INHOUD WOORD VOORAF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v DANKWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
DEEL I. BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VOOR ARBEIDSONGEVALLEN EN BEROEPSZIEKTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
HOOFDSTUK I. DE MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT VAN DE 19e EEUW ALS KATALYSATOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 § 1. § 2.
§ 3.
De gebrekkige regeling van de talrijke arbeidsongevallen in de negentiende eeuw: de mens als machine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Factoren die de totstandkoming van sociale wetgeving verhinderden . . . . 1. Economisch liberalisme en ‘laisser faire social’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Algemeen aanvaarde moraal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Nadruk op privé-initiatief en het principe van de ‘gesubsidieerde vrijheid’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Maatschappijen voor onderlinge bijstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Privéverzekeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Vrees voor verslechtering van de concurrentiepositie van de Belgische industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Factoren die het ontstaan van sociale wetgeving bevorderden . . . . . . . . . . 1. Mentaliteitsverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het oproer van 1886 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het einde van de schoolstrijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Rerum Novarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
11 15 15 19 21 21 24 27 27 28 28 29 30
ix
Inhoud
D. Invoering algemeen stemrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Gevolg van de mentaliteitsverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De opkomst van de socialisten en het voorbeeld van Bismarck . . . . . 3. Invloed van de invoering van sociale wetgeving in het buitenland . . 4. Invloed van de rechtspraak en invoering van de burgerlijkepartijstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30 31 32 33 35
HOOFDSTUK II. AANLOOP TOT DE ARBEIDSONGEVALLENWET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 § 1.
§ 2.
§ 3.
x
Jurisprudentiële evolutie op grond van het gemeen recht . . . . . . . . . . . . . . 1. Mogelijke aansprakelijkheidsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De problemen bij de toepassing van het gemeen recht . . . . . . . . . . . . 3. Ruimere interpretatie door de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Doctrinale uitbreiding van de werkgeversaansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . 1. Contractuele aansprakelijkheid en omkering van bewijslast (1883-1884) – De theorie van Sauzet et Sainctelette . . . . . . . . . . . . . . . A. De theorie in de rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De theorie gewogen door de rechtspraak – en te licht bevonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wettelijke bevestiging van deze theorie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Huidige toepassing van de veiligheidsverplichting van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aanpassing artikel 1382 B.W. (1888) – De theorie van Pirmez . . . . . . 3. Aanpassing art. 1384 B.W. (1897) – De theorie van Josserand en Saleilles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Buitenlandse voorbeelden inzake vergoeding van arbeidsongevallen . . . . 1. Verplichte verzekering voor professionele risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het Duitse voorbeeld: Unfallversicherungsgesetz uit 1884 . . . . . . B. Het Nederlandse voorbeeld: de Ongevallenwet van 1901 . . . . . . . C. Het voorstel van de Commissie voor de Nijverheidsarbeid uit 1886 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheid voor professionele risico’s: het Franse voorbeeld .
37 37 42 44 51 52 52 57 60 62 64 66 69 70 70 72 73 75
Intersentia
Inhoud
HOOFDSTUK III. DE WETTELIJKE REGELING VAN DE PROFESSIONELE RISICO’S . . . . . . . 77 § 1.
§ 2.
§ 3.
Arbeidsongevallenwet 1903 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 1. Parlementaire voorgeschiedenis van de arbeidsongevallenwet . . . . . . 78 2. Principe van de arbeidsongevallenwet: professioneel risico en bloc du risque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 3. Inhoud van het historisch compromis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 A. De belangen van de slachtoffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 1. Automatische vergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 2. Garantie van betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 a. Verzekeringsplicht of facultatieve verzekering? . . . . . . . . 85 b. Garanties bij de facultatieve verzekering . . . . . . . . . . . . . 86 B. De belangen van de werkgevers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 1. Beperkte aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 2. Beperkte vergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 4. Enkele bijzonderheden van de eerste Arbeidsongevallenwet . . . . . . . . 93 A. Uitsluiting van beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 B. De werkgever als slachtoffer van een arbeidsongeval . . . . . . . . . . 94 C. Openbare orde karakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 D. Gebrek aan preventiemaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Beroepsziektewet 1927 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 1. Aanzet tot het ontstaan van een wettelijke regeling voor beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2. De Beroepsziektenwet 1927 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 A. Totstandkoming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 B. Geen individueel, maar een collectief stelsel . . . . . . . . . . . . . . . . 103 C. Preventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Arbeidsongevallenwet Overheidspersoneel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
BESLUIT BIJ EERSTE DRIE HOOFDSTUKKEN: SOCIALE CONTEXT EN ONTSTAAN VAN EEN WETTELIJK REGIME INZAKE PROFESSIONELE RISICO’S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 1. 2. 3.
Het basisgegeven: de arbeidsongevallenproblematiek . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Het probleem: het falen van het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . 116 Het antwoord op dit falen: de arbeidsongevallenwetten . . . . . . . . . . . . . . 118
Intersentia
xi
Inhoud
HOOFDSTUK IV. AANSPRAKELIJKHEID EN IMMUNITEIT BIJ PROFESSIONELE RISICO’S: EVOLUTIE VAN DE PRINCIPES VAN HET ‘HISTORISCH COMPROMIS’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Eerste pijler: aansprakelijkheid van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Invoering verzekeringsplicht van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Invoering verzekeringsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Verzekeringsplicht voor werkgevers in de privésector . . . . 2. Geen verzekeringsplicht voor de overheid . . . . . . . . . . . . . . B. Verzekering of sociale zekerheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Integratie professioneel risicostelsel in algemene regeling arbeidsongeschiktheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Prioriteit van de arbeidsongevallenwet boven het gemeen recht . . . . A. Regeling vóór 1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Arbeidsongevallenwet 1971 en de wetswijziging in 1978 . . . . . . C. Voor- en nadelen van het optierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Arbeidsongevallenwet Overheidspersoneel: behoud van het optierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Ter vergelijking: optierecht inzake beroepsziekten . . . . . . . . . . . § 2. Tweede pijler: het wettelijk forfait . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Gedekte en niet gedekte schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Uitzondering op het wettelijk forfait: opzet van het slachtoffer of zijn rechthebbenden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Opzet vanwege het slachtoffer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Opzet vanwege de rechthebbenden van het slachtoffer . . . . . . . § 3. Derde pijler: de burgerlijke immuniteit van de werkgever, zijn lasthebbers en aangestelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Begunstigden van de burgerlijke immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Aangestelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Lasthebbers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Uitzonderingen op de burgerrechtelijke immuniteit . . . . . . . . . . . . . A. Schade aan goederen van de werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Arbeidswegongevallen en verkeersongevallen . . . . . . . . . . . . . . . 1. Arbeidswegongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verkeersongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xii
123 123 124 124 124 126 127 131 134 134 135 138 142 144 147 147 155 156 162 164 164 167 167 169 173 174 175 177 177 181
Intersentia
Inhoud
3.
Samenloop met de Wet Aansprakelijkheid Motorvoertuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De lege ferenda? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Opzet van de werkgever, van diens aangestelden of lasthebbers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Bij arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Opzet van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Opzet van aangestelden en lasthebbers . . . . . . . . . . . . . 2. Bij beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Opzet van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Opzet van aangestelden en werklieden . . . . . . . . . . . . . . 3. Inconsistenties van het begrip ‘opzet’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Opzet op de helling? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Zware overtreding van de welzijnsreglementering . . . . . . . . . . . 1. Bij beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Bijzondere aard van de bepaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Doeltreffendheid van de bepaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Bij arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Doeltreffendheid van de bepaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Onverschoonbare fout bij arbeidsongevallen en beroepsziekten in Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Invulling van het begrip ‘faute inexcusable’ naar Frans recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Invoering van de ‘onverschoonbare fout’ in België . . . 4. Ter vergelijking: de zorgplicht van de werkgever in Nederland en evolutie naar een EGB . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Huidig systeem: zorgplicht en aansprakelijkheid . . . . . b. Toekomstig recht: de Extra Garantieregeling Beroepsrisico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Mogelijke oplossingen i.v.m. de asbestproblematiek . . . . . a. Problematiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Oplossing: fondsvorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Tegenwerpelijkheid van de burgerrechtelijke immuniteit . . . . . . . . . A. Vordering krachtens de Arbeidsongevallenwet? . . . . . . . . . . . . . 1. Arbeidsongevallenvergoeding voorbehouden voor slachtoffer en in de wet opgenomen rechthebbenden . . . . 2. Arbeidsongevallenrente voor samenwonende partners? . .
Intersentia
190 193 197 197 197 201 204 204 205 205 207 209 209 209 210 212 214 214 217 221 223 223 228 236 236 241 249 249 251 258 258 258 259
xiii
Inhoud
3.
Arbeidsongevallenrente voor wettelijk samenwonende partners? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De lege ferenda? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Vordering krachtens het gemeen recht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Absoluut karakter van de immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Beperking van het absolute karakter van de immuniteit . . 3. Gevolgen van deze rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Aansprakelijkheid van derden voor arbeidsongevallen . . . . . . . . . . .
BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Gebrek aan onderlinge afstemming van diverse regimes . . . . . . . . . . 2. Probleem inzake het begrippenkader, vooral wat het begrip opzet betreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De burgerlijke immuniteit in vraag gesteld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
265 269 271 271 273 279 281
285 285 287 290
DEEL II. ANDERE AANSPRAKELIJKHEIDSREGELS IN DE ONDERNEMING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 HOOFDSTUK I. AANSPRAKELIJKHEID VOOR SCHADE AAN ‘DERDEN’ . . . . . . . . . . . . . . . 307 § 1.
xiv
Aansprakelijkheid van de werkgever tegenover ‘derden’ . . . . . . . . . . . . . . 1. Aansprakelijkheid van de werkgever voor aangestelden . . . . . . . . . . A. Principe en grondslag van de aanstellersaansprakelijkheid . . . . B. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het begrip”aanstelling” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Gelegenheidsaanstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Terbeschikkingstelling: probleem bij arbeidsongevallen . . a. Problematiek bij terbeschikkingstelling van werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Problematiek bij alternatieve tewerkstellingsvormen . . c. Problematiek bij uitzendarbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Kritische analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Oplossingen in het buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Problematiek bij beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
307 308 308 309 309 311 316 317 319 321 327 331 337
Intersentia
Inhoud
§ 2.
C. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Schade aan derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Onrechtmatige daad van de aangestelde . . . . . . . . . . . . . . . 3. In de bediening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Ruime interpretatie van het begrip ‘in de bediening’ . . b. Misbruik van functie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Samenloop met andere aansprakelijkheidsgronden . . . . . . . . . . 1. Aansprakelijkheid voor zaken en dieren . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheid van ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Aansprakelijkheid van onderwijzers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Aansprakelijkheid voor geesteszieken . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheid ‘als aansteller’ voor overheidspersoneel . . . . . . . . A. Oude regeling: de aansprakelijkheid voor “organen” . . . . . . . . . 1. Principe en grondslag van de “orgaantheorie” . . . . . . . . . . 2. Onderscheid tussen organen en aangestelden . . . . . . . . . . . 3. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Fout van het orgaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Binnen de wettelijke bevoegdheden . . . . . . . . . . . . . . . . c. Gevolgen van de aansprakelijkheid als orgaan . . . . . . . 4. Uitzonderingsregimes bij overheidspersoneel . . . . . . . . . . . a. Loodsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Politie en militairen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Een nieuwe aansprakelijkheidsregeling voor het overheidspersoneel: aansprakelijkheid ‘als aansteller’ . . . . . . . . . . . . . . . . . Aansprakelijkheid van de werknemer tegenover derden . . . . . . . . . . . . . . 1. Aansprakelijkheidsbeperking bij werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Principes van de aansprakelijkheidsbeperking voor werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ontstaansgeschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Problematiek bij insolvabiliteit van de werkgever . . . . . . . . 3. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Schade aan derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst . . . c. Gekwalificeerde fout van de werknemer . . . . . . . . . . . . B. De toepassing van artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet bij werknemers op wie een vermoede of objectieve aansprakelijkheid rust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Aansprakelijkheid van de aansteller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheid als bewaarder van een zaak of een dier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
337 337 338 340 340 342 345 345 348 350 352 353 354 355 356 357 357 358 360 360 360 363 365 368 369 369 369 373 376 377 377 377 379
384 384 384 xv
Inhoud
3.
Aansprakelijkheid van onderwijzers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Onderwijzers verbonden met een arbeidsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Onderwijzers tewerkgesteld in een statuut . . . . . . . . . . . 4. Aansprakelijkheid van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Invloed van artikel 18 bij minderjarige werknemers . . . b. Ouder als werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Invloed van artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet inzake aansprakelijkheid motorvoertuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Invloed van artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet inzake arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheidsbeperking bij overheidspersoneel . . . . . . . . . . . . . A. Oude regeling (vóór 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geen aansprakelijkheidsbeperkingen voor personeelsleden-organen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Uitzonderingen voor bepaalde categorieën personeel . . . . B. Aansprakelijkheidsbeperking sinds 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Toepassingsgebied: statutair personeelslid van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
388 388 391 393 393 394 396 397 398 398 398 400 402 403 405
HOOFDSTUK II. AANSPRAKELIJKHEID VOOR SCHADE BINNEN DE ONDERNEMING . . 407 § 1.
xvi
Aansprakelijkheid van de werknemer voor schade aan de werkgever . . . 1. Eigen schade van de werkgever: aansprakelijkheid beperkt door artikel 18 arbeidsovereenkomstenwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Schade aan de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gekwalificeerde fout van de werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Mogelijke varianten inzake aansprakelijkheidsbeperking . . . . . . 2. Regresmogelijkheden van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Beperkt door artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet (maar niet helemaal) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Mogelijke varianten inzake aansprakelijkheidsbeperking . . . . . . C. Specifieke regels voor regres door de overheid? . . . . . . . . . . . . . . 1. Regeling vóór 2003: geen aansprakelijkheidsbeperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheidsbeperking sinds 2003 . . . . . . . . . . . . . . .
407 407 408 409 411 416 416 417 421 421 424
Intersentia
Inhoud
§ 2.
§ 3.
Aansprakelijkheid van de werkgever voor schade van de werknemer . . . 1. Schade aan de persoon van de werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Schade aan goederen van de werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Geen aansprakelijkheidsbeperking voor schade aan goederen van werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wel specifieke schadevergoedingen voor politieambtenaren . . . C. Schade aan eigen goederen veroorzaakt door een eigen fout van de werknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aansprakelijkheid van de werknemer voor schade aan een collegawerknemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
426 426 427 427 429 430 432
BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 DEEL III. ASPECTEN VAN VERZEKERING VAN BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID BINNEN DE ONDERNEMING . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
HOOFDSTUK I. VERZEKERING VOOR ARBEIDSONGEVALLEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441 § 1. § 2. § 3.
Toepasselijkheid van de Wet Landverzekeringsovereenkomst op de arbeidsongevallenverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwalificatie van de arbeidsongevallenverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verzekeringsovereenkomst voor arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Verzekeringsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. In de privésector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Facultatieve mogelijkheid tot verzekering van overheidspersoneel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Partijen bij de verzekeringsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Specifieke verplichtingen van de werkgever in het raam van de arbeidsongevallenverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verzekerd risico en verplichte mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . B. Betaling van de premie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Aangifte van de lonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Aangifte van het schadegeval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Preventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Verval en uitsluiting van dekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
441 442 452 452 452 454 461 462 462 465 466 467 468 471 xvii
Inhoud
A. B. C. D.
§ 4.
xviii
Onderscheid tussen verval en uitsluiting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De bijzondere situatie van “opzet” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De bijzondere situatie van de zware fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mogelijke gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Niet-tegenwerpelijkheid tegen verzekerde . . . . . . . . . . . . . . 2. Verhaalsmogelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Arbeidsongevallenverzekering als aansprakelijkheidsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Arbeidsongevallenverzekering als persoonsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Subrogatoire vordering door de arbeidsongevallenverzekeraar tegen de aansprakelijke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Subrogatie tegen de derde aansprakelijke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Quasi-subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gedeelde aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Tussen het slachtoffer en een aansprakelijke derde . . . . . . . 2. Tussen een aansprakelijke derde en een begunstigde van de burgerrechtelijke immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Problematiek bij gedeeltelijke insolvabiliteit van de derde-aansprakelijke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Subrogatoire vordering in buitenlandse wetgeving . . . . . . . . . . . 2. Is subrogatie of verhaal mogelijk tegen personen die een immuniteit genieten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Tegen de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Tegen de werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Invloed van de Wet Aansprakelijkheid Motorvoertuigen . . . . . . D. Verhaal tegen werkgever en werknemers in buitenlandse wetgevingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Bij opzettelijke fout of zware nalatigheid in Duitsland . . . . 2. Verschillende regresmogelijkheden voor de Caisse in Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Bij opzet of bewuste roekeloosheid in Nederland . . . . . . . . 3. Verhaal van de werkgever voor het gewaarborgd loon . . . . . . . . . . . . A. Gewaarborgd loon bij arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wat als de aansprakelijke een werknemer is? . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Subrogatie en verhaal vanwege de tewerkstellende overheid . . . . . . . A. Subrogatoire vordering op basis van de Arbeidsongevallenwet Overheidspersoneel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Vanwege de tewerkstellende overheid zelf . . . . . . . . . . . . . . 2. Vanwege de verzekeraar van de overheid . . . . . . . . . . . . . . .
471 473 475 478 478 480 481 484 485 486 486 491 491 494 499 505 511 511 515 518 520 520 522 524 527 528 535 536 537 537 539
Intersentia
Inhoud
B. Eigen recht op basis van artikel 1382 B.W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Subrogatoire vordering versus eigen recht . . . . . . . . . . . . . . 2. Theorie van de doorbraak van het causaal verband inzake loondoorbetalingsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Belang voor aansprakelijkheidsverdeling . . . . . . . . . . . . . . . 4. Conclusie voor de toekomst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
542 542 544 548 550
TUSSENBESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553 1. 2. 3.
De arbeidsongevallenverzekering tussen aansprakelijkheids- en persoonsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553 Verhaal bij arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554 Is een tweesporenbeleid in het aansprakelijkheidsrecht zinvol voor België? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
HOOFDSTUK II. DE ‘VERZEKERING’ INZAKE BEROEPSZIEKTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 § 1. § 2. § 3.
§ 4.
Financiering en structuur van de beroepsziekteverzekering . . . . . . . . . . . Collectieve aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Risico en preventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Preventie door premievorming? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Arbeidsgerelateerde ziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Subrogatie bij beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
567 568 570 570 572 576
HOOFDSTUK III. VERZEKERING VOOR ANDERE SCHADE: DE VERZEKERING BA EXPLOITATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581 § 1. § 2.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Basisdekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Evolutie van de basisdekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Gedekte personen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verzekerden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Gedekte aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Gedekte activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Gedekte schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
582 585 585 586 586 587 589 591 593
xix
Inhoud
§ 3.
§ 4.
§ 5.
Uitsluitingen en verval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De bijzondere situatie van ‘opzet’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De bijzondere situatie van de zware fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Uitsluitingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Schade veroorzaakt door motorvoertuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Andere mogelijke uitsluitingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bijkomende dekking voor terbeschikkingstelling van werknemers . . . . . 1. Voor schade aan derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Voor arbeidsongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Subrogatie en verhaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Subrogatie door de verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verhaal door de verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
600 601 602 606 606 612 615 615 616 618 618 619
BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621
ALGEMEEN BESLUIT VAN HET ONDERZOEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627 1. Het professionele risico: erfenis van het verleden? . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het professionele risico: fundament voor de toekomst? . . . . . . . . . . A. Behoud van een afzonderlijk stelsel voor professionele risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Afschaffing van een afzonderlijk stelsel voor professionele risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
627 632 632 638
BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 649 TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677
xx
Intersentia
