Jaarverslag
2010
H
Inhoud
1
p
H
3
2
H p
De stagnerende koopmarkt, een stijging in het aantal woningzoekenden en de druk op de sociale huurmarkt. Maar ook onderwerpen als het strategisch voorraadbeleid en wijziging strategielabel komen aan de orde in ‘kwaliteit van wonen’.
4
4
p
15
Bestuursverslag Actium en de Governancecode Woningcorporaties
H
Verslag van de raad van commissarissen
3
p
H
8
We hebben in 2010 tal van activiteiten ondernomen op het gebied van nieuwbouw en herstructurering, het onderhoud van de woningen en de verkoop van woningen. In ‘Realiseren, verhuren, onderhouden en verkopen van woningen’ leest u hier alles over.
5
Kwaliteit van wonen
p
19
Realiseren, verhuren en verkopen van woningen Leefbaarheid Wonen en zorg
H
Betrekken van bewoners bij beleid en beheer Financieel beleid Interne organisatie
7
Een goed aanbod van zorgvoorzieningen vinden we belangrijk. We doen dit op ver schillende plaatsen en op verschillende manieren. In ‘Wonen en zorg’ leest u waar projecten gestart en/of gerealiseerd zijn.
Jaarrekening Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling
H Accountantsverklaring p
9
52
p
6
31 H
p
Samenwerken is voor ons erg belangrijk. We informeren huurders en woningzoekende zo goed mogelijk over ont wikkelingen en voorzieningen. In ‘Betrekken van bewoners bij beleid en beheer’ leest u hoe wij dit doen.
8
35
50 H
p
H
Actium is actief in een relatief groot werkgebied. Elk gebied heeft zijn eigen kenmerken en vraagstukken. Om betrokken te blijven met wat er speelt in een bepaalde wijk of gebied werken we nauw samen met partners. U treft in ‘Leefbaarheid’ informatie over onder meer gebiedsgericht werken, buurtbemiddeling onze actiedag en ‘Bouwen aan de Buurt’.
11
p
48
H
10
p
41
p
33
p
27
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Bestuursverslag In dit jaarverslag over 2010 leggen we verantwoording af over ons werk bij Actium. Dat gaat over begrote en verwachte werkzaamheden, maar ook over werkzaamheden waarin we in de begroting geen of minder rekening hebben gehouden. Want ook bij ons blijkt de praktijk soms sterker dan de leer. Daar komt bij dat in onze nog jonge organisatie de leercurve in het hanteren van de begrotingscyclus – ondanks bereikte positieve resultaten – ruimte in zich heeft voor verdere verbetering. In formele zin leggen we verantwoording af over de volgende aandachtsvelden: ■ de kwaliteit en beschikbaarheid van woningen; ■ de leefbaarheid; ■ wonen en zorg; ■ het aanbieden, verhuren en vervreemden van woningen; ■ het betrekken van bewoners bij beleid en beheer; ■ het financieel beleid. In de feitelijke betekenis hiervan gaat het om de uitvoering van wat we ons hebben voorgenomen in het Activiteitenoverzicht 2010 en van wat we in het Bedrijfsplan 2009-2012 aan beleidskader hebben vastgelegd. Voorgenomen en uitgevoerd is de invoering van het nieuwe woonruimteverdeelsysteem. Het blijkt adequaat te werken en in het gebruik goed te bevallen. Ook is succesvol gestart met de tweejaarlijkse leefbaarheidsprijs ‘Bouwen aan de Buurt’, waarvoor een bedrag van € 75.000,beschikbaar is gesteld. In het verbeteren van de energieprestaties van onze woningen - met energielabel C als doelstelling - hebben we een belangrijke voortgang gemaakt. En ruim 2000 woningen kregen in 2010 een veiligheidscheck, onder gelijktijdige plaatsing van rookmelders. Voor de interne organisatie is de geboekte vooruitgang met het nieuwe primaire informatiesysteem van belang. Vlak voor de kerstdagen is het nieuwe systeem live gegaan. Dat is enkele maanden later dan oorspronkelijk gepland. Hierdoor kan de volledige invoering pas in de loop van 2011 gerealiseerd worden. In 2010 is de kwaliteit en de werking van de planning- en controlcyclus sterk verbeterd. Daarmee konden we de doelstellingen in het risicobeheer beter bereiken. Verder kenmerkt 2010 zich door een nog steeds grote vraag naar onze huurwoningen. Het aantal nieuw ingeschreven woningzoekenden bedraagt 3200 in 2010. Een aanzienlijke stijging ten opzichte van 2009. In dat jaar was het nieuw aantal ingeschreven woningzoekenden 1900. Tegelijkertijd waren er minder opzeggingen bij een blijvend lage leegstand. In ronde en ruwe getallen is de mutatiegraad gezakt van 10% in 2008 via 9% in 2009 naar 8% in 2010. Een huurwoning van Actium blijkt niet alleen gewild voor woningzoekenden, maar ook voor huurders om te houden. Al met al bleef de gemiddelde wachttijd liggen op iets meer dan 2,5 jaar. De verkoop van bestaande huurwoningen bleef met 114 achter bij het begrote aantal van 135. In de huidige marktomstandigheden blijkt dit het maximaal haalbare te zijn. Het negatieve vertrouwen
van de woonconsument en de doorlopende discussie over hypotheekrenteaftrek bemoeilijken de verkoopkansen nog steeds. In onze regio hebben we hier eerder meer last van dan minder. Het gemak waarmee in de politiek en in de publiciteit wordt gesproken over het verhogen van verkoopaantallen bij woningcorporaties steekt hier schril bij af. Voor de ontwikkeling van nieuwbouwwoningen ten behoeve van de verkoop is al eerder gekozen voor een uiterst kritisch en laag niveau. Actium is nog wel actief in de sfeer van sociale koop, waarbij in 2010 vier woningen onder koopgarant zijn opgeleverd. Deze waren in 2009 reeds verkocht. Naast de ontwikkelingen in de markt – een gunstig verlopende huurmarkt en een sterk teruggevallen koopmarkt – was er in 2010 opnieuw een negatieve invloed van het beleid van de rijksoverheid op onze volkshuisvestelijke prestaties. Ook onder het nieuwe kabinet kunnen de huren met niet meer dan de inflatie stijgen en wordt er een verzwaard beslag gelegd op de financiële middelen (vennootschapsbelasting, heffing projectsteun, bezuinigingen die leiden tot hogere heffingen van lagere overheden). Op langere termijn tast dit de investeringsruimte voor nieuwbouw, woningverbetering en leefbaarheid ingrijpend aan. Ook de beslissing van de Europese Commissie inzake ongeoorloofde staatssteun aan woningcorporaties heeft een beperkend effect op de investeringsruimte. Eind 2010 is besloten en gecommuniceerd in de bijeenkomsten met belanghebbenden dat de financiële positie van Actium opnieuw beoordeeld moet worden in 2011 en dat dit zal leiden tot een plan van aanpak. Onderdeel hiervan is het verbeteren van het bedrijfsresultaat In dit verslag hebben we de hoofdlijnen van de Governancecode van Actium opgenomen. Deze tekst vindt u ook op onze website, www.actiumwonen.nl. De financiële resultaten over 2010 zijn overgenomen uit de jaarrekening. Met acht gemeenten is in 2010 op regelmatige basis bestuurlijk overleg gevoerd over het woonbeleid, de leefbaarheid en projectontwikkeling. Dit overleg voltrok zich telkens in een positieve en constructieve sfeer, gericht op het boeken van concrete resultaten. Dit is ook van toepassing op het overleg met het bestuur van het huurdersplatform MEVM. In de drie bijeenkomsten met belanghebbenden in november en december is in een constructieve dialoog gesproken over het gevoerde en te voeren beleid. Alles overziend is er in 2010 veel tot stand gebracht. Graag spreek ik mijn grote waardering uit voor de managers en medewerkers van Actium. Dankzij hun motivatie en inzet is een majeure bijdrage geleverd aan het naar behoren uitvoeren van de activiteiten en het leveren van de vereiste prestaties. Verklaring De directeur van Actium verklaart dat alle uitgaven in het boekjaar 2010 in het belang van de volkshuisvesting zijn gedaan (conform artikel 26 BBSH). De jaarstukken 2010 zijn opgesteld in overeenstemming met de Governancecode Woningcorporaties. Assen, juni 2011 Drs. K. Stol, directeur-bestuurder p
3
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
Actium en de Governancecode W oningcorporaties Governancecode Actium onderschrijft de uitgangspunten van de Aedescode en Governancecode Woningcorporaties. De Governancecode heeft als doel het vaststellen van normen voor goed bestuur en toezicht, transparantie, externe verantwoording en beheersing. Actium vermeldt elk jaar in haar jaarverslag op welke wijze zij de principes van de code in het afgelopen boekjaar heeft toegepast en waar gekozen wordt voor een andere opstelling. Deze tekst staat ook op de website van Actium, www.actiumwonen.nl. Daarmee is de wijze waarop Actium de Governancecode toepast voor iedereen toegankelijk.
11
Actium vermeldt op haar website de volgende Governancestukken; ■ Actium en de Governancecode 2010; ■ Integriteitscode; ■ Klokkenluiderregeling; ■ Directiereglement; ■ Reglement raad van commissarissen; ■ Reglement Huurderscommissaris; ■ Profielschets raad van commissarissen; ■ Rooster van aftreden raad van commissarissen; ■ Evaluatie raad van commissarissen; ■ Remuneratierapport; ■ Verslag belanghebbendenbijeenkomsten; ■ Belanghebbendenregister; ■ Governancecode Woningcorporaties.
Inhoud Governancecode
4
Organisatieschema
4
Raad van commissarissen
4
Het bestuur
4
Tegenstrijdige belangen
5
Beleidsdoelstellingen
5
Horizontale dialoog
5
Interne risicobeheersing- en controlesystemen
5
De externe en de interne accountant
6
Visitatie
6
Organisatieschema Actium als organisatie bestaat uit een directeur-bestuurder, een stafafdeling Strategie en Beleid en vier sectoren te weten Wonen, Onderhoud, Projectontwikkeling en Bedrijfsdiensten. Een organisatieschema is achterin dit jaarverslag te vinden. Raad van commissarissen De raad bestaat uit acht personen. De raad van commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het bestuur en op de algemene gang van zaken in de woningcorporatie en de met haar verbonden ondernemingen. Teven staat zij het bestuur met raad terzijde. De raad van commissarissen van Actium kent drie commissies: een selectiecommissie, een remuneratiecommissie en een auditcommissie. In het verslag van de raad van commissarissen – hoofdstuk 3 van dit jaarverslag – zijn de taak en werkwijze van de raad van commissarissen
nader beschreven, evenals de wijze waarop de raad van commissarissen en haar commissies hieraan in 2010 invulling hebben gegeven. Ook dit is te vinden op de website. Leden van de raad hebben een maximale zittingstermijn van twaalf jaar (driemaal voor een periode van vier jaar). Met het oog op de continuïteit en stabiliteit van de raad in de periode na de fusie, is besloten om geleidelijk en uiterlijk in 2012 te komen tot een raad waarin alle leden voldoen aan het gestelde zittingscriterium (artikel III 3.5). In het rooster van aftreden is en wordt hier uitwerking aan gegeven. Een overzicht vindt u in het verslag van de raad van commissarissen. De samenstelling van de raad is zodanig dat de leden ten opzichte van elkaar, het bestuur en welk deelbelang dan ook onafhankelijk en kritisch kunnen opereren. De raad hanteert de volgende onafhankelijkheidscriteria ■ een commissaris mag geen dienstbetrekking hebben gehad met Actium; ■ een commissaris mag, naast de afgesproken bezoldiging en vergoeding van kosten, geen andere financiële vergoedingen ontvangen voor de door de commissaris verrichte werkzaamheden, tenzij dit past in de normale uitoefening van het bedrijf; ■ een commissaris kan in principe niet in combinatie met de bestuurder bezoldigd bestuurslid of bezoldigd lid van een raad van commissarissen zijn bij een organisatie of instelling. ■ In bijzondere gevallen kan van deze criteria worden afgeweken. De raad moet dan unaniem vaststellen dat de onafhankelijkheid van het betreffende lid niet in gedrang komt. Hiervan wordt melding gemaakt in hoofdstuk 3: het verslag van de raad van commissarissen. Het bestuur De directie bestaat uit één persoon (= het bestuur). Het bestuur van Actium is belast met het besturen van de organisatie en is verantwoordelijk voor het behalen van de doelstellingen van de organisatie. Hierover legt het bestuur verantwoording af aan de raad van commissarissen. Het bestuur verschaft de raad van commissarissen tijdig de benodigde informatie voor de uitoefening van haar taak. Het bestuur is verantwoordelijk voor de naleving van alle relevante weten regelgeving en voor het beheersen van de risico’s verbonden aan de activiteiten van de woningcorporatie. Het bestuur rapporteert hierover aan en bespreekt de interne risicobeheersings-en controlesystemen met de raad van commissarissen en zijn auditcommissie. De taken, p
4
H
2
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
bevoegdheden en verantwoordelijkheden van het bestuur zijn vastgelegd in een door de raad van commissarissen goedgekeurd directiereglement. In 2010 zijn de procuratieregeling en het treasurystatuut opnieuw vastgesteld en goedgekeurd door de raad van commissarissen. In de procuratieregeling is vastgelegd welke (materiële) besluiten van de bestuurder, waaronder het doen van investeringen vooraf en achteraf ter goedkeuring aan de raad van commissarissen worden voorgelegd. Tevens is hierin aandacht voor de interne procuratiebevoegdheden. Het treasurystatuut geldt als gedragscode daar waar het gaat om het nemen van beslissingen op het gebied van financiering, beleggen, renterisico, liquiditeitenbeheer, organisatie en informatievoorziening. In afwijking op het artikel II.2.1 is de benoeming van de huidige bestuurder voor onbepaalde tijd. De raad van commissarissen hecht hieraan in verband met de continuïteit van de organisatie en het belang van het uitvoeren van een meerjarig beleidsplan. Het jaarlijkse gesprek met de bestuurder over het gevoerde beleid en het functioneren van de bestuurder geeft volgens de raad voldoende waarborg voor een optimale en kwalitatief verantwoorde besturing van de organisatie. Tegenstrijdige belangen Iedere vorm en schijn van belangenverstrengeling tussen de organisatie en de bestuurder wordt vermeden. Besluiten tot het aangaan van transacties waarbij tegenstrijdige belangen van de bestuurder een rol kunnen spelen, worden vooraf ter goedkeuring aan de raad van commissarissen voorgelegd. De bestuurder vraagt vooraf goedkeuring aan de raad van commissarissen bij het aanvaarden van een bezoldigde nevenfunctie die - gezien aard of tijdsbeslag - van betekenis is voor de uitoefening van zijn taak. In haar jaarverslag doet de raad verslag van de genomen besluiten op dit terrein. Beleidsdoelstellingen In de statuten van Actium zijn de volkshuisvestelijke en maatschappelijke doelstellingen vastgelegd. In het in 2009 uitgebrachte bedrijfsplan 2009-2012 zijn deze verder uitgewerkt. Hierin is ook aangegeven hoe Actium haar missie, identiteit en volkshuisvestelijke en maatschappelijke doelstellingen in de samenleving wil verankeren en welke strategie zij hanteert voor het bereiken van de geformuleerde doelstellingen. De ambitie van Actium is gericht op onze kernactiviteiten: het bouwen, verhuren en beheren van woningen en comfortabel wonen, speciaal in het belang van mensen met een bescheiden inkomen. Speerpunten van beleid voor de periode 2009 - 2012 zijn: ■ w ijk en dorpsgericht werken; ■ d e ontwikkeling van nieuwbouw en maatschappelijk vastgoed; ■ d uurzaamheid en energiebeheer. Horizontale dialoog Actium heeft de volgende belanghebbenden met betrekking tot de maatschappelijke en volkshuisvestelijke missie en doelstelling benoemd: ■ Bewoners (klanten, de huidige en toekomstige afnemers van de producten en dienstverlening, en andere burgers en hun vertegenwoordigers);
■ ■ ■ ■ ■
elevante overheden (provincies, gemeenten); R Maatschappelijke organisaties (zorg- en welzijnsorganisaties); Toezichthouders (CFV); Woningcorporaties; Overige (zakelijke) relaties.
Ten aanzien van de maatschappelijke verantwoording houdt Actium als hoofdlijn de jaarlijkse bijeenkomsten met de belanghebbenden aan. Tijdens deze bijeenkomsten staan (beoordeling van) het bedrijfsplan en het voor dat en het komende jaar geldende Activiteitenplan centraal en komt de zogenaamde horizontale beleidsbeïnvloeding optimaal tot zijn recht. Daarnaast is er met de verschillende belanghebbenden op periodieke momenten in het jaar afstemming en overleg over diverse beleidsonderwerpen en terreinen. Het verslag van de jaarlijkse belanghebbendenbijeenkomsten en een overzicht van de belanghebbenden staat op de website, www.actiumwonen.nl. Interne risicobeheersing- en controlesystemen Het bestuur is verantwoordelijk voor de interne risicobeheersing- en controlesystemen en het bespreken van risico’s en de impact van mogelijke incidenten. In de jaarlijkse notitie ‘risicomanagement en informatievoorziening’ zijn het risico vanuit de rijksoverheid, het marktrisico, het projectrisico, het renterisico, het omgevingsrisico en het interne organisatierisico omschreven. Voor Actium zijn in 2010 de belangrijkste componenten van de interne beheersing- en controlesystemen: ■ AO/IC. Het intern controleplan heeft tot doel de juistheid, tijdigheid en volledigheid van financiële vastlegging te borgen. Verder zorgt het plan voor afdekking van risico’s op oneigenlijk gebruik van middelen van Actium. Ook wordt gelet op de naleving van relevante wet- en regelgeving. Maandelijks wordt er over de interne controles gerapporteerd aan het bestuur. De werkprocessen zijn leidend geweest bij de inrichting van het nieuwe primaire systeem. In overleg met de accountant zijn application controls benoemd en ingericht. De autorisatieregeling is leidend bij het toekennen van bevoegdheden in het primaire systeem. Er wordt gewerkt met zogenaamde functieprofielen. De controller beheert deze. ■ Kwaliteitszorg en zelfevaluatie. In 2010 is er door KWH een klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd en afgerond. Eind 2010 zijn er voorbereidingen getroffen zodat Actium zich in 2011 kan laten visiteren. In 2010 is tevens een start gemaakt met een algeheel controle- en auditplan voor de werkprocessen van Actium en de autorisatieregels zijn verder aangescherpt. Daarnaast zijn de doelstelling en prestaties met betrekking tot de fusie geëvalueerd. ■ Integriteitbeleid. Actium werkt sinds 2008 met een integriteitcode en een klokkenluiderregeling. Beide zijn te vinden op de website van Actium, www.actiumwonen.nl. De integriteitcode is door alle medewerkers ondertekend en verstuurd aan zakelijke relaties. In 2010 zijn geen meldingen van schending van integriteit gedaan.
p
5
H
2
H
1
H
2
H
3
■
■
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
lachten- en geschillenafhandeling. De in 2009 formeel ingestelde Geschillenadviescommissie K (in de zin van artikel 16 van het BBSH) beschikt over een eigen reglement en maakt jaarlijks een verslag van haar activiteiten. Het reglement en het jaarverslag 2010 van de commissie staan op de website. Het bestuur heeft in principe eenmaal per jaar overleg met de Geschillenadviescommissie. Hierin komen eventuele suggesties tot bijstelling van het beleid aan de orde. Minimaal een keer per jaar doet het bestuur verslag van het werk van de Geschillenadviescommissie aan de raad van commissarissen. Systeem van periodiek monitoren en rapportering (P&C cyclus).
De externe en de interne accountant De raad van commissarissen benoemt de externe accountant en besluit elk jaar tot een beschreven opdrachtverlening. Eens in de vier jaar besluit de raad over continuering of stopzetting van de relatie met de zittende accountant op basis van de beoordeling over het functioneren in de diverse entiteiten en capaciteiten. De bestuurder verleent opdracht tot het uitvoeren van werkzaamheden die niet op het controlegebied liggen van de externe accountant. Dit wordt achteraf ter goedkeuring aan de raad van commissarissen voorgelegd. Het bestuur en de auditcommissie rapporteren jaarlijks afzonderlijk van elkaar over ontwikkelingen in relatie met de externe accountant.
De externe accountant woont de vergadering van de raad van commissarissen bij waarin de jaarrekening wordt vastgesteld en goedgekeurd. Volgens artikel 2:393 lid 4 van het Burgerlijk Wetboek brengt de accountant verslag uit van zijn bevindingen met betrekking tot de controle van de jaarrekening en de daaraan gerelateerde controles. Actium heeft geen interne account maar wel een controller. De controller functioneert onder verantwoordelijkheid van het bestuur. De controller heeft toegang tot directie en raad van commissarissen. De controller woont de vergaderingen van de auditcommissie bij en is aanwezig bij de vergaderingen van de raad van commissarissen. Visitatie Het bestuur ziet het inzetten van visitatie als een nuttig instrument in de beleidscyclus. Visitatie heeft een opbouwende waarde voor de te voeren strategie en kan het functioneren van Actium verrijken met de verworven inzichten. Het bestuur is geen voorstander van het verplichtende karakter van visitatie; de aard en het karakter van dit instrument verdragen zich slecht met de verplichting tot gebruik. Bepaald is om in 2011 een visitatie te laten plaatsvinden. Hierdoor heeft Actium voldoende tijd om als fusiecorporatie uitwerking te geven aan haar bedrijfsplan en zich op passende wijze als nieuwe organisatie te laten visiteren. Actium heeft in 2010 een verzoek tot dispensatie ingediend bij het bestuur van Aedes en de Aedes Codecommissie.
p
6
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
Verslag van de raad van commissarissen Algemeen In dit jaarverslag legt de raad van commissarissen, als onderdeel van een maatschappelijk ondernemende organisatie, publiekelijk verantwoording af over de wijze waarop zij invulling heeft gegeven aan de uitvoering van haar taken en bevoegdheden in het afgelopen jaar. Als toezichtkader voor het uitoefenen van haar taken heeft de raad van commissarissen onder andere gehanteerd: ■ het BBSH; ■ het bedrijfsplan 2009-2012; ■ het activiteitenoverzicht 2010; ■ de begroting 2010 en de meerjarenbegroting; ■ normen over de financiële continuïteit zoals vastgelegd in de notitie ‘visie op het eigen vermogen’.
11
Inhoud Algemeen
8
Taak
8
Werkwijze en activiteiten
8
Zelfevaluatie
9
Onafhankelijkheid raad van commissarissen
9
Tegenstrijdige belangen
9
Deskundigheid en samenstelling raad van commissarissen 9 Benoemingen en afscheid
10
Activiteiten Commissies 2010
10
Bezoldiging raad van commissarissen
11
Vergoedingen en budget raad van commissarissen
11
Bezoldiging directeur-bestuurder
11
Rechtspositie en bezoldiging bestuur
11
Toetsingskader raad van commissarissen
12
Besluitvormingsproces en risicobeheersing
12
Toezicht raad van commissarissen
12
Bestuursaansprakelijkheid
13
Goedkeuring van de jaarstukken
13
Dit toezichtkader is door de raad van commissarissen in 2010 gebruikt bij het nemen van beslissingen, het beoordelen van bestuursvoorstellen en de bewaking van de realisatie van de corporatiedoelstellingen.
commissarissen, dat op 7 september 2009 opnieuw is vastgesteld. Dit reglement bevat onder andere een profielschets voor leden van de raad, afspraken over herbenoemingen, schorsing en/of ontslag van leden van de raad, onverenigbaarheden en taken van de raad. Werkwijze en activiteiten vergaderingen
In 2010 heeft de raad negen keer vergaderd. Bij de vergaderingen waren in de regel alle leden van de raad van commissarissen en de directeurbestuurder aanwezig. De vergadering worden ook bijgewoond door leden van de directieraad en de controller. Daarnaast heeft er een vergadering plaatsgevonden met de ondernemingsraad, waarin de algemene gang van zaken is besproken. Ook heeft de raad van commissarissen overleg gevoerd met het huurdersplatform MEVM. Op deze wijze laat de raad zich zowel mondeling als schriftelijk informeren om de toezichthoudende taak goed te vervullen. besluitvormingsproces
Taak De raad van commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het bestuur en op de algemene gang van zaken in de woningcorporatie en de met haar verbonden ondernemingen. De raad staat het bestuur met raad ter zijde. De raad van commissarissen houdt onder andere toezicht op: ■ realisatie van de doelstellingen van de corporatie; ■ realisatie van de volkshuisvestelijke opgaven; ■ strategie en de risico’s verbonden aan de activiteiten van de corporatie; ■ opzet en werking van de interne risicobeheersing- en controlesystemen; ■ kwaliteitbeleid; ■ kwaliteit van de maatschappelijke verantwoording; ■ financieel verslaggevingsproces; ■ naleving van toepasselijke wet- en regelgeving. Dit toezicht strekt zich tevens uit tot de met de corporatie verbonden ondernemingen. Om een goede invulling aan deze toezichtstaak te geven is het van belang dat de raad onafhankelijk functioneert en dat in de besluitvorming mogelijke risico’s goed worden overwogen.
Het besluitvormingsproces is aan regels gebonden. Besluiten kunnen alleen dan worden genomen als een onderwerp bij oproep is geagendeerd. Alle besluiten worden genomen met volstrekte meerderheid van de stemmen. De raad heeft de besluitvormingsregels toegepast. activiteiten
De raad van commissarissen heeft in 2010 onder andere de volgende activiteiten ondernomen: ■ excursie door het werkgebied; ■ bijwonen bijeenkomsten van Aedes Kennisnetwerk Drenthe – Groningen; ■ bijwonen bijeenkomsten van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW); ■ interne themabijeenkomst over resultaten KWH meting, SVB, Personeelsbeleid, Tax Control Framework, strategische afwegingen bij informatietechnologie en Fiscale beheersing. ■ Deze activiteiten dragen bij aan de kennis van de raad van commissarissen met betrekking tot ontwikkelingen die spelen binnen Actium in relatie tot de sector. informatie en ontwikkelingen
De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de raad van commissarissen zijn in artikel 12 van de statuten van Actium omschreven. Dit is verder uitgewerkt in het reglement voor de raad van
Om de juiste besluiten te kunnen nemen is het voor de raad van belang op de hoogte te blijven van belangrijke informatie en ontwikkelingen binnen en buiten de organisatie. De raad maakt gebruik van informatie van: p
8
H
3
H
1
H
2
H
3
■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
et bestuur, bijvoorbeeld directieraadstukken en periodieke rapportages; h de belangenvereniging van woningcorporaties Aedes; ministerie BZK; de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW); het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV); de Ondernemingsraad (OR); huurdersorganisaties/de Woonbond; een introductieprogramma voor nieuwe commissarissen; diverse media.
besluiten
De raad heeft in 2010 onder meer besluiten genomen over/goedkeuring gegeven aan: ■ (meer)jarenbegroting en activiteitenoverzicht 2011; ■ jaarverslag en financiële jaarstukken 2009; ■ reglement remuneratiecommissie, auditcommissie, selectiecommissie; ■ profielschets, samenstelling RvC, benoeming voorzitter en vice voorzitter, honoreringscode commissarissen, honorering voorzitter, vice voorzitter en commissarissen 2011, vrijwaring en vrijtekening voor commissarissen, rooster van aftreden RvC, samenstelling commissies, verklaring integriteit en onderzoek referenties RvC, introductieprogramma RvC; beoordeling functioneren bij herbenoeming ■ interne regelingen: procuratieregeling, treasurystatuut en treasury jaarplan 2011, calculatiestatuut, risicomanagement en informatievoorziening; ■ hoofdlijnen Governance ‘Actium en de governance code woningcorporaties, ■ remuneratierapport, sectorbrede beloningscode bestuurders woningcorporaties en functiecontract/bezoldiging directeur-bestuurder; ■ opdracht accountantscontrole jaarrekening 2010; ■ plan van aanpak visitatie 2011 ■ opzet belanghebbenden bijeenkomsten 2010; ■ visie op eigen vermogen; ■ opzet tot evaluatie fusie ■ jaarverslag Geschillenadviescommissie, rooster van aftreden leden Geschillenadviescommissie; ■ beslisdocument strategisch voorraadbeleid; ■ Bijdrage stichting Farkas, Jaarrekening Dingspel Assen BV, Jaarstukken 2009 De Made Participatie BV ■ Initiatiefdocumenten: renovatie/restauratie vier woningen Donkerbroek, nieuwbouw De Priensenije te Ruinen, vier huurwoningen Berggierslanden Meppel, Kerkdijk Ansen, Centrumplan Nijeveen, herstructurering Hoogersmilde, nieuwbouw Beurtschip fase C en dienstencentrum Smilde, nieuwbouw dertig woningen Peize, aankoop achttien appartementen Lila Assen, 22 eengezinswoningen melkweg Oosterwolde, 29 woningen het Vledder Meppel, 42 appartementen en algemene ruimte Jan Fabriciusstraat Assen, nieuwbouw locatie Carre Roden, Hart van Havelte, nieuwbouw locatie Brinkhofweide Norg, twaalf woningen Kooimanstraat Wilhelminaoord; ■ Package deal gemeente Noordenveld;
■ ■ ■ ■ ■
v erlenging intentieovereenkomst Havenkwartier; grondruil Haulerwijk; aankoop woonwagenstandplaatsen en huurwoonwagens Gemeente Westerveld; meerwerk complex zes; energie investeringsaftrek en EPDB werkzaamheden.
De volgende zaken zijn in 2010 besproken: ■ kwartaalrapportages; ■ CIP (Corporatie in Perspectief) samenvatting 2010 beoordeling Actium door CFV; ■ prestatieoordeel BZK; ■ rapport Lessons Learned (voorbereid in werkgroepverband); ■ regeerakkoord. Zelfevaluatie In een besloten vergadering aan het einde van 2010 heeft de raad stilgestaan bij haar eigen functioneren. De zelfevaluatie vond plaats onder begeleiding van een extern adviseur en met externe secretariële ondersteuning. De raad waardeert haar functioneren voor het zittingsjaar 2010 gemiddeld met een 7,1 (op een schaal van 1 tot 10). Van de verbeter- en actiepunten voor 2011 krijgen het aanscherpen van de rol en taak van de commissaris en aan de focus op de langetermijn-strategische/beleidsmatige onderwerpen prioriteit. Het verslag van de evaluatie is geplaatst op de website van Actium, www.actiumwonen.nl. Onafhankelijkheid raad van commissarissen De samenstelling van de raad is zodanig dat de leden ten opzichte van elkaar, het bestuur en welk deelbelang dan ook in 2010 onafhankelijk en kritisch hebben geopereerd. Alle leden van de raad hebben een verklaring van onverenigbaarheid van belang ondertekend. Daarnaast heeft de raad uitdrukkelijk vastgesteld dat de raad als geheel en elke commissaris individueel voldoet aan de onafhankelijkheidseis van de Governancecode Woningcorporaties. Tegenstrijdige belangen Elke vorm en schijn van belangenverstrengeling tussen Actium en (leden van) de raad van commissarissen is in 2010 vermeden. Er hebben zich in het verslagjaar geen transacties voorgedaan waarbij sprake was van tegenstrijdige belangen. Deskundigheid en samenstelling raad van commissarissen Binnen de raad is op dit moment de ervaring in en de kennis van alle gebieden zoals omschreven in de profielschets aanwezig. De raad heeft in 2010 bijeenkomsten georganiseerd waarin de deskundigheid van de raad op peil is gehouden. Ook zijn bijeenkomsten bezocht die bijdragen aan de kennisontwikkeling van (individuele leden van) de raad.
p
9
H
3
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Per 31 december 2010 was de Raad van commissarissen van Actium als volgt samengesteld: Naam
Functie
Profiel/ specialisatie
De heer G.J. Eerland (1947)
Voorzitter (voordracht huurders)
Volkshuisvesting (politiek) Financieel – economisch
Mevrouw J. Daling-Feijen (1950)
Vice-voorzitter
Volkshuisvesting (politiek) Financieel/ beleidsmatig
Mevrouw E.M.M. van Dinteren (1946)
Lid (voordracht huurders)
Sociaal -economisch Maatschappelijk met ervaring in zorg en welzijn
De heer W. Nekeman (1943)
Lid
Bedrijfskundig/ organisatiekundig
De heer J.N.M. Verhaar (1950)
Lid
Volkshuisvesting/ vastgoed (technisch)
Beroep
Nevenfuncties
Benoemd 1e keer
Herbenoeming
Benoemd tot
Voorzitter RvT Centrale Huisartsendienst Drenthe
2004
Juli 2008
Juni 2012
2003
Januari 2011
December 2014
2004
Januari 2010
December 2013
Vrijwilliger Voedselbank
1995
Juli 2008
December 2011
Secretaris Dorpsraad Smilde
2003
Juli 2008
December 2011
PR -adviseur
Adviseur milieu en ruimtelijke ordening Gemeente Groningen
Voorzitter Veilig Verkeer Midden Drenthe
Lid
De heer W. Urlings (1950)
Lid
Sociaal – economisch (maatschappelijk)/ bedrijfskundig/ organisatiekundig
Interimmanager
Lid RvT Caleidoscoop
Bestuur/ financiën
Maatschappelijk onder nemer
Waarnemend burgemeester gemeente Dalfsen
Remuneratiecommissie
2008
Juli 2008
December 2011
Bestuurslid Museum Willem van Haren Juli 2009
Lid (voordracht huurders)
Volkshuisvesting Bedrijfskundig/ organisatiekundig
Stadsdeelcoördinator Gemeente Groningen
De remuneratiecommissie bestaat uit de heren Eerland en Nekeman en mevrouw Schievink en mevrouw Daling-Feijen en is in 2010 één keer bijeen geweest. De commissie heeft de volgende onderwerpen behandeld: jaarlijkse toetsing functiecontract bestuurder, honorering raad en toetsing reglement remuneratiecommissie, opstellen remuneratierapport en bezoldiging bestuurder, introductieprogramma RvC, jaarplanning 2011, vrijwaring en vrijtekening leden RvC, honorering raad en honoreringscode commissarissen, herijking loonniveau sectorbrede beloningscode bestuurders woningcorporaties en beoordeling functioneren bestuurder.
Juni 2013
Auditcommissie
Voorzitter bestuurscommissie Dwingelerveld De heer L. van Gent (1950)
Benoemingen en afscheid In 2010 is de samenstelling van de raad van commissarissen veranderd doordat de heer A. Smit, voorzitter van de raad van commissarissen, is benoemd tot wethouder van de Gemeente Assen. Formeel en feitelijk heeft dit in de maand mei geleid tot een aftreden. Besloten is in de ontstane vacature in de raad niet te voorzien en verder te werken in een samenstelling van acht leden. Tot voorzitter van de raad is de heer G.J. Eerland benoemd. Mevrouw J. Daling-Feijen is benoemd tot vice-voorzitter. In december was mevrouw Daling-Feijen volgens het rooster aftredend en is zij herbenoemd op basis van de daartoe gebruikelijke beoordeling en adviezen. Daarna is zij herbenoemd tot vice-voorzitter. In september is in een informele setting afscheid genomen van de heer Smit. Daarbij is veel waardering uitgesproken voor zijn jarenlange inzet en betrokkenheid bij het werk van de raad van commissarissen. Met het afscheid van de heer Smit en de nieuwe benoemingen van de heer Eerland en mevrouw Daling-Feijen zijn tevens de samenstelling van de commissies gewijzigd in 2010. Activiteiten Commissies 2010
Beheer onroerend goed Mevrouw G. Schievink (1954)
Leden van de raad van commissarissen hebben een maximale zittingsduur van twaalf jaar (drie termijnen van vier jaar). Een enkel lid van de raad van commissarissen heeft deze termijn overschreden. Met het oog op de continuïteit en stabiliteit van de raad is besloten om geleidelijk en uiterlijk in 2012 te komen tot een raad waarin alle leden voldoen aan het gestelde zittingscriterium. In het rooster van aftreden is en wordt hier uitwerking aan gegeven.
Juli 2009
Juni 2013
Bij de kolom ‘benoemd 1e keer’ is gerekend met 1995 als startjaar. In dit jaar was de regelgeving aanleiding tot invoering van het intern toezicht in de bestuurlijke organisatie van woningcorporaties.
De auditcommissie wordt gevormd door de heren Eerland, Urlings en Van Gent en mevrouw DalingFeijen. In 2010 kwam de auditcommissie vier keer bij elkaar. Bij deze vergaderingen waren ook de bestuurder, de controller en de manager Bedrijfsdiensten aanwezig. Bij de behandeling van de jaarrekening en de interne begroting voor 2011 nam de accountant aan de vergadering deel. De volgende onderwerpen zijn aan de orde geweest: managementletter en jaarstukken 2010, werking interne risicobeheersingsystemen en controlesystemen, treasurystatuut, procuratieregeling, naleving relevante wet en regelgeving, werking integriteitscode, integriteitsbeleid en klokken luiderregeling, bevestiging relatie met de accountant en toetsing reglement auditcommissie, begroting en activiteitenoverzicht 2011, jaarplanning 2011 en meerjarenbegroting 2011-2015. In relatie tot de Governancecode onder III 5.9 heeft de auditcommissie er in 2010 van afgezien om een overleg te hebben met de accountant buiten afwezigheid van het bestuur. p
10
H
3
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Hiertoe was geen aanleiding omdat in de reguliere contacten alle van belang zijnde zaken voldoende en adequaat aan de orde zijn gekomen.
Begroting Werkelijk Vergoedingen
107.666
95.710
Reis- en verblijfskosten
2.020
6.997
Vergaderkosten
1.515
3.848
Representatiekosten
5.050
6.176
12.120
17.357
ZVW premie
Selectiecommissie De selectiecommissie bestaat uit de heren Eerland en Verhaar en mevrouw Van Dinteren en mevrouw Daling-Feijen. In 2010 is de selectiecommissie twee keer bijeen geweest om de verklaring integriteit voor te bereiden en de beoordeling functioneren bij (her) benoeming en werkwijze bij (her) benoeming op te stellen. Daarnaast heeft de commissie de raad geadviseerd over actualisering van de profielschets en het reglement.
Verzekeringen
Opleidingen en excursies Overige
Bezoldiging raad van commissarissen In 2010 is aan vergoedingen uitgekeerd, zoals in het overzicht is aangegeven. De bedragen zijn in euro’s Naam
Functie
Honorering
OnkostenVergoeding onbelast
Bruto Onkostenvergoeding
Dhr. A. Smit
afgetreden voorzitter
Dhr. G.J. Eerland
voorzitter
Mevr. J. Daling-Feijen
vice-voorzitter
Dhr. W. Nekeman Dhr. J.H.M. Verhaar
Totaal
6.484
196
372
15.563
40
11.413
210
399
12.022
lid
10.375
205
389
10.969
lid
10.375
425
805
11.605
Mevr. G. Schievink
lid
10.375
564
1.069
12.008
Mevr. E. van Dinteren
lid
10.375
161
305
10.841
Dhr. L. van Gent
lid
10.375
103
69
10.547
Dhr. W.P.M. Urlings
lid
10.375
407
770
11.552
7.052 15.603
Vergoedingen en budget raad van commissarissen De honorering van de raad van commissarissen is vastgesteld binnen de kaders van de normering van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW). Het budget van de raad van commissarissen is in onderstaande tabel weergegeven.
19.190
12.481
147.561
142.569
Bezoldiging directeur-bestuurder De bezoldiging van de directeur-bestuurder is in 2010 getoetst en bijgesteld conform de adviesregeling van de commissie Westerlaken, herijking beloningscode bestuurders woningcorporaties. De waardering van de functie komt uit op een totaal van 680 punten, ofwel 50 punten onder het maximaal aantal haalbare punten binnen schaal G en 62 punten boven het minimaal aantal haalbare punten binnen schaal G. De bezoldiging komt daarmee overeen met schaal G. In 2010 adviseerde de remuneratiecommissie om het verschil tussen de oude en de nieuwe bezoldiging volledig toe te kennen, voor het eerst in 2011. Op basis van dit advies heeft de raad hiertoe besloten. Actium heeft de bestuurder geen persoonlijke leningen, financiële garanties en dergelijke verstrekt. Rechtspositie en bezoldiging bestuur De remuneratiecommissie stelt het bezoldigingsbeleid voor aan de raad van commissarissen. De raad stelt de bezoldiging van de bestuurder vast en toetst deze jaarlijks. Bij de bepaling van de bezoldiging laat de remuneratiecommissie zich in principe bijstaan door een extern deskundige. Toetsing vindt plaats naar aanleiding van het jaarlijks gehouden gesprek van de raad met de bestuurder over het gevoerde beleid en het functioneren van de bestuurder. Het remuneratierapport is op de website van Actium gepubliceerd. Bezoldiging directeur-bestuurder en nevenfuncties Totaal vast inkomen
K. Stol
167.469
Variabel inkomen
n.v.t.
Inkomen op termijn
n.v.t.
Vergoedingen en werkgeverslasten:
Pensioen
Uitkering bij beëindiging dienstverband
43.405 n.v.t. Totaal
210.874
p
11
H
3
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
In 2010 vervulde de directeur-bestuurder geen bezoldigde nevenfuncties die voortvloeien uit de functie, evenmin bezoldigde nevenfuncties die niet voortvloeien uit de functie. Hij vervulde enkele onbezoldigde nevenfuncties die voortvloeien uit de functie zoals bestuurder in De Made Partici patie BV, comparant in Dingspel Assen BV en participant in Treanth Consortium. Verder vervulde hij enkele onbezoldigde nevenfuncties die niet voortvloeien uit de functie, maar die daar wel mee samenhangen, zoals voorzitter van het Kennisnetwerk Drenthe-Groningen, voorzitter van de Stichting Farkas en ambassadeur van de Stichting Mondiale Woonhulp. De raad heeft vastgesteld dat er in 2010 is geen sprake geweest van tegenstrijdige belangen met betrekking tot het bestuur zoals bedoeld in principe II.3 van de Governancecode Woningcorporaties. Toetsingskader raad van commissarissen Voor de beoordeling in het toetsingskader is gebruik gemaakt van bestaande wet- en regelgeving en prestatieafspraken met gemeenten. Uit de toetsing op prestatieafspraken is nagegaan of voldoende aansluiting wordt gevonden bij de bestaande behoeften op lokaal niveau. Daarnaast heeft de raad gebruik gemaakt van het Activiteitenoverzicht, de beoordelingen van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en het Centraal Fonds Volkshuisvesting en de uitgangspunten zoals geformuleerd in de missie en visie, waaruit blijkt dat Actium zich wil ontwikkelen tot een organisatie die zich in haar werk primair richt op de klant. Het in 2009 gepresenteerde bedrijfsplan voor de periode tot 2012 vormde in 2010 een basis voor het toezichtkader. De raad heeft geconstateerd dat Actium ook in 2010 werk heeft gemaakt van de uitvoering van haar kerntaken en haar rol als klantgerichte vastgoedbeheerder en wijkregisseur. Actium participeert in meerdere wijk- en buurtinitiatieven en levert zo een actieve bijdrage aan de leefbaarheid in buurten en wijken waar ze bezit heeft. Het onderhoudsbeleid draagt bij aan een goede kwaliteit van de woningen en zorgt voor een woonlastenvermindering voor de huurders. Met het streven om uiterlijk in 2020 alle woningen minimaal op energielabel niveau C te brengen, worden de stijgende energie kosten deels gecompenseerd en draagt Actium bij aan het betaalbaar houden van het wonen. Op het terrein van huisvesting voor ouderen en gehandicapten is Actium productief geweest. Er worden meerdere complexen gebouwd, die passende huisvesting bieden aan senioren en/of zorgbehoevenden in de eigen woonplaats. Ook het betrekken van huurders bij beheer en beleid is door Actium opgepakt. In 2010 hebben Actium en huurdersorganisatie ‘Met En Veur Mekoar’ meerdere malen voor overleg met elkaar om tafel gezeten en is gewerkt vanuit de in 2009 gesloten samenwerkingsovereenkomst. De huurdersorganisatie is betrokken bij de uitwerking van nieuw beleid, zoals het in 2010 nieuw ingevoerde woonruimteverdeelsysteem. De raad van commissarissen is content met de geleverde prestaties.
Besluitvormingsproces en risicobeheersing Om goed toezicht te houden zijn voorgenomen besluiten van de directeur-bestuurder aan de raad voorgelegd. Het ging om besluiten die betrekking hebben op: ■ belangrijke organisatorische en personele wijzigingen; ■ projecten; ■ onderhoudskosten; ■ verbindingen; ■ de begroting; ■ externe adviezen. De raad heeft in de besluitvorming de mogelijke bedrijfsrisico’s meegewogen. In de door de directie opgestelde notitie Risicomanagement en informatievoorziening zijn de risico’s van Actium uiteengezet. In deze notitie zijn de risico’s onderverdeeld in de categorieën: overheid, markt, projecten, rente, interne organisatie en omgeving. De raad van commissarissen meent dat al deze risico’s zo goed mogelijk in acht zijn genomen. In 2010 is de risicoanalyse van de financiële en operationele doelstellingen verder uitgewerkt. Toezicht raad van commissarissen
Toezicht op strategie en ontwikkeling Om toezicht te kunnen houden op de strategie en ontwikkeling van Actium beoordeelt de raad jaarlijks het Activiteitenoverzicht. Het overzicht geeft een concrete uitwerking van de voorgenomen activiteiten in het betreffende jaar.
Toezicht op maatschappelijke en volkshuisvestelijke functie De raad houdt toezicht op de maatschappelijke en volkshuisvestelijke doelen door het beoordelen van de voorgenomen activiteiten in het Activiteitenoverzicht. Door periodieke rapportages blijft de raad op de hoogte van nieuwbouw, sloop, verkoop en renovatie van woningen en de maatschappelijke investeringen en activiteiten van Actium.
Toezicht op financiële risicobeheersing In haar toezicht op de financiële risico’s van Actium hanteert de raad de uitgangspunten van de vastgestelde notitie ‘risicomanagement en informatievoorziening’ en het treasurystatuut. In het treasurystatuut zijn de kaders aangegeven van de financierings- en beleggingsactiviteiten. Bij de beoordeling van de financiële risico’s houdt de raad rekening met een minimumniveau van de solvabiliteit op basis van de minimum waarderingsregel van tien procent. De raad ziet toe op een regelmatig contact tussen Actium en het Waarborgfonds (WSW) om zeker te zijn van de borgbaarheid van de gewenste financieringen. Gesteld wordt dat de gevoeligheid voor inflatie groter is bij de inkomsten dan bij de uitgaven. Dat wil zeggen dat een oplopende inflatie een gunstig effect heeft op de financiële resultaten van Actium.
p
12
H
3
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Toezicht op verbindingen en samenwerkingsverbanden In 2010 kent Actium twee verbindingen via besloten vennootschappen: De Made Participatie BV en Dingspel Assen BV. De Made Participatie BV is een dochteronderneming die in het verslagjaar geen activiteiten heeft ontplooid. Besloten is tot ontbinding. Samen met Credo Integrale Planontwikkeling BV bezit Actium aandelen in Dingspel Assen BV. De aandelen zijn ongelijk over de twee organisaties verdeeld, Credo bezit 1/3 deel en Actium 2/3 deel. Dingspel Assen BV heeft tot doel bezit te verwerven in het Havenkwartier in Assen, om hier projectontwikkeling op het terrein van (betaalbaar) wonen mogelijk te maken. De raad moet vooraf toestemming geven voor elke aankoop van de BV. In 2010 er geen aankoop geweest. Daarnaast heeft Actium een samenwerking met Credo Integrale Planontwikkeling BV in de vorm van Treanth Consortium. Doel is overeenstemming te vinden met de gemeente Assen om gezamenlijk de haalbaarheid van de herontwikkeling van het Havenkwartier te onderzoeken.
Toezicht op bestuur De raad van commissarissen houdt niet alleen toezicht op de prestaties van de corporatie, maar ook op het functioneren van de directeur-bestuurder. Zijn verantwoordelijkheden staan omschreven in het directiereglement van Actium. Dit reglement staat op de website actiumwonen.nl. De directeurbestuurder wordt onder andere beoordeeld op de volgende onderwerpen: ■ volkshuisvestelijke taken; ■ interne organisatie; ■ begroting; ■ projecten; ■ vertegenwoordiging van de organisatie; ■ naleven van wet- en regelgeving. De raad heeft het functioneren van de directeur-bestuurder in een besloten vergadering besproken. Hierbij zijn het bedrijfsplan 2009-2012, de jaarstukken 2009 en het Activiteitenplan 2011 als leidraad gebruikt. De voorzitter en vicevoorzitter hebben de conclusies hiervan besproken met de directeurbestuurder. Het functioneren van de directeur-bestuurder is door de raad bijzonder positief beoordeeld. Geconstateerd is dat de bestuurder de doelstellingen over 2010 heeft gerealiseerd.
Toezicht op horizontale verantwoording De raad van commissarissen constateert dat Actium in 2010 bewust de dialoog heeft gezocht met en verantwoording heeft afgelegd aan haar belanghebbenden. Onder belanghebbenden worden zowel private, maatschappelijke als publieke organisaties verstaan, zoals het ministerie van BZK, de provincie Drenthe, gemeenten, corporaties, welzijn- en zorginstellingen, huurdersorganisatie en producten- en dienstenleveranciers. In 2010 heeft Actium drie bijeenkomsten met belanghebbenden georganiseerd op diverse locaties in het werkgebied. Naast een terugkoppeling op het afgelopen jaar en een (financieel) kijkje in de toekomst, koos de directie van Actium voor drie thema’s die elk de bedrijfsvoering van Actium raken: ■ de mogelijke invoering van het recht op koop van de zittende huurder, ■ de keuze om wel of niet actief te investeren in zorgvastgoed en ■ de ontwikkeling van de relatie tussen gemeente en corporatie.
Ook werd op de vijf belangrijkste prioriteiten uit de vorige belanghebbendenbijeenkomsten teruggekoppeld. Zo werden concrete projecten en uitgevoerde beleidsvoornemens in het afgelopen jaar benoemd op het gebied van een leefbare woonomgeving, energiezuinigheid & duurzaamheid, nieuwbouw, onderhoud en het laag houden van de huurprijs. Elke bijeenkomst had zo een eigen karakter en dynamiek. De opkomst was goed. In totaal hebben rond de 180 belanghebbenden de bijeenkomsten bezocht. De raad van commissarissen heeft de bijeenkomsten met de belanghebbenden bijgewoond en heeft daarmee kennis genomen van de beïnvloeding van de belanghebbenden op het beleid van de corporatie. Bestuursaansprakelijkheid Voor de directeur-bestuurder en voor de leden van de raad is een verzekering voor bestuursaansprakelijkheid afgesloten. Hierop is in het verslagjaar geen beroep gedaan. Goedkeuring van de jaarstukken In dit verslag treft u het volkshuisvestingsverslag en de jaarrekening over 2010 aan. Het verslag is vastgesteld door het bestuur. De jaarrekening is door Ernst & Young Accountants onderzocht en van een goedkeurende verklaring voorzien. Daarnaast heeft Ernst & Young Accountants het volkshuisvestingverslag beoordeeld. In de vergadering van de raad van commissarissen op 20 juni 2011 heeft de raad de jaarstukken goedgekeurd. Deze goedkeuring strekt tot décharge van de directeur-bestuurder voor het gevoerde beleid. De raad heeft geconstateerd dat de directeur-bestuurder en de medewerkers van Actium zich het afgelopen jaar bijzonder hebben ingezet voor Actium. De raad spreekt hiervoor haar waardering uit.
de heer G.J. Eerland, voorzitter mevrouw J. Daling-Feijen, vice voorzitter mevrouw E.E.M. van Dinteren de heer W. Nekeman de heer J.N.M. Verhaar mevrouw G. Schievink de heer W.P.M. Urlings de heer L. van Gent
p
13
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
Kwaliteit van wonen De woningmarkt in 2010 In 2010 werd een licht herstel van de woningmarkt zichtbaar in het werkgebied van Actium. Dankzij stimuleringsmaatregelen van landelijke en provinciale overheden kwamen op diverse locaties de bouwprojecten weer op gang. Bij enkele voorheen stagnerende bouwprojecten leverde Actium haar aandeel door realisatie van sociale huurwoningen.
11
Stagnerende koopmarkt Grote prijsdalingen in de koopsector hebben zich niet op grote schaal voorgedaan. Hiermee kan echter niet worden gezegd dat de woningmarktsituatie van voor de kredietcrisis weer terug is. Nog steeds is sprake van een laag consumentvertrouwen, waardoor woonconsumenten verhuisplannen uit- of afstellen. Deels wordt dit effect nog versterkt doordat het bankwezen in verband met de kredietcrisis hogere drempels opwerpt bij het verstrekken van hypotheken. Dit samen is ten koste gegaan van het volume woningverkopen in de koopsector. In het werkgebied van Actium is het aantal woningverkopen in de koopsector de laatste jaren naar schatting met ongeveer 30% teruggelopen1. Ook heeft Actium minder dan gewenst woningen uit de bestaande woningvoorraad kunnen verkopen.
De woningmarkt in 2010
15
Strategisch voorraadbeleid
15
Woonbeleid, woonplannen en prestatieafspraken met gemeenten
16
Regionale samenwerking
17
Matching
17
Buitenlandse activiteiten
17
Bezwaar tegen bijdrageheffing bijzondere projectsteun
18
Beleidsbeïnvloeding door belanghebbenden
18
Strategisch voorraadbeleid Door de effecten van de kredietcrisis moet Actium rekening houden met een gedeeltelijke verschuiving van de vraag van de koop- naar de huursector. Door deze verschuiving is de vraag naar betaalbare sociale huurwoningen in grote delen van ons werkgebied tenminste op peil gebleven. Deze vraagverschuiving doet zich echter niet in alle gemeenten in gelijke mate voor. In enkele gemeenten houdt Actium rekening met een licht krimpende vraag naar sociale huurwoningen, terwijl in andere gemeenten de vraag nog steeds in meer of mindere mate toeneemt. Daarnaast zien we met name in de plattelandsgemeenten door de toenemende vergrijzing en ontgroening een vraagverschuiving optreden van de traditionele gezinswoningen naar woningen geschikt voor een- en tweepersoonshuishoudens. In de verstedelijkte gebieden wordt verwacht dat de vraag naar gezinswoningen op peil blijft.
Invloed demografische ontwikkelingen
Ongeveer 23% van de ingeschreven woningzoekenden beschikt nu over een eigen woning en wil in aanmerking komen voor een sociale huurwoning.
Voor het strategisch voorraadbeleid is het belangrijk om de effecten van de demografische ontwikkelingen op het verloop van de kwantitatieve en kwalitatieve vraag naar sociale huurwoningen regelmatig onder de loep te nemen. Een dergelijke woningmarktanalyse wordt periodiek door Actium uitgevoerd voor alle in haar werkgebied liggende gemeenten. In 2009 is deze analyse voor het laatst uitgevoerd door onderzoeksbureau ABF Research en de eerstvolgende staat gepland in 2011. Aan de hand van de uitkomsten van een dergelijke analyse worden de uitgangspunten voor het strategische voorraadbeleid aangepast. Deze uitgangspunten bepalen in hoeverre Actium haar beleid richt op groei dan wel krimp van de woningvoorraad in de verschillende gemeenten van haar werkgebied. Daarnaast bepalen ze op welke wijze de groei of krimpdoelstellingen van invloed zijn op de beheermaatregelen, zoals woningexploitatie- en productie, verkoop, sloop en vervanging et cetera in de verschillende deelgebieden (kernen of wijken) binnen de gemeenten.
Toename druk sociale huurmarkt
Wijziging strategielabel
Het afgelopen jaar is de druk op de sociale huurmarkt in het werkgebied van Actium verder toegenomen. Een groeiend aantal ingeschreven woningzoekenden in combinatie met een dalend aantal sociale huurwoningen die voor verhuur beschikbaar komen, leidt tot langere wachttijden. Was in 2008 nog sprake van een stabilisatie van de gemiddelde inschrijfduur met ongeveer 43 maanden.
In 2010 heeft Actium alle woningen onder de loep genomen. Hierbij zijn de complexen beoordeeld op een aantal criteria zoals verhuur, onderhoud en leefbaarheid. Daarbij is ook rekening gehouden met de uitgangspunten in het strategisch voorraadbeleid over gewenste sloop en verkoop, gecombineerd met verwachtingen over krimp en groei in de diverse gebieden. Waar nodig zijn strategiewijzigingen doorgevoerd
Stijging aantal woningzoekenden
Inhoud
In 2009 is de gemiddelde inschrijfduur verder opgelopen naar ruim 45 maanden en in 2010 naar ongeveer 50 maanden.
De effecten van de stagnerende koopmarkt zijn nog steeds voelbaar in de sociale huursector. Sociale huurwoningen komen minder frequent beschikbaar vanwege de stagnerende doorstroming naar de koopsector. Tegelijkertijd heeft Actium al jaren te maken met een stijgend aantal ingeschreven woningzoekenden. Ook in 2010 is het aantal woningzoekenden - ondanks een grondige opschoning van de bestandsgegevens - gegroeid. Dit wordt mede veroorzaakt door een vraagverschuiving van koop naar huur.
p
1
Bron: http://www.woningmarktcijfers.nl/nieuws/crisis woningmarkt vanaf 2006 in beeld.htm
15
H
4
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
of beheermaatregelen genomen. Dit heeft eind 2010 geleid tot het besluit om voor ruim 1.600 woningen het strategielabel te wijzigen. Aantallen gelabelde woningen per 31 december 2010: ■ Verkoop: 1.921. Inregelen gebeurt in 2011, zodat in 2010 is gewerkt met een verkoopvoorraad van 1560. ■ Sloop en vervangende nieuwbouw: 206. ■ Herbezinning: 1.422. Dit houdt in dat het toekomstige strategische perspectief voor deze woningen onder de loep wordt genomen, waarbij in principe alle opties (verkoop, sloop en vervangende nieuwbouw of upgrading) worden opengehouden. In de loop van 2011 moet dit proces van herbezinnen leiden tot definitieve keuzes in de betreffende complexen. Daarnaast is de mogelijkheid in onderzoek genomen om bepaalde complexen langer dan vijftig jaar in exploitatie te houden. Het gaat hierbij om complexen met een positieve verhuurverwachting. Door deze complexen langer in de markt te houden, kan de vraag naar goede en betaalbare sociale huurwoningen beter worden bediend. Hierbij moeten de kosten en opbrengsten van het door exploiteren uiteraard wel tegen elkaar opwegen. Het gaat hierbij om ruim 2.300 woningen. Woonbeleid, woonplannen en prestatieafspraken met gemeenten In haar werkgebied heeft Actium afspraken over prestaties gemaakt met acht gemeenten. Voorafgaand aan prestatieafspraken is er veelal een door de gemeente geïnitieerd woningmarktonderzoek dat leidt tot een woonplan. Actium hecht belang aan het gezamenlijk optrekken met de gemeente bij deze processen. Het onderstaande overzicht geeft per gemeente de stand van zaken van woonplannen en prestatieafspraken weer aan het einde van 2010. Gemeente
Woonplan opgesteld in
Prestatieafspraken over periode
Assen
2010
2006-2014, nieuwe afspraken zijn in ontwikkeling
Hoogeveen
2007 herziening in ontwikkeling
2008-2013
Meppel
2005 nieuw plan is in ontwikkeling
Kaderafspraken vastgesteld voor 2009-2013
Midden-Drenthe
2010 in ontwikkeling
Kaderafspraken vastgesteld in 2010
Noordenveld
2005
2010-2014
Ooststellingwerf
2006, nieuw plan is in ontwikkeling
2006-2009, verlengd tot 2012
Westerveld
2005
2006, verlengd tot eind 2011
De Wolden
2004, nieuw plan is in ontwikkeling
2004, verlengd tot eind 2011
De huidige woningmarkt is wezenlijk anders dan voor de kredietcrisis. Het aantal verkopen van nieuwbouwwoningen daalt en de doorstroming op de woningmarkt stagneert. Ook het aspect ‘krimp’ is in een aantal plattelandsgemeenten aan de orde. Omdat de gemeentelijke woonplannen de basis vormen voor beleid van Actium is het van belang dat deze tijdig worden geactualiseerd, bij voorkeur gebaseerd op een actueel woningmarktonderzoek op gemeentelijk niveau. Actium wil graag dat gemeenten de impact van een negatieve bevolkings- en huishoudenontwikkeling meenemen in hun woonplan. Ook is het belangrijk de leefbaarheid in dorpen en wijken te onder zoeken. Op basis hiervan kan Actium accenten leggen in het gebiedsgericht werken en extra aandacht schenken aan kernen die dit nodig hebben. Gemeente Assen: In de gemeente Assen is naar aanleiding van het woonplan 2010-2030 - getiteld ‘Een stad voor iedereen’ - hard gewerkt aan nieuwe prestatieafspraken. De prestatieafspraken waren eind 2010 in concept gereed en worden in het voorjaar van 2011 definitief vastgesteld en ondertekend door de gemeente en de woningcorporaties Actium en Woonconcept. Gemeente Hoogeveen: In Hoogeveen heeft de gemeente in samenwerking met de drie corporaties gewerkt aan een actualisatie van de woonvisie. Deze verschijnt in 2011. Bij de evaluatie van de prestatieafspraken uit 2008 bleek dat aanpassing hiervan niet nodig is. Gemeente Meppel: Op basis van de uitkomsten van een grootscheeps woonwensenonderzoek in 2009 wordt in 2011 een nieuw woonplan opgesteld. Gemeente Midden-Drenthe: In 2010 is gewerkt aan de totstandkoming van een nieuw woonplan. De verwachting is dat dit plan in 2011 gereedkomt. Op basis van het woonplan worden prestatieafspraken gemaakt. Gemeente Noordenveld: In Noordenveld zijn in 2010 prestatieafspraken vastgesteld. Hierin worden ondermeer de thema’s wonen, welzijn en zorg, leefbaarheid en duurzaamheid benoemd. De prestatieafspraken zijn ondertekend door de gemeente en woningcorporaties Actium en Woonborg. Gemeente Ooststellingwerf: In 2010 is gewerkt aan een nieuw woonplan. De verwachting is dat het woonplan in de eerste helft van 2011 wordt vastgesteld. Na de vaststelling worden nieuwe prestatieafspraken ontwikkeld, de bestaande afspraken zijn verlengd tot 2012. Gemeente Westerveld: Het woonplan van Westerveld uit 2005 is in 2009 tussentijds geëvalueerd. In vervolg hierop is gestart met de voorbereiding op het woonplan 2010-2015. De prestatieafspraken zijn met één jaar verlengd en lopen tot en met 2011. Gemeente De Wolden: In de gemeente De Wolden is gestart met de voorbereiding van de nieuwe woon visie 2010-2015. Hiervoor wordt onder meer gebruik gemaakt van een enquête onder een groot aantal oud-inwoners van de gemeente. Actium is betrokken geweest bij de opzet van de structuurvisie en de aanzet tot het maken van dorpsvisies. De prestatieafspraken zijn in onderling overleg verlengd tot 2011. p
16
H
4
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
In algemene zin is bij prestatieafspraken voor Actium van belang dat het om meer gaat dan alleen – strikt afrekenbare – resultaatafspraken. Omdat het in de samenwerking bij veel onderwerpen ook gaat om inspanningsverplichtingen en procesafspraken, is er in 2010 opnieuw de nodige energie gestoken in overleg en afstemming. Dit heeft de bestaande praktijk met de acht gemeenten bestendigd en versterkt om in een cultuur van samenwerking te komen tot resultaten, op basis van een gedeeld beeld van maatschappelijk gewenste prestaties. Een bijzondere uiting hiervan is de brief van 30 december 2010 van de gemeenten in Zuidwest-Drenthe aan de minister van BZK met het pleidooi de woningcorporaties in de regio niet te zeer te beknotten in hun investeringsruimte (heffing huurtoeslag) vanwege het belang van de leefbaarheid, woningverbetering en een integrale aanpak van herstructureringswijken. Regionale samenwerking
Drentse Woningmarktberichten Wederom is in 2010 is meegewerkt aan de totstandkoming van de Drentse Woningmarktberichten, uitgebracht door onderzoeksbureau Asree BV. In deze berichten wordt een breed spectrum aan cijfers, feiten en inzichten van de vraag- en aanbodontwikkelingen op de Drentse woningmarkt gepresenteerd. Deze publicatie is ook dit jaar gerealiseerd in samenwerking met de Drentse corporaties, en dankzij bijdragen van de Provincie Drenthe en andere betrokken partners zoals gemeenten, makelaars en bouwend bedrijfsleven.
Provinciale convenanten Verder is in 2010 meegewerkt aan de uitvoering van twee, mede door Actium ondertekende, provinciale convenanten op het terrein van wonen, welzijn en zorg en in de sfeer van duurzaamheid en energie. En er is bijgedragen aan de uitvoering van gemaakte afspraken in het Platform Wonen, Welzijn en Zorg in Zuidwest Drenthe en de daarbij gekozen pilot over nog te realiseren voorzieningen.
Regiovisie Groningen-Assen In de bestuurlijke sfeer van de Regiovisie Groningen-Assen is met de andere betrokken woningcorporaties afgestemd over wenselijke en mogelijke ontwikkelingen in de woningproductie. Daarbij zijn de contacten met de provinciale en gemeentelijke bestuurders geïntensiveerd. Met name over het vinden van nieuwe aansluitingen tussen de terugvallende koopmarkt en de sterker in de belangstelling gekomen huurmarkt. Het is de bedoeling te komen tot de opstelling van een regionaal woonplan voor het regiovisiegebied. Bestuurlijk is ingestemd met het laten aflopen van het convenant wonen, welzijn en zorg ‘2007-2010’
Aedes kennisnetwerk Drenthe-Groningen Door deelname aan het activiteitenprogramma van het Kennisnetwerk Drenthe-Groningen is er in 2010 nuttige informatie uitwisseling en afstemming geweest over relevante ontwikkelingen in betaalbaar wonen in onze regio.
Convenant voor het Noorden Met de beëindiging van het Convenant voor het Noorden heeft Actium ingestemd, vooral omdat de kritischer wordende financiële perspectieven dwingen meer op de eigen opgave te concentreren en geen onhaalbare verwachtingen bij anderen te wekken. Matching In 2004 is na een verzoek van de minister van VROM besloten tot matching door collegiale financiering van studentenhuisvesting in Delft en Utrecht. De matching is aangegaan met DUWO te Delft en de Stichting Studentenhuisvesting Utrecht (SSHU), beide voor € 5 miljoen en daarmee in totaal voor € 10 miljoen. Dankzij de bemiddeling van het WSW (Waarborgfonds Sociale Woningbouw) is vanaf het begin een steunconstructie zonder bestuurlijke belemmeringen ontwikkeld. Actium heeft niet € 10 miljoen (door)geleend, maar vergoedt een jaarlijkse bijdrage in de rentelast voor de duur van tien jaar. Op basis van het met DUWO te Delft gesloten leningcontract is in 2010 een zesde termijn van € 51.250 betaald. De ontwikkeling in Utrecht is wat later op gang gekomen. In 2010 heeft Actium voor de citycampus Max in Utrecht de vierde termijn van € 40.275 betaald. Citycampus Max is speciaal voor studenten en net afgestudeerden ontwikkeld en bestaat uit honderden zelfstandige woningen. Een aantal studenten uit het werkgebied van Actium, afkomstig uit de kring van bewoners en woningzoekenden, is in 2010 via bemiddeling van Actium met voorrang geplaatst in studentenwoningen in Amsterdam (via DUWO), Delft, Den Haag en Utrecht. In 2010 is er op Actium geen nieuw beroep tot matching gedaan. Buitenlandse activiteiten Binnen het kader van de ministeriële regelgeving mag Actium maximaal drie promille van haar balanstotaal besteden aan projecten in het buitenland. Actium gebruikt deze beleidsruimte in structurele zin door steunverlening aan de activiteiten van de stichting Farkas en van de Stichting Mondiale Woonhulp. Voldaan wordt aan de ministeriële eis dat de steunverlening wordt verstrekt in de vorm van schenking of garantie. Tot en met het vierde kwartaal is € 15.000 besteed.
Farkas Aan de stichting Farkas is in 2010 een bijdrage van € 12.500 overgemaakt. Hiervan was € 10.000 bestemd voor versterking van de exploitatie en de continuïteit van Kft Drenthe, de Hongaarse besloten vennootschap die het woongebouw voor senioren in Szekesfehervar in eigendom heeft. De exploitatie van het woongebouw in Szekesfehervar gaat al enkele jaren moeizaam bij een ongunstig toekomstperspectief. De exploitatie kampt met tegenvallende inkomsten (onder andere door leegstand) en hoge uitgaven (onder andere de vergoeding aan de lokale beheerder). Een bedrag van € 2.500 was bestemd voor de inzet om het pand te verkopen (onder andere taxatiekosten). Toen bleek dat er geen koper te vinden was, is gezocht naar een andere lokale beheerder die bereid is meer te doen voor minder kosten. De zeven Drentse woningcorporaties die participant zijn van de stichting Farkas hebben zich eind 2010 bereid verklaard ieder een bedrag van € 2.500 beschikbaar te stellen voor deze eenmalige kosten. p
17
H
4
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Stichting Mondiale Woonhulp Na de aardbevingsramp in Haïti is een bijdrage van € 2.500 beschikbaar gesteld voor acute noodhulp. In de Stichting Mondiale Woonhulp (SMW), waarin Actium participeert, is besloten een woonproject in Haïti te adopteren voor financiële steunverlening. In 2010 heeft dit nog niet geleid tot de keuze van een concreet (woon)project en is er nog geen financieel beroep gedaan op Actium. Bezwaar tegen bijdrageheffing bijzondere projectsteun In 2010 is in collectief verband verder geprocedeerd in het formeel gemaakte bezwaar tegen de bijdrageheffing voor de bijzondere projectsteun wijkenaanpak. Kern van het bezwaar is voor Actium het ontbreken van het gelijkheidsbeginsel tussen corporaties. De heffing wordt niet opgelegd aan corporaties die bezit hebben in de veertig wijken en ook commerciële verhuurders hoeven geen bijdrage te leveren. In combinatie met de invoering van de integrale belastingplicht (VPB) in 2008 is er een sterk gevoel onrechtvaardig behandeld te worden. Met een overtuigende probleemanalyse en een beroep op matching door de corporaties had het probleem van de veertig wijken passender aangepakt kunnen worden.
Eind 2010 heeft de rechtbank uitspraak gedaan en het bezwaar toegekend. Daarna heeft het Centraal Fonds Volkshuisvesting aangegeven tegen deze uitspraak in hoger beroep te gaan. In 2010 heeft Actium € 788.895 betaald als bijdrageheffing voor de bijzondere projectsteun wijkenaanpak. Beleidsbeïnvloeding door belanghebbenden Onder goedkeuring van de raad van commissarissen heeft de directie in november en december drie bijeenkomsten met belanghebbenden belegd. In deze bijeenkomsten is aan de hand van het jaarverslag over 2009, het Activiteitenplan voor 2011 en het bedrijfsplan voor de periode 2009 – 2012 gesproken over het functioneren, de rol en het beleid van Actium. De mogelijkheid om het beleid te beïnvloeden is de belanghebbenden aangeboden en op inbreng besproken en beoordeeld. In de bijeenkomsten is verantwoording afgelegd over de manier waarop Actium is omgegaan met de vijf prioriteiten die belanghebbenden eind 2009 hadden aangegeven. Verder is in de bijeenkomsten een constructieve dialoog aangegaan over de (verwachte negatieve) effecten van de mogelijke invoering van het recht op koop van de zittender huurder, het wel of niet actief investeren in zorgvastgoed en de ontwikkeling van de relatie tussen gemeente en woningcorporatie.
p
18
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
Realiseren, verhuren, onderhouden en verkopen van woningen Onrendabele investeringen
Realiseren van woningen H
9
H
10
H
Nieuwbouw en herstructurering
11
In 2010 zijn meerdere nieuwbouwprojecten opgeleverd, gestart en voorbereid. Hiermee speelt Actium in op de nog steeds grote vraag naar betaalbare huurwoningen in haar werkgebied. Daarnaast vindt een verbreding plaats naar de ontwikkeling van maatschappelijk vastgoed en nieuwbouwplannen ten behoeve van wonen en zorg. In 2010 werden 147 sociale huurwoningen, zeven zorgplaatsen en zeven koopwoningen (waarvan drie onder koopgarant) opgeleverd. Daarnaast werden 20 woningen gerenoveerd, waaronder de meeste in Riemsoord, die zorgproof zijn gemaakt. In 2010 opgeleverde projecten:
Inhoud Realiseren van woningen
19
Verhuren van woningen
21
Woningvoorraad
21
Onderhouden van woningen
24
Het verkopen van huurwoningen
26
In 2010 is in totaal voor € 6,5 miljoen euro aan waardeveranderingen in de materiële vaste activa ten laste van het resultaat gebracht. € 19,1 miljoen is toegevoegd aan de voorziening onrendabele investeringen. Het betreft onder andere Norg / Dorpshuisstraat, Assen / Jan Fabriciusstraat, Meppel / het Vledder, Oosterwolde / de Melkweg, Assen / Lila het Palet en Nijeveen / centrumplan. Door een correctie op voorgaande jaren € 4 miljoen extra vrij ten gunste van het resultaat. Assen / Ceresplein is herzien met een aanpassing ten gunste van het resultaat. Het “oude” plan Meppel / Grote Oever is komen te vervallen, komend jaar is een nieuw plan te verwachten. Het resterende verschil is toe te schrijven aan gewijzigde normen en parameters in de berekening van de onrendabele top.
Financiële afwikkeling
Assen, Dichtershof deel R
Vijftien sociale huurwoningen voor Promens Care
2010
Assen, Kloosterveste
57 sociale huurappartementen in Kloosterveen, technische oplevering in december 2010, in januari 2011 in verhuur.
2011
Grolloo, Amerweg 61
Verbouw zorgboerderij met zeven zorgplaatsen en dagbesteding voor van Boeijen
2010
Kerkenveld, bestemmingsplan
drie sociale huurwoningen aan de noordzijde van Kerkenveld
2011
Oldeberkoop, Delle
Herstructurering: sloop van negen woningen, bouw van zeven huurwoningen, drie koopgarant en vier vrije sector koopwoningen
2010
Smilde, ‘t Beurtschip fase B
52 huurwoningen voor senioren
2010
Zuidwolde Middelveen
Dertien sociale huurwoningen
2011
In 2010 zijn 88 woningen financieel afgewikkeld. Het verschil met de opgeleverde woningen ontstaat doordat een aantal woningen in 2009 technisch zijn opgeleverd en financieel in 2010 worden opgeleverd en het aantal woningen dat in 2010 technisch is opgeleverd en pas in 2011 financieel wordt afgehandeld. Op het technisch in 2009 afgewikkeld project Assen, Groningerstraatweg is in 2010 nog een nagekomen factuur geboekt, waardoor de stichtingskosten uiteindelijk € 204.960,- per appartement zijn geweest. Geen van de bovenstaande projecten bevat opgeleverd onroerend goed, waarvan de stichtingskosten hoger zijn geweest dan € 200.000,-. p
19
H
5
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
In 2010 werd gestart met de bouw van of verder gebouwd aan de volgende projecten: Projecten in uitvoering Appelscha Riemsoord
Assen, De Nieuwe Kolk
Projecten in voorbereiding /in onderzoek: Mutatiegewijs zorgproof maken van 36 bestaande seniorenwoningen, inclusief aanpassing van algemene ruimtes en het overkappen van de galerij. In mei 2010 is de overkapping gerealiseerd. Tot 31-12-2010 zijn 16 woningen zorgproof gemaakt en is één woning omgebouwd tot bedrijfsruimte die periodiek wordt gebruikt door een pedicure, kapper en dergelijke. Dit project is een samenwerkingsverband van de gemeente Assen en Actium. De gemeente bouwt theater- en bioscoopzalen, een centrum voor beeldende kunst en een openbare bibliotheek. Actium bouwt 65 sociale huurappartementen en 1600 m2 bedrijfsruimte, die zal worden verhuurd. De ruimte valt binnen de plintruimte van het totale complex en is WSW borgbaar. Bouwstart juli 2009.
Assen, Jan Fabriciusstraat
42 sociale huurappartementen. Bouwstart december 2010.
Assen. Lila
18 huurappartementen in het Palet in Assen Start bouw december 2010.
Dwingelo, De Weijert
Verbouw 45 bestaande zorgplaatsen, aanpassing entree, restaurant en sanitaire voorzieningen, bouw van 12 verpleegplaatsen. Start verbouw maart 2010.
Meppel Berggierslanden, fase 3
4 sociale huurwoningen. Start bouw december 2010.
Meppel, het Vledder
29 sociale huurwoningen. Start bouw december 2010.
Oosterwolde, de Melkweg
22 sociale huurwoningen. Start bouw juli 2010.
Zuidwolde, Koninginnehof (Julianaplein e.o)
12 sociale huurwoningen, 17 sociale huurappartementen, 25 huurappartementen en een algemene ruimte voor Promens Care, 6 vrije sector huurwoningen, 6 koopgarant woningen, 14 vrije sector koopwoningen, 8 koopappartementen. Start bouw oktober 2010.
Hoogezand
4 woningen gekocht van Lefier. Tevens is een beheerovereenkomst opgesteld. Oplevering begin 2011.
Gemeente Assen
Ceresplein – zorgcentrum met 54 plaatsen en 23 verpleegplaatsen voor Icare.
Gomaruscolllege/Molenstraat – 27 zorgwoningen voor Promens Care, Havenkwartier – haalbaarheidsstudie Dingspel Assen BV met gemeente Assen voor herontwikkeling tot woongebied. Nobellaan/Talmastraat – stedenbouwkundige invulling locatie. Hof van Assen.
Gemeente Hoogeveen
Fluitenberg – nieuwbouwwoningen Fluitenbergseweg en Schuine Dijk.
Gemeente Meppel
Meppel Grote Oever – herontwikkeling van de voormalige kerk. Nijeveen, centrum – herontwikkeling van de centrumlocatie met huur- en koopwoningen.
Gemeente Midden-Drenthe
Hoogersmilde Mr. M. Alewijnstraat en Adriaan Pauwstraat – herstructurering van 36 sociale huurwoningen. Smilde Prinses Irenestraat – herstructurering. Hooghalen Geelbroekerweg – nieuwbouw in ontwikkeling voor Van Boeijen. Smilde ’t Beurtschip fase C – nieuwbouw dienstencentrum, seniorenwoningen en verpleegafdeling.
Gemeente Noordenveld
Een Veldkampen – nieuwbouw van acht huurwoningen en vier koopgarant-woningen. Nieuw Roden Vijfde Verloting – 22 sociale huurwoningen en 8 koopgarantwoningen. Norg Brinkhofweide – 18 huurappartementen, 12 huurwoningen en 12 koopappartementen. Norg Dorpshuisstraat, herstructurering, vertraging door archeologisch onderzoek. Peize, De Lange Streken – nieuwbouw van sociale huurwoningen en sociale koopwoningen overgenomen van Woonborg. Roderveld – nieuwbouw van 18 huurwoningen en 6 koopwoningen.
Gemeente Ooststellingwerf
Haulerwijk – nieuwbouw seniorenwoningen op locatie Sinnehiem. Oosterwolde Rikkingahof – in onderzoek met Et Bientwark. Oosterwolde Elsjeshof – 10 sociale huurwoningen.
De projecten Assen/ Lila, Meppel/ het Vledder en Oosterwolde/Melkweg heeft Actium aangekocht van derden. Bij deze projecten is er sprake van de aankoop van grond. In de koopcontracten van deze projecten is vastgelegd welke gronden Actium heeft aangeschaft en welke financiële verplichtingen voortvloeien uit de aankoop van deze projecten. Voordat de bouw van nieuwe woningen echt van start gaat, wordt een voorbereidingstraject doorlopen. Zo wordt gekeken naar haalbaarheid van het project, wordt overleg gevoerd met de gemeente en eventueel met zorgpartijen over wensen en eisen en wordt het ontwerp ter toetsing voorgelegd aan de verschillende partijen.
Waskemeer Bakkeveenseweg – er wordt geen project ontwikkeld, de grond is te koop aangeboden. Gemeente Westerveld
Wilhelminaoord Kooimanstraat – er wordt een nieuwe bestemming voor de grond bepaald. Havelte Riemsdijkweg – in onderzoek in verband met bodemverontreiniging (voormalige garage). Uffelte Schoolstraat – in onderzoek.
Gemeente De Wolden
Ansen Kerkdijk – 6 sociale huurwoningen, in ontwikkeling. Ansen Om de Kamp – bestemmingsplanprocedure loopt. Ruinen, de Priensenije – herontwikkeling van de locatie.
p
20
H
5
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Verhuren van woningen
Totaal in beheer per 31 december
Woningvoorraad
De kernvoorraad is de voorraad woningen die als goedkoop en betaalbaar beschouwd wordt. In onderstaande tabel staat per gemeente vermeld welke kernvoorraad aanwezig was op 31 december 2010. De kernvoorraad per 31 december 2010 betreft 15.385 woningen. Het percentage woningen dat in de prijsklasse goedkoop en betaalbaar valt, is in 2010 bijna 98%.
AA en Hunze Assen
goedkoop < € 357,37
Betaalbaar € 357,37 tot € 548,18
13
7
Duur € 548,18 tot € 647,53
duur > € 647,53
Eindtotaal
4919
150
375
1278
31
1684
Hoogeveen
43
251
1
295
12
7863
53
61
254
7
375
Midden Drenthe
298
799
4
1101
Noordenveld
119
152
8
279
Ooststellingwerf Totaal Percentage
48
97
Intramurale zorgcomplexen
460
460
53
50
1201
1.181
17.282
17.173
15
15
17.297
17.188
Bedrijfsruimten
Woningen in beheer, maar niet in eigendom Totaal in beheer
20
2782
Westerveld
Overige woongelegenheden
Totaal bezit
De Wolden Meppel
2009 15.385
Garages, parkeerplaatsen e.d.
Overzicht woningvoorraad per gemeente Gemeente
2010 15.520
Woningen
1031
1219
27
283
1185
21
2
5005
10.064
283
33
32.5%
65.5%
1.8%
0.2%
2279 1489 15385
Mutaties in het bezit Het totale bezit op 31 december 2010 bestaat uit 17.188 eenheden. Een nadere specificatie naar aantallen wooneenheden staat weergegeven in onderstaande tabel. In 2010 zijn 107 woningen gesloopt, waaronder 67 woningen en 1 ontmoetingsruimte in Midden Drenthe Er zijn 26 woningen gesloopt in Noordenveld en 14 woningen in Meppel. Tevens zijn in Meppel 17 garages gesloopt. In het totaal zijn 114 woningen en 4 garages verkocht. Ook zijn 25 standplaatsen waarvan 3 met woonwagens aan het bezit toegevoegd.
Aanbieden van woningen Vanaf 1 januari 2010 werkt Actium met een nieuw woonruimteverdeelsysteem. Alle woningen worden aangeboden volgens het aanbodmodel. Woningzoekenden kunnen wekelijks via de website www.actiumwonen.nl reageren op woningen. Eind 2010 is uit de praktijk gebleken dat de overgang naar het nieuwe systeem een succes is geweest. Woningzoekenden weten de weg naar de website goed te vinden en het gemiddeld aantal reacties op woningen is hoog, namelijk 59. In Assen ligt het gemiddelde zelfs op 90. In 2011 wordt het woonruimteverdeelsysteem geëvalueerd aan de hand van een enquête onder woningzoekenden om te bepalen of er op sommige onderdelen nog aanpassingen nodig zijn.
Woningvraag Op 31 december 2010 stonden er 13.303 woningzoekenden geregistreerd. Op 31 december 2009 waren dit 13.960 woningzoekenden. Op basis van de cijfers wordt geconcludeerd dat het aantal woningzoekenden is gedaald. Echter het aantal nieuwe inschrijvingen in 2010 was ongeveer 3200 ten opzichte van ongeveer 1400 in 2009. In het totaal hebben we dus bijna 2000 meer nieuwe woningzoekenden. Eind 2010 heeft een eenmalige grootschalige opschoningsactie van het gegevensbestand met woningzoekenden plaatsgevonden. Dit verklaart waarom het totale aantal woningzoekenden toch is gedaald.
p
21
H
5
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Onderstaande tabel geeft inzicht in de herkomst van woningzoekenden, uitgesplitst naar de gemeente waarin Actium woningbezit heeft en onderverdeeld in woningzoekenden onder de 55 jaar en boven de 55 jaar.
Herkomst woningzoekenden per gemeente en leeftijd
We zien dat woningzoekenden boven de 55 gemiddeld langer staan ingeschreven dan woningzoekenden jonger dan 55. De oorzaak hiervan is dat veel 55 plussers zich preventief inschrijven, met het oog op de toekomst. De gemiddelde wachttijd voor een woning ligt daarom aanzienlijk lager dan de gemiddelde inschrijfduur van woningzoekenden. De gemiddelde wachttijd is ongeveer 2,5 jaar.
Relatieadres
55-
%
55+
%
totaal
%
Urgentie
Aa en Hunze
109
1,5
63
1, 1
172
1,3
2896
39,3
1798
30,3
4694
35,3
De Wolden
630
8,6
914
15,4
1544
11,6
Hoogeveen
216
2,9
221
3,74
437
3,3
Meppel
377
5,1
249
4, 2
626
4,7
Het aantal urgente woningzoekenden op 31 december 2010 is 55. Dit is een daling ten opzichte van vorig jaar. De daling komt met name door de afname van het aantal sloopurgenten. In 2010 heeft een groot aantal sloopurgenten een andere woning gevonden. Deze urgenten vallen onder het sociaal plan bij herstructurering. Actium hanteert hierbij een verhuiskostenvergoeding van € 5.500,en zit hiermee boven de wettelijk vastgestelde norm.
Midden – Drenthe
356
4,8
302
5,1
658
4,9
Noordenveld
213
2,9
128
2,2
341
2,6
Westerveld
598
8,1
909
15,3
1507
11,3
Assen
Ooststellingwerf
Aantal urgente woningzoekenden
Medisch
Sloop
Sociaal
Totaal
571
7,8
441
7,4
1012
7,6
Assen
2
1
13
16
Overig
1397
19
915
15,4
2312
17,4
De Wolden
1
2
3
6
TOTAAL
7363
100%
5940
100%
13303
100%
Hoogeveen
1
Meppel
2
Uit de tabel blijkt dat een aanzienlijk deel van de woningzoekenden in Assen woont, daar waar ook het grootste deel van het woningbezit van Actium staat. Opvallend is dat een relatief groot deel van de woningzoekenden (17,4%) niet afkomstig is uit een van de gemeenten waarin Actium actief is dat en ongeveer 45% van de woningzoekenden tot de groep 55 jaar en ouder behoort.
Gemiddelde inschrijfduur per gemeente
Midden - Drenthe Noordenveld
15
Westerveld
1 4
6
2
2
2
17
1
1
Ooststellingwerf
1
1
4
6
Totaal
4
23
28
55
Conform het beleid van Actium is een urgentie drie maanden geldig. Na drie maanden vervalt de urgentiestatus automatisch. Bovenstaande tabel geeft een overzicht van het aantal urgente woningzoekenden op 31 december 2010.
Gem. aantal dagen ingeschreven
Gem. aantal dagen ingeschreven
Gem. aantal dagen ingeschreven
Gemeente
55-
55 en ouder
Totaal
Assen
1075
2466
1592
De Wolden
1349
2143
1812
Nieuwe huurovereenkomsten
Hoogeveen
1316
2099
1705
Meppel
1189
2176
1572
Midden Drenthe
688
1975
1262
Noordenveld
917
1725
1218
Westerveld
1345
2182
1844
In 2010 zijn 1246 huurovereenkomsten afgesloten. De mutatiegraad voor 2010 komt hiermee uit op 8,1%. De mutatiegraad in 2009 was 9,2%. Het aantal verhuringen in 2010 ligt dus aanzienlijk lager. De huurovereenkomsten zijn voor 87% van de goedkope voorraad aan de doelgroep verhuurd. Een gering percentage van 4% woont te goedkoop en 9% te duur (‘scheef wonen’). Onderstaande tabel geeft een overzicht van de afgesloten overeenkomsten naar gezinsgrootte en inkomen.
Ooststellingwerf
838
1873
1284
Totaal
1090
2142
1547
p
23
H
5
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Huurincasso
Afgesloten huurovereenkomsten naar inkomen huurders en gezinsgrootte Samenstelling huishouden 1 persoons-
Leeftijd
Inkomen
Huurprijs < € 357,37
Huurprijs € 357,37 - € 511,50
Huurprijs > € 511,50
Aantal
<65
<=21450
243
174
37
454
>22450
39
81
13
133
<=20200
2
79
31
112
>20200
0
7
14
21
>=65
De totale huurachterstand in 2010 bedraagt € 1.795.000,-. Dit is een afname ten opzichte van 2009, toen bedroeg de achterstand € 1.953.000,-. Hiervoor is een voorziening getroffen van € 1.594.000,-.
Huisuitzettingen Het aantal aangezegde huisuitzettingen is voor 2010 uitgekomen op 165. Het grootste deel hiervan, namelijk 102 gevallen, vond plaats in Assen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het aantal huisuitzettingen per gemeente. Gemeente
2 persoons-
<65
>=65
Samenstelling huishouden 3 persoons-
Leeftijd <65
>=65
<=29125
62
131
23
216
>29125
6
52
13
71
<=27575
1
47
14
62
>27575
1
3
8
12
Inkomen
Huurprijs < € 357,37
Huurprijs € 357,37 - € 548,18
Huurprijs >€ 548,18
Aantal
<=29125
9
115
9
133
>29125
0
27
4
31
<=27575
0
1
0
1
>27575
0
0
0
0
363
717
166
1246
Huurprijsbeleid De gerealiseerde reguliere huurverhoging bedroeg in 2010 1,2%. Daarnaast streven wij naar een huursom van gemiddeld 65% van de maximaal redelijke huur, berekend over het gehele bezit. Dit proberen wij onder andere te realiseren door een gestaffelde huurprijsverhoging bij mutatie, rekeninghoudend met de volkshuisvestelijke doelstellingen. In 2010 heeft dit geresulteerd in een gemiddeld percentage van 61,7% van de maximaal redelijke huur. In 2009 was het gemiddelde percentage 60% van de maximaal redelijke huur.
Huurtoeslag Per december 2010 zijn er 3.764 huurders die via Actium huurtoeslag ontvangen met een gemiddeld toeslagbedrag van € 162,79 per maand. Dit aantal geeft niet het aantal huurders weer dat huurtoeslag ontvangt. Een steeds groter deel van de huurders ontvangt de huurtoeslag rechtstreeks van de Belastingdienst op eigen rekening. Bij het toewijzen van woningen houden wij rekening met de huurtoeslaggrens, de goedkope voorraad wordt toegewezen aan mensen met een inkomen onder de huurtoeslaggrens.
Assen
Aangezegd
Ontruimd
%
102
32
31%
Midden Drenthe Noordenveld Ooststellingwerf
10
0
0%
7
2
29%
31
8
26%
Westerveld
6
1
17%
De Wolden
6
1
17%
Meppel
2
0
0%
Hoogeveen
1
1
100%
165
45
27%
Totaal
Per saldo blijkt dat een kwart van het aantal aanzeggingen ook feitelijk heeft geleid tot ontruiming.
Huurderving en leegstand De kosten van leegstand bedroegen in 2010 € 1.245.000,-. De huurderving als gevolg nieuwbouwleegstand ad € 57.000,- is ten laste van het projectresultaat gebracht. Huurderving als gevolg van leegstand van te verkopen woningen ad € 335.550,- is ten laste van het verkoopresultaat gebracht. Leegstand als gevolg van sloop bedroeg in 2010 € 298.500,-. De totale leegstand (inclusief woningen, goederen en diensten) ten laste van de exploitatie bedraagt € 853.000,-. Onderhouden van woningen
Serviceonderhoud
De kosten van serviceonderhoud waren in 2010 ruim 20% hoger dan begroot. Dit wordt met name veroorzaakt door het hogere aantal reparatieverzoeken (7%) ten opzichte van de begroting. Het aantal reparatieverzoeken is vergelijkbaar met de aantallen van 2009. Aan het hoge aantal meldingen is de winter mede debet. Na het intreden van de dooi was het aantal meldingen aanmerkelijk groter dan normaal. Kleine lekkages en dooischades in bestrating werden nadrukkelijk zichtbaar. De kosten per reparatie bedragen gemiddeld € 182,-. Het percentage niet tijdig afgehandelde meldingen daalt. Was over heel 2009 nog 36% van de meldingen niet op tijd afgewikkeld, in 2010 is dit gedaald naar 31%.
p
24
H
5
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Omschrijving
Begroot
gerealiseerd
Begroot (mln €)
Realisatie (mln €)
Serviceonderhoud 2010
21.600 meldingen
23.131 meldingen
3.457
4.203
Mutatieonderhoud 2010
1.620 woningen
1.219 woningen
2.751
3.470
De totale kosten van mutatieonderhoud liggen bijna 25% hoger dan begroot. De netto kosten per mutatie komen uit op € 2847,-. Dat is ruim 60% hoger dan begroot. Mede omdat er sprake is van een opgaande lijn in de kostenontwikkeling, is er besloten nader onderzoek in te stellen naar de ontwikkeling van de mutatiekosten.
Contract en projectmatig onderhoud Voor planmatig onderhoud is ruim € 20 miljoen uitgegeven. In dit bedrag zit ook de overloop van € 7,1 miljoen uit 2009. Daarnaast is er voor € 5,6 miljoen aan planmatig onderhoud wel aanbesteed, maar is dit werk nog niet afgerond. Dit wordt veroorzaakt doordat de uitvoering van bepaalde werkzaamheden uitgesteld moest worden. In de eerste plaats omdat de voorbereiding meer tijd in beslag nam en in de tweede plaats vanwege de weersomstandigheden (vroeg ingevallen winter). Aan de post contractonderhoud is € 3 ton minder uitgegeven dan begroot.
Energielabeling Actium had als doelstelling om in 2014 al haar woningen minimaal op energielabel C te hebben. Deze ambitie bleek al begin 2009 in financiële en organisatorische zin niet realiseerbaar. Het programma is dan ook verspreid over de jaren tot en met 2020. In 2010 is € 2.1 miljoen geïnvesteerd in energielabeling en voldoet 53% van het bezit van Actium aan de doelstelling. Bij de start van het programma (medio 2008) was dit 36%. Label
ultimo
Medio
2010
2008
A
4%
1%
B
13%
8%
C
36%
27%
D
26%
28%
E
14%
20%
F
6%
11%
G
1%
5%
40 30 %
25 20 15 10 5 0
Omschrijving
Begroot (mln €)
Realisatie (mln €)
Contractonderhoud
2.444
2.116
Planmatig onderhoud
23.698
20.726
WarmteTerugWinning installaties (WTW) Een zaak die veel aandacht vergt is de problematiek van WarmteTerugWinning (WTW) installaties. De kwestie Brunel in Meppel is de meest in het oog springende zaak. In het vroege voorjaar is aan TNO de opdracht verstrekt om te onderzoeken wat de problemen zijn met deze installaties en wat daarvan de oorzaak is. Uitvoering van het onderzoek heeft helaas veel tijd in beslag genomen, zodat wij voor het eerst in november 2010 van de onderzoeksresultaten kennis konden nemen. Begin december hebben we deze met de bewoners gedeeld. Als oorzaak werd aangewezen dat er tijdens de bouw een aantal fouten is gemaakt bij de aanleg van het systeem, zodat er te weinig capaciteit aanwezig is om de lucht af te voeren. Daarbij werd ook geconstateerd dat de hoeveelheid geluid die de wtw-unit produceert zodanig is dat deze al snel als hinderlijk wordt ervaren. Dit levert een beeld op van een installatie die meer zou moeten afzuigen en tegelijkertijd minder geluid zou moeten maken. Om voor dit dilemma een passende en duurzame oplossing te vinden, zijn in samenspraak met een aantal betrokken bewoners twee adviesbureaus ingeschakeld, te weten Nieman uit Zwolle en Bureau BBA uit Rotterdam. Met betrekking tot het project Marturia in Assen kan gemeld worden dat de rechter op verzoek van Actium een onderzoek door TNO heeft gelast. Dit onderzoek moet aan het licht brengen welke gebreken er in het systeem aanwezig zijn en wie verantwoordelijk is voor het herstel van de gebreken. Eind december had TNO het onderzoek nog niet zodanig afgerond dat er aan de rechtbank gerapporteerd kon worden.
2010 2008
35
a
b
Veiligheidscheck
c
d
e
f
g
label
In de begroting is voorzien in het keuren van 2130 woningen in 2010. Daarbij werden met name de volgende onderdelen aan een kritisch inspectie onderworpen: - gasleiding, afpersen en controle op dichtheid; - elektrische installatie controleren op aarde; - verhelpen van gevaarlijke situaties zoals gaslekkages en aardingsgebreken. Tegelijkertijd werd uitvoering gegeven aan een verbeterprogramma dat de volgende zaken behelst: - aanbrengen van aarde; - vervangen groepenkast; - wasmachine op een eigen groep; - bakelieten wc’s vervangen; - metalen achterplaten vervangen. Het volgende overzicht geeft een indruk van de activiteiten: Meterkast vervangen: 55,0% Aarding verbeteren: 62,6% Wasmachinegroep: 3,6% Schakelmateriaal: 3,6% Diversen*: 16,0%
* Onder diversen valt het herstellen van gaslekkages, aansluitsnoertjes verwijderen, aandraaien van koppelingen etc.
p
25
H
5
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
De kosten van deze veiligheidscheck komen 14,5% hoger uit dan begroot. Er was totaal € 931.589,begroot voor de 2130 woningen. In 2010 is er gemiddeld € 501,- per woning besteed.
Asbestkwestie Smilde Met een grote mate van publicitaire begeleiding diende zich in het voorjaar een asbestvervuiling in Smilde aan. In een aantal tuinen van woningen aan de Brugstraat bevond zich asbest. Na onderzoek door bureau Tauw uit Assen, is met instemming van de autoriteiten een saneringsplan opgesteld. Nadat het plan zowel collectief als individueel met bewoners was besproken, heeft de uitvoering van dit plan in het derde kwartaal plaatsgevonden.
Woningaanpassing In 2010 werd € 258.900,- (€ 307.000,- in 2009) uitgegeven aan het aanpassen van woningen voor mensen met een lichamelijke beperking. Hiervan werd het overgrote deel overigens doorbelast aan de gemeenten (WMO-gelden).
Woningverbeteringen op verzoek van de huurder Op verzoek van huurders kunnen woningverbeteringen worden doorgevoerd tegen een kostendekkende huuraanpassing. In totaal werd er voor € 187.234,- geactiveerd (€ 370.000,- in 2009). Het verkopen van huurwoningen Actium verkoopt naast nieuwbouwwoningen ook bestaande huurwoningen. Een belangrijke reden hiervoor is het genereren van opbrengsten om daarmee investeringen te doen in nieuwbouw. Door verkoop van bestaand bezit ontstaat ook een mix van huur- en koopwoningen in een wijk/dorp. Dit komt ten gunste aan de leefbaarheid.
Informatie huurders en starters In 2010 zijn woningen in Darp omgezet van sloop naar verkoop. Om huurders te informeren is een informatieavond georganiseerd. De opkomst was hoog, 98% van de huurders was aanwezig. Uiteindelijk heeft 8% van de huurders besloten om de woning te kopen. Daarnaast is er samen met een makelaar en een hypotheekverstrekker een startersavond georganiseerd. Het doel van deze avond was het informeren van starters uit Assen en omgeving over het kopen van een woning. De insteek was om alle huurders in een te verkopen woning van Actium uit Assen uit te nodigen. Daarnaast heeft Actium deelgenomen aan open huizen routes, beurzen en zijn er mailings verstuurd. Op het gebied van verkoop heeft Actium zich hiermee positief geprofileerd bij de starters en huidige huurders.
Verkopen in 2010 In 2010 heeft Actium 114 huurwoningen en 4 garageboxen verkocht: Rayon Assen 61 woningen en 4 garageboxen Rayon Ruinen 29 woningen Rayon Oosterwolde/Smilde 24 woningen Van deze 114 woningen zijn 7 woningen verkocht aan de zittende huurder. De gemiddelde verkoopprijs per rayon is: Rayon Assen € 112.200,Rayon Ruinen € 134.500,Rayon Oosterwolde/Smilde € 126.300,In Assen zijn 4 woningen uit de verkoop gehaald en teruggebracht in de verhuur. Hiervan zijn drie appartementen aan de Gouwe beschikbaar gesteld voor studentenhuisvesting. Eén woning is beschikbaar gesteld voor statushouders.
Jaardoel Het streven was om in het verslagjaar 135 woningen uit de bestaande voorraad te verkopen. Dit begrotingsdoel is niet gehaald. De verkoop van woningen in de bestaande bouw verloopt moeizaam. De doorlooptijden zijn langer dan voorgaande jaren, daarnaast is de mutatiegraad lager en is er veel aanbod in dezelfde straat/wijk. Ook is er veel onrust vanuit de politiek geweest met betrekking tot de Koopsubsidie, gewijzigde hypotheeknormen en mogelijke afbouw van de hypotheekrenteaftrek. Deze onrust heeft er toe geleid dat de koper afwachtender is geworden en kritischer kijkt naar het aanbod op de koopmarkt voordat de stap om te kopen wordt gezet.
Aanbod te verkopen woningen In 2010 is gerekend met een aanbod van te verkopen woningen van 1560 woningen. Verdeeld naar de rayons komt dit op het volgende uit: Rayon Assen 727 woningen Rayon Ruinen 441 woningen Rayon Oosterwolde/Smilde 392 woningen
Koopgarant Sinds 2007 verkoopt Actium een deel van haar woningbezit met Koopgarant. Er is in 2010 één woning uit de bestaande voorraad verkocht met Koopgarant (rayon Oosterwolde/Smilde). In 2010 zijn drie woningen opgeleverd in Oldeberkoop, waarvoor in 2009 de contracten waren getekend voor verkoop onder Koopgarant. Er hebben zich geen terugkoopverplichtingen voorgedaan voor Koopgarant.
p
26
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
Leefbaarheid Actium is actief in een relatief groot werkgebied. Binnen dat werkgebied liggen steden en dorpen. Elk gebied heeft zijn eigen kenmerken en problematiek. Om goed in te kunnen spelen op de lokale situatie wil Actium gebiedsgericht werken. Dit willen en kunnen we niet alleen. We onderhouden daarom stevige banden met onder andere welzijn-, zorg-, veiligheidsorganisaties en gemeenten. Ook een belangrijke en succesvolle schakel in het leefbaar houden van buurten en wijken vormen de medewerkers wijkbeheer en de medewerkers wonen. Zij zijn de oren en ogen van de wijk en gebruiken deze om tijdig te kunnen reageren op ontwikkelingen.
11
Gebiedsgericht werken (GGW) Verschillende gemeenten in ons werkgebied initiëren gebiedsgericht werken projecten, waarin Actium actief participeert. Daarnaast hebben wij onze eigen vorm van gebiedsgericht werken. Daarbij werken we vanuit alle disciplines - Wonen, Onderhoud, Projectontwikkeling & Bedrijfsdiensten - gezamenlijk aan de aanpak van een wijk of dorp. 2010 stond in het teken van de voorbereiding op en de ontwikkeling van de gebiedsvisies. Deze komen in de eerste helft van 2011 gereed. Aan de hand van de visies gaan we met bewoners en partners in gesprek om te komen tot leefbare wijken en dorpen.
Inhoud Gebiedsgericht werken (GGW)
27
Gebiedsgerichte samenwerking met gemeenten
Gebiedsgerichte samenwerking met gemeenten Assen, Hoogeveen en Meppel
Gemeente Assen
Assen, Hoogeveen en Meppel
27
Wijkschouwen
27
Participatie
27
Buurtbemiddeling
28
OGGZ-netwerken en kernteams
28
In Assen participeerde Actium in 2010 in zes ‘gebiedsgericht werken’ projecten. In de buurten waar GGW-projecten lopen, wordt standaard een wijkschouw gehouden. De wijkschouw kan gezien worden als een soort van nulmeting. Vanuit de nulmeting worden vervolgens prioriteiten benoemd die worden aangepakt tijdens GGW. Eind 2010 heeft Actium met de Gemeente Assen en Woonconcept een convenant ondertekend, waarin afspraken zijn gemaakt over gebiedsgericht werken voor de komende jaren.
Preventie huisuitzettingen
28
Gemeente Hoogeveen
Zichtbaarheid in de wijken
28
Bouwen aan de buurt
29
Actiedag
29
Convenanten
29
Sponsoring
29
In Hoogeveen komt gebiedsgericht werken tot uiting in de Smederijen. De Smederijen is in 2007 gestart in zes buurten en vier dorpen. In de jaren daarna zijn hier nog tien gebieden aan toegevoegd. Het doel van de Smederijen is samen plannen smeden en realiseren voor leefbaarheid in de eigen buurt. Actium participeert in de stuurgroep en draagt actief bij aan de Smederijen in de gebieden waar wij woningen bezitten.
Gemeente Meppel In Meppel heeft Actium in 2010 samen met Woonconcept, Stichting Welzijn Meppel Westerveld en de gemeente Meppel een samenwerkingsovereenkomst wijk- en dorpsgericht werken (WDW) ondertekend. De ondertekening is het startsein voor het verder vormgeven van WDW in Meppel. Het doel van WDW is het aantoonbaar verbeteren van de leefkwaliteit en het leefmilieu in de wijken en dorpen in de gemeente Meppel. Wijkschouwen Een wijkschouw is een gezamenlijke actie van Actium met bijvoorbeeld bewoners, gemeente, politie en/of welzijnsinstellingen. Samen wordt onderzocht of er in de openbare ruimte verbeteringen noodzakelijk of gewenst zijn, bij voorbeeld aan wegen en paden, verlichting, groenvoorziening en speelterreinen. Wijkschouwen dragen bij aan de leefbaarheid, doordat direct acties aan de uitkomsten van de wijkschouw worden gekoppeld. In 2010 heeft Actium meerdere wijkschouwen gehouden. Participatie Participatie betekent actieve deelname. Actium vindt het belangrijk dat de bewoners van de wijken en dorpen waar zij woningen bezit zo goed mogelijk kunnen deelnemen aan de maatschappij. Actium probeert dit te realiseren door initiatieven die hieraan bijdragen te steunen of actief aan projecten deel te nemen.
Klimmen Op Eigen Kracht In 2010 heeft Actium onder andere bijgedragen aan het project KOEK (Klimmen op eigen Kracht). KOEK heeft tot doel mensen met alledaagse problemen met enige steun zelf hun sociale positie te laten verbeteren. Dit levert zowel positieve effecten voor de betreffende persoon op als voor de omgeving.
Voedselbank MiddenDrenthe en Ooststellingwerf Actium draagt in Midden Drenthe en Ooststellingwerf bij aan de huisvesting van de Voedselbank. De Voedselbank helpt mensen met een zeer krappe portemonnee. De doelgroep neemt een lastige positie in, in onze maatschappij. Initiatieven als de Voedselbank geeft deze groep mensen iets meer ruimte en Actium draagt hier graag aan bij.
p
27
H
6
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Stichting Present In Assen is stichting Present actief. Zij helpen, met behulp van vrijwilligers, bewoners die wat extra hulp kunnen gebruiken in of om hun woning. Denk hierbij aan bijvoorbeeld schilderwerk, schoonmaken, opruimen en het op orde brengen van tuinen. Ook huurders van Actium in Assen worden regelmatig geholpen. In totaal zijn 49 huurders van Actium in 2010 geholpen door Stichting Present. Actium ondersteunt stichting Present financieel. In 2010 heeft Actium ruim € 7.500,- euro bijgedragen.
Filmproject Midden Drenthe In Midden Drenthe heeft Actium bijgedragen aan Filmproject, de tweede carrière. In deze film is het werk van vrijwilligers op verschillende terreinen gefilmd. Doel van het project is om meer bewoners te stimuleren deel te nemen aan vrijwilligerswerk. Buurtbemiddeling Buurtbemiddeling richt zich op herstel van communicatie en op (het ontwikkelen van) de kracht van mensen om zelf hun conflicten op te lossen. Buurtbemiddeling wordt ingezet bij conflicten tussen buren. Onafhankelijke vrijwillige bemiddelaars helpen de buren om gezamenlijk tot een oplossing te komen. De buurtbemiddelaar is onpartijdig en helpt bewoners om zelf tot een oplossing te komen. Actium ondersteunt de buurtbemiddelingsprojecten in Assen, Midden Drenthe en Hoogeveen. In 2010 heeft Actium ruim € 15.000,- bijgedragen aan buurtbemiddeling. OGGZ-netwerken en kernteams Een lokaal OGGZ-netwerk is een multidisciplinair en gebiedsgericht samenwerkingsverband van signalerende en zorgbiedende partners voor de aanpak van multiprobleemsituaties. Het doel van een OGGZ-netwerk is vroegtijdige signalering van multiprobleemsituaties en een gerichte aanpak om ervoor te zorgen dat de betrokkenen een samenhangend pakket van hulp, zorg en dienstverlening ontvangen dat bij de persoonlijke leefsituatie past. Actium participeert in alle gemeenten van haar werkgebied in het OGGZ-netwerk.
Kernteams Naast de OGGZ-netwerken bestaan in Assen kernteams. De kernteams zijn op wijkniveau in plaats van gemeenteniveau georganiseerd. In deze kernteams werkt Actium samen met de politie en gemeente om de wijk veilig en leefbaar te houden. We signaleren problemen en aandachtspunten in de wijken, waar een brede aanpak voor nodig is. Zowel de gemeente als de politie en Actium hebben weer samenwerkingsverbanden met andere partijen die ook actief participeren in de wijken. Het streven van de kernteams is om een situatie te bereiken waarin sprake is van een dekkend “zorg”netwerk, zodat problematiek adequaat opgepakt kan worden. Dit betekent dat in sommige gevallen doorverwezen wordt naar bijvoorbeeld het OGGZ-netwerk. Preventie huisuitzettingen Actium voert een actief en persoonlijk incassobeleid om huurachterstanden zo snel mogelijk op te lossen of deze niet te hoog op te laten lopen. Dit kan bijvoorbeeld door een betalingsregeling met
ons af te sluiten. Actium heeft tot doel om zo weinig mogelijk huisuitzettingen te laten plaatsvinden. Om dit te voorkomen wordt samengewerkt met onder andere Gemeenschappelijke Kredietbank.
Convenant GKB Drenthe In 2010 heeft Actium een convenant met de GKB Drenthe afgesloten. De samenwerking richt zich op het gezamenlijk voorkomen van (oplopende) huurachterstanden en een juiste doorverwijzing naar schuldhulpverlening. Door tijdige signalering wil Actium betalingsproblemen bij huurders en het aantal huisuitzettingen terugdringen.
Project Problematisch Woongedrag (PPW) Een andere belangrijke schakel bij het voorkomen van huisuitzettingen is het melden van situaties in PPW (project problematisch woongedrag). Het PPW is bedoeld om huurders die zowel psychosociale problematiek als een huurachterstand hebben te helpen. In deze gevallen wordt een casemanager ingeschakeld die probeert het probleem te achterhalen, zodat tot een gezamenlijk oplossing kan worden gekomen. Actium neemt deel aan PPW in Westerveld, De Wolden, Meppel en Hoogeveen.
Tweede kansbeleid In 2010 heeft Actium een ‘tweede kansbeleid’ opgesteld met als doel het aantal ontruimingen terug te brengen. Bij een groot aantal corporaties in Nederland wordt al ‘tweede kansbeleid’ gevoerd. Wat opvalt is dat dit beleid curatief van opzet is en zich meestal richt op het bieden van een tweede kans aan bewoners en huishoudens, nadat ze uit de woning zijn gezet. Actium kiest, vanuit maatschappelijk én financieel oogpunt, bewust voor een andere insteek. Met de overtuiging dat een vroegtijdige, preventieve aanpak op termijn meer rendement en voordelen geeft voor zowel klant als corporatie. Daarom wordt de tweede kans geboden vóórdat de ontruiming plaatsvindt. Deze tweede kans wordt aangeboden in de huidige woning. Als de huurder voldoet aan de voorwaarden, waaronder het betalen van de lopende huur en het accepteren van begeleiding, mag de huurder in de eigen woning blijven en wordt de ontruiming niet geëffectueerd. Begeleiding wordt in de meeste gevallen geboden door het GKB, maar ook door andere organisaties, zoals GGZ, maatschappelijk werk of Verslavingszorg. In 2010 zijn we met het ‘tweede kansbeleid’ gestart door middel van een aantal pilots. In 2011 worden deze pilots geëvalueerd. Zichtbaarheid in de wijken Actium vindt het belangrijk om zichtbaar te zijn in haar wijken en dorpen. De medewerkers Wonen en wijkbeheer zijn een belangrijke schakel hierin. Zij zijn aanwezig in de wijk en bemiddelen in burenruzies of andere vormen van overlast. De medewerkers wijkbeheer kijken met een kritische blik naar de woonomgeving en de medewerker Wonen participeren in lokale netwerken en leefbaarheidsprojecten. Om de zichtbaarheid van Actium te vergroten is in 2010 gestart met het project Actium in uw buurt. Actium is gedurende een dag(deel) fysiek aanwezig in een buurt. Bewoners kunnen langskomen om vragen te stellen en samen met Actium te debatteren over de toekomst van de buurt. In 2010 zijn bijeenkomsten gehouden in gemeente De Wolden en Westerveld.
p
28
H
6
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Bouwen aan de buurt Met onze leefbaarheidsprijs ‘Bouwen aan de Buurt’ steunt Actium initiatieven van bewoners die hun eigen woonomgeving willen verbeteren. In 2010 is de leefbaarheidsprijs opnieuw van start gegaan, ditmaal voor ons hele werkgebied. Vanuit alle gemeenten in ons werkgebied hebben bewoners initiatieven ingediend ten behoeve van de leefbaarheid in de wijk of het dorp. Uit de voorselectie zijn 23 initiatieven naar voren gekomen. De initiatieven van de finalisten lopen uiteen van het opknappen van speelpleintjes en speeltuinen, tot de aanleg of herinrichting van (binnen)tuinen en het organiseren van een straatfeestdag, multicultureel feest en openlucht bioscoop. In 2011 wordt bekend gemaakt welke van deze initiatieven het prijzengeld in de wacht slepen. In het totaal een bedrag van € 75.000,-.
en gefietst en gewandeld met bewoners van woon-zorgcomplexen. Zowel voor medewerkers als bewoners was het een geslaagde dag.
Actiedag De jaarlijkse personeelsdag van Actium is in 2010 omgedoopt tot ‘Actium actiedag’. In juni hebben bijna 140 Actium-medewerkers een groot aantal vrijwilligersprojecten gedaan die de leefbaarheid in de buurt ten goede komen. Zo hebben we onder meer (speel)tuinen opgeknapt, bloembakken gevuld
Sponsoring Actium ontplooit in principe alleen activiteiten die een directe relatie hebben met zorg en wijken & buurten en daarmee bijdragen aan de leefbaarheid. De financiële lasten die daaruit voortvloeien worden verantwoord in de jaarrekening.
Convenanten Samenwerking is essentieel in het bevorderen van de leefbaarheid, zowel met bewoners als gemeenten en welzijns- en zorginstellingen. Actium gaat daarom regelmatig de samenwerking aan met andere partijen. In 2010 heeft Actium een Hennepconvenant afgesloten in de gemeente Noordenveld om hennepkwekerijen aan te pakken. Dergelijke convenanten hebben we ook in Assen en Zuidwest Drenthe.
p
29
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Wonen en zorg In haar bedrijfsplan heeft Actium geconstateerd dat ten aanzien van wonen en zorg de snelle ontwikkelingen en de relatief grote inflexibiliteit van vastgoed niet alleen kansen opleveren, maar ook voor problemen (kunnen) zorgen. Nieuwbouw van zorg gerelateerd vastgoed is al langer een veel gehoorde wens. Actium wil daarom de komende jaren samen met gemeenten en zorgaanbieders werken aan een goed aanbod van zorgvoorzieningen, zonder hierbij het risico te lopen op leegstand van bestaande voorzieningen. Op 31 december 2010 heeft Actium 460 intramurale zorgplaatsen in negen zorgcentra in haar bezit.
Aantal zorgplaatsen Centrum
Zorgaanbieder
Locatie
Rikkingahof
St. Et Bientwark
Oosterwolde
73
Weyert
St. Zorgcentra ZW Drenthe
Dwingeloo
60
J.T. Seinehof
Zorgcentra Noorderboog
Diever
60
Molenhof
St. Zorgcentra ZW Drenthe
Havelte
55
Kerspel
St. De Stouwe
Nijeveen
20
Priensenije
St. Zorgcentra ZW Drenthe
Ruinen
55
Vonder
St. De Stouwe
Ruinerwold
30
Dunninge
St. De Stouwe
De Wijk
20
Tonckenshuys
St. Zorgpalet
Zuidwolde
87
Totaal aantal plaatsen
Aantal plaatsen
460
De galerijoverkapping is in mei 2010 gerealiseerd. Naast de verbouw van 36 woningen in het hoofdgebouw worden 32 nieuwe zorgappartementen voor Et Bientwark gerealiseerd. In april 2010 is met de bouw gestart. In het nieuwe gebouw worden verschillende voorzieningen gerealiseerd, zoals een wasserij, linnenverzorging, 24uurs alarmering, een internetruimte, een winkel en een keuken om maaltijdservice te kunnen bieden. Et Bientwark gaat in het bestaande Riemsoord een restaurant beheren. In Riemsoord worden dagelijkse verzorging en diverse activiteiten en evenementen geboden. Ook mensen in de omgeving van het zorgcentrum en elders uit en om Appelscha kunnen een beroep doen op alarmering, verzorging en andere hulp.
Dwingeloo, De Weijert LTHP Actium verbouwt 45 bestaande zorgplaatsen en realiseert 12 nieuwe verpleegplaatsen voor zorgcentrum de Weijert (Stichting ZZWD). Ook wordt de entree en het restaurant voorzien van een eigentijdse uitstraling en voorzieningsniveau. De Weijert is een zorgcentrum dat gebouwd is in 1971. Het merendeel van de sanitaire ruimten voldeed zowel niet aan de eisen voor bestaande bouw als nieuwbouw. Door de bovengenoemde verbouw en nieuwbouw denkt men beter in te kunnen spelen op de behoefte van cliënten en bewoners uit de wijk. In maart 2010 is gestart met de verbouw. Het realiseren van de 12 nieuwe verpleegplaatsen zal waarschijnlijk in het eerste kwartaal van 2011 starten. De verwachting is het gehele project in juli 2012 te kunnen opleveren.
Grolloo, Amerweg 61 In 2010 zijn meerdere projecten gestart en gerealiseerd op het gebied van wonen en zorg.
Assen, Dichtershof In 2010 zijn vijftien woningen voor Stichting Promens Care gerealiseerd. Promens Care biedt zorg en ondersteuning aan volwassenen met een verstandelijke beperking, psychische aandoening en/of psychiatrische problematiek en mensen die gebruik maken van maatschappelijke opvang.
Appelscha, Riemsoord In september 2008 is gestart met het zorgproof (geschikt voor het geven van zorg) maken van 36 bestaande seniorenwoningen, inclusief de aanpassing van de algemene ruimten en het overkappen van de galerij. Het zorgproof maken gebeurt mutatiegewijs. Op dit moment zijn er 16 appartementen zorgproof gemaakt en is er één omgebouwd tot kantoor.
In dit project aan de Amerweg is een boerderij verbouwd tot 7 zorgplaatsen en een ruimte voor dagbesteding. Dit project is een samenwerking met Stichting Vanboeijen.
Haulerwijk, Sinnehiem Het huidige verzorgingshuis Sinnehiem stamt uit de jaren ’70 en voldoet niet meer aan de huidige eisen en woonwensen. Door een grondruil met Stichting Habion is het mogelijk om op het terrein naast het huidige Sinnehiem een heel nieuw complex te realiseren. Hierdoor kunnen de huidige bewoners van Sinnehiem straks rechtstreeks in hun nieuwe appartement trekken en is tijdelijke huisvesting niet nodig. Als het nieuwe complex klaar is, wordt het oude verzorgingshuis gesloopt en gaat Actium hier nieuwe woningen voor senioren bouwen.
p
31
H
7
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Smilde, ’t Beurtschip Wooncentrum ’t Beurtschip te Smilde wordt volledig vernieuwd. Het nieuwe Beurtschip is een modern wooncentrum voor senioren, dat ook onderdak biedt aan verschillende zorgaanbieders: Stichting Welzijn Ouderen Midden-Drenthe, GGZ Drenthe en Icare. Daarnaast wordt er een woonwinkel voor Actium ingericht. In het Beurtschip worden 84 appartementen gerealiseerd, alsmede een verpleeghuis met 24 zorgplaatsen ten behoeve van clienten van GGZ Drenthe. Fase B omvat de bouw van 52 appartementen en is in april 2010 opgeleverd. De ontwikkeling van fase C is inmiddels afgerond. In juni 2010 zijn contracten getekend met de toekomstige huurders, waarna de bouwvergunning is aangevraagd. De bouw start in de tweede helft van 2011.
p
32
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
Betrekken van bewoners bij beleid en beheer Communicatiemiddelen Actium vindt het belangrijk om haar huurders en woningzoekenden zo goed mogelijk te informeren over ontwikkelingen en voorzieningen die zij biedt en hen te betrekken bij haar beleid. Om huurders en woningzoekenden zo goed mogelijk te bereiken, wordt gebruik gemaakt van meerdere communicatiemiddelen. Een belangrijk middel is blad Actium over de vloer, dat in 2010 vier keer is verschenen. In het blad kunnen huurders en woningzoekenden lezen wat Actium doet, of er beleidswijzigingen zijn en hoe andere huurders het huren bij Actium ervaren. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van foldermateriaal, persoonlijke mailings, beurzen en de website. De website van Actium is in 2010 volledig vernieuwd. Met deze vernieuwde website hebben we de verscheidenheid in onze dienstverlening nog beter zichtbaar gemaakt. Zo is er ruime aandacht voor huur, koop(vormen), nieuwbouwprojecten en maatschappelijke projecten. Verder worden regelmatig bijeenkomsten georganiseerd om huurders van informatie te voorzien. Zo zijn er bijeenkomsten georganiseerd om bewoners te informeren over herstructureringsplannen en te betrekken bij de herontwikkeling van het gebied waarin de huurders woonachtig zijn. Ook heeft Actium aan vele bijeenkomsten in het kader van leefbaarheid bijgedragen. Deze bijeenkomsten zijn bedoeld om samen met bewoners tot verbeteringen in de woonomgeving te komen.
11
Huurdersplatform MEVM In 2010 hebben het huurdersplatform MEVM en Actium meerdere keren vergaderd. Tijdens deze vergaderingen zijn verschillende beleidszaken aan de orde gekomen. Belangrijke onderwerpen waren: het huurbeleid, raamovereenkomst voor lokale huurdersorganisaties en het strategisch voorraadbeleid. Het huurdersplatform heeft in 2010 op basis van een begroting een bijdrage gekregen ad € 53.800,-. De uitgaven bedroegen in 2010 zo’n € 18.000,- minder, waardoor de bijdrage in 2011 naar verwachting lager zal uitvallen dan is begroot.
Inhoud Communicatiemiddelen
33
Huurdersplatform MEVM
33
Lokale huurdersorganisaties
33
Participatie-initiatieven
33
Geschillenadviescommissie
33
Verenigingen van Eigenaars
34
Participatie-initiatieven Actium wil graag dat bewoners zich betrokken voelen bij hun woonomgeving. Om die betrokkenheid te stimuleren hebben we in 2010 diverse initiatieven financieel ondersteund. In totaal is ruim € 109.115,uitgekeerd aan de volgende participatie-initiatieven:
VAC/WAC; ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
ctiviteiten bewonersorganisatie Oosterwolde; A Activiteiten bewonersorganisatie Ruinen; Activiteiten bewonersorganisatie Assen; Bewonerscommissies; Huurdersraad Smilde; Huurdersraad Norg; Begeleiding huurders bij herstructurering.
Geschillenadviescommissie Actium werkt met een Geschillenadviescommissie, die een onafhankelijke positie inneemt ten opzichte van de organisatie. De commissie behandelt klachten over het handelen of nalaten van Actium of van door Actium bij haar werkzaamheden ingeschakelde personen. Doel is binnen twee maanden hierover advies uit te brengen aan het bestuur van Actium. De Geschillenadviescommissie bestaat uit vijf leden. Twee leden zijn benoemd op voordracht van huurdersorganisatie MEVM, twee leden op voordracht van de RvC en een lid is benoemd op voordracht van de andere leden van de geschillenadviescommissie. Dit lid is voorzitter van de commissie. In 2010 heeft de commissie een rooster van aftreden opgesteld.
Lokale huurdersorganisaties Actium heeft regelmatig overleg met de Huurdersraad Smilde, Huurdersbelangenvereniging Norg en plaatselijke belangenorganisaties in de verschillende dorpen en wijken. Tijdens deze overleggen wordt de lokale situaties in de dorpen en wijken besproken. Ook is er regelmatig overleg met bewonerscommissies. Deze commissies zijn georganiseerd op complex of buurtniveau. De medewerkers Wonen zijn de contactpersonen voor deze organisaties. p
33
H
8
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Geschillen 2010 In het verslagjaar heeft de commissie twintig klachten ontvangen. Zestien klachten zijn niet ontvankelijk verklaard. Reden hiervan is dat niet alle mogelijkheden van overleg met de eindverantwoordelijke medewerkers van Actium volledig waren benut. Een viertal klachten heeft geleid tot een zitting. In drie gevallen heeft het bestuur van Actium het advies van de commissie overgenomen. Dit had betrekking op een bezwaarschrift tegen gevorderde nabetaling, een gebrekkige afhandeling van een huurverhoging en de gefaseerde uitvoering van energiebesparende maatregelen. In een geval nam het bestuur het advies van de commissie niet over. Het betrof de gelijkwaardigheid van het aanbrengen van dubbel glas in relatie tot de huurverhoging. Het verslag van de geschillenadviescommissie is integraal opgenomen op de website van Actium. Het bestuur heeft de werkzaamheden van de commissie op zijn beleidsmatige betekenis beoordeeld en de weergave hiervan besproken met de RvC. Verenigingen van Eigenaars Actium was in 2010 actief in 23 Verenigingen van Eigenaars (VvE’s). De verwachting is dat dit aantal de komende jaren verder groeit. In de meeste gevallen gaat het om gemengde complexen; in zowel nieuwbouw als bestaande bouw, waarin zowel huurders als eigenaren wonen. Uit oogpunt van transparantie heeft Actium er in 2009 voor gekozen om het administratieve en technische beheer van VvE’s volledig af te stoten en onder te brengen bij externe beheerders. Dit proces is in 2010 volledig afgerond in nauwe samenspraak met de betrokken VvE’s. In haar rol als (groot)eigenaar heeft Actium in het verslagjaar de algemene ledenvergaderingen van de VvE’s bijgewoond en daarbij gebruik gemaakt van haar spreek- en stemrecht. Daarnaast is er op diverse momenten overleg gevoerd met leden, besturen en beheerders. In 2011 wordt verder gewerkt aan de invulling van de rol van Actium binnen de VvE’s.
Overzicht van VvE’s: Omschrijving VVE
Eigenaren
Huurders
Totaal
Grunostaete
Assen
11
12
23
Ceresplein/Apollopad
Assen
41
15
56
Van Houtenstraat
Assen
16
16
32
Echtenstraat 2 t/m 42
Assen
13
8
21
Molenstraat 229 t/m 269
Assen
8
13
21
De Gijsbrecht
Assen
54
0
54
Gouwe 28 t/m 68
Assen
13
8
21
Gouwe 70 t/m 110
Assen
12
9
21
Gouwe 53 t/m 93
Assen
12
9
21
Smetanalaan 182 t/m 356
Assen
68
20
88
Gravenlanden 35 t/m 69
Assen
15
3
18
Scharmbarg 129 t/m 211
Assen
35
7
42
Thorbeckelaan 233 t/m 361
Assen
26
39
65
Kloosterpoort
Assen
17
57
74
De Wieken
Smilde
8
18
26
De Meestershof
Bovensmilde
6
21
27
Lesturgeonplein
Vledder
14
13
27
Hof van Koekange
Koekange
8
25
33
Alteveerstraat
Hoogeveen
5
45
51
Princenhof
Hoogeveen
17
61
78
Broekemastraat
Diever
1
1
2
Martenskamp
Oosterwolde
2
4
6
Veenbaas
Haulerwijk
14
11
25
456
376
832
p
34
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
Financieel beleid Algemeen Het doel van het financiële beleid en beheer van Actium is het waarborgen van de financiële continuïteit om onze doelen te bereiken en blijvend onze maatschappelijke taken uit te voeren. Ter ondersteuning maken we gebruik van een financiële meerjarenprognose voor een periode van vijf jaar, een jaarbegroting en een managementinformatiesysteem. De pijlers van het financiële beleid zijn: ■ het aanhouden van een financiële buffer: solvabiliteit van 10% op basis van de minimum waarderingsregel; ■ tegen goede voorwaarden toegang houden tot de kapitaalmarkt: positieve kasstroom in de meerjarenbegroting, positieve faciliteringsruimte te verkrijgen bij het WSW en voldoen aan de minimum solvabiliteitseis van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting; ■ beheersing van beïnvloedbare risico ’s; ■ het waarborgen van de continuïteit van Actium opdat onze activiteiten kunnen plaatsvinden op een zo hoog mogelijk kwalitatief niveau, met de daarvoor ter beschikking staande financiële en materiële middelen.
11
Financiële positie De financiële positie wordt kenbaar gemaakt door middel van een aantal kengetallen.
Inhoud
Kengetallen Solvabiliteit
2010
2009
2008
1 eigen vermogen + voorzieningen / totaal vermogen
20,2%
20,9%
22,9%
Algemeen
35
2 eigen vermogen / totaal vermogen
15,7%
14,6%
15,5%
Financiële positie
35
Liquiditeitsratio
Ontwikkelingen
36
1 Quick ratio = Vlottende Activa–voorraden/Kortlopende schulden
0,26
0,53
0,32
Benchmarking
36
2 Current ratio = Vlottende Activa / Kortlopende schulden
0,56
0,95
0,71
Financiering
36
Renterisicobeheer
37
Fiscale ontwikkelingen
37
Meerjarenperspectief
38
Verbindingen
39
Onbebouwde gronden
39
Beleggingen
39
Rentabiliteit 1 REV = resultaat na belasting / EV + VZ
6,13%
-1,94%
-27,60%
2 RTV = resultaat na belasting + betaalde rente / TV
4,58%
2,83%
-2,90%
Loan to value (verhouding vreemd vermogen tov bedrijfswaarde, incl. RWC correctie)
56,0%
57,3%
61,0%
Grootte leningportefeuille t.o.v. WOZ waarde (max. 50%)
18,5%
18,7%
18,5%
De totale bedrijfswaarde (incl. rentabiliteitswaardecorrectie) van ons bezit bedraagt per 31-12-2010 € 699 miljoen. Ultimo 2009 bedroeg de totale bedrijfswaarde € 679 miljoen, een stijging van € 20 miljoen. Deze stijging is hoofdzakelijk ontstaan door: autonome waardemutaties ■ voorraadmutaties ■ parameterwijzigingen ■ niveauwijzigingen ■ mutatie rentabiliteitswaardecorrectie
€ € -/- € € € -/-
15,0 miljoen 0,7 miljoen 7,7 miljoen 15,7 miljoen 17,5 miljoen
Op basis van de jaarrekening de volgende kengetallen: Kengetallen per VHE in €
2010
2009
1 Eigen vermogen
5.167
2 Voorzieningen 3 Rentelasten –baten 4 Lasten onderhoud, inclusief energielabeling
2008
4.732
4.953
1.492
2.022
2.361
973
1.025
969
1.900
1.585
1.577
5 Algemeen Beheer (incl. bel, verzek en ov.lasten)
1.445
1.424
1.241
6 Netto bedrijfslasten
1.363
1.379
1.187
131.222
128.244
125.097
8 Bedrijfswaarde (incl. RWC correctie)
7 WOZ waarde
43.389
41.911
37.845
9 Boekwaarde
28.624
28.209
26.715
p
35
H
9
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Het eigen vermogen van Actium is in 2010 gestegen met € 6,5 miljoen en bedraagt € 83,2 miljoen. Deze stijging van € 6,5 miljoen vormt het resultaat van 2010 en is reeds verwerkt in de jaarrekening, onder goedkeuring door de RvC. Het hogere resultaat over 2010 ten opzichte van de begroting laat zich als volgt verklaren: Meer resultaat ( * € 1.000) wegens: Minder waardeverandering materiële vaste activa
23.200
2.100
400
Meer rentebaten
1.700
Minder rentelasten
1.000
900
Minder lasten onderhoud Minder overige bedrijfslasten
Minder vennootschapsbelasting
2.100
Meer overige bedrijfsopbrengsten
31.400
Minder resultaat ( * € 1.000) wegens:
Minder huuropbrengsten/vergoedingen
300
Meer afschrijvingen
400
Lagere overige opbrengsten Minder resultaat verkoop onroerende goederen
800
1.700
2.700
-200
5.700
25.700
Meer lonen en salarissen Minder rentebaten Meer directe exploitatielasten Overig
Ontwikkelingen Op 25 januari 2010 heeft de Raad voor de Jaarverslaggeving de RF-uiting 2010-1 gepubliceerd. Deze bevat de Ontwerprichtlijn 645 Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting. De belangrijkste wijzigingsvoorstellen zijn het classificeren en kwalificeren van onroerende zaken in exploitatie en het aanscherpen van het actuele waardebegrip voor het sociaal- en commercieel vastgoed. Deze richtlijn is verplicht gesteld voor de boekjaren die aanvangen op of na 1 januari 2011.
Staatssteun en borging De Europese Commissie is van oordeel dat corporaties in Nederland gebruik maken van ongeoorloofde staatssteun. Daarom heeft de minister een interim regeling ingesteld per 1 januari 2011. Op basis hiervan moeten corporaties minimaal 90% van hun woningbezit verhuren aan de doelgroep met een huur van maximaal € 652,52 en een brutosalaris van maximaal € 33.614. Voldoet de corporatie hier (structureel) niet aan, dan zal zij na twee jaar wellicht geen financiering met
borging kunnen krijgen. Bovendien is het commerciële deel binnen een combinatieproject, woningen met een huur hoger dan € 652,52 of stichtingskosten van meer dan € 240.000 vanaf 1 januari niet langer borgbaar. Omdat een combinatieproject vanaf 1 januari 2011 niet meer borgbaar is (plintruimte, 1/3 en 2/3) heeft Actium eind 2010 een tweetal leningen afgesloten voor het dienstencentrum Beurtschip in Smilde en de commerciële ruimte van de Nieuwe Kolk in Assen. Voor Actium is het niet kunnen borgen van projecten een direct risico voor wat betreft de financierbaarheid en werkt het kostenverhogend door hogere rentekosten. Benchmarking Op het terrein van bedrijfsvergelijking en benchmarking maakt Actium primair gebruik van de uitkomsten van de jaarlijkse analyse van het Centraal Fonds Volkshuisvesting. Deze publicatie is eind 2010 verschenen als bijlage bij de Oordeelsbrief van de minister van BZK, onder de titel ‘Corporatie in Perspectief!’ Actium heeft de gepresenteerde uitkomsten die betrekking hebben op het jaar 2009 geanalyseerd en geconstateerd dat Actium relatief hoge bedrijfslasten kent. Het streven is om deze onder het sectorgemiddelde te brengen en er wordt gewerkt aan resultaatverbeterende maatregelen, die bijdragen aan een kritische beheersing. Actium kenmerkt zich verder als een financieel gezonde woningcorporatie met een voor de huurder en woningzoekende aantrekkelijke huurprijsstelling. Daarnaast maakt Actium gebruik van de Bedrijfstakinformatie, welke jaarlijks wordt opgesteld door Aedes om haar bedrijfsresultaten te toetsen. Op basis van deze wijze van bedrijfsvergelijking en benchmarking zijn prestatie-indicatoren en normen ontwikkeld die in de planning- en controlcyclus een ondersteunende en richtinggevende rol spelen. Financiering
Beleid
De doelstellingen van het treasurybeleid zijn: 1. Het beheersen van de inkomende en uitgaande geldstromen, waarbij de basis gevormd moet worden door goed op elkaar afgestemde processen, naast een liquiditeitsprognose op korte en lange termijn. 2. Het zoveel mogelijk intern financieren van de behoefte aan middelen. 3. Het waarborgen van een efficiënte, blijvende toegang tot de geld- en kapitaalmarkt teneinde voldoende financiële middelen voor de bedrijfsactiviteiten op korte en lange termijn te garanderen. 4. Het beheersen van rente- en rendementsrisico’s die samenhangen met de financiering, beleggingen en liquiditeitenbeheer. 5. Het, binnen de kaders van het treasurystatuut, realiseren van: ■ een optimaal rendement op liquide en belegde middelen, ■ een zo laag mogelijke vermogenskostenvoet van het vreemd vermogen met als resultaat zo laag mogelijke rentelasten. 6. Het realiseren van efficiënt betalingsverkeer. p
36
H
9
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Bedrijfsactiviteiten worden in eerste instantie gefinancierd met eigen middelen. Met het aantrekken van middelen zijn we afhankelijk van het tempo waarin verkopen van bestaande woningen worden geëffectueerd, investeringen in nieuwbouw en herstructurering plaatshebben en verkopen van nieuw te bouwen koopwoningen plaatsvinden. Dit houdt in dat financiering op maat gewenst en noodzakelijk is. De financieringsbehoefte wordt bepaald door de financiële meerjarenprognose voor vijf jaar. Vanuit de jaarlijkse begroting vloeit een prognose van één jaar voort. Deze prognose wordt verwerkt in het treasury jaarplan. Het vormt de basis voor de uitvoering, de aansturing van en de controle op de treasury werkzaamheden voor het komende jaar. In de kwartaalrapportages wordt aangegeven wat de nieuwe prognose met betrekking tot de liquiditeitsbehoefte tot het einde van het jaar wordt. Hierbij wordt een analyse van de verschillen ten opzichte van het jaarplan gegeven.
De variabele rollover leningen zijn op balansdatum voor 87% gevuld. De kredietcrisis heeft geresulteerd in een lage één en drie maandsrente, hetgeen een negatief effect heeft op de waardering van swaps en floors. De actuele waarde van de derivaten komt op balansdatum uit op -/- € 3,4 miljoen.
Leningenportefeuille
In het treasurystatuut is een norm voor het relatieve renterisico opgenomen van 15% (inclusief investeringen). In de jaren 2011 en 2012 komt het renterisico hoger uit dan deze norm, respectievelijk 19% en 18%. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat het risico grotendeels wordt veroorzaakt door (onzekere) investeringen. Exclusief investeringen bedraagt het risico in deze jaren 4% en 9% en is dus lager dan de gestelde norm. Eén van de activiteiten in 2011 is het renterisico in de jaren 2011 - 2012 verder terug te brengen.
Ultimo 2010 zijn onze materiële vaste activa voor 82% gefinancierd met vreemd vermogen. Van ons schuldrestant van € 391,7 miljoen (inclusief aflossingsverplichting 2011 van € 25,5 miljoen) eind 2010, wordt € 363,1 miljoen (93%) geborgd door het WSW. € 28,6 miljoen wordt geborgd door gemeenten.
Ontwikkeling renterisico Actium wil ten hoogste een renterisico lopen tot 15% van de leningenportefeuille. Hierbij spelen de randvoorwaarden van het WSW mede een rol. In onderstaande grafiek is het absolute renterisico, inclusief en exclusief investering, afgezet tegen het verwachte toekomstige verloop van de leningenportefeuille
Naar aanleiding van de beoordeling van de financiële positie heeft het WSW op 7 december 2010 verklaard dat Actium voldoet aan hun eisen van kredietwaardigheid. De vrijgegeven faciliteringsruimte bedraagt in totaal € 97,0 miljoen en is gebaseerd op de investerings- en herfinancieringsprognose 2010 - 2013. Hiervan is eind 2010 nog € 8,0 miljoen opgenomen zodat op balansdatum een bedrag van € 89,0 aan faciliteringsruimte aanwezig is. In 2010 hebben we als gevolg van einde contractdatum € 6,6 miljoen, reguliere aflossingen € 10,4 miljoen en vervroegde aflossingen € 3,4 miljoen een totaal van € 20,4 miljoen aan leningen afgelost. Hiertegenover staat per saldo een opname op rollover leningen van € 13,0 miljoen en het ontvangen van € 10,0 miljoen op een nieuwe lening. Van een vijftal leningen die in 2010 zijn aangetrokken, is op balansdatum nog niets gestort. Het gaat om een totaalbedrag van € 40,5 miljoen met stortingen in 2011 van € 18,5 miljoen en in 2013 van € 22,0 miljoen. De leningenportefeuille bestaat uit 144 leningen van in totaal 8 geldverstrekkers. Renterisicobeheer
Bescherming tegen renterisico Flexibiliteit in financiering is wenselijk en daarvoor worden mogelijkheden binnen onze leningenportefeuille gecreëerd. Actium kan op gewenste momenten aflossen en weer tot maximaal de hoofdsom volgestort krijgen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van rollover leningen met een variabele hoofdsom. Ultimo 2010 bestaat onze leningenportefeuille voor 14% uit dit soort leningen. Deze kennen veelal een renteconversie moment van één of drie maanden. Hieruit kunnen dan ook grote renterisico’s volgen. Om deze risico’s af te dekken, maakt Actium gebruik van de volgende derivaatproducten: caps, floors en twee renteswaps. Het grootste gedeelte van de renterisico´s is op deze wijze afgedekt.
0 -5 -10 -15
Excl. investeringen Incl. investeringen Norm
2011 -4% -19% -15%
2012 -9% -18% -15%
2013 -9% -11% -15%
2014 -7% -7% -15%
2015 -7% -7% -15%
-20
Fiscale ontwikkelingen De fiscaliteit speelt steeds meer een grotere rol bij woningcorporaties. In 2008 werden de corporaties volledig belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. In 2010 is de vrijstelling van de integratieheffing (omzetbelasting) opgeheven. De belastingdruk voor de corporatie, onder andere vennootschapsbelasting, omzetbelasting, loonheffingen en overdrachtsbelasting, is aanzienlijk. Het optimaliseren van de beheersing van de fiscale processen en het verder benutten van de fiscale mogelijkheden zijn de komende jaren belangrijke aandachtspunten voor Actium. p
37
H
9
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Het afgelopen jaar is hard aan gewerkt om meer grip op ons fiscale proces te krijgen. Hierin hebben we grote vorderingen gemaakt. ■ Projectontwikkeling en financiën hebben tweewekelijks overleg waarin samen de verschillende projecten worden geanalyseerd en fiscale risico’s in beeld worden gebracht. Door middel van presentaties wordt fiscale kennis overgedragen. ■ Projectvoorstellen inzake nieuwbouwprojecten worden voorzien van financiële en fiscale paragraaf, voordat deze worden behandeld in de DR. Zo wordt geborgd dat de projecten vooraf fiscaal gecheckt worden en er naar fiscale optimalisatie wordt gezocht. ■ Er is een samenwerking met wonen opgestart. Indien er besluiten moeten worden genomen over prijswijzigingen van woningen of het omzetten van koop naar huur, geeft de fiscaal medewerker vooraf een fiscaal advies. ■ Het onderdeel omzetbelasting is opgenomen in de controleplannen.
Fiscaal in control
Horizontaal Toezicht De fiscus heeft een nieuwe wijze van toezicht ontwikkeld die aansluit bij bovengenoemde ontwikkelingen. Dit staat bekend onder de naam Horizontaal Toezicht. De beginselen van deze werkwijze zijn wederzijds vertrouwen, begrip en transparantie. Deze beginselen worden vastgelegd in een handhavingsconvenant. Een belangrijke voorwaarde om een dergelijk convenant te kunnen opstellen, is het op orde hebben van het Tax Control Framework. Voordelen van Horizontaal Toezicht zijn o.a. geen boekencontroles, zekerheid bij de fiscus. In 2011 zal een intentieverklaring voor Horizontaal Toezicht met de belastingdienst worden getekend. Meerjarenperspectief In onderstaand overzicht is het eigen vermogen aangepast op het resultaat van 2010 en doorgerekend naar latere jaren. In de tabel zijn de investeringen verwerkt waartoe Actium heeft besloten. De faciliteringsruimte biedt voldoende perspectief voor de financiering van de toekomstige projecten.
In 2010 zijn onderstaande maatregelen genomen om fiscaal meer in control te komen. Maatregelen met betrekking tot vennootschapsbelasting: ■ Kennis in eigen huis gehaald; ■ Toets ingewikkelde zaken door belastingadviseur; ■ Kennis bij projectleiders gebracht. Controles/maatregelen met betrekking tot omzetbelasting: ■ Rondrekening BTW per kwartaal; ■ Steekproef inkoopnota’s (BTW verlegd, pro rata); ■ Projecten overgangsregeling afschaffing mededeling 26; ■ Pro rata% jaarlijks opnieuw bepalen; ■ Tijdelijke verlaging BTW op arbeidsuren ingeregeld.
Er zijn belangrijke onzekerheden die op het meerjarenperspectief zowel een gunstige als ongunstige invloed kunnen uitoefenen. Voorbeelden zijn: ■ de renteontwikkeling; ■ de fasering en inhoud van investering- en herstructureringsprojecten; ■ de realisatie van geprognosticeerde verkopen; ■ de mogelijkheden tot realisatie van de geplande huursomstijgingen; ■ huurtoeslagheffing; ■ belastingdruk.
Meerjaren perspectief begroting 2011-2015 Huursomstijging* Eigen vermogen (x 1000)
Controles/maatregelen in het kader van Wet Ketenaansprakelijkheid: ■ G-rekening verplicht gesteld bij leveranciers; ■ Voorwaarden factuur in bureaubestek opgenomen; ■ Facturen die niet voldoen, worden teruggestuurd; ■ Controle facturen onderhoud en projecten.
Tax Control Framework In 2011 wordt een Tax Control Framework opgesteld. Een Tax Control Framework omvat onder andere een vaststelling en beschrijving van de fiscale strategie, fiscale afdeling en belasting gerelateerde processen van een onderneming. Verder bevat dit een fiscale risicoanalyse met daarbij de maatregelen die zijn genomen om deze af te dekken. Kortom, hierin zullen alle fiscale risico’s en aspecten worden behandeld. Het uiteindelijke doel van een Tax Control Framework is beheersing van de totale fiscaliteit en daardoor te komen tot juiste, volledige en tijdige aangifte voor alle belastingen en een juiste weergave van de fiscale positie in de jaarrekening.
2011
2012
2013
2014
2015
1,50%
1,50%
1,50%
1,50%
1,50%
63.579
59.129
56.947
51.032
42.117
Jaarresultaat voor belasting
-17.664
-2.450
-182
-3.915
-6.915
Jaarresultaat na belasting
-19.664
-4.450
-2.182
-5.915
-8.915
Onrendabele investeringen
21.526
10.697
4.769
14.064
13.821
Onderhoudslasten
30.615
31.450
32.409
32.392
34.129
14,02%
12,31%
11,16%
11,53%
10,12%
-30,93%
-7,53%
-3,83%
-11,59%
-21,17%
Solvabiliteit (EV/TV) Rentabiliteit eigen vermogen
*H uursomstijging is exclusief huurharmonisatie
p
38
H
9
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Verbindingen
De Made Participatie BV Actium heeft een 100% deelneming in De Made Participatie BV, die als doel heeft werkzaam te zijn binnen de volkshuisvesting. Sinds 2003 zijn binnen de rechtspersoon geen activiteiten ontplooid. Actium bezit het geplaatste aandelenkapitaal ter waarde van € 18.000,-. De Made Participatie BV is niet geconsolideerd meegenomen in de jaarrekening. Mede omdat er geen activiteiten ontplooid worden binnen de BV en geen ontwikkelingen plaatsvinden in de toekomst wordt De Made Participatie BV in het jaar 2011 ontbonden. Het aanwezige kapitaal wordt overgeboekt naar Stichting Actium.
Dingspel Assen BV Dingspel Assen BV is bij notariële akte opgericht op 15 maart 2007. Vennoten van deze besloten vennootschap waren Woonstichting Actium, Stichting Woningbeheer Assen en Credo Integrale Planontwikkeling BV. Door fusie per 1 juli 2008 van Stichting Woningbeheer Assen en Woonstichting Actium is de aandelenverhouding gewijzigd. Credo Integrale Planontwikkeling BV heeft hierdoor 33,33% van de geplaatste aandelen en Stichting Actium 66,66% van de geplaatste aandelen. Credo Integrale Planontwikkeling BV en Stichting Actium zijn een samenwerking aangegaan om de transformatie tot stedelijk woongebied van een gedeelte van stadsbedrijventerrein te Assen te initiëren Deze samenwerking is vastgelegd in het Treanth Consortium. Dingspel Assen BV heeft ten doel de aan- en verkoop van onroerende zaken als mede het beheren van de verworven locaties. Actium bezit 2/3 deel van het geplaatste aandelenkapitaal van € 18.000,-. Er zijn tot nu toe geen woningen in de verbinding gerealiseerd. Ter gedeeltelijke financiering van de door Dingspel Assen BV verrichte aankopen heeft Actium geldleningen verstrekt van in totaal € 1.110.138,- onder de voorwaarden dat deze geldleningen uitsluitend bestemd zijn voor de financiering van locaties binnen het plangebied Havenkwartier en dat de geldleningen uiterlijk lopen tot 1 januari 2020. Dingspel Assen BV is niet geconsolideerd meegenomen in de jaarrekening. In 2010 hebben geen nieuwe verwervingen plaatsgevonden, evenmin zijn er opstallen verkocht. Het verschuldigde rentepercentage bedraagt de jaarlijks op 1 januari geldende 1-jaars euribor, die verhoogd wordt met 1%, hetgeen verschuldigd is aan het einde van elk kwartaal. De verdeling hiervan vindt plaats conform de leningverhouding. Het resultaat over het boekjaar 2010 wordt toegevoegd aan het eigen vermogen van Dingspel Assen BV. Voor het aandeel in het negatieve vermogen van Dingspel heeft Actium geen voorziening opgenomen omdat Actium zich niet aansprakelijk heeft gesteld voor de schulden welke door Dingspel zijn aangegaan. Om de financiële risico’s voor Actium zoveel mogelijk te beperken, wordt actief gezocht naar een derde partij, die de helft van de aandelen van Actium zou kunnen overnemen.
Voor alle verbindingen geldt dat de directeur-bestuurder tevens bestuurder is van de verbindingen. Daarmee vallen de verbindingen ook onder het toezicht van de raad van commissarissen van Actium. De jaarrekeningen van de verbindingen worden goedgekeurd door de raad van commissarissen, net als activiteiten die in de verbindingen plaatsvinden. De deelnemingen worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode, te weten tegen de netto-vermogenswaarde ultimo boekjaar. Dit betekent dat de deelnemingen worden gewaardeerd op dezelfde grondslagen als die van Actium. Doordat het aandeel van de deelnemende rechtspersonen een negatieve netto-vermogenswaarde betreft wordt in het jaarverslag van Actium hier geen voorziening voor meegenomen (RJ252.402).
Naam
Zetel
Maatsch. kapitaal
Gestort kapitaal
Deelname
Type deelneming
De Made Participatie BV
Drachten
€ 90.000,-
€ 18.000,-
100%
vastgoedexploitatie
Dingspel Assen BV
Assen
€ 90.000,-
€ 12.000,-
66,67%
vastgoedontwikkeling
Onbebouwde gronden Actium wil een goed en volledig beeld van haar grondbezit t.b.v. projectontwikkeling hebben én houden. Daartoe heeft zij in 2010 haar grondbezit volgens de balans, gelegd naast gegevens uit het Kadaster. Hieruit bleek dat één grondpositie onvoldoende in de administratie was opgenomen. Bovendien bleken gronden zowel verantwoord te worden in de projectadministratie als ook op de balans. Alle grondposities zijn nu opgenomen in de projectadministratie onder voorraad grond. Verder heeft Actium de onbebouwde gronden met bestemming landbouw opnieuw laten taxeren met als resultaat dat zij een 4-tal grondposities heeft afgewaardeerd voor een totaalbedrag van € 3,5 miljoen. Ook zijn procedures ontwikkeld waardoor zeker kan worden gesteld dat, wanneer Actium grond aankoopt, dit volledig, juist en tijdig zijn beslag krijgt in de administratie. In totaal heeft Actium 81,9 hectare aan onbebouwde gronden in bezit. Beleggingen
Koopsommen kapitaalstorting In 1999 zijn koopsommen bij Nationale Nederlanden gestort in verband met het vervroegd kunnen uittreden van een deel van het personeel. Als gevolg van gewijzigde regelgeving kan hiervan geen gebruik meer worden gemaakt. Er zijn nog twee koopsommen met een totaalbedrag van € 160.000, die nog doorlopen tot expiratiedatum (laatste loopt door tot 1 januari 2013).
p
39
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
Interne organisatie Het jaar 2010 stond voornamelijk in het teken van de invoering van Omega, het nieuwe informatiesysteem. Hiervoor is veel extra capaciteit ten behoeve van ondersteuning van het dagelijks proces ingezet. Daarnaast is in 2010 gewerkt aan de uitwerking van bepalingen uit de CAO van 2009-2010, de uitvoering van de loopbaanscan en het opzetten van een instrument voor functioneren en beoordelen. Dit laatste wordt in 2011 door middel van een uitgebreid opleidingsplan voor leidinggevenden en medewerkers geïmplementeerd.
11
Interne verhuizing Medio 2010 heeft een interne verhuizing plaatsgevonden. Het betrof een wisseling van afdelingen tussen de beide locaties – Eemland en Industrieweg – in Assen. Met deze verhuizing is een optimalere huisvesting beoogd om klanten een nog betere dienstverlening te kunnen bieden. Door deze interne verhuizing is in 2010 de bepaling rond de vergoeding van reiskosten in verband met standplaatswijziging uit het Sociaal Plan opnieuw toegepast.
Inhoud Interne verhuizing
41
CAO en arbeidsvoorwaarden Actium
41
Arbeidsomstandigheden
41
Werkgelegenheid
41
Ziekteverzuim
42
Functioneren en beoordelen
42
Opleidingen
42
Jubilea en flexpensioen
42
Oud-medewerkers
42
Ondernemingsraad
42
Evaluatie fusie
42
Informatisering en communicatie
42
Kwaliteitsbeleid
43
Integriteitbeleid
43
Risicobeheer en informatievoorziening
44
Risicoprofiel
44
CAO en arbeidsvoorwaarden Actium Eind 2009 is de nieuwe CAO Woondiensten bekend geworden. Onderdeel van deze CAO is de vergoeding van een bodembedrag van € 25,- bruto per dag dat de werknemer verplicht is zijn/haar privéauto voor de organisatie te gebruiken. Actium heeft in overleg met de ondernemingsraad gewerkt aan een regeling die deze bepaling vervangt. Uiteindelijk is in oktober 2010 door een achterbanraadpleging ingestemd met de nieuwe regeling. Actium heeft besloten haar overige arbeidsvoorwaarden in 2011 opnieuw te toetsen aan de CAO en de regelgeving. Dit wordt in overleg met de ondernemingsraad opgepakt. Arbeidsomstandigheden De risico-inventarisatie en –evaluatie die in de tweede helft van 2009 plaatsvond, heeft begin 2010 geresulteerd in een plan van aanpak. De geconstateerde verbeterpunten zijn opgepakt onder begeleiding van de arbo-commissie.
Stagiaires en leerwerkpekken Ten behoeve van de realisatie van voldoende opleidingsplaatsen in de bouw is in het voorjaar van 2010 het convenant met de titel “afspraak = afspraak” afgesloten. Partijen zijn een zevental corporaties, het OCB in Ruinen, het Alfa College in Hoogeveen en het Drenthe College in Emmen. De corporaties staan gezamenlijk garant voor 50 leerwerkplekken ten behoeve van het opleidingsbedrijf. Actium heeft daarvan 11 voor haar rekening genomen. Er zijn 10 plaatsen gerealiseerd door inzet bij projectmatig onderhoud, en 1 plek is rechtstreeks in de onderhoudsdienst van Actium ondergebracht. Daarnaast zijn via hoofd- en onderaannemers 18 leerlingen actief geweest op vijf nieuwbouwprojecten. Tevens zijn bij diverse afdelingen (bijvoorbeeld Klant en Markt, Communicatie en Juridische zaken) van Actium stagiaires actief geweest.
Opbouw personeelsbestand Leeftijdsgroep
Aantal
0-20
0
20-25
4
25-30
18
30-35
20
35-40
36
40-45
29
45-50
31
50-55
24
55-60
27
60 eo
8
De gemiddelde leeftijd bedroeg eind 2010 43,6 jaar (2009: 43,3 jaar).
Werkgelegenheid Op 31 december 2010 heeft Actium 197 medewerkers in dienst (178,4 fte). Er werkten in het verslagjaar 34 uitzendkrachten/gedetacheerden (24,3 fte). Een deel van deze medewerkers (7 medewerkers) is tijdelijk aangetrokken ten behoeve van de implementatie van Alom. 14 medewerkers hebben in het verslagjaar Actium verlaten. p
41
H
10
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
Dienstjarengroep
Aantal
0-5
91
5-10
32
10-15
13
15-20
9
20-25
15
25-30
10
30-35
19
35-40
7
40+
1
H
8
H
9
H
10
H
11
De gemiddelde arbeidsduur bedroeg eind 2010 11,8 jaar (2009: 11,8 jaar). Ziekteverzuim Het ziekteverzuim bij Actium (exclusief zwangerschapsverlof) bedroeg over geheel 2010 5,89% (2009 4,3%). De ziekmeldingsfrequentie bedroeg in 2010, 1,46. De gemiddelde ziekteverzuimduur was 5,1 dag. Het ziekteverzuimpercentage werd in 2010 beïnvloed door enkele langdurige ziektegevallen. Er is in 2010 geen instroom geweest in de WIA (volledige IVA). Een medewerker heeft de organisatie na een periode van twee jaar ziekte verlaten. Functioneren en beoordelen In 2010 heeft het beleid rondom functioneren en beoordelen definitief zijn beslag gekregen. Er is een uitgebreid implementatieplan gemaakt met opleidingen voor leidinggevenden en medewerkers om de systematiek van planning en evaluatie begin 2011 in te kunnen voeren. Opleidingen In 2010 is voor € 414.530 besteed aan diverse opleidingen. In de meeste gevallen zijn het opleidingen waarin kennis en vaardigheidstraining centraal staat, daarnaast zijn enkele medewerkers gecoacht door externe coaches. Aan alle medewerkers van Actium is een loopbaanscan aangeboden. De loopbaanscan helpt medewerkers bij het bepalen van hun loopbaanwensen. In totaal hebben 125 medewerkers een loopbaanscan gedaan. Begin juli zijn de laatste rapporten aan de medewerkers uitgereikt. Dit rapport helpt medewerkers en leidinggevenden bij het opstellen van een persoonlijk ontwikkelingsplan. Ongeveer tien medewerkers hebben een verzoek ingediend voor een opleiding in het kader van een loopbaanwens. De kosten voor deze scan waren ongeveer € 100.000. Jubilea en flexpensioen In 2010 hebben drie medewerkers het 12,5 dienstjubileum gevierd en vier medewerkers het 25-jarig dienstjubileum. Eén medewerker heeft zelfs zijn 40-jarig jubileum gevierd. In 2010 heeft één medewerker gebruik gemaakt van de flexpensioenregeling.
Oud-medewerkers Met de oud-medewerkers hebben we in 2010 een rondrit door het werkgebied gemaakt. We hebben twee grote projecten van Actium bezocht, de Koekangerhof in Koekange en het Tonckenshuys in Zuidwolde. Er gingen 72 oud medewerkers met partners mee. Ondernemingsraad De ondernemingsraad heeft in 2010 acht keer overleg gevoerd met de directie. De ondernemings raad brengt jaarlijks een eigen verslag uit, waarin zij verantwoordt over haar activiteiten en de onderwerpen waarover is gesproken. Evaluatie fusie In 2010 is met ondersteuning van Quintis een evaluatie uitgevoerd van de fusie. Gekeken is naar de voorgenomen doelstellingen en de realisatie daarvan. Begin 2011 is hierover een brief naar het ministerie van BZK gestuurd. Ook zijn er voorstellen gedaan tot kleine aanpassingen aan de organisatie. Ook daar wordt in 2011 vorm aan gegeven. Informatisering en communicatie Begin 2010 is gestart met een woonruimteverdelingssysteem, de eerste fase van het invoeren van een nieuw primair informatiesysteem. Eind 2010 is gestart met de overige primaire bedrijfs onderdelen, met uitzondering van projectontwikkeling. De eerste maanden van 2011 kenmerken zich door een zeer intensieve nazorgperiode, met name bij de module onderhoud, zowel dagelijks als planmatig. Ook is de website vernieuwd. Met deze vernieuwde website hebben we de verscheiden heid in onze dienstverlening nog beter zichtbaar gemaakt. Zo is er ruime aandacht voor huur, koop(vormen), nieuwbouwprojecten en maatschappelijke projecten. Daarnaast is de website klaargemaakt voor de toekomst, doordat nu een technische koppeling met ons primaire systeem mogelijk is. Dit betekent dat op termijn onze huurders bijvoorbeeld zelf een afspraak kunnen inplannen voor een reparatieverzoek of hun urgentie kunnen beoordelen. De website heeft tot slot meer mogelijkheden voor nieuwe toepassing zoals google-maps bij het presenteren van onze koopwoningen en nieuwbouwprojecten. In 2010 is verder invulling gegeven aan het communicatiebeleid, aansluitend bij ons bedrijfsplan. Onze uitgangspunten daarbij zijn, we communiceren intensief, integraal en interactief. We zetten daarbij nadrukkelijk in op lokale betrokkenheid en zichtbaarheid. Een groot aantal nieuwe brochures is in 2010 gereedgekomen. Zoals de brochure huren bij Actium, met algemene informatie voor onze huurders. Een brochure met uitgebreide informatie over ons woningaanbod voor woningzoekenden. En de corporate brochure, bestemd voor onze zakelijke relaties. Hierbij dragen we bij aan behalen van kwaliteitslabel (KWH). Al onze brochures zijn ook te vinden op onze vernieuwde website www.actiumwonen.nl.
p
42
H
10
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Bij drukwerk, kiezen we zoveel mogelijk voor FSC-gecertificieerd papier. Hiermee hebben we de zekerheid dat de grondstof voor het papier afkomstig is uit verantwoord beheerde bossen. Deze keuze past bij ons streven naar duurzaamheid. Kwaliteitsbeleid Op het gebied van de kwaliteitszorg zijn in 2010 diverse acties ondernomen, zoals verbeterde klachtenregistratie en klanttevredenheidsmetingen op alle negen onderdelen van het KWH huurlabel.
Klachten Klachten zijn alle ontevredenheidsuitingen over de dienstverlening van Actium. Het kan bijvoorbeeld gaan om niet nakomen van afspraken, bejegening van een medewerker of kwaliteit van de woning. In 2010 is gestart met een registratie. In 2010 zijn er totaal 230 klachten geregistreerd en behandeld.
KWH huurlabel De klanttevredenheidsmetingen zijn uitgevoerd door KWH, een onafhankelijk en extern bureau die voor veel woningcorporaties metingen uitvoert. Het eerste deel van de meting bestond uit 4 onderdelen, te weten: corporatie bellen, woning onderhouden, klachten afhandelen en woning verlaten. De meting is uitgevoerd in de periode van februari tot en met april 2010 en is uitgezet onder meer dan 2000 huurders. De eerste resultaten zijn in juni 2010 ontvangen.
Labelonderdeel
Eindcijfers
Criterium
Resultaat
Corporatie bellen
7,3
7,0 Onderdeel behaald
Woning onderhouden
7,6
7,0
Klachten afhandelen
7,0
6,5
Onderdeel behaald
Woning verlaten
8,3
7,0
Onderdeel behaald
Onderdeel behaald
Van september tot en met november 2010 zijn de andere vijf onderdelen van het KWH huurlabel gemeten: corporatie bezoeken, woning zoeken, woning betrekken, huur betalen en reparatie uitvoeren. Begin 2011 is bekend geworden dat ook op deze onderdelen positief resultaat is gebleken, waarmee Actium het KWH huurlabel heeft behaald.
Op de website is een link geplaatst naar het Meldpunt integriteit woningcorporaties op de website van het ministerie van VROM, nu BZK. In de kwartaalrapportage wordt structureel aandacht besteed aan klachten die te maken kunnen hebben met integriteit. Jaarlijks bespreekt de directie de ervaringen met de raad van commissarissen en met de ondernemingsraad. Ook komt dit aan de orde in de jaarlijkse bijeenkomsten met belanghebbenden. Actium heeft meegewerkt aan de pilot van het Centraal Fonds Volkshuisvesting voor de ontwikkeling van een gedragsscan voor woningcorporaties betreffende integer gedrag. Er is tevens een analyse geweest aan de hand van het rapport Lessons Learned en zijn er onderwerpen benoemd om in 2011 mee aan de slag te gaan, onder andere de positionering van de controller. In 2010 zijn de voorbereidingen getroffen om op 7 april 2011 een bewustwordingsbijeenkomst te organiseren voor alle medewerkers van Actium.
Pilot gedragsscan Op verzoek van het Centraal Fonds Volkshuisvesting is in november deelgenomen aan een pilot gedragsscan. Hierbij wordt onderzocht of via een gedragsscan een beter besef van compliance en Governance bij de woningcorporatie bereikt kan worden. Dit heeft geleid tot contacten met een extern adviesbureau, die naast deskresearch ook interviews heeft gehouden met commissarissen, leden van de directieraad en enkele medewerkers. Eind 2010 is de conceptrapportage opgeleverd, die begin 2011 wordt besproken en beoordeeld op toepassing. Nu al kan worden vastgesteld dat een dergelijke inzet – gerichte gespreksvoering met sleutelpersonen door externe deskundigen – toegevoegde waarde heeft voor een adequaat besef en dat het impulsen geeft tot verbetering van de aanwezige praktijk in compliance en Governance.
Voortgang zaak verdenking frauduleuze handelingen Nadat in 2009 aangifte is gedaan vanwege de verdenking van frauduleuze handelingen in de sfeer van huurtoeslag en woning verkopen is in 2010 meegewerkt aan het justitiële onderzoek hiernaar. Aan het eind van 2010 was dit onderzoek nog gaande en ook het civielrechtelijke traject loopt nog door.
Integriteitbeleid Ook in 2010 heeft Actium een actief en organisatiebreed integriteitbeleid gevoerd. Zo golden de integriteitcode en de klokkenluiderregeling. Beide documenten zijn te vinden op de website. Ook zijn beide documenten bijlage bij de arbeidsovereenkomsten met nieuwe medewerkers. Het integriteitbeleid wordt de komende jaren aan de hand van de uitgevoerde risicoanalyse (2009) nog verder uitgewerkt en versterkt. In 2010 zijn de volgende acties geweest: Er is een brief verstuurd naar alle medewerkers met de vraag om alle betaalde nevenactiviteiten te melden en te onderzoeken of bij onbetaalde nevenactiviteiten belangenverstrengeling kan optreden. p
43
H
10
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Risicobeheer en informatievoorziening In 2010 is risicobeheer sterker onder de aandacht gekomen en is het vaker besproken op meer plaatsen in de organisatie. Het heeft geleid tot een verhoogd gevoel van urgentie en belang. Dat had niet alleen te maken met de externe druk maar vooral met het besef in de organisatie dat het onder moeilijker financiële omstandigheden des te belangrijker wordt te verantwoorden over inzet van middelen en te leveren prestaties. Wat mag het kosten om een gewenste prestatie te leveren en was de uitkomst de inzet waard? Deze vraag is leidend geweest voor het brede terrein van leefbaarheid, gebiedsgericht werken, nieuwbouw, herstructurering en onderhoud. Bij elke beslissing van betekenis op dit vlak is hierover een discussie gevoerd en soms heropend. Ingezien is dat risicobeheer begint bij risicoanalyse en dat dit hand in hand gaat met een adequate informatievoorziening. In 2010 is veel energie gestoken in de opbouw van informatiemateriaal per te leveren prestatie en per geïdentificeerd risico. Vanwege de onderlinge samenhang en het belang van integrale directievoering is het kwartaalverslag aangewezen als belangrijkste informatiedrager voor verantwoording over te leveren en geleverde prestaties met inbegrip van de daarbij geïdentificeerde risico’s. In de loop van het afgelopen jaar is gebleken dat het format van het kwartaalverslag nieuwe en oude discussie oproept, uitgebreid wordt, op bestaande onderdelen bijgesteld wordt en in wisselende mate tot blijdschap en verwondering aanleiding geeft. In november heeft de directie een samenvattend overzicht over risicoanalyse en informatievoorziening opgesteld en besproken. Vervolgens is dit aangeboden aan de raad van commissarissen die dit in aanwezigheid van de directie besproken en positief beoordeeld heeft. Belangrijk was ook de rol van de accountant. Op verschillende momenten is met de accountant gesproken over zijn waarnemingen, suggesties en opvattingen. Dit vond onder meer plaats bij de behandeling van de managementletter en de bevindingen bij de jaarrekening. In veel van deze gesprekken kwam de inhoud van het intern controleplan aan de orde, tot en met een kritische uitdieping van deelwaarnemingen. Waar nodig heeft dit, direct of later, geleid tot aanpassingen in processen van de administratieve organisatie en in de inrichting van werkprocesssen. Aparte vermelding behoeft de plaats van het integriteitbeleid in het geheel van risicomanagement en informatievoorziening. Besloten is in het in opbouw zijnde systeem van risicoanalyse een vaste plaats te geven aan het integriteitsbeleid en dit als zodanig op te nemen in de kwartaalverslagen. Daarmee krijgt het in de verantwoording vergelijkbare aandacht als het intern controleplan, de procuratieregeling, de autorisatieregeling en de spelregels in de treasury.
geoptimaliseerd kunnen worden (nieuwbouw, verlaging BTW bij onderhoud) en beïnvloed kunnen worden op administratieve druk (horizontaal toezicht). Hoewel er in 2010 belangrijke stappen vooruit zijn gezet in het risicomanagement en in de informatievoorziening, is er tegelijk ook nog het nodige te doen. We zijn er nog niet. Het versterkte besef van een goed en sluitend risicomanagement zal positieve impulsen, verbreding en onderhoud moeten krijgen en er zal vooral ingezet moeten worden op verdere concretisering (doelen, normen, activiteiten, bijstelling). In 2010 is risicomanagement met een begrotingspost voor een projectmatige aanpak onder externe begeleiding niet doorgezet, omdat in de organisatie eerst zelf de koe bij de horens is gevat. Pas als (later) in 2011 zou blijken dat een dergelijke projectmatige aanpak met externe begeleiding aantoonbare meerwaarde zou opleveren boven eigen werkzaamheid, dan komt dit in beeld en tot besluitvorming. Daarbij is van belang of de nieuw ingevoerde geautomatiseerde informatievoorziening in alle opzichten voldoende is toegesneden op procesmanagement, risicomanagement en interne controle. Risicoprofiel In 2010 is op basis van analyse een identificatie van risico’s geformuleerd. Dit heeft geleid tot een risicoprofiel op hoofdlijnen. Belangrijke elementen in dit risicoprofiel zijn: ■ De consequenties van de kredietcrisis voor de woningmarkt. Ook wij merken een fors teruggelopen belangstelling voor nieuwe opgeleverde koopwoningen. Woningen staan langer te koop. Soms moeten prijzen van woningen naar beneden worden bijgesteld om ze te kunnen verkopen. Bestaande huurwoningen die te koop komen, worden verkocht maar dit heeft zijn grenzen. De belangstelling voor onze huurwoningen is eerder toegenomen dan gelijk gebleven. Bij de ontwikkeling van nieuwbouw is het accent op huurwoningen verder versterkt en is het aandeel van koopwoningen minimaal gebleven en alleen doorgezet bij een positieve indicatie over de marktkansen. ■ De dalende aanneemsommen bij aannemers in de aanbesteding van nieuwbouw en onderhoud. Dit kan verklaard worden uit soms dalende (of minder snel stijgende) grondstofprijzen, maar aannemers laten hun prijzen ook zakken omdat ze minder onderhanden werk hebben. Het aanbestedingsbeleid van Actium bewijst hierin zijn waarde. ■ Het relatief hoge uitgavenniveau van het onderhoud bij Actium. Vanwege de bij de fusie vastgelegde ambities over de kwaliteit en de energieprestatie van de woningen blijft dit de eerste jaren nog op een relatief hoog niveau en gaat naar verwachting daarna dalen en normaliseren ten opzichte van de bedrijfstak. ■ De soms relatief hoge onrendabele toppen. Bij de nieuwbouw van huurwoningen is soms sprake van een relatief hoge onrendabele top in de verhouding tussen de stichtingskosten en de bedrijfswaarde. Bij elk initiatiefdocument wordt kritisch beoordeeld of dit opweegt tegen de meerwaarde in kwaliteit, locatie en waardering van de (beoogde) bewoners.
In 2010 is in het risicomanagement nog meer aandacht geschonken aan fiscale ontwikkelingen. Deels omdat ze onontkoombaar zijn (vennootschapsbelasting, VSO II), deels omdat ze financieel p
44
H
10
H
1
H
2
H
3
■
■
■
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
e normatieve huisvestingscomponent in de financiering van zorgvastgoed. D Onzekerheid hierover bemoeilijkt het om wederzijds bevredigende huurafspraken te maken met zorginstellingen, speciaal bij sloop- en vervangende nieuwbouwprojecten. Telkens wordt gezocht naar passende financieringsvormen die tegemoet komen aan de (on)mogelijkheden die zorginstellingen ervaren bij het sluitend krijgen van investeringswensen bij ver- en nieuwbouw. Het wettelijk opgelegde inflatievolgend huurbeleid. Dit inflatievolgend huurbeleid verzwaart de druk op de waardeontwikkeling van de vastgoedportefeuille en beperkt daarmee de feitelijke investeringscapaciteit van Actium. Dit risico is niet door onszelf te beïnvloeden. Wel wordt op de beperkte huurstijging ingespeeld door te compenseren met strakke(re) normen voor de stijging van de beheerkosten. Het zogenaamde Europa-dossier. Door de invoering van een ministeriële regeling over staatssteun (gepubliceerd in de Staatscourant van 17 november 2010) is de borging van leningen door het WSW aan beperkende bepalingen onderworpen. Naast nieuwe verplichtingen in de administratieve sfeer (DAEB en andere werkzaamheden gesplitst boekhouden) begrenst dit de inrichting en financierbaarheid van de toekomstige vastgoedportefeuille van Actium verder.
p
45
H
10
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Organisatieschema Raad van commissarissen
directeurbestuurder
Ondernemingsraad
strategie & beleid
manager Projectontwikkeling
- staf - administratie - projectleiding - opzichters
manager Wonen
manager Onderhoud
- wooninformatie - huuradministratie & incasso - klant & markt - rayon Assen - rayon Oosterwolde/ Smilde - rayon Ruinen
- serviceonderhoud - planmatig onderhoud - bedrijfsbureau
manager Bedrijfsdiensten
- financiën - control - personeel & organisatie - communicatie - informatisering - automatisering - juridische zaken - facilitaire zaken p
46
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Jaarrekening
Balans (x € 1.000) Activa
Vaste activa Materiële vaste activa Onroerende en roerende zaken in exploitatie Onroerende en roerende zaken in ontwikkeling Onroerende en roerende zaken tdv de exploitatie Onroerende zaken Verkocht onder Voorwaarden Financiële vaste activa Deelnemingen Leningen u/g Derivaten Beleggingen Latente belastingvordering Vlottende activa Voorraad Voorraad magazijn Voorraad koopwoningen Vorderingen Huurdebiteuren Overige debiteuren Koopsommen kapitaalstorting Overige vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Liquide middelen
Totaal Activa
Balans 31-12-2010
31-12-2009
461.132 20.080 11.073 3.518 495.803
457.011 13.894 8.196 3.111 482.213
28 4.626 186 164 863 5.867
28 4.712 268 250 1.390 6.648
475 15.258 15.732
407 15.582 15.989
201 411 96 3.202 3.910
526 1.399 168 2.084 4.177
9.550 9.550
14.347 14.347
530.862
523.374
(x € 1.000) Passiva
Eigen vermogen Kapitaal Overige reserves
Voorzieningen Voorziening onrendabele investeringen Voorziening jubilea Voorziening loopbaanontwikkeling
Langlopende schulden Leningen overheid/kredietinstellingen Verplichtingen uit hoofde van VOV-contracten Overige schulden
Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan leveranciers Belastingen en premies sociale verzekeringen Aangegane verplichtingen Overige schulden en overlopende passiva
Totaal Passiva
31-12-2010
31-12-2009
0 83.243 83.243
0 76.662 76.662
23.326 224 479 24.029
32.502 264 32.766
366.237 4.509 371 371.117
372.184 4.023 132 376.340
25.513 10.785 3.066 475 12.635 52.474
17.023 5.105 3.182 1.907 10.389 37.607
530.862
523.374
p
48
H
11
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Winst- en verliesrekening Werkelijk 2010
Begroting 2010
77.561 1.933 406 12.135 3.204 95.238
77.669 2.128 286 12.933 1.077 94.093
75.583 1.903 381 11.501 1.687 91.055
Bedrijfslasten Afschrijving materiële vaste activa Waardeveranderingen materiële vaste activa Erfpacht Lonen en salarissen Overige personeelskosten Sociale lasten Pensioenlasten Lasten onderhoud Directe exploitatielasten Overige bedrijfslasten Som der bedrijfslasten
16.628 -4.257 20 9.992 1.351 1.044 1.473 30.615 10.456 4.077 71.399
16.229 18.911 30 8.636 1.022 1.047 1.471 32.725 7.709 4.507 92.287
15.112 6.939 29 9.773 1.202 936 1.438 25.469 8.243 5.164 74.304
Bedrijfsresultaat
23.839
1.807
16.751
Financiële baten en lasten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Waardeveranderingen financiële vaste activa Mutaties deelnemingen Rentelasten en soortgelijke kosten Totaal financiële baten en lasten (per saldo last)
2.067 0 4 17.738 15.676
369 0 0 18.784 18.415
639 316 0 16.926 16.603
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting
8.164
-16.608
148
Vennootschapsbelasting
1.583
2.500
2.270
Jaarresultaat
6.581
-19.108
-2.121
x € 1.000 Bedrijfsopbrengsten Huren Vergoedingen Overheidsbijdragen Verkoop onroerende goederen Overige bedrijfsopbrengsten Som der bedrijfsopbrengsten
Werkelijk 2009
p
49
H
11
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Algemene waarderingsgrondslagen De jaarrekening is opgesteld conform het gestelde in Boek 2, titel 9 van het Burgerlijk Wetboek. Hierbij wordt de Richtlijn voor de Jaarverslaggeving Toegelaten Instellingen (RJ 645) gevolgd. Daarnaast worden de algemene richtlijnen, zoals vastgesteld door de Raad voor de Jaarverslag geving gevolgd. Tenzij anders vermeld zijn alle bedragen opgenomen tegen nominale waarde.
Consolidatie Actium stelt op grond van artikel 2:407 lid 2 van het Burgerlijk Wetboek (gezien de relatief beperkte financiële betekenis van de deelnemingen) geen geconsolideerde jaarrekening op.
De exploitatieduur van een complex wordt verondersteld op een markttechnische levensduur. De markttechnische levensduur is gebaseerd op een combinatie van technische en markteconomische levensduur. De technische levensduur vertegenwoordigt de onderhoudstoestand van het onroerend goed en de markteconomische levensduur de marktpositie van dat moment van het onroerend goed. De belangrijkste uitgangspunten voor de bedrijfswaarde ultimo 2010 zijn: Disconteringsvoet
5,25%
Inflatie 2011
1,5%
Balanswaardering
2012 t/m 2015
1,5%
Vaste activa Materiële vaste activa
2016 ev
3% (WSW norm)
Algemeen De gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van voorgaand jaar.
Huurstijging woningen 2011 (exclusief harmonisatie)
1,50%
2012 t/m 2015 (exclusief harmonisatie)
1,50%
2016 ev (exclusief harmonisatie)
2% (WSW-norm)
Onroerende en roerende zaken in exploitatie
Onroerende en roerende zaken in ontwikkeling
De gronden zijn gewaardeerd op historische kosten. Onder de historische kosten zijn begrepen de aanschafprijs van de grond met bijbehorende transactiekosten, mogelijke sloopkosten en kosten voor het bouw- en woonrijp maken. Op de waarde van de grond wordt niet afgeschreven. Bij nainvesteringen worden alleen kosten geactiveerd, wanneer deze kosten leiden tot uitbreiding van de capaciteit, verlenging van de gebruiksduur, toename van de restwaarde of een gevolg zijn van wettelijke verplichtingen.
De onroerende en roerende zaken in ontwikkeling zijn gewaardeerd tegen de tot balansdatum bestede bedragen, onder aftrek van eventuele eenmalige subsidies en het eventuele onrendabele deel van de investering. Eventuele onrendabele investeringen worden verwerkt wanneer de interne besluitvorming omtrent de te plegen investering en de externe communicatie hierover heeft plaatsgevonden. Renteverlies wordt geactiveerd bij de ingebruikname van het onroerend goed. Daarnaast wordt een opslag voor kosten voor algemeen beheer geactiveerd. Onder dit item zijn eveneens onze grondposities opgenomen, waarop nog geen ontwikkeling plaatsvindt. Deze zijn opgenomen tegen aanschafwaarde, behalve de grondposities waarop nog geen bouwbestemming rust. Deze zijn dit jaar getaxeerd en tegen lagere taxatiewaarde opgenomen.
De woningen en woongebouwen met bijbehorende installaties, garages, verbeteringen en aanpassingen en overige ingrepen in het onroerend goed zijn gewaardeerd op historische kosten verminderd met de daarop toegepaste lineaire, bepaald op basis van de verwachte markttechnische levensduur, dan wel lagere bedrijfswaarde. Bij de waardering van het bezit wordt de minimumwaarderingsregel op complexniveau gehanteerd. Hierbij wordt wel beoordeeld of de eventuele afwaardering structureel is over een periode van minimaal 5 jaar.
Bedrijfswaarde Basis voor de bepaling van de bedrijfswaarde is het bezit van Actium per 31-12-2010 en de op dat moment geldende actuele situatie van dat bezit. De bestaande complexindeling is het uitgangspunt. Hierbij wordt rekening gehouden met de actuele plannen voor dit bezit qua huur, onderhoud etc. In de bedrijfswaardeberekeningen wordt geen rekening gehouden met de netto kasstromen van toekomstige sloop, woningverbeteringen, renovaties, huurharmonisatie met betrekking tot gereedgekomen nieuwbouw 2010 alsmede toekomstige nieuwbouw binnen het complex. De netto kasstromen voortvloeiende uit verkopen binnen het complex worden voor een periode van 5 jaar meegerekend.
Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Deze activa zijn gewaardeerd op historische kosten verminderd met lineaire afschrijvingen bepaald op basis van de verwachte gebruiksduur.
Onroerende zaken Verkocht onder Voorwaarden Waardering geschiedt tegen historische kostprijs. Voor de in de regeling overeengekomen overdrachtswaarde wordt aan de creditzijde van de balans een terugkoopverplichting opgenomen. Deze terugkoopverplichting wordt jaarlijks gewaardeerd en getoetst aan de bij overdracht ontstane verplichting rekening houdend met de contractvoorwaarden.
p
50
H
11
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Financiële vaste activa
Deelnemingen
Onder de deelnemingen worden verstaan rechtspersonen waarin Actium voor eigen rekening kapitaal verschaft en dat die rechtspersonen duurzaam zijn verbonden voor de eigen activiteiten en doelstellingen. De deelnemingen worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode.
Derivaten Ten einde rente risico›s op bestaande leningen af te dekken, beschikt Actium over rente instrumenten in de vorm van caps, floors en renteswaps. Alle instrumenten zijn gekoppeld aan bestaande leningen en worden uitsluitend om bedrijfseconomische redenen aangehouden. De rente Instrumenten worden op basis van voldoen aan de daarvoor geldende voorwaarden volgens het systeem van kostprijs hedge-accounting verwerkt, waarbij zowel de afgedekte post als het instrument tegen kostprijs in de balans is verwerkt.
Latente belastingvordering Voor de verschillen tussen de fiscale en commerciële waardering van leningen is een latente belastingpositie opgenomen. Voor beschikbare voorwaartse verliescompensatie is een latente belastingvordering opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er fiscale winst beschikbaar zal zijn voor verrekening. De latente belastingpositie in verband met de leningen is gewaardeerd tegen contante waarde. De latente belastingvordering wegens een verliescompensatie is gewaardeerd tegen nominale waarde. De (niet-)latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gesaldeerd indien is voldaan aan de algemene voorwaarden voor saldering. De actieve belastinglatentie t.a.v. het woningbezit in exploitatie zonder verkoopplannen binnen 5 jaar is op nihil gewaardeerd, omdat de fiscale boekwaarde bij beëindiging van de exploitatie niet tot afwikkeling komt. De actieve belastinglatentie t.a.v. de woningen in exploitatie met verkoopplannen binnen 5 jaar is niet in de jaarrekening verwerkt i.v.m. de onzekerheid omtrent hoeveel en welke woningen worden verkocht. De hiermee samenhangende belastinglatentie is circa 8,7 miljoen. Vlottende activa
betreffende complex overtreffen wordt voor dit meerdere een voorziening gevormd. Onder verwachte verliezen wordt in dit verband verstaan het verschil tussen de investeringsuitgaven en de netto contante waarde van alle verwachte toekomstige exploitatie-inkomsten en exploitatie-uitgaven
Resultaatbepaling Algemeen Het resultaat is bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde waarderingsgrondslagen. De baten en lasten zijn toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Als baten worden die opbrengsten aangemerkt, die op balansdatum geïnd, contractueel zijn overeengekomen of invorderbaar waren; als lasten die kosten, die op balansdatum betaald, verschuldigd of voorzienbaar waren c.q. waarvoor de verplichting is aangegaan. Alle opbrengsten en kosten zijn gewaardeerd op nominale waarden. Bedrijfslasten
Waardeveranderingen materiële vaste activa Hieronder worden de onrendabele investeringen van onze investeringsprojecten, de effecten van onze complexgerichte waardering en eventuele herwaarderingen van het onroerend goed verantwoord. De onrendabele investeringen van onze investeringsprojecten betreffen het verschil tussen de vervaardigingsprijs en de lagere bedrijfswaarde van de investering. Bij een gecombineerd bouwproject (investeren in nieuwe huurwoningen gecombineerd met de verkoop van bestaande of nieuw te bouwen woningen) worden de verwachte verkoopwinsten betrokken bij de bepaling van de onrendabele investering. De onrendabele investering wordt als last genomen, zodra deze intern is geformaliseerd en extern is gecommuniceerd. Jaarlijks vindt een ‘impairment’ toets (complexwaardering) van de waarde van ons bestaand bezit plaats. Hierbij wordt op complexniveau de aanwezige historische kostprijs minus afschrijvingen vergeleken met de recente bedrijfswaarde. Aangezien wij waarderen op de laagste van deze twee, kan dit leiden tot aanvullende af- of bijboekingen. Deze bij- of afboekingen worden verantwoord onder deze post in de winst- & verliesrekening.
Voorraad onderhanden werk
Vennootschapsbelasting
De voorraad onderhanden werk (onverkochte koopwoningen uit projectontwikkeling) wordt gewaardeerd tegen de vervaardigingswaarde of lagere opbrengstwaarde.
De belastingen in de winst- en verliesrekening worden berekend op basis van het verantwoorde resultaat, rekening houdend met fiscaal vrijgestelde posten en geheel of gedeeltelijk niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt daarbij rekening gehouden met wijzigingen in latente belastingvorderingen en –verplichtingen uit hoofde van wijzigingen in het belastingtarief, een herbeoordeling van de realisatiemogelijkheid van latente belastingvorderingen of een wijziging in de verwachte realisatie van een actief.
Voorziening onrendabele investeringen Verwachte verliezen als gevolg van onrendabele investeringen nieuwbouw sociaal bezit worden als bijzondere waardeverandering in mindering gebracht op de boekwaarde van het complex waartoe de investeringen gaan behoren. Indien en voor zover de verwachte verliezen de boekwaarde van het
p
51
H
1
H
2
H
3
H
4
H
5
H
6
H
7
H
8
H
9
H
10
H
11
Accountantsverklaring
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: Stichting Actium Bijgesloten samengevatte jaarrekening, bestaande uit de balans per 3 1 december 2010, de winst-en verliesrekening over 2010 en een samenvatting van de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van Stichting Actium te Assen. Wij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van 20 juni 2011. De samengevatte jaarrekening bevat niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van artikel 26, eerste lid, van het Besluit beheer sociale-huursector, richtlijn 645 van de Raad voor de Jaarverslaggeving en de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinacierde topinkomens. Het kennisnemen van de samengevatte jaarrekening kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van Stichting Actium.
Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in hoofdstuk 1 1.3 van de toelichting van de gecontroleerde jaarrekening. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de samengevatte jaarrekening op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder de Nederlandse Standaard 81 0, ‘Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten’. Oordeel Naar ons oordeel is de samengevatte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening van Stichting Actium per 3 1 december 2 0 1 0 en in overeenstemming de grondslagen zoals beschreven in hoofdstuk 1 1. 3 van de toelichting van de gecontroleerde jaarrekening Groningen, 20 juni 2011 Ernst & Young Accountants LLP
Drs. B. W. Littel RA
p
52
Statutaire gegevens Naam toegelaten instelling
Actium
Statutaire vestigingsplaats
Assen
Datum Koninklijk Besluit, waarbij de instelling is toegelaten
25 juni 1908, nummer 574
24 juni 2008, goedkeuring fusie
Nummer inschrijving handelsregister
04017657
Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Drenthe te Meppel
Correspondentieadres
Postbus 500, 9400 AM Assen
Bezoekadressen
Industrieweg 15, Assen
Eemland 1, Assen (op afspraak) Nanningaweg 37, Oosterwolde Leeuwte 31, Ruinen Stuurboord 4, Smilde
