Voor MuLan (慕嵐) en MuAn (慕安)
Op de cover: het karakter voor ‘vuur’, 火. (Illustratie Noma Bar; artdirector Crispin Jameson; © Chineasy Ltd)
Oorspronkelijke uitgever: Thames & Hudson Ltd, London Oorspronkelijke titel: Chineasy: The New Way to Read Chinese
INHOUD 1. INLEIDING Dochter van de kalligraaf 9 Hoe gebruik je dit boek? 10
© 2014 Chineasy Ltd Het verhaal op de pagina’s 159–179 is gebaseerd op Prokofievs Peter en de wolf (1936) Chineasy® is a trademark of Chineasy Ltd, Londen Auteur en concept: ShaoLan Hsueh 薛曉嵐 Grafisch ontwerp: Brave New World Publishing Ltd Art Director: Crispin Jameson Hoofdillustrator: Noma Bar Nederlandse vertaling: Christelle Bogaert Voor de Nederlandstalige uitgave: © 2014 Uitgeverij Lannoo, Tielt www.lannoo.be en Fontaine Uitgevers, Hilversum www.fontaineuitgevers.nl D/2014/45/60 – NUR 507/630 ISBN: 978 90 774 3802 2 Printed in China
Als u opmerkingen of vragen heeft, dan kunt u contact nemen met onze redactie:
[email protected]
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
2. DE BASIS Bouwstenen, samenstellingen, woordgroepen 16 Zinnen voor gevorderden 152
VERHAAL Peter en de wolf 159
3. NASLAGWERK Plaatjes met bouwstenen 182 Register van karakters en woordgroepen 186
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Dankwoord 192
Hoe gebruik je dit boek? Korte samenvatting
Traditioneel of vereenvoudigd?
Elk karakter in het boek wordt voorgesteld in zijn Chinese vorm, gevolgd door de Nederlandse vertaling en zijn pinyin (de klanknabootsing van het karakter, zie p. 13). Bij elke bouwsteen en samengesteld karakter (zie hieronder voor een verklaring van de termen) hoort een korte inleiding met leuke historische en culturele weetjes, zodat je meer leert dan alleen de taal. Daarnaast zijn er niet-geïllustreerde woordgroepen (bijvoorbeeld ‘hart’ op p. 87) om je woordenschat uit te breiden.
Met Chineasy leer je voornamelijk traditioneel Chinees, de geschreven taal van Taiwan en Hong Kong. Vereenvoudigd Chinees werd op het Chinese vasteland ingevoerd in 1949, na afloop van de Chinese Burgeroorlog en de oprichting van de Volksrepubliek China. In het traditionele en vereenvoudigde Chinees komen echter nog veel dezelfde karakters voor. Wanneer we in Chineasy de vereenvoudigde vorm gebruiken in plaats van de traditionele, vermelden we dat in het bijschrift (bijvoorbeeld ‘volgen’ en ‘menigte’ op p. 17). Staat er niets specifieks over de vorm, dan betekent dit dat de traditionele en vereenvoudigde vorm identiek zijn.
vuur (bouwsteen)
gloeiend heet (samenstelling)
Achteraan in het boek vind je een handig register waarin de karakters en woordgroepen uit Chineasy zijn opgenomen, samen met hun traditionele en vereenvoudigde vorm
Methodologie van Chineasy
Een bouwsteen (bijvoorbeeld het teken 火 voor ‘vuur’, zie p. 28) of de vorm van die bouwsteen voor samenstellingen (bijvoorbeeld 灬 ‘vuur’, zie p. 28) kan worden gecombineerd met een of meerdere karakters tot een samenstelling (zoals 炎 ‘gloeiend heet’, zie p. 29). Plaats je twee of meer afzonderlijke karakters naast elkaar, dan krijg je een woordgroep (bijvoorbeeld 炎 炎 ‘bloedheet’, zie p. 30). Bij een samenstelling creëer je een nieuw karakter, in een woordgroep is het de plaatsing van de karakters naast elkaar die aan de gegroepeerde karakters een nieuwe betekenis verleent. Het is dat principe van bouwstenen dat Chineasy zo easy maakt! 10
HOE GEB RU IK J E DIT BOEK?
‘oost’ in vereenvoudigd Chinees
‘zon’ op orakelbeenderen
‘zon’ in zegelschrift
‘zon’ in administratief schrift
‘zon’ in modern Chinees
De evolutie van het Chinees
(zie hiernaast) en pinyin.
Meestal wordt de Chinese taal aangeleerd met behulp van een reeks van 180 tot 215 radicalen. Met die radicalen bouw je dan de Chinese karakters op. In Chineasy worden die karakters ontbonden tot hun meest rudimentaire en terugkerende vorm, zodat studenten minder en eenvoudiger radicalen moeten leren, die we ‘bouwstenen’ hebben genoemd.
‘oost’ in traditioneel Chinees
gloeiend heet
gloeiend heet
bloedheet (woordgroep)
Zoals elke taal is ook het Chinees in de loop der tijden voortdurend geëvolueerd. Politieke veranderingen, geografische expansie en de filosofie hebben hun invloed gehad op de stilistische vorm van de Chinese karakters. In dit boek stuit je op verwijzingen naar karakters op de orakelbeenderen 甲骨文 (ca. 1400 v.Chr.), het bronsschrift 金文 (ca. 1000 v.Chr.), zegelschrift 篆書 (ca. 220 v.Chr.) en administratief schrift 隸 書 (ca. 200 v.Chr.). Die termen verwijzen naar de verschillende periodes in het Chinese schrift dat aan de basis ligt van het moderne Chinees. De oudste Chinese karakters waren logogrammen, zodat er meestal geen aanwijzingen zijn voor de uitspraak (zie p. 13). Naarmate het Chinees echter verfijnder werd, gebruikte men twee of meer bouwstenen om nieuwe karakters te vormen. In dat geval werd een van die bouwstenen gekozen als basis voor de uitspraak van dat nieuwe karakter. Zo bestaat rekening 賬 (zhang4) op p. 85 uit de bouwsteen ‘schelp’ (geassocieerd met rijkdom – zie p. 130), die de betekenis van de samenstelling aangeeft, en uit het karakter voor ‘lengte’ (chang2), dat de uitspraak beïnvloedt (zie p. 115).
HOE GEB RU IK J E DIT BOEK?
11
火 vuur (huo3) De bouwsteen voor ‘vuur’ stelt een vlam voor met aan weerskanten een kleinere vonk. Mij doet het denken aan een kampvuur. Ik onthoud dit karakter als een mens die met zijn armen zwaait: ‘Help! Brand’
灬 vuur (huo3) Dit karakter is de vorm van ‘vuur’ zoals die in sommige samenstellingen wordt gebruikt. Een samenstelling waarin dit karakter staat, heeft te maken met vuur of warmte. Zie ‘lam’ op p. 41 voor een voorbeeld.
gloeiend heet
vlammen
groep
eten
炎 gloeiend heet (yan ) 2
Deze samenstelling bestaat uit twee opeengestapelde bouwstenen ‘vuur’. Ze geven twee keer zo veel warmte. Dit karakter betekent ook ‘ontsteking’.
28
BOUWSTEEN VU U R
焱 vlammen (yan4) De bouwsteen voor ‘vuur’ bestaat uit één vlam. Vermenigvuldig met drie en je hebt een brandend vuur.
伙 groep (huo3) In het oude China werd een vuur hoofdzakelijk gebruikt om op te koken en voor warmte. Mensen die rond het vuur zaten, maakten deel uit van de groep.
啖 eten (dan4) Dit karakter combineert ‘mond’ en ‘vuur. Het betekent ‘eten’ of ‘mondvol’. Chinees voedsel en zeker dat uit de provincie Sichuan is soms bijzonder pikant. Eten zet je mond in brand.
SAMENSTELLINGEN MET VU U R
29
女 vrouw (nu3) Dit karakter beeldde vroeger een silhouet uit van een geknielde vrouw, die zo gehoorzaamheid toonde aan haar man. Over de oorsprong van dit karakter ben ik dan ook behoorlijk gefrustreerd! Als je het gebruikt als een adjectief, betekent het ‘vrouwelijk’.
Waarom twee vrouwen samen ‘ruzie’ betekent Zet twee vrouwen samen en ze maken blijkbaar ruzie. Het karakter met twee vrouwen betekent ‘ruzie’. Die betekenis heeft zijn wortels in de Chinese geschiedenis. Vroeger was het onvermijdelijk dat de vrouwen in een Chinees gezin uiteindelijk met elkaar in de clinch gingen. Eeuwenlang woonden gehuwde Chinese stellen samen onder één dak met hun schoonouders en de rest van de aangetrouwde familie. Vaak woonden in één huis vier generaties. En soms nam de schoonmoeder wraak op haar schoondochter omdat zij haar zoon ‘gestolen’ had. Het was bovendien gebruikelijk dat rijke Chinese mannen meer dan één echtgenote hadden (zo had mijn grootvader, een pachtheer in Taiwan, er drie). Om zeker te zijn dat hun eigen zoon het leeuwendeel van de erfenis van manlief zou opstrijken, spanden maîtresses en echtgenotes soms samen tegen de nieuwste concubines die hun echtgenoot meebracht. Verbaast het je dan dat ruzies in het huishouden schering en inslag waren?
奻 ruzie (nuan2) Zet twee vrouwen samen, zo dacht men vroeger, en er komt geheid ruzie van.
姦 overspel (jian1) Elke man met drie vrouwen bedriegt iemand.
Misschien is het je intussen opgevallen dat Chinese karakters zelden op zichzelf staan. Om de betekenis in een verschillende context duidelijk te maken, heb je een tweede karakter nodig. Veel woordgroepen bestaan uit een herhaling van karakters. Op de volgende pagina leer je dat 妹 ‘jongere zus’ betekent. In de praktijk zal je vooral stuiten op 妹妹 (waarbij 妹 herhaald wordt) om ‘jongere zus’ uit te drukken. In het Chinees is dat heel gebruikelijk; zie het voorbeeld op p. 156. De betekenis van de woordgroep wordt ondubbelzinnig door de herhaling van het karakter. Andere voorbeelden in dit boek zijn 人人 (‘iedereen’, p. 21), 天天 (‘elke dag’, p. 21), 白白 (‘vergeefs’, p. 63), 媽媽 (‘mama’; zie ‘moeder’, p. 77) en 公公 (‘grootvader’; zie ‘publiek’, p. 141). Net zoals in het Nederlands kan de betekenis van een karakter verschillen naargelang het gebruikt wordt als substantief, werkwoord of adjectief. Zo betekent 女 ‘vrouw’, maar wanneer het gaat over ‘een vrouw’ is de woordgroep 女人 (p. 49) gebruikelijker. Daarin is 女 het adjectief ‘vrouwelijk’ en 人 het substantief ‘mens’. Een ander voorbeeld is ‘woud’. Het autonome karakter 森 betekent ‘woud’ (p. 33), maar wanneer we spreken over ‘een woud’, gebruiken we vaak de woordgroep 森林 (p. 156), waarbij het adjectief 森 ‘woudachtig’ gebruikt wordt om het substantief 林 ‘bos’ te beschrijven. Een laatste voorbeeld is ‘morgen’. Het karakter 明 staat voor ‘helder’, ‘helderheid’ of ‘morgen’ (p. 57). Toch zie je vaker de woordgroep 明日 wanneer ‘morgen’ wordt bedoeld (p. 59), waarbij 明 het adjectief is dat het substantief 日 ‘dag’ omschrijft. 46
BOUWSTEEN VROUW
SAMENSTELLINGEN MET VROUW
47
一 een (yi1)
四 vier (si4)
七 zeven (qi1)
九 negen (jiu3)
Dit is de eerste pennentrek die kinderen moeten leren. Hij betekent ‘een’.
Vier is een ongeluksgetal omdat het klinkt als ‘dood’ 死 (si3).
Zeven is een geluksgetal voor wie een relatie heeft.
Ooit leek ‘negen’ op het karakter voor ‘hand’ 手 (zie p. 100).
二 twee (er4)
五 vijf (wu3)
Eén pennentrek plus nog een zijn er twee.
Over de oorsprong van het karakter is men het niet eens; het kan ook een familienaam zijn.
三 drie (san1) Een plus twee is drie.
六 zes (liu4)
八 acht (ba1) Acht is een van de beste geluksgetallen in Azië, omdat het klinkt als het eerste karakter in ‘bloeien’ 發財 (fa1 cai2).
十 tien (shi2) Het karakter voor tien alludeert aan een volledige eenheid. Ik stel het me voor als een ‘X’ die de grens van een hoeveelheid van tien aangeeft.
Het getal zes staat in het Kantonees voor ‘rijkdom’ omdat het klinkt als ‘voorspoed’ 祿 (lu4).
82 BOUWSTEEN G E TALLEN
BOUWSTEEN G E TALLEN
83
Zinnen voor gevorderden
Gezegende vrouw uit de provincie Shandong
Wat (zulk) een mooie prinses
好美的公主
幸福的山東女人 (pagina’s 145, 143, 137, 54)
(pagina’s 97, 41, 137, 141)
Wat (zulk) een lange zin
好長的句子
Iedereen, wees voorzichtig
大家小心 (pagina’s 93, 87)
(pagina’s 97, 85, 137)
Zweet stinkt
Mooi tienermeisje
好臭的汗 (pagina’s 97, 99, 137, 145)
美少女 (pagina’s 41, 133, 46)
De instructie van god
De vis is zo vers
神的指示 (pagina’s 143, 137, 151, 142)
152
ZIN N EN VOOR GE VORDERDEN
魚好鮮 (pagina’s 25, 97, 41)
ZIN N EN VOOR GE VORDERDEN
153
