Inhoud 1. Algemene situering : 1. Onderzoeksvragen 2. Kaders 3. Leidraad Klaar voor redelijke aanpassingen

Klaar voor redelijke aanpassingen ? Ontmoetingsdag HGW-HGD 11 september 2014 Projectteam Mieke Meirsschaut, Frank Monsecour en Marijke Wilssens Bachelor na bachelor in het onderwijs: zorgverbreding en remediërend leren Bachelor na bachelor in het onderwijs: buitengewoon onderwijs Bachelor in het sociaal werk

Inhoud 1. Algemene situering : 1. 2. 3.

Onderzoeksvragen Kaders Leidraad ‘Klaar voor redelijke aanpassingen’

2. Onderzoeksbevindingen & beleidsaanbevelingen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Hoe moet het instrument van de toekomst er uitzien? Beleidsaanbevelingen 1 Redelijke aanpassingen dat betekent voor mij… Een goede maatregel is …De 7 criteria op een rijtje Beleidsaanbevelingen 2 Wat GON- /ION-begeleiders en leraren gewoon onderwijs nodig hebben om redelijke aanpassingen te realiseren? Beleidsaanbevelingen 3

11/09/2014

1. Algemene situering  Wat? Netoverschrijdend praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek (PWO) “Redelijke aanpassingen in het GON-ION: naar een aangepast gemotiveerd verslag” , i.s.m. VVKBUO – OVSG – GO!  Met wie? 53 GON- en ION-begeleiders en –coördinatoren en 21 leraren, zorgcoördinatoren, leerlingenbegeleiders, directieleden uit het kleuter-, lager en secundair onderwijs  Hoe? Kwalitatief onderzoek, 9 focusgroepen  Waarom? Sinds VN-verdrag is er nood bij scholen aan ondersteuning bij het realiseren van redelijke aanpassingen  Leidraad ‘Klaar voor redelijke aanpassingen’ online en op papier 11/09/2014

1

Situering in de onderzoekslijn Dit praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek sluit aan bij eerder onderzoek en dienstverlening  Proeftuin gemotiveerd (www.gemotiveerd.be, draaiboek GV)  PWO “Effectief aan de slag met gemotiveerd verslag” (kijkwijzers, case, mindmap voor draaiboek GV)  Praktijktest leerzorg i.s.m. UA, VCLB regio Gent (8600 CLB-inschalingen)  PWO “Kwaliteitsontwikkeling in zorgende scholen: no mission impossible” (zie folder boek “Onderwijskwaliteit voor iedereen! Praktijkgids voor kwaliteitsontwikkeling op school)  PWO “Draagkracht van de school: niet langer het monster van Loch Ness?” (draagkrachtwijzer in boek “Onderwijskwaliteit voor iedereen!”)  Prioritaire en vraaggestuurde nascholing 11/09/2014

1.1 Onderzoeksvragen A. Hoe wordt een gemotiveerd verslag inhoudelijk en vormelijk het best uitgewerkt om ‘redelijke aanpassingen’ te garanderen voor leerlingen in het GON? B. Kunnen de maatregelen van het gemotiveerd verslag voldoende inspireren om redelijke aanpassingen te garanderen voor GON-leerlingen in het kleuter-, lager-, en secundair onderwijs? C. Wat hebben GON-begeleiders en leraren uit het gewoon onderwijs nodig om met een gemotiveerd verslag redelijke aanpassingen te garanderen voor de GON-leerling? -> onderzoeksvragen op vraag van koepels verbreed naar ION 11/09/2014

1.2. Kaders

• VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (2006) •Vlaams gelijkekansen- en gelijkebehandelingsdecreet (2008) •Handelingsgericht werken en continuüm van zorg •M-decreet (12 maart 2014)

11/09/2014

2

VN-verdrag (2006)*

VN-verdrag dec. 2006 VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap dec. 2006 artikel 24:

2006

De staten moeten het recht op onderwijs van personen met een handicap erkennen en met het oog op de realisatie van dit recht een inclusief onderwijssysteem op alle onderwijsniveaus garanderen… • Afdwingbaar • Geen uitsluiting van het algemene onderwijssysteem • Redelijke aanpassingen • Met de nodige ondersteuning

11/09/2014

* geratificeerd in Vlaanderen/België 2009, incl. optioneel protocol

VN-verdrag: redelijke aanpassingen  noodzakelijke en passende wijzigingen, en aanpassingen  die geen disproportionele of onevenredige, of onnodige last opleggen,  indien zij in een specifiek geval nodig zijn om te waarborgen dat personen met een handicap alle mensenrechten en fundamentele vrijheden op voet van gelijkheid met anderen kunnen genieten of uitoefenen

11/09/2014

Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid 10 juli 2008  het weigeren van redelijke aanpassingen voor personen met een handicap = discriminatie  aanpassing= ‘elke concrete maatregel van materiële of immateriële aard die de beperkende invloed van een onaangepaste omgeving op de participatie van een persoon met een handicap neutraliseert’

11/09/2014

3

Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid 10 juli 2008  Indicatoren voor afweging redelijkheid aanpassing: protocol betreffende het begrip redelijke aanpassingen in België, 19 juli 2007 -> afweging in de praktijk en in individuele situaties:  Wat is de financiële en organisatorische impact van de aanpassing?  Hoe frequent en hoe lang verwacht men de aanpassing te gebruiken?  Welke impact heeft de aanpassing op de levenskwaliteit van de (daadwerkelijke of potentiële) gebruiker(s)? Maakt de maatregel een evenwaardige participatie van de persoon mogelijk?  Welke impact heeft de aanpassing op de omgeving en op andere gebruikers?  Zijn er gelijkwaardige alternatieven?  Heeft men alle voor de hand liggende of wettelijk verplichte normen gevolgd? 11/09/2014

Redelijke aanpassingen maatregelen  “Een redelijke aanpassing is een maatregel die het effect van de beperking neutraliseert waarmee een persoon met een handicap of een specifieke onderwijsbehoefte te maken krijgt in een onaangepaste (school)omgeving.  Het voorzien van redelijke aanpassingen (…) is verplicht door de antidiscriminatiewetgeving en door het Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (VN 2006)”* *Brochure CGKR nu in de scholen en http://www.diversiteit.be en 11/09/2014 http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften

1.1.2 Recht op redelijke aanpassingen Rechten leerling: op welke aanpassingen heeft deze leerling redelijkerwijze recht?

Rechten leerkracht(en): welke aanpassingen moeten deze leerkracht(en) en ouders redelijkerwijze voorzien?

Interne en externe begeleiding: hoe ondersteunen we leerling, ouders en school bij redelijke aanpassingen? Ondersteuningsbehoeften begeleiders: wat hebben begeleiders nodig om leerlingen, ouders, leerkrachten hierbij te ondersteunen?

11/09/2014

*Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen: een leidraad www.arteveldehogeschool.be/buozrl/infopartner

4

1.1. Handelingsgericht werken Onderwijsbehoeften : wat heeft deze leerling nodig?

Ondersteuningsbehoeften: wat hebben deze leerkracht(en) en ouders nodig?

Interne en externe begeleiding: wat hebben deze leerling(en) en ouders in deze school nodig? Ondersteuningsbehoeften begeleiders: wat hebben begeleiders nodig om leerlingen, ouders, leerkrachten hierbij te ondersteunen? 11/09/2014

*Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen: een leidraad www.arteveldehogeschool.be/buozrl/infopartner

M-decreet Decretale verankering  uitgangspunten handelingsgericht werken  zorgcontinuüm  afweging (dis)proportionaliteit redelijke aanpassingen i.p.v. draagkrachtafweging  aanpassing toelatingsvoorwaarden BUO, GON, ION met aanpassing diagnostische criteria  inschrijvingsrecht: onverkort recht of inschrijving onder ontbindende voorwaarde naargelang gemeenschappelijk of individueel aangepast curriculum 11/09/2014

M-decreet  Gemotiveerd verslag: voor leerlingen die het gemeenschappelijk curriculum kunnen volgen => recht op GON-begeleiding  Verslag dat recht geeft op toegang tot het buitengewoon onderwijs voor leerlingen die het gemeenschappelijk curriculum niet (meer) kunnen volgen => recht op toegang tot BUO, ION-begeleiding Inhoud nog niet vastgelegd in uitvoeringsbesluiten: nog overleg met onderzoekers, koepels, vakbonden,…

11/09/2014

5

M-decreet: meer dan

?

 Stimuleren -> brede basiszorg  Compenseren }  Remediëren }  Dispenseren }  Differentiëren } -> verhoogde zorg  Uitbreiding van zorg -> Individueel aangepast curriculum? Redelijke aanpassingen: meer dan sticordi? Wat met universeel ontwerp? Wilssens, M. studiedag prioritaire nascholing Goed geënt: als puntje bij paaltje komt, 27/03/2014, Arteveldehogeschool Gent

11/09/2014

“Fairness is not conceived as treating everyone alike, but working to ensure that each student has the support he or she needs to succeed” Tomlinson, C.A. (2005). Grading and differentiation: paradox or good practice? Theory into practice, 44 (3), p.266

11/09/2014

1.3 Leidraad  Wat zijn redelijke aanpassingen?  Zeven criteria voor passende maatregelen  Naar werkzame (plan- en verslag)instrumenten i.f.v. redelijke aanpassingen  Ondersteuningsbehoeften volgens scholen gewoon onderwijs en GON-/ION-begeleiding  Samen voor een aangepast onderwijsbeleid: suggesties voor o.a. gemotiveerd verslag en een geïntegreerd leerlingendossier 11/09/2014

6

2. Onderzoeksbevindingen Wat GON- en ION-begeleiders aangeven… 2.1 Hoe moet het instrument van de toekomst er uitzien? 2.2 Beleidsaanbevelingen 1 2.3 Redelijke aanpassingen is voor mij… 2.4 Een goede maatregel is …De 7 criteria op een rijtje 2.5 Beleidsaanbevelingen 2 2.6 Wat GON- /ION-begeleiders en leraren gewoon onderwijs nodig hebben om redelijke aanpassingen te realiseren? 2.7 Beleidsaanbevelingen 3

11/09/2014

2.1 Instrument van de toekomst  In de huidige instrumenten GON missen we continuïteit  Teveel herhaling van info inschrijvingsverslag– Integratieplan – individueel handelingsplan (IHP)  Belangrijke info (zorgvisie, gebruikte maatregelen) ontbreekt of komt te laat  Teveel overlap  Planlast = frustratie

11/09/2014

2.1 Instrument van de toekomst  Instrument van de toekomst … een instrument met een visie  Brede beeldvorming van onderwijsbehoeften en sterktes van leerling  Samen met alle betrokkenen  Gepaste maatregelen  Ondersteuningsbehoeften leraren en ouders

11/09/2014

7

2.1 Instrument van de toekomst  Maatregelen op maat van de leerling  Geen gestandaardiseerde aanpak  Grondig samen overleggen:  Waarom welke maatregelen?  Wie doet wat wanneer en hoe?

 Bundeling van maatregelen als inspiratiebron, maar haalbare maatregelen formuleren = maatwerk

11/09/2014

2.1 Instrument van de toekomst  Een gebruiksvriendelijk, flexibel procesinstrument, dat meegroeit met de leerling     

Dynamisch – flexibel aangepast en doorgegeven Geeft proces weer – continuïteit Focust op essentie Samen ondertekenen – engagement Regelmatig evalueren en bijsturen

11/09/2014

2.1 Instrument van de toekomst  Voor elke leerling één geïntegreerd dossier met verschillende luiken  Gemotiveerd verslag vormt specifiek luik van leerlingendossier/leerlingenvolgsysteem  Deeldocumenten  één samenhangend, geïntegreerd dossier  Beperkte lees- en schrijfrechten (privacy)

11/09/2014

8

2.2. Het instrument van de toekomst Beleidsaanbevelingen 1

11/09/2014

2.2. Beleidsaanbevelingen  Aanvraag GON via gemotiveerd verslag  Moet zich enten op onderwijsbehoeften leerling, zoals geobserveerd in gewone school  CLB en zorgteam, in overleg met klasleraren concretiseren maatregelen (wat werkte, wat niet, waarom?)  Continuïteit in zorg: aansluiten bij geboden zorg & leerlingenbegeleiding

11/09/2014

2.2. Beleidsaanbevelingen  Planlastvermindering als kritische succesfactor  Gemotiveerd verslag: één geïntegreerd document? (i.p.v. apart inschrijvingsverslag, integratieplan, IHP)  Vanuit onderwijs- en CLB-koepels: eenzelfde basisindeling voor alle documenten?  Netoverschrijdend i.f.v. continuïteit en onderlinge afstemming?

11/09/2014

9

2.2. Beleidsaanbevelingen  Kwaliteitscontrole & kwaliteitszorg van proces  Kwaliteitsindicatoren: 1. Brede beeldvorming 2. Gepersonaliseerde, concrete maatregelen en doelstellingen (SMART) 3. Strategie voor doelstellingen en maatregelen 4. Heldere afspraken voor evaluatie en bijsturing

11/09/2014

2.2. Beleidsaanbevelingen  Garantie voor onderlinge samenwerking tussen alle betrokkenen  overleg als voorwaarde  Engagement van alle betrokkenen – samen bepalen:  Wie doet wat tegen wanneer en hoe?  Met welke ondersteuning?

 Inspraak ouders en leerling in communicatie rond maatregelen, met respect voor privacy 11/09/2014

2.2. Beleidsaanbevelingen  Ontwikkelen van een geïntegreerd digitaal leerlingendossier  Onderzoeksresultaten benutten  Samen met de CLB- en onderwijskoepels  Belang van vervolgonderzoek

11/09/2014

10

2.3 Redelijke aanpassingen is…*  een kader om de zorg voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften beter te realiseren  een begrip waardoor je je afvraagt tot wanneer iets redelijk is en vanaf wanneer iets onredelijk wordt  een begrip nog niet gebruikt door scholen, nog moeilijk  wel (sticordi-)maatregelen: verschil? = wat GON-ION-begeleiders en hun partners in gewone scholen zeggen in focusgroepen van PWO-onderzoek* 11/09/2014

*Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen: een leidraad www.arteveldehogeschool.be/buozrl/infopartner

Redelijke aanpassingen is…*  waarbij we bang zijn om overspoeld te worden door vragen  waarbij het vertrekpunt zou moeten zijn wat de leerling nodig heeft, wat de leraren nodig hebben, wat de ouders nodig hebben, wat de GON-of ION-begeleider nodig heeft

11/09/2014

*Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen: een leidraad www.arteveldehogeschool.be/buozrl/infopartner

Redelijke aanpassingen is…*  qua realisatie sterk verschillend tussen scholen  hangt samen met leerlingenbegeleiding  complexer in SO dan in BaO  vanzelfsprekender in lagere graden dan in hogere

 waar een officiële diagnose nu meer recht op geeft  waar ouders met meer mogelijkheden nu meer rechten voor verkrijgen

11/09/2014

*Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen: een leidraad www.arteveldehogeschool.be/buozrl/infopartner

11

2.4 zeven criteria voor een passende maatregel*… 1. is maatwerk 2. is SMART 3. heeft waar mogelijk ook voor andere leerlingen een positieve impact 4. komt tot stand in overleg met alle betrokkenen 5. wordt goed gemotiveerd en herhaaldelijk gecommuniceerd 6. is gebaseerd op de expertise en observaties van de leerkracht(en), de GON- of ION-begeleider en eventuele andere betrokken hulpverleners 7. is ingebed in de zorgvisie van de school 11/09/2014

*Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen: een leidraad, p. 10-16, www.arteveldehogeschool.be/buozrl/infopartner

2.5 Passende maatregelen… beleidsaanbevelingen 2

11/09/2014

Aanbeveling 1: passende maatregelen  CLB en zorgteam, in overleg met klasleraren concretiseren samen maatregelen en evalueren regelmatig de effectiviteit er van vanuit bovenstaande 7 criteria

11/09/2014

12

Aanbeveling 2: maatregelen en/of redelijke aanpassingen?  Begrip maatregelen ingeburgerd, begrip redelijke aanpassingen roept nog onzekerheid op  => verheldering nodig: als teams samen maatregelen realiseren vanuit deze 7 criteria, is dan nog meer nodig/ verwacht om redelijke aanpassingen te realiseren?  Belang decreet voor rechtszekerheid op basis van VNverdrag  Belang verheldering rol Interfederaal gelijkekansencentrum/ gerechtelijke instanties 11/09/2014

2.6 Wat GON-/ION-begeleiders en leraren uit het gewoon onderwijs nodig hebben… GON-ION  eenvormigheid tussen gewone scholen in toekennen van redelijke aanpassingen  eenvormigheid & afstemming tussen GON-scholen van alle onderwijsnetten  CLB als partner

Gewone school  eenvormigheid & afstemming tussen GON-scholen (praktische werking, verwachtingen,…)  eenvormigheid & afstemming tussen GON-scholen van alle onderwijsnetten  Afstemming met CLB over verwachtingen, afspraken, werking

11/09/2014

2.6 Wat GON-/ION-begeleiders en leraren uit het gewoon onderwijs nodig hebben… GON-ION

Gewone school

GON en gewone scholen moeten elkaar beter leren kennen, moeten afgestemd worden op elkaar en zo beter samenwerken De uitwisseling tussen scholen zou moeten gestimuleerd worden. We kunnen veel van elkaar leren.

11/09/2014

13

2.6 Wat GON-/ION-begeleiders en leraren uit het gewoon onderwijs nodig hebben… GON-ION  Nood aan leraren die open staan voor en bereid zijn redelijke aanpassingen te realiseren  Nood aan respect en wederzijds erkennen van elkaars expertise

Gewone school  Nood aan wettelijk kader + richtlijnen rond welke aanpassingen redelijk zijn + voorbeelden + consequenties

11/09/2014

2.6 Wat GON-/ION-begeleiders en leraren uit het gewoon onderwijs nodig hebben… GON-ION  Kansen en tijd krijgen om gastschool te leren kennen  zich integreren in schoolteam en tegelijk voldoende autonomie bewaren om op te komen voor rechten van leerlingen

Gewone school

 Nood aan vaste GONbegeleider, individuele leerlingbegeleiding & ondersteuning lerarenteam  Zorgcoördinator/leerlingenbegeleider  brugfunctie tussen leerling, ouders, GONION en team = cruciaal

11/09/2014

2.6 Wat GON-/ION-begeleiders en leraren uit het gewoon onderwijs nodig hebben… GON-ION       

Opleiding, training, bijscholing, coaching, intervisie,… Budget Centrale materialendatabank Flexibel inzetten van GON-uren Tijd en ruimte voor overleg Planlastvermindering Eenduidige afspraken rond profiel-diplomavereisten-verloning

11/09/2014

14

2.7 Wat GON-/ION-begeleiders en leraren uit het gewoon onderwijs nodig hebben… Beleidsaanbevelingen 3

11/09/2014

Aanbeveling 1: kwaliteitsvolle aanwending lestijden Faciliteer 

voldoende lestijden in gewone scholen om zowel zorgcoördinatie–leerlingenbegeleiding als aangepaste klasgrootte te realiseren helderheid en eenduidigheid in profiel, diplomavereisten, takenpakket, verloning GON-ION-begeleiders flexibele aanwendingsmogelijkheden i.f.v. vrij roosteren voor overleg tussen schoolteam – CLB- GON-ION – ouders centralisering zelfde GON-ION-begeleider per (gewone) school mits inachtneming doelgroepspecifieke expertise

  

11/09/2014

Aanbeveling 2: specifieke ondersteuning Faciliteer  

  

planlastvermindering qua instrumenten (cfr. supra) een sluitend, transparant wettelijk kader en verder onderzoek naar effectieve redelijke aanpassingen + consequenties voor o.a. attestering/ diplomering voldoende kwaliteitsvolle opleiding, training, vorming waarbij gewoon & buitengewoon onderwijs van elkaar leren (aanvangs-)begeleiding (voor nieuwe leraren, GON-IONbegeleiders, CLB-medewerkers, directies) voldoende, transparant budget voor (aan)gepaste leermiddelen, materialen, infrastructuur

11/09/2014

15

Vervolgonderzoek actueel… “Het recht op redelijke aanpassingen en Universal Design for Learning: Captain Universe voor het leren?” (3013-2014) net achter de rug in het Secundair onderwijs ASO, BSO, TSO, BUSO, netoverschrijdend, 1e, 2e, 3e graad Leidraad in ontwikkeling Ook een nieuw project is aangevraagd

11/09/2014

[email protected] [email protected]

11/09/2014

16