In dit nummer. Vrouwen Geloven Aarde. Auto-vrij. Transformatie van religie: occulture

In dit nummer Vrouwen – Geloven – Aarde Auto-vrij Transformatie van religie: occulture

Nieuwsbrief nr. 82 juni 2010

Op naar de zomer! Een meinummer boordevol informatie en inspirerende artikelen. Met de zomer in het vooruitzicht – en die mag ook wel gaan komen; op het moment dat ik dit schrijf regent het pijpenstelen en is het zo koud als op een stevige herfstdag – nemen we een voorschot op het genieten van wat de natuur ons biedt. Ineke van Middendorp-Sonneveld schrijft met passie over milieubewust reizen en wel per fiets. Er wordt een tipje van de sluier opgelicht van de komende Synodedag op 23 september 2010 ‘VrouwenGeloven-Aarde’. Het programma is al zo goed als rond en Arine Benschop geeft in haar artikel ‘zorgzaamheid vs zeggenschap’ enkele lijnen weer waarlangs gedacht wordt. Binnen het bestuur worden we regelmatig op de hoogte gehouden van de vorderingen van de voorbereidingsgroep en wij raken bijzonder enthousiast! In Nederland worden overal interessante studiedagen gehouden. In deze nieuwsbrief vindt u zeer lezenswaardige verslagen uit Groningen, Nijmegen en Haarlem. De nieuwe lay-out van de nieuwsbrief hebben we in het bestuur geëvalueerd en er zijn wat kleine aanpassingen gemaakt die in deze nieuwsbrief terug te vinden zijn. We zijn benieuwd of u ze ontdekt en of ze in de smaak vallen. Mocht u een reactie kwijt willen, schroom dan niet! U kunt ons mailen of bellen, zie de informatie op de achterkant van de nieuwsbrief. Kijkt u ook af en toe eens op de website van de OVS: www.vrouwensynode.nl. De site wordt regelmatig geactualiseerd en daar vindt u nog weer andere en uitgebreidere informatie dan in de nieuwsbrief. Heeft u suggesties voor bijdragen aan de nieuwsbrief of organiseert u binnenkort een interessante, leuke en inspirerende bijeenkomst, laat het ons dan even weten! Een goede zomer gewenst,

2

3 4 6 8 10 12 14 15

INHOUD

Synodedag Zorgzaamheid vs zeggenschap Auto-vrij Geen mannen geen vrouwen Open Studiedag 2 Seksualiteit: praat erover! Korte Metten Agenda

Jasja Nottelman

De Nieuwsbrief verschijnt vier maal per jaar. Een abonnement kost € 20 (€ 12 bij een minimuminkomen). Of word donateur. Je ontvangt de Nieuwsbrief gratis bij een vaste donatie van € 20 of meer (per automatische incasso). Ook eenmalige giften zijn zeer welkom. Je kunt ze overmaken naar rekening 6 234 766 t.n.v. Oecumenische Vrouwensynode, Utrecht. Als u ons gemachtigd heeft tot automatische incasso is het abonnementsgeld voor 2010 in mei van uw rekening afgeschreven. Jaarlijkse giften waarvoor wij een machtiging ontvingen worden voor 2010 in juni afgeschreven. Redactie Olga van Kollenburg (adres: zie bestuur) Eindredactie Joanne Seldenrath Prinses Christinastraat 50, 6101 HG Echt [email protected] (0475) 488 790 Kopij voor de volgende Nieuwsbrief kan tot 1 augustus gezonden worden naar de eindredactie (liefst per e-mail). Foto voorpagina www.photos.com Productie Theologische uitgeverij NARRATIO Dullyna van den Herik Postbus 1006 4200 CA Gorinchem www.narratio.nl

Vrouwen - geloven - aarde

Wees welkom op de Synodedag, 23 september 2010 in de Grote of Lebuïnuskerk, Deventer

Hoe we naar iets kijken, hoe we over iets denken, bepaalt hoe we handelen. In de christelijke traditie wordt God vaak buiten de wereld geplaatst en zien mensen zich aan de kant van God en tegenover de schepping. Maar is dat de enige manier waarop de christelijke boodschap uitgelegd kan worden? Vanuit de zorg om de aarde en de actualiteit van de milieu­problematiek staat deze synodedag in het teken van nieuwe manieren om naar de aarde en de natuur te kijken. Programma 10.30 uur Aankomst, koffie en thee 11.00 uur Presentatie van het thema in twee lezingen: ‘Oog voor de aarde’ (Arine Benschop) ‘Ecologische theologie in de praktijk van alledag’ (Birgit Verstappen) 12.30 uur Spel om elkaar (beter) te leren kennen, overlopend in 13.00 uur Lunch 14.00 uur Workshops 15.30 uur Pauze 16.00 uur Afsluitende viering Kosten: € 25 (voor minima € 10) inclusief koffie, thee, lunch en consumptie achteraf (alles biologisch). Opgave: Email of briefje met naam, adres en telefoonnummer sturen naar [email protected] of: Penningmeester OVS, p/a Antoon Coolenlaan 25, 2624 NV Delft. Het geld overmaken naar rekening 623 4766 t.n.v. St Oecumenische Vrouwensynode o.v.m. ‘Synodedag 2010’. Uw opgave is definitief als het bedrag ontvangen is. Volg ook het nieuws op www.vrouwensynode.nl. De Synodedag wordt mede mogelijk gemaakt door een subsidie van Kerk en Wereld.

De toekomst van de wereld raakt alles en iedereen. Dat is zo, omdat we nu weten dat alles, alle wezens en processen op deze planeet, met alles samenhangt en dat het welzijn van elk wezen afzonderlijk verbonden is met het welzijn van het geheel. Sallie McFague Workshops - ecologisch en spiritueel omgaan met bloemen, Tini Brugge; - nieuwe gebeden ontwerpen voor aan tafel, Marian Geurtsen; - aarde aanraken, kleitafel; nog niet bekend - de betekenis van Als scherven spreken van Kune Biezeveld voor ecologische theologie; nog niet bekend; - film Whale Rider met bespreking, Marjeet Verbeek; - onze plaats in het grote geheel, verhoudingen in scheppings­verhalen, Arine Benschop; - excursie naar Ecologisch en Gezamenlijk Wonen ’t Zandgoed, Margreet Heringa.

3

Zorgzaamheid vs zeggenschap

Bij het thema van de Synodedag

‘We willen niet gewoon ons deel van de taart, we willen een heel andere taart bakken met een ander recept.’ Deze beeldspraak wil uitleggen hoe ver feministisch denken gaat (of zou moeten gaan). Er wordt mee bedoeld dat het niet het einddoel is van feministisch denken om vrou­ wen en mannen evenveel macht te laten hebben binnen de wereld zoals die nu is ingericht, maar om ook die inrichting te veranderen. De inrichting van onze wereld is mede het gevolg van culturele denkbeelden over wat ‘normaal’ is, hoe het hoort. Die denkbeelden komen voort uit een wereldbeeld en een mensbeeld dat in de loop der eeuwen is gevormd. Omdat in die eeuwen bijna alleen mannen in de positie waren om wereld­beelden en mensbeelden te formuleren, zijn de ervaringen van vrouwen er niet of nauwelijks in terechtgekomen. Die beelden zijn, met andere woorden, van mannelijke receptuur. De feministische theologie voegt daaraan toe dat ook godsbeelden gevormd zijn door meestal mannelijke ervaringen. Vanuit de ervaringen van vrouwen ontstaan andere, nieuwe gods-, mens- en wereld­beelden. Bij die andere beelden past ook een andere inrichting van de wereld: een andere taart, met een ander recept. Zijn, weten en doen passen in elkaar: wie we geloven te zijn in het stelsel van de dingen beïnvloedt wat we denken over anderen en hoe we ons tegenover hen gedragen. Als we, in al onze relaties, inclusief die met de natuur, geloven dat we subjecten zijn die in relatie staan met andere subjecten, dan zouden we ze ook zo kunnen behandelen. Sallie McFague, Super, Natural Christians. How we should love nature, Fortress Press, Minneapolis 1997, blz.2.

4

Wat heeft dit nu te maken met het thema ‘ecologische theologie’ van de komende Synodedag? De belangstelling voor de natuur en het milieu is in Nederland aanzienlijk toegenomen sinds het verschijnen van de film An Inconvenient Truth en sinds de klimaattop in Kopenhagen vorig jaar. Het is verheugend dat veel kerken hiervoor aandacht hebben. Op sommige plaatsen is die aandacht er sinds het ‘conciliair proces voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping’ (1983), op andere plaatsen is er hernieuwde interesse. We zien zowel allerlei praktische initiatieven als pogingen tot theologische onderbouwing van een zorgzame relatie van mensen met de aarde. Dit laatste is minder eenvoudig dan het lijkt. In de christelijke (scheppings)theologie neemt de opdracht van God aan mensen om de aarde te onderwerpen (Genesis 1, 28) een belangrijke plaats in. God staat boven en buiten de schepping en geeft de mens macht over de schepping. Dat levert een beeld op van

een verhouding tussen mensen en aarde, waarin zorgzaamheid en verbondenheid zeker niet vanzelfsprekend een plaats hebben. ‘Het onderwerpen van de aarde’ wordt vaak uitgelegd als een vorm van rentmeesterschap maar ook dan blijft het gaan om een verhouding van zeggenschap van de mens over de aarde. In dagblad Trouw (28 april 2010) zegt Abeltje Hoogenkamp: ‘Theologische noties als “rent­ meesterschap” en “de mens als kroon op de schepping” helpen niet. Die theologie werkt een gevoel van onaantastbaarheid in de hand. De aarde is aan ons toevertrouwd, wij hebben een mandaat. Dat wil zeggen: we hebben niet alleen de macht, we hebben hem ook nog eens gekregen van een nog hogere instantie. Zo’n soort theologie legitimeert de mens, meer in het bijzonder de mens die het voor het zeggen heeft: de landeigenaar, de bestuurder, de rijke. En dan past altijd argwaan.’ Traditionele theologie ‘helpt niet’ als het erom gaat mensen te leren leven in verbinding met de aarde. Degenen die voorstellen doen voor ecologische theologie, stellen dat de

traditionele theologie op dit punt niet alleen ‘niet helpt’, maar zelfs tegenwerkt. Ze zijn ervan overtuigd dat er ook met het oog op het behoud van de aarde ‘een

Synodedag in het teken staan van nieuwe manieren om naar de aarde en onze verhouding ermee te kijken. We besteden in het bijzonder aandacht aan

Traditionele theologie helpt niet

andere taart gebakken moet worden’. Daarom reikt ecologische theologie voorstellen aan voor godsbeelden, mens­ beelden en wereldbeelden die wel helpen om een levenshouding in verbondenheid met de aarde vanzelf­sprekend te laten zijn. Vanuit de zorg om de aarde en de actualiteit van de milieu­ problematiek zal de

de ecologische theologie van Sallie McFague. Zij wil het christelijke basismodel van liefde voor de naaste uitbreiden naar de hele natuur. Daarvoor is een andere houding noodzakelijk: gevoeligheid voor de natuur, en vooral ander kijken, waarnemen en zien. Arine Benschop

5

Auto-vrij De tweede bijdrage aan onze milieu-estafette komt van Ineke van Middendorp-Sonneveld. Na Elisabeth Posthumus Meyjes over milieu­bewust wonen schrijft Ineke over milieu­bewust reizen. Ze geeft de pen voor het septembernummer door aan kritische boerin Riky Schut. Autovrij werden wij toen we drie kleine kinderen hadden. Weg ermee. Weg met het ingeblikt en ingedikt op elkaar zitten. Wij gingen het anders aanpakken. Met fietsen. We leerden met de kinderen de wijde wereld van het spoor kennen en ons bewegen in de ruimte van het openbare netwerk. Het autovrij worden gaf onverwachte reacties vanuit onze omgeving. Want voor velen is de auto een ‘zelf’ als ‘vanzelf’. Dat is wat het woord ‘auto’ betekent. Het is een vanzelfsprekend gegeven van onze ontwikkelde samenleving. Als vanzelf brengt hij je overal naar toe. Naar oorden van geluk. Eigenlijk is hij het geluk zelf. Gelooft men. In religieuze termen kunnen mensen over dit ‘zelf’ spreken als over een intieme huiskapel waarin je met je eigen muziek, je eigen programma en rituelen de dag begint en afsluit. Met of zonder file. ‘Als ik aan het eind van de dag met 140 km over de snelweg naar huis rijd, en ik zie de zon ondergaan, dan ervaar ik iets van God, van vrijheid!’ Weg ermee, zeiden wij. Mensen keken ons vreemd aan. Soms werden we behandeld alsof we gehandicapt waren. ‘Ik kom je wel even ophalen voor de vergadering vanavond!’ Als ik dan voorstelde om de fiets te nemen, bleek dat niet de bedoeling. De fiets was langzaam, was minder waardig. Als vanzelf moesten we met de auto. Milieubewuste mensen die toch met hun auto wilden reizen, konden het verdraaid mooi zeggen: ‘Als ik jou zie, dan voel ik me altijd schuldig’. Ik wilde graag met hen over hun schuldgevoel praten en een oplossing zoeken. Dat leek me ook erg nuttig voor hen. Maar dat vond men meestal niet nodig.

6

Ik zie een parallel met roken. Begin vorige eeuw was het voor mannen een teken van volwassenheid om te roken. Het was stoer. Je hoorde erbij, bij de ontwikkelde, beschaafde mensheid. Men wilde niet weten dat roken schadelijk was voor de gezondheid, dat het dodelijk was. Zo ook nu de automobiliteit. Net als bij de sigaret kan er als doekje voor het bloeden een filter worden geplaatst. Maar de gevaren blijven. Niet alleen door de hoge snelheid van de auto (in Nederland een offer van jaarlijks 500 doden) maar ook vanwege de uitstoot van kwalijke stoffen. We moeten het niet willen, al dat blik, op wegen en pleinen, in dorpen en steden. Wat een ruimte zou het geven als ze er niet zouden zijn! Maar het is er als een verslaving, en daar komen we niet zomaar van af. Soms vragen mensen mij of het niet eens tijd wordt om ook een auto aan te schaffen. De jaren gaan tellen. Het fietstempo wordt trager. Maar dat mag. Ik ervaar

het als ‘genade’ om zo anders mobiel te zijn en me te bewegen. Ik ben nog gezond genoeg. Gelukkig. Ik woon vlakbij een station dat me verbindt met een groots netwerk van openbaar vervoer. Met trein en vouwfiets kan ik me uitstekend redden. Als ik straks – later – in een auto rijd, dan zal daar een reden voor zijn. Iets met mijn gezondheid, of met die van mijn naasten. Of de samenleving heeft zich zo ontwikkeld dat het niet meer te doen is

met openbaar vervoer. Ik blijf hopen dat dat niet gaat gebeuren, dat we met elkaar de weg opgaan van duurzaamheid, van leven en toekomst. En nu de elektrische fiets zich overal aandient, ook onder jongeren, denk ik dat de auto nog niet voor mij in beeld hoeft te komen. Ik laat me niet inblikken.

De weg op van duurzaamheid

Ineke van MiddendorpSonneveld

Columns van Ineke van Middendorp staan op: www.domineeineke. blogspot.com.

7

Geen mannen, geen vrouwen

8

Om bij het einde te beginnen: Caroline Vander Stichele merkt terecht op dat genderstudies soms wel vrouwenstudies lijken. De geïnteresseerden voor de studiedag ‘Geen mannen, geen vrouwen’ zijn voornamelijk vrouwen. Zij hoorden op 28 april 2010 in Groningen (Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap) over recente ontwikkelingen op het gebied van gender en het vroege christendom.

accepteert hij de autoriteit van een andere vrouwelijke profetes wel. Kortom: het was een driftige man die soms juist van vrouwen hield en soms ze massaal aanviel om een punt te maken.

De eerste inleidster, Karin Neutel, spreekt over Paulus die enerzijds vooruitstrevend feministisch lijkt en anderzijds vrouwen op een lagere plek zet. Vergelijk bijvoorbeeld Gal 3:28 (Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen één in Christus Jezus) met I Kor 11:6 (Een vrouw die haar hoofd niet bedekt, kan zich maar beter laten kaalknippen). Gelijk in Christus, verschil in schaamte en schande. De conclusie van Karin Neutel ontkracht deze tegenstelling. Mannen en vrouwen zijn wel gelijk­ waar­dig, maar niet gelijk. Ze hebben andere taken, andere schaamtes en schandes. Dat er ook gesproken wordt over de schaamte van de man die zijn hoofd bedekt, is bijzaak; het gaat hier om Paulus en de vrouwen. Annemieke ter Brugge spreekt over kerkvader Tertullianus. Bij haar opmerking dat hij wordt gezien als vrouw­on­vriendelijk, wordt er instemmend geknikt en zelfs hardop gezegd dat hij dat ook was. Maar Annemieke ter Brugge laat het tegendeel zien. Een korte samenvatting van een van zijn stukken: Vrouwen zijn allemaal Eva’s, door haar is de zondeval gekomen, zij is de poort die de duivel toegang gaf ‘en dan durf jij nog je rokken en jezelf te versieren’. Echter, dit is een tekst. In andere teksten geeft hij mannen volledig de schuld van de zondeval en worden vrouwen niet eens genoemd. Het gaat hem om het punt wat hij wil maken en daarbij valt hij zijn vijand op alle mogelijke manieren aan. Zijn punt hier is ijdelheid. Later valt hij een vrouw aan die als profeet door zijn stad trekt, niet omdat ze profeet is, maar omdat ze tegen de doop preekt. Dit komt wederom erg vrouw­onvriendelijk over. Maar in een breder context

Normatief karakter De laatste lezing werd verzorgd door Caroline Vander Stichele. Zij kwam na de lunch die in de zonnige tuin genoten kon worden. Dus beloofde ze het rustig aan te doen. Niet geheel waar. Of geheel niet waar. Zij sprak vooral over de methodische aanpak van het onderzoek. Onder de titel ‘Gender en leiderschap in Handelingen – in die dagen stond Petrus op temidden van de broeders’ was, hoewel er voor­ beelden uit Handelingen genoemd werden, haar thema de genderkritische benadering: niet hoe vrouwen behandeld worden in Handelingen, maar hoe de voorstellingen van gender worden be­schreven, hoe de interactie tussen mannen en vrouwen, en mannelijkheid en vrouwelijkheid, wordt verhaald, en wat het normatieve karakter hiervan is.

Linksboven: Paulus is enerzijds vooruitstrevend (Karin Neutel) Midden: Tertullianus heeft een punt (Annemieke ter Brugge) Linksonder: V.l.n.r. Caroline Vander Stichele, Karin Neutel, Annemieke ter Brugge

Dit was zeker ook onderwerp van de eerste lezingen: hoe staan opmerkingen over vrouwen in hun culturele context en hoe worden rollen bevestigd of ontkracht. Caroline Vander Stichele voegt toe dat

dit niet kan zonder de corresponderende voorstelling van de man. In de vragenronde werd ingegaan op schuld en schaamte. Waar vroeger de vrouw niet in het publiek thuishoorde, is het nu een schande om

enkel in het privédomein te blijven, om thuis te zitten. Een interessante vraag was die naar het doel van de onderzoekster. De eerste twee dames gaven aan dat haar onderzoek interessant was, maar voor hen verder geen doel diende. Caroline Vander Stichele voegde hieraan toe dat het normatieve karakter van mannelijke modellen voor leiderschap gevolgd kan worden, maar… de vrouw kan hier ook een eigen invulling aangeven. In onze maatschappij draait het te vaak om de vraag ‘heeft ze wel genoeg ballen?’ Zo speelt er nog steeds een uitsluitings­mechanisme tegen vrouwelijkheid op leidersplekken. En ondanks dat het niet per se gaat om vrouwen, gaat het wel om vrouwelijkheid in de mannenwereld. Tekst en foto’s: Franka Riesmeijer

9

‘Occulture’: transformatie van religie ‘Een van de belangrijkste transformaties van religie die zich op dit moment in het Westen voltrekt, bestaat uit het tot gemeengoed worden van wat in vroeger dagen alternatieve spiritualiteit of het occulte was’. Met deze stelling begon Maaike de Haardt haar inleiding ‘Media, religie, spiritualiteit en gender: occulture als volksreligiositeit en transformatie van religie?’ De hedendaagse mediacultuur (Da Vinci Code, Madonna, Zinweb, Moeder Theresa, digitale herinneringsaltaren en weblogs) toont de religieuze verbeelding en de vraag naar de ‘ware’ religie. Wat ooit occult heette, behoort nu tot religie. Vandaar het begrip ‘occulture’ voor deze transformatie van religie. Her-betovering van de wereld Maaike de Haardt bespreekt deze ‘volksreligiositeit’ aan de hand van vragen. Zijn het nieuwe vormen? Westers esoterisme en occultisme zijn al oud: Steiner, madame Blavatski, Klimt. Wouter Hanegraaff ziet de groeiende belangstelling voor magie en occultisme (healing, aura lezen) als een vorm van cultuurkritiek: tegen rationalisering in wetenschap en dogmatisering in religie. New Age is de religie van de moderniteit. En ja, het is een seculiere vorm van spiritualiteit: niet gebonden aan een specifieke religie, wel gericht op spirituele ontwikkeling van het Zelf. Nieuw is dat de aandacht voor het occulte, voor rituelen en alternatieve praktijken van deze subculturen, tot het normale gaat behoren. Alternatieve geneeswijzen worden al vergoed! In de hedendaagse media is de ‘her-betovering van de wereld’ volop bezig. Of het antichristelijk is, is niet zo duidelijk. De grenzen zijn niet helder of relevant. Veel christelijke symbolen en rituelen zijn overgenomen. Ook in de populaire cultuur worden aloude levensvragen gesteld. Hedendaagse spiritualiteit sluit aan bij typisch vrouwelijke religiositeit: expressief, gericht op ervaring en ontplooiing, relationeel, zorgzaam en eco-georiënteerd. Toch blijkt de zoektocht naar nieuwe spi-

10

ritualiteit niet gebonden aan gender. Dan blijft de vraag: is ‘vrouwelijke religiositeit’ eigenlijk de transformatie van de Westerse, klassiek theologische, normatieve, transcendente, ‘heilige’ en mannelijk geconnoteerde religie die zichtbaar wordt in populaire cultuur en spiritualiteit? Bloemen uit de hemel In haar inleiding ‘Bloemen uit de hemel: het heilige en het alledaagse in hedendaagse wonder­verhalen’ sprak Anne-Marie Korte over haar onderzoek naar 500 – van de 2500 (!) – brieven van mensen die iets vertelden over wat zij als wonderlijk ervoeren. De KRO liet hen aan het woord in het programma Wonderen bestaan (2003-2007). Wonderen zijn / waren typisch katholieke verschijnselen. De belangstelling voor zelf meegemaakte wonderen past in het patroon van eigentijdse spiritualiteit. Persoonlijke ervaring en individuele betekenisgeving staan centraal. De eigen spiritualiteit maakt uit wat er sacraal aan is. Uit een vergelijkend

Volksreligie en nieuwe religieuze bewegingen: vrouwendomeinen? De Catharina Halkes / Unie NKV leerstoel Religie en Gender organiseerde voor de elfde maal drie Open Studiedagen. Het thema op 26 maart 2010 was ‘Spiritualiteit en populaire mediacultuur’. onderzoek naar auteursen verhaalkenmerken en soorten wonderen blijkt, tegen de verwachting in, dat het aandeel van vrouwelijke auteurs niet veel groter is dan dat van mannen (5545%). Dat was in klassieke wonderverhalen anders. De verhalen worden vanuit een individueel en subjectief perspectief verteld en bevatten meestal een crisissituatie. Het ‘herstellende’ effect wordt niet als sacraal geduid, maar bevat wel elementen ervan: genade, bescherming, ‘interventie van engel’. Anne-Marie Korte onderscheidt de referentiekaders ‘klassiekreligieus’ (15%, vooral verteld door oudere mensen, veel genezingsverhalen, geduid als ingrijpen van God), ‘niet-religieus’ (22%, iets meer dan de helft ouderen, over redding of iets terugvinden, beleefd

als extreme vorm van toeval), ‘eigentijds-religieus’ (56%, 30- tot 60-jarigen, regelmatig over contact met overledenen; zonder institutioneel religieuze context leidt het wonder tot de ontdekking ‘er is meer’) en mengvormen. Wonderen worden ervaren als kruispunt van het alledaagse en het heilige. Daarnaast valt vooral de grote religieuze creativiteit van vrouwen op. Iconoclash Onder de titel ‘Idool – Icoon – Messias (m/v)?’ behandelde Anne-Marie Korte ’s middags de kruisiging­scène in Madonna’s Confessions on a Dance Floor Tour (2006). Popster Madonna nam de rol van Verlosser op zich en deed vervolgens een beroep op de wereld om armoede en hongersnood in Afrika te bestrijden. De twee religieuze thema’s in de Confessions Tour, kruisiging en vrouw als Christus, kregen veel kritiek. Waarom wordt dit door christenen als blasfemisch gezien? Ten eerste klinkt hier de oude opvatting door dat vrouwelijke lichamelijkheid tegengesteld is aan de transcendente God. Daarmee spelen is een offensieve daad! Ten tweede mag de openbaring niet ter discussie staan. Wat Madonna laat zien, is ‘dus’ godslastering. Bruno Latour spreekt van ‘iconoclash’, een botsing van religieuze beelden die tot versmelting en verwarring leidt. Maar wanneer is dit heiligschennis? Uit de kerkelijke kunst van de Late Middeleeuwen (15e-16e e.) zijn afbeeldingen bekend van vrouwen aan het kruis: Sinte Ontkommer, Virgo Wilgefortis, Starosta. De vrouwen konden geïdentificeerd worden met de nieuw leven gevende Christus. Eind 20e eeuw ontstonden in de niet-religieus bedoelde moderne kunst afbeeldingen van gekruisigde vrouwen als protest tegen het lijden van vrouwen. Deze feministische iconoclash leidde tot veel discussie en theologisch debat. Zo werd Our Lady of Guadeloupe (USA 2001) van de Mexicaanse Alma Lopez verwijderd van een tentoonstelling. De kruisiging­scène van Madonna lijkt het meest op het schilderij van Alma Lopez. Zij zoekt iden­tifi­ catie met een eigen personage, provoceert en eist aandacht op, niet kwetsbaar als Christus of lijdende vrouw, maar als moderne kunst. Helmi van Stratum – van Beeck met dank aan Maaike de Haardt en Anne-Marie Korte

11

Seksualiteit: praat erover! 25 jaar VPSG ‘We willen niet preuts zijn en we willen niet oordelen, dus we praten er niet over’, aldus ds. Jeanette Deenik-Moolhuizen als antwoord op de vraag wat het zo ingewikkeld maakt om over seksualiteit te praten. Ze opende de studiemiddag op 8 maart in Haarlem met het thema: Seksualiteit, praat erover! Richtvraag van die middag was: Hoe brengen we lichamelijkheid en seksualiteit ter sprake in de kerken? Het was een van de activiteiten in het kader van het 25-jarig bestaan van de Stichting VPSG (Vrouwen – Pastoraat – Seksualiteit – Geweld: advies en ondersteuning bij vragen rond seksueel geweld, godsdienst en zingeving). Seksuologe drs. H. van Herwerden pleitte voor seksuologie als vast onderdeel van iedere pastorale opleiding. Willen pastores oor hebben voor seksuele vragen en problemen, dan zullen ze genoeg kennis moeten hebben van seksualiteit, genoeg zelfkennis en aandacht voor hoe mensen hun seksuele problemen zelf in stand houden, stelde ze. Ze heeft veel ervaring in de begeleiding van zowel artsen in opleiding als van pastores en predikanten. Verwijs niet te snel door naar de huisarts, adviseerde ze de aanwezige pastores. Seksuele problemen worden te vaak benaderd in termen van ziekte en

gezondheid. Mensen hebben seks om veel redenen, bijvoorbeeld om de ander ter wille te zijn, om het gevoel te hebben dat alles oké is binnen de relatie, om macht uit te oefenen of als uitlaatklep voor onrust en agressie. Een medische benadering houdt soms juist het probleem in stand. Verwijzen naar een arts kan zelfs ongewild medeplichtig maken aan seksueel geweld. Als de arts een zalfje voorschrijft voor de pijn in de vagina bij haar en viagra voor hem, wordt de oorzaak van de klachten niet weggenomen, integendeel. Het terrein van de seksuologie is veranderd. Seksuele hulpV.l.n.r. ds. Jeanette Deenik-Moolhuizen (VPSG) en het forum bestaand uit ds. Joop Bos (emeritus predikant), drs. Jos van der Steen (RK basispastor), drs. H. van Herwerden (seksuologe) en Anne-Marieke Codée-Breugem (coördinator en cursusleider Christelijke Hogeschool Ede)

12

Vragensteller uit de zaal

verlening is minder dan vroeger het domein van psychiaters en andere medici of van geestelijken. Het zijn nu veel relatie­therapeuten en maatschappelijk werkers die zich ermee bezig houden. Inhoudelijk zijn er twee belangrijke verschuivingen. Seksualiteit wordt minder verklaard vanuit driften en meer vanuit verlangens en behoeften. Dat ten eerste. Ten tweede is er meer aandacht gekomen voor de context van seksualiteit. Seksualiteit gebeurt altijd in een context van een relatie, een geloof, een bepaald milieu, aldus Van Herwerden. Model voor pubers Vier forumleden vulden haar lezing aan met voorbeelden uit hun praktijk. Opmerkelijk was de bijdrage van Codée-Breugem die vanuit gereformeerd evange-

lische hoek een model presenteerde voor het praten met pubers over seksualiteit. Enerzijds heel open – jongeren hun eigen mening en gevoelens laten vertellen zonder veroordeling –, anderzijds behoudend: liever geen seks voor het huwelijk. Op de studiemiddag werd een werkboekje gepresenteerd met de titel Seksualiteit: praat erover! Lichamelijkheid en seksualiteit ter sprake brengen in de kerken. Het biedt praktijkverhalen, suggesties voor het vinden van de juiste woorden in een pastoraal gesprek, werkvormen en stellingen voor groepswerk, en een model voor een viering met jongeren over liefde en seksualiteit. Materiaal genoeg om zelf een gespreksgroep, kerkdienst of thema-avond te organiseren.

De VPSG doet veel aan deskundigheidsbevordering van pastores en predikanten. Als cadeautje bij haar 25-jarig bestaan biedt zij persoonlijke consulten aan van drie kwartier, waarin vragen uit de pastorale praktijk besproken kunnen worden met Van Herwerden en DeenikMoolhuizen. Andere onderdelen van het jubileumprogramma zijn (oecumenische) vieringen, een expertmeeting, een benefietconcert en maaltijd, en 25 november een symposium in de Doopsgezinde Kerk in Haarlem. Meer informatie op www.vpsg.nl. Tekst en foto’s: Trees van Montfoort

Het boekje is te bestellen voor € 5 plus portokosten via [email protected] of (023) 53 28 222.

13

Schrijfwedstrijd Het aanbod aan wijsheid en adviezen, oefeningen en leefregels, spirituele do’s en don’ts is enorm. Welke spiritualiteit heeft kwaliteit? Waarmee wordt mensen een rad voor ogen gedraaid? Wat is betrouwbare spiritualiteit? En waar kunnen we terecht voor duurzame spiritualiteit (niet een spiritualiteit van de duurzaamheid)? De VolZin-opinieprijs 2010 heeft als opdracht: Schrijf een persoonlijk getoonzet opinieartikel, essay of betoog over hoe een duurzame spiritualiteit eruitziet. Bijdragen van maximaal 1700 woorden moeten voor 1 juli 2010 ingezonden worden aan redactie@ volzin.nu. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens de VolZin-lezing (6 november in Amsterdam). Voorwaarden, criteria en de samenstelling van de jury van deze jaarlijkse schrijfwedstrijd van Volzin (tijdschrift voor zinvol leven) vindt u op de website: www. volzin.nu.

14

Korte Metten Een duurzaam idee? Doe dan mee! Tot 1 juli kunnen initiatieven ingestuurd worden die meedingen naar landelijke prijzen. Van alle initiatieven wordt een analyse gemaakt. Op basis hiervan ontvangt het kabinet op duurzame dinsdag (7 september) een krachtige boodschap over hoe tot een duurzamere samenleving te komen. Website: www.duurzamedinsdag.nl. Nieuwe beleidsmedewerkster Annika den Dikken is per 1 mei aangesteld als de nieuwe beleidsmedewerkster van het IWFT-Vrouwennetwerk Theologie. Annika is ethica en rondt een proefschrift af over ‘het verbeteren van het menselijk lichaam’. Spirituality in Action Zo heet de European Grail Meeting die voor leden en vriendinnen van de Internationale Graal gehouden wordt in Brussel (15-22 augustus 2010). De Internationale Graal heeft afdelingen in Duitsland,

Italië, Portugal en Zweden en enkele leden in België en Ierland. Een team uit deze landen bereidt een programma voor dat de betrokkenheid bij de Europese eenwording bevordert, met onderwerpen als geweldloze communicatie, migratie en asiel, religieuze en culturele diversiteit. Informatie: brusselsgrail@gmail. com. ZIJspiegel Kinderopvang, belastingen, sociale zekerheid en arbeidsrecht, integratie en inburgering, dat zijn vier onderwerpen die spelen rond de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. E-Quality stelt dat weinig politieke partijen ingaan op het onderwerp emancipatie, maar plannen met betrekking tot deze onderwerpen kunnen wel degelijk emancipatiemogelijkheden vergroten of juist (onbedoeld) verkleinen. In haar publicatie Zijspiegel vergelijkt ze de meningen van de verschillende partijen over deze thema’s. Zie www.e-quality.nl.

Levenskunst, workshop van de Werkplaats voor de Ziel (Joke Litjens) in Huissen, 4 t/m 6 juni. De kunst van loslaten, van zelfkennis, van dwars door je angst gaan en van vergeven. Informatie en aanmelding: Dominicanenklooster Huissen, tel (026) 326 44 22 of info@ kloosterhuissen.nl. Seminar op 10 juni in Utrecht (Engelstalig) en symposium op 11 juni in Zeist, vanwege het eeuwfeest van de eerste Wereld­zendings­ conferentie (Edinburgh 1910). Thema van het symposium: Uitdagingen voor zending in de 21e eeuw. Met Dana Robert en Samuel Escobar. Informatie en aanmelding voor 10 juni: J. Boere, tel (030) 253 2079 of [email protected]. Voor 11 juni: www. zendingsraad.nl. Pelgrimstocht, 12 juni langs de Oude Rijn tot Vleuten met Annemarie Pappot en Hermien van Sloten. Aanmelding: Graalhuis Utrecht, tel. (030) 2333 640 (di 10.0018.00u) of degraal@ planet.nl. Je bent pas echt vrij als… Roze Viering èn viering van 10 jaar Roze Vieringen. In de Remontrantse Kerk

Agenda te Den Haag, 20 juni, 16.00u. Informatie: tel (070) 3606 4551 (Erik Bakker) of bakkerik@ gmail.com. Met engelengeduld, inzingdag en kennismaking met dit kerstoratorium i.s.m. componist Margreet Verloove en auteur Janneke Nijboer. 26 juni, 13.30-16.30u, in de Emmakerk te Soest. Informatie en opgave: [email protected] of (0183) 628 188. Inspiratie – stilte – naar binnen keren, zomerretraite 23 t/m 26 augustus in het ritme van abdij Koningsoord in Arnhem. Begeleiding: Joke Litjens. Informatie en aanmelding: tel (06) 36 124 607 of [email protected]. Het leven vieren. Feestelijke middag ter gelegenheid van de 90e verjaardag van Catharine Halkes op 4 september in Nijmegen. Informatie o.a. bij eug@nottelman. net. Nationale Vredesdag Religieuzen, 11 september,

’s-Hertogenbosch. Informatie: www.knr.nl of (073) 6921 321. Synodedag 23 september in Deventer. Meer informatie p. 3-5. Zomer in Dominicanen­ klooster Huissen. Informatie en aanmelding: tel (026) 326 44 22 of www. kloosterhuissen.nl. * Voorbij de grenzen, zangweekend voor vrouwen, 3-4 juli. Begeleiding: Herma Timmer. * Vrouwen in-zicht, interreligieuze studiedag over vrouwen in christendom, jodendom en islam op 9 juli. Voertaal: Engels. * Muzikale kennismaking met Hildegard van Bingen, 12 t/m 16 juli. Begeleiding: Marsja Mudde. * Recente ontwikkelin­ gen in theologie en religiestudies, bijspijkerweekend 27-28 augustus. Lezingen: Manuela Kalsky, Anne-Marie Korte, Goedroen Juchtmans e.a. * De clown en de dans, 31 augustus-4 september. Begeleiding: Riëtte Beurmanjer en José Sueters.

15

De OVS is een platform voor / van organisaties, groepen en personen, die betrokken zijn bij de oecumenische vrouwen-geloofbeweging. Zij wil een podium zijn voor beweging, waar ontmoeting kan plaatsvinden, inspirerend tot verandering en empowerment, waar coalities op concrete punten worden gesloten. De website van de vrouwensynode is www.vrouwensynode.nl. Bestuur Jasja Nottelman (voorzitter) [email protected] (030) 687 59 16 Bets Evers (secretaris ad interim) [email protected] Arine Benschop (penningmeester) [email protected] Olga van Kollenburg (redactie Nieuwsbrief) [email protected]

Trees van Montfoort (communicatie) [email protected] Adviesraad Riet Bons-Storm, Freda Dröes, Annego Hogebrink, Annelies Knoppers, Haydy Nelson, Kees Posthumus, Menso Rappoldt, Wilbert Sentenie, Jansje SickVernhout European women’s synod: Haydy Nelson, secretaris [email protected] (020) 699 95 78

Ja, ik wil een abonnement en / of donateur worden

Naam:..................................................................................................................... Voornaam of voorletters:........................................................................................ Adres:..................................................................................................................... Postcode:............................................................................................................... Woonplaats............................................................................................................. emailadres: (niet verplicht)..................................................................................... Rekeningnummer................................................................................................... Abonnement Nieuwsbrief 1 Ik machtig de Stichting Oecumenische Vrouwensynode om tot wederopzegging jaarlijks ❏ € 20 ❏ € 12 van mijn rekening af te schrijven voor een abonnement op de Nieuwsbrief. Extra gift Als extra gift mag de Oecumenische Vrouwensynode met ingang van __________________ € _______ per jaar / per kwartaal / per maand / eenmalig afschrijven (automatische incasso). Een extra gift van € _______ per jaar / per kwartaal / per maand / eenmalig zal ik zelf overmaken op rekeningnummer 6234766 t.n.v. Stichting Oecumenische Vrouwensynode. Plaats:............................................................ Datum:...............................................

1. Hokjes die van toepassing zijn a.u.b. aankruisen.

Deze bon a.u.b. opsturen naar: penningmeester OVS: Arine Benschop, Antoon Coolenlaan 25, 2624 NV Delft.

16