Informatie over wifi- en gsm-straling

Informatie over wifi- en gsm-straling

1

Inhoudstafel 1 Hoe werkt straling? 4 Wat is straling? Hoe ontstaat straling? Wat is het effect van straling? Ioniserende en niet-ioniserde straling

4 5 5 5

2 Meer over radiostraling

6

Wat hebben we tot nu toe geleerd over radiostraling? Wat is het effect bij zeer intensief en langdurig gebruik? Wat is het verband tusen radiostraling en koffie? Wat zijn de gevolgen van gsm-gebruik bij kinderen? Elektrostress, fabel of feit?

6 7 7 8 8

3 NORMEN VOOR STRALING

9

Wie stelt de normen op? Welke normen zijn er? Wat zijn de productnormen voor gsm’s en smartphones? Wat zijn de productnormen voor wifi, zowel voor publieke hotspots als voor een draadloos netwerk thuis? Wat zijn de blootstellingsnormen voor gsm-antennes?

9 9 10 10 10

4. STRALING IN HUIS: WAT KAN IK DOEN?

11

Wat kan ik doen om straling in mijn huis te verlagen? Kan ik mijn huis of mijn slaapkamer afschermen tegen straling? Bestaat er beschermende kledij tegen straling? Kan ik de straling in mijn huis laten meten of zelf meten? Veelgebruikte elektrische apparaten: wat straalt het meest? Hoe zit het met de straling van mijn wifi?

11 11 12 12 13 13

2

5 MIJN ELEKTRISCHE APPARATEN EN HUN STRALING Hoe zit het nu met de straling van mijn draadloze huistelefoon? Hoe zit het met de straling van mijn Bluetooth-oortje? Straalt mijn vaste telefoon ook zoals een draadloze telefoon? Hoe werkt een wifi-netwerk?

6. OVER WIFI-NETWERK EN STRALING Kan ik de wifi-straling in mijn huis verlagen? Is er minder straling als ik surf via wifi in plaats van 3G? Hoe veel routers plaatst Telenet gemiddeld om een hotspot af te dekken? Waar worden de routers voor publieke hotspots doorgaans geplaatst? Zullen er nog veel nieuwe hotspots geactiveerd worden in de toekomst? Straalt mijn modem harder als ik homespots inschakel? Kan ik homespots uitschakelen? Waar vind ik informatie over Telenet hotspots en homespots?

13 14 14 14 15

15 16 16 16 17 17 17 17 17

7 OVER GSM’S, GSM-NETWERKEN EN STRALING

18

Hoe werkt een mobiel netwerk? Hoe veel gsm-masten zijn er in Vlaanderen? Waarom zijn er zo veel gsm-masten nodig? Waar vind ik informatie over gsm-masten in mijn omgeving? Kan ik mijn blootstelling aan straling van mijn gsm verlagen? Straalt een smartphone harder dan een gewone gsm? Wat is de SAR-waarde van mijn gsm en waar vind ik deze terug? Mag ik mijn gsm ’s nachts op mijn nachtkastje leggen? Warmt mijn gsm mijn hersenen op? Wat zijn de aanbevelingen in verband met bellen in de trein of in de auto?

18 19 19 20 21 22 22 22 22 22

8 Basisbegrippen en bronnen

23

3

1 Hoe werkt straling?

Bij het woord “straling” denken veel mensen meteen aan hun gsm of aan wifi. Straling is echter een veel breder begrip. Straling is overal om ons heen. We spreken niet voor niets over zonnestralen of lichtstralen. En wist je bijvoorbeeld dat ook je babyfoon of de toegangspoortjes van de supermarkt stralen uitzenden? De laatste jaren maken meer en meer mensen zich zorgen over wat de toenemende straling voor ons betekent. Is het schadelijk? Worden we er ziek van? En hoe kunnen we ons ertegen beschermen? In deze brochure gaan we dieper in op deze bezorgheden. We verklaren eerst wat straling precies is. Daarna beantwoorden we de meest voorkomende vragen in verband met straling in het algemeen en gsm- en wifi-straling in het bijzonder. De informatie in deze brochure is gebaseerd op de studie “Blootstelling aan niet-ioniserende straling in huis”, geschreven door professoren van de UGent in opdracht van viWTA – Samenleving en technologie.

Wat is straling? Straling kan je best vergelijken met golven. Heel veel apparaten die we elke dag gebruiken zoals onze gsm, de afstandsbediening van de televisie of onze computer, zenden golven uit. Soms zijn de golven lang en traag, bijvoorbeeld bij radiogolven. Zij bevatten een beperkte hoeveelheid elektromagnetische energie. Röntgengolven zijn dan weer heel kort en snel: zij bevatten erg veel elektromagnetische energie. Het geheel van alle golven die uitgezonden kunnen worden, noemen we het elektromagnetisch spectrum. Op de pagina hiernaast zie je wat voor type straling verschillende voorwerpen gebruiken.

4

Hoe ontstaat straling? Overal waar elektrische stroom aanwezig is, ontstaat elektromagnetische straling. Alle elektrische appraten die je aansluit op het stroomnet, zoals een koffiezet, droogkast, scheerapparaat ... zenden dus een kleine hoeveelheid elektromagnetische energie uit. Naast dergelijke kunstmatige bronnen bestaan er ook natuurlijke bronnen. Gekende voorbeelden zijn het zonlicht en velden die ontstaan hoog in de atmosfeer bij bliksems.

Wat is het effect van straling? We moeten altijd voorzichtig omgaan met straling, vooral wanneer we er intensief mee in aanraking komen. De natuur beschermt ons automatisch tegen bepaalde soorten straling: zo houdt de ozonlaag een groot deel van de gevaarlijkste zonnestralen tegen. Voor sommige stralingsgolven moeten we meer voorzorgen nemen dan voor andere. Dit hangt af van het energiegehalte van de straling. In de zomer, wanneer de zonnestralen op hun felste zijn, moeten we ons bijvoorbeeld nog extra beschermen met zonnecrème.

Ioniserende en niet-ioniserde straling We verdelen de stralingsgolven in twee soorten: met veel energie (“ioniserende straling”) en met minder energie (“nietioniserende straling”). Bij ioniserende straling bevat de golf erg veel energie. Deze straling kan blijvende schade aanrichten in het menselijk lichaam. Zo kan te lange blootstelling aan x-stralen, huidkanker veroorzaken. Gelukkig kunnen we ons hiertegen beschermen met de nodige voorzorgsmaatregelen, want vaak kent deze straling ook nuttige toepassingen. We denken dan bijvoorbeeld aan röntgenfoto’s. De niet-ioniserende straling bevat daarentegen te weinig energie om directe schade aan de lichaamscellen aan te richten. De straling kan wel andere effecten veroorzaken, bijvoorbeeld opwarming. Dit effect kennen we allemaal: wie heeft er nog nooit zijn avondeten opgewarmd in de microgolfoven?

niet-ioniserend minder energie

ioniserend meer energie

5

2 Meer over radiostraling

Wat hebben we tot nu toe geleerd over radiostraling? In deze informatiebrochure gaan we dieper in op de straling met minder energie (niet-ioniserende radiostraling). Radiostralen worden ondermeer gebruikt om informatie zoals spraak, muziek, televisiebeelden en andersoortige data over te brengen van een zender naar een of meer ontvangers. Apparaten zoals gsm’s, een bluetooth-oortje of de wifi-router werken met deze stralen. De afgelopen jaren zijn vele studies gepubliceerd over de effecten van niet-ioniserende straling. Deze studies zijn zeer divers: op basis van één onderzoek of één type onderzoek kan men immers geen definitieve conclusies trekken. De verschillende studies rond straling leveren totnogtoe uiteenlopende, niet herhaalde en soms zelfs ronduit tegenstrijdige uitkomsten op. Op gebied van radiogolven werd wel al een aantal effecten erkend door de Wereldgezondheidsorganisatie. Opwarming is het voornaamste korte-termijn effect van radiogolven. Als we in hoge mate met deze stralen geconfronteerd worden, zal een deel van de straling in ons lichaam indringen. Als een reactie hierop voert ons lichaam de warmte automatisch af. Dit doen we onder andere door te zweten, zoals wanneer we het in de zomer te warm hebben. Zo blijft onze lichaamstemperatuur constant. Het opwarmingseffect kan dan ook enkel schadelijk zijn als de straling zeer intensief is of als we er erg lang aan blootgesteld worden. In de gewone leef- en werkomgeving komt deze situatie niet voor.

6

Wat is het effect bij zeer intensief en langdurig gebruik? In het kader van zeer intensief en langdurig blootstelling aan de radiogolven van een mobiele telefoon hebben twee grote studies gewezen op een verhoogd risico op glioma (kwaadaardige hersentumor), en in minder mate, op akoestisch neuroma (goedaardige tumor op het gehoororgaan). Ook onderzoek op dieren heeft ‘beperkte aanwijzingen’ geleverd voor een mogelijk verband. Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IAKO) heeft radiogolven van mobiele telefoons daarom geklasseerd als ‘mogelijk kankerverwekkend bij mensen’. De organisatie onderstreept wel dat verder onderzoek nodig is. Het advies van IAKO spitste zich toe op mobiele telefoons. Het gaat niet over andere apparaten zoals draadloze huishoudtelefoons, microgolfovens of over andere technologieën zoals wifi of bluetooth. Ook zendmasten van mobiele telefonie zijn niet opgenomen in de classificatie. Het IAKO vindt het onderzoek naar de gevolgen van deze bronnen niet voldoende om er conclusies uit te trekken.

Wat zijn de gevolgen van gsm-gebruik bij kinderen? Er is geen sluitend bewijs geleverd over de gevolgen van gsm-gebruik bij kinderen. Kinderen en jongeren komen vandaag wel veel meer in contact met gsm-straling dan vorige generaties. De recente classificatie van gsm stralling als “mogelijk kankerwekkend” is een bijkomende reden tot voorzichtigheid.

De belangrijkste actoren betreffende onderzoek en normering: WHO / WGO De Wereldgezondheidsorganisatie stelt een aantal voorzorgsmaatregelen voor. Zij benadrukken het belang van informatie en communicatie tussen wetenschappers, overheden, bevolking en betrokken industrietakken. IARC / IAKO Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek maakt deel uit van de Wereldgezondheidsorganisatie. Zij heeft als taak om het onderzoek naar de oorzaken van kanker bij de mens te coördineren en aan te sturen. ICNIRP Internationale Commissie voor Bescherming tegen Niet-Ioniserende Straling is een politiek onafhankelijke organisatie, formeel erkend door de WGO. Ze stelt limietwaarden voor niet-ioniserende straling op basis van wetenschappelijk onderzoek.

7

Wat is het verband tusen radiostraling en koffie? Het IAKO evalueerde een breed gamma van stoffen op basis van hun eventuele invloed op het ontstaan van kanker. Dit gebeurt volgens een classificatiemethode met de volgende vier categorieën:

Groep

Voorbeeld

Kwalificatie

1

Asbest, zonlicht, roken (actief en passief) In totaal 108 middelen

… is kankerverwekkend bij de mens

2a

Zonnelampen In totaal 64 middelen

… is waarschijnlijk kankerverwekkend bij de mens

Koffie, radiogolven van mobiele telefoons, uitlaatgassen van benzinemotoren, enz… In totaal 271 middelen

… is mogelijk kankerverwekkend bij de mens

2b

3 4

Sacharine, kwikzilver, thee In totaal 508 middelen

… is niet classificeerbaar wat betreft de kankerverwekkende eigenschappen bij de mens

Caprolactam (een chemische verbinding) In totaal 1 middel

… is waarschijnlijk niet kankerverwekkend bij de mens

2b, ‘mogelijk kankerverwekkend bij mensen’, wordt toegekend als studies ‘beperkte statistische aanwijzingen’ opleveren in verband met kanker. Volgens het IAKO horen koffie en de uitlaatgassen van benzinemotoren ook thuis in die groep. Bij ‘beperkte aanwijzingen’ is het nog mogelijk dat het gevonden verband slechts schijnbaar is en dat toeval of een vertekening de resultaten kleurt. Meer onderzoek is dus aangewezen.

Elektrostress, fabel of feit? Een mogelijk effect van radiostralen dat niet door de WGO erkend wordt, is “elektrostress”. De negatieve perceptie van stralingsrisico’s uit zich bij sommige personen in de vorm van vermoeidheid, hoofdpijn, slapeloosheid, concentratieproblemen, ... Deze symptomen zijn afhankelijk van persoon tot persoon en zijn dus zeer divers.

8

3 NORMEN VOOR STRALING Wie stelt de normen op? De meeste Europese landen baseren zich op de richtlijnen van de ICNIRP. Deze normen houden rekening met cumulatieve straling. Vaak komen immers verschillende stralingsbronnen tegelijkertijd voor.

Welke normen zijn er? Er zijn productnormen en blootstellingsnormen. • Productnormen zijn limieten voor de maximale ongewenste straling van een product; dit is straling die “lekt” uit de beschermende omhulling, bijvoorbeeld uit de microgolfoven. • Blootstellingsnormen zijn maximumlimieten voor straling in een omgeving.

9

Wat zijn de productnormen voor gsm’s en smartphones? Volgens ICNIRP mag de lokale stralingsabsorptiewaarde (SAR) van elektronische communicatieapparatuur zoals gsm’s en draadloze telefoons (DECT) niet hoger zijn dan 2 W/kg. Deze grenswaarde beschermt het hoofd tegen de warmte van de uitgezonden radiogolven. Zie ook in hoofdstuk 7 “Wat is de SAR-waarde en waar vind ik deze terug?”

Wat zijn de productnormen voor wifi, zowel voor publieke hotspots als voor een draadloos netwerk thuis? Wifi-routers werken op een zeer laag vermogen en zijn beperkt tot 100 of 200 mW. Deze normen hebben echter niets met gezondheidseffecten te maken: ze zijn louter opgesteld om interferentie tussen verschillende apparaten te minimaliseren. Wifi werkt namelijk op twee verschillende frequenties: in de 2,4 en in de 5GHz-band. Vooral op 2,4GHz zitten ook andere draadloze toepassingen zoals hoofdtelefoons, luidsprekers, bewakingscamera’s, microgolfovens, babyfoons … Al deze toestellen delen dezelfde bandbreedte en kunnen dus “in elkaars weg lopen”. Vandaar dat je wifi soms plots trager gaat.

Wat zijn de blootstellingsnormen voor gsm-antennes in België? Elke Belgische regio heeft zijn eigen blootstellingsnormen. De Belgische normen behoren tot de strengste in Europa. Hieronder geven we een korte samenvatting. Er zijn echter veel uitzonderingen op de regels. Meer gedetailleerde informatie vind je in de brochure op de website van overheid http://www.belgium.be. Vlaanderen Sinds januari 2011 geldt in Vlaanderen een norm van 3 V/m bij 900 MHz per antenne in verblijfplaatsen en een totaalnorm voor alle antennes samen van 20,6 V/m bij 900MHz. Op eender welk gemeten punt mag het totaal aan straling, afkomstig van alle zendmasten, dus niet groter zijn dan 20,6 V/m. Wallonië In Wallonië heeft men sinds april 2009 eveneens gekozen voor een norm van 3 V/m per operator/antenne in verblijfplaatsen. Er is geen totaalnorm, en dus geen beperking voor de straling van alle antennes op een willekeurig gemeten punt. Brussel In 2007 besliste het Brusselse Parlement om de totaalnorm in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te verlagen naar 3 V/m bij 900MHz per mast, in plaats van per antenne. In september 2009 werd deze norm effectief van kracht.

10

4. STRALING IN HUIS: WAT KAN IK DOEN? Wat kan ik doen om straling in mijn huis te verlagen? • Koop toestellen met lage straling. Let bijvoorbeeld op de SAR-waarde wanneer je een gsm koopt. Deze waarde staat steeds vermeld in de handleiding van de gsm. Ze is ook te vinden op de website http://www.sardatabase.com. • Zorg voor een goede plaatsing van de draadloze toestellen. Zet deze niet vlak naast je luie zetel, bureaustoel of je nachtkastje. • Gebruik je draadloze toestellen correct: lees de tips in de volgende hoofdstukken.

Kan ik mijn huis of mijn slaapkamer afschermen tegen straling? Ja, je kan in principe je huis afschermen tegen straling met metaal of speciaal behangpapier met metalen vezels. Voor in de slaapkamer brengen bepaalde merken zelfs speciale bedden en beddegoed op de markt. Toch moet je hier altijd voorzichtig mee zijn: je schermt je huis weliswaar af tegen stralingen van buitenaf, maar de stralingen binnenshuis van onder andere je gsm, draadloze telefoon of WiFi kunnen juist hoger worden in hun poging connectie te maken met de antenne.

11

Bestaat er beschermende kledij tegen straling? Ja. Deze is wel niet bedoeld voor alledaags gebruik, maar voor bijvoorbeeld arbeiders die bijvoorbeeld werken aan gsmantennes. De speciale pakken bestaan uit overalls, handschoenen en een kap voor het hoofd om het lichaam optimaal te beschermen.

Kan ik de straling in mijn huis laten meten of zelf meten? Ja, hieronder vind je de organisaties die metingen uitvoeren. Hiervoor is dikwijls dure en gecalibreerde apparatuur nodig. Voor aanvragen van metingen in uw woning van het magnetisch veld afkomstig van elektrische voorzieningen op hoge spanning, of voor meer algemene informatie: Elia, de beheerder van het Belgische hoogspanningsnet Tel.: 02/546 70 11 Fax: 02/546 70 10 www.elia.be > Veiligheid en milieu > Contact Milieu & Gezondheid Departement Leefmilieu, Natuur en Energie http://www.lne.be/themas/milieu-en-gezondheid/zendantennes/meetaanvraag Tel.: 02/553 11 20 Fax: 02/553 11 45 E-mail: [email protected] Studiebureaus (metingen tegen betaling) GD-EMF-Consulting Tel. & Fax: 011/27 26 87 www.gd-emf-consulting.be iMinds – WiCa (Universiteit Gent) Tel.: 09/331 49 18, fax: 09/331 48 99 www.wica.intec.ugent.be ANPI Tel.: 010/47 52 11, fax: 010/47 52 70 www.anpi.be BIPT, Belgisch Instituut voor Postdienten en Telecommunicatie www.bipt.be

12

5 MIJN ELEKTRISCHE APPARATEN EN HUN STRALING Veelgebruikte elektrische apparaten: wat straalt het meest? We tonen de blootstellingen op 20 centimeter en op 1 meter afstand van een paar veelgebruikte elektrische, al dan niet draadloze apparaten. We zien dat de sterkte van de straling snel afneemt met de afstand. Veel hangt bovendien af van het vermogen (uitgedrukt in volt per meter) waarop de toestellen werken. De draadloze huistelefoon, babyfoon en gsm stralen meer dan wifi, Bluetooth en de draadloze muis van je computer. Dit komt omdat deze laatste drie apparaten op een lager vermogen werken. (Let op: V/m in de linkeras geeft de waarden van het elektrisch veld van toestellen; en mag dus niet vergeleken worden met de omgevingsnorm van 3V/m).

14

20 cm

12

1 meter

10 V/m

8 6 4 2 0

Hoe zit het met de straling van mijn wifi? Wifi-routers zorgen ervoor dat je via radiogolven gegevens van bijvoorbeeld je computer of tablet draadloos kan verzenden naar het internet. Een wifi-netwerk reikt enkele tientallen meters ver en dekt meestal een specifieke locatie zoals een station, café, een huis … De routers werken op een zeer laag vermogen en de straling is dan ook beperkt. Mobiel surfen via wifi geeft minder straling dan via 2G of 3G. Thuis is het aangeraden de modem niet vlakbij de plaats waar je lange tijd verblijft op te stellen, zoals op je nachtkastje of je bureau. Vanaf 1 meter afstand daalt de straling tot zijn laagste niveau binnen de ruimte waarin de modem zich bevindt.

13

Hoe zit het nu met de straling van mijn draadloze huistelefoon? De meeste draadloze huistelefoons werken volgens de zogenaamde DECT-standaard (‘Digital Enhanced Cordless Telecommunication’). Er is een draadloze verbinding tussen de draagbare telefoon en het ‘DECT-station’, het kastje dat aangesloten wordt op het telefoonnet en waar je de telefoon oplaadt. Net zoals gsm’s moeten DECT-telefoons voldoen aan de normen: de stralingsabsorbtiewaarde mag niet groter zijn dan 2 W/kg. Omdat de vermogens van zowel de telefoon als het DECTstation lager zijn dan van een gsm voldoen ze ruimschoots aan deze vereiste. Om onnodige blootstelling aan deze straling te vermijden, plaats je het DECT-station beter niet vlakbij je bureau of bed. De sterkte van de straling neemt immers snel af met de afstand. Je kan ook altijd kiezen voor een gewone telefoon met draad. Een andere optie is een model te kopen dat geen signalen uitzendt wanneer de handset op het station ligt. Dit is het geval bij onder andere telefoons zoals Eco DECT.

Hoe zit het met de straling van mijn Bluetooth-oortje? Ideale afstand = 1 meter

Bluetooth dient om stemgeluid en data over korte afstanden te verzenden. Je kan via deze technologie verschillende toestellen draadloos met elkaar verbinden, bijvoorbeeld een gsm met een oortje of een laptop met een printer of een muis. Bluetooth werkt op een heel laag vermogen en heeft een gering stralingsniveau. Het is zelfs aan te raden een Bluetoothoortje te gebruiken bij mobiel bellen om zo de blootstelling aan de radiogolven van je gsm bij je hoofd te beperken. Een andere optie is om oortjes met een draad te gebruiken.

Hoe zit het met de straling van mijn microgolfoven? Een microgolfoven werkt op dezelfde elektromagnetische frequentie (2.4GHz) als een wifi-router. Microgolfovens werken echter met veel hogere vermogens, gemiddeld tussen de 750 en 900 Watt. Dat is 50 keer hoger dan het vermogen van een wifi-router. Het hogere vermogen zorgt ervoor dat deze stralen in staat zijn om een opwarmingseffect te veroorzaken. Microgolfovens voldoen aan strenge productnormen. Enkel ovens die aan de normen voldoen, komen op de markt. Door veroudering en slechtere dichtingen aan de deur van de microgolfoven kan de lekstraling (dit is de straling die uit je microgolfoven “lekt”) groter worden.

Straalt mijn vaste telefoon ook zoals een draadloze telefoon? Je vaste telefoon zendt, zoals alle elektrische apparaten die je aansluit op het stroomnet (koffiezet, wasmachine, mixer ...) een kleine hoeveelheid elektromagnetische energie uit. Een vaste telefoon gebruikt wel geen elektromagnetische straling om te communiceren met een zendmast, maar stuurt de gesprekken via de vaste lijn door.

14

6. OVER WIFI-NETWERK EN STRALING Hoe werkt een wifi-netwerk? Om een wifi-verbinding op te zetten, heb je twee elementen nodig: aan de ene kant een router, en aan de andere kant een toestel met wifi-kaart, bijvoorbeeld een pc, printer, spelconsole, smartphone of tablet.

De mail wordt verzonden via radiosignalen naar de router

De router stuurt de mail verder door via vaste kabel tot bij de router van de onvanger

De computer van de ontvanger pikt de radiosignalen op. De mail zit in zijn inbox

Stel dat je een mail verzendt via wifi. Je mail wordt dan via radiosignalen doorgestuurd naar de router. De router zet deze radiosignalen om in data en geeft deze verder door via de vaste kabel en het internet tot aan de router van de ontvanger. Als de ontvanger thuis ook via wifi werkt, wordt de data daar weer omgezet naar radiosignalen, die vervolgens naar de computer verzonden worden.

15

Kan ik de wifi-straling in mijn huis verlagen? Ja, dat kan met de volgende maatregelen: - Schakel de draadloze netwerkverbinding op je laptop alleen aan als dit nodig is. Zo vermijd je onnodige blootstelling. Bovendien zal de batterij van je laptop hierdoor langer meegaan. - Gebruik waar mogelijk internet via de kabel. - Plaats de modem niet vlakbij de plaats waar je lange tijd verblijft, zoals op je nachtkastje of je bureau. Vanaf 1 meter afstand daalt de straling tot zijn laagste niveau binnen de ruimte waarin de modem zich bevindt. - Zoek een plaats met goede ontvangst. Muren en plafonds zorgen voor verzwakking van het signaal. Wanneer je je te ver van de modem bevindt, zal je laptop, smartphone of tablet extra stralen in een poging om verbinding te maken met de modem.

Is er minder straling als ik surf via wifi in plaats van 3G? Onderstaande figuur toont gemiddelde blootstellingen van draadloze technologieën voor 300 locaties in België, Nederland en Zweden. We zien dat WiFi lagere blootstellingsniveaus levert dan 2G of 3G netwerken. Dit komt omdat Wifi werkt op een heel laag vermogen.

0,6

V/m

0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 FM Radio

Televisie

GSM 2G

UMTS 3G

Wifi

DECT

Is er meer wifi-straling wanneer ik een document download of video stream? Ja. Wanneer je video streamt of files downloadt, zal je toestel meer stralen dan wanneer je gewoon surft op een webpagina. Het signaal moet immers continu aanwezig zijn om de nodige gegevens op te halen.

Hoe veel routers plaatst Telenet gemiddeld om een hotspot af te dekken? Dit is afhankelijk van hoe groot de locatie is die moet afgedekt worden en van het aantal gelijktijdige gebruikers van de Hotspot dienst die er verwacht worden.

16

Wat is het effect om naast een publieke hotspot te wonen of hier dagelijks lange tijd in door te brengen? Telenet plaatst de routers altijd op de best mogelijke locatie. Deze routers werken op een heel laag vermogen. De straling van een publieke hotspot is doorgaans niet hoger dan die van je eigen draadloos netwerk thuis: beiden moeten voldoen aan dezelfde normen. De hoeveelheid straling neemt wel toe wanneer het aantal gebruikers op de publieke hotspot significant stijgt. De straling zal wel nooit de norm overschrijden. De hoeveelheid straling is bovendien steeds afhankelijk van hoe ver je je bevindt van de router. Vanaf 1 meter afstand daalt de straling van de router tot zijn laagste niveau in de ruimte.

Waar worden de routers voor publieke hotspots doorgaans geplaatst? Telenet plaats de routers steeds op de meest aangewezen plaats om een zo goed mogelijk bereik te garanderen, rekening houdende met de aanwezige kabel- en elektriciteitsinfrastructuur en eventuele visuele vereisten van de locatie.

Zullen er nog veel nieuwe hotspots geactiveerd worden in de toekomst? Ja, Telenet streeft ernaar om een zo goed mogelijk publieke Wifi service aan zijn klanten aan te bieden. Hiervoor zullen er nog heel wat extra sites via WiFi toegankelijk worden.

Straalt mijn modem harder als ik homespots inschakel? Als je Telenet-modem geschikt is voor homespots, stuurt deze twee beveiligde signalen uit: een voor jou en je gezinsleden, en een ander voor publiek gebruik. Op homespots is het aantal publieke gebruikers beperkt tot 4 gelijktijdige sessies waardoor bijkomende straling zeer gering is.

Kan ik homespots uitschakelen? Ja. Elke klant kan het publieke signaal dat zijn modem uitstuurt, beheren via ‘Mijn Telenet’. Wie dit signaal uitzet, kan wel zelf ook geen gebruik meer maken van homespots van andere klanten.

Waar vind ik informatie over Telenet hotspots en homespots? Alle informatie over Telenet hotspots en homespots is te vinden op de volgende websites: http://telenethotspot.be/nl www.telenet.be/wifree

17

7 OVER GSM’S, GSM-NETWERKEN EN STRALING Kan ik mijn blootstelling aan straling van mijn gsm verlagen? Ja, dat kan op verschillende manieren: • Koop een gsm met lage SAR-waarde. Zie vraag ‘Wat is de SAR-waarde en waar vind ik deze terug?” • Gebruik een headset of oortje. Bluetooth headsets stralen minder dan gsm’s. Bovendien houd je de gsm zo verder van je lichaam. • Stuur een sms’je in plaats van te telefoneren: zo hou je de gsm automatisch verder van je lichaam. Bovendien zendt de gsm slechts kort een signaal uit. • Zoek plaats met beter signaalkwaliteit op. Wanneer je betere ontvangst hebt, zal je gsm minder hard stralen om de gsm-atenne te bereiken. Op plaatsen met een goede ontvangst kan het zendvermogen duizend keer kleiner zijn dan het maximale vermogen • Bespreek met je kind de manier waarop hij of zij de gsm mag gebruiken. Bijvoorbeeld: berichten sturen of spelletjes spelen mag, maar bellen enkel als het echt nodig is, best met oortje of luidsprekertje aan.

18

• Gebruik niet de valse antenne-afschermers of dummytoestelletjes zoals anti-stralingsstickers of –chips die zogezegd de straling van uw mobilofoon verlagen. Vaak wordt het omgekeerde effect bereikt. Je gsm zal net harder stralen in zijn poging om verbinding te maken met de gsm-antenne. Een bijkomend nadeel is dat de batterij van je gsm hierdoor sneller leeg zal zijn. • Je gsm straalt het meest bij het opstarten van een telefoongesprek, wanneer je de beltoon hoort. Na verloop van tijd daalt de straling weer. Je kan dus de blootstelling beperken door de gsm weg te houden van je hoofd tot je je gesprekspartner hoort. Als je gebruik maakt van een oortje of luidspreker, doe je dit automatisch.

Hoe werkt een mobiel netwerk? Een mobiel netwerk bestaat uit twee essentiële onderdelen: een gsm-mast en een gsm-toestel. Aan de ene kant zenden de antennes op de gsm-mast radiogolven uit die door je gsm-toestel worden opgepikt. Deze golven reiken tot een bepaald zendgebied. Wanneer je aan de grens van zo’n zendgebied komt, zoekt je gsm-toestel automatisch het signaal van de volgende mast zodat je ongehinderd kan blijven bellen. Aan de andere kant straalt je gsm-toestel om de antenne te bereiken. Hoe hard je toestel straalt, is afhankelijk van de ontvangst die je hebt. Hoe beter de ontvangst, hoe minder straling.

Goed bereik = minder straling

Weinig bereik = meer straling

Probeer je gsm dus altijd te gebruiken op een plaats waar met een goede signaalkwaliteit. Wanneer je betere ontvangst hebt, zal je toestel minder hard stralen.

Zou men niet beter de gsm-masten beter heel ver van de bewoonde regio’s plaatsen? Dit scenario zou twee negatieve effecten met zich meebrengen. Als de gsm-masten ver van de huizen staan, moet enerzijds het vermogen van de antenne veel groter zijn en zal deze harder stralen. Anderzijds zal ook de gsm harder stralen in zijn poging om een goed signaal te ontvangen. De straling zal dus absoluut niet verminderen wanneer de masten ver van de bebouwde gebieden staan.

19

Waarom zijn er zo veel gsm-masten nodig? Elke gsm-mast bestrijkt een bepaald zendgebied. Deze gebieden overlappen elkaar gedeeltelijk om er voor te zorgen dat je kan blijven bellen, ook als je van het ene gebied overgaat naar het andere. Voor elke gsm-mast, kunnen slechts een beperkt aantal gesprekken tegelijkertijd gevoerd worden. In drukke stedelijke gebieden bellen echter vaak veel mensen tegelijkertijd. Daarom zijn er in stedelijke regio’s meer gsm-masten dan in landelijke regio’s. Het vermogen van de masten in stedelijke regio’s ligt wel lager. Immers, gezien de zendgebieden daar kleiner zijn, hoeft de straling minder ver te reiken.

Stedelijk gebied Meerdere masten met minder zendvermogen bedienen verschillende kleinere gebieden Meer gesprekken tegelijkertijd mogelijk

Landelijk gebied 1 mast met meer zendvermogen bedient een groot gebied Minder gesprekken tegelijkertijd mogelijk

Zou men niet beter 1 GSM mast in Brussel plaatsen die alle mobilofoons in België bedient? Dit is onmogelijk. Elke gsm-mast bestrijkt een bepaald zendgebied. Deze gebieden overlappen elkaar gedeeltelijk om er voor te zorgen dat je kan blijven bellen, ook als je van het ene gebied overgaat naar het andere. Voor elke gsm-mast kunnen slechts een beperkt aantal gesprekken tegelijkertijd gevoerd worden. Uiteraard bellen in drukke gebieden vaak veel mensen tegelijkertijd. Dus: hoe meer mensen (tegelijkertijd) gebruik maken van mobiele communicatiediensten, des te meer antenne-installaties er nodig zijn. Daarom staan er meer masten in stedelijk gebied.

Kan ik blootstelling aan straling verminderen door meer afstand te houden van de antennes? De straling van een antenne is afhankelijk van twee factoren: richting en afstand. Meer afstand houden zal zorgen voor verzwakking van de straling. In het hele zendgebied van de antenne, zal theoretisch een gelijkmatige straling voorzien zijn: Maar het signaal kan wel afgezwakt worden door hindernissen als bomen of gebouwen.

20

Belangrijk is ook de richting waarin de antenne straalt, net zoals haar vermogen. Gezien de straling gericht is weg van het gebouw waarop de antenne geïnstalleerd is, zal in vele gevallen de straling in het gebouw onder de mast juist lager zijn dan in gebouwen van waaruit men de antenne ziet. Door de horizontale richting van de uitgezonden straling is er direct onder de antenne slechts een heel klein deel van het uitgezonden vermogen aanwezig.

Straalt een smartphone harder dan een gewone gsm? Meestal straalt een smartphone juist minder hard dan een gsm. Smartphones zullen dikwijls van de nieuwe technologieën zoals 3G en 4G gebruik maken. Technologische verbeteringen zorgen er voor dat de antennes het uitgezonden signaal steeds beter opvangen, waardoor het zendvermogen van de mobiele telefoon daalt. Straling is echter heel toestel afhankelijk. Meer informatie over de SAR-waarde van je gsm vind je op http://www.sardatabase.com.

Wat is de SAR-waarde van mijn gsm en waar vind ik deze terug? Het voornaamste effect van radiogolven is opwarming. Bij hoge frequenties dringt een deel van de straling in in het lichaam. Deze straling zet zich om in warmte. De grootheid die de opwarming karakteriseert is de SAR (Specific Absorption Rate of specifiek absorptietempo in het lichaam), uitgedrukt in Watt per kg (W/kg). De waarde in de gevoelige delen van het lichaam zoals hoofd en romp moet steeds kleiner zijn dan 2 W/kg. Wanneer je met een gsm belt in een zone met goed of zelfs gemiddeld bereik zal deze waarde veel lager zijn. Enkel bij slecht bereik kan de maximale waarde van je gsm gehaald worden. Voor iedere gsm die op de Europese markt verschijnt, moet de fabrikant de SAR waarde bepalen. Deze waarde staat steeds vermeld in de handleiding van de gsm. Ze is ook te vinden op de website http://www.sardatabase.com. Enkel draadloze apparaten met een laag vermogen, zoals een bluetooth-apparaat, zijn vrijgesteld van de SAR-metingen.

21

Mag ik mijn gsm ’s nachts op mijn nachtkastje leggen? Een gsm die in stand by op het nachtkastje ligt, zendt slechts af en toe een kort signaal uit om zijn positie aan het netwerk te laten weten. Er is dus zeker geen sprake van constante straling. Wie zijn gsm graag als wekker gebruikt en de straling tot een minimum wil beperken, zet zijn toestel best in vliegtuigmodus. Hierdoor wordt geen enkel signaal meer verstuurd door de gsm. Hou er wel rekening mee dat je in deze modus ook niet meer kan bellen of gebeld worden.

Warmt mijn gsm mijn hersenen op? Als je oor na een tijdje bellen warm aanvoelt, heeft dit niets met de radiogolven te maken. Je oor warmt gewoon op door de druk van je gsm en door de warmte van je gsm-batterij. Het vermogen van een gsm-toestel is veel te laag om hersenen op te warmen. Een microgolfoven gebruikt weliswaar radiostraling om voedsel op te warmen, maar dat lukt alleen omdat het vermogen van zo’n oven erg hoog is.

Wat zijn de aanbevelingen in verband met bellen in de trein of in de auto? In de trein of in de auto zoekt de gsm steeds opnieuw verbinding met de dichtstbijzijnde mast. Dat is ook de reden waarom het signaal vaak wegvalt. Wanneer je een telefoongesprek voert in de trein of auto zal je toestel dan ook meer stralen, omdat het moeite moet doen om de verbinding te behouden. Daarenboven geraakt de straling zeer moeilijk uit de auto of trein omdat deze min of meer een metalen kooi zijn. Het is aanbevolen (en in de auto sowieso verplicht) om handsfree te bellen.

Waar vind ik informatie over gsm-masten in mijn omgeving? In het Vlaams Gewest vind je informatie over de zendantennes op de website van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid www.lne.be/zendantennes. Op de website van Leefmilieu Brussel vind je een interactieve kaart van de zendantennes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, samen met de technische gegevens ervan www leefmilieubrussel be > toegang particulieren > thema elektrische straling). In het Waals Gewest kan je het kadaster raadplegen op de website van het BIPT. www.sites.bipt.be.

*** *

22

8 Basisbegrippen en bronnen Gebruikte afkortingen DECT

Digital European Cordless Telecommunication/ Digital Enhanced Cordless Telecommunication

GSM

Global System for Mobile Communications

ICNIRP

International Commission on Non-Ionising Radiation Protection

LTE

Long Term Evolution

SAR

Specific Absorption Rate

UGent

Universiteit Gent

UMTS

Universal Mobile Telecommunications System

WHO

World Health Organisation

WiFi

Wireless Fidelity

23

Basisbegrippen van elektromagnetische straling Elektrisch veld Wanneer een lamp aangesloten is op het stopcontact, ontstaat een elektrisch veld rond de kabel, zelfs als de lamp niet brandt. Hoe meer spanning het elektriciteitsnet bevat (uitgedrukt in Volt) waarop het toestel aangesloten wordt, hoe groter het elektrisch veld is.

Volt/meter V/m

Het elektriciteitsnet in België werkt op een gemiddelde spanning van 230 Volt. Het elektrisch veld wordt uitgedrukt in Volt per meter (V/m).

Magnetisch veld Wanneer de lamp brandt en er stroom vloeit door de elektrische draad, ontstaat er naast het elektrisch veld ook een magnetisch veld. Hoe meer stroomsterkte, (uitgedrukt in Ampère), hoe groter het magnetisch veld wordt

Ampère/meter A/m of

In een doorsnee Belgisch huis is de stroomsterkte 25 Ampère. Het magnetisch veld wordt uitgedrukt in ampère per meter of Tesla.

Vermogen Elk elektrisch apparaat heeft een bepaald vermogen, uitgedrukt in Watt. Het totale vermogen dat je kan aansluiten, is afhankelijk van stroomsterkte en de spanning. Wanneer je te veel vermogen aansluit, springt de zekering. Zo kan je bijvoorbeeld berekenen dat: spanning (230 W) x stroomsterkte (25A) is het totale aantal Watt (5750W ) dat je kan gebruiken zonder dat de zekering springt.

Tesla T

Watt W

Een standaard huishoudtoestel als een koffiezet heeft een vermogen van 700 Watt. Het vermogen wordt uitgedrukt in Watt.

Elektromagnetisch veld Het elektrisch en het magnetisch veld bewegen de hele tijd rond elkaar. Hierdoor ontstaat een soort golf. Deze herhalende beweging noemen we de frequentie. Dit wordt uitgedrukt in Hertz (Hz). Hoe sneller de golven elkaar opvolgen, hoe meer Hertz.

Hertz Hz

De elktrische stroom van een doorsnee huishoudtoestel als een koffiezet heeft een frequentie van 50Hz.

SAR Het voornaamste effect van radiogolven is opwarming. Bij hoge frequenties dringt een deel van de straling in het lichaam. Deze straling zet zich om in warmte. De grootheid die de opwarming karakteriseert is de SAR (Specific Absorption Rate of specifiek absorptietempo in het lichaam), uitgedrukt in Watt per kg (W/kg).

Watt/kilogram W/kg

24

Gebruikte eenheden Een eenheid is de maat waarin een grootheid wordt uitgedrukt, zoals meter de maat is voor afstand of lengte. Men kan echter voorvoegsels aan de eenheden toevoegen; zoals in km: dit is kilo-meter, of 1000 meter. Volgende voorvoegsels worden hier verder gebruikt: n = nano = 0,000000001 m = milli = 0,001 k = kilo = 1.000 M = Mega = 1.000.000 of miljoen G = Giga = 1.000.000.000 of miljard T = Tera = 1.000.000.000.000 of biljoen

Bronnen afbeeldingen Afbeelding p. 13 S. Kuhn, U. Lott, A. Kramer, N. Kuster, 2005, Assessment of human exposure to electromagnetic radiation from wireless devices in home and office environments. In: Proceedings of the WHO workshop on Base stations and wireless networks: Exposure and health consequences. Afbeelding p. 16 W. Joseph, L. Verloock, F. Goeminne, G. Vermeeren, and L. Martens, “Assessment of RF exposures from emerging wireless communication technologies in different environments”, Health Physics, vol. 102 no. 2, pp. 161-72, Feb. 2012

Legal disclaimer Dit advies kan onvolkomenheden van allerlei aard bevatten. Telenet staat niet in voor de geschiktheid, betrouwbaarheid, nauwkeurigheid of juistheid van de informatie. De advies wordt geleverd en weergegeven zonder enige vorm van garantie. Telenet is evenmin aansprakelijk voor de mogelijke handelingen en beslissingen genomen op basis van dit advies. en Telenet behoudt zich uitdrukkelijk het recht voor om de informatie uit dit advies op elk tijdstip te wijzigen. De teksten, tekeningen, foto’s, benamingen, handels- en domeinnamen, merken, logo’s en andere bestanddelen van dit advies zijn beschermd door intellectuele rechten en behoren Telenet of derden toe. Het is verboden zonder voorafgaand schriftelijk akkoord van Telenet dit advies op te slaan (anders dan noodzakelijk om de website te kunnen bekijken), te reproduceren, te wijzigen, openbaar te maken, te distribueren of te verzenden, te verkopen of anderszins over te dragen of enige rechten hierop te verlenen aan derden.

25