In gesprek over integriteit…..
Waterschappen en Integriteit “Naar bewust bekwaam” Hoogheemraadschap Rijnland, Leiden 23 mei 2013
Integriteit bij waterschappen: tussen sturing en ruimte "luctor et emergo"
Integriteit bij Waterschappen, Hoogheemraadschap, Leiden Eric Jongmans 23 mei 2013
Programma 1.
Aanleiding en doel
2.
Vraagstelling en onderzoeksopzet
3.
Onderzoeksresultaten literatuur
4.
Het onderzoeksmodel
5.
Uitkomst onderzoek
6.
Conclusies en aanbevelingen
7.
Vervolg
Aanleiding en doel • Integriteit thema van alle tijden • Burgers verwachten betrouwbare overheid • Goede dingen goed doen • Vertrouwen essentieel • Waterschappen hebben belangrijke veiligheidstaak • Bijdrage leveren aan verhoging kwaliteit integriteitbeleid waterschappen
Aanleiding is ook
• Het niet nakomen van afspraken met BZK • Dat waterschappen onzichtbaar zijn als het om integriteit gaat
Van steentje bijdragen aan …
l
Tot sponsorbijdrage aan…
Vraagstelling en onderzoeksopzet
Vraagstelling • De hoofdvraag: een kennisvraag en een sturingsvraag • Kennisvraag: op welke wijze geven waterschappen invulling aan de landelijke afspraken binnen de sector over het integriteitbeleid? • Sturingsvraag: welke sturingsmogelijkheden heeft het management voor versterking van het integriteitbeleid?
Deelvragen •
Welke aanknopingspunten biedt de literatuur voor het ontwikkelen en versterken van het integriteitbeleid?
•
Welke landelijke afspraken zijn er gemaakt over integriteitbeleid en welke kennis is beschikbaar over de wijze waarop daaraan uitvoering wordt gegeven?
•
Welke leerervaringen kunnen worden ontleend aan de invoering van integriteitbeleid binnen enkele waterschappen?
Onderzoeksresultaten literatuur
Onderzoeksresultaten literatuur: dimensies ten behoeve van visie
Organisatie eigenschappen 1. Helderheid 2. Consistentie 3. Uitvoerbaarheid 4. Betrokkenheid 5. Zichtbaarheid 6. Bespreekbaarheid 7. Aanspreekbaarheid
Persoonlijke eigenschappen
1. Besef van waarden 2. Respect en oog voor anderen 3. Onkreukbaar 4. Consistent en transparant
Onderzoeksresultaten literatuur: dimensies ten behoeve van visie Interne aspecten
Externe aspecten
1. Bewustzijn 2. Duidelijkheid 3. Verwachtingen 4. Checks & Balances 5. Stimulans 6. Bescherming
1. Herkenbaarheid 2. Vertrouwen 3. Checks & Balances
Onderzoeksresultaten literatuur: dimensies ten behoeve van visie Interne aspecten
Organisatie eigenschappen 1. Helderheid 2. Consistentie 3. Uitvoerbaarheid 4. Betrokkenheid 5. Zichtbaarheid 6. Bespreekbaarheid 7. Aanspreekbaarheid
Externe aspecten
1. Bewustzijn 2. Duidelijkheid 3. Verwachtingen 4. Checks & Balances 5. Stimulans 6. Bescherming
Persoonlijke eigenschappen 1. Besef van waarden 2. Respect en oog voor anderen 3. Onkreukbaar 4. Consistent en transparant 1. Herkenbaarheid 2. Vertrouwen 3. Checks & Balances
Onderzoeksresultaten literatuur: management van integriteit
Twee managementstrategieën • Structureren/naleven • stimuleren
Regels stellen …
Naleven (of regelstrategie) • negaIeve aanpak: wat mag niet? • eenweg-‐communicaIe van de regels en procedures waaraan de medewerkers zich te houden hebben • controle om te onderzoeken of medewerkers zich aan de regels houden • procedures om norm-‐overtredingen te rapporteren • disciplinaire maatregelen bij overtreding
Voor-‐ en nadelen van regels Voordelen: • duidelijkheid • houvast • snel beslissen
Nadelen:
• zwart-‐wit • alIjd meer situaIes dan regels • moraliserend en opgelegd • toegestaan is wat niet is verboden • geen ruimte voor eigen verantwoordelijkheid • handhaving?
… en integriteit verinnerlijken
Vergelijk verkeersconcept van "shared space":
• Zelf nemen van verantwoordelijkheid • Zelf risico's inschatten • Communiceren • Oogcontact • Situationeel oplossen
S6muleren • posiIeve aanpak: wat is hier goed? • tweeweg-‐communicaIe over de betekenis van de basiswaarden • ruimte creëren om het moreel gesprek met elkaar aan te gaan
Wanneer naleven, wanneer s6muleren? Naleven: • Als uniformering nodig is • Als de grenzen helder zijn (geen twijfel) • Als het naïef is om te vertrouwen S6muleren: • Als er veel verschillende gevallen zijn • Als de grenzen onhelder zijn (twijfel) • Als vertrouwen terecht is èNaleven waar nodig, sImuleren waar mogelijk
Rol leidinggevenden Beleid uitdragen • Medewerkers voelen zich betrokken bij het waterschap (en dat is breder dan alleen hun functie) • Afstand tot bestuur/directie is overbrugbaar • Medewerkers weten waarom ze hun werkzaamheden verrichten en voor wie ze het doen
Rol leidinggevenden Medewerkers serieus nemen • Waardeer bijdragen van medewerkers aan het waterschap – laat zien dat zij een (belangrijke) schakel in het geheel vormen • Waardeer hun ideeën voor verbetering van processen/ dienstverlening etc. • Ga met medewerkers in gesprek over integriteit. Laat dit zoveel mogelijk een (gelijkwaardige) dialoog zijn. Kijk elkaar in de ogen.
Rol leidinggevenden Voorbeeldfunctie • Integer gedrag • nodigt uit om na te volgen • geeft een basis om medewerkers aan te spreken • biedt geloofwaardigheid in de positie van leidinggevende
Het onderzoeksmodel
Onderzoeksmodel Sturing en ruimte
BIOS scan
Interne aspecten Persoonlijke eigenschappen Organisatie eigenschappen Externe aspecten
sen ces en en o r p er r en apport u u ct /r Stru ueren den l r Eva ntwoo a ver enten d Inci
Manager Ruimte / Sturing
Integere organisatie
Uitkomst onderzoek
Uitkomst BIOS scan WSRL
Thema 1: Commitment en visie van de ambtelijke leiding Thema 2: Waarden en normen Thema 3: Structuren en processen Thema 4: Personeel en organisatiecultuur Thema 5: Incidenten Thema 6: Evaluatie, rapportage en verantwoording Thema 7: Organisatie van de integriteitsfunctie Indicatielijn aandacht voor integriteit
Conclusies uit casestudies Commitment en visie
Waarden en normen
Structuren en processen
Personeel en organisatiecultuur
Incidenten
Evaluatie, rapportage en verantwoording
Organisatie
Implementatie basisnormen
Aa en Maas
Hollandse Delta
Rivierenland
Heldere visie Commitment aanwezig Voorbeeldfunctie management positief
Heldere visie Commitment aanwezig Voorbeeldfunctie management positief
Heldere visie Commitment aanwezig Voorbeeldfunctie management positief
Score 2,8
Score 3
Score 3
Waarden en normen vastgelegd Samenwerken en afspraak is afspraak
Waarden en normen vastgelegd Samenwerken, transparant en betrouwbaar
Waarden en normen vastgelegd Professionaliteit en klantgerichtheid
Score 3,1
Score 2,6
Score 3,1
Maatregelen onvoldoende vormgegeven in organisatiestructuur en werkprocessen
Formele en informele structuren en processen lopen uiteen
Functiescheiding breed doorgevoerd maar nog niet volledig
Score 2,1
Score 2,3
Score 2,7
Integriteit belangrijk onderdeel van organisatiecultuur
Omgaan met dilemma's kan beter, evenals aanspreekcultuur
Aanspreekcultuur voor verbetering vatbaar
Score 4
Score 2,4
Score 2,8
Het omgaan met incidenten kan worden verbeterd
Hiermee worstelt de organisatie en daardoor risico op speculaties
Omgaan met vermoedens van misstanden verdient verbetering
Score 2,5
Score 1,9
Score 1,9
Onvoldoende ontwikkeld om mee te kunnen sturen
Onvoldoende ontwikkeld en geen rapportages die organisatiebreed bekend zijn
Vermelding in sociaal jaarverslag wordt onvoldoende benut om op te sturen
Score 1,9
Score 1
Score 1,8
Integriteitbeleidsplan actualiseren Functionarissen aangewezen, samenhang aanwezig, behoefte aan meer integraliteit met betrokkenheid van meerdere disciplines
Integriteitbeleidsplan actualiseren Duidelijke profielen voor geselecteerde vertrouwenspersonen en behoefte aan meer integraliteit
Integriteitbeleidsplan actualiseren Organisatiestructuur is voor medewerkers helder, behoefte aan organisatorische verbreding en meer integraliteit
Score 2,3
Score 1,8
Score 2,7
90%
90%
75%
Conclusies en aanbevelingen
Conclusies kennisvraag • Integriteitbeleid wel schriftelijk vastgelegd maar nog onvoldoende toegepast • Voldoen niet volledig aan wet- en regelgeving • Voldoen niet volledig aan overeengekomen basisnormen • Vervolgoverleg met BZK over oorzaken heeft nog niet plaatsgevonden (aangekondigd in 2008)
Conclusies sturingsvraag • Meer en gestructureerd aandacht voor de organisatorische aspecten van integriteit noodzakelijk • Voorbeeldgedrag leidinggevende essentieel • Van voorkomen van machtsmisbruik naar koppeling aan professionele kwaliteiten van medewerkers om organisatiedoelen te bereiken: vakmanschap/ beroepstrots/goed ambtenaarschap • Borging van integriteit in structuren/processen én individuele verantwoordelijkheid
Aanbevelingen voor sector •
Agendeer jaarlijks op Unieniveau het thema integriteit en stimuleer het borgen en onderhouden van het integriteitbeleid bij de individuele leden
•
Rapporteer periodiek in de benchmarkonderzoeken over de integriteitontwikkelingen bij de waterschappen en bevorder dat er sectorbreed betrouwbare cijfers beschikbaar komen over maatregelen, activiteiten, schendingen en sancties Organiseer jaarlijks intervisiebijeenkomsten over integriteit voor dagelijks bestuursleden van waterschappen.
•
Aanbevelingen voor waterschappen • • • • • •
Actualiseer de integriteitplannen Ontwikkel een strategische visie Wijs de secretaris-directeur aan als ambtelijk portefeuillehouder integriteit Richt een permanente interdisciplinaire themagroep integriteit in Laat een lid van die themagroep deel nemen aan externe platforms Neem een paragraaf integriteit op in de rapportages van de beleids- en verantwoordingscyclus
Aanbeveling voor waterschap en sector
Zorg er voor dat uiterlijk 31 december 2011 alle
waterschappen volledig voldoen aan de basisnormen integriteit (individuele waterschappen) en organiseer dat met in te stellen intercollegiale visitatiecommissies de waterschappen een actief vervolg geven aan de rapportages over de integriteitontwikkelingen uit de benchmarkonderzoeken (Unie van Waterschappen).
Activiteiten (Unie van)waterschappen • Het opstellen van beleidsnota’s, model-regelingen en modelformulieren voor elk van de 13 basisnormen (ambtelijk): 1 Aandacht voor integriteit 2 Gedragscodes 3 Onderzoeken bij werving en selectie 4 Kwetsbare functies 5 Het afleggen van de eed of belofte 6 Nevenwerkzaamheden 7 Financiële belangen 8 Maatregelen gericht op informatiebescherming 9 Relatiegeschenken 10 Inkoop- en aanbestedingsprocedure 11 Vertrouwenspersoon voor integriteit 12 Meldingsprocedure bij het vermoeden van een misstand 13 Handelwijze bij aantasting integriteit of vermoedens daarvan
• Het ontwikkelen van trainingen voor verschillende doelgroepen binnen de waterschappen • Het aanbieden van een toolkit met communicatiemiddelen en met bovengenoemde onderdelen
Activiteiten Waterschap Rivierenland • Beleid is geactualiseerd en voldoet aan de 13 basisnormen • Integriteitsmonitor
Enkele hoofdlijnen: – – – – –
Moreel bewustzijn is hoog Naleving van gedragsregels is goed Integriteitsdilemma’s mogen vaker gespreksonderwerp zijn Kennis van beleid en procedures is onvoldoende Sturen geven aan integriteit verdient nog meer aandacht
Activiteiten Waterschap Rivierenland • Training van leidinggevenden Sturen op integriteit (zomer 2012) Vervolg (mei 2013): Afstemming over specifieke thema’s: - dienstkilometers - verlofregistratie / urenregistratie - geschenken en prijzen - balans tussen werk en privé - verantwoording afleggen
Bestuurlijke integriteit Ws. Rivierenland • Beleid is geactualiseerd en voldoet aan de 5 basisnormen voor politieke ambtsdragers:
1. Gedragscodes
2 Nevenwerkzaamheden 3 Financiële belangen 4 Maatregelen gericht op informaIebescherming 5 RelaIegeschenken
• Nog in het vooruitzicht: meer aandacht voor integriteitsbewustzijn, dilemmatraining
Luctor et emergo
Vragen?
