Inhoudsopgave Voorwoord 9 Inleiding:Voetbal voor sceptici, de ‘counter’-reformatie 11
VOORAFGAAND AAN DE WEDSTRIJD: DE LOGICA ACHTER VOETBALCIJFERS
1 Koersen op geluk 41 2 Het doelpunt: de unieke schoonheid van het voetbal 72 3 Hadden ze Darren Bent maar gekocht 97
OP HET VELD: ‘VOETBALINTELLIGENTIE’ EN WAAROM MINDER JUIST MÉÉR KAN ZIJN
4 Licht en schaduw 115 5 Tussen twee vuren 135 6 De devaluatie van de lange bal 158 7 Guerillavoetbal 173
IN DE DUG-OUT: EEN ELFTAL OPBOUWEN, EEN CLUB LEIDEN
8 O! Ofwel, waarom een elftal veel weg heeft van een spaceshuttle 191 9 Hoe los je een probleem à la Megrelishvili op? 215 10 Tinnen soldaatjes 239 11 De jonge prins 256
Corners moet je kort nemen.indd 7 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
NA DE WEDSTRIJD = VOOR DE WEDSTRIJD
12 Het leven tijdens de reformatie 283 Dankwoord 304 Eindnoten 309 Geraadpleegde literatuur 328
Corners moet je kort nemen.indd 8 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
Inleiding: Voetbal voor sceptici, de ‘counter’reformatie In de sport geldt: dat wat waar is, is krachtiger dan waar je in gelooft, want dat wat waar is geeft jou de overhand. Bill James
Lange tijd werd het voetbal gedomineerd door deze zeven woorden: Zo hebben we het immers altijd gedaan. Het edele spel is gestoeld op traditie. Het edele spel klampt zich vast aan zijn dogma’s en gemeenplaatsen, zijn opvattingen en credo’s. Het edele spel wordt geleid door mannen die niet graag zien dat buitenstaanders hun macht betwisten; die weten dat hun zienswijze de ware zienswijze is. Zij wensen vooral niet te moeten horen dat ze meer dan een eeuw lang iets hebben gemist, dat ze niet álle kennis in pacht hebben, dat de manier waarop alles gebeurde niet de manier is waarop dat had moeten gebeuren. Het edele spel toont zich halsstarrig in zijn onnozelheid. Het edele spel is hard aan verandering toe. En het zijn de cijfers die de kern van deze verandering vormen. De cijfers zullen conventies tarten, normen op hun kop zetten, de normale gang van zaken binnenstebuiten keren en opvattingen aan gruzelementen slaan. Het zijn de cijfers die onze kijk op het spel zullen vernieuwen. Elke wereldclub weet dat. Allemaal hebben ze analisten in dienst, specialisten in het vergaren en interpreteren van data, om met alle in-
11
Corners moet je kort nemen.indd 11 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
formatie die ze maar kunnen bemachtigen trainingen te plannen, tactieken te bedenken, transfers te bekokstoven. Er staan miljoenen euro’s en honderden bekers op het spel. Elke club heeft alles over voor zelfs maar het kleinste beetje overwicht. Maar wat geen van deze clubs tot nu toe is gelukt, is om door te dringen tot de kern van deze getallen. Het gaat niet alleen om data vergaren, maar bovenal om weten wat je ermee kunt. Dit is nieuw, onontgonnen terrein voor het voetbal. Men heeft vaak gezegd dat het voetbal niet in statistische termen ontleed kan of mag worden. Daarmee, zo beweren critici, wordt de schoonheid uit het edele spel immers weggesneden. Maar de clubs die vechten om de Champions League- of de Premier League-titel, of de landen die strijden om het WK kijken daar net als wij heel anders tegenaan. Wij geloven dat met elk beetje kennis dat we kunnen vergaren onze liefde voor het voetbal, in al zijn glorie en complexiteit, alleen maar gediend is. Dat is de toekomst, en die laat zich niet tegenhouden. Dat wil niet zeggen dat alle voetbaltradities verkeerd zijn. De data die we tegenwoordig kunnen vergaren en analyseren tonen aan dat een aantal oude ‘waarheden’, inderdaad waar zijn. En tegelijkertijd bieden de cijfers ons nieuwe waarheden, onthullen ze dingen die we voorheen nimmer konden bevroeden en ontmaskeren ze de leugen van ‘de manier waarop het altijd werd gedaan’. Het grootste probleem van eerbiedwaardige tradities en gestaalde dogma’s is dat ze zelden worden bekritiseerd. Kennis blijft statisch terwijl het spel, en de wereld eromheen, verandert.
Vragen stellen Het was een eenvoudige vraag, gesteld op die verbaasde toon die Amerikanen wel vaker hanteren als het over voetbal gaat. ‘Waarom doen ze dat?’ Dave en ik bekeken wat Premier League-hoogtepunten. Iets trok
12
Corners moet je kort nemen.indd 12 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
zijn aandacht; geen technisch hoogstandje, een moment van betoverende schoonheid of zelfs een scheids die onterecht floot, maar iets veel alledaagser. Dave was verbluft, zoals talloze centrale verdedigers vóór hem, door de verre uittrappen van Rory Delap. Telkens wanneer Stoke City op werpafstand van de andere helft een ingooi meekreeg trippelde Delap naar de zijlijn, droogde hij de bal met zijn shirt af – of bij een thuiswedstrijd met een handdoek die daar al heel slim klaar hing – om de bal vervolgens keer op keer naar de andere helft te katapulteren. Voor mij als ex-keeper lagen de voordelen van deze tactiek voor de hand. Aan Dave legde ik uit: Stoke was een goed elftal dat qua snelheid en vooral qua finesse echter wat tekortschoot. Wat ze wel hadden, was lichaamslengte. Dus als de bal uitging, waarom niet de gelegenheid benutten om vanuit het niets een scorekans te creëren, wat onrust bij de tegenstander te zaaien? Het leek in elk geval te werken. Maar dat kon Daves nieuwsgierigheid niet bevredigen en leidde slechts tot de volgende, logische vraag. ‘Maar waarom doet niet iedereen dat dan?’ Ook het antwoord op deze vraag lag voor de hand: niet elk elftal beschikt over een Rory Delap, een man die in staat is om een bal met die bekende vlakke boog, als een kiezel scherend over het water, zo gigantisch ver te schieten, daarbij verdedigers de schrik op het lijf te jagen en keepers in totale verwarring te brengen. Dave, ex-honkballer, gooide het over een andere boeg: ‘Maar zo iemand kun je toch zoeken? Of een van je eigen spelers die techniek laten oefenen?’ Consternatie. Ja, Daves vragen, zoals die van ieder nieuwsgierig, doorvragend kind, werden irritant. Nóg irritanter echter was dat ik met de mond vol tanden stond. ‘Je zou kunnen spelen zoals Stoke,’ wierp ik tegen, ‘als je over een Delap beschikt en flink wat lange centrale verdedigers. Maar mooi is anders. Je doet het alleen als het niet anders kan.’ ‘Waarom?’ was Daves vraag, om er met verpletterende logica aan toe te voegen: ‘Voor hen lijkt het toch te werken?’
13
Corners moet je kort nemen.indd 13 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
Zo. Het enige waarmee ik als een gefrustreerde ouder op de proppen kon komen was: ‘Daarom.’ Omdat je sommige dingen tijdens een wedstrijd nu eenmaal niet wilt. Omdat, zelfs al is een doelpunt na een verre uittrap net zoveel waard als eentje dat de bekroning is van een vloeiende pass, het toch minder verdiend lijkt. Maar Daves onophoudelijke Waarom? Waarom? Waarom? – bleef me dwarszitten. Als het voor Stoke City werkt, waarom nemen niet meer elftallen er dan een voorbeeld aan? Wie had er gelijk? Stoke, verantwoordelijk voor bijna een derde van alle scorekansen uit inworpen in de Premier League dat jaar, of al die andere elftallen, die duidelijk geen behoefte hadden aan een verre inworp in hun arsenaal? Waarom zijn er altijd weer zaken gewoon ‘niet aan de orde’? Waarom wordt het voetbal gespeeld zoals het wordt gespeeld? We probeerden om deze twee belangrijke vragen vanuit onze eigen vakgebieden te beantwoorden; in mijn geval vanuit de sociale economie, en in Daves geval vanuit de gedragseconomie, onze achtergrond als sociaal wetenschapper, onze ervaringen als keeper en werper en onze liefde voor de sport en het oplossen van moeilijke vraagstukken. Het resultaat hiervan ligt nu opengeslagen in uw handen: een boek over voetbal versus cijfers. Voetbal is altijd al een cijferspel geweest: 1-1, 4-4-2, de grote negen, de heilige tien. Dat zal nooit veranderen, en dat willen we ook niet. Desalniettemin is er sprake van een ‘counter’-revolutie die steeds meer op stoom komt en er wel eens voor kan zorgen dat een nieuwe reeks cijfers net zo belangrijk lijkt te worden: 2,66; 50/50; 53,4; <58,73,79; en 0>1 zullen voor de toekomst van het voetbal stuk voor stuk onontbeerlijk blijken. Dit is een boek over de essenties van het voetbal: doelpunten, kansvariabelen, tactiek, aanval en verdediging, balbezit, supersterren en zwakke schakels, ontwikkeling en training, rode kaarten en invallers, effectief leiderschap, de in- en aftocht van de voetbalmanager, en de manier waarop deze onderwerpen zich verhouden tot data.
14
Corners moet je kort nemen.indd 14 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
Het analistenwereldje Voor eenieder die hunkert naar een glimp van de toekomst van het voetbal dan wel zijn essentie, lijken de keurige, bescheiden en bedachtzame types die jaarlijks in maart de Sports Analytics Conference in Boston, georganiseerd door de prestigieuze Sloan School of Management (mit), bijwonen, in dit opzicht bepaald niet de nieuwe goeroes. Toch zijn dit de coaches, stafleden en directies van ’s werelds belangrijkste sportclubs, die elk jaar bijeenkomen om zich het cijferspel eigen te maken en zich daarin (verder) te bekwamen. Het voetbal is een sport die al geruime tijd wordt bepaald door minutieus getrainde atleten en pokerfacemanagers. Het soort mannen en vrouwen dat zich blijmoedig laat fêteren op lezingen als ‘De rebound ontleed met optische trackingsdata’, of het niet te versmaden ‘Coachen met mobiele middelen: de next generation’, heeft het spel tot op heden niet echt als een prettige omgeving beschouwd. Daar begint nu echter verandering in te komen. Analyse – ‘de ontdekking en het vastleggen van betekenisvolle patronen als data’1 – tiert welig in talloze industrietakken, en ook in de sport begint men te ontwaken. Analyse draait om veel meer dan enkel spreadsheets en statistiek, het behelst een open oog voor data en allerlei soorten van informatie – formeel, informeel, gecategoriseerd, wanordelijk, gedocumenteerd, waargenomen en onthouden – en stoelt op de vastberadenheid van het blootleggen van alle waarheid, patronen en overeenkomsten die er in deze informatie besloten liggen. Het honkbal, basketbal en het American football hebben de analyse al omarmd. Daarbij vergeleken loopt het voetbal, ietwat onwillig om de toekomst te omarmen, nog iets achter. Onder de, zeg, tweeduizend gedelegeerden – in 2007 nog slechts tweehonderd – bevinden zich zowel vertegenwoordigers van een aantal Europese topclubs als databedrijven die de ogenschijnlijk onverzadigbare honger naar data-informatie pogen te stillen. Op dit moment is dat nog slechts een handjevol en de gedelegeerden vanuit de Amerikaanse sportwereld vormen nog altijd het kernpubliek. David Gill, de ceo van Manchester United, kan er, net als in
15
Corners moet je kort nemen.indd 15 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
2012, onopvallend rondkuieren terwijl Bill James, pionier binnen de honkbalanalyse, hier sterrenstatus geniet. Maar het aantal gedelegeerden neemt elk jaar toe. De sportanalyse, daar draait alles nu om en binnen het voetbal maakt ze een zegetocht. Managers, scouts, spelers en clubeigenaren hunkeren allemaal naar overwicht op het veld, en kennis is macht. En hier lopen de mannen en vrouwen rond die daarin kunnen voorzien. Elk jaar treffen de nieuwe spelpioniers elkaar weer in dat conferentiecentrum in Boston. Niet om simpelweg te discussiëren over het vergaren van zoveel mogelijk data. Zoals Albert Einstein al zei: ‘Niet alles wat telt, is telbaar, en niet alles wat telbaar is, telt.’ In plaats daarvan wil men weten hoe data kunnen worden gebruikt om deze week, dit seizoen te winnen. Geen gemakkelijke opgave. Terwijl de ontluikende wetenschap van de analyse haar mogelijkheden verkent, stort ze karrenvrachten data over de clubs uit. Mike Forde, de vooruitdenkende technisch directeur van Chelsea, beweert dat zijn team ongeveer ‘32 miljoen datapunten uit ongeveer twaalf- à dertienduizend wedstrijden’ heeft vergaard.2 Een deel daarvan zal door elke zichzelf respecterende club middels scouting, wedstrijdverslagen en de modernste video- en computerapparatuur zelf zijn verzameld. Voor het overige deel zullen bedrijven als Opta, Amisco, Pronzone, Match Analysis of Statdna verantwoordelijk zijn, met als doel om de clubs in hun zucht naar dat beetje overwicht bij te staan met telkens weer uitgebreidere datasheets om zich in te kunnen verdiepen. Afgezien van wedstrijdinformatie houden de clubs ook uitgebreide medische rapporten en trainingsschema’s bij – blessurepreventie en revalidatie behoren tot de belangrijkste aandachtspunten van de voetbalanalyse – alsook welke spelers meer shirts verkopen en meer fans naar de tribunes lokken, en welke wedstrijden voor een hogere bier- en chipsconsumptie zorgen. Het betreft hier een wapenwedloop: clubs en bedrijven die elkaar wanhopig de loef afsteken in de hoop de ander te laten zien hoe alomvattend hun datavergaring is, hoeveel zaken ze wel niet kunnen turven.
16
Corners moet je kort nemen.indd 16 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
Data vergaren vormt slechts de eerste stap. De sleutel tot de analyse ligt besloten in de naam zelf. Om aan al deze getallen enige betekenis te onttrekken, er wijzer van te worden, dienen cijfers te worden geanalyseerd. Voor de koplopers binnen wat door sommigen een ‘datarevolutie’ is genoemd en hetgeen wij beschouwen als een voetbalreformatie, draait alles om het vaststellen van wát er precies moet worden geteld, en waaróm het getelde ook werkelijk telt.
De moderne voetbalanalyse Diep verborgen in Roberto Martinez’ huis staat een touch-tv-scherm dat verbonden is met zijn pc, die op zijn beurt is voorzien van de meest recente Prozone-software. Na afloop van een wedstrijd zal de Spaanse manager van Wigan – een van de helden van dit boek – achter gesloten deuren urenlang de wedstrijdbeelden keer op keer bekijken. Vaak zal hij het beeld tien keer willen bevriezen alvorens hij tevreden is. ‘Mijn vrouw was opgetogen toen ik de apparatuur in huis kreeg,’ zo vertelde Martinez de Daily Mail. ‘Maar ze begrijpt dat ik de tijd en de plek nodig heb om weer tot mezelf te komen. Zodra ik een oplossing heb, voel ik me goed.’3 Martinez is wat dat betreft niet uniek. Het voetbal kan nog altijd een ouderwets metier zijn waarin managers de aloude traditie aanhangen van het eigenhandig vergaren van informatie door de spelers tijdens wedstrijden en trainingen zelf te observeren, met de staf te overleggen en naar de scouts te luisteren. Maar eredivisieclubs complementeren dit met een analyseafdeling bemand door vertrouwde assistenten die hun coach een extra paar ogen kunnen bieden. En dat is precies wat Steve Brown en Paul Graley voor David Moyes bij Everton doen. De wedstrijdanalisten zijn urenlang bezig met het nauwgezet voorbereiden en nabeschouwen van Premier League-wedstrijden, het bestuderen van de aanvals- en verdedigingsverrichtingen van zowel eigen spelers als de tegenpartij en het verzamelen van achtergrondinformatie over alle individuele tegenspelers. Voorafgaand aan
17
Corners moet je kort nemen.indd 17 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
een wedstrijd zullen er ten minste vijf eerdere wedstrijden van de tegenstander worden bestudeerd, zullen er scoutrapportages worden verzameld en met Prozone-data worden gecombineerd. Met behulp van deze visuele en cijfermatige informatie worden vervolgens de speeltijd, sterke en zwakke punten en het positiespel van de eigen spelers bekeken. Dit alles wordt vervolgens in samengevatte vorm aan Moyes gepresenteerd, die de gegevens verder condenseert en de beoordeling naar zijn team doorsluist. Brown en Graley werken ook met de spelers afzonderlijk. Sommigen komen er voorafgaand aan een wedstrijd bij zitten, doen wat huiswerk en bekijken het spelpatroon van hun directe tegenstander. Soms komt het hele elftal bij elkaar en wordt pas op de eigenlijke wedstrijddag, vooral wanneer de tegenpartij een ongewone opstelling hanteert of nieuwe spelers heeft geselecteerd, het een en ander doorgepraat. Meteen na de wedstrijd begint de Everton-staf aan de nabeschouwing. Samen met de coaches zal Graley de wedstrijd een paar maal doorlopen, samenvatten en stilstaan bij wat goed en minder goed heeft uitgepakt. Ook hier neemt de manager deel aan het proces en leren de spelers ieder afzonderlijk wat ze goed of slecht hebben gedaan opdat ze hun spel voor de volgende wedstrijd kunnen aanpassen. Je zou denken dat de heren wier taak het is om de sterke en zwakke punten van een elftal te analyseren – de heren die de sleutel tot de overwinning van volgende week in handen hebben – zich in het hart van het Everton-universum ophouden, pal naast de werkkamer van de manager. Maar toen we hen op de trainingsvelden van Finch Farm, even buiten Liverpool, bezochten, ontdekten we dat hun kantoor slechts een van de vele in een lange gang naar de sportkantine is; een functionele, alledaagse ruimte. Slechts weinig van het interieur onthult iets over de aard van het alhier verrichte werk: dossiermappen naast pc’s op gewone bureaus, met Steve en Paul op gewone zwenkstoelen. Het zou elk kantoor, waar dan ook en in wat voor bedrijf dan ook kunnen zijn.
18
Corners moet je kort nemen.indd 18 | Elgraphic - Schiedam
22-05-13 12:03
