shift Intensive trainer en je maakt deel uit van een bonusprogramma. Het Shift Certificering Traject bestaat uit drie componenten: 1. Een groepstraining (een week intern). 2. Een praktijk begeleidingsprogramma. 3. De certificering. Het doorlopen van het Shift Certificering Traject duurt maximaal drie maanden, afhankelijk van ervaring, kennis en kunde. Voor meer informatie over Stichting ‘Het Shift Netwerk’ en de Shift programma’s bezoek onze website www.shift-netwerk.nl. Of maak een afspraak met een van onze medewerkers. T. 026 333 6301 M. 06 121 199 17
[email protected] www.shift-netwerk.nl
140
141
Wordt voorbijgangers. Als je niet als een Schriftgeleerde wilt worden, als je niet verstrikt wilt raken in een spirituele fantasie, als je ‘enthousiast’ wilt zijn, leer dan loslaten. De waarheid van vandaag is de spirituele gevangenis van morgen. Jij bent het water dat door de bedding van de levensrivier stroomt. Probeer niet een dijk van zekerheid op te werpen om de rivier af te dammen, want daardoor zul je een stuwmeer van verdriet en boosheid scheppen. Vroeg of laat zal die dam doorbreken, met alle mogelijke ellende van dien. De rivier kent zijn eigen weg naar de oceaan. Vertrouw daar op en laat je meevoeren door het leven. Bram Moerland, Logion 42 uit het Thomas evangelie.
142
HOOFDSTUK 7
O
m je inzicht te geven in hoe de Shiftmethode tot stand is gekomen, volgt hier een beschrijving van de door mij gevolgde trainingen, lezingen en workshops en de door mij bestudeerde theorieën en technieken tijdens mijn zoektocht naar geluk. Ik beschrijf wat deze reis aan inzichten heeft opgeleverd en ik erken en waardeer daarmee tevens de personen en organisaties die direct of indirect hebben bijgedragen aan mijn proces van bewustwording. Al op jonge leeftijd wist ik waar ik goed in was. Dat was het organiseren van feestjes. Het ging mij gemakkelijk af, ik vond het leuk om te doen en ik had er veel succes mee. Vanuit dat succes begon ik rond mijn eenentwintigste mijn eerste jongerencafé en een jaar later opende ik mijn eerste discotheek. In de jaren daarna ontwikkelde en exploiteerde ik nog een aantal discotheken, enkele cafe’s, een restaurant, een muziektheater en een concertorganisatie.
143
Een ernstig auto ongeluk, dat me bijna het leven kostte, bracht me noodgedwongen tot stilstand. In de lange periode van herstel, waardoor ik niets mocht doen, voelde ik een leegte die altijd wel als een vage ruis op de achtergrond had bestaan, maar die ik door mijn voortdurende activiteiten nooit had hoeven voelen. Ik wist dat ik die leegte niet fundamenteel zou kunnen oplossen door nog meer bedrijven op te zetten.
Tijdens mijn herstel in het ziekenhuis las ik een artikel in een krant over een psycholoog die het had over ‘een normaal gevoel van gelukkig zijn’. Nu had ik een tijd achter de rug van grote populariteit, veel opwinding, spannende avonturen, euforische momenten en veel succes en geld, waarbij een normaal gevoel van gelukkig zijn, met de nadruk op normaal, een beetje saai geklonken zou hebben. Het gevoel van leegte kon ik echter niet langer negeren. Ik besloot te gaan onderzoeken waar dat gevoel vandaan kwam en het voor eens en voor altijd op te lossen. Een onderzoek dat vervolgens jaren zou gaan duren en dat mij wereldwijd langs therapeuten, leraren, cursussen, workshops en trainingen heeft gevoerd en waarbij ik in aanraking kwam met bijzondere mensen en ingrijpende technieken op het gebied van persoonlijke groei en bewustwording. Mijn eerste stap was een afspraak met de psycholoog uit het krantenartikel. In de sessies met deze psycholoog kwam ik tot het inzicht dat er een relatie bestond tussen wie ik was of, beter gezegd, dacht te zijn en hoe de omgeving zich daarnaar voegt. Dat was in die tijd een openbaring voor mij omdat ik tot op dat moment de omgeving als een vaststaand gegeven zag, meer als een feit en als een werkelijkheid die los van mij stond. Ook werd mij de relatie duidelijk tussen opvoeding enerzijds en mijn voelen en denken en daar uit voortkomend gedrag anderzijds. Het werd mij pas later duidelijk dat alle pogingen om mij aan de effecten van opvoeding en omgeving te ontworstelen tot mislukken gedoemd zijn en dat bewustwording, aanvaarding en overgave de poorten zijn naar bevrijding. 144
Enige tijd daarna kwam ik terecht bij een multilevel
marketing bedrijf. Hier heb ik geleerd dat erkenning en ‘erbij horen’ mensen sterk motiveert. De deelnemers aan dat piramideachtige systeem, inclusief mijzelf, waren bereid het vuur uit de sloffen te lopen en veel geld te investeren om posities als ´Director’, ‘General’ en ‘President´ te bemachtigen met de daar bij horende zilveren en gouden speldjes, diamantjes en privileges. Door de enorme hoeveelheid kritiek die dit bedrijf in de media over zich heen kreeg, ervoer ik dat een vijandige buitenwereld leden van een groep bindt, isoleert en blind maakt. Het ontwikkelen van doorzettingsvermogen, overtuigingskracht en leiderschap beschouw ik als de positieve resultaten uit deze periode. Bijzondere ervaringen en inzichten heb ik opgedaan door toe te treden tot de Mormoonse kerk. Ik werd getrokken door het feit dat deze kerk een voor mij, op dat moment, helder antwoord had op iedere vraag betreffende leven en dood en leven na de dood. De geboden en verboden van deze religie waren de reden dat ik er na een jaar weer uitstapte. Het loskomen uit deze beweging was een moeilijk maar interessant proces en niet op de laatste plaats omdat de toorn van God als een sanctie op de achtergrond dreigde. Achteraf zag ik dat een goed verhaal geloof ondersteunt en gecombineerd met gezamenlijk uitgevoerde rituelen een enorme bindende kracht heeft, houvast biedt en afhankelijk maakt. Het belangrijkste inzicht was dat een overtuiging waarheid is voor degene die hem heeft en wat waar is laat niets anders toe. 145
Een totaal nieuwe stap in mijn zoektocht zette ik in
juli 1981. Een stap van psychologie en dogma naar spiritualiteit. Door een radio interview van Tony van Verre met Jan Foudraine (‘Wie is van hout’) werd ik gegrepen door de manier waarop Foudraine sprak over een Indiase goeroe met de naam Bhagwan. Ik besloot naar India af te reizen om Bhagwan te ontmoeten. Het was mijn eerste kennismaking met een spirituele goeroe. Bhagwan bracht een nieuwe dimensie in mijn leven: ik leerde de betekenis van overgave kennen. Ook had ik een extatische ervaring tijdens mijn verblijf op zijn Ashram, waarbij het leek alsof de wereld net een wasbeurt had gehad. Na terugkeer in Nederland kwam ik via een van de Bhagwancentra in contact met Leonard Orr, de grondlegger van de rebirthing techniek. Deze man maakte een blijvende indruk op mij door zijn eenvoud en rust en door het gemak waarmee hij omging met iedere persoon en iedere situatie. Zijn workshops waren in mijn ervaring totaal ongestructureerd en chaotisch en toch liep alles op rolletjes. Met de rebirthing techniek heb ik diepliggende, weggestopte pijn naar de oppervlakte kunnen brengen, herbeleefd en verwerkt.
146
Leonard Orr is een volgeling van Babaji, een andere goeroe uit India. Hierdoor kwam het dat ik me een jaar later weer in India in een Ashram bevond. De beste manier om uit te drukken hoe ik mijn aanwezigheid bij Babaji ervoer is door te zeggen: ‘Bij Babaji kwam ik thuis’. Mededogen en onvoorwaardelijke liefde zijn begrippen die op hem van toepassing zijn. Het was overigens een zeer confronterend verblijf. Bij Babaji ontdekte ik mijn in-authenticiteit. Het was alsof ik door zijn aanwezigheid voor het eerst in de spiegel keek. Volgelingen van Babaji raadde mij aan een EST trai-
ning te doen. EST staat voor ‘Erhard Seminar Training’. De dynamiek en discipline binnen deze organisatie spraken mij bijzonder aan. Ik heb in vier jaar tijd het hele programma van EST doorlopen, met trainingen, workshops en assisteerprogramma’s in Amerika, Engeland, Duitsland en Nederland. EST heeft mij vooral geleerd te werken met begrippen en begrippenkaders, heeft mijn effectiviteit en productiviteit vergroot en mij een nieuw perspectief op leiderschap, dienstbaarheid en teamwork gegeven. De assisteerprogramma’s van deze organisatie waren dé grote aanval op mijn ego. Een ego dat zich tot nu toe had weten te verbergen voor mijn waarneming. Ik heb het voorrecht gehad een aantal workshops en trainingen te kunnen bijwonen die geleid werden door Werner Erhard de grondlegger van EST. Werner Erhard vertegenwoordigt voor mij effectieve communicatie, leiderschap, passie en commitment. Enkele jaren later kwam ik in contact met ‘Avatar’, een cursus programma ontwikkeld door Harry Palmer. Bij Avatar werd ik mij bewust van de complexiteit van het bewustzijn. Ik kreeg het gereedschap en de oefeningen om bewustzijn te onderzoeken en er doorheen te navigeren. Ik kreeg toegang tot onbewuste en fundamentele overtuigingen over mijzelf en de wereld om mij heen. Door het toepassen van de Avatar technieken heb ik bewust en waarnemend leren voelen. Ik beschouw Harry Palmer als een van de meest geniale mensen als het gaat om de exploratie van bewustzijn.
147
In de loop van mijn onderzoek heb ik een bibliotheek aan boeken doorgewerkt waarvan boeken die handelen over de Advaita Vedanta (Non-Dualiteit) de
laatste barrières hebben geslecht op het pad naar zelfrealisatie. Deze boeken hebben mij inzicht gegeven in de aard van de werkelijkheid zijnde mentaal van aard, inclusief de fenomenen tijd en ruimte. Achter in dit boek vind je een literatuurlijst van de boeken die veel voor mij betekend hebben. Of het nu een bewuste keuze is geweest of meer toeval, ik heb het pad waar ik op terecht ben gekomen, bewandeld net zolang tot voor mij het kwartje viel. Het was net zo simpel als spectaculair en net zo voor de hand liggend als bevrijdend. Ik realiseerde me dat ik gefrustreerd was als ik gedachten had over hoe het anders zou kunnen zijn. Ik realiseerde me dat ik bang was voor de toekomst als ik gedachten had die een bepaalde toekomst creëerden. Ik realiseerde me dat mijn grootste drijfveer achter mijn ambities altijd in relatie stond tot wat ik dacht dat anderen vonden, dachten en bezaten en dat al die gedachten daarover in mij opkomen. Wat echter nog belangrijker was: door me dit te realiseren raakte ik in één keer los van die gedachten. Ik identificeerde me er niet meer mee. Ze waren er als ze er waren, maar ze hadden geen macht meer over me. Het inzicht dat de hele werkelijkheid, zoals die zich aan mij voordeed, gebaseerd was op gedachten waarvan ik de bron was maakte mij volledig vrij.
148
Ik maakte een verschuiving, waardoor angst en leegte plaatsmaakten voor een heldere en neutrale waarneming. Ik hoefde nergens meer heen. Ik hoefde niet meer te veranderen. Een reis die ooit begonnen was als zoektocht naar geluk werd vanaf dat moment een
voortdurende uitbreiding en verdieping van bewustzijn. Ik kreeg meer en meer zicht op het labyrint van aan elkaar gekoppelde en gelaagde overtuigingen over mijzelf en de wereld om mij heen. Hierdoor nam de helderheid toe en breidde de neutrale waarneming en aanwezigheid zich verder uit en nam de acceptatie van mijzelf, mijn tekortkomingen, mijn eigenaardigheden en aardigheden én die van anderen evenredig toe. Gedurende dat proces heb ik de methodiek ontwikkeld, die ik de Shiftmethode noem. Op basis van deze methode train en coach ik mensen op het gebied van bewustwording, effectiviteit, communicatie, leiderschap, overtuigingskracht en teamwork.
149
Onze grootste angst is niet dat we onvolmaakt zijn. Onze grootste angst is dat we mateloos krachtig zijn. Het is het licht, niet onze schaduw, die ons het meest beangstigt. [..........] Nelson Mandela, ex-president van Zuid-Afrika.
150
B
edankt dat je dit boek hebt willen lezen. Voor mij was het schrijven ervan een groot genoegen en ik hoop van harte dat je er iets aan gehad
hebt.
Wanneer je kennis wilt maken met de Shiftmethode volg dan een Shift Basis Programma en wanneer je deel wilt uitmaken van Het Netwerk van Shift Trainers en Coaches meld je dan aan voor een vrijblijvende afspraak via www.shift-netwerk.nl Willem Geene januari 2012 Stichting ‘Het Shift Netwerk’. Jansbinnensingel 17-1A 6811AK Arnhem T. 026 333 6301 M. 06 121 199 17
[email protected]
151
153
lijks leven.
154
155
