Bel dan gratis en anoniem naar Kankerinfo. Professionele hulpverleners (artsen, psychologen, verpleegkundigen en maatschappelijk assistenten) nemen er de tijd voor iedereen die met kanker geconfronteerd wordt.
Kankerinfo voor al uw vragen over kanker
0800 15 802 kanker.be/info publicaties
Stichting van openbaar nut Leuvensesteenweg 479 - 1030 Brussel T. 02 733 68 68
[email protected] - www.kanker.be Steun ons: IBAN: BE45 0000 0000 8989 - BIC: BPOTBEB1 Volg ons op www.facebook.com/stichtingtegenkanker
4.5.1 NL CDN Communication 15.4.46
Zoekt u hulp of andere informatie? Hebt u er behoefte aan om uw hart eens te luchten? Zoekt u informatie over een type kanker of de behandelingsmogelijkheden? Wilt u weten hoe u op een dienst van Stichting tegen Kanker een beroep kunt doen?
V.U.: Luc Van Haute - Stichting tegen Kanker - Leuvensesteenweg 479, B-1030 Brussel • Stichting van openbaar nut • 0873.268.432 • D1527 • P&R 15.05
Met wie kan ik erover praten?
Chirurgie bij kanker
Voor wie is deze brochure bestemd? Dit document is in de eerste plaats bedoeld voor personen die geconfronteerd worden met chirurgie.
Inhoud Voor wie is deze brochure bestemd?
3
Wat is kanker?
4
Inleiding
6
Chirurgie en diagnose
8
Chirurgie en behandeling
9
Algemene principes van kankerchirurgie
10
Reconstructieoperatie
12
Operatie voor een betere levenskwaliteit
13
Anesthesie
14
Littekens
15
Belangrijke vooruitgang
16
Nog enkele tips
17
Stichting tegen Kanker: één missie, drie doelstellingen
23
2
Na een kankerdiagnose wordt u overspoeld door heel wat vragen en gevoelens. U wilt weten hoe en waarom de ziekte zich ontwikkelt, welke de noodzakelijke onderzoeken en behandelingen zijn en hoeveel tijd deze in beslag gaan nemen … U vraagt zich misschien af of genezing mogelijk is, of u ondanks de behandelingen een normaal leven kunt blijven leiden, of u zich zal moeten laten begeleiden … U vraagt zich af hoeveel de ziekte gaat kosten en wat u beter wel of niet vertelt aan uw omgeving … Op die en tal van andere vragen moeten geleidelijk aan antwoorden komen, afhankelijk van geval tot geval en de persoonlijke ontwikkeling bij elke patiënt. Uw arts zal zondermeer een belangrijke rol spelen. Hij of zij is de enige die u correcte informatie kan geven over uw situatie. Deze brochure heeft niet de ambitie u alles te leren over uw ziekte. Ze geeft u wel belangrijke algemene informatie over uw aandoening en de behandeling. Ze kan u ook helpen de juiste vragen te stellen aan uw arts of medisch team, als u meer wenst te weten over uw specifieke situatie. Vergeet ook uw naasten niet. Ook zij stellen zich heel wat vragen. Dit document kan ook voor hen interessant zijn.
3
Wat is kanker? Kanker is het resultaat van een ernstige en complexe verstoring van de werking van sommige cellen, die zich op een ongecontroleerde en chaotische manier delen, waardoor ze uiteindelijk het orgaan waarin ze zich bevinden overnemen en andere zieke cellen uitzaaien naar andere organen.
Oorzaak Het is de ophoping van schade in een cel die het kankerproces op gang brengt (carcinogenese). Die schade kan onder andere veroorzaakt worden door blootstelling aan chemische producten (waarvan sigarettenrook de belangrijkste is), aan omgevingsfactoren (natuurlijke of kunstmatige ultraviolette stralen, bestraling, vervuiling), of aan bepaalde virussen. Het is daarentegen bewezen dat alcohol, overgewicht en te weinig lichaamsbeweging het risico op sommige kankertypes verhogen, net als de professionele blootstelling aan verschillende chemische producten. Er is zelden sprake van erfelijke factoren en kanker is nooit besmettelijk.
De aandoening kan dan behandeld worden voordat de kanker zich uitzaait. Een laatste opmerking: een tumor hoeft niet altijd een symptoom van kanker te zijn. Een tumor is een massa cellen die al dan niet kankerachtig kan zijn. Men spreekt respectievelijk van een kwaadaardige (kanker) of goedaardige tumor (adenoom, cyste, …).
Zoekt u andere informatie over kanker? Bel dan gratis Kankerinfo op het nummer 0800 15 802, van maandag tot vrijdag van 9 tot 18 uur.
Evolutie Na een min of meer lange evolutietijd kunnen sommige kankercellen zich losmaken uit de tumor en zich verplaatsen naar andere delen van het lichaam, via de bloed- of lymfevaten. Deze “secondaire” kolonies worden uitzaaiingen genoemd. Carcinogenese is meestal een traag proces dat zich uitspreidt over verschillende jaren, soms zelfs tientallen jaren, na de eerste celschade. Dat verklaart waarom het aantal gevallen van kanker stijgt met de leeftijd. En daarom is de vroegtijdige opsporing van bepaalde kankertypes ook zo belangrijk.
4
5
Inleiding Laat ons eerst beginnen met een stukje geschiedenis. Chirurgie is ongetwijfeld de oudste methode om kanker te verzorgen. Egyptische papyrusrollen maken er al gewag van in 2200 voor Christus. Toen behandelde men “vlezige” gezwellen nog met het brandijzer.
Dankzij de technische vooruitgang en een beter, gecombineerd gebruik van de andere behandelingen, staat chirurgie bij oncologie steeds minder synoniem voor verminking.
Tot aan het begin van de twintigste eeuw bleef chirurgie de enige behandeling tegen kanker. Sindsdien is er enorme vooruitgang geboekt dankzij de combinatie van ontdekkingen uit verschillende domeinen. Antibiotica, moderne anesthesie, kunstmatige beademing, transfusies, antistollingsstoffen (die bloedklonters vermijden), verpleegkundige verzorging, kinesitherapie enzovoort maken steeds ingewikkelder operaties mogelijk. Heel wat patiënten hebben ervan kunnen genieten, ongeacht hun leeftijd. Tijdens de laatste 20 jaar hebben we nog betere resultaten kunnen behalen door de steeds vaker voorkomende combinatie van chirurgie, radio therapie, chemotherapie, hormoontherapie of nieuwe gerichte geneesmiddelen. Omdat de operaties preciezer zijn, heeft men ook de bijwerkingen kunnen inperken. Vandaag de dag past men nog veel chirurgie toe bij kanker. Niet alleen als behandeling, maar ook om een juiste diagnose van de ziekte te kunnen stellen (biopsie). Chirurgie dient soms ook om een reconstructie uit te voeren na de behandeling (herstellende chirurgie) of om het lijden van de patiënt te verlichten (pallia tieve chirurgie).
6
7
Chirurgie en diagnose
Chirurgie en behandeling
Een precieze oncologische diagnose vraagt om een afname van verdachte cellen voor een microscopische analyse (biopsie). Dat onderzoek laat niet enkel toe te bepalen of het weefsel in kwestie al dan niet door kanker is aangetast, maar ook te weten met welk type van gezwel men te maken heeft. Het is een bepalende stap omdat de keuze van behandeling afhangt van de celaard van de kanker.
Bij een beginnend gezwel kan chirurgie op zichzelf volstaan om sommige kankers te genezen. Meestal maakt chirurgie deel uit van een multidisciplinaire behandeling, voorafgegaan of gevolgd door radiotherapie, chemotherapie, hormoontherapie en/of nieuwe gerichte geneesmiddelen.
Er bestaan verschillende afnametechnieken (naald punctie, endoscopie of chirurgie). In functie van het getroffen orgaan en de grootte van de afwijking, verwijdert men het gezwel geheel of gedeeltelijk. De afname gebeurt onder plaatselijke of algemene verdoving, afhankelijk van de plaats van het gezwel, de gebruikte techniek en de omvang van de afname. Soms brengt men eerst richtpunten aan in de verdachte zone (plaatsen van een peilteken onder radiografische controle) om ervoor te zorgen dat de biopsie op de juiste plaats gebeurt.
Een klein gezwel vereist meestal slechts een relatief beperkte ingreep, zelfs al is het weggehaalde volume altijd groter dan de kanker zelf. Kankercellen kunnen immers de naburige weefsels binnendringen. Dat is de reden waarom de chirurg steeds een veiligheids marge van gezond weefsel rond het gezwel moet wegsnijden. Bijkomende voorzorgsmaatregel: de randen van het weggesneden deel gaan onder de microscoop om na te gaan of ze wel degelijk vrij zijn van kanker cellen. Als dat niet het geval is, past men een nieuwe en grondigere operatie toe (voor zover het gezwel zich in een orgaan bevindt dat een dergelijke ingreep toelaat) of voorgeschreven aanvullende behandelingen (radiotherapie, chemotherapie, …). Wanneer het gezwel zeer groot is of zich in een delicate zone bevindt, past men eerst vaak bestraling of chemotherapie toe. Zo verkleint men voor de operatie de grootte van het gezwel en is de chirur gische ingreep minder verminkend of esthetisch gezien mooier. Soms wordt chirurgie gevolgd door radiotherapie om de kans op een lokaal hervallen te beperken.
8
9
Algemene principes van kankerchirurgie Nog bijkomende informatie verkrijgen
De continuïteit van de weefsels herstellen
Bij een aantal ingrepen bestaat het eerste deel van de operatie uit exploratie om de uitbreiding van het gezwel nog beter te kennen. Een voorbeeld hiervan zijn biopsies van lymfeklieren op afstand van het gezwel die tijdens de operatie onder de miscroscoop worden onderzocht. Bij borstkanker gaat men de eerste lymfeklieren in de oksel waarin de borst draineert opzoeken (schildwachtklier – sentinel node in het Engels). Als deze aangetast zijn door kankercellen van de borsttumor, worden ook de andere lymfeklieren in de oksel verwijderd. Wanneer deze schildwachtklier daarentegen vrij is van uitzaaiing, is het niet nodig de andere klieren te verwijderen. Hierdoor kan het risico op zwelling (oedeem) van de arm aan de kant van de operatie zeer sterk worden beperkt.
Wanneer het aangetaste deel van een buisvormig orgaan verwijderd is wordt de continuïteit hersteld door wat men een anastomose (naad, sutuur) noemt. Soms kan dat na de operatie een probleem zijn bij het aaneengroeien op die plaats. Het microscopisch onderzoek van het resectiestuk door de patholoog levert bijkomende informatie op over de tumor en zijn uitbreiding, het effect van een preoperatieve behandeling, moleculaire kenmerken van tumorcellen. Deze informatie is dikwijls nuttig om over postoperatieve behandelingen te beslissen. Wanneer de resectie als microscopisch volledig kan beoordeeld worden, betekent dit voor de patiënt de beste kans op definitieve genezing.
De tumorresectie uitvoeren Het basisprincipe hierbij is dat de tumor met bloed vaten en lymfeklieren samen met een omgevende laag van normaal vet en steunweefsel in één geheel uit het lichaam wordt verwijderd. De chirurg doet al het mogelijke om op een veilige afstand van het gezwel te snijden en de verspreiding van kankercellen in het operatieveld te vermijden. Dit basisprincipe wordt toegepast zowel bij ingrepen uitgevoerd langs een insnede (klassieke open chirurgie) als bij de recentere ingrepen langs endo scopische weg zoals bv. laparoscopische resecties van dikkedarmkanker of thoracoscopische resectie van een longtumor.
10
11
Reconstructieoperatie
Operatie voor een betere levenskwaliteit
Reconstructiechirurgie kan soms de gevolgen van een curatieve behandeling herstellen.
Bij kanker bepaalt de aan- of afwezigheid van uitzaaiingen meestal de prognose op lange termijn.
Borstkanker vormt daarbij ongetwijfeld het bekendste voorbeeld. Als een borst verwijderd is (dat is steeds minder het geval bij kleine gezwellen), is het mogelijk om ze te reconstrueren. Dat kan door inplanting van een prothese, maar ook door huid-, spier- of vetoverplanting van de buik of de rug. Dergelijke ingrepen hebben enkel als doel de levenskwaliteit van de betrokken personen te verbeteren.
Wanneer de onderzoeken, uitgevoerd op het moment van de diagnose, wijzen op uitzaaiingen, begint de behandeling meestal met een medica menteuze therapie. Indien de tumor hierop goed reageert wordt overwogen of resectie van het “moedergezwel” en van beperkte uitzaaiingen (in lever, longen, hersenen, lymfeklieren, bijnier enz.) nuttig zou kunnen zijn om het leven gevoelig te verlengen of soms nog een genezing te bereiken. In een palliatief stadium is levenscomfort een voldoende motivatie voor de operatie. Het kan gaan om “schoonheidschirurgie” die de ontsteking van een zwerend gezwel vermijdt, een omleiding van het spijsverteringskanaal of het urinestelsel om verstopping te voorkomen, het onderbreken van een zenuwbaan in het kader van een pijnbehandeling enzovoort. Dergelijke ingrepen hebben niets te maken met het hardnekkig doorzetten van een medische behandeling!
12
13
Anesthesie
Littekens
Vóór de operatie zijn er onderzoeken nodig (bloed afname, elektrocardiogram, radiografie van de borstkas enzovoort) om de algemene gezondheidstoestand van de persoon te bepalen.
De chirurg probeert de littekens altijd zo discreet mogelijk te houden.
In functie van de resultaten kiest de anesthesist (arts verantwoordelijk voor de verdoving) welke middelen het best geschikt zijn om de patiënt te doen slapen. Net voor het begin van de operatie spuit hij dat middel in een ader in. Meestal ontmoet de anesthesist de patiënt de avond voor zijn operatie. Een uitstekende gelegenheid om hem vragen te stellen die men vergeten te vragen is aan de chirurg. De anesthesist bewaakt de patiënt tijdens de operatie. Die bewaking duurt tot wanneer de patiënt volledig ontwaakt is. Om braakneigingen ten gevolge van de verdoving te vermijden, vraagt men de patiënten om niet te eten of te drinken tijdens de uren die aan de operatie vooraf gaan.
14
Verschillende technieken, gebaseerd op plastische chirurgie, hebben voor heel wat vooruitgang op dat vlak gezorgd. De keuze van de plaats van de insnijdingen kan ook bepalend zijn, voor zover er een keuze mogelijk is. Het uiteindelijke resultaat hangt ook af van de manier waarop de huid reageert en littekens vormt. Dat verschilt van persoon tot persoon. Littekens verbleken trouwens gaandeweg en zijn steeds minder zichtbaar na verloop van tijd. Gedurende het eerste jaar na de operatie stelt men de littekens best zo weinig mogelijk bloot aan de zon.
15
Belangrijke vooruitgang
Nog enkele tips
Van anesthesie tot microchirurgie, de vooruitgang is enorm.
Vermoeidheid
Vandaag de dag kan men meer kwetsbare personen opereren dankzij krachtiger verdovings- en reanimatie technieken. Dankzij ervaringen opgedaan met plastische chirur gie, zijn de wondhechtingen heel wat discreter. Minder verminkende operaties en operaties uitgevoerd doorheen buisjes (zogenaamde kijkoperaties) verkorten bovendien de herstelperiode. Een kleine chirurgische ingreep kan de toediening van chemotherapie vergemakkelijken door het onder plaatselijke verdoving inplanten van een Port-A-Cath (injectiekamer onder de huid geplaatst en verbonden met een grote ader).
Vermoeidheid is een vaak voorkomende bijwerking van kanker en/of van de kankerbehandelingen. Deze vermoeidheid verdwijnt meestal na het einde van de behandelingen. Soms echter hebben patiënten er nog lang nadien last van. Praat erover met uw arts en medisch team, ze kunnen u helpen om de effecten ervan tegen te gaan. Een gebrek aan activiteit is een van de vele mogelijke oorzaken van deze vermoeidheid. Daarom stelt Stichting tegen Kanker Rekanto voor, een bewegings programma aangepast aan patiënten tijdens hun behandeling of tot een jaar na het einde van de behandelingen. Het programma geeft u meer energie, waardoor de dagelijkse inspanningen terug vlotter zullen verlopen. Meer informatie vindt u op www.rekanto.be.
Chirurgie blijft dus een zeer belangrijke rol spelen bij de behandeling van kanker.
16
17
Pijn verlichten
Blijven eten en ervan genieten
Er is geen pijn die specifiek geassocieerd kan worden met kanker, aangezien het niet de tumor zelf is die pijn doet, maar zijn effect op de andere weefsels (samendrukken, binnendringen, …). Pijn kan en moet behandeld worden. Het is belangrijk de pijn exact te beschrijven aan de arts of het verzorgend personeel zodat zij de behandelingen kunnen aanpassen aan uw persoonlijke situatie. Volg altijd precies hun aanbevelingen, zeker wat betreft de voorgeschreven dosis pijnstillers.
Bij kanker is het vooral belangrijk gewichtsverlies, of –toename, te vermijden en te genieten van eten en drinken. Probeer daarom je eigen eetgewoonten aan te houden. Volg zeker niet op eigen initiatief een zogezegd antikankerdieet. De werkzaamheid ervan is verre van bewezen en je loopt het risico je lichaam te verzwakken. Wees ook voorzichtig met het nemen van voedingssupplementen. Sommige kunnen neveneffecten van de behandeling versterken of de goede werking ervan verstoren. Merk je veranderingen in je gewicht? Maakt de behandeling en haar nevenwerkingen het moeilijk je eetpatroon aan te houden? Heb je vragen over voeding(supplementen)? Vraag het advies van de diëtist op de afdeling oncologie. Stichting tegen Kanker biedt verder heel wat tips en een adressengids met oncodiëtisten op haar website www.kanker.be/voeding-bij-kanker.
Het belang van goede moed Na het einde van een kankerbehandeling voelt men tegenstrijdig genoeg vaak een grote leegte: men verliest het vaak warme contact met het zorgteam en men krijgt geen goedbedoelde aanmoedigingen meer. U moet terug aarden in het “gewone” leven, soms terug beginnen werken, en toch voelt u zich als een schipbreukeling na een avontuur dat moeilijk te beschrijven valt. Als u het lastig heeft, hou het dan niet allemaal voor uzelf. Praat erover met een naaste, iemand van het zorgteam, met een psycholoog of met de leden van een patiëntvereniging. Binnen het kader van het Nationaal Kankerplan heeft u recht op gratis psychologische ondersteuning in het ziekenhuis. Stichting tegen Kanker biedt ook bijkomende psychologische coaching aan (zie www.kanker.be of Kankerinfo op 0800 15 802).
18
19
Opgelet voor wisselwerkingen (interacties)!
Belang van de vertrouwensrelatie met uw verzorgers
Bepaalde middelen (zowel klassieke genees middelen als niet-klassieke middelen) kunnen het effect van een kankertherapie beïnvloeden (versterken of verzwakken). Daarom dient u steeds aan uw artsen alle middelen (ook supplementen van vitaminen, kruiden, diëten, ...) mee te delen. Maak daarom een lijstje van alles wat u gebruikt en neem dat mee naar alle artsen bij wie u op consult komt.
Deze brochure geeft zeker geen antwoord op alle vragen die u zich stelt en die u zich nog zult stellen tijdens uw ziekte. Dat was ook niet de bedoeling. U zal heel wat professionals ontmoeten vanaf nu: artsen, verpleegkundigen en anderen. Aarzel nooit hen vragen te stellen en blijf uw vragen herhalen tot u een bevredigend antwoord heeft gekregen. Het is absoluut noodzakelijk een echte dialoog met hen op te bouwen. Zo zult u samen met hen en in alle vertrouwen beslissingen kunnen nemen tijdens uw behandeling.
U kan meer informatie vinden in onze folder “Complementaire geneeskunde en kanker”, alsook in de voedingssupplementengids op onze website www.kanker.be, rubriek “Leven met kanker”.
20
21
Op www.kanker.be vindt u: •• bijkomende informatie over de ziekte, de behandelingen, de bijwerkingen •• tips om beter om te gaan met uw ziekte: voeding, schoonheid … •• de gegevens van al onze patiëntbegeleidingsdiensten •• heel wat brochures en folders die u kunt bekijken en/of bestellen U kunt onze publicaties ook bestellen per telefoon op 02 733 68 68 of per e-mail op
[email protected].
Stichting tegen Kanker: • één missie, drie doelstellingen Stichting tegen Kanker heeft slechts één ambitie: zoveel mogelijk vooruitgang maken in de strijd tegen kanker. Om dat mogelijk te maken werken we op • drie niveaus: •• Wij financieren het kankeronderzoek in • België Om de genezingskansen te verhogen, financieren wij het werk van onderzoekers in de grote onderzoekscentra in ons land, voornamelijk universiteiten. •• Wij bieden sociale begeleiding, financiële steun en informatie aan patiënten en hun naasten• Om de levenskwaliteit van mensen met kanker te verbeteren, bieden wij informatie, sociale hulp en ondersteuning aan personen met en na kanker en hun naasten. •• Wij promoten een gezonde levenswijze, preventie en opsporing door het breed verspreiden van wetenschappelijk gevalideerde informatie Om het risico op kanker te verminderen, moedigen wij het publiek aan om een gezonde levenswijze aan te nemen en deel te nemen aan opsporingsprogramma’s. Daarom verspreiden wij op brede schaal wetenschappelijk gevalideerde informatie.
22
23
