Dialoog van de belanghebbenden uit de EU Memorandum van overeenstemming inzake toegang tot werken voor mensen met een leeshandicap Dan Pescod (namens de Europese Blindenunie) en Alicia Wise (namens de Federatie van Europese Uitgevers)
1. Over dit memorandum van overeenstemming Ondergetekenden
Erkennen de behoefte van mensen met een leeshandicap om te lezen, en de noodzaak van het verhogen van het aantal toegankelijke publicaties. Zijn zich ervan bewust dat het recht van gehandicapten om te lezen is neergelegd in het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Erkennen de behoefte aan pragmatische oplossingen, en bekrachtigen een systeem van wederzijdse erkenning van vertrouwde intermediairs in de EU. Benadrukken dat de inspanningen van uitgevers om in het kader van de gebruikelijke publicatieprocedures toegankelijke werken uit te brengen, moeten worden gesteund. Zijn van mening dat vertrouwde intermediairs in staat moeten worden gesteld om over de grenzen heen toegang tot werken te verlenen. Verbinden zich ertoe in de EU-lidstaten een netwerk van vertrouwde intermediairs op te zetten. Zetten zich in voor de oprichting van een online toegankelijke Europese e-boekendienst.
Zijn het volgende overeengekomen: 1. Dat ons gemeenschappelijk doel erin bestaat de toegang tot werken voor mensen met een leeshandicap te vergroten en ervoor te zorgen dat ondertussen werken die in braille of een ander toegankelijk formaat zijn omgezet, via een netwerk van vertrouwde intermediairs in andere EU-lidstaten beschikbaar zijn. 2. Hechten hun goedkeuring aan de grensoverschrijdende overdracht binnen de EU, via het netwerk van vertrouwde intermediairs en in gepaste omstandigheden, van toegankelijke kopieën die op grond van uitzonderingen op het auteursrecht of licenties zijn gemaakt. 3. Bevelen specifieke licenties aan voor de grensoverschrijdende overdracht via het netwerk van vertrouwde intermediairs van officiële toegankelijke kopieën binnen de EU. In de rest van dit memorandum van overeenstemming wordt nader toegelicht hoe deze doelen moeten worden verwezenlijkt. 2. Definitie van personen met een leeshandicap (d.w.z. de eindgebruiker) Voor toegankelijke kopieën van werken die op geoorloofde wijze op grond van een uitzondering op het auteursrecht zijn gemaakt, die op een fysieke drager zoals een boek of een CD zijn aangebracht, en die over de grenzen heen dienen te worden geleverd, gelden de voorwaarden van de uitzondering op het auteursrecht (of andere relevante wetgeving) van de lidstaat waar de toegankelijke kopie voor het eerst werd gemaakt. Om twijfel te vermijden, dient de definitie van personen die van de uitzondering genieten de definitie te zijn die werd aangewend in de uitzondering op het auteursrecht van de lidstaat waar de toegankelijke kopie voor het eerst werd gemaakt.
1
Voor toegankelijke kopieën van werken die op grond van een licentie zullen worden verstrekt, zal de volgende drieledige definitie van toepassing zijn voor zover zij hetzij letterlijk, hetzij via een verwijzing, in een dergelijke licentie werd opgenomen: Elke persoon (a) die blind is; of (b) een aantasting van het gezichtsvermogen heeft die door het gebruik van corrigerende lenzen niet kan worden verbeterd tot op een niveau dat normalerwijze voor lezen aanvaardbaar zou zijn zonder een speciale hoeveelheid of soort licht; of (c) die door een lichamelijke beperking niet in staat is een werk vast te houden of te hanteren; of (d) die door een lichamelijke beperking niet in staat is om zijn of haar ogen te concentreren of te bewegen op een voor het lezen normaliter aanvaardbare wijze; of
(e) die dyslectisch is. -
- en -
wiens beperking ertoe leidt dat hij of zij niet in staat is in de handel verkrijgbare standaardedities van werken te lezen. -
- en -
die bij het lezen kan worden geholpen door een herformattering van de inhoud (maar om twijfel te vermijden: iemand voor wie enkel een wijziging van de grafische weergave van de originele tekst vereist is, geen herschrijving van de tekst zelf in eenvoudiger bewoordingen om de tekst begrijpelijker te maken). Deze definitie zal jaarlijks worden geëvalueerd en kan met de toestemming van alle belanghebbenden worden uitgebreid tot andere begunstigden die als extra categorieën van personen met een leeshandicap worden opgenomen. 3. Definitie van rechthebbende Rechthebbenden zijn de makers en/of uitgevers van gepubliceerde werken die de auteursrechten inherent aan dergelijke werken bezitten en/of controleren. Organisaties die reproductierechten beheren en andere rechtenbeheersorganisaties kunnen van de rechthebbenden toestemming krijgen om hen in transacties met vertrouwde intermediairs te vertegenwoordigen en om hen bij te staan bij het verlenen van de nodige rechten aan andere vertrouwde intermediairs en personen met een leeshandicap die bij een vertrouwde intermediair zijn geregistreerd. 4. Definitie van toegankelijke inhoud De term toegankelijke inhoud wordt aangewend voor de beschrijving van werken waarvan het formaat door een persoon met een leeshandicap kan worden gebruikt. Deze term kan worden aangewend voor: -
het beschrijven van werken die oorspronkelijk in toegankelijke formaten zijn gepubliceerd
2
-
-
het beschrijven van werken waarvan het formaat na publicatie is gewijzigd om een persoon met een leeshandicap in staat te stellen het werk te lezen het beschrijven van werken of kopieën van werken die aan de gebruiker kunnen worden aangepast om de toegankelijkheid ervan te bevorderen, door bijvoorbeeld de lezer de nodige instrumenten te verschaffen om de lettergrootte, -vorm of -kleur aan te passen.
Erkend wordt dat om visuele inhoud toegankelijk te maken het soms nodig zal zijn om aan de toegankelijke versie van het werk informatie toe te voegen (d.w.z. een beschrijving van de visuele inhoud). 5. Definitie van vertrouwde intermediair Een vertrouwde intermediair (VI) is in het algemeen elke entiteit die interacties faciliteert tussen twee partijen die beide de derde partij vertrouwen. Het doel van een VI in het kader van dit memorandum van overeenstemming is de gecontroleerde verspreiding naar personen met een leeshandicap toe van toegankelijke kopieën van werken wanneer deze niet in de handel verkrijgbaar zijn. De rechthebbenden zullen daarvoor hun toestemming verlenen op voorwaarde dat de VI kan aantonen dat de ontvanger van een toegankelijk werk aan de hierboven vermelde definitie van persoon met een leeshandicap beantwoordt. Deze VI's moeten over het vertrouwen beschikken van de vertegenwoordigers van zowel personen met een leeshandicap als van rechthebbenden en formeel en specifiek erkend zijn door de ondertekenaars. Erkende VI's hebben de volgende kenmerken:
Zij opereren zonder winstoogmerk tenzij anders is overeengekomen;
Zij houden een register bij van mensen die zij in het kader van dit memorandum van overeenstemming bijstaan en ze eisen van in aanmerking komende afnemers van diensten dat ze zich aan passende eindgebruikersovereenkomsten houden;
Zij hebben als onderdeel van hun takenpakket het verstrekken van toegankelijke inhoud aan personen met een leeshandicap. Ze kunnen ook verrichters zijn van gespecialiseerde diensten met betrekking tot opleiding, onderwijs, aangepast lezen of informatiebehoeften van personen met een leeshandicap;
Zij hebben een beleid en procedures om de bonafide aard vast te stellen van de personen met een leeshandicap die zij bijstaan, alsook om de volledige naleving van het auteursrecht te verzekeren;
Zij sluiten een licentieovereenkomst met de vertegenwoordigers van rechthebbenden betreffende de grensoverschrijdende verspreiding van toegankelijke werken die op wettelijke wijze werden gecreëerd zoals bedoeld in punt 6d) van dit memorandum van overeenstemming;
Zij gaan akkoord met de in punt 8 bedoelde procedures inzake geschillenbeslechting om tegemoet te komen aan de bezorgdheid van de rechthebbenden met betrekking tot de correcte verspreiding of overdracht van toegankelijke werken.
3
Indien de erkende vertrouwde intermediair een netwerk van organisaties is, dan moeten alle organisaties die deel uitmaken van dit netwerk alle hierboven vermelde kenmerken vertonen. 6. Doel Met het memorandum van overeenstemming wordt een pragmatische aanpak nagestreefd, waarbij een systeem van wederzijdse erkenning van vertrouwde intermediairs in de EU wordt aanbevolen. Het memorandum van overeenstemming biedt een praktische oplossing voor het bevorderen van de toegankelijkheid voor mensen met een leeshandicap in overeenstemming met de driestappentest van het Verdrag van Bern. De eigen initiatieven van uitgevers om de toegankelijkheid van publicaties te verhogen worden door dit memorandum niet in het gedrang gebracht. De Dialoog van de belanghebbenden is specifiek op de volgende doelen gericht: a) Het steunen van de inspanningen van uitgevers om in het kader van hun gebruikelijke publicatieprocedures toegankelijke inhoud uit te brengen. b) Het aanwijzen in elke lidstaat van een organisatie die rechthebbenden vertegenwoordigt en die als een contactpunt voor overleg tussen de vertrouwde intermediair (of intermediairs) en de gemeenschap van rechthebbenden kan optreden. c) Het opzetten van een netwerk van vertrouwde intermediairs in EU-lidstaten en/of -regio's. d) Het in staat stellen van deze vertrouwde intermediairs om toegankelijke werken over de grenzen heen te creëren en te verstrekken. e) Het stimuleren e-boekendienst.
van
de
oprichting
van
een
online
toegankelijke
Europese
6a) Het steunen van de inspanningen van uitgevers om in het kader van hun gebruikelijke publicatieprocedures toegankelijke inhoud uit te brengen Het is van groot belang de uitgevers te steunen bij hun inspanningen om van bij het begin publicaties gemakkelijk toegankelijk te maken. Ons gemeenschappelijk doel is het overgrote deel van werken toegankelijk te maken, en om dit doel te bereiken moet toegankelijkheid de norm worden. De ondertekenaars van dit memorandum van overeenstemming zullen opleidingen en steun voor rechthebbenden en VI's in Europa aanmoedigen ter uitvoering van het Enabling Technologies Framework en het Trusted Intermediaries Pilot Project van de WIPO (Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom). Rechthebbenden en gebruikersgroepen in Europa zullen tevens voortbouwen op het werk dat reeds op dit gebied werd verricht, zoals bijvoorbeeld het EUAIN-platform (European Accessible Information Network) en het PROACCESS-project. Uitgevers zetten zich in voor een markt waar mensen met een leeshandicap toegang kunnen krijgen tot hetzelfde werk op hetzelfde moment en voor dezelfde prijs als andere lezers. Voor uitgevers is het echter noch gemakkelijk, noch kosteloos om hun procedures en formaten om te vormen om dit doel te kunnen bereiken. Steun voor en erkenning van deze investering ter bevordering van de toegankelijkheid van documenten zouden zeer welkom zijn, en zouden de vorm van specifieke oproepen voor projecten kunnen aannemen.
4
Een specifieke belemmering bestaat erin dat op elektronische werken en andere digitale publicaties btw wordt geheven, terwijl dit niet het geval is voor gedrukte werken. Het zou nuttig zijn indien in Europa op elektronische werken en andere digitale publicaties een verlaagd btw-tarief zou worden geheven om aankopen door mensen met een leeshandicap te vergemakkelijken. 6b) Het aanwijzen in elke lidstaat van een organisatie die rechthebbenden vertegenwoordigt en die als een contactpunt voor overleg tussen de vertrouwde intermediair (of intermediairs) en de gemeenschap van rechthebbenden kan optreden Organisaties die mensen met een leeshandicap steunen, zouden het nuttig vinden als zij zich in elk land tot een enig aanspreekpunt van de gemeenschap van rechthebbenden aldaar zouden kunnen wenden. Rechthebbenden kunnen kiezen welke organisatie zij aanduiden om als hun enig aanspreekpunt te fungeren, bijvoorbeeld een organisatie die reproductierechten beheert, een andere rechtenbeheersorganisatie of een bedrijfsorganisatie. De organisatie die hen vertegenwoordigt zou hen bijstaan bij het verlenen van de nodige rechten aan VI's en personen met een leeshandicap die bij een VI zijn geregistreerd. De VI's willen dat de informatie betreffende het enig aanspreekpunt op ruime schaal binnen het netwerk van VI's wordt verspreid. De ondertekenaars zullen samenwerken om voor elke lidstaat een vertegenwoordiger van de rechthebbenden aldaar aan te wijzen, om overeenkomsten voor de aanwijzing van vertegenwoordigers en goede praktijken op te stellen en om overeenkomsten uit te werken waaraan vertegenwoordigers zich moeten houden. 6c) Het opzetten van een netwerk van vertrouwde intermediairs in EU-lidstaten en/of -regio's De ondertekenaars zullen specifieke richtsnoeren opstellen voor vertrouwde intermediairs die de volgende punten zullen omvatten: o o o o
een beschrijving van een systeem voor de erkenning en intrekking van de erkenning van VI's via een samenstel van procedures regels inzake transparantie een beschrijving van de rol van de VI richtsnoeren voor gegevensverzameling en inhoudbeveiliging.
De ondertekenaars zullen ook de groep aanwijzen die voor de erkenning en de intrekking van de erkenning verantwoordelijk zal zijn; deze groep dient evenwichtig te zijn samengesteld uit vertegenwoordigers van de voornaamste belanghebbenden (uitgevers en hun bedrijfsverenigingen, maatschappijen voor collectieve belangenbehartiging, auteursverenigingen, nationale organisaties die steun verlenen aan personen met een leeshandicap, de Europese Blindenunie, het Europees Gehandicaptenforum). Tegelijkertijd dient een lijst te worden opgesteld van de verschillende scenario's waarin VI's zouden moeten optreden. Voor alle duidelijkheid dient te worden benadrukt dat er meer dan één VI per lidstaat kan bestaan, mits er van een specifieke erkenning sprake is.
5
6d) Het in staat stellen van deze vertrouwde intermediairs om toegankelijke werken over de grenzen heen te creëren en te verstrekken Indien het werk in een passend en toegankelijk formaat in de handel verkrijgbaar is, gaan alle ondertekenaars ermee akkoord dat personen met een leeshandicap het via commerciële kanalen dienen aan te kopen. Alle ondertekenaars zijn het ermee eens dat een in de handel verkrijgbaar verkorte toegankelijke versie van een werk niet als een volledig toegankelijke versie van dat werk kan worden beschouwd. De organisatie die het werk levert, is verantwoordelijk voor het verzekeren van de wettigheid van de creatie en de overdracht van toegankelijke formaten van werken overeenkomstig de internemarktregels van de EU. Een VI mag toegankelijke formaten van werken leveren die op wettige wijze werden geproduceerd. Conform de huidige transcriptiepraktijken zal de producent van een toegankelijke versie van een werk de inhoud ervan niet in eenvoudiger bewoordingen herschrijven om de tekst begrijpelijker te maken, of delen van het werk schrappen, of het werk vertalen in een taal die verschilt van die van de oorspronkelijke bron van het werk die werd aangewend om toegankelijke inhoud voort te brengen. Dit zou de integriteit van het werk en de andere morele rechten van de maker in het gedrang brengen. Om twijfel te vermijden: de overschrijver mag wel kleine wijzigingen in het werk aanbrengen, maar enkel en alleen om de toegankelijkheid ervan te verzekeren. Zo kunnen afbeeldingen worden weggelaten indien deze niet of niet op een betaalbare wijze van een onderschrift kunnen worden voorzien. De doeleinden waarvoor de kopieën zullen worden gebruikt, mogen enkel van niet-commerciële aard zijn. Het is aan de VI die de toegankelijke kopie aan de eindgebruiker aflevert om ervoor te zorgen dat de werken naar individuen gaan die als personen met een leeshandicap zijn geattesteerd. VI's dienen ervoor te zorgen dat een passende eindgebruikersovereenkomst gesloten is om te garanderen dat de kopie enkel door die individuele gebruiker wordt gebruikt. Indien een eindgebruiker zijn of haar verplichtingen niet nakomt, is de VI verplicht op te treden om naleving te verzekeren. Het creëren, verspreiden en gebruiken van toegankelijke kopieën van het werk moet gebeuren met inachtneming van de voorwaarden van de licentie van het land waar de eerste toegankelijke kopie werd gemaakt. 6e) Het stimuleren van de oprichting van een online toegankelijke Europese e-boekendienst Om het ontdekken van toegankelijke werken te vergemakkelijken, gaan de ondertekenaars ermee akkoord hun steun te verlenen aan de totstandbrenging van een Europese online catalogus van werken die in toegankelijke formaten beschikbaar zijn. Deze dienst zal een databank omvatten van in de handel verkrijgbare toegankelijke publicaties, werken in het publieke domein en werken die op grond van een uitzondering op het auteursrecht of licentie werden gecreëerd. De dienst is in de eerste plaats bedoeld als catalogus, maar zou op termijn kunnen worden uitgebouwd tot een distributiedienst om het gemakkelijk te maken voor gemachtigde gebruikers om toegankelijke e-boeken te ontdekken EN om de verspreiding van dergelijke
6
e-boeken onder deze gebruikers te bevorderen. De ondertekenaars erkennen dat het hier gaat om een belangrijke onderneming, en zullen te goeder trouw samenwerken om de nodige financiering en andere middelen te vinden om dit doel te kunnen verwezenlijken. Dit doel is tevens het doel van de Stakeholders Platform projects van WIPO, en de ondertekenaars zullen dan ook samenwerken om dubbel werk te vermijden door op het bestaande werk voort te bouwen. 7. Maatstaven van succes
In dit memorandum van overeenstemming worden de volgende punten als maatstaven van succes beschouwd: o het aanwijzen in het merendeel van de lidstaten van organisaties die rechthebbenden vertegenwoordigen o het bewijs dat er sprake is van een stroom van toegankelijke werken tussen VI's in Europa o het feit dat onderzoek is gedaan naar en een begroot plan is opgesteld voor de oprichting van een online databank van toegankelijke werken.
8. Waarborgen en geschillenbeslechting De ondertekenaars zijn het ermee eens dat het belangrijk is het vertrouwen tussen de rechthebbenden en de vertrouwde intermediairs te waarborgen en zullen passende geschillenbeslechtingregelingen overeenkomen. 9. Tenuitvoerlegging De ondertekenaars komen overeen samen te werken voor het opstellen van een actieplan, richtsnoeren voor vertrouwde intermediairs, modellicenties en andere instrumenten die vereist zijn om de tenuitvoerlegging van dit memorandum van overeenstemming te ondersteunen. 10. Handtekeningen Ondertekend door vertegenwoordigers van rechthebbenden en mensen met een leeshandicap/vertrouwde intermediairs:
Federatie van Europese Uitgevers
Europese Blindenunie
European Writers Council
Europese Dyslexievereniging
International Federation of Reproduction Rights Organisations
International Association of Scientific, Technical and Medical publishers
7
