FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID
ILLEGAAL DUMPEN VAN DRUGSAFVAL: DE BELGISCHE SITUATIE
Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door (0130891) (Janssens Marieke) Academiejaar 2014-2015
Promotor : Prof. Dr. Decorte Tom
Commissaris : De Nil Nicholas
1
VOORWOORD Dit onderzoek had niet vervolledigd kunnen worden zonder de essentiële hulp van enkele personen. Eerst en vooral wil ik graag Benny Van Camp en Olivier Lessire van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie bedanken. Zij hebben me in de wereld van de drugsdumpingen rondgeleid en geholpen bij het vinden van de juiste respondenten. Ik hoop dat dit onderzoek dan ook zeer nuttig voor hen is om awareness te creëren en het fenomeen verder aan te pakken. Vervolgens wens ik ook de verschillende deskundigen die mij te woord hebben gestaan, te bedanken, met name Eddy Goossens, Tim Engels, Raf Pauwels, het NICC labo drugs en Eva Cuypers. Zonder hen had ik de resultaten in deze masterproef niet kunnen bereiken. Zij waren allen zeer begaan met het onderwerp van deze masterproef.
Vervolgens wil ik een woord van dank richten tot mijn promotor, Tom Decorte. Hij heeft me gedurende de hele rit gesteund in het maken van de juiste beslissingen en gaf de nodige raad wanneer ik het even niet meer wist. Verder zou ik in het bijzonder Laura Janssens willen bedanken voor het nalezen van mijn masterproef. Tot slot zijn ook Kay Lauryssen, mijn vriend, familie en vrienden een enorme steun geweest om me doorheen dit proces te loodsen. Zonder hen had ik deze masterproef niet tot een goed einde kunnen brengen.
2
LIJST MET TABELLEN EN FIGUREN Tabel 1. Aantal dumpingen van synthetische drugs in België van 2004 tot en met 2014 ....... 51
Tabel 2. Hoeveelheden teruggevonden chemicaliën/ afvalstoffen op een dumping aangegeven door de deskundigen ................................................................................................................. 63
Tabel 3. Bijproducten die bij de productie van amfetaminen ontstaan bij gebruik van de Leuckart reactie ........................................................................................................................ 77
Tabel 4. Bijproducten die bij de productie van amfetaminen ontstaan bij gebruik van de Reductieve aminatie ................................................................................................................. 78
Tabel 5. Startproducten die men op een dumpingsite van synthetische drugs terugvindt (sterk toxisch, volatieve corrosieven, dampen en metalen) ................................................................ 78
Figuur 1. Chemische structuren van MDMA, MDA en MDE ................................................. 33
Figuur 2. Structuur van MDMA (links) en amfetamine (rechts) ............................................. 36
Figuur 3. Ontdekte dumpingsites in België in 2006 - 2014 ..................................................... 54
Figuur 4. Ontdekte dumpingsites in België in 2013 ................................................................. 55
Figuur 5. Ontdekte dumpingsites in België in 2014 ................................................................. 55
3
INHOUDSOPGAVE Voorwoord .......................................................................................................................... 1 Lijst met tabellen en figuren ............................................................................................... 3 Inleiding .............................................................................................................................. 7 1. Probleemstelling ...................................................................................................... 7 2. Doelstelling .............................................................................................................. 8 3. Relevantie ................................................................................................................ 9 3.1. Theoretische relevantie ..................................................................................... 9 3.2. Praktische relevantie ....................................................................................... 10 4. Onderzoeksvragen ................................................................................................. 12 5. Begrippenlijst......................................................................................................... 13 5.1. Illegale dumpingen drugsafval ........................................................................ 13 5.2. APAAN ........................................................................................................... 13 5.3. Kernactoren bij het fenomeen ......................................................................... 14 5.4. Lab Intervention Team (LIT) .......................................................................... 14 Hoofdstuk 1: Theoretische achtergrond - groene criminologie ....................................... 15 1. Definiëring en ontstaan groene criminologie ........................................................ 16 2. Multidisciplinair karakter ...................................................................................... 19 3. Ecofilosofie ............................................................................................................ 19 4. Environmental justice, ecological justice en species justice ................................. 20 5. Vormen van milieuschade en milieucriminaliteit .................................................. 21 5.1. Primaire versus secundaire groene criminaliteit ............................................. 21 5.2. Geografisch aspect: lokaal, regionaal en globaal ............................................ 22 5.3. Bruine, groene en witte milieucriminaliteit .................................................... 22 5.4. Wie of wat is het slachtoffer? ......................................................................... 23 6. Tijd, zichtbaarheid en accumulerende effecten van milieucriminaliteit................ 24 7. Besluit .................................................................................................................... 25 Hoofdstuk 2: Illegale drugsafval ..................................................................................... 26 1. Dumpingen ............................................................................................................ 26 2. Bestandsdelen van dumpingen .............................................................................. 29 3. Schadelijkheid van dumpingen .............................................................................. 29 4
3.1. Algemeen ........................................................................................................ 30 3.2. Methamfetaminen ........................................................................................... 30 4. Schadelijke bestandsdelen drugs ........................................................................... 32 4.1. Ecstasy ............................................................................................................ 32 4.2. Amfetaminen en methamfetaminen ................................................................ 36 4.2.1. Amfetaminen ............................................................................................ 36 4.2.2. Methamfetaminen ..................................................................................... 37 5. Besluit .................................................................................................................... 37 Hoofdstuk 3: Methodologie ............................................................................................. 38 1. Algemeen: probleem-analytisch praktijkgericht onderzoek .................................. 38 2. Onderzoeksobject .................................................................................................. 39 3. Onderzoeksmethode .............................................................................................. 39 4. Instrument(en) ....................................................................................................... 42 5. Analyse .................................................................................................................. 47 6. Besluit .................................................................................................................... 48 Hoofdstuk 4: Situatie in België: resultaten...................................................................... 48 1. Rol van de bevraagde actoren ................................................................................ 49 2. Prevalentie drugsdumpingen in België .................................................................. 51 3. Geografische spreiding dumpingen ....................................................................... 54 4. Soorten drugs ......................................................................................................... 59 5. Hoeveelheden afvalstoffen op een dumpingsite .................................................... 62 6. Dumpingmethoden ................................................................................................ 64 7. Kostenplaatje ......................................................................................................... 66 7.1. Welke kosten? ................................................................................................. 66 7.2. Erkende afvalverwerker .................................................................................. 66 7.3. Hoe hoog kunnen de kosten oplopen? ............................................................ 67 7.4. Wie betaalt?..................................................................................................... 68 7.5. Sanering .......................................................................................................... 70 7.6. Kosten verschillen naargelang dumpingmethode ........................................... 72 7.7. Hoe problemen m.b.t. de kosten in de toekomst aanpakken? ......................... 72 8. Wat vindt men terug op een dumping? .................................................................. 73 8.1. Chemische vloeistoffen ................................................................................... 74 8.1.1. Afvalstoffen .............................................................................................. 77 5
8.1.2. Bijproducten amfetamine-productie ......................................................... 77 8.1.3. Startproducten .......................................................................................... 78 8.2. Materialen ....................................................................................................... 81 8.3. Cannabis .......................................................................................................... 81 8.4. APAAN ........................................................................................................... 82 9. Problemen m.b.t. veiligheid van diensten ter plaatse ............................................ 82 9.1. Aan welke gevaren worden de betrokken actoren blootgesteld? .................... 83 9.2. Incidenten waarbij de veiligheid van diensten in gevaar komt ....................... 86 9.3. Voldoende kennis van de risico's? .................................................................. 87 9.4. Voldoende uitgerust met beschermingsmateriaal? ......................................... 90 9.5. Handleiding ..................................................................................................... 93 10. Schade voor de menselijke gezondheid ............................................................... 94 11. Schade voor het milieu/ de omgeving ................................................................. 99 12. Politionele of gerechtelijke beleidsproblemen m.b.t. aanpak van het fenomeen en samenwerking tussen diensten .......................................................................... 102 12.1. Beleidsproblemen m.b.t. aanpak ................................................................. 103 12.2. Samenwerking tussen de diensten .............................................................. 104 12.3. Aanbevelingen ............................................................................................ 107 Conclusie ......................................................................................................................... 110 1. Conclusie en aanbevelingen ................................................................................ 110 2. Beperkingen van het onderzoek .......................................................................... 115 Bibliografie ..................................................................................................................... 118 Bijlagen ........................................................................................................................... 123
6
INLEIDING 1. PROBLEEMSTELLING Men zou kunnen denken dat fenomenen in verband met drugs enkel aan de druggebruiker zelf of aan mensen in zijn omgeving schade berokkenen. Drugsproductie en meer bepaald het dumpen van de restanten van deze productieprocessen kunnen voor de mens en natuur echter eveneens een ecologische ramp betekenen.
Het fenomeen waarbij drugsafval illegaal in de natuur en andere omgevingen gedumpt wordt, doet zich de laatste tijd in België en omstreken steeds vaker voor. Restanten van bijvoorbeeld synthetische drugs, die ontstaan door het proces van clandestiene drugsproductie, worden alsmaar meer in de omgeving teruggevonden. Het betreft grote hoeveelheden chemicaliën en toxische stoffen. Het drugsafval is vaak afkomstig van illegale drugslaboratoria van cannabis en ecstasy die de restanten ergens dumpen. Dit houdt een groot risico in voor het milieu en de gezondheid aangezien de bestandsdelen van dergelijke drugs voor mens en milieu zeer schadelijk kunnen zijn.
Vermits het illegaal dumpen van drugsafval een toenemend fenomeen is dat bovendien wijdverspreide gevolgen kan hebben, is een praktijkgericht onderzoek naar dit fenomeen een nuttige start. Over het illegaal dumpen van drugsafval in België is op wetenschappelijk vlak bijna nog niets geweten. Een adequaat beeld van het fenomeen in België is er niet. Er is niet geweten in welke mate het probleem zich voordoet, noch op welke plaatsen in het land zich dit het sterkst manifesteert. Bovendien is er weinig geweten over de schade en impact die deze dumpingen kunnen hebben op het milieu en op de gezondheid van de mensen en ordediensten die met dit afval in contact komen. Tot slot is tevens de economische factor van dit probleem belangrijk. Literatuur toont aan dat de opruiming van gevaarlijke chemische en toxische stoffen tonnen geld kost. Het is van belang de problemen m.b.t. de financiering van dit afval mede in kaart te brengen en het prijskaartje van dergelijke dumpingen vast te stellen.
7
Een adequate beeldvorming is nodig om het probleem op een gedegen manier te kunnen aanpakken. Pas wanneer een volledig beeld van het fenomeen geschetst wordt, kan het probleem op de nodige aandachtspunten met het oog op een terugdringing van het probleem aangepakt worden. Deze beeldvorming kan voor meerdere instanties belangrijk zijn in de strijd tegen dumpingen van gevaarlijk drugsafval.
2. DOELSTELLING Het doel van dit onderzoek is om het fenomeen drugsafvaldumpingen in België in kaart te brengen. Hierbij wordt nagegaan wat het probleem van illegale dumpingen precies inhoudt. De studie zal namelijk bijdragen aan de kennis omtrent het probleem door te onderzoeken hoe vaak dergelijke dumpingen voorkomen, waar het fenomeen zich voornamelijk manifesteert (of er eventueel concentraties zijn), welke hoeveelheden er teruggevonden worden en welke problemen zich bij het opruimen van deze drugsrestanten (kosten, veiligheid, milieuschade) en bij de aanpak van deze dumpingen in het algemeen voordoen. Op deze manier hoopt dit onderzoek het fenomeen in België in kaart te brengen met het oog op een beter begrip van dit fenomeen. Het kan de start zijn van een gedegen beeldvorming van deze steeds toenemende tendens. Tevens kunnen er enkele aanbevelingen geformuleerd worden voor beleidsmakers en ordehandhavers op het terrein die met de aanpak van deze problematiek belast zijn.
Zoals reeds bij de probleemstelling geformuleerd werd, is dit thema tot op heden echter nog sterk onderbestudeerd. Zo werd ook in de loop van het onderzoek ondervonden. Dit verklaart waarom in dit onderzoek weinig theoretische voorbeschouwing gegeven wordt. Er bestaat over het onderwerp namelijk weinig wetenschappelijk onderzoek. Omwille van deze tekortkoming werd in de studie, naast de beperkte literatuur, een combinatie van vele andere bronnen gebruikt om tot een gedegen beeldvorming te komen. Deze bronnen zijn secundaire data van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie, kwalitatieve interviews met deskundigen belast met de aanpak van illegale drugsdumpingen in België en bijkomstige wetenschappelijke studies en documenten verkregen door deze deskundigen. Aan de hand van deze bronnen werden de onderzoeksvragen van dit onderzoek beantwoord. De secundaire data werden in de loop van het onderzoek gewoon weergegeven aangezien deze reeds kant en klaar door de Centrale Dienst Drugs opgesteld waren. De kwalitatieve interviews met
8
deskundigen werden door middel van een semi-gestructureerd interview afgenomen en op een kwalitatieve manier geanalyseerd.
3. RELEVANTIE 3.1. THEORETISCHE RELEVANTIE Dit onderzoek kan op bepaalde vlakken aan theorievorming binnen de criminologie bijdragen. Die bijdragen kunnen zowel algemeen als specifiek zijn.
Zoals later verder toegelicht zal worden, kan de studie van dumpingen van drugsafval in België binnen de groene criminologie gesitueerd worden. Meer specifiek bestudeert deze tak binnen de criminologie criminaliteitsvormen die schade aan het milieu berokkenen (White, 2008). Hoewel deze nieuwe tak nog niet zo lang binnen de criminologie erkend wordt, zijn er desondanks voldoende redenen om de meerwaarde van groene criminologie in te zien (Lynch & Stretesky, 2013). Volgens Lynch en Stretesky (2013) bestaat de meerwaarde erin dat er nieuwe inzichten over de oorzaken van criminaliteit gecreëerd kunnen worden. Met deze studie kunnen dus hopelijk op lange termijn nieuwe inzichten over het plegen van criminaliteit verworven worden, en meer bepaald over het illegaal dumpen van drugsafval in de natuur.
Één van de aandachtspunten in dit onderzoek is de schadelijkheid van drugsafval op de gezondheid van mens en natuur onderzoeken. De inzichten die hieruit voortkomen, kunnen een meerwaarde bieden op het vlak van studies die het gedrag van mensen bestuderen. Volgens Lynch en Stretesky (2013) kunnen de effecten van milieucriminaliteit (in dit geval de schadelijkheid van drugsafval en blootstelling aan toxische stoffen) immers nieuwe inzichten leveren over het crimineel gedrag van mensen. Zij argumenteren namelijk dat blootstelling aan toxische stoffen bepaalde gedragingen teweeg brengt die op termijn criminele gedragingen als gevolg kunnen hebben (bijvoorbeeld een verlaagd IQ of agressie). Deze studie kan m.a.w. indirect bijdragen aan theorievorming hieromtrent of aan het blootleggen van bepaalde tendensen in België.
9
De inzichten die in dit onderzoek naar boven komen, kunnen vervolgens aan theorievorming omtrent productieprocessen van drugs bijdragen. De geografische spreiding van illegale dumpingen van drugsafval kunnen namelijk een zeker patroon vertonen waardoor kennis over de productie van drugs in België opgedaan kan worden. Ook de soorten drugsrestanten die teruggevonden worden, kunnen inzichten leveren over de soorten drugs die in België geproduceerd worden en de recepten die daarbij gebruikt worden.
De cijfers over de geografische spreiding van illegale drugsdumping in België kunnen tot slot aan inzichten omtrent plaatsgebonden criminaliteit bijdragen. Als blijkt dat bepaalde plaatsen bijvoorbeeld meer het slachtoffer van dumpingen van drugsafval worden, kunnen deze cijfers voor verder onderzoek een opstap zijn. Dan kan bijvoorbeeld nagegaan worden wat de oorzaken van deze hogere gevoeligheid voor dumpingen zijn. Tevens kan onderzocht worden of bepaalde omgevingskenmerken een verband houden met meer illegale drugsdumpingen op die plek.
3.2. PRAKTISCHE RELEVANTIE De resultaten van dit onderzoek kunnen voor het beleid, wat betreft de aanpak van illegale dumpingen van drugsafval, van belang zijn. Door middel van een volledige en adequate beeldvorming van het probleem kunnen immers, met het oog op het terugdringen van het probleem, op een gerichte manier maatregelen worden ingezet. Een gedegen aanpak van het probleem begint namelijk met een adequate beeldvorming. Tevens kunnen de resultaten voor een effectieve opsporing van het probleem van belang zijn. Wanneer vastgelegd wordt waar dergelijke dumpingen zich in België voornamelijk voordoen, kan er op die plaatsen meer gericht en preventief opgetreden worden.
De resultaten van dit onderzoek kunnen vervolgens nuttig zijn voor de actoren die met dumpingen in direct contact komen. Deze studie gaat namelijk diepgaand in op de problemen die zich tijdens de opruiming van dergelijke dumpingen voordoen. Alsook wordt de veiligheid van de politie, brandweer of speciale teams aangestipt. Op die manier worden er op het einde van dit onderzoek ten aanzien van deze actoren aanbevelingen gemaakt om de opruiming van drugsafval in goede banen te laten verlopen en de veiligheid van deze actoren te vrijwaren.
10
Het onderwerp van deze studie is uitermate belangrijk aangezien het zaken betreft die alom tegenwoordig zijn en voor het milieu, de mens en diens toekomstige bestaan zware gevolgen kunnen hebben (South, Brisman, & Beirne, 2013). Zoals in deze studie zal blijken, hebben restanten van drugsproductie op de omgeving enorme en gevaarlijke gevolgen. De menselijke gezondheid kan hierbij aanzienlijke risico's lopen. Dit geeft aan dat drugsfenomenen niet enkel voor de druggebruiker zelf maar ook voor andere actoren zoals de directe omgeving en onschuldige medeburgers een gevaar inhouden (Watanabe-Galloway, Ryan, Hansen, Hullsiek, Muli, & Malone, 2009). Drugsproductie kan nefaste ecologische gevolgen hebben. South et al. (2013) halen aan dat het aldus van groot belang is dat het beleid, de politiek en de praktijk zich met groene criminaliteit bezig houden.
Aangezien de stoffen die gedumpt worden na het productieproces aan mens en milieu zekere schade kunnen aanrichten, is het belangrijk deze gevolgen van dichtbij te bestuderen. Het is hierbij belangrijk om niet enkel de korte termijn effecten maar tevens de lange termijn effecten na te gaan (Watanabe-Galloway et al., 2009).
Milieucriminaliteit is verbonden aan andere vormen van criminaliteit, zoals o.a. drugshandel (Baird, Curry, & Cruz, 2014). Het is dus mogelijk dat door het bestuderen van illegale dumpingen van drugshandel andere tendensen gerelateerd aan drugsproductie of drugshandel blootgelegd kunnen worden. Dit kan zeer nuttig zijn voor de actoren die hiermee op het terrein belast zijn.
Heckenberg en White (2012) vatten tot slot mooi samen waarom het belangrijk is naar groene criminaliteit onderzoek te doen: omwille van het precautionary principle, met name om toekomstige schade zoveel mogelijk te beperken. Diezelfde drijfveer is ook in deze studie terug te vinden. Het is relevant om onderzoek te doen naar dumpingen van drugsafval in de natuur in een poging dit fenomeen in de toekomst zoveel mogelijk te proberen inperken. Om die is het belangrijk een correcte beeldvorming van het probleem te schetsen. De levensomstandigheden van toekomstige generaties is een bijkomende reden om naar dit fenomeen onderzoek te doen. De toxische stoffen die bij drugsdumpingen vrijkomen, kunnen aanzienlijke schade aanrichten die niet meteen recht te zetten valt. In dit onderzoek wordt de schade van deze stoffen op het milieu nagegaan. Hierdoor kunnen de implicaties voor
11
toekomstige generaties in kaart gebracht worden en aanbevelingen gedaan worden om dit te vermijden.
4. ONDERZOEKSVRAGEN De onderzoeksvragen en bijhorende deelvragen die in dit onderzoek gesteld worden, zijn de volgende. A. Hoe vaak komen illegale dumpingen van afval van drugsproductie voor in België? B. Waar in België komen deze dumpingen voor? B1. Zijn er eventuele hot-spots in het geografisch voorvallen van dumpingen te onderscheiden? B2. In welke omgevingssetting komen dumpingen voornamelijk voor (bos, stedelijke omgeving, industrieterrein, woning...)? C. Van welke soorten drugs(productie) worden er voornamelijk dumpingen teruggevonden? D. Welke hoeveelheden drugsrestanten worden er per dumping teruggevonden? E. Welke problemen doen zich voor bij dumpingen? E1. Welke problemen doen zich voor m.b.t. de kosten van de opruiming van dumpingen? E2. Welke problemen doen zich voor m.b.t. de veiligheid van de personen die voor de opruiming van dumpingen instaan? E3. Welke schade kunnen illegale dumpingen voor de mens en de natuur teweeg brengen? F. Doen er zich problemen voor op politioneel of gerechtelijke vlak bij de aanpak van dergelijke dumpingen?
12
5. BEGRIPPENLIJST 5.1. ILLEGALE DUMPINGEN DRUGSAFVAL Onder illegale dumpingen van drugsafval wordt in deze studie illegale dumpingen van residuen van illegale drugsproductie in België verstaan. Het betreft de bijproducten, materialen, residuen en afval die door illegale drugslaboratoria achtergelaten of gedumpt worden. In dit onderzoek worden opgerolde illegale drugslaboratoria niet als een dumping opgenomen. Enkel de gedumpte vaten restanten van drugsproductie worden in het onderzoek opgenomen. Vastgesteld moet worden dat het onderscheid hiertussen niet altijd even duidelijk is. Een achtergelaten labo waarbij de vaten restafval ook in de nabije omgeving achtergelaten worden, kan eventueel als een dumping beschouwd worden. In een interview komt specifiek een opgerold laboratorium aan bod waarbij nadien vastgesteld werd dat er in de nabijgelegen vijver tonnen chemisch afval gedumpt waren. Dit geval wordt alsnog als een dumping opgenomen. Het uitgangspunt in dit onderzoek zijn echter de expliciete dumpingen van vaten drugsafval in de natuur of de omgeving, los gezien van een clandestien laboratorium.
In het belang van deze studie is het nodig om op enkele specifieke drugssoorten te focussen en andere uit te sluiten. Niet alle soorten drugs worden immers in België geproduceerd (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction [EMCDDA], 2013). Het is dan ook logisch dat niet alle soorten drugs in afval teruggevonden zullen worden. Aangezien de onderzoekseenheden in deze studie de illegale dumpingen van residuen van drugsproductie zijn, is het belangrijk om naar de drugsproductie en niet zozeer naar het druggebruik in België te kijken. Volgens EMCDDA (2013) wordt in België vooral cannabis geteeld en amfetaminen en ecstasy geproduceerd. Andere soorten drugs die hier de voorbije jaren geproduceerd werden, zijn voornamelijk synthetische drugs waaronder methamfetaminen, LSD en GHB. Tevens werden enkele laboratoria om APAAN om te zetten, teruggevonden.
5.2. APAAN APAAN (Alphaphenylacetoacetonitrile) is een recent opkomend fenomeen dat de precursor BMK lijkt te vervangen (EMCDDA, 2013). APAAN (een pre-precursor) kan men gemakkelijk in de precursor BMK omzetten, waarvan men vervolgens amfetaminen maakt. De opkomst van APAAN kan te wijten zijn aan het feit dat dit product vroeger nog niet 13
internationaal onder controle lag. APAAN is recent echter wel als verboden stof opgenomen in de lijst met verboden stoffen en precursoren1 (Europees Parlement & Europese Raad, 2004; Europees Parlement & Europese Raad, 2013).
5.3. KERNACTOREN BIJ HET FENOMEEN Zoals later verduidelijkt zal worden, is één van de doelen van deze studie om enkele kernactoren te bevragen die met het fenomeen dumpingen van drugsafval te maken hebben of met de aanpak ervan belast zijn. Het is belangrijk deze actoren enigszins toe te lichten.
Het uitgangspunt van de studie is een zo breed mogelijk beeld van de problematiek van het fenomeen verkrijgen. Om die reden is het nodig om alle verschillende soorten uitgangspunten op het fenomeen in kaart te brengen. Dit kan enkel door alle soorten personen die met het fenomeen in contact komen te bevragen. Enerzijds zijn dit burgers die door toeval met een dumping in contact zijn gekomen. Het gaat daarbij om slachtoffers van dumpingen of mensen die de dumping ontdekt hebben. Anderzijds zijn dit de verschillende diensten die met de aanpak van het fenomeen in de praktijk belast zijn. Daarbij kan het gaan om brandweer, chemische opruimingsfirma's, federale politie, lokale politie, milieudiensten, Europol, etc. Deze actoren kunnen onderling ook in interactie met elkaar staan. Heel specifiek speelt het Lab Intervention Team een belangrijke rol in de aanpak van illegale dumpingen van drugs. Deze actor zal hieronder verduidelijkt worden. Zoals later zal blijken, konden niet alle soorten kernactoren in het onderzoek bereikt worden. Zo werden de uitgangspunten van slachtoffers van dumpingen niet in beeld gebracht.
5.4. LAB INTERVENTION TEAM (LIT) Het Lab Intervention Team in België is een ondersteunende dienst voor de lokale of federale politie die in heel het land ingezet kan worden (Debroux, 2006). Het LIT biedt steun bij de 1
Verordening (EG) Nr. 273/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 11 februari 2004 inzake drugsprecursoren (PB L 47 van 18.2.2004, blz 1). Verordening (EU) Nr. 1258/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 20 november 2013 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 273/2004 inzake drugsprecursoren.
14
opruiming van dumpingen van drugsafval of bij het ontmantelen van een synthetisch drugslaboratorium (Debroux, 2006; Civiele veiligheid, z.j.). Benny Van Camp (één van de geïnterviewde deskundigen) geeft aan dat het LIT multidisciplinair samengesteld is uit gespecialiseerde politiemensen, AGS-brandweerofficieren (Adviseurs Gevaarlijke Stoffen) en forensische
researchers
(NICC).
De
brandweerlieden
hebben
als
taak
om
het
ontploffingsgevaar en brandgevaar bij het betreden van een clandestien labo vast te stellen (Debroux, 2006). Het LIT is belast met het beveiligen van installaties, identificatie van producten en controle van chemische reacties (Civiele veiligheid, z.j.). Volgens Benny Van Camp vervullen de politieambtenaren de nodige onderzoeksdaden voor het verdere gerechtelijke onderzoek (zoeking, inventarisering, fotodossier, beschrijving van aangetroffen productieprocessen). Hierbij worden ze bijgestaan door de forensische researchers van het NICC (Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie) die verantwoordelijk zijn voor de nodige staalnamen ter plaatse.
In de verdere loop van het onderzoek wordt vooreerst de setting van het thema binnen de groene criminologie gekaderd. Vervolgens wordt de (beperkte) bestaande literatuur omtrent illegale drugsdumpingen besproken. In het hoofdstuk daarop wordt de gehanteerde methodologie van deze studie uiteengezet. In het laatste hoofdstuk worden de resultaten uitvoerig besproken. De studie sluit af met een conclusie en aanbevelingen omtrent de bevindingen, vergezeld met enkele beperkingen van het onderzoek.
Hoofdstuk 1: THEORETISCHE ACHTERGROND - GROENE CRIMINOLOGIE Het onderwerp van dit onderzoek kan binnen de groene criminologie gekaderd worden. Dit wordt in de volgende hoofdstukken duidelijk gemaakt. Eerst wordt de definiëring en het ontstaan van groene criminologie toegelicht. Voorts wordt het disciplinair karakter van het begrip beschreven. De twee daarop volgende hoofdstukken handelen over de verschillende wijzen waarop men naar milieucriminaliteit kan kijken. Het volgende hoofdstuk bespreekt verschillende vormen van milieuschade en milieucriminaliteit. Het laatste hoofdstuk, tot slot, bespreekt enkele elementen in verband met de tijd, zichtbaarheid en accumulerende effecten omtrent milieucriminaliteit. 15
1. DEFINIËRING EN ONTSTAAN GROENE CRIMINOLOGIE Groene criminologie is een vrij recente wetenschappelijke tak binnen de criminologie die de link tussen milieukwesties en criminaliteit legt (White, 2008; Lynch & Stretesky, 2013). De natuurlijke omgeving, criminaliteit en justitie worden met elkaar in verband gebracht. Deze strekking binnen de criminologie wordt ook wel eens environmental criminology, eco-global criminology of conservation criminology genoemd (South et al., 2013). Hoewel er niet echt een definitie bestaat, werd groene criminologie voor het eerst door Lynch beschreven als een criminologie die zich bezig houdt met vormen van criminaliteit die het milieu schaden (White, 2008). Het gaat hierbij bijvoorbeeld over het illegaal dumpen van afval, luchtvervuiling, illegale transport van diersoorten, het dumpen van chemisch of radioactief afval etc. De relatie tussen de mens en zijn omgeving staat hierbij centraal. Groene criminologie bestudeert daarbij de criminele handelingen van o.a. organisaties, overheden en georganiseerde misdaad (South et al., 2013).
De laatste twintig jaar is er een steeds toenemende belangstelling voor deze problematiek. De mens staat namelijk meer stil bij de afbraak en vernieling van grondstoffen en ecologische systemen ten gevolge van zijn eigen daden. Ook de verschillende soorten milieucriminaliteit die vandaag de dag door criminologen onderzocht worden, stijgen aanzienlijk. Dit heeft als gevolg dat men deze fenomenen op meer complexe manieren onderzoekt. Groene criminologie heeft de blik van criminologie aanzienlijk verruimd door op vormen van milieucriminaliteit te focussen die niet per se opgenomen zijn in de wet en dus tot voor kort niet tot het veld van de criminologie behoorden (Lynch & Stretesky, 2013). Wat men onder groene criminaliteit verstaat, is veeleer een sociale constructie. Een ander aspect waarin groene criminologie de visie van criminologie heeft verruimd, is door het milieu en nietmenselijke wezens (dieren) als slachtoffer te erkennen. Deze elementen worden in de klassieke criminologie nauwelijks opgenomen. (Daden die schade kunnen berokkenen aan het milieu zullen in het verdere verloop van deze studie onder de term 'milieucriminaliteit' vernoemd worden).
Er wordt soms ook wel beargumenteerd dat milieucriminaliteit veel verder strekkende gevolgen heeft dan klassieke vormen van criminaliteit (zoals straatcriminaliteit) (Lynch & Stretesky, 2013; Situ & Emmons, 2000). De milieuschade die uit groene criminaliteit voort komt, treft namelijk de hele omgeving (Lynch & Stretesky, 2013). Milieuschade zou 16
bovendien zwaardere gevolgen hebben aangezien deze schade accumuleert wanneer bepaalde stoffen in contact komen met de natuur. Dergelijke misdrijven hebben niet alleen gevolgen voor de biosfeer maar ook voor de mens (Situ & Emmons, 2000). Gevolgen die vaak gerelateerd worden aan milieucriminaliteit zijn sterfte, ziekte, kanker, gehoorverlies, schade aan het zenuwstelsel, nierschade, complicaties tijdens zwangerschap etc. Vormen van groene criminologie zouden bovendien meer dan andere klassieke vormen van criminologie voorkomen. De economische kost, ten slotte, gerelateerd aan groene criminaliteit ligt enorm hoog. Het kost de samenleving aanzienlijk veel geld om schade aan de omgeving te herstellen.
De belangstelling voor milieukwesties binnen de criminologie is niet altijd een feit geweest. Pas sinds 1990 werd voor het eerst een aparte 'groene criminologie' binnen de criminologie erkend (Lynch & Stretesky, 2013). Het ontstaan van een groene criminologie moet tegen de achtergrond van de industrialisering omstreeks de 19de eeuw gekaderd worden (Lynch & Stretesky, 2013; South et al., 2013). Door de industrialisering, groeiende welvaart en sterke populatiegroei nam de algemene productie en consumptie aanzienlijk toe. Het gevolg hiervan was dat er meer grondstoffen ontgonnen werden en er steeds meer sprake van afval en vervuiling was. Naarmate er meer ontgonnen werd, moesten producenten naar meer verder gelegen grondstoffen op zoek gaan waardoor de vernieling van grondstoffen zich geleidelijk aan over de hele wereld verspreidde. Pas sinds de tweede helft van de 20ste eeuw begonnen beleidsmakers zich van deze problematiek bewust te worden. Niet veel later werden de eerste stukken over groene criminologie geschreven, o.a. door de auteurs Beirne en South in 1998 en Lynch in 1990.
Het doel van groene criminologie is om misdrijven tegen het milieu en bijhorende milieuschade vast te leggen en te verklaren om deze uiteindelijk te kunnen vermijden (White, 2008). Het betreft namelijk zaken die voor de mensheid in zijn geheel van groot belang zijn aangezien dit soort criminaliteit specifieke levensvormen kapot kan maken, schadelijk kan zijn voor de gezondheid en zware ecologische gevolgen kan hebben. Kort samengevat kan het doel van groene criminologie in drie aspecten gevat worden. Een eerste aspect is het onderzoeken van de aard van de milieuschade. Dit kan men bijvoorbeeld bewerkstelligen door verschillende misdrijven tegen het milieu te onderzoeken aan de hand van specifieke cases. Groene criminologie bestudeert echter niet alleen criminaliteit tegen het milieu maar ook 17
milieuwetgeving en milieuregulering. Een tweede aspect van groene criminologie is dan ook de aard van regulerende mechanismen onderzoeken die een controle op milieucriminaliteit uitoefenen. Regulering en naleving van het milieurecht zijn belangrijke aspecten van groene criminologie vermits het niet enkel van belang is misdrijven tegen het milieu vast te stellen, maar ook misdrijven in de toekomst tegen te gaan. Een laatste aspect is "to investigate the nature of the relationship between changes in or to specific environments and the criminalisation process" (White, 2008; p. 28). Een voorbeeld hiervan is het onderzoeken van de oorzaken van bepaalde vormen van milieucriminaliteit of de schade die uit deze criminaliteit voort komt. Meer specifiek vermelden Lynch en Stretesky (2013) dat het belangrijk is de effecten van bijvoorbeeld toxische stoffen op het ecologische systeem en de gezondheid en gedrag van natuurlijke wezens te onderzoeken. Blootstelling aan toxische stoffen kunnen volgens Lynch en Stretesky (2013) namelijk zelf criminaliteitsbevorderende effecten bij mensen teweeg brengen. Kortom, groene criminologie heeft als taak "to identify and examine the forms of victimization, harms, crime, law and justice that relate to and stem from damages to the natural environment" (Lynch & Stretesky, 2013: p 629).
Misdrijven tegen het milieu kunnen op twee verschillende manieren gedefinieerd worden. Langs de ene kant kan men zich op een strikte legaliteit baseren, namelijk enkel de daden opnemen die in de wet omschreven staan als misdrijf (Lynch & Stretesky, 2013; White, 2008). Langs de andere kant kan men een meer brede aanpak hanteren, namelijk niet enkel de feiten omschreven in de wet opnemen. Voorstanders van deze laatste aanpak argumenteren dat er evengoed feiten zijn die op zich legaal en legitiem zijn, maar desondanks schade aan de omgeving of bepaalde groepen mensen kunnen berokkenen (Hall, 2013; South et al., 2013; White, 2008). Hieronder vallen bijvoorbeeld witteboordencriminaliteit of schending van mensenrechten. Deze benadering hanteert vaak ook een kritische visie ten opzichte van regulering van milieucriminaliteit, vermits deze nog steeds bepaalde vormen van schadelijke misdrijven lijkt toe te laten. Wat men als milieumisdrijf omschrijft, hangt bovendien af van het filosofisch standpunt dat men in de groene criminologie inneemt, met name een antropocentrische, biocentrische of ecocentrische visie (cf. infra).
18
2. MULTIDISCIPLINAIR KARAKTER Van groene criminologie wordt gezegd dat ze een multidisciplinair karakter heeft (Lynch & Stretesky, 2013; South et al., 2013; White, 2008). Dit wil zeggen dat er bij het bestuderen van groene criminaliteit verschillende domeinen of expertises aan te pas komen en niet enkel criminologische inzichten. Deze verschillende inzichten kunnen vanuit de sociologie, economie, rechtsleer, biologie, ecologie etc. komen. De reden hiervoor is dat groene criminologie zeer veel verschillende zaken zoals luchtvervuiling, watervervuiling, ontbossing, chemisch afval etc. omhelst. Dit onderzoek is daar een mooi voorbeeld van. Aangezien het dumpen van drugsafval het centrale element in deze studie is, komen er inzichten vanuit de toxische wereld aan te pas. Het was namelijk nodig de bestandsdelen van bepaalde soorten drugs van naderbij te bekijken en hun schadelijke effecten te bepalen.
3. ECOFILOSOFIE Verschillende (ecologische) filosofische perspectieven bepalen voor een stuk de manier waarop men naar milieucriminaliteit kijkt en hoe men oplossingen naar voren schuift (White, 2008). Deze filosofieën hebben andere opvattingen over de relatie tussen de sociale en de natuurlijke wereld. De voornaamste visies binnen deze ecofilosofie zijn de antropocentrische visie, de biocentrische visie en de ecocentrische visie. In de antropocentrische visie staat de mens centraal. Deze is bovengeschikt aan alle andere levende en niet-levende mechanismen. De biocentrische visie ziet de mens daarentegen als gelijkwaardig aan andere levende mechanismen in de natuur. Voorstanders van deze visie verwerpen bijgevolg de tussenkomst van de mens in de natuurlijke omgeving. Ecocentrisme, tot slot, plaatst de mens niet boven of onder andere mechanismen in de natuur, maar benadrukt wel dat de mens een verantwoordelijkheid moet dragen. Die verantwoordelijkheid slaat op het feit dat de productie- en consumptieprocessen de draagkracht van de omgeving en de biosfeer in zijn geheel niet mogen overstijgen.
19
4. ENVIRONMENTAL JUSTICE , ECOLOGICAL JUSTICE EN SPECIES JUSTICE Binnen de groene criminologie zijn er verschillende manieren om naar milieucriminologie te kijken. Het onderscheid wordt gemaakt op basis van wie of wat het slachtoffer van het kwaad is: de mens, de biosfeer of dierlijke wezens (Lynch & Stretesky, 2013; White, 2008). Deze slachtoffers verschillen aanzienlijk van de slachtoffers die in de klassieke criminologie (de samenleving of de staat) aan bod komen (Lynch & Stretesky, 2013). Op basis van deze driedeling zijn drie benaderingen te onderscheiden.
Een eerste benadering is environmental justice (Lynch & Stretesky, 2013). De focus hierbij ligt op mensen, gemeenschappen of volkeren die het slachtoffer zijn van misdrijven tegen het milieu omwille van bepaalde productie- of consumptieprocessen. Het centrale topic dat in deze benadering naar voren geschoven wordt, is dat van de ongelijke verdeling van milieuschade over groepen mensen. Bepaalde groepen lijken namelijk vaker slachtoffer van misdrijven tegen het milieu te zijn dan andere groepen. De ongelijke verdeling van blootstelling aan vervuiling gebeurt op basis van klasse, ras en etnische eigenschap van de gemeenschap (Lynch & Stretesky, 2013). Dit noemt men differentieel slachtofferschap. Het is duidelijk dat de focus in deze benadering op de mens ligt, maar de mate hiervan kan op basis van twee perspectieven opgedeeld worden, namelijk het antropocentrisch perspectief en het ecocentrisch perspectief. Een tweede benadering, ecological justice, focust niet enkel op de mens als slachtoffer van milieucriminaliteit, maar op de gehele biosfeer met alle toebehorende planten en dieren. De kwaliteit van de natuurlijke omgeving staat centraal. De redenering in deze benadering is dat de mens slechts een klein onderdeel van de gehele biosfeer is die op zijn beurt beschermd en bewaard moet worden. Hier heeft de mens alleen maar voordelen bij. Binnen deze benadering kunnen er nog verschillen optreden in de mate van focus op enerzijds de mens (biocentrisch perspectief) of anderzijds de omgeving (ecocentrisch perspectief). In de biocentrische visie kan de mens minderwaardig dan de omgeving worden geacht. In de ecocentrische visie kan de mens op een gelijkwaardig niveau als andere diersoorten en de gehele biosfeer worden beschouwd. Dit laatste perspectief laat m.a.w. een zekere dominantie toe van de mens over de omgeving en natuur maar binnen een zekere context van politieke economie (elementen van productie en consumptie). Men aanvaardt hierbij de tussenkomst van de mens in de omgeving, maar roept tegelijkertijd op tot verantwoordelijkheid wat de gevolgen hiervan betreft (productie en consumptie) op deze omgeving. De laatste benadering, 20
tot slot, is species justice. Deze benadering legt de focus voornamelijk op de schade berokkend aan dierlijke wezens. Voorstanders van deze benadering zijn gekant tegen de uitbuiting en mishandeling van dieren door de mens omdat ze van mening zijn dat dieren evenveel rechten als de mens hebben.
Natuurlijk kunnen deze drie benaderingen met elkaar in conflict komen wanneer er in verband met milieukwesties beslissingen moeten worden gemaakt (White, 2008). Wanneer men de kwaliteit van het mensenleven wil vrijwaren, komen situaties van bepaalde diersoorten misschien in het gedrang en omgekeerd. Het voorbeeld dat White (2008) aangeeft, is het volgende: "does the mosquito biting into my arm have a right to live?" (White, 2008: p 23). De oplossing die White (2008) hiervoor aangeeft, is gebruik maken van een open model, namelijk het drie-delen-model. In dit model wordt aan de aangerichte schade, opties en belangen bij elk van de drie benaderingen een gewicht gegeven om zo in een concrete situatie tot een goede besluitvorming te komen. De relatie tussen de drie aspecten van milieuschade staat daarbij centraal.
5. VORMEN VAN MILIEUSCHADE EN MILIEUCRIMINALITEIT 5.1. PRIMAIRE VERSUS SECUNDAIRE GROENE CRIMINALITEIT Na de verschillende filosofische strekkingen binnen groene criminologie toegelicht te hebben, is het belangrijk om tot een meer concrete opdeling te komen. Misdrijven tegen het milieu kunnen in primaire en secundaire misdrijven opgedeeld worden (Carrabin et al. in White, 2008). Primaire criminaliteit betreft daden die te maken hebben met de vernietiging van natuurlijke grondstoffen door middel van menselijk handelen. Voorbeelden hiervan zijn luchtvervuiling, ontbossing, watervervuiling, illegale handel in diersoorten etc. Secundaire criminaliteit, daarentegen, heeft betrekking op misdrijven die voortkomen uit regulerende processen die net milieurampen proberen te verhinderen. Een voorbeeld hiervan is het dumpen van gevaarlijk afval door georganiseerde criminaliteitsgroepen. Door verstrengde regulering van de overheid op het verwijderen van afval, komt een groot deel van het afval bij georganiseerde misdaadgroepen terecht die er hun verdienste van maken gevaarlijk afval op
21
geheime plaatsen te dumpen of vernietigen. Deze daden hebben nefaste gevolgen voor het milieu.
5.2. GEOGRAFISCH ASPECT: LOKAAL, REGIONAAL EN GLOBAAL Een andere opdeling kan op basis van geografische aspecten gemaakt worden. Milieucriminaliteit kan zowel lokaal, regionaal als globaal zijn (Lynch & Stretesky, 2013; White, 2008; White, 2011). Daden op lokale schaal zijn makkelijker en gerichter aan te pakken dan die op universele schaal (White, 2008). Deze laatsten vergen namelijk veel verder reikende oplossingen. Een voorbeeld van specifieke milieuschade is olielekkage van een schip waarbij grote hoeveelheden olie in de zee terecht komen. Een voorbeeld van een globaal issue is de ecologische voetafdruk van de mens die groter is dan de wereld kan dragen. De opwarming van de aarde is een ander voorbeeld. Deze zaak treft elk levend wezen op aarde. Sommige andere vormen van milieucriminaliteit zijn dan weer regionaal van aard, zoals het verbod om in bepaalde oceanen of meren te vissen. Tot slot kan milieucriminaliteit nationaal van aard zijn. De meeste gevallen van nationale milieucriminaliteit zijn aan de nationale context van een bepaald land gelinkt. Zo komt ontbossing bijvoorbeeld vaker in Brazilië voor en specifieke vormen van illegale visserijen meer in de Filippijnen.
Voorts moet men een onderscheid maken tussen milieucriminaliteit m.b.t. een natuurlijke omgeving en milieucriminaliteit m.b.t. een bebouwde omgeving (White, 2008). Deze laatste vorm betreft bijvoorbeeld stedelijke of rurale gebieden die de mens bewoont. De eerste vorm van milieucriminaliteit, daarentegen, betreft vooral wilde gebieden zoals oceanen, rivieren of woestijnen. Het spreekt voor zich dat vooral vormen van milieucriminaliteit in gebieden bewoond door de mens ontdekt worden. Milieucriminaliteit in afgelegen woestijnen, daarentegen, zullen niet zo snel opgemerkt worden. Het bewustzijn van milieucriminaliteit is m.a.w. aan de dichtheid van het delict gelinkt.
5.3. BRUINE, GROENE EN WITTE MILIEUCRIMINALITEIT Aansluitend bij het vorige deel, kan milieucriminaliteit in bruine, groene en witte criminaliteit opgedeeld worden (White, 2008). Bruine milieucriminaliteit heeft betrekking op vormen van milieucriminaliteit geassocieerd met het stedelijke leven en vervuiling. Voorbeelden hiervan 22
zijn luchtvervuiling, regenwatervervuiling, gebruik van pesticiden en dumpen van gevaarlijk afval. Groene milieucriminaliteit heeft betrekking op wilde gebieden en het behoud daarvan. Zure regen, ontbossing, watervervuiling en transport van diersoorten behoren o.a. tot groene milieucriminaliteit. Witte milieucriminaliteit, tot slot, heeft betrekking op de gevolgen van laboratoria, wetenschap en nieuwe technologieën. O.a. genetisch aangepaste organismen, het klonen van menselijk weefsel, overdraagbare ziekten en dierenproeven zijn hiervan een voorbeeld.
Tot slot is het belangrijk te vermelden dat de publieke opinie een belangrijke rol speelt in het bepalen van wat tot milieucriminaliteit behoort en wat niet (White, 2008). Sommige zaken zullen eerder dan andere zaken door de publieke opinie opgenomen worden en soms zullen er pas zaken naar de voorgrond treden als er zich een bepaald voorval heeft voorgedaan.
5.4. WIE OF WAT IS HET SLACHTOFFER? Zoals reeds eerder vermeld, was er tot voor kort in de klassieke criminologie weinig tot geen aandacht voor slachtoffers van milieumisdrijven zoals de ecologie of een dierlijk wezen (Hall, 2013). Dit veranderde door de opkomst van de groene criminologie. In de literatuur worden er drie verschillende slachtoffers van milieucriminaliteit vermeld, namelijk de mens, nietmenselijke wezens en de biosfeer (Lynch & Stretesky, 2013; White, 2008; White, 2011). Bewuste of onachtzame handelingen van mensen kunnen m.a.w. schade aan iets of iemand veroorzaken. Deze drieledige opdeling komt overeen met de hierboven beschreven visies op milieucriminaliteit, zijnde environmental justice, species justice en ecological justice (White, 2008). White (2011) argumenteert echter dat er in de loop van de geschiedenis van groene criminologie onvoldoende aandacht aan de laatste twee slachtoffers van de drie bovengenoemde gegeven is. Lynch en Stretesky (2013) halen ook aan dat een klassieke visie op criminaliteit de aandacht voor de biosfeer en niet-menselijke wezens als slachtoffers in de weg staat. Te vaak wordt er in termen van schade voor de mensheid gedacht en in mindere mate voor dieren of de biosfeer in zijn geheel (cf. environmental justice). In het geval waarin enkel de mens als slachtoffer wordt beschouwd, wordt dit slachtofferschap als volgt omschreven: "Environmental victims are those of past, present, or future generations who are injured as a consequence of change to the chemical, physical, microbiological, or psychosocial environment, brought about by deliberate or reckless, individual or collective, 23
human act or act of omission" (White, 2011: p 109). Hieruit blijkt dat milieucriminaliteit de vorm van een daad of de afwezigheid van een daad kan aannemen.
Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen milieucriminaliteit die iedereen treft (bijvoorbeeld luchtvervuiling of opwarming van de aarde) en milieucriminaliteit die bepaalde groepen mensen treft (White, 2011). Bovendien lijken er af en toe verschillen op te treden in hoe mensen op bepaalde risico's reageren. Sommige groepen in de samenleving zijn kwetsbaarder dan andere en zullen dus ook sneller het slachtoffer van milieucriminaliteit zijn. Jongeren, ouderen en vrouwen zijn m.a.w. risicogroepen. Jongeren reageren bijvoorbeeld sneller op bepaalde vormen van chemicaliën. Niet ieder slachtoffer van milieucriminaliteit ervaart bovendien deze onrechtmatige daad als een misdrijf tegen het milieu. Sommige mensen zijn zich niet bewust van het misdrijf, geven andere verklaringsgronden aan het voorval (bijvoorbeeld daad van God) of staan onder economische druk (financiële voordelen) om het misdrijf te laten gebeuren.
Slachtofferschap van milieucriminaliteit kan tevens verschillende vormen aannemen (White, 2011). Sterfte, ziekte, permanente schade en mentale schade zijn allemaal voorbeelden van de manier waarop milieuschade zich kan manifesteren. Dioxines zijn de meest toxische chemicaliën die bijvoorbeeld kanker, onvruchtbaarheid en miskramen kunnen veroorzaken. Deze schade kan het leven van mensen dus volledig veranderen.
6. TIJD, ZICHTBAARHEID EN ACCUMULERENDE EFFECTEN VAN MILIEUCRIMINALITEIT De dimensie tijd is van belang in het bestuderen van groene criminaliteit en de effecten van groene criminaliteit. Zo kan een misdrijf tegen het milieu niet alleen onmiddellijke maar ook langdurige effecten met zich meebrengen (White, 2008; White, 2011). Een onmiddellijk effect kan zich bijvoorbeeld onder de vorm van ademhalingsproblemen voordoen (White, 2008). Een verminderde levenskwaliteit van de mens in het algemeen kan een langdurig effect zijn. White (2008) haalt ook het onderscheid tussen korte termijn effecten en lange termijn effecten aan. Een korte termijn effect is bijvoorbeeld het loslaten van bepaalde schadelijke stoffen in de atmosfeer. Lange termijn effecten zijn bijvoorbeeld de accumulatie van deze 24
stoffen en de opwarming van de aarde. Lange termijn effecten kunnen zich zelfs pas jaren na de blootstelling manifesteren. Volgens White (2008) moet er bovendien een onderscheid tussen de manifeste effecten van milieucriminaliteit en de meer latente effecten ervan gemaakt worden. De conclusie is dat de mens niet altijd de volledige gevolgen van zijn daden kan voorzien.
Een ander belangrijk aspect is het accumulatieve aspect van milieuschade. Bepaalde chemische stoffen vermenigvuldigen zich wanneer ze met andere natuurlijke stoffen of dierlijke wezens in contact komen (Lynch & Stretesky, 2013; White, 2008). Dit maakt het moeilijk om de echte oorsprong van milieuschade te achterhalen en vergroot bovendien de oorspronkelijke schade.
Volgens Lynch en Stretesky (2013) en White (2011) brengt groene criminaliteit zowel directe als indirecte schade met zich mee. Directe schade, zoals de afbraak van het ecosysteem, kan op zijn beurt indirecte schade veroorzaken door de levende wezens in dit ecosysteem te treffen (Lynch & Stretesky, 2013).
Misdrijven tegen het milieu hebben tot slot een zeer hoog 'dark number' (Van Daele, Vander Beken, & Dorn, 2007). Van Daele et al. (2007) geven als mogelijk reden hiervoor aan dat deze misdrijfvormen vaak als slachtofferloos worden beschouwd. Het is niet altijd mogelijk afvaldumpingen of vloeibare toxische stoffen direct waar te nemen. Vaak is dit bovendien afhankelijk van de alertheid of opmerkzaamheid van burgers.
7. BESLUIT Het is duidelijk dat illegale dumpingen van drugsafval binnen de groene criminologie gekaderd kunnen worden. Groene criminologie brengt namelijk criminaliteit en het milieu met elkaar in verband. De focus komt sterk te liggen op de milieuschade die uit groene criminaliteit voortkomt. Groene criminologie heeft hierbij de criminologie in het algemeen aanzienlijk verruimd - groene criminologie is namelijk een recent opkomende strekking. Groene criminologie bundelt bovendien inzichten vanuit verschillende onderzoekstakken (sociologie, economie, biologie etc.). Belangrijk te vermelden is dat er binnen groene 25
criminologie verschillende perspectieven bestaan om naar milieucriminaliteit te kijken. Hierbij kunnen de visies environmental justice, ecological justice en species justice onderscheiden worden. Voorts wordt vermeld dat groene criminaliteit niet vast ligt maar verschillende vormen kan aannemen. Zo is er primaire versus secundaire groene criminaliteit; lokale,
regionale
of
globale
groene
criminaliteit;
en
bruine,
groene
en
witte
milieucriminaliteit. Eveneens wordt er een opdeling gemaakt in wie of wat het slachtoffer is van de milieuschade: de mens, dieren of de biosfeer. Tot slot zijn de effecten van milieucriminaliteit niet altijd eenduidig. De effecten kunnen zich op korte of lange termijn manifesteren; manifest of latent zijn; en de schade van deze vorm van criminaliteit kan zowel direct als indirect zijn. Het hoofdstuk sluit af met de bedenking dat er voor deze soort criminaliteit een zeer hoog 'dark number' bestaat.
Hoofdstuk 2: ILLEGALE DRUGSAFVAL In dit hoofdstuk worden illegale dumpingen van drugsafval als fenomeen bestudeerd. Aangezien dit fenomeen het uitgangspunt van dit onderzoek is, is het belangrijk de bestaande literatuur hierover uit te diepen. Vooreerst worden enkele algemene bevindingen m.b.t. illegale dumpingen uiteengezet. In het volgende deel worden de bestandsdelen van dumpingen besproken. Vervolgens wordt de schadelijkheid van dumpingen behandeld, gevolgd door de schadelijke bestandsdelen van drugsdumpingen.
1. DUMPINGEN Fenomenen in verband met drugs worden vaak beschouwd als acties waarbij enkel de druggebruiker schade lijdt. Drugs, en meerbepaald illegale drugsproductie, kan echter ook voor mensen in de directe omgeving en de natuur zware gevolgen hebben (Vogt, 2001-2002; Watanabe-Galloway et al., 2009). Dat wordt duidelijk aan de hand van het aantal dumpingen van drugsafval door illegale drugslaboratoria in de natuur. Niet enkel de illegale laboratoria maar ook het afval dat hierdoor geproduceerd wordt, kan voor de mensen die hiermee in direct contact komen (brandweer, politie, burgers) gevaarlijk zijn (Hughart, 2000). De schade
26
aan deze actoren mag niet uit het oog verloren worden wanneer men zaken in verband met drugs analyseert.
Het afval dat illegale drugsproducenten door middel van drugsproductie genereren, wordt veelal in de omgeving gedumpt (Debroux, 2006; Denehy, 2006; EMCDDA-Europol, 2009; Hughart, 2000; International Narcotics Control Board, 2002; Kates, Knapp, & Keenan, 2014; Scanga, 2005; Scott & Dedel, 2006; United Nations Office on Drugs and Crime [UNODC], 2008; Vogt, 2001-2002; Watanabe-Galloway et al., 2009; Weisheit & Wells, 2010; Wortham, 2007). Dit fenomeen wordt geacht alsmaar toe te nemen aangezien het druggebruik ook grotere proporties aanneemt (Kates et al., 2014). Het aantal clandestiene drugslaboratoria in de Verenigde Staten en Europa is de laatste tijd dan ook aanzienlijk toegenomen (Hughart, 2000). De stoffen die gedumpt worden, zijn overblijfselen van productie die voor illegale laboranten niet meer van nut zijn (Vogt, 2001-2002). Het betreft echter vaak ook materialen gebruikt bij de productie, zoals overgebleven precursoren, en bijproducten ontstaan uit de productie van drugs (UNODC, 2008; Watanabe-Galloway et al., 2009).
De bijproducten die ontstaan door het productieproces kunnen verschillen van het ene clandestiene lab tot het andere (Vogt, 2001-2002). Bovendien bestaan er verschillende methoden om drugs te fabriceren. Bepaalde vormen van afval zijn gewoonlijk aan de onervarenheid van laboranten te wijten (Vogt, 2001-2002). Vele illegale producenten van methamfetaminen weten bijvoorbeeld niet exact hoe ze dit product moeten fabriceren of zijn hier niet voldoende geschikt toe (Watanabe-Galloway et al., 2009). Hoewel het drugsafval dat overblijft niet exact om te rekenen valt naar de hoeveelheden geproduceerde drugs, valt er toch een goed beeld van de hoeveelheid afval per geproduceerd product te krijgen (Neve, van Ooyen-Houben, Snippe, & Bieleman, 2007). Schattingen geven aan dat voor elke pound 2 afgewerkt product er zes pound chemisch afval achterblijft (EMCDDA-Europol, 2009). De hoeveelheid afval hangt natuurlijk ook af van de grootte en capaciteit van het clandestiene drugslabo. Voor elke pound geproduceerde meth zou er 5 pound afval overblijven (Denehy, 2006; Scanga, 2005). Voor elke geproduceerde kilogram amfetaminen blijft er ongeveer dertig kilogram afval achter (Debroux, 2006). Voor elke geproduceerde kilogram MDMA of
2
Omgerekend naar kilogram is 1 pound gelijk aan 0,45 kilogram (afgerond) (http://www.easyconversions.com/niederlandisch/gewicht/omzetten-van-kg-tot-pounds.html). Voor elke kilogram afgewerkt product blijft er dus ongeveer 12 kilogram afval over.
27
XTC blijft er, tot slot, tien tot twintig kilogram afval achter. Men kan dus wel bedenken dat dit afval tot aanzienlijke hoeveelheden kan oplopen.
De materialen en bijproducten worden na productie vaak niet goed gestockeerd of verwijderd (Watanabe-Galloway et al., 2009). Het afval wordt vaak in ongelabelde glazen of plastieken vaten gestockeerd om nadien gedumpt te worden (Debroux, 2006; Vogt, 2001-2002). Plaatsen waar restanten van illegale drugsproductie gedumpt worden, zijn bijvoorbeeld nabijgelegen rivieren, grachten, langs de weg, (begraven) in de grond, putten in de tuin of aanpalende tuinen, het riool of septische putten, of velden (Debroux, 2006; Denehy, 2006; Hughart, 2000; Vogt, 2001-2002; Watanabe-Galloway et al., 2009). Soms worden de restanten zelfs via de badkuip of afvoerpijp weggegoten, in afgesloten containers opgestapeld of in huizen achtergelaten. Een methode die ook wel eens gebruikt wordt, is het afval in gestolen wagens stoppen en deze vervolgens in brand steken (Debroux, 2006). In de Verenigde Staten is het dumpen van afval van methamfetamine-productie vaak een probleem in bossen of wouden (Vogt, 2001-2002) en zelfs op boerderijen (Wortham, 2007).
De beweegreden voor illegale drugslaboranten om materialen en residuen van drugsproductie te dumpen, is vaak om bewijsmateriaal van illegale drugsproductie te maskeren (Scanga, 2005). Bovendien is het veilig verwijderen van chemicaliën een dure zaak (UNODC, 2008) en kiezen laboranten dan ook vaak voor een snelle en goedkope oplossing (Debroux, 2006). Daarbij houden ze geen rekening met het milieu of de gezondheid van omstanders.
Er kan een idee gegeven worden van de hoeveelheid chemisch afval dat jaarlijks teruggevonden wordt. In 2000 werd in Nederland ongeveer 90 000 liter chemisch afval, afkomstig van 100 verschillende dumpingplaatsen, teruggevonden (International Narcotics Control Board, 2002). In 2001 werd 100 000 liter chemisch afval, afkomstig van 120 dumpingplaatsen, teruggevonden. In 2005 werd 41 000 liter chemisch afval, afkomstig van zeven drugsdumpingen, teruggevonden (Debroux, 2006). Het aantal dumpingen lijkt in Nederland jaarlijks af te nemen. Dit blijkt eveneens uit Neve et al. (2007) die aangeven dat het aantal dumpingen van XTC-afval lijkt af te nemen. De plaatsen waar voornamelijk dumpingen vastgesteld worden, zijn Midden en West Brabant (grensstreek met België). De daling van het aantal dumpingen is echter niet het gevolg van een daling in drugsproductie.
28
Illegale drugslaboranten hanteren andere methoden en lijken bepaalde chemicaliën doorheen het productieproces te hergebruiken.
2. BESTANDSDELEN VAN DUMPINGEN Om de mogelijke schade van drugsafvaldumpingen te onderzoeken, is het belangrijk de bestandsdelen van de drugsrestanten van dichterbij te bekijken.
De restanten chemicaliën die na het productieproces achtergelaten worden, zijn vaak gevaarlijk van aard (Vogt, 2001-2002). Ze kunnen bijtend of kankerverwekkend zijn. De residuen kunnen uit bijtende natriumhydroxide oplossingen, freon en anorganische stoffen (zoals rode fosfor en zoutzuur) bestaan. Anorganische stoffen lijken echter geen langdurig gevaar te zijn aangezien ze in de natuur afbreken. Andere stoffen, daarentegen, kunnen wel een langdurig gevaar betekenen.
Het afval dat door de productie van methamfetaminen ontstaat, bestaat veelal uit chemicaliën zoals ether, freon, aceton, watervrij ammoniak, tolueen, natriumhydroxide, zwavelzuur, lithium, rode fosfor, reinigingsmiddelen, jodium en 'hydriodic acid' (EMCDDA-Europol, 2009; Scanga, 2005). Deze residuen kunnen zware ecologische schade met zich meebrengen indien het zonder meer in de natuur gedumpt wordt (EMCDDA-Europol, 2009).
3. SCHADELIJKHEID VAN DUMPINGEN In de literatuur worden de gevolgen van illegale dumpingen van drugs besproken, zij het in beperkte mate. Er kan een opdeling gemaakt worden in algemene gevolgen die bij alle soort dumpingen voorkomen (onafhankelijk van de geproduceerde drugsoort) en de gevolgen die specifiek optreden bij dumpingen van afval van methamfetaminen. International Narcotics Control Board (2002) stelt echter dat álle illegale productie van drugs voor het milieu schadelijk is, welke soort drugs er ook geproduceerd wordt.
29
3.1. ALGEMEEN De schade die illegale dumpingen van drugsproductie met zich mee kunnen brengen, lijkt driedelig te zijn. Enerzijds vormen de dumpingen een gevaar voor de mens (WatanabeGalloway et al., 2009). Anderzijds vormen ze een gevaar voor het milieu (International Narcotics Control Board, 2002; Vogt, 2001-2002; Watanabe-Galloway et al., 2009). Tot slot brengen ze zeer hoge kosten met zich mee wat de opruiming en het eventuele herstel van deze plaatsen betreft (Denehy, 2006; Scott & Dedel, 2006).
De schade die dergelijke dumpingen in de natuur kunnen veroorzaken, uit zich in de aantasting van nabij gelegen water, waterputten, grond, grondwater of lucht (Vogt, 20012002; Watanabe-Galloway et al., 2009). Dit komt doordat het afval vaak op de grond of in het riool gedumpt wordt (Watanabe-Galloway et al., 2009). International Narcotics Control Board (2002) geeft aan dat het niet uitmaakt waar de drugs geproduceerd wordt. Er zal sowieso een gevaar voor het milieu optreden. Bij afval met gevaarlijke chemicaliën kunnen er immers lekkages en bijgevolg brandgevaar ontstaan (Watanabe-Galloway et al., 2009).
De schade die dergelijke dumpingen voor de mens met zich mee kunnen brengen, uit zich in concrete gezondheidsproblemen (Watanabe-Galloway et al., 2009).
Ondanks aanwijzingen dat de chemicaliën bij dumpingen schadelijke gevolgen voor mens en milieu kunnen hebben, is er echter nog veel onzekerheid over de exacte schade die chemische stoffen met zich mee kunnen brengen (Scott & Dedel, 2006).
3.2. METHAMFETAMINEN De schade die ontstaat door het dumpen van afval van methamfetaminen is dezelfde als die van andere soorten drugs (hierboven besproken). Dezelfde opdeling tussen mens, milieu en economische kosten komt naar voren. Enkel komen er bijkomstige problemen voor agricultuur, kinderen, opruimingsdiensten, politie en toekomstige bewoners aan te pas.
De overblijfselen van methamfetamine-productie hebben zware gevolgen voor het milieu. De restanten worden namelijk, zoals eerder vermeld, vaak op de grond, in rivieren of bossen, en 30
langs wegen achtergelaten (Scanga, 2005; Wortham, 2007). Dit kan zowel de grond als het water aantasten en zware gevolgen met zich meebrengen vermits de chemicaliën bijzonder gevaarlijk kunnen zijn. Wanneer het afval in water terecht komt, kan dit het water aanzienlijk aantasten (Wortham, 2007). Verschillende levende wezens in en rond het water zoals vissen, vogels, amfibieën en andere kleine dieren kunnen daardoor sterven. Voornamelijk ammoniak, gebruikt bij het produceren van methamfetaminen, zorgt voor nadelige effecten. Ammoniak haalt de zuurstof uit het water waardoor levende organismen in het water uiteindelijk stikken. De schade heeft ook verdere gevolgen voor de mensheid omwille van de voedselketen. De mens kan namelijk eveneens nadelige effecten ondervinden door het vissen en jagen op dieren die in dit water leven.
De restanten van methamfetamine-productie kunnen ook ernstige gevolgen inhouden voor de agricultuur (Wortham, 2007). Deze residuen worden in de Verenigde Staten (voornamelijk in California) namelijk vaak op boerderijen, velden en privé land gedumpt. Wanneer gevaarlijke chemicaliën in de grond dringen, moet een volledige oogst verwijderd worden, wat aanzienlijke gevolgen voor de agricultuur en de boer heeft. Een voorbeeld is het dumpen van afval van methamfetaminen in wijngaarden. Wanneer dit probleem zich voordoet, worden niet enkel de druiven aangetast maar moet de volledige wijnstok verwijderd worden. Dat houdt dus ook voor toekomstige oogsten gevolgen in en kan langdurige effecten met zich meebrengen. Ook het vee kan van het afval van methamfetaminen nadelige effecten ondervinden (Wortham, 2007). Vermits drugsafval vaak in water of op de grond gedumpt wordt, geraken de chemische stoffen van dit afval onvermijdelijk in het grondwater terecht. Vee komt meestal in direct contact met grondwater wanneer ze van het water drinken en van het gras op de velden grazen. Het vee wordt ziek van deze chemicaliën en zal uiteindelijk sterven. Bovendien worden vaak dumpingplaatsen nabij andere soorten vee zoals kippen en kalkoenen teruggevonden.
Het hoeft niet te verwonderen dat de gedumpte chemicaliën ook een gevaar voor de mens kunnen betekenen (Denehy, 2006; Hughart, 2000) Kinderen die in de omgeving van gedumpt afval spelen, lopen namelijk een hoog risico op blootstelling (Denehy, 2006). Niet enkel kinderen, maar een volledige buurt of gemeenschap kan daarvan de gevolgen ondervinden. Vervolgens lopen ook politie, opruimingsdiensten en ander personeel gevaar wanneer ze een (ex-) clandestien laboratorium betreden (Hughart, 2000). Het afval van de productie van 31
methamfetaminen wordt namelijk vaak door de afvoerbuizen van het appartement of huis gegoten waar het laboratorium zich bevindt. Dit kan waterstofsulfide vergiftiging veroorzaken bij mensen die met deze afvoerbuizen of andere aspecten van de dumpingplaats in contact komen.
Tot slot doen er zich bij het afval van methamfetaminen hoge kosten voor op gebied van opruiming en herstelling. Het voorbeeld werd eerder gegeven waarbij drugsafval op boerderijen of velden gedumpt wordt. Men kan zich inbeelden dat de kosten voor hele verwijderde oogsten hoog kunnen oplopen. Bovendien draaien in de Verenigde Staten landeigenaars vaak zelf voor de kosten op (Wortham, 2007).
4. SCHADELIJKE BESTANDSDELEN DRUGS In dit hoofdstuk wordt getracht de bestandsdelen van enkele voornaamste drugssoorten te ontleden, met name ecstasy, amfetaminen en methamfetaminen. Eerder werd besproken dat de afvalstoffen op een dumpingsite ook de startproducten van een drug kunnen bevatten (UNODC, 2008; Watanabe-Galloway et al., 2009). Bijgevolg zal nagegaan worden welke van deze bestandsdelen schadelijk zijn.
4.1. ECSTASY Aanverwante namen voor ecstasy zijn o.a. xtc 3 , MDMA, E, Love drug, pillen of bollen. Ecstasy is echter enkel de straatnaam voor de scheikundige stof MDMA, zijnde 3,4methyleendioxymetamfetamine, die in de pillen van de synthetische drug aanwezig is (Lambert, 2005). Een ecstasy-tablet bevat MDMA, MDEA, MDA of een combinatie van deze stoffen (Schrooten, 2005). MDMA (3,4-methyleendioxymetamfetamine) is een afgeleide verbinding van methamfetamine en kan dus ook aan amfetamine gerelateerd worden. MDEA (3,4-MethyleenDioxyEthylAmfetamine) is een structuuranaloog van MDMA. De derde stof MDA staat voor 3,4-MethyleenDioxyAmfetamine. MDMA, MDEA en MDA zijn bovendien volledig synthetisch. De chemische structuur van MDMA wordt in Figuur 1 hieronder weergegeven. 3
De term Ecstasy (xtc) bestaat pas sinds 1981 (Schrooten, 2007).
32
Figuur 1. Chemische structuren van MDMA, MDA en MDE
Bron: Schrooten, J. (2007). XTC dossier. Brussel: VAD. Geraadpleegd op 4 maart 2015 via http://www.vad.be/media/37500/xtc_dossier.pdf
Het is niet eenvoudig de samenstelling van een ecstasy-tablet na te gaan (Schrooten, 2005). Een ecstasy-pil kan MDMA, MDEA, MDA of een combinatie van deze stoffen bevatten. Het merendeel van de MDMA-achtige pillen zijn MDMA-, MDEA- of MDA-pillen. Een minderheid bevat een combinatie van deze stoffen en een nog kleiner deel bevat een MDMAachtige stof met nog een andere stof (zoals MDMA plus). Ondanks de kennis over de bestandsdelen van ecstasy komt het in de praktijk vaak voor dat er vervuilde of bijkomende stoffen in ecstasy-pillen terecht komen. Ecstasy wordt namelijk in illegale laboratoria geproduceerd (Schrooten, 2007). De personen die er zich mee bezighouden, zijn vaak niet voldoende opgeleid om het proces zo zuiver mogelijk te laten verlopen. Zo komen er bij het syntheseproces vaak versnijdingmiddelen of verdunners aan te pas (Schrooten, 2007; Schrooten, 2005).
Versnijdingmiddelen zijn psychoactieve middelen die
aan de
oorspronkelijke drug worden toegevoegd (bijvoorbeeld cafeïne). Verdunners zijn niet-actieve producten zoals suikers (mannitol, lactose of glucose), bedoeld om de drug te verdunnen. Er worden ook vaak bindmiddelen gebruikt om ecstasy te produceren (Schrooten, 2005). Dit zijn kleefachtige producten die gebruikt worden om de stof tot een vaste tabletvorm te transformeren. Tot slot blijken er ook enkele onzuiverheden in de pil terecht te komen, te wijten aan een niet zo perfect gelopen productiesyntheseproces. Hiervan is sprake wanneer er nog restjes van de precursor safrol of piperonylmethylketon (PMK) in de drug te vinden zijn.
33
De tabletten bevatten naast xtc bovendien vaak nog andere substanties zoals MDA en methamfetamine (Lambert, 2005).
Een studie die dealers bevroeg, toont echter aan dat slechts een minderheid hun drugs versnijdt of verdunt (Schrooten, 2005). En als ze dit doen, zijn de meest gebruikte substanties suikers, vitaminen, aspirine of amfetaminen. Illegale drugs worden zelden met gevaarlijke producten zoals waspoeder of strychnine vermengd, ondanks bestaande mythen. EMCDDA (z.j.) geeft echter aan dat naast lactose vaak ook cafeïne in illegale drugstabletten als versnijdingmiddel of onzuiverheid gebruikt wordt. Die stelling komt overeen met wat Schrooten (2005) stelt.
Om op de essentie van ecstasy-tabletten terug te komen, moet men een blik werpen op de precursoren van de illegale drug. Precursoren zijn de startproducten van waaruit drugsproducenten illegale drugs fabriceren (United Nations Office on Drugs and Crime [UNODC], 2011a). Voor het maken van ecstasy zijn de precursoren safrole (ook in de vorm van safrole-rijke oliën), isosafrole, piperonal, 3,4-MDP-2-P (3,4-methylenedioxyphenyl-2propane) en PMK (piperonylmethylketone) vereist (Schrooten, 2007; UNODC, 2011a;). Piperonal wordt aan de hand van safrole of isosafrole geproduceerd en is op zijn beurt de precursor van 3,4-MDP-2-P (UNODC, 2011a).
De bovengenoemde precursoren liggen onder internationale controle (UNODC, 2011a). Dit wil zeggen dat handel en transport van deze precursoren verboden is. Omwille van het verbod komen er alsmaar nieuwe substanties op de drugsmarkt en wijzigt de samenstelling van bepaalde drugssoorten. Illegale drugsproducenten gaan immers nieuwe precursoren gebruiken die niet onder internationale controle liggen. Een ander gevolg is dat de precursor 3,4-MDP-2P minder en minder getransporteerd wordt, maar meer in illegale laboratoria zelf gefabriceerd wordt. Als gevolg daarvan wordt er meer in de precursor van deze precursor, zijnde piperonal en safrole rijke oliën, getransporteerd.
United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2011b) stelde een volledige lijst op met stoffen die in ecstasy vervat zitten. Deze lijst is in bijlage 3 terug te vinden. UNODC (2011b) biedt tevens een lijst aan met tal van chemische stoffen, waaronder ook stoffen gebruikt voor de productie van illegale drugs, met hun desbetreffende rating op vlak van 34
gezondheid, ontvlambaarheid, reactiviteit en gevaar. De lijst is meer bepaald gekend als het Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals, opgesteld door de Verenigde Naties. De volledige lijst is in bijlage 5 terug te vinden. Hieronder zal kort een beschrijving van het ratingsysteem gegeven worden. De eerste rating van de stoffen, health (H) rating, betreft de gevaarlijkheid van stoffen voor de gezondheid (UNODC, 2011b). Er wordt een score van 0 tot 4 gegeven, waarbij 4 betekent dat het inademen van de stof of het gas dodelijk kan zijn. Bij deze score wordt dus aangeraden bijzondere beschermingskledij te dragen. Een score van 0 houdt in dat er voor de gezondheid geen gevaar is. De tweede rating, flammability (F) rating, betreft de ontvlambaarheid van de stof. Ook hier wordt een score van 0 tot 4 toegekend. Score 0 betekent dat de materialen niet zullen verbranden. Score 2, bijvoorbeeld, houdt in dat de stof een bepaalde vloeistof betreft die eerst opgewarmd dient te worden vooraleer er van ontbranding sprake kan zijn. Score 4 heeft betrekking op zeer ontvlambare gassen en volatiele vloeistoffen die in contact met lucht explosieve vormen kunnen aannemen. Een derde rating, reactivity (R) rating, heeft betrekking op de reactiviteit van het product. Score 0 houdt hier in dat de stof relatief stabiel is, zelfs onder blootstelling aan vuur, en dat het niet reactief in water reageert. Score 4, daarentegen, wordt aan producten toegeschreven die van zichzelf snel explosief zijn. De laatste rating, hazard rating (Sax), heeft betrekking op een combinatie van toxiciteit en gevaarlijkheid. Er wordt een score van 1 tot 3 toegekend, gaande van laag (1), medium (2) of hoog (3) gevaar op toxiciteit, brand, explosie of reactiviteit.
Tot slot wijzen Spaans et al. (1999) nog op enkele stoffen die in ecstasy-pillen aangetroffen kunnen worden: atropine, 2-CB, 2-CT-2, cafeïne, efedrine, ketamine, kinine, MBDM, MBMA, MTA, paracetamol, pemoline, phenylethylamine en yohimbine. Deze stoffen zouden geen enkel verband met amfetamine hebben. Voorts zijn er nog enkele stoffen die in ecstasytabletten aanwezig kunnen zijn en die met de gebruikte synthesemethode verband houden: pyrimidine, pyrimidinedifenylisopropylamine, formyl-verbindingen van MDA en ketonverbindingen van MDA.
35
4.2. AMFETAMINEN EN METHAMFETAMINEN 4.2.1. AMFETAMINEN Zoals eerder toegelicht, is MDMA chemisch verwant met amfetaminen (Schrooten, 2007). Net als ecstasy is amfetamine een synthetische drug (Lambert, 2005). De precursoren voor het aanmaken van amfetaminen zijn efedrine, pseudoefedrine en P-2-P (UNODC, 2011a). P-2-P komt voornamelijk uit Polen en wordt van daaruit naar andere Europese landen getransporteerd, waaronder België. De stof is beter bekend als benzyl methyl ketone (BMK). P-2-P wordt op zijn beurt door pre-precursoren geproduceerd, met name phenylacetic acid en benzyl cyanide. Men stuit steeds vaker op transporten die deze preprecursoren vervoeren. Deze situaties doen zich voor omwille van de strengere internationale controles op de precursoren efedrine, pseudoefedrine en P-2-P. Bovendien dient vermeld te worden dat de pre-precursor phenylacetic acid voor de productie van zowel amfetaminen als methamfetaminen gebruikt kan worden. Figuur 2 hieronder geeft de chemische structuur van amfetaminen weer. Figuur 2. Structuur van MDMA (links) en amfetamine (rechts)
Bron: Lambert, W. (2005). Xtc en aanverwante producten: inleidende begrippen. In T. Decorte (red.), Ecstasy in Vlaanderen: Een multidisciplinaire kijk op synthetische drugs (pp. 27-40). Leuven: Acco.
UNODC (2011b) heeft ook voor deze drug een volledige lijst met bestandsdelen opgemaakt. Deze lijst is dezelfde als de bestandsdelen van methamfetaminen (cf. infra) en is eveneens in bijlage 4 terug te vinden. Aan de verschillende bestandsdelen van deze drug zijn eveneens ratings op basis van gezondheid, ontvlambaarheid, reactiviteit en gevaarlijkheid toegekend (UNODC, 2011b). De scores zijn in dezelfde tabel als de scores voor de bestandsdelen van ecstasy terug te vinden (cf. bijlage 5). 36
4.2.2. METHAMFETAMINEN Voor het aanmaken van methamfetaminen zijn de precursoren efedrine en pseudoefedrine vereist (Schrooten, 2007). Net zoals de precursoren van ecstasy liggen ook deze stoffen onder internationale controle. Deze controle bracht echter enkele gevolgen met zich mee. Tegenwoordig komt het minder vaak voor dat de precursoren in hun ruwe vorm onderschept worden. De stoffen worden echter steeds vaker als onderdeel van een farmaceutische bereiding getransporteerd. Deze vorm van transport ligt immers nog niet onder internationale controle. Een andere manier om de internationale reguleringen te omzeilen, is door een alternatieve precursor, zijnde norefedrine, of de plant ephedra 4 te transporteren en te gebruiken.
UNODC (2011b) stelde een lijst op met bestandsdelen die in de drugs amfetaminen en methamfetaminen zitten. De volledige lijst is in bijlage 4 terug te vinden. Alsook zijn aan de verschillende bestandsdelen van deze drug ratings op basis van gezondheid, ontvlambaarheid, reactiviteit en gevaarlijkheid gegeven (UNODC, 2011b). De scores zijn in dezelfde tabel terug te vinden als de score voor de bestandsdelen van de voorgaande drugssoorten (cf. bijlage 5).
5. BESLUIT Uit de literatuur blijkt dat het afval van illegale drugsproductie veelal in de omgeving gedumpt wordt. Aangezien de illegale drugsproductie toeneemt, verwacht men dat dergelijke dumpingen zullen blijven toenemen. Drugsproductie produceert bovendien enorm veel afval. De zaken die gedumpt worden, zijn bijproducten van de productie en overgebleven precursoren. Ze worden o.a. in grachten, rivieren of langs de weg gedumpt of worden in brand gestoken. De teruggevonden stoffen op een dumping betreffen vaak bijtende of kankerverwekkende stoffen en lijken aanzienlijke schade te veroorzaken aan mens en milieu. In dit hoofdstuk werd eveneens uiteengezet uit welke bestandsdelen de voornaamste drugssoorten ecstasy, amfetaminen en methamfetaminen bestaan. Ook werd een beeld van de schadelijke bestandsdelen gevormd. Er bestaat echter bitter weinig literatuur omtrent de stoffen of materialen die na een productieproces op een dumping worden teruggevonden. Het 4
De plant ephedra is de bron van zowel de stof efedrine als pseudoefedrine (Schrooten, 2007).
37
is dus aangewezen hierover in de interviews met de betrokken deskundigen dieper op in te gaan.
Hoofdstuk 3: METHODOLOGIE In dit hoofdstuk wordt de gehanteerde methodologie van deze studie uiteengezet. Hierbij wordt de algemene insteek van het onderzoek, zijnde probleem-analytisch, besproken. Verder worden de onderzoeksmethode en de onderzoeksinstrumenten van dit onderzoek toegelicht. Tot slot wordt kort besproken volgens welke methode de verzamelde data geanalyseerd werd.
1. ALGEMEEN: PROBLEEM-ANALYTISCH PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK Gezien de doelstelling van dit onderzoek werd beslist om deze studie op een praktijkgerichte manier uit te voeren. Het illegaal dumpen van drugsafval is een toenemend fenomeen dat zich fysiek in België manifesteert. In de media duiken steeds vaker gevallen op van dergelijke dumpingen. Daarbij worden de schadelijke elementen van drugsdumpingen aangehaald. Het blijkt dus een toenemend fenomeen te zijn dat zware gevolgen voor mens en milieu kan inhouden. Het is daarom aangewezen dit fenomeen dieper in de praktijk te analyseren om meer bewustwording te creëren en een betere beeldvorming ervan tot stand te brengen. Deze kennis kan van belang zijn voor beleidsmakers en ordehandhavers die met het probleem gekend zijn en met de aanpak ervan belast zijn. Zo kan het voor experts op het terrein nuttig zijn te weten of er zich m.b.t. de dumpingen eventuele hot-spots voordoen. Op die manier kan de aanpak van deze problematiek gericht ingezet worden. Het is ook belangrijk te weten of er zich m.b.t. de opruiming problemen kunnen voordoen. Dit is vooral belangrijk voor de actoren die voor de opruiming instaan.
Dit praktijkgericht onderzoek neemt de vorm aan van een probleemanalyse (van illegale drugsdumpingen). Probleemanalyse is namelijk de eerste fase in praktijkgericht onderzoek. Het is belangrijk om eerst het probleem op een adequate manier in kaart te brengen alvorens oplossingen te formuleren. Bij een probleemanalyse wordt onderzocht wat het probleem is, 38
voor wie dit een probleem is en waarom dit een probleem is (Decorte, 2014-2015). Aangezien er amper onderzoek naar het fenomeen uitgevoerd werd, is het nuttig om eerst een gedegen beeldvorming ervan op te stellen. Dit kan het best via een probleemanalytische onderzoeksoptiek verwezenlijkt worden. Het uiteindelijke doel (dat in se niet in dit onderzoek verwezenlijkt moet worden, maar waarvan deze studie onderdeel kan zijn) is op een effectieve manier dumpingen van drugsafval in de praktijk bestrijden.
De keuze voor deze onderzoeksoptiek kwam tot stand door middel van de bestudering van het fenomeen in wetenschappelijke literatuur en gesprekken met enkele kernactoren in de materie. Deze kernactoren waren enerzijds een lid van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie, en anderzijds een lid van het Lab Intervention Team.
2. ONDERZOEKSOBJECT De onderzoeksobjecten die in dit onderzoek bestudeerd werden, zijn de illegale dumpingen van afval van drugsproductie in België. Het doel van dit onderzoek is een beeld te verkrijgen van het aantal dumpingen in België, tesamen met de locatie en de hoeveelheid van de dumpingen en om het probleem m.b.t. de aanpak van deze dumpingen te schetsen. De illegale dumpingen van drugsafval in België zijn m.a.w. de onderzoekseenheden in dit onderzoek. De waarnemingseenheden zullen later toegelicht worden.
3. ONDERZOEKSMETHODE Gezien de probleemstelling, doelstelling en vraagstelling van deze studie, werd in dit onderzoek van verschillende soorten dataverzameling gebruik gemaakt. Het betreft bureauonderzoek met secundaire data en empirisch onderzoek met kwalitatieve surveys. Deze combinatie leek in dit onderzoek aangewezen te zijn. In de literatuur wordt namelijk aangegeven een combinatie van verschillende soorten bronnen te hanteren bij onderzoek naar groene criminaliteit (White, 2011). Om die reden werd in dit onderzoek beslist om zowel een gedeelte bureauonderzoek uit te voeren als zelf empirisch onderzoek te doen. De keuze voor deze opdeling werd omwille van de aard van de doelstelling en onderzoeksvragen van de 39
studie genomen. De verschillende onderzoeksvragen vragen een andere aanpak. Bovendien speelde de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de databronnen een rol in de keuze voor deze onderzoeksmethoden. Plochg en Van Zwieten (2007) bevestigen dat de beschikbaarheid en toegankelijkheid van bronnen in de keuze voor de juiste onderzoeksmethode(n) een rol kunnen spelen.
De geografische spreiding van het fenomeen werd aan de hand van kwantitatieve gegevens over de locaties en hoeveelheden van de dumpingen in kaart gebracht. De onderzoeksvragen A tot en met B werden m.a.w. aan de hand van kwantitatief cijfermateriaal beantwoord. Het cijfermateriaal geeft een adequaat beeld van de hoeveelheid en geografische spreiding van het fenomeen. Oorspronkelijk was het idee om ook onderzoeksvragen C en D aan de hand van kwantitatief cijfermateriaal te beantwoorden. Tijdens de loop van het onderzoek werd echter duidelijk dat de betrokken instantie hierover geen cijfers bezat. Bijgevolg werd beslist deze onderzoeksvragen door middel van de kwalitatieve interviews te beantwoorden (cf. infra). Deze verandering bevestigt nogmaals de stelling van Plochg en Van Zwieten (2007) (cf. supra). De keuze voor verschillende onderzoeksmethoden aan de hand van de verschillende onderzoeksvragen wordt tevens door Kleemans, Korf en Staring (2008) goed verwoord. "In plaats van bij voorbaat aan de ene onderzoeksmethode de voorkeur te geven boven de andere, zou het van meer wijsheid getuigen om op basis van de onderzoeksvragen te kijken naar de meest passende onderzoeksmethoden. Dit kan betekenen dat onderzoekers verschillende methoden en bronnen moeten inzetten om dergelijke complexe werkelijkheden op passende wijze te kunnen beschrijven" (Kleemans et al., 2008: 334).
De kwantitatieve gegevens zijn als het ware secundaire data. De data zijn namelijk afkomstig van de federale politie. Deze data werden m.a.w. niet door de onderzoeker van deze studie zelf verzameld, maar wel door andere officiële instanties. Dit is één van de kenmerken van bureauonderzoek (Decorte, 2014-2015). Andere kenmerken zijn o.a. dat de onderzoeker van deze studie niet zelf met de onderzoeksobjecten in contact staat en dat hij met een ander inzicht naar de secundaire data kijkt dan de verzamelaars van de secundaire data. Daarbij komt een eerste nadeel van dergelijke data naar voren, namelijk dat ze vaak vanuit een ander oogpunt dan dat van de onderzoeker verzameld zijn (Mortelmans, 2009). De analyse van deze secundaire data neemt de vorm aan van een secundair onderzoek. Dit wil zeggen dat de data vanuit nieuwe inzichten geanalyseerd en geïnterpreteerd wordt (Bryman, 2008; Decorte, 40
2014-2015). Deze aanpak heeft het voordeel dat er op een snelle manier veel data verzameld en verwerkt kan worden. In deze studie was dit een groot pluspunt aangezien in de bespaarde tijd nog andere bijkomstige data verzameld kon worden om de overige onderzoeksvragen te beantwoorden, namelijk via de kwalitatieve interviews (cf. infra). Zo kon tot een zo volledig mogelijk beeld van het fenomeen gekomen worden. Het nadeel van dit soort secundaire data is dat de gegevens vaak niet alle elementen bevatten die de onderzoeker in zijn vraagstelling wil beantwoorden. Het kan ook zijn dat door de oorspronkelijke opstellers van de data een andere definitie van het fenomeen gehanteerd werd (Decorte, 2014-2015). In deze studie was dit gelukkig niet het geval en kwamen de elementen uit de secundaire data grotendeels overeen met de vraagstelling van dit onderzoek. Het kan bovendien ook zijn dat secundaire data een eenzijdige blik op het fenomeen geven, zeker wanneer het cijfers in verband met criminaliteit betreft (Bryman, 2008; Decorte, 2014-2015). Er moet inderdaad rekening gehouden worden met het feit dat deze gegevens nooit het volledige aantal dumpingen in België zullen weergeven. Niet alle criminele voorvallen zullen namelijk in de officiële statistieken terecht komen (Bryman, 2008). De data zijn daarentegen een afspiegeling van de activiteiten van de federale politie zelf, meer bepaald een activiteitenstatistiek. Alsook zijn deze gegevens afhankelijk van het feit of de criminele daad opgemerkt wordt en van het feit of deze daad aan de politie gerapporteerd wordt. Aan dit element werd tegemoet gekomen door ook andere vormen van dataverzameling met deze secundaire data te combineren, met name kwalitatieve interviews met kernactoren (cf. infra).
De onderzoeksvragen die de problematiek van het fenomeen verder uitdiepen, werden aan de hand van kwalitatieve gegevens beantwoord. Deze gegevens werden door een eigen empirisch onderzoek verzameld. Onderzoeksvragen E en F werden m.a.w. aan de hand van kwalitatieve diepte-interviews beantwoord. Deze onderzoeksvragen peilen immers naar de meer diepgaande problematiek van dumpingen waardoor kwalitatieve onderzoeksmethoden hier meer aangewezen waren. Zoals eerder vermeld, werden ook onderzoeksvragen C en D omwille van praktische problemen aan de hand van kwalitatieve interviews beantwoord. Kwalitatieve diepte-interviews kunnen onder de noemer van de Grounded Theory benadering, oftewel de gefundeerde theoriebenadering, geklasseerd worden (Decorte, 2014-2015; Mortelmans, 2009). Bij deze benadering wordt dataverzameling met data-analyse afgewisseld. Na de analyse van elk interview wordt er opnieuw een ander interview afgenomen. Dit biedt een grote meerwaarde voor dit onderzoek aangezien verschillende soorten personen bevraagd werden. Na elk interview kon dus verwacht worden om steeds 41
meer kennis opgedaan te hebben. Het is dan ook logisch dat na een bepaald interview de vragen voor het volgende interview aangepast moesten worden. Dit was enkel na het eerste interview nodig.
4. INSTRUMENT(EN) De instrumenten om de onderzoeksvragen in dit onderzoek te beantwoorden, zijn tweeledig. Zoals eerder vermeld, werd van zowel kwantitatieve als kwalitatieve data gebruik gemaakt. Beide data werden aan de hand van andere bronnen vergaard.
Voor het kwantitatief deel van het onderzoek werd gebruik gemaakt van cijfermateriaal van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie. De strategische analisten van deze dienst beschikken over het nodige cijfermateriaal om de onderzoekvragen A tot en met B te beantwoorden. Zo beschikken zij over data die de hoeveelheid en locaties van geregistreerde dumpingen in België weergeven. Dit cijfermateriaal kan als een documentenbron, reeds eerder opgeslagen gegevens of officiële statistieken beschreven worden (Bryman, 2008; Decorte, 2014-2015; Mortelmans, 2009). Onder deze soort bron horen namelijk processenverbaal van de politie of jaarverslagen van organisaties. De cijfers van de federale politie lijken hierin goed te passen.
Het is belangrijk om hierbij op te merken dat de gegevens van de federale politie slechts een activiteitenstatistiek zijn. Ze houden de gegevens bij van de gerapporteerde illegale dumpingen van drugsafval en niet alle dumpingen. De literatuur geeft aan hiermee rekening te houden (Bisschop, 2012; Bryman, 2008). Er zal m.a.w. nog steeds een 'dark number' bestaan (Bryman, 2008).
Voor het kwalitatieve deel van de studie werd gebruik gemaakt van kwalitatieve interviews met enkele kernactoren. Deze kernactoren zijn met het fenomeen in contact geweest of vertrouwd met de materie. De interviews werden aan de hand van een kwalitatieve vragenlijst afgenomen. De interviews dienen om een diepgaander beeld van de problematiek van dumpingen in België te verkrijgen. Welke problemen doen zich voor m.b.t. dumpingen en de opruiming ervan? In hoeverre zijn de gedumpte stoffen schadelijk voor de actoren die er mee in contact komen? Welke problemen stellen zich m.b.t. de kostprijs van de opruiming etc.? 42
Bij de kwalitatieve interviews was het tevens de bedoeling om zoveel mogelijk verschillende personen en inzichten aan bod te laten komen. Op deze manier moest tot een zo volledig mogelijk beeld van de problematiek omtrent illegale dumpingen gekomen worden. Kwalitatieve interviews laten toe om diepte in de antwoorden van de geïnterviewde te verkrijgen (Mortelmans, 2009). Bovendien kan bij elk interview een andere invalshoek gebruikt worden. Dit was noodzakelijk in dit onderzoek aangezien veel verschillende actoren m.b.t. dumpingen bevraagd werden. Elke actor beschikte daarbij over een andere soort kennis dan een andere actor. Zo bracht het hoofd van de brandweer bijvoorbeeld andere kennis naar voren dan de toxicologische expert. Bij bepaalde actoren moest een bepaalde invalshoek gehanteerd worden terwijl bij andere actoren andere invalshoeken meer aangewezen waren.
In het interview zelf kon tevens flexibel met de vragen omgesprongen worden (Bryman, 2008; Mortelmans, 2009). Het verloop van het interview ligt namelijk niet volledig op voorhand vast. Tijdens de loop van het interview kan de vraagstelling aangepast worden. Aangezien verwacht werd dat de deskundigen in deze studie met veel nieuwe informatie en expertise zouden afkomen, waar de onderzoeker niet meteen kennis van heeft, leek het aangewezen om tijdens het interview de mogelijkheid tot extra vragen open te laten. Bovendien zijn de antwoorden van de respondenten in een kwalitatieve survey niet beperkt tot bepaalde antwoordcategorieën zoals bij de kwantitatieve survey (Bryman, 2008; Mortelmans, 2009). Dit was in dit onderzoek tevens nodig om voor diepgang te zorgen. Een belangrijk aspect van de kwalitatieve survey is dat er voornamelijk aandacht wordt geschonken aan wat de
geïnterviewde
relevant
vindt
(Bryman,
2008).
Vermits
dit
onderzoek
een
probleemanalytische insteek heeft, was de kwalitatieve survey de methode bij uitstek. Het was namelijk belangrijk om de problemen omtrent drugsdumpingen vanuit het oogpunt van deskundigen te leren kennen.
In het begin van het onderzoek was het doel om een zo breed mogelijk scala aan personen rond het onderwerp te bevragen. Breed genomen leek het nuttig om actoren te ondervragen zoals brandweerlieden, politieagenten, toxicologen, burgers die van een dumping slachtoffer werden, een burgemeester van een zwaar getroffen gebied, milieuambtenaren, leden van natuurorganisaties, contactpersonen bij Europol, een lid van het Lab Intervention Team en leden van de organisatie die voor de opruiming van drugsdumpingen instaat etc. Deze mogelijke lijst van contacten werd tijdens het kennismakingsgesprek met Benny Van Camp 43
en Olivier Lessire van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie opgesteld. Daarbij werd gekeken naar welke personen mogelijks interessante informatie m.b.t. het onderwerp konden geven. De contacten met de verschillende soorten respondenten werden uiteindelijk via Benny Van Camp gelegd. Hij probeerde zoveel mogelijk kernactoren te contacteren en te overtuigen om aan het onderzoek deel te nemen. De onderzoeker maakte met deze contacten vervolgens concrete afspraakdata voor het afnemen van een interview.
Uiteindelijk is het niet gelukt om alle bovenstaande gewenste personen te bevragen. Dit was (waarschijnlijk) gedeeltelijk te wijten aan de niet bereidheid van respondenten, maar grotendeels ook omwille van de korte tijspanne waarin het onderzoek uitgevoerd moest worden. Uiteindelijk werd van de volgende personen een diepgaand interview afgenomen: Benny Van Camp (Centrale Dienst Drugs federale politie - Lab Intervention Team), Olivier Lessire (Centrale Dienst Drugs federale politie - Lab Intervention Team), Eddy Goossens (brandweer Geel), Raf Pauwels (federale politie Turnhout), een medewerkster van het NICC labo drugs, Tim Engels (SGS), Eva Cuypers (toxicoloog KULeuven). De rol van de verschillende actoren bij de aanpak van illegale dumpingen van synthetische drugs zal bij het begin van de resultaten toegelicht worden (cf. infra). Het interview met Benny Van Camp en Olivier Lessire nam de vorm aan van één enkel interview. Beide personen zaten met de onderzoeker aan tafel tijdens het interview. Olivier Lessire was daarbij niet gedurende het volledige interview aanwezig. Er werden m.a.w. zeven personen geïnterviewd, maar er waren slechts zes interviews.
Tijdens het interview met één enkele van deze respondenten werd bovendien geprobeerd om verder contact te leggen met milieuambtenaren. Deze contacten werden verkregen, maar resulteerden uiteindelijk niet in een afspraak of interview.
Bij elk interview werd vooraf telkens een informed consent aan de respondenten voorgelegd en door hen ondertekend. Hierin werden de doelstellingen en verloop van het onderzoek duidelijk gemaakt, alsook de wijze waarop de data verwerkt zouden worden. Telkens werd aan de respondenten gevraagd of ze bij naam in het onderzoek vermeld wilden worden en of ze met een opname van het interview akkoord gingen. Het interview werd enkel opgenomen om de verwerking achteraf voor de onderzoeker makkelijker te maken.
44
Het is duidelijk dat in het onderzoek personen als bron gebruikt werden om de verschillende onderzoeksvragen te beantwoorden. Het bevragen van personen laat toe om tot een zekere diversiteit in informatie te komen (Decorte, 2014-2015). Aangezien een zo breed mogelijk beeld van het fenomeen dumpingen één van de doelstellingen van het onderzoek is, zijn personen als bron van informatie een nuttige methode. De verschillende personen die in de interviews aan bod kwamen, zijn hoofdzakelijk deskundigen. Toxicologen die informatie over de schadelijkheid van gedumpte chemicaliën verschaffen, fungeren bijvoorbeeld als deskundigen (Decorte, 2014-2015). De informatie die hier naar voren kwam, is een kennisbron aangezien er een zekere kennis overgebracht werd. Het is dus duidelijk dat er verschillende soorten bronnen en verschillende soorten data in dit onderzoek verzameld werden.
Zoals eerder vermeld, was het in dit onderzoek noodzakelijk om voor iedere respondent een andere vragenlijst op te stellen. De verschillende actoren bezaten namelijk een andere kennis over het fenomeen. Wel kwamen de vragenlijsten grotendeels overeen. De vragenlijsten namen de vorm aan van een vragenprotocol (Mortelmans, 2009). Daarbij zijn de vragen volledig uitgeschreven. Onder de hoofdvragen zijn telkens de bijvragen in vraagvorm uitgeschreven. Als één van de vragen echter al door de respondent beantwoord is, wordt deze vraag door de onderzoeker niet meer gesteld. Een andere benaming voor de manier waarop het interview werd afgenomen, wordt door Bryman (2008) als het semi-gestructureerde interview omschreven. Kenmerkend hierbij is dat de volgorde waarin de vragen gesteld worden, geen belang heeft. Alsook kan de interviewer nieuwe vragen stellen op basis van wat de geïnterviewde antwoordt. Volgend citaat vat de essentie kort samen: "In neither case does the interviewer slavishly follow a schedule, as is done in quantitative research interviewing; but in semi-structured interviews the interviewer does follow a script to a certain extent" (Bryman, 2008: 438-439). In dit onderzoek werd de keuze gemaakt om een semigestructureerd interview te hanteren in plaats van een ongestructureerd interview omdat er over het onderwerp al een zekere voorkennis opgebouwd was. Er konden in de gesprekken m.a.w. reeds enkele zaken aangestipt worden.
In de kwalitatieve vragenlijst werden de vragen rond verschillende thema's opgesteld. Dit was nodig om de juiste informatie te verkrijgen om onderzoeksvragen C tot en met F te kunnen beantwoorden. Er werd gepeild naar de rol van de specifieke respondent bij het fenomeen, 45
verklaringen voor de prevalentie van het fenomeen, verklaringen voor de geografische spreiding, de omgeving waar dumpingen voorkomen, de verschillende dumpingmethoden, de soorten drugs waarvan dumpingen worden teruggevonden, de hoeveelheden, de afvalstoffen en materialen die aangetroffen worden, de schade en gevaarlijkheid van deze stoffen voor de mens en het milieu, de veiligheid voor de mensen op het terrein, de kennis van de risico's van de mensen op het terrein, de aanwezigheid van een handleiding voor de verschillende diensten, (problemen met) de kosten van de opruiming, de samenwerking tussen de verschillende diensten en problemen op beleidsniveau m.b.t. de aanpak van dumpingen. In bijlage 1 en 2 zijn twee van de vragenlijsten als illustratie bijgevoegd.
Tijdens de afname van de interviews werd bijkomstige informatie in de vorm van documentatie verkregen. Dit was voornamelijk het geval bij het gesprek met de toxicoloog van de KULeuven. Zij beschikte over bijzonder interessante informatie die een antwoord kon bieden op de vragen die in het interview gesteld werden. In de verwerking van de interviews en de data van de federale politie werden deze bronnen gewoon mee in de resultaten opgenomen. Op deze manier kon een eenvormig geheel van resultaten in de vorm van een aaneensluitend verhaal gevormd worden. Er werd dus niet gekozen om deze documentatie in de inleidende hoofdstukken over de theoretische achtergrond te bespreken.
Door middel van het cijfermateriaal van de federale politie hoopt dit onderzoek een breed inzicht in de problematiek van het fenomeen in België te verschaffen. De interviews gaan telkens dieper in op de problematiek. Tijdens de interviews werd bijvoorbeeld naar mogelijke verklaringen voor de cijfergegevens gepeild. Aangezien er van elke soort actor in het veld slechts één of meerdere personen bevraagd werd(en), gaan de kwalitatieve data ook niet te diep op de materie in. Er werd geprobeerd om zoveel mogelijk verschillende kernactoren te bevragen en dus eerder een zo breed mogelijk zicht op de problematiek te verkrijgen. Op deze manier moet een zo volledig mogelijk beeld van het fenomeen geschetst worden. Er werden dus niet zoveel mogelijk interviews van dezelfde personen afgenomen, maar liever zoveel mogelijk interviews van verschillende personen in de problematiek.
De verschillende databronnen in dit onderzoek, zowel politiecijfers als gesprekken met verschillende kernactoren als bijkomstige documentatie, zorgen voor een zekere triangulatie van bronnen. Triangulatie wil zeggen dat meerdere methoden of bronnen voor de uitvoering 46
van een onderzoek gebruikt worden (Bryman, 2008). In dit onderzoek is triangulatie enerzijds omwille van de aard van de verschillende onderzoeksvragen tot stand gekomen. De vragen m.b.t. de geografische spreiding en prevalentie kunnen immers beter aan de hand van cijfermateriaal beantwoord worden, terwijl de andere vragen m.b.t. de diepgaande problematiek beter aan de hand van kwalitatieve data beantwoord kunnen worden. Anderzijds heeft de beschikbaarheid van de verschillende databronnen een rol gespeeld bij de keuze voor triangulatie. Het voordeel van deze combinatie van bronnen is dat ze elkaar aanvullen. De verschillende bronnen hebben hun voor- en nadelen (Decorte, 2014-2015) waardoor een combinatie van verschillende bronnen voor betere resultaten moet zorgen. Dit wordt ook in de literatuur aangegeven (White, 2011).
Kort samengevat zijn de onderzoekseenheden in dit onderzoek de illegale dumpingen van drugsafval in België. De waarnemingseenheden, daarentegen, zijn politiecijfers, interviews met deskundigen en bijkomstige documentatie.
5. ANALYSE De data, verzameld in deze studie, werden op een kwantitatieve en kwalitatieve manier verwerkt. Enerzijds was het idee om de gegevens van de federale politie op een kwantitatieve manier te verwerken indien er met de data nog statistische analyses uitgevoerd konden worden. Indien dit niet het geval was en de data zo goed als gebruiksklaar was, zou er eerder een beschrijving van de gegevens plaatsvinden. Uiteindelijk heeft de laatste situatie zich voorgedaan. De gegevens van de federale politie waren gebruiksklaar waardoor ze eenvoudig in het onderzoek weergegeven konden worden.
De interviews met de kernactoren in het veld werden op een kwalitatieve manier verwerkt vermits het om kwalitatieve dataverzameling ging. Uit de verschillende interviews met verschillende personen werd geprobeerd enkele terugkerende patronen vast te stellen. Op die manier werd getracht om de voornaamste terugkerende problemen in verband met illegale dumpingen van drugsafval in kaart te brengen.
47
6. BESLUIT In dit onderzoek werd een probleemanalyse van het fenomeen illegale drugsdumpingen gemaakt. Concreet zijn de onderzoeksobjecten in deze studie de illegale dumpingen van afval van drugsproductie in België. Kort samengevat werd in het onderzoek gebruik gemaakt van een bureauonderzoek met secundaire data en een empirisch onderzoek met kwalitatieve interviews. De verschillende onderzoeksvragen vereisten namelijk een andere aanpak. De secundaire data zijn afkomstig van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie. Het is belangrijk daarbij in het achterhoofd te houden dat deze cijfers een weerspiegeling zijn van de activiteiten van de politie zelf, van het feit of dumpingen ontdekt worden en van het feit of deze dumpingen aangegeven worden aan de politie. Om die reden werden ook andere bronnen in de studie gebruikt, zijnde data van kwalitatieve interviews met deskundigen. Deze gesprekken peilden naar de meer diepgaande problematiek van de dumpingen. De interviews namen de vorm aan van een vragenprotocol (of semi-gestructureerd interview). Er werd getracht zoveel mogelijk deskundigen m.b.t. het onderwerp te bevragen. Dat was nodig om een zo breed mogelijk beeld van het fenomeen dumpingen te bekomen. Alsook was het nodig om bij sommige interviews andere invalshoeken te gebruiken omdat de persoon over andere kennis beschikte. Tijdens de interviews werden bovendien bijkomstige documenten vergaard die in de resultaten verwerkt werden. Er werd in het onderzoek m.a.w. een triangulatie van bronnen gehanteerd; zowel secundaire data, kwalitatieve interviews als literatuur (in de vorm van documenten) werden gebruikt. De secundaire data van de federale politie werden gewoon in de resultaten weergegeven aangezien deze data kant en klaar bleken te zijn. De interviews met de deskundigen werden op een kwalitatieve manier verwerkt met als doel om enkele terugkerende patronen m.b.t. het probleem vast te stellen.
Hoofdstuk 4: SITUATIE IN BELGIË: RESULTATEN In dit deel worden de resultaten van de studie uiteengezet. Hierbij wordt een antwoord op de verscheidene onderzoeksvragen gegeven. Alvorens de resultaten in detail weer te geven, worden in het eerste deel de rollen van de verschillende bevraagde deskundigen op een rijtje gezet. 48
1. ROL VAN DE BEVRAAGDE ACTOREN Van de volgende personen werd een diepgaand interview afgenomen: Benny Van Camp, Olivier Lessire, Eddy Goossens, Raf Pauwels, medewerkster van het NICC, Tim Engels, Eva Cuypers. Hieronder zal hun rol m.b.t. het fenomeen toegelicht worden. Deze informatie werd door middel van de kwalitatieve interviews verkregen.
Benny Van Camp en Olivier Lessire zijn lid van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie. Deze dienst zorgt voor de operationele en strategische ondersteuning van het fenomeen synthetische drugsproductie. Dumpingen zijn onderdeel van de operationele ondersteuning van de dienst. Dumpingen zijn namelijk een klein onderdeel van synthetische drugs, dat als prioriteit in het nationaal veiligheidsplan gesitueerd is. De dienst werkt samen met interne en externe partners, zoals ook de lokale politie en partners op zonaal vlak. Concreet heeft de dienst als taak om awareness en een goede opvolging van het fenomeen te creëren, de bestrijding ervan te realiseren, te bepalen hoe dumpingen verwerkt moeten worden, wie hiervoor het best aangesteld wordt etc. De operationele ondersteuning heeft betrekking op het Lab Intervention Team, waarbij de dienst samenwerkt met o.a. brandweer, politieofficieren en het NICC. De bevoegdheid van de Centrale Dienst Drugs is om actieve labo's van synthetische drugs te ontmantelen, stockageplaatsen van synthetische drugs te ontruimen, dumpingplaatsen veilig te stellen en proberen te achterhalen wie achter deze activiteiten zit. Buiten operationele taken heeft de Centrale Dienst Drugs ook gerechtelijke taken, zoals het opsporingsonderzoek.
De medewerkster van het NICC is operatief in het NICC labo drugs. Het NICC maakt deel uit van het Labo Intervention Team. Bij grote dumpingen doet het NICC de staalname van de producten op de dumpingplaats. Soms wordt deze staalname door de Centrale Dienst Drugs zelf uitgevoerd (in geval van kleine dumpingen). In het labo van het NICC worden vervolgens de stalen geanalyseerd om te zien wat er in de stalen is teruggevonden.
Eddy Goossens is enerzijds lid van de brandweerzone kempen. Hier is hij operationeel bevoegd voor de inzetting. Dit wil zeggen dat hij verantwoordelijk is voor de manier waarop men dumpingen aanpakt. Anderzijds is Eddy Goossens brandweerlid van het Labo Intervention Team. Concreet wordt hij betrokken bij de opruiming van dumpingen omdat er 49
zich heel specifieke stoffen en gevaren bevinden. De rol van de brandweer in het algemeen is om het ontploffing-, brand- en giftigheidsgevaar op een dumping vast te stellen. Samen met de politie bakent de brandweer de dumpingplaats af, voert ze metingen uit en probeert ze vast te stellen over welke stoffen het gaat.
Tim Engels maakt deel uit van SGS. SGS Ewacs staat voor Emergency Waste and Chemical Services en bevindt zich binnen de SGS Group. Algemeen zorgt SGS voor het onafhankelijk certifiëren van de kwaliteiten en kwantiteiten van producten. SGS is voornamelijk actief in chemicaliën (bijvoorbeeld petrochemie). De dienst waar Tim Engels in België voor werkt, is onderdeel van de Environmental Group van SGS. Daarbinnen bevindt zich specifiek het gedeelte Waste Management Emergency Response and Repacks. SGS haalt bijvoorbeeld afval van chemicaliën bij verschillende bedrijven op. Door met het afval te werken, heeft SGS ook een expertise in interventies met chemicaliën opgebouwd. Vandaar dat SGS haar rol voor drugslabo's en dumpingen in België heeft opgenomen. Het voordeel van SGS is dat ze afval met interventies combineren. Concreet zorgt SGS bij dumpingen voor de verwijdering van afval en een veiligstelling van de omgeving. SGS zorgt ook voor de opslag en vernietiging van in beslag genomen chemicaliën.
Raf Pauwels is teamchef van de sectie drugs/agressie van de federale gerechtelijke politie Turnhout. Deze sectie spitst zich toe op o.a. drugscriminaliteit waarvan illegale dumpingsites van chemisch afval onderdeel zijn. Het team van Raf Pauwels zorgt ter plaatse voor de vaststelling van de feiten en het onderzoek.
Eva Cuypers, tot slot, is toxicoloog aan de Universiteit van Leuven. Haar rol bij de aanpak van dumpingen van synthetische drugsproductie heeft betrekking op onderzoek. Zo heeft ze in het verleden een onderzoeksproject van de federale overheidsdienst uitgevoerd en momenteel heeft ze een nieuw project lopen samen met Benny Van Camp. In het kader van die onderzoeken neemt Eva Cuypers stalen bij SGS en dient ze vast te stellen welke stoffen er op een dumping teruggevonden werden.
50
2. PREVALENTIE DRUGSDUMPINGEN IN BELGIË De eerste onderzoeksvraag van dit onderzoek luidt 'Hoe vaak komen illegale dumpingen van afval van drugsproductie voor in België?'. Dit werd aan de hand van cijfergegevens van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie nagegaan. De cijfers geven de prevalentie van het aantal dumpingen van synthetische drugsproductie weer. Om een volledig beeld van de evolutie in prevalentie te geven, wordt een overzicht van de voorbije elf jaar gegeven. Onderstaande Tabel 1 geeft de dumpingen vanaf 2004 tot en met 2014 in België weer.
Tabel 1. Aantal dumpingen van synthetische drugs in België van 2004 tot en met 2014
Jaar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Aantal dumpingen gelinkt met synthetische drugs 13 7 12 14 5 5 6 4 2 13 22
Bron: Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015a). Aantal dumpingen (gelinkt met synthetische drugs).
Aan de hand van deze cijfers is duidelijk dat het fenomeen niet recent ontstaan is. Er valt echter wel een zekere evolutie in het voorkomen van dumpingen in België over de jaren heen af te leiden. Tussen 2004 en 2007 ligt dit cijfer redelijk hoog. Van 2008 tot en met 2012 valt er een zekere daling vast te stellen waarbij dumpingen minder dan de jaren voordien lijken voor te komen. Vanaf 2013 schiet dit aantal echter terug de hoogte in waardoor men van een sterke toename van dumpingen in België kan spreken. Die recente toename wordt ook in de gesprekken met de deskundigen bevestigd. Zij geven aan dat het fenomeen de laatste jaren sterk toegenomen is en dat de huidige aantallen niet vergelijkbaar zijn met de jaren voordien. Zoals Benny Van Camp van de Centrale Dienst Drugs aanhaalt: "Het is ook een fenomeen, daar moeten we ook eerlijk in zijn, het bestaat al lang maar is altijd heel zwaar onderschat en nooit niet in de proporties geweest zoals we ze vandaag vinden. Dus het is een zeer actueel probleem dat pas twee jaar ineens crescendo gestegen is, ook in vorm en inhoud". 51
Het is belangrijk daarbij op te merken dat de cijfers enkel de gevonden dumpingen weergeven. De cijfers reflecteren geenszins het werkelijk aantal dumpingen van synthetische drugsproductie in België. Er blijft m.a.w. een groot deel onzichtbaar. Dit wordt door enkelen van de deskundigen aangegeven. Zoals Benny Van Camp aangeeft: "Wat de politie vindt, wat de brandweer vindt, wat wij vinden, iemand, ergens, wij... dat is het topje van de ijsberg. Ik denk dat er veel meer verdwijnt dat wij gewoon niet zien, niet aan denken en niet weten". Enkele voorbeelden van de deskundigen waarbij dumpingen onzichtbaar blijven, zijn situaties waarbij in het riool, in het toilet of in aalputten in de grond gedumpt wordt. Dat moet men in het achterhoofd houden wanneer men de officiële cijfers interpreteert. Een gerelateerd aspect dat in de interviews aan bod kwam, is het feit dat een dumping niet altijd als een dumping van synthetische drugs herkend wordt. Dat wordt door enkele deskundigen aangehaald, zijnde Benny Van Camp, Raf Pauwels en de medewerkster van het NICC. Vermits de vloeistoffen afvalstoffen vaak mengsels zijn, worden de vaten niet altijd meteen aan drugsproductie gelinkt. Die worden bijvoorbeeld soms als sluikafval aanzien. Daardoor worden dumpingen soms geruimd zonder dat men weet dat het om een dumping van synthetisch drugsafval gaat. Dat kan tot gevaarlijke situaties leiden waarbij mensen zich op het terrein in gevaar gaan begeven en onvoorzichtig tewerk gaan. Het hangt bovendien af van politiezone tot politiezone of men met het fenomeen vertrouwd is en of men de dumping als dusdanig herkent.
In de gesprekken met de deskundigen werd naar mogelijk verklaringen voor de sterke stijging in prevalentie gepeild. Tussen de verschillende deskundigen heerste een zekere consensus over wat de mogelijke oorzaken zijn. Een eerste verklaring voor de stijging in het aantal dumpingen is een toename van synthetische drugsproductie in België. Volgens de medewerkster van het NICC worden er meer labo's teruggevonden en volgens Eddy Goossens worden de labo's eveneens professioneler en groter. Als de drugsproductie stijgt, stijgt logischerwijze ook het afval en dumpingen van het afval. Een tweede verklaring kan in Nederland gevonden worden. In één enkel gesprek wordt opgevangen dat Nederland, net als België, met een stijging in drugsproductie geconfronteerd wordt. In een ander gesprek wordt aangegeven dat Nederland eveneens met het toenemend fenomeen van drugsdumpingen te kampen heeft. Dat in combinatie met het feit dat men vaak over de grens dumpt (criminele organisaties uit Nederland dumpen in België en andersom) kan een verklaring bieden voor het feit dat dumpingen in België toenemen. Veel dumpingen die tegen de grens met Nederland gelegen zijn, zouden dus van criminele organisaties uit Nederland afkomstig kunnen zijn (cf. infra). Nederland kan echter ook op een andere manier een verklaring voor de toename in het 52
aantal drugsdumpingen bieden. De wetgeving in Nederland wordt namelijk strenger en er wordt meer op drugsproductie en/of dumpingen toegezien. Dat zorgt volgens Eddy Goossens en Raf Pauwels voor een verplaatsingseffect van drugslabo's of dumpingen van Nederland naar België. Een laatste verklaring, vervolgens, ligt volgens deskundigen bij de recente opkomst van APAAN. APAAN is een pre-precursor die gemakkelijk naar de precursor BMK omgezet kan worden. Dat proces laat illegale drugsproducenten toe om precursoren zelf te vervaardigen terwijl ze vroeger gesmokkeld moesten worden. Dat heeft de drugsproductie en dumpingen geen goed gedaan. APAAN was vroeger een legale stof die blijkbaar destijds massaal in België ingevoerd is geweest. Deze hoeveelheden APAAN worden momenteel allemaal tot drugs verwerkt, wat ook te zien is aan de stijging in dumpingen. Recentelijk werd APAAN echter op de lijst met verboden stoffen geplaatst5. Dat zorgt ervoor dat de stof onder internationale controle ligt en niet zomaar gebruikt of getransporteerd kan worden.
Tot slot werd in enkele gesprekken gepeild of de toename in aantal drugsdumpingen eventueel aan verhoogde inspanningen van de politie en onderzoekseenheden te wijten kon zijn. Hiervoor werd in de interviews geen uitsluitend antwoord op gevonden. In twee gesprekken kwam de materie aan bod maar in beide gevallen werd het tegenovergestelde gezegd. De contactpersoon van het NICC labo drugs geeft aan dat de toename niet aan een hogere aandacht voor de problematiek te wijten is aangezien een dumping iets is dat ontdekt wordt. Eva Cuypers geeft daarentegen aan dat er rekening mee moet gehouden worden dat van de politie uit misschien een verhoogde aandacht naar de problematiek uitgaat. Daardoor kunnen volgens haar de cijfers hoog liggen.
5
Artikel 12 van het Verdrag van Wenen houdt een toezicht in op de vervaardiging van en handel in drugsprecursoren. Het betreft stoffen die vaak gebruikt worden bij de illegale productie van verdovende middelen en psychotrope stoffen. Verordening (EU) Nr. 1258/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 20 november 2013 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 273/2004 inzake drugsprecursoren. Verordening (EG) Nr. 273/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 11 februari 2004 inzake drugsprecursoren (PB L 47 van 18.2.2004, blz 1).
53
3. GEOGRAFISCHE SPREIDING DUMPINGEN De tweede onderzoeksvraag betreft de vraag 'Waar in België komen deze dumpingen voor?'. Enkele subvragen zijn 'Zijn er eventueel hot-spots in het geografisch voorvallen van dumpingen te onderscheiden?' en 'In welke omgevingssetting komen dumpingen voornamelijk voor (bos, stedelijke omgeving, industrieterrein, woning...)?'. Deze informatie werd eveneens via cijfergegevens van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie onderzocht. De interviews met deskundigen dienden als aanvulling en verdere uitdieping.
Onderstaande kaarten geven de geografische spreiding van dumpingen van drugsafval in België weer. Figuur 3 geeft een algemeen beeld van de dumpingen van 2006 tot en met 2014. Figuur 4 en Figuur 5 zoomen in op de laatste twee jaren waarvan cijfers voorhanden waren, met name 2013 en 2014.
Figuur 3. Ontdekte dumpingsites in België in 2006 - 2014
Bron: Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015b). Ontdekte dumpingsites in België in 2006-2014.
54
Figuur 4. Ontdekte dumpingsites in België in 2013
Bron: Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015c). Ontdekte dumpingsites in België in 2013. Figuur 5. Ontdekte dumpingsites in België in 2014
Bron: Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015c). Ontdekte dumpingsites in België in 2013.
55
Wanneer zelfs nog maar een eerste blik op de kaarten geworpen wordt, is duidelijk dat een zekere hot-spot te onderscheiden valt. Het grootste deel van de dumpingen lijkt zich in het noorden van België, langs de grensstreek met Nederland, te situeren. Slechts enkele uitzonderingen zijn daarop vast te stellen. De concentratie rond de grens met Nederland wordt door de deskundigen in de gesprekken bevestigd. Wanneer men de kaart van 2014 echter van naderbij bekijkt, lijken er zich desondanks enkele dumpingen in de rest van België te situeren, meer dan de jaren voordien. Ook wanneer men op de kaart van 2006 - 2014 kijkt, zijn de dumpingen die zich in de rest van België bevinden grotendeels van het jaar 2014 afkomstig. De vraag die men zich daarbij kan stellen, is: 'Is er een verspreiding vast te stellen naar de rest van België, weg van het noorden?'. Die vraag, die een zekere evolutie moet inhouden, kan onmogelijk aan de hand van één enkele kaart beantwoord worden. Wel zijn er indicaties in het gesprek met deskundige Benny Van Camp terug te vinden. Hij geeft aan dat het fenomeen zich niet meer enkel in het noorden van België afspeelt maar dat er zich een verschuiving naar de rest van België voordoet.
In de gesprekken met de deskundigen werd naar eventuele verklaringen voor de concentratie rond het noorden van België gepeild. Opvallend (maar misschien te verwachten) bleek uit bijna alle gesprekken opnieuw de rol van Nederland. De grens wordt als een groot probleem ervaren omdat criminele organisaties uit Nederland afvalstoffen van drugsproductie in België dumpen en andersom. Het stuk van de grens rechts van de Schelde zou makkelijk over te steken zijn waardoor het voor criminele organisaties uit Nederland eenvoudig is om in België te komen dumpen. De verstrengde regelgeving en toezicht in Nederland zou gedeeltelijk als een verklaring voor dumpingen vanuit Nederland dienen. Het zou bovendien een verklaring voor de verplaatsing van de productie van Nederland naar België kunnen zijn. Producenten zouden over de grens met Nederland dumpen om het onderzoek te bemoeilijken. De rol van Nederland valt ook te verklaren vanuit het feit dat Tilburg, net over de grens met België, de bakermat van synthetische drugsproductie is. De grootste concentratie drugsproductie zou zich rond Tilburg bevinden maar deint verder uit naar het noorden van België. Een ander aspect dat bij een deskundige aangehaald wordt, is dat clandestiene drugslabo's in België vaak met Nederland (opdrachtgevers of laboranten) connecties hebben.
56
"... alles wat ten noorden van de Schelde ligt, zullen we zeggen, in Nederland ja dat komt naar deze kant om te dumpen hé. Ik denk dat dat de verklaring is" (Eddy Goossens).
Tijdens de gesprekken met Eddy Goossens en Raf Pauwels komt tevens het probleem met de concentratie rond Nederland naar voren. Enkele gemeenten, in het noorden van België gelegen, zouden immers gevoeliger en sneller het slachtoffer van drugsdumpingen zijn dan andere gemeenten die meer in het zuiden van het land gepositioneerd zijn. Die herhaaldelijk getroffen gemeenten worden bijgevolg telkens met hoge kosten voor de opruiming van dumpingen geconfronteerd. Dat blijkt uit het gesprek met Raf Pauwels: "Bijvoorbeeld Ravels, Weelde, Poppel die zijn vrij gevoelig omdat die heel dicht tegen de grens aanleunen, om zo een dumping op hun grondgebeid te krijgen. Dus dat is elke keer voor die gemeenten specifiek dan een enorme kost, een enorme hap uit het budget".
Het fenomeen is geen typisch Belgisch fenomeen. Dat blijkt uit het gesprek met Benny Van Camp. Toch blijkt het fenomeen zich voornamelijk tot de landen België, Nederland en (in mindere mate) Duitsland te concentreren.
Aangezien er geen cijfers over de setting of omgeving (bos, stedelijke omgeving, industrieterrein, woning...) te verkrijgen waren waarin dumpingen in België voorkomen, werd dit aan de hand van de gesprekken met de deskundigen nagegaan. Bij de deskundigen bleek er een duidelijke consensus te zijn over de omgevingsetting waar dumpingen voornamelijk voorkomen. De meeste dumpingen worden in afgelegen omgevingen, voornamelijk het bos, teruggevonden. Enkele voorbeelden uit de gesprekken zijn: bos, industrieterrein, havengebied, doodlopende straten, langs de kant van de weg, onder een brug, grachten, natuurreservaten, open plaatsen, vakantiewoningen, in een vijver en op een parking. Er werd ook naar mogelijke verklaringen voor die afgelegen gebieden gepeild. De deskundigen geven als reden aan dat dumpers niet gezien of gepakt willen worden. De dumpers van drugsafval proberen niet gezien te worden door het afval op een zo veilig mogelijke manier te dumpen. Het betreft vaak afgelegen gebieden waar niet veel bewoning of beweging is. Verder geven enkele deskundigen, waaronder Eddy Goossens en Tim Engels, aan dat dumpingen voornamelijk in openlucht aangetroffen worden, met uitzondering van vaak volgestouwde trailers waarin
57
vaten chemicaliën zitten. Zoals later besproken zal worden, zorgt een open locatie voor een zekere ventilatie of verdunning van chemicaliën op de site.
Zoals eerder aangegeven, zijn er ook dumpingen waar men geen weet van heeft. Bepaalde dumpinglocaties zorgen ervoor dat de dumping onzichtbaar blijft en moeilijk op te merken is. De deskundigen geven dan ook hun vermoedens aan dat er heel wat in de riool, toiletten of waterlopen gedumpt wordt, maar dat men hier onmogelijk een zicht op kan krijgen. Dergelijke omgevingen moeten dus ook (voorzichtig) als omgevingsetting in aanmerking genomen worden.
Tot slot wordt door Raf Pauwels opgemerkt dat het afval soms in kleinere hoeveelheden op verschillende plaatsen gedumpt wordt. Hij vermoedt dat men met het afval rondrijdt en het op verschillende plaatsen achterlaat. Een verklaring heeft hij daar niet voor te bieden. Enkele andere deskundigen halen zaken aan die daarmee in verband kunnen staan. Zo geeft Benny Van Camp aan dat elke fase van drugsproductie vaak op een andere locatie uitgevoerd wordt. Dat kan er volgens de onderzoeker eventueel op wijzen dat een clandestien druglabo zijn afval op verschillende plaatsen dumpt. Eddy Goossens geeft ook aan dat de afzonderlijke stappen van hetzelfde productieproces afzonderlijk gedumpt zouden worden. Dat blijkt uit volgende citaat:
"Het hangt ervan af welk productieproces of welk gedeelte van een productieproces waar dat de dumping vandaan komt hé. Want vroeger zagen wij, alé in het begin helemaal in het begin als ik daarmee begon, zag ik tussendoor een volledig labo van het begin tot het einde. Dat zien wij nooit nu hé. Dus dat zijn allemaal onderdeeltjes van een labo: een eerste kookstap van iets of de tweede kookstap of een tableteerinstallatie, van die dingen. Maar wij zien eigenlijk nooit dat geheel hé. De kans dat als het ontdekt wordt, zijt ge alles in één keer kwijt hé" (Eddy Goossens).
58
4. SOORTEN DRUGS Een derde onderzoeksvraag die in de studie werd gesteld, was 'Van welke soorten drugs(productie) worden er voornamelijk dumpingen teruggevonden?'. Tijdens de voorbereiding van de studie werd al eens nagegaan welke drugssoorten er in België geproduceerd worden. Het zouden namelijk enkel die soorten drugs zijn waarop gefocust moet worden aangezien de onderzoekseenheden in deze studie illegale dumpingen van residuen van drugsproductie zijn. Volgens de literatuur worden in België vooral ecstasy en amfetaminen geproduceerd en cannabis geteeld (EMCDDA, 2013). Andere drugssoorten waarvan men productie in België is tegengekomen, zijn methamfetaminen, LSD en GHB. In de gesprekken met de deskundigen werd gepeild of het van die soorten drugs is dat men dumpingen tegenkomt.
Uit de gesprekken kwamen interessante bevindingen naar boven. Zo bleek grotendeels uit alle gesprekken dat men van methamfetaminen, LSD en GHB geen dumpingen tegenkomt. Methamfetaminen en LSD zouden in België niet of amper geproduceerd worden. Deskundige Eddy Goossens geeft aan dat methamfetaminen vaker in de Verenigde Staten voorkomt. De reden daarvoor zou zijn dat in de Verenigde Staten vloeibare ammoniak (nodig voor de productie van methamfetaminen) veel voorkomt (als meststof), in tegenstelling tot in België. Wel vermelden twee deskundigen dat methamfetamine-productie in België heel recent begint op te komen. Het blijven echter wel uitzonderingen, volgens Benny Van Camp. LSD zou men volgens een deskundige nog maar één keer in Nederland en België tegengekomen zijn. LSD komt men in België als een afgewerkt product tegen dus echte productiesites zijn daarvan in België niet terug te vinden. Eddy Goossens geeft bovendien aan dat productiesites van LSD extreem gevaarlijk zijn. GHB, daarentegen, zou in België wel veel geproduceerd worden. Vermits dit een drug is die als het ware in de keuken geproduceerd wordt, komt men daarvan echter bijna geen dumpingen tegen. De afvalstoffen zouden gewoon in de riool of door de toiletten gegoten worden. Er wordt dus ongetwijfeld wel GHB gedumpt maar dit blijft voor de mensen op het terrein onzichtbaar. "GHB dat ontdekken we ook niet hé, want dat is een keukendrug hé. Dus dat maakt men gewoon in de keuken dus dat komt ook heel weinig voor", aldus Eddy Goossens. Uit twee gesprekken blijkt bovendien dat de productie van GHB weinig afval genereert. Uiteindelijk blijkt uit bijna alle gesprekken dat illegale productiesites in België voornamelijk dienen voor de productie van amfetaminen en ecstasy. De meeste dumpingen zijn dan ook afkomstig van illegale productielabo's van amfetaminen en ecstasy. 59
Dat blijkt sterk uit de interviews. Die bevinding komt tevens overeen met wat in de literatuur aangehaald werd als zijnde de meest voorkomende soorten geproduceerde drugs in België.
Cannabis werd in de interviews met de deskundigen als een afzonderlijke categorie bevraagd. Uit voorbereidende gesprekken werd immers al snel duidelijk dat dumpingen van dergelijke drugs niet in dezelfde hoedanigheid als dumpingen van synthetische drugs voorkomen. Dat blijkt wederom uit de interviews. De helft van de deskundigen geeft aan dat men niet echt van dumpingen van cannabisproductie kan spreken. De reden daarvoor is dat cannabis geen afval genereert. Er zouden enkel wat plantaardige stoffen of potgrond overblijven die na verloop van tijd gewoon wegrotten. Wat wel kan overblijven, zijn gebruikte meststoffen, verdelgingsmiddelen of pesticiden. Aangezien drugsproducenten deze laatste producten liefst zo veel mogelijk benutten, worden de stoffen niet op een dumpingsite maar veelal op de plantageplaats zelf aangetroffen. Wel zou men lege vaten van pesticiden op een dumping terugvinden. Benny Van Camp spreekt op dit vlak de andere deskundigen resoluut tegen. De deskundigen zouden volgens hem stellen dat 'men niet echt van cannabisdumpingen kan spreken' omdat zij namelijk nooit met cannabisdumpingen in aanraking komen. Het is vaak de lokale politie die dergelijke kleinschalige dumpingen ontdekt en meteen laat verwijderen. Volgens Benny Van Camp genereert cannabisteelt wel degelijk veel afval. Het betreft volgens hem plantaardige stoffen, gebruikte potgrond, gebruikte kweekslabs en kweekblokken (bijvoorbeeld hydrotechniek), gebruikte kweeklampen, kapotte voorschakelapparaten, gesatureerde koolstoffilters en gebruikte verpakkingsmaterialen van gespecialiseerde potgrond, mest- en voedingsstoffen etc. Desalniettemin geeft Benny Van Camp aan dat het gevaar van cannabisdumpingen minder groot is dan dat van synthetische drugsdumpingen.
Wanneer de prevalentie van cannabisdumpingen met die van synthetische drugsdumpingen vergeleken wordt, spreken de deskundigen elkaar eveneens tegen. Sommige deskundigen stellen dat dumpingen van synthetische drugs meer voorkomen dan dumpingen van cannabisteelt. Tim Engels van het verwerkingsbedrijf SGS stelt bovendien dat de productie van synthetische drugs aanzienlijk meer afval genereert dan de productie (of teelt) van cannabis. Anderzijds stelt Benny Van Camp dat wanneer men naar het aantal vaststellingen kijkt, cannabisdumpingen meer voorkomen dan dumpingen van synthetische drugs. Wanneer men echter naar de impact en de grootte van de dumpingen kijkt, zijn dumpingen van synthetische drugs problematischer. Ook Raf Pauwels zegt nog nooit met dumpingen van 60
cannabisteelt in contact te zijn geweest. Er is hier dus geen uitsluitend antwoord op te bieden. Om die reden wordt in het verdere verloop van de studie voornamelijk op dumpingen van synthetische drugs gefocust . Daar lag ook voornamelijk de aandacht op tijdens de interviews.
"Als wij gevraagd worden, zijn het altijd van de chemicaliën labs, dus alles behalve de cannabis worden wij gevraagd voor dumpingen. En ik denk dat daar ook wel de meeste afval vandaan komt hé, dat is een chemisch proces", aldus Tim Engels.
APAAN moet in dit hoofdstuk ook vermeld worden aangezien deze stof door de verscheidene deskundigen als een recent opkomend fenomeen aangehaald werd. APAAN wordt als preprecursor voor de aanmaak van BMK gebruikt (EMCDDA, 2013). BMK dient vervolgens als precursor voor de productie van amfetaminen. Volgens de literatuur werden er in België reeds laboratoria gevonden waar APAAN naar BMK omgezet wordt. In de interviews werd gepeild hoe APAAN zich ten opzichte van drugsdumpingen in België verhoudt. De meeste deskundigen geven alvast aan dat conversielabo's van APAAN vaker in het Belgische landschap voorkomen. België was zelfs het eerste land dat het fenomeen gealarmeerd heeft, volgens Benny Van Camp. In de gesprekken werd duidelijk dat APAAN niet in pure vorm op een dumpingsite teruggevonden wordt. De poedervormige stof willen illegale producenten namelijk zoveel mogelijk benutten en naar BMK omzetten. Van het poeder zal dus niet veel op de dumpingsite overblijven. APAAN treft men hoogstwaarschijnlijk meer aan op de productiesites zelf. Wat men wel op een dumpingsite terugvindt, zijn de afvalstoffen van de omzetting die conversielabo's genereren. Op de dumpingsite kan men eventueel ook lege vaten waar pure APAAN ingezeten heeft, aantreffen. Volgens de medewerkster van het NICC ziet men bovendien vaker labo's die zowel amfetaminen produceren (uit BMK) als de omzetting vanuit APAAN naar BMK doen. Op dumpingen van dergelijke labo's waren namelijk zowel afvalstoffen van de ene stap (APAAN naar BMK) als van de andere stap (BMK naar amfetaminen) te zien.
Tot slot blijkt uit de gesprekken met Benny Van Camp en Eddy Goossens dat aan de hand van de afvalstoffen op een dumpingsite niet altijd meteen duidelijk is welke drugs er geproduceerd werd. De vloeistoffen op een dumping zijn namelijk vaak mengsels van bijeengegoten afvalstoffen. Bovendien liggen volgens Eddy Goossens de productieprocessen van 61
amfetaminen en ecstasy dicht bij elkaar waarbij daarenboven gelijksoortige producten (vooral oplosmiddelen en zuren) worden gebruikt. Aan de hand van een grondige analyse door het NICC labo drugs kan de soort geproduceerde drug echter meestal wel achterhaald worden.
"Men kiepert dat ook wel bij mekaar. Die maken geen schoon assortiment van dat, dat en dat. Nee de boel wordt gewoon bij mekaar in grote vaten of wat dan ook wordt dan gewoon bij mekaar gekieperd dus ge krijgt dan soms van die vloeistoffen die een mengeling zijn van vanalles en nog wat" (Benny Van Camp).
5. HOEVEELHEDEN AFVALSTOFFEN OP EEN DUMPINGSITE De vierde onderzoeksvraag van de studie luidde als volgt: 'Welke hoeveelheden drugsrestanten worden er per dumping teruggevonden?'. Deze informatie werd tijdens de gesprekken met de deskundigen verkregen. Er werd getracht om een bereik in hoeveelheden waartussen dumpingen voorkomen, vast te leggen. Alsook werd gepeild of er voornamelijk kleine of grote dumpingen in België voorkomen.
De hoeveelheden afvalstoffen die in de gesprekken aan bod komen, variëren aanzienlijk. Bovendien spreken de verschillende deskundigen in verschillende meeteenheden of recipiënten waarin afvalstoffen teruggevonden worden. Zo spreekt de ene van vaten terwijl de andere van liters of paletten (vaten) spreekt.
Uit de gesprekken blijkt dat de afvalstoffen op dumpingen in verschillende soorten recipiënten verpakt kunnen zijn. Zo kunnen de vaten op een dumping verschillen van 20 liter, 30 liter, 60 liter, 100 liter, 200 liter tot zelfs een IBC vat van 1000 liter. Tijdens de gesprekken worden ook meermaals trailers vol met vaten afvalstoffen vermeld. Om een beeld te geven van de verschillende hoeveelheden die in de gesprekken aan bod kwamen, werd onderstaande tabel opgesteld.
62
Tabel 2. Hoeveelheden teruggevonden chemicaliën/ afvalstoffen op een dumping aangegeven door de deskundigen
Liter 20 liter 60 liter 100 liter 1.000 liter 20.000 à 25.000 liter
Vaten Een paar vaten 10 à 15 vaten 10 à 20 jerrycans Honderden vaten Een hele oplegger vaten
Ton 1 ton 1 ton tot 35 ton 20 à 30 ton 30 à 35 ton 30 ton 120 ton 130 ton
Palet 2 paletten 6 paletten 10 paletten 12 paletten 42 paletten 60 paletten
Trailer 1 trailer 2 trailers
Bron: kwalitatieve interviews betrokkenen.
Zoals blijkt uit de interviews gaat dit bereik van enkele vaatjes tot een hele oplegger vol vaten. Het bereik waartussen dumpingen zich grotendeels bevinden, zou volgens de Centrale Dienst Drugs 300 liter (15 vaten) tot 50 ton zijn. Dit wil dus zeggen dat een eerder kleine dumping een hoeveelheid van 300 liter of 15 vaten heeft. Een eerder grote dumping, daarentegen, zou de grootte van maar liefst 50 ton of 50 000 liter aannemen. Dat komt overeen met de hoeveelheden die Tim Engels van verwerkingsbedrijf SGS aangeeft: 1 ton (maar meestal kleiner) tot 35 ton.
Een belangrijk element dat door Raf Pauwels, Eddy Goossens en Benny Van Camp aangereikt wordt, is de verhouding tussen de hoeveelheid geproduceerde drugs en het afval van de productie. Voor één kilogram geproduceerde drugs krijgt men zeer veel chemisch afval. Eddy Goossens geeft aan dat één kilogram geproduceerde drugs dertig tot veertig kilogram afval genereert. Raf Pauwels zegt dat elke kilogram geproduceerde amfetaminenachtige drugs zes tot veertig kilogram chemisch afval genereert. Benny Van Camp wijst er ook op dat één kilogram geproduceerde drugs enorm veel toxisch afval met zich meebrengt. Hij geeft echter wel aan dat die hoeveelheid afhankelijk is van welk product er gefabriceerd werd.
Enkele deskundigen geven aan dat de hoeveelheden op een cannabisdumping echter eerder meevallen. Dergelijke dumpingen bevatten geen honderden liters afvalstoffen maar eerder kleine hoeveelheden meststoffen.
Wanneer de vraag gesteld werd of voornamelijk grote of kleine dumpingen in België teruggevonden worden, was er een zekere consensus tussen de deskundigen te bespeuren. Er 63
zouden voornamelijk kleine dumpingen voorkomen. Grote dumpingen doen zich zeker en vast voor maar eerder per uitzondering, zoals Tim Engels aangeeft: "De voornaamste zijn de kleinere dumpingen, ja. De grote dumpingen dat is zo echt twee of drie keer op jaarbasis". Eddy Goossens, daarentegen, geeft aan dat dit varieert en dat zowel kleine als grote dumpingen in België voorkomen. Zoals eerder aangehaald, blijkt soms dat clandestiene labo's hun afval op verschillende afzonderlijke locaties dumpen. Dat zou een verklaring kunnen bieden waarom voornamelijk kleine dumpingen in België worden teruggevonden.
Deskundige Benny Van Camp merkt op dat het niet altijd eenvoudig is om exact te zeggen hoeveel afvalstoffen er op een dumpingsite werden gedumpt. Vaak moeten de mensen op het terrein inschattingen maken van de inhoud van een bepaald vat. "Je kan niet met een trechtertje dat allemaal gaan leegmaken en dan bij elkaar om dan exact te zeggen 'wij hebben nu 9874 liter', zo werkt dat niet. Anders zijt ge daar weken mee bezig als daar containers vol staan met die rommel...". Hij benadrukt wel dat die inschattingen onderbouwd gebeuren. Men moet op het volume van het vat afgaan en men kan eveneens naar verhoudingen in gewicht kijken. Het blijven echter inschattingen.
Tot slot zijn er bepaalde dumpingen waarvan men onmogelijk een zicht kan krijgen op de hoeveelheden afvalstoffen die gedumpt werden. Zo geven enkele deskundigen, waaronder Olivier Lessire, aan dat ze bijvoorbeeld geen zicht hebben op afvalstoffen die in vijvers of riolen worden gegoten. Ook vaten die lekken, komt men wel al eens tegen op een dumpingsite. Het kan dan ook al eens gebeuren dat een deel van de chemicaliën in een waterloop terecht komt. Hoeveel liter afval is er effectief weggegoten geweest? Daar hebben de mensen op het terrein geen zicht op.
6. DUMPINGMETHODEN Voor de bespreking van de volgende hoofdstukken is het allereerst nodig om de verschillende manieren waarop drugsafval gedumpt wordt, te bespreken. Er zijn immers verschillende manieren waarop illegale drugslabo's hun afval dumpen en dat heeft consequenties op verschillende vlakken (cf. infra). Allereerst zal verduidelijkt worden welke verschillende
64
methoden er zoal gebruikt worden. Vervolgens zullen de meest gehanteerde methoden besproken worden.
Volgens cijfers van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie zijn er in het verleden (van 2004 tot 2013) volgende soorten dumpingmethoden vastgesteld: dumpingen in agrarisch gebied, bos, landelijk gebied of veldweg; verbranden van afval; afvalstoffen in de grond ingraven; dumping in of langs een waterloop; dumping in een gracht; dumping in een opslagplaats of container; dumping langs de autostrade of rijweg; andere of niet bekend. In de gesprekken met de deskundigen werden ook verschillende methoden aangehaald. Deze zijn: in een bestelwagen rondrijden en via een gat in de carrosserie vaten laten leeglopen; grote vrachtwagens of opleggers volgeladen met vaten en al dan niet in brand gestoken (ontploffingen); een brandblusser op een dumping leegspuiten om sporen te verdoezelen; in het riool of toilet gieten; langs de kant van de weg dumpen; in het bos dumpen; in een vijver dumpen; kraaienpoten rond een in brand gestoken trailer plaatsen zodat mensen op het terrein er niet bij kunnen; vaten aan elkaar vastbinden en uit de wagen gooien; put in de grond.
Wanneer aan de deskundigen gevraagd werd welke dumpingmethoden het voorbije jaar (2014) het frequentst plaatsvonden, bleken er enkele trends te zijn. Hoewel Benny Van Camp stelt dat er niet één uitgesproken meest voorkomende methode is, vermelden de andere deskundigen dat de methode waarbij vaten ergens in het bos of in een gracht worden gedumpt meer vastgesteld werd dan andere methoden. Een deskundige geeft bovendien aan dat bij die methode meestal de vaten nog gesloten zijn. Dumpingen die in brand werden gestoken, worden ook als een vaak voorkomende dumpingmethode vermeld.
Enkele deskundigen geven aan dat sommige dumpingmethoden niet onmiddellijk ontdekt worden. De dumpingen waarbij men chemisch afval in een waterloop, riool of toiletten laat weglopen, hebben de mensen op het terrein meestal geen zicht op. Benny Van Camp stelt bovendien: "Ik kan een voorbeeld geven, bijvoorbeeld en dat is zuiver hypothetisch (ik hoop dat het hypothetisch is). Iemand rijdt met een volle camion naar de Ardennen, gaat daar een bos in, graaft een put in de grond en dumpt dat daar. Eer dat dat ergens moet ontdekt worden of vastgesteld, ja daar kan al aardig veel verdwijnen". Dit zijn onzichtbare methoden van dumpingen die meestal niet ontdekt worden. Daar moet ook rekening mee gehouden worden.
65
7. KOSTENPLAATJE De kosten van opruiming van een dumpingsite worden in de gesprekken met de deskundigen als één van de grootste problemen ervaren. De kosten lijken namelijk enorm hoog te liggen. Er doen zich daaromtrent dan ook verschillende discussies voor tussen de verschillende actoren en diensten. De problematiek m.b.t. de kosten zal om die reden hier verder uitgediept worden. Dit thema was één van de subvragen onder de vijfde onderzoeksvraag van de studie, met name 'Welke problemen doen zich voor m.b.t. de kosten van de opruiming van dumpingen?'. Deze informatie werd via gesprekken met de betrokken deskundigen verkregen.
7.1. WELKE KOSTEN? Eerst en vooral moet duidelijk gemaakt worden over welke kosten het gaat. Uit de gesprekken met de deskundigen blijken duidelijk de verschillende kosten die bij de aanpak van dumpingen gemaakt worden.
Ten eerste kunnen er kosten ontstaan wanneer de brandweer een bepaalde interventie op de plaats van de dumping moet doen. Een voorbeeld wordt door Eddy Goossens van brandweerzone Geel aangehaald. "... als dat een spoor is op de weg dan moeten wij een tankwagen met twee man sturen die een paar uren bezig is. En dat is dan een factuur van een paar honderd tot duizend euro". Ten tweede zijn er de kosten van analyses door het NICC labo drugs op de gevonden stalen van de dumpingsite. Dat wordt aangegeven door de medewerkster van het NICC. Deze kosten moeten echter genuanceerd worden vermits de medewerkster van het NICC aangeeft dat deze kosten niets zijn in vergelijking me de kosten voor het opruimen, stockeren en verbranden van het chemische afval. Dit is volgens haar de grootste kost m.b.t. het fenomeen. Daarbij komt men terecht bij de kosten die voor de ophaling en verwerking door een erkende afvalverwerker gemaakt worden. In België gebeurt het ophalen, de opruiming, het stockeren, de verwerking en het verbranden van het chemische afval van drugsdumpingen door SGS. Één van de deskundigen, Tim Engels, werkt bij SGS.
7.2. ERKENDE AFVALVERWERKER De reden waarom de opruiming door een aparte firma gebeurt, wordt in het gesprek met Raf Pauwels aangehaald. De verwerker moet namelijk over de nodige certificaten beschikken om 66
de specifieke producten te vervoeren, op te slaan en te verwerken. SGS beschikt over deze certificaten. Ook Eddy Goossens haalt die reden aan. Hij verwijst naar de regelgeving transport gevaarlijke stoffen die bepaalt dat elke categorie in bepaalde methoden getransporteerd moet worden. Het uitgangspunt is dat dergelijke stoffen op een veilige en gereglementeerde manier opgehaald en verwerkt moeten worden. Tim Engels van SGS geeft zelf aan dat het bedrijf de combinatie maakt tussen interventies enerzijds en het ophalen van afval anderzijds. Om die reden zou België op dit bedrijf beroep doen. SGS levert bovendien een 24 uur op 24 uur service. De rol van SGS komt neer op volgende citaat van Tim Engels:
"Wel, onze rol is eigenlijk zorgen voor een verwijdering die milieutechnisch aansluit bij het soort afval dat vrijkomt. Dus wij gaan ervoor zorgen dat ook elk gevaar naar de omgeving dan wordt uitgesloten. Dus eigenlijk brandweer stelt vast, of iemand stelt vast, zij schakelen het LIT in en het LIT belt ons op om eigenlijk de verwijdering te doen van alle afvalstoffen die vanuit die dumping zijn vrijgekomen".
7.3. HOE HOOG KUNNEN DE KOSTEN OPLOPEN? Hetgeen waar alle deskundigen het over eens zijn, is het feit dat de opruiming en verwerking van chemisch afval van dumpingsites enorm hoge kosten met zich meebrengen. Tim Engels geeft bovendien aan dat die kosten erg variabel kunnen zijn. Hij geeft een bereik aan waartussen de kosten kunnen vallen. De kosten kunnen bij een bedrag van € 1 000 starten en kunnen tot € 41 000 oplopen. Dit wil dus zeggen dat een kleine dumping (1 palet busjes) ongeveer € 1 000 kost terwijl een grote dumping (2 trailers met busjes die in brand staan) € 41 000 kan bedragen.
Tim Engels geeft bovendien aan dat de kosten voor het opruimen van zowel labo's als dumpingen die het parket van 2011 tot 2013 aan SGS heeft betaald van € 49 000 naar maar liefst € 770 000 gestegen zijn. De mogelijke reden is dat het parket met een gigantisch aantal dumpingen geconfronteerd is geweest, volgens Tim Engels. Daaruit kan geconcludeerd worden dat het aantal dumpingen inderdaad significant gestegen is, zoals eerder in de prevalentiecijfers aangehaald werd. Tim Engels haalt meermaals het feit aan dat de facturen serieus de hoogte zijn ingegaan omdat het aantal clandestiene labo's en dumpingen stijgt. 67
7.4. WIE BETAALT? Niet enkel blijken de kosten zo hoog op te kunnen lopen, er ontstaan vaak ook discussies m.b.t. wie voor de kosten moet opdraaien. In de gesprekken met de deskundigen kwamen vijf actoren aan bod die voor de kosten van de dumping verantwoordelijk gehouden kunnen worden: de dader, de gemeente, de eigenaar, het gerecht (en de maatschappij).
De deskundigen geven aan dat er bij dumpingen vaak geen verdachten zijn. De daders worden m.a.w. zelden opgepakt. Daaruit volgt dat daders vaak niet voor hun daden en dus ook niet voor de kosten verantwoordelijk gehouden kunnen worden. Het principe volgens Eddy Goossens is nochtans dat 'de vervuiler betaalt'. Als de daders gepakt worden, betalen zij de kosten. Een tweede principe is dat wanneer de dumping op een openbaar domein plaatsvindt, de gemeente voor de kosten instaat. Ten derde moet de eigenaar van een stuk grond voor de kosten opdraaien als de dumping op zijn of haar grondgebied gelokaliseerd is. Ten vierde wordt het gerecht voor de kosten verantwoordelijk gehouden wanneer er al een onderzoek lopende is naar een bepaald illegaal drugslabo of criminele organisatie, die voor de dumping verantwoordelijk is. In de gesprekken wordt aangegeven dat telkens wanneer het parket of NICC drugs labo bij de dumping aanwezig is, de kosten voor het gerecht zijn. Tot slot wordt door enkele deskundigen aangehaald dat de kosten van dumpingen een maatschappelijk probleem zijn. De belastingbetaler draait namelijk indirect ook voor deze problematiek op.
Aan de deskundigen werd tevens de vraag gesteld wie van deze actoren meestal voor de kosten opdraait. Tim Engels van SGS geeft aan dat, voor zover hij weet, SGS door justitie betaald wordt. Natuurlijk kan dit een vertekend beeld geven vermits SGS meestal door middel van een vordering van het parket een opdracht krijgt. Zoals eerder vermeld, staat het gerecht meestal in voor de kosten als het gerecht reeds bij de zaak betrokken is. Volgens Tim Engels gebeurt het bovendien ook al eens dat de gemeente voor de kosten moet instaan. NICC drugs labo geeft aan dat zij meestal geen zicht hebben op wie er uiteindelijk de kosten betaalt. Wel wordt het vermoeden geuit dat het gerecht of de maatschappij de kosten betaalt. Benny Van Camp van de Centrale Dienst Drugs vermeldt ook dat de kosten zo goed als gerechtskosten zijn. Raf Pauwels van de FGP Turnhout, daarentegen, geeft duidelijk aan dat het vaak tot discussies komt over wie voor de kosten moet instaan. Dergelijke discussies doen zich voor tussen politiediensten, parketmagistraten, de opruimingsfirma en gemeentediensten. Vaak wijzen het parket en de gemeente in elkaars richting voor het betalen van de kosten. Het feit 68
dat de kosten zo hoog zijn, zou de reden daarachter zijn. In de meeste gevallen zijn het echter de gemeenten die voor de kosten opdraaien. Raf Pauwels geeft overigens aan dat het niet altijd gemakkelijk is om als politiedienst tussen deze actoren te zitten. "Want wij zitten daar ook altijd tussen als politiedienst en we proberen dat dan wat te coördineren maar er wordt altijd maar, ge wordt eigenlijk altijd van het kastje naar de muur gestuurd. En ja wij zitten daar midden tussen en ja...".
Een tweede problematiek m.b.t. de kosten van dumpingen wordt door Raf Pauwels en Eddy Goossens aangegeven. Het probleem is dat vaak dezelfde gemeenten door dumpingen en dus ook door hoge kosten getroffen worden. De reden daarvoor is meestal het feit dat deze gemeenten dichter tegen de grens met Nederland dan andere gemeenten liggen en daardoor een grotere kans lopen om van een dumping slachtoffer te worden. Die gemeenten zouden dan ook vaker met de hoge opruimingskosten geconfronteerd worden. "... hé bijvoorbeeld Ravels, Weelde, Poppel die zijn vrij gevoelig omdat die heel dicht tegen de grens aanleunen, om zo een dumping op hun grondgebied te krijgen. Dus dat is elke keer voor die gemeenten specifiek dan een enorme kost, een enorme hap uit het budget" (Raf Pauwels). Eddy Goossens vermeldt dat in Nederland omwille van deze problematiek zelfs al gemeenten virtueel failliet gegaan zijn. In België heeft hij echter nog geen weet van dergelijke problemen (faillissement). Raf Pauwels geeft aan dat hier oplossingen voor gezocht moeten worden.
Een derde probleem dat in de gesprekken aan bod komt, is de achterstallige betalingen van justitie aan afvalverwerkingsbedrijf SGS. SGS wordt blijkbaar door het gerecht voor de opruimingsopdrachten van drugsdumpingen betaald. Het parket zou volgens Tim Engels al een betalingsachterstand van één jaar hebben. Het gerecht is volgens hem met een gigantisch aantal dumpingen geconfronteerd geweest waardoor de kosten voor de Belgische overheid enorm opgelopen zijn (het budget dat het parket aan SGS betaalt voor het opruimen van clandestiene labo's en dumpingen zou van 2011 tot 2013 vervijftienvoudigd zijn). Dit zorgt bij het gerecht voor problemen.
"Ja dat is typisch, ik denk dat, dat gaan de mensen van de onderzoeksrechters en de parketten ook kunnen beamen. Zij zijn daar geconfronteerd geweest met gigantisch aantal dumpingen en die moeten betaald worden door de Belgische
69
overheid en die kosten zijn zo hoog opgelopen dat zij daar toch wel echt problemen hebben" (Tim Engels).
Niet alleen het verwerkingsbedrijf SGS heeft het moeilijk met achterstallige betalingen van de overheid. Magistraten zelf zouden ook vaak hun ongenoegen naar de betrokken actoren uiten over de kosten die zich blijven opstapelen. Verschillende deskundigen geven aan dat parketmagistraten of onderzoeksrechters vaak over de zo hoog oplopende kosten klagen. Benny Van Camp geeft aan dat bepaalde magistraten zelfs bepaalde maatregelen niet meer willen uitspreken en aan de federale politie de boodschap geven om het probleem zelf op te lossen. Hij nuanceert echter wel dat dergelijke problemen vanuit justitie zich ook m.b.t. de kosten van illegale drugslabo's stellen en dus niet enkel dumpingen. Enkele deskundigen geven bovendien aan dat het af en toe nodig is om justitiële actoren te tonen waarmee ze op het terrein geconfronteerd worden. Parketmagistraten of onderzoeksrechters zouden immers niet altijd een beeld hebben van het probleem waarmee België geconfronteerd wordt. Zo heeft Tim Engels van SGS zich al eens ten opzichte van het gerecht moeten verantwoorden. Alsook heeft hij het gerecht al eens foto's laten zien waarmee het bedrijf op het terrein geconfronteerd wordt. Ook het LIT zou dit, volgens hem, af en toe doen.
7.5. SANERING Een volgend probleem stelt zich m.b.t. de sanering op een dumpingsite. Niet enkel lijken die kosten torenhoog te zijn, meestal lijkt ook de gemeente voor de kosten op te draaien. Sanering blijkt, in de gesprekken met de deskundigen, nodig te zijn wanneer er zich na de opruiming van de dumpingsite nog milieuproblemen of vervuilingen voordoen. Tim Engels van SGS zegt dat de opdracht van het bedrijf stopt wanneer het afval weg is en de dumpingsite veilig is. Hij benadrukt echter dat nadat het afval weg is, er nog degelijk gevaar voor mens en milieu bestaat. Dit bewustzijn is volgens hem niet altijd voldoende aanwezig bij justitiële actoren. Om die reden is vanuit SGS vaak getracht om dit bewustzijn op te voeren.
" ... de dumpingen of de opruimingen van ons die stoppen wanneer dat het afval weg is maar wij hebben toch getracht van de onderzoeksrechters of de procureurs ervan bewust te maken dat er wel degelijk nog een gevaar is. Omdat zij nogal rap zeggen van de opdracht stopt daar" (Tim Engels). 70
De mogelijke vervuiling die achteraf nog kan achterblijven blijkt o.a. water- of bodemverontreiniging te zijn. Het voorbeeld wordt gegeven van een dumping waarbij restanten chemisch afval via de riolering in de waterweg waren gesijpeld. Een deskundige geeft aan dat wanneer er bodemverontreiniging optreedt, er gesaneerd moet worden of alles in de omgeving gaat kapot. Toxicoloog Eva Cuypers geeft overigens aan dat wanneer er een aantal chemische afvalstoffen op de bodem terecht komen en hieraan niets gedaan wordt, blijvende schade kan optreden. Dit zou vooral bij grotere lozingen het geval zijn. Een voorbeeld van schade voor de natuur is plantengroei die in de omgeving aangetast wordt.
In de gesprekken met de deskundigen is consensus te vinden over het feit dat sanering enorm veel geld kost. Dumpingen waarbij sanering nodig is, blijken dan ook tot de meer kostelijke dumpingen te behoren. De kosten kunnen oplopen tot een half miljoen of een miljoen euro. Water- en bodemverontreiniging zouden namelijk grote kosten met zich mee kunnen brengen. Deze soort dumping is immers één van de meest gevaarlijke dumpingen voor de menselijke gezondheid.
De gemeenten of de lokale besturen zijn degenen die de saneringskosten moeten betalen. Dit wordt door Tim Engels en de medewerkster van het NICC aangehaald. Het gerecht zou zich namelijk niet bezighouden met milieukwesties maar zou de verantwoordelijkheid doorschuiven naar de lokale gemeente waar de dumping heeft plaatsgevonden. De deskundigen geven aan dat die gemeenten dan ook met zeer hoge kosten geconfronteerd worden als er sanering uitgevoerd moet worden.
Uit het gesprek met Tim Engels komt een interessant aspect aan bod. SGS zou namelijk bereid zijn om na de opruiming van het afval het milieuvervuilingaspect van de dumpingsite op zich te nemen. De opdracht van SGS stopt nu immers van zodra het afval weg gehaald is. Mocht het parket daarin geïnteresseerd zijn, zou SGS na de opruiming van het afval kunnen onderzoeken en vaststellen of er achteraf nog van vervuiling sprake is. Die aspecten behoren volgens Tim Engels namelijk tot de dagdagelijkse activiteiten 6 van het bedrijf en zouden makkelijk in het kader van dumpingen opgenomen kunnen worden. SGS is aldus vragende partij maar de bal ligt nu in het kamp van het parket en de onderzoeksrechters. SGS is immers afhankelijk van de vordering door de parketten en onderzoeksrechters. Die actoren schuiven 6
SGS heeft bijvoorbeeld onderzoeken naar milieuvervuiling bij de treinramp in Wetteren gedaan maar ook bij andere klanten. In Wetteren heeft SGS de groenten in de omgeving op mogelijke contaminatie getest.
71
de opdracht echter nog vaak door naar de lokale besturen. SGS heeft de voorstellen voorlopig enkel voor Hasselt en Tongeren gemaakt. De vraag is wel gesteld geweest om ook eens met Antwerpen en Turnhout samen te zitten.
7.6. KOSTEN VERSCHILLEN NAARGELANG DUMPINGMETHODE In de gesprekken met de deskundigen werd gepeild of de kosten van de opruiming van een dumping verschillen naargelang de manier waarop drugsafval werd gedumpt. Dit lijkt grotendeels het geval te zijn. Uit de gesprekken komt naar voren dat 'propere' en kleine dumpingen de minste kosten met zich meebrengen. Dit wil zeggen dat de vaten op de dumpingsite nog gesloten zijn. De dumpingmethoden die meer (of het meeste) geld kosten zijn voornamelijk grote dumpingen (zoals een trailer volgestouwd met vaten) die bovendien in brand zijn gestoken, dumpingen waarbij er een spoor langs de kant van de weg loopt en/of dumpingen waarbij achteraf sanering van bodem of water nodig is. Dit laatste is het geval wanneer er zich achteraf nog milieuproblemen zoals o.a. bodem- of waterverontreiniging voordoen.
"Inderdaad. Sommige dumpingmethoden gaan extra kosten met zich meebrengen, bijvoorbeeld saneren van de bodem of van het water" (Raf Pauwels).
Opvallend is dat de meeste deskundigen de omvang van de dumping als zijnde een belangrijke factor voor de kosten van de opruiming aangeven. Ook het feit of de dumping in brand gestoken werd, lijkt een belangrijke factor te spelen. Tot slot werd ook de manier waarop de dumping verwijderd moet worden in een gesprek als een belangrijke factor aangehaald.
7.7. HOE PROBLEMEN M.B.T. DE KOSTEN IN DE TOEKOMST AANPAKKEN? Benny Van Camp en Raf Pauwels geven handvaten aan om de problemen m.b.t. kosten in de toekomst te vermijden.
Volgens Benny Van Camp moet het probleem bij de echte oorzaak aangepakt worden, met name het aantal dumpingen verminderen. Dit kan men volgens hem verwezenlijken door de 72
criminele organisaties die achter dumpingen zitten nog beter aan te pakken en adequaat te bestraffen. Volgens hem zijn het immers die organisaties en niet eenvoudigweg de man in de straat die voor dumpingen verantwoordelijk zijn. "Dat is echt zuiver crimineel werk. Als we die kunnen aanpakken op een deftige manier, ja dan ga je natuurlijk ook de dumpingen zien vermijden", aldus Benny Van Camp.
Raf Pauwels, daarentegen, legt de oplossing eerder op het niveau van de actoren die zich met de aanpak van het fenomeen bezighouden. Volgens hem zouden de verschillende actoren, zijnde politieraden, gemeentebesturen en parket, in een soort werkgroep samen moeten komen om duidelijke afspraken m.b.t. de kosten te maken. Die afspraken moeten bevatten wie voor de kosten instaat (in welke gevallen moet justitie de kosten betalen en in welke gevallen de gemeente?) en hoe de kosten betaald worden. Dit laatste heeft betrekking op bijvoorbeeld een gemeenschappelijke pot die door verschillende gemeenten samengesteld wordt en waarvan telkens de kosten betaald worden. Er moeten alleszins duidelijk afspraken m.b.t. het betalen van de kosten komen.
8. WAT VINDT MEN TERUG OP EEN DUMPING? Om een antwoord te kunnen bieden op de vraag welke schade dumpingen van drugsafval aan de natuur en de menselijke gezondheid aanrichten, leek het nuttig om eerst een inventaris te maken van wat precies op een dumping teruggevonden wordt. Pas dan kan de schadelijkheid van de bestandsdelen nagegaan worden. In Hoofdstuk 2 werd reeds besproken dat op een dumpingsite zowel overgebleven precursoren als bijproducten, ontstaan door het productieproces, worden teruggevonden (UNODC, 2008; Watanabe-Galloway et al., 2009). In dat hoofdstuk werden dan ook de startproducten voor de productie van amfetaminen en ecstasy opgelijst. In de interviews werd bijgevolg gepeild of de situatie beschreven in de literatuur (het terugvinden van zowel delen van precursoren als bijproducten) overeenstemt met de situatie van dumpingen die de deskundigen in België tegenkomen. Indien dat het geval was, werd er vervolgens nagegaan welke chemische bijproducten of afvalstoffen er naast deze precursoren teruggevonden worden. In de literatuur was namelijk geen volledige weergave van chemische stoffen die na productie overblijven, terug te vinden. Louter enkele stoffen werden kort vermeld. In dit onderzoek werd aldus besloten deze informatie aan de hand van
73
de interviews met de deskundigen te verkrijgen. De belangrijkste interviews in dat kader waren die met toxicoloog Eva Cuypers en met de medewerkster van het NICC.
Er wordt een opdeling gemaakt tussen chemische vloeistoffen en andere materialen (voorwerpen) die men op een dumpingsite terugvindt.
8.1. CHEMISCHE VLOEISTOFFEN Tussen de deskundigen bleek eensgezindheid over welke soort chemicaliën op een dumping teruggevonden worden. Het zou gaan om zuren, basen, oplosmiddelen, afvalstoffen, mengsels, gassen, dampen, solventen, toxische en sterk gepollueerde stoffen. Zuren en basen zouden bijtende producten zijn. Explosieve stoffen zouden ook aanwezig kunnen zijn. Zo stelt Raf Pauwels bijvoorbeeld: "Alé ik heb bijvoorbeeld meegemaakt dat er een vat echt wel op ontploffen stond, dus dat had echt wel niet veel nodig. Dat was door de chemische reactie die eigenlijk in dat vat nog steeds bezig was, was dat aan het opzwellen...". Opvallend is dat de meeste deskundigen zeggen dat het vooral om mengsels van bijeengegoten vloeistoffen gaat. Daardoor wordt het moeilijk om de chemische stoffen te identificeren, stelt Benny Van Camp. Bovendien zijn volgens hem de labels op achtergelaten vaten vaak verwijderd zodat het volkomen moeilijk wordt om stoffen te identificeren. Alsook zouden de substanties niet puur zijn vermits ze meermaals gebruikt of gewassen worden. Ongeveer de helft van de deskundigen geeft aan dat er van de precursoren of startproducten feitelijk niet veel overblijfselen op een dumping worden teruggevonden. De reden daarvoor zou zijn dat illegale producenten de startproducten zoveel mogelijk voor het produceren van de drug trachten te benutten. De andere respondenten, zijnde Benny Van Camp, de medewerkster van het NICC en Eva Cuypers bevestigen echter wel dat er op een dumping zowel delen van de precursor als bijproducten of afvalstoffen teruggevonden worden. De situatie in België lijkt dus overeen te komen met de situatie die in de internationale literatuur geschetst wordt.
"... dus het gevaar is dus dat je met die mengsels zit van dat je niet weet wat er in zit, dus dat dat nog eens een mengsel is, dus dat dat toch wel toxische dampen kan genereren..." (de medewerkster van het NICC).
74
Enkele deskundigen vermelden dat er kankerverwekkende stoffen, zoals benzeen en tolueen, op een dumping teruggevonden kunnen worden. Dergelijke stoffen zouden echter pas na een blootstelling van lange termijn een nadelig effect hebben. Eva Cuypers benadrukt bovendien dat wanneer de afvalstoffen op een dumping in brand gestoken worden nog andere producten kunnen vrijkomen.
Eva Cuypers en de medewerkster van het NICC gaven tijdens het gesprek een volledig beeld van de afvalstoffen die op de dumpingsite aangetroffen kunnen worden. Het is belangrijk daarvoor eerst een beeld van het productieproces te scheppen. De voorbeelden en documentatie die daarbij gegeven werden, betreffen voornamelijk de productie van amfetaminen en MDMA. Vermits de resultaten reeds aantoonden dat voornamelijk van die soorten drugs dumpingen in België teruggevonden worden, is dat geen slechte zaak.
Wat betreft amfetaminen, kan de productie volgens Eva Cuypers via twee processen verlopen, namelijk via een Leuckart reactie of via een Reductieve aminatie. De afvalstoffen op een dumping verschillen naargelang het gebruikte productieproces, stelt ze. De twee methoden zouden namelijk met dezelfde precursoren starten maar tijdens het proces worden andere stoffen toegevoegd. Kort samengevat, start men bij de productie met precursoren waarbij men producten toevoegt maar dit vaak in overmaat. Enerzijds ontstaan hierdoor nevenproducten die illegale producenten niet wensen. Nevenproducten zijn producten die tijdens het proces mee geproduceerd worden, maar die producenten er zoveel mogelijk uit willen krijgen. De nevenproducten gaat men volgens Eva Cuypers dus tussen de afvalproducten op een dumpingsite terugvinden. Anderzijds wassen illegale producenten de overvloed aan toegevoegde producten eruit. Dat verklaart waarom ook de startproducten tussen de afvalmengsels op een dumping teruggevonden worden. Tot slot zuiveren de producenten het eindproduct nog eens op om de structuren die gerelateerd zijn aan het gewenste eindproduct maar niet de exacte gewenste structuren zijn, uit te wassen. Het bekomen product is immers nog niet zuiver genoeg maar vertoont wel structuren die dicht bij het gewenste eindproduct aanleunen. Die onzuiverheden willen ze er zoveel mogelijk uitzuiveren omdat het toxisch is, minder effectief is of omdat gebruikers er ziek van kunnen worden. Ook die onzuiverheden worden in afvalvaten gestopt en gedumpt. Volgens Eva Cuypers heeft men dus enerzijds nevenproducten en anderzijds afvalproducten op een dumping, alsook de startmoleculen en producten die eraan toegevoegd werden. Kortom vindt men zowel de precursoren als het 75
eindproduct terug, en alles daartussen. Eva Cuypers verklaart dat het daarom zeer moeilijk is om een volledige lijst van teruggevonden chemicaliën op een dumping te verkrijgen. Die lijst is namelijk enorm lang.
Concreet geeft de medewerkster van het NICC de opeenvolgende stappen weer waarin amfetaminen geproduceerd en opgezuiverd worden. Die stappen verklaren de wasstappen die eerder vermeld werden. Volgens de medewerkster van het NICC wordt in België door clandestiene laboratoria veelal de Leuckartsynthese gebruikt. Dit proces volgt de volgende stappen:
"1. De precursor, BMK, wordt met formamide en mierenzuur in een eerste kookstap omgezet tot het tussenproduct formylamfetamine. 2. Na afkoelen wordt het reactiemengsel gewassen met water. Het tussenproduct formylamfetamine scheidt zich af als een geel/bruine olieachtige vloeistof. Deze olielaag wordt verder bewerkt; de waterige laag is afval. 3. Het tussenproduct formylamfetamine wordt tijdens de 2de kookstap met zoutzuur omgezet tot amfetamine. 4. Het reactiemengsel wordt opnieuw gewassen en amfetamine olie wordt geïsoleerd. 5. De ruwe amfetamine olie wordt meestal gezuiverd door middel van stoomdestillatie." (NICC labo drugs, z.j.).
Volgens de medewerkster van het NICC vindt na elke stap een wasproces plaats waarbij afval geproduceerd wordt. Het productieproces van MDMA verloopt volgens haar als volgt: "Reductieve aminering resulteert in relatief weinig afval; 1-stapsreactie; soms doet men solvent recuperatie d.m.v. stoomdestillatie. De ruwe MDMA olie wordt gewassen met een oplossing van natriumhydroxide (sterk alkalisch) waarna de zuivere MDMA olie kan afgescheiden worden. Afval van de kristallisatie van MDMA: De MDMA olie wordt opgelost in aceton en uitgekristalliseerd met zoutzuur" (NICC labo drugs, z.j.).
76
8.1.1. AFVALSTOFFEN De studie van de Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid & Katholieke Universiteit Leuven Laboratorium voor Toxicologie en Bramotologie (2008) is bijzonder interessant om een inventaris van de teruggevonden afvalstoffen op een dumping te maken. De studie maakt een chemische profilering van in beslag genomen drugs, synthetische precursoren en (vooral voor dit onderzoek van belang) chemisch afval. Op die manier tracht de studie chemische parameters te ontdekken die eventueel clandestiene dumpingsites aan elkaar kunnen linken, enerzijds, en dumpingsites en productieplaatsen aan elkaar kunnen linken, anderzijds. Voor het huidige onderzoek is het vooral van belang dat de studie het chemisch afval op dumpingsites van amfetaminen en MDMA in België heeft geanalyseerd. In totaal werden in de studie staalnamen van negen dumpingen onderzocht. Volgens specifieke chemische methoden werden verschillende componenten van het afval geïdentificeerd waarbij uiteindelijk de identificatie van de stoffen bekomen kon worden. In bijlage 6 zijn de geïdentificeerde stoffen van respectievelijk MDMA gerelateerde en amfetamine gerelateerde dumpingen weergegeven.
8.1.2. BIJPRODUCTEN AMFETAMINE-PRODUCTIE Zoals eerder vermeld, zijn er tussen de afvalstoffen op een dumping ook bijproducten van het productieproces terug te vinden. Deze zijn in Tabel 3 en Tabel 4 weergegeven. Het betreft de bijproducten die bij respectievelijk een Leuckart reactie en Reductieve aminatie voor de productie van amfetaminen ontstaan.
Tabel 3. Bijproducten die bij de productie van amfetaminen ontstaan bij gebruik van de Leuckart reactie
Leuckart reactie 4-Methyl-5-phenylpyrimidine 4-Benzylpyrimidine N,N-Di-(β-phenylisopropyl)amine N,N-Di-(β-phenylisopropyl)formamide 1,3-Diphenyl-2-propylamine N-Formylamphetamine N,N-Di-(β-phenylisopropyl)methylamine 2,4-Dimethyl-3,5-diphenyl-pyridine Bron: KU Leuven Toxicology and Pharmacology (z.j.). Intern document: Current knowledge synthesis of amphetamines: by-products Leuckart reaction, by-products reductive amination.
77
Tabel 4. Bijproducten die bij de productie van amfetaminen ontstaan bij gebruik van de Reductieve aminatie
Reductieve aminatie N-(β-Phenyl-isopropyl)benzyl methyl ketimine N-Benzoylamphetamine 1-Phenyl-2-propanol 2-Oxo-1phenyl-(β-phenylisopropylamino)propane N-(β-Phenylisopropyl)cathinone N-Acetylamphetamine N-Benzylamphetamine 1-Oxo-1-phenyl-2-(β-phenylisopropylimino)propane N,β-hydroxy-N,N-di-(β-phenylisopropyl)amine Bron: KU Leuven Toxicology and Pharmacology (z.j.). Intern document: Current knowledge synthesis of amphetamines: by-products Leuckart reaction, by-products reductive amination.
8.1.3. STARTPRODUCTEN Men vindt niet enkel afvalstoffen en bijproducten terug op een dumpingsite, maar ook startproducten. Die producten werden in Tabel 5 opgelijst. Dit zijn de algemene chemische producten op productiesites teruggevonden, dus niet per drugsoort gespecificeerd. De chemicaliën zijn echter wel volgens type geclassificeerd, met name sterk toxisch, volatiele corrosieven, dampen en metalen. Zoals later aan bod zal komen, is deze opdeling belangrijk om de schade voor de menselijke gezondheid te kunnen inschatten.
Tabel 5. Startproducten die men op een dumpingsite van synthetische drugs terugvindt (sterk toxisch, volatieve corrosieven, dampen en metalen)
Highly toxic substances. If solid cyanide salts come in contact with acid, hydrogen cyanide gas will be released. Inhalation of hydrogen cyanide may result in rapid progression of symptoms to respiratory failure, coma and death. Ingestion of the salts may also lead to these symptoms, but hydrogen cyanide gas poses the greater exposure risk. Sodium Cyanide Solid Skin, eyes, ingestion Potassium Cyanide Solid Skin, eyes, ingestion Benzyl Cyanide Liquid Skin, eyes, inhalation, ingestion Hydrogen Cyanide Gas/Liquid Inhalation
Vapor of volatile corrosives may cause eye irritation, lacrimation, conjunctivitis and corneal injury. Inhalation may cause irritation of mucous membranes of the nose and throat, and lung irritation resulting in cough, chest pain, and shortness of breath. Pulmonary edema, coughing-up blood, and chronic lung disease may occur in severe cases. High concentrations of vapor may cause skin irritation. Additional symptoms of vapor inhalation may include 78
headache, nausea, dizziness and anxiety. Phosphine may detonate, and has the odor of decaying fish. Direct contact with corrosives may result in severe eye or skin burns. Methyl methacrylate skin exposure may result in contact dermatitis and sensitization. Formaldehyde is a suspected human carcinogen. Formic acid ingestion of inhalation may result in kidney or liver damage. Sodium metal reacts violently with water. Tetrahydrofuran and Perchloric Acid can form explosive crystals. Acetic Acid Liquid Skin, eyes, inhalation Acetic Anhydride Liquid Skin, eyes, inhalation Acetyl Chloride Liquid Skin, eyes, inhalation Ammonia (anhydrous) Gas Skin, eyes, inhalation Ammonium Hydroxide Liquid Skin, eyes, inhalation Benzyl Chloride Liquid Skin, eyes, inhalation Dimethylsulfate Liquid Skin, eyes, inhalation Formaldehyde Gas, Liquid Skin, eyes, inhalation Formic Acid Liquid Skin, eyes, inhalation Skin, eyes, inhalation Hydrogen Chloride /Hydrochloric Acid Gas, Liquid Hydrobromic Acid Liquid Skin, eyes, inhalation Hydriodic Acid Liquid Skin, eyes, inhalation Hydroxylamine Liquid, Solid Skin, eyes, inhalation Methylamine Gas, Liquid, Solid Skin, eyes, inhalation Methylene Chloride (dichloromethane, Liquid Skin, eyes, inhalation methylene dichloride) Methyl Methacrylate Liquid Skin, eyes, inhalation Nitroethane Liquid Skin, eyes, inhalation Oxalylchloride Liquid Skin, eyes, inhalation Perchloric Acid Liquid Skin, eyes, inhalation Phenylmagnesium Bromide Liquid Skin, eyes, inhalation Phosphine Gas Eyes, inhalation Phosphorus Oxychloride Solid Skin, eyes, inhalation Phosphorus Pentoxide Solid Skin, eyes Sodium Amide (Sodamide) Solid Skin, eyes, inhalation Sodium Metal Solid Skin, eyes Sodium Hydroxide Liquid, Solid Skin, eyes Sulfur Trioxide Liquid, Solid Skin, eyes, inhalation Sulfuric Acid Liquid Skin, eyes, inhalation Tetrahydrofuran Liquid Skin, eyes, inhalation Thionyl Chloride Liquid Skin, eyes, inhalation
Inhalation of vapors at low concentrations may result in mild eye, nose and throat irritation. Symptoms of intoxication (drowsiness and incoordination) or loss of consciousness may occur at high concentrations. Liver and kidney impairment may also occur at high doses, or with prolonged exposure. Benzene is a known human carcinogen. Chloroform, carbon tetrachloride, dioxane, o-toluidine and methylene chloride are probable human carcinogens. Spilling of Freon on the skin may result in freezing injury. Ingestion of small amounts of methanol may lead to permanent damage to vision. Aniline can be readily absorbed through the skin and may cause mental confusion and decreased blood hemoglobin by all exposure routes. O-toluidine is highly toxic when absorbed through the skin, inhaled as a vapor, or ingested, causing possible kidney injury. 79
Acetone Acetonitrile Aniline Benzene Benzylchloride Carbon Tetrachloride Chloroform Cyclohexanone Dioxane Ethanol Ethyl Acetate Ethyl Ether Freon 11 (trichloromonofluoromethane) Hexane Isopropanol Methanol Methylene Chloride (dichloromethanen methylene dichloride) Petroleum Ether Pyridine Toluene o-Toluidine
Solid Solid Solid Solid Solid Solid Solid Solid Solid Solid Solid Solid Solid
Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes
Solid Solid Solid Solid
Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes
Solid Solid in kerosene Solid in kerosene Solid
Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes Skin, eyes
Cyclhexanone Fentanyl
Liquid Solid
Skin Inhalation, skin, eyes
Hydrogen
Gas
Inhalation
Lysergic Acid Diethylamide (LSD) MPTP, MPPP
Powder
Ingestion, inhalation
Solid
Inhalation, skin
Methylfentanyl Phenylacetic Acid Phenyl-2-Propanone (phenylacetone) Piperidine
Solid Solid Liquid
Inhalation, skin, eyes Skin, eyes Skin, inhalation
Liquid
Skin, inhalation
Irritant Narcotic drug product causing respiratory failure at extremely low doses (i.e. equivalent to a few grains of dust) Flammable, explosive Hallucination at extremely low doses By-product of intermediates of alpha-prodine laboratories (extremely low doses may cause irreversible Parkinson's disease) See "Fentanyl" Irritant Irritant; few toxicity data are available Irritant; few toxicity 80
data are available Bron: Drug Enforcement Administration (2005). Guidelines for law enforcement for the cleanup of clandestine drug laboratories - 2005 edition.
8.2. MATERIALEN Er werd aan de deskundigen gevraagd of er ook ander materiaal, buiten chemische vloeistoffen, op een dumping wordt teruggevonden. Volgens hen komt het soms voor dat er kapotte kolven, gebruikte slangen, lege vaten, trechters, labmateriaal, gebroken glas, destillatiebuizen, gebruikte gascilinders of werkmateriaal (handschoenen, buisjes, overalls) teruggevonden worden. Dergelijke materialen komen volgens de deskundigen echter zelden op een dumpingplaats voor omdat illegale drugsproducenten ze zoveel mogelijk trachten te hergebruiken. Eddy Goossens geeft bijvoorbeeld aan dat de voorwerpen zoveel mogelijk door illegale producenten hergebruikt worden omdat op al hetgeen weggegooid wordt, sporenonderzoek kan worden gedaan. Benny Van Camp, tot slot, verklaart dat de hard-ware gebruikt bij drugsproductie vaak volledig voor productie geassembleerd is. Om die reden zullen dergelijke voorwerpen minder snel gedumpt worden.
"Euh, zelden. Het komt wel eens voor dat ge een kapotte kolf of zo ziet. Of dat ge slangen ziet die gebruikt zijn. Maar eigenlijk gaan ze heel veel recycleren en zo weinig mogelijk weggooien..." (Eddy Goossens).
8.3. CANNABIS In de interviews met de deskundigen viel op dat het merendeel van het gesprek over dumpingen van synthetische drugsproductie ging. Bijna alle deskundigen geven aan dat ze ten eerste minder met dumpingen van cannabisplantages in contact komen en ten tweede dat dergelijke dumpingen minder problematisch zijn. Hetgeen volgens hen wel eens wordt teruggevonden, zijn lege vaten van meststoffen of verdelgingsmiddelen, restanten van planten, potgrond en gebruikte lampen die stuk zijn.
"Gebruikte lampen en dingen die wat stuk zijn. Maar dan gaat het nog vaak over restafval van de planten en de kweekmaterialen" (Benny Van Camp).
81
Eva Cuypers geeft aan dat bepaalde pesticiden voor de menselijke gezondheid en natuur schadelijk kunnen zijn maar dat die stoffen bijna uitsluitend op cannabisplantages zelf worden teruggevonden. Enkele deskundigen stellen dat dumpingen van cannabis niet echt als afval beschouwd worden. De restanten op dergelijke dumpingen zijn namelijk plantaardig van aard en rotten gewoon weg.
8.4. APAAN Aangezien APAAN een recent opkomend fenomeen is, werden de deskundigen bevraagd of men dit product vaak op dumpingen tegenkomt. De antwoorden variëren en zijn gelijkaardig aan de antwoorden op de vraag of men zowel precursoren als bijproducten op een dumping tegenkomt. Sommige deskundigen, waaronder Tim Engels en Eddy Goossens, zeggen dat APAAN niet op een dumping teruggevonden wordt vermits illegale producenten dit product in het proces nodig hebben en er dus ook zoveel mogelijk profijt van willen hebben. Zo zou enkel bij clandestiene labo's APAAN teruggevonden worden. Andere deskundigen, waaronder Benny Van Camp en de medewerkster van het NICC, stellen dat men bij een dumping wel degelijk APAAN of restanten van APAAN zal terugvinden. Zo zegt Benny Van Camp dat men zowel elementen van de precursor als van de pre-precursor (bijvoorbeeld APAAN) zal terugvinden.
De medewerkster van het NICC stelt vervolgens dat APAAN omzetting naar BMK één van de meest vervuilende processen in synthetische drugsproductie is.
9. PROBLEMEN M.B.T. VEILIGHEID VAN DIENSTEN TER PLAATSE Een tweede onderdeel van de vijfde onderzoeksvraag luidt als volgt 'Welke problemen doen zich voor m.b.t. de veiligheid van de personen die voor de opruiming van dumpingen instaan?'. Deze vraag werd tevens aan de hand van informatie van de deskundigen beantwoord. De informatie aangereikt door de verschillende deskundigen kan in de volgende elementen opgedeeld worden: Aan welke gevaren worden de betrokken actoren blootgesteld?; Hebben er zich incidenten m.b.t. de veiligheid voorgedaan?; Hebben de actoren voldoende kennis
van
de
risico's
op
een
dumping?;
Zijn
de
actoren
met
voldoende 82
beschermingsmateriaal uitgerust?; Beschikken de verschillende diensten over een handleiding voor de afhandeling van een dumping?
9.1. AAN WELKE GEVAREN WORDEN DE BETROKKEN ACTOREN BLOOTGESTELD? Uit de gesprekken met de deskundigen blijkt dat verschillende diensten op een dumping een zeker risico of gevaar lopen. Dit betreft bijvoorbeeld de diensten die de eerste vaststelling doen, de diensten die het sporenonderzoek doen en de diensten die de opruiming doen. In dit deel zullen de gevaren waaraan die mensen blootgesteld worden, uiteengezet worden.
Tussen de verschillende deskundigen heerst er consensus over welke soorten gevaren er op een dumpingsite schuilgaan. Volgens Eddy Goossens zijn er drie belangrijke gevaren, zijnde ontploffingsgevaar, brandgevaar en giftigheidgevaar. Volgens de deskundigen gaat het voornamelijk om gevaarlijke zuren en basen zoals zoutzuur, natriumhydroxide, ammoniak en methylamine die bij contact bijtend kunnen zijn. Natriumhydroxide en ammoniak vormen het gevaar dat ze hygroscopisch zijn. Dit wil volgens Eddy Goossens zeggen dat personen die zweten verbrandingsverschijnselen op die plekken zullen vertonen. Die mensen moeten dus gasdicht beschermd zijn wanneer ze met dergelijke stoffen in contact komen. Amines zijn volgens Eddy Goossens het gevaarlijkst. Tim Engels confirmeert dit. Volgens hem zijn de meest gevaarlijke stoffen op een dumping organische stoffen, ontvlambare stoffen, geconcentreerde zuren, amines, gassen, waterstof en ethylamine. Ethylamine zou ontvlambaar en verstikkend zijn en zou schadelijke dampen kunnen genereren. Hetgeen telkens doorheen de gesprekken terugkeert, zijn de toxiciteit en het corrosiviteitsgevaar van de chemicaliën die op een dumping teruggevonden worden. De medewerkster van het NICC stelt vervolgens dat alle chemische stoffen op een dumping voor mens en milieu gevaarlijk zijn. Zoals eerder aan bod gekomen, betreft het op dumpingen vaak mengsels van verschillende soorten afvalstoffen. Dit stelt volgens Tim Engels een probleem naar mensen op het terrein. De mengsels hebben namelijk een divers karakter: ze zijn zowel ontvlambaar als corrosief en reageren met andere stoffen.
Tussen de deskundigen heerst consensus dat zo goed als elke dumping levensgevaarlijk is. Zo zou elke dumping risico's inhouden voor diegenen die ermee in contact komen. Dat blijkt uit een citaat van Benny Van Camp: "Voor mij is elke dumping zeer gevaarlijk. Of dat nu gaat 83
over een klein tonneke of dat gaat over 30 ton... dat is altijd gevaarlijk. Elke dumping is een gevaar voor iedereen die ermee in contact komt". Benny Van Camp en Eddy Goossens stellen expliciet dat een kleine dumping niet noemenswaardig minder gevaarlijk is dan een grote dumping. De toxiciteit van een kleine dumping kan even bedreigend zijn. De verwondingen die de diensten ter plaatse kunnen oplopen, worden in de gesprekken aangehaald als zijnde brandwonden, misselijkheid of het inademen van schadelijke dampen. Uit de gesprekken blijkt ook duidelijk dat mensen zowel door direct contact als door indirect contact met de producten op een dumping verwondingen kunnen oplopen. Direct contact kan volgens Benny Van Camp bijvoorbeeld het aanraken van vaten zijn. Indirect contact kan bijvoorbeeld zijn het in contact komen met dampen, gepollueerde grond of gepollueerde vaten waarvan men denkt dat ze leeg zijn. Dat verklaart Tim Engels bovendien als één van de grote gevaren op een dumping, namelijk dat mensen verpakkingen vastnemen terwijl daar nog geconcentreerde zuren aanhangen. Olivier Lessire van de Centrale Dienst Drugs vermeldt dat het vaak een probleem is om als eerste ter plaatse een perimeter af te stellen. Die afstelling heeft immers als gevolg dat men het gevaar loopt om met gevaarlijke componenten op de dumping in contact te komen. Het afstellen van de perimeter is volgens hem echter noodzakelijk.
Voorts stellen enkele deskundigen dat bepaalde stoffen op een dumping kankerverwekkend kunnen zijn wanneer men er langdurig aan blootgesteld wordt. Dit is een gevolg dat pas op lange termijn optreedt. Op het moment van blootstelling zelf zal dit niet merkbaar zijn, zegt Eddy Goossens. Ook Eva Cuypers stelt dat dit gevaar niet direct merkbaar zal zijn. De specifieke producten waarover men het heeft, zijn tolueen, amines, ethylamine en benzeen. Tim Engels nuanceert echter dit gevaar voor de mensen op het terrein. De gevolgen treden namelijk na langdurige blootstelling op maar de mensen op het terrein zijn volgens hem meestal niet in die mate aan de dumping blootgesteld. In dezelfde lijn als de kankerverwekkende stoffen stelt Olivier Lessire van de Centrale Dienst Drugs dat sommige problemen altijd onzichtbaar zullen zijn. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om moleculen of volatiele producten die rond de dumpingsite hangen. Dit heeft als gevolg dat er een aantal verwondingen niet onmiddellijk zichtbaar zijn.
"Ten tweede is, er zijn de rechtstreekse verwondingen dat men krijgt, bijvoorbeeld brand, dat is duidelijk. Misselijkheid, oké dat is ook duidelijk enzovoort. Maar je krijgt ook problemen op lange termijn omdat je krijgt bijvoorbeeld als je krijgt
84
gewoon benzeen of tolueen, als je ademt dit soort producten krijg je gewoon kanker" (Olivier Lessire).
Het is dus duidelijk dat er zowel korte termijn (brandwonden) als lange termijn gevolgen (kankerverwekkendheid) voor de mensen op het terrein kunnen optreden. Eddy Goossens van de brandweer stelt dat het moeilijk is die korte en lange termijn risico's in te schatten. Uit enkele gesprekken met deskundigen blijkt overigens dat er niet enkel korte en lange termijn gevolgen zijn maar dat de gevolgen ook direct zichtbaar als onzichtbaar zijn. Zo lijken bijtende stoffen voornamelijk direct zichtbaar te zijn en kankerverwekkende stoffen niet meteen zichtbaar.
"Euh de bijtende stoffen gaan ze direct wel merken. Dat ziet ge ook meestal, aantasting van uw planten of... en ge voelt dat ook maar... 'T zijn vooral die chronische, kankerverwekkende stoffen o.a. hé. Dat gaan ze niet merken. Ja dat zijn de verdoken gevaren, dat gaan ze op die moment niet merken maar door er vaak aan blootgesteld te worden..." (Eva Cuypers).
Een ander aspect dat door enkele deskundigen aangehaald wordt, is dat de vaten op een dumping vaak lekken vertonen en niet altijd goed afgesloten zijn. Dat soort dumpingen met open of lekkende vaten betekent een groot gevaar voor omstanders. Bovendien zijn dumpingen waarbij het afval in brand werd gestoken volgens de meeste deskundigen gevaarlijker voor de mensen op het terrein. Volgens hen kunnen hierbij namelijk vaten ontploffen (die vervolgens als projectielen weggeslingerd worden), vrije vloeistoffen vrijkomen, gasflessen aanwezig zijn, schadelijke dampen ontstaan en verpakkingen wegsmelten. De schadelijke dampen zouden vooral voor de mensen in de directe omgeving van de dumping gevaarlijk zijn.
De andere voorwerpen die op een dumping aangetroffen worden, zoals kolven en glasmateriaal, zijn volgens de meeste deskundigen minder gevaarlijk voor mensen op het terrein dan de chemische vloeistoffen. Enkel het NICC geeft aan dat dergelijke voorwerpen eveneens een gevaar kunnen betekenen en dit omwille van de volgende reden: "Goh ja die zijn ook gecontamineerd dus daar zitten ook euh... Het is niet dat die mooi gewassen zijn dus
85
ja daar zitten eigenlijk dezelfde restanten van dezelfde stoffen op als wat er in de dumping zit dus ja" (de medewerkster van het NICC).
Hoewel door de meeste deskundigen de gevaren van een dumpingsite onderkend worden, benadrukken de meesten eveneens het feit dat dumpingen voornamelijk in openlucht plaatsvinden. Dit zorgt er volgens hen voor dat de plaats van de dumping verlucht is waardoor er een zekere ventilatie en verdunning van de schadelijke dampen plaatsvindt. Eva Cuypers stelt dat de schade die mensen ter plekke kunnen oplopen afhankelijk is van hoelang ze op die dumpingsite staan en welke soort concentraties ze binnenkrijgen. Overigens stelt Tim Engels dat het voordeel van dumpingen ten opzichte van clandestiene druglabo's is dat men alles goed ziet liggen. De mensen op het terrein hebben bijgevolg een direct zicht van wat er ligt.
Over bijna alle deskundigen heerst de consensus dat een dumping van afval van synthetische drugsproductie gevaarlijker is dan een dumping van cannabisproductie.
9.2. INCIDENTEN WAARBIJ DE VEILIGHEID VAN DIENSTEN IN GEVAAR KOMT Aan de deskundigen werd gevraagd of er zich reeds incidenten hebben voorgedaan waarbij hun veiligheid of de veiligheid van collega's in het gedrang kwam. Hier wordt m.a.w. naar concrete gevallen van verwondingen of gezondheidsrisico's gepeild.
Eddy Goossens van de brandweer geeft aan dat er zich, bij zijn weten, bij een dumping nog geen levensbedreigende incidenten hebben voorgedaan. Hij vermoedt echter wel dat er zich ongetwijfeld al voorvallen hebben voorgedaan. Er zijn blijkbaar immers heel wat dumpingen waarvan de brandweer niets te horen krijgt. Tot slot vermeldt Eddy Goossens dat het gevaar zich vaak bij de politie voordoet. Politiediensten zijn namelijk altijd snel ter plaatse en willen kijken wat er aan de hand is. Dit zorgt voor risico's.
Tim Engels stelt dat er zich bij SGS nog geen incidenten hebben voorgedaan waarbij de veiligheid in het gedrang kwam. De verklaring daarvoor geeft hij in volgend citaat aan: "Natuurlijk hebben wij mensen die met ademlucht getraind zijn, ze hebben allemaal ADRcursussen gekregen, ze hebben VCA, dus veiligheid in de chemie is een bekend, ze hebben ook een brandbestrijdingsopleiding gehad dus wij hebben getraind personeel". Hij geeft 86
bovendien aan dat SGS meestal pas als derde of vierde partij op de dumpingplaats aanwezig is. Het eerste gevaar is volgens hem op dat moment meestal al geweken. Desalniettemin geeft Tim Engels toe weet te hebben van mensen bij de civiele bescherming die ooit door de dampen tijdens een opruiming bedwelmd raakten.
Olivier Lessire, tot slot, geeft wel enkele concrete gevallen aan waarbij medewerkers van andere diensten gewond raakten. Zo geeft hij het voorbeeld van laboranten die op een dumpingsite sporen kwamen afnemen nog voor het LIT ter plaatse was. Dit zorgde ervoor dat ze schadelijke dampen in hun longen kregen en misselijkheidsverschijnselen vertoonden. Olivier Lessire spreekt van een mogelijke kans op verbrande longen. Eveneens heeft zich een voorval voorgedaan waarbij een collega brandwonden had opgelopen. De incidenten die zich voordoen, zouden volgens Olivier Lessire en Benny Van Camp voornamelijk door onbezonnenheid van de betrokken personen plaatsvinden. Zo zou volgens hen de politie zich niet voldoende van de gevaren op een dumping bewust zijn en zich soms onverantwoord gedragen. Benny Van Camp zegt dat er zich ongetwijfeld nog meer incidenten voordoen dan er bekend zijn. Hij heeft het vermoeden dat heel wat voorvallen niet worden gemeld of aan de Centrale Dienst Drugs doorgespeeld worden. Tot slot geeft hij enkele concrete handvaten aan om incidenten in te perken of te vermijden. Zo zouden alle betrokken diensten een goede voorlichting over de aanwezige risico's moeten krijgen. Dit initiatief wordt momenteel door de Centrale Dienst Drugs in de vorm van een informatieve flyer genomen, waarover later meer informatie.
"Ik denk ook wel dat hier en daar wel mensen brandwonden oplopen. Maar dat dan ook niet melden. Hé bijvoorbeeld wat spatten van het verzetten van het één of het ander" (Benny Van Camp).
9.3. VOLDOENDE KENNIS VAN DE RISICO'S? Aan elke afzonderlijke deskundige werd gevraagd of zijn of haar collega's voldoende kennis hebben van de risico's die zich op een dumpingsite voordoen. De bevindingen zullen hier dus afzonderlijk per deskundige besproken worden.
87
Volgens Eddy Goossens zijn de politie en de brandweer, eigenlijk alle diensten, onvoldoende gekend met de gevaren die zich op een dumping van synthetische drugs voordoen. Dit blijkt uit volgende citaat "Als ik een presentatie ga geven voor brandweer of politie en ik begin daar te vertellen, die beseffen echt niet waar dat ze mee bezig geweest zijn". Dit brengt volgens hem het probleem met zich mee dat die diensten op een dumping verhoogd gevaar lopen. Eddy Goossens haalt zaken aan als onwetendheid, onbekendheid en momenten waarbij bepaalde diensten dingen op eigen initiatief doen. Wel belangrijk om te vermelden is dat volgens hem het LIT en meerbepaald de Centrale Dienst Drugs de gevaren wel goed kunnen inschatten. "Veel te onbekend. Ze kunnen dat gevaar op deze moment nog niet inschatten. De politie in Brussel nu wel, de mensen van het LIT. maar de plaatselijke politiemannen kunnen dat niet. Echt niet", aldus Eddy Goossens. Ook de bevelvoerders van de brandweer zijn volgens hem in die mate opgeleid om gevaren te kunnen herkennen en vermijden. De onbekendheid bij de meeste diensten zou volgens hem opgelost kunnen worden door in de toekomst mensen ruimer op te leiden en te sensibiliseren. Dit moet op verschillende niveaus gebeuren. De verschillende diensten moeten volgens hem namelijk weten hoe ze een dumping kunnen herkennen, wat de gevaren zijn en dat ze zo snel mogelijk de brandweer dienen te verwittigen zodat die het nodige advies kan geven. Alsook de gespecialiseerde teams die het onderzoek voeren, moeten meer opgeleid worden. Het gaat daarbij volgens Eddy Goossens om een klein deel van de brandweer, het LIT, de federale gerechtelijke politie en de lokale gerechtelijke politiediensten. Tot slot vermeldt Eddy Goossens dat er recent door de Centrale Dienst Drugs wel stappen in de goede richting worden genomen, meer bepaald d.m.v. de flyer.
"Eigenlijk moeten we op verschillende niveaus gaan opleiden. En dat geldt dan zowel voor politie als brandweer. Wij moeten alle (en het is niet oneerbiedig bedoeld maar) alle veldmedewerkers van de politie, brandweer en andere diensten moeten wij sensibiliseren. Daar is Benny nu mee bezig met een flyer te maken over afval" (Eddy Goossens).
Tim Engels van SGS stelt dat de mensen van SGS die instaan voor de opruiming volledige kennis van de gevaren op de site hebben. Zijn mensen zijn immers getraind met kennis in de chemie, hebben een brandbestrijdingsopleiding, ADR-cursussen en VCA gehad.
Daarenboven
beschikken de
mensen van SGS
over interne 88
veiligheidsinstructies waardoor ze weten met welke producten ze op een dumping geconfronteerd kunnen worden. Tot slot geeft Tim Engels aan dat SGS door te werken met dumpingen van synthetische drugsproductie al dusdanige ervaring heeft opgedaan dat de medewerkers volledig van de risico's op de hoogte zijn.
Raf Pauwels stelt eveneens dat de meeste politiediensten zich niet voldoende van de gevaren op een dumpingsite bewust zijn. Het kan daarbij ook om gemeentediensten gaan, volgens hem. Er wordt volgens hem ook niet altijd veilig met dumpingen omgesprongen. Er werd hem in het interview dan ook gevraagd welke kennis bij dergelijke diensten ontbreekt. Volgens Raf Pauwels ontbreekt het hen aan kennis over hoe een productieproces van synthetische drugs in zijn werk gaat, welke producten daarbij gebruikt worden en wat de gevaren van de producten zijn. Hij geeft ook enkele oplossingen aan om de situatie te verbeteren. Zo zouden politieambtenaren gesensibiliseerd moeten worden, moet de brandweer zo snel mogelijk ter plaatse komen en moeten er richtlijnen voor politieambtenaren komen om te tonen hoe ze een dumping kunnen herkennen, hoe ze daarbij moeten handelen en wie ze moeten verwittigen.
"Door een duidelijke richtlijn van hoe politieambtenaren moeten optreden op plaatsen waar dat chemisch afval wordt gedumpt. Dus dat daar gewoon echt een stappenplan, richtlijn, van 'oké als je dat aantreft, ten eerste je kan het zo herkennen, en dat zijn de punten die je moet doen' " (Raf Pauwels).
Zijn mensen van de federale gerechtelijke politie zijn volgens Raf Pauwels echter wel voldoende met de risico's gekend.
De medewerkster van het NICC geeft aan dat het NICC voldoende kennis over de risico's van een dumping heeft. Ook het LIT en de brandweer die daartoe behoort, zouden zich volgens haar genoeg van de gevaren bewust zijn. De politiediensten die niet met het fenomeen van drugsdumpingen vertrouwd zijn, zouden volgens haar echter niet voldoende kennis hebben van de risico's. Het ontbreekt hen vaak aan kennis om een dumping als een dumping van synthetisch drugsafval te herkennen en kennis om te weten wat er in de achtergelaten vaten zit.
89
Volgens Benny Van Camp en Olivier Lessire van de Centrale Dienst Drugs, tot slot, zijn de politiediensten zich onvoldoende van de gevaren op een dumpingsite bewust. De politiediensten zouden zich op dergelijke sites soms onverantwoord gedragen. Benny Van Camp geeft een sprekend voorbeeld: "En ge ziet soms politiemensen er met een broodje nog aan de zijkant van een dumping staan dat ge denkt van 'waar zijt ge mee bezig?' ". De problematiek kan volgens hem opgevangen worden door de mensen beter te informeren en over de gevaren in te lichten. Dit moet volgens hem op alle niveaus en diensten gebeuren. Het initiatief is nu reeds d.m.v. de flyer genomen die recent door de Centrale Dienst Drugs uitgedeeld zal worden. De mensen van de Centrale Dienst Drugs kunnen volgens Benny Van Camp echter wel volledig de gevaren van een dumping inschatten. Zijn mensen mogen overigens niet op het terrein als ze niet voldoende opgeleid zijn. Zoals later verduidelijkt zal worden, genieten de mensen van de Centrale Dienst Drugs namelijk een aantal opleidingen, zowel onofficiële als internationaal erkende. Dit zorgt ervoor dat de technische kennis van de Centrale Dienst Drugs zeker goed zit, zegt Benny Van Camp.
9.4. VOLDOENDE UITGERUST MET BESCHERMINGSMATERIAAL? In de gesprekken met de deskundigen werd door hen aspecten in verband met de persoonlijke bescherming(kledij) van de diensten ter plaatse aangehaald. De vraag werd niet expliciet gesteld maar de deskundigen haalden het thema zelf naar boven.
Eddy Goossens kaart het probleem aan dat heel veel diensten niet over de nodige beschermingsmiddelen beschikken. Zo beschikken heel veel diensten volgens hem niet over specifieke meettoestellen die bijvoorbeeld de concentratie CO meten. Dergelijke toestellen zijn echter enorm duur, geeft hij aan. Het risico van dit probleem is dat veel mensen zich daardoor bij de afstapping naar dumpingen in gevaar gaan begeven, volgens Eddy Goossens. Er is volgens hem dus een onbeschikbaarheid van materieel. Eddy Goossens geeft echter wel aan
dat
zijn
eigen
brandweerzone
met
het
nodige
materiaal
en
de
nodige
beschermingsmiddelen goed uitgerust is. Hij geeft hiervoor de volgende reden aan: "Wij zitten hier met een hele sliert chemische bedrijven, vanalles en nog wat. Wij zitten aan de andere kant met een reeks nucleaire bedrijven dus als zone zijn wij vrij goed voorzien op gevaarlijke stoffen". Tot slot haalt Eddy Goossens aan dat de mensen van het NICC over luchtflessen
90
beschikken maar dat zij eigenlijk niet opgeleid zijn om die te gebruiken. Dit zou dringend moeten gebeuren, volgens hem.
Tim Engels, vervolgens, verklaart dat SGS altijd goed beschermd naar een dumping vertrekt. De medewerkers van SGS zouden volgens hem over adequaat beschermingsmateriaal beschikken zoals ademlucht, een chemicaliënpak, filtermaskers, explosief veilig materiaal en bescherming tegen corrosiviteit. Bovendien beschikt SGS over meetapparatuur om in de omgeving van een dumping naar vluchtige componenten te meten. Belangrijk is dat Tim Engels opmerkt dat de politie of het LIT soms niet over de nodige beschermingsmiddelen beschikken. Hij geeft dan ook aan dat SGS die middelen bij het afhandelen van een dumping indien nodig aan de nodige partners overhandigt. SGS ondersteunt als het ware mee andere diensten op vlak van beschermingsmateriaal. Dit blijkt uit volgende citaat van Tim Engels.
"Wat we al gezien hebben is dat bepaalde politiediensten niet over de nodige middelen beschikken, soms het LIT zelfs ook ni. En dan gaan wij zelfs die mensen ook PBM's aanreiken zodat zij hun job ook op een correcte manier kunnen uitvoeren. Want dat is soms wel het probleem" (Tim Engels).
Raf Pauwels benadrukt het feit dat de mensen die in eerste lijn vaststellingen komen doen op een dumpingsite vaak over geen beschermingskledij beschikken. De gespecialiseerde firma's die de restanten op een dumping komen verwijderen, zijn volgens hem echter wel volledig beschermd. Dan heeft het gevaar echter reeds plaatsgevonden, stelt Raf Pauwels.
"Dus stel dat het niet goed is afgesloten en je krijgt die producten op je huid, vooral ook voor de mensen die dat aan het opruimen zijn, die dat eigenlijk niet over gespecialiseerd materiaal beschikken. Want da's misschien nog wel een punt, euh de politiemensen die dat met die zaken om moeten gaan om daar vaststellingen op te doen, zij het een sporenonderzoek, want dus die vaten worden bekeken, die worden gefotografeerd, die worden behandeld met strips of met swaps zoals wij zeggen om daar DNA van af te nemen of vingerafdrukken. Dus de mensen, de politiemensen die dat aan dat onderzoek deelnemen, die hebben geen beschermingskledij" (Raf Pauwels).
91
De medewerkster van het NICC vermeldt dat het NICC o.a. over gasmaskers beschikt. Die gasmaskers worden bijvoorbeeld bij grote dumpingen gebruikt. Tevens haalt ze aan dat het LIT over voldoende beschermingsmateriaal beschikt.
Olivier Lessire haalt aan dat de Centrale Dienst Drugs over eigen beschermingskledij beschikt. Zo vermeldt Benny Van Camp bijvoorbeeld dat zijn mensen met gaspakken, perslucht, meters en gasmeterapparaten werken. Olivier Lessire kaart echter wel het probleem aan dat mensen van de gemeente of politiediensten (zonaal) die als eerste vaststellingen komen doen, soms geen beschermingskledij dragen. Alsook de mensen van de FGP zouden volgens hem niet altijd met het nodige beschermingsmateriaal hun functie uitvoeren.
Eva Cuypers vermeldt tijdens het gesprek dat het NICC, het LIT en zijzelf bij een afstapping goed uitgerust en beschermd zijn. Zo beschikt Eva Cuypers o.a. over gasmaskers, witte pakken, handschoenen en speciale schoenen. Eva Cuypers benadrukt overigens dat er recentelijk vaker onderzoek naar de juiste beschermingsmiddelen wordt gevoerd. Die onderzoeken zouden volgens haar voornamelijk gaan over hoe men zichzelf het best kan beschermen. De reden voor dergelijke onderzoeken zou volgens haar het gebrek aan concrete richtlijnen zijn. Ook in het buitenland groeit de belangstelling naar dergelijk onderzoek. Eva Cuypers nuanceert echter wel met het feit dat de lokale politie vaak niet voorbereid op een dumping aankomt. Dit blijkt uit volgende citaat. "... maar bijvoorbeeld als het NICC ter plaatse komt of zo die zijn wel goed geëquipeerd meestal. Wij hebben ook gasmaskers hier voor de afstappingen van die plantages, gasmaskers bij, volledige witte pakken, handschoenen, speciale schoenen. Maar ja de mensen die, alé de politiediensten ter plaatse die dat daar vindt in het bos die zijn daar ook niet op voorbereid, die weten niet wat dat ze vinden, die gaan eens kijken maar ondertussen krijgt ge bijvoorbeeld via inademing wel wat binnen. Dus dat zijn de mensen waar dat het het gevaarlijkst voor is. Zeker" (Eva Cuypers).
92
9.5. HANDLEIDING Er werd de deskundigen gevraagd of hun dienst of zijzelf over een handleiding beschikken die een leidraad voor de afhandeling van een dumping ter plekke biedt.
Eddy Goossens geeft aan dat de brandweer in het algemeen niet over een dergelijke leidraad beschikt. Wel werd er een handleiding voor de leidinggevenden van de brandweer opgesteld. "Daarom dat wij vragen dat er altijd iemand van ons team ter plaatse komt. En daar hebben wij jaren geleden een handleiding opgemaakt voor die mensen specifiek", aldus Eddy Goossens.
Tim Engels vermeldt dat SGS over een leidraad beschikt. Die is volgens hem in een veiligheid- en gezondheidsmilieuplan vervat. Bovendien heeft Tim Engels van Europol een handleiding gekregen waarin vervat staat welke producten er kunnen vrijkomen. Die twee handleidingen zijn zeker een meerwaarde voor de mensen die bij SGS werken, vooral naar bescherming van de mensen toe, zo stelt Tim Engels. "... en naar bescherming van onze mensen toe is dat zeker een meerwaarde. Zij vertrekken eigenlijk en zij zijn volledig op de hoogte van de gevaren die zich er kunnen voordoen, ja". Op de vraag of de medewerkers van SGS de voorschriften altijd naleven, antwoordt Tim Engels bevestigend. "... onze operatoren zijn er echt van doordrongen omdat zij ook in de chemische sector werken. En zij zijn zich bewust van welke gevaren zich er voordoen dus euh, ja".
Raf Pauwels geeft aan dat zijn mensen bij de FGP niet over een leidraad beschikken. Zelf heeft hij echter wel een document met richtlijnen opgesteld van hoe hij vindt dat een dumping afgehandeld zou moeten worden. Die leidraad heeft hij echter nog niet zelf aan de lokale politiediensten verspreid omdat hij vindt dat dit vanuit de Centrale Dienst Drugs geregeld moet worden. Raf Pauwels geeft expliciet aan vragende partij voor een handleiding voor dumpingen van synthetisch drugsafval te zijn. In de leidraad die hij zelf heeft opgesteld, wordt de problematiek van illegale dumpingen van drugs aangehaald met een bijpassende werkwijze voor de verschillende actoren belast met de aanpak ervan. Er wordt een concrete taakverdeling voor de lokale politie/WPR, de FGP, het labo FGP, het LIT (Labo Intervention Team) en de brandweer gegeven. Enkele korte krachtlijnen zijn: de lokale politie staat in voor de eerste vaststellingen; wanneer het vermoeden heerst dat het om een dumping gaat, moeten 93
de lokale politiediensten de FGP en desgevallend de brandweer en OVAM (voor milieuverontreiniging) verwittigen; de FGP verwittigt het labo FGP, het LIT en het NICC; het labo FGP voert ter plaatse de sporenafname uit; de analyse van de stalen van de chemische producten gebeurt door het NICC; het LIT doet staalnamen, inbeslagnames, inventarisaties en maakt contact met het NICC; de brandweer staat in voor de beveiliging bij een dumping waar er brand- en ontploffingsgevaar is, bij een gevaarlijke dumping, bij een dumping in een gebouw, bij een grootschalige dumping of een dumping waar lekken vastgesteld worden (Federale Gerechtelijke Politie Provincie Antwerpen - site Turnhout, z.j.). De verwijdering van het afval gebeurt, tot slot, door SGS.
De medewerkster van het NICC vermeldt dat het NICC momenteel met de samenstelling van een handleiding bezig is. Deze handleiding zou echter enkel op de staalname bij een dumping betrekking hebben.
Benny Van Camp geeft aan dat de Centrale Dienst Drugs niet over een draaiboek voor de afhandeling van dumpingen beschikt. Dit zou volgens hem eventueel wel nodig kunnen zijn omwille van de extreme omstandigheden die zich bij een dumping voordoen. Dit is echter volgens hem niet eenvoudig. "Maar je kunt nooit een blauwdruk maken dat op alles van toepassing is. Dus je moet eigenlijk meer in uw procedures blijven werken, volgens mij", aldus Benny Van Camp. Benny Van Camp haalt echter wel aan dat de Centrale Dienst Drugs over voorschriften m.b.t. de veiligheid beschikt. Zo is er volgens hem de LIT-nota waarin de risicoanalyse en informatie over de materialen, de opleidingen, de voertuigen, de contacten etc. staan. Op de vraag of de mensen van de Centrale Dienst Drugs deze voorschriften naleven, antwoordt Benny Van Camp: "Gaan mijn mensen proceduregewijs werken? Ja".
10. SCHADE VOOR DE MENSELIJKE GEZONDHEID Een laatste element van de vijfde onderzoeksvraag betreft de vraag 'Welke schade kunnen illegale dumpingen voor de mens en de natuur teweeg brengen?'. Deze vraag wordt in de volgende twee hoofdstukken behandeld. De schade voor de menselijke gezondheid wordt in dit hoofdstuk behandeld terwijl de schade voor de natuur is het volgende hoofdstuk besproken wordt. In de literatuur werden er enkele gevolgen voor de menselijke gezondheid, te wijten 94
aan dumpingen van drugsafval, omschreven. In de interviews met de deskundigen werd hen o.a. gevraagd of het correct is dat dergelijke gevolgen bij een dumping kunnen optreden en of er nog andere schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid kunnen optreden. Tijdens de gesprekken bleek dat niet alle deskundigen daarover informatie konden verschaffen. Niet alle deskundigen hebben daarop bijgevolg kunnen antwoorden. Het belangrijkste gesprek was dat met toxicoloog Eva Cuypers die veel informatie over het onderwerp kon verschaffen.
De inhoud van dit hoofdstuk overlapt deels met hoofdstuk '9.1. Aan welke gevaren worden de betrokken actoren blootgesteld?'. Om die reden wordt dan ook naar dat hoofdstuk verwezen. Niet alle elementen uit hoofdstuk 9.1. zullen m.a.w. hier nogmaals behandeld worden.
Eddy Goossens verklaart dat er zich op een dumping voornamelijk gevaar op giftigheid, brand, corrosiviteit en straling van warmte voordoet. Voor de mens zijn vooral stoffen zoals methylamine, waterstofchloride, ammoniak en zoutzuur schadelijk. Gevolgen als bijtende chemicaliën, kankerverwekkendheid en waterstofsulfidevergiftiging komen volgens hem niet veel voor. Desalniettemin stelt Eddy Goossens dat bepaalde stoffen kankerverwekkend kunnen zijn wanneer men er langdurig mee in contact komt (zoals bijvoorbeeld methylamine). Bovendien vermeldt hij dat de gevaren meestal direct zichtbaar zijn; giftige producten hebben immers meestal een geur (behalve CO en CO2). Op de vraag welke dumpingmethode voor de menselijke gezondheid het meest schadelijk is, kan hij geen eenduidig antwoord geven.
"Ene die met een euh wagentje met solventen in over de wegen dat uitrijdt, echt heel groot gevaar is er op die moment niet. ... Maar daar rijden misschien wel honderden kinderen voorbij hé op dat traject op een gegeven moment hé. Die gaan daar niet van doodvallen of ziek worden, maar wat zijn die lange termijn gezondheidsrisico's? Da's het probleem en da's moeilijk in te schatten. Dus dat is een heel moeilijke vraag om op te antwoorden" (Eddy Goossens).
Tim Engels vermeldt dat op een dumping het gevaar bestaat dat mensen de verpakkingen vastnemen terwijl daar nog geconcentreerde zuren of basen aanhangen. Die stoffen zijn wat corrosiviteit betreft voor de mens in zekere zin gevaarlijk. Zo bevestigt hij dat er inderdaad bijtende stoffen zijn en dat het risico op kankerverwekkendheid bestaat. Bovendien zijn de verpakkingen op een dumpingsite volgens Tim Engels vaak niet in orde. De meeste vaten 95
vertonen namelijk lekken. Zoals eerder gezegd, bestaan de producten op een dumping tevens uit mengsels met een divers karakter. Tim Engels heeft het al meegemaakt dat mensen dit afval naar het containerpark brengen. Dit vervoer houdt echter zekere gevaren in, volgens hem. De andere materialen die af en toe op een dumping teruggevonden worden, zijn volgens hem minder problematisch voor de mens dan de chemicaliën. Overigens nuanceert Tim Engels de schade voor de menselijke gezondheid in die zin dat de gevolgen voor de mens eerder lokaal en slechts in de directe nabijheid van de dumping aanwezig zijn. Alsook zullen de gevolgen volgens hem eerder beperkt blijven vermits dumpingen meestal in afgelegen gebieden en openlucht plaatsvinden. Dat laatste heeft als voordeel dat de schadelijke plaats geventileerd wordt. Er zullen volgens hem kortom weinig gevolgen voor de mens zijn indien men verpakkingen niet aanraakt en afstand behoudt. De gevolgen voor de mens zouden volgens Tim Engels meestal door direct contact veroorzaakt worden. Hieronder verstaat hij eveneens het in contact komen en bedwelmd raken door schadelijke dampen. De gevolgen zouden bovendien direct zichtbaar zijn. Desalniettemin vermeldt Tim Engels ook dat er gevolgen op lange termijn, zoals kanker, kunnen voorkomen. Tot slot antwoordt Tim Engels op de vraag welke dumpingmethode het meest schadelijk voor de mens is, dat dumpingen die in brand worden gestoken het meest gevaarlijk zijn en de meeste schade voor mens en omgeving veroorzaken. Er bestaat namelijk de kans dat vaten exploderen en vervolgens projectielen worden, er ontstaan vrije vloeistoffen en verpakkingen kunnen wegsmelten.
Raf Pauwels geeft aan geen weet te hebben van schade die heeft plaatsgevonden voor de menselijke gezondheid in België. De vormen van schade die zich eventueel zouden kunnen voordoen, zijn volgens hem ernstige huidletsels en zware brandwonden. Die verwondingen zouden kunnen optreden door producten op de huid te hebben gekregen omwille van lekkende vaten. Raf Pauwels geeft bovendien aan dat bepaalde dumpingmethoden meer schadelijk kunnen zijn dan andere methoden. Zo zouden dumpingen waarbij met een wagen wordt rondgereden en de vloeistoffen over de weg uitgegoten worden veel gevaarlijker zijn dan wanneer gewoon dichte vaten gedumpt worden. "Als de chemicaliën echt worden uitgegoten op de bodem dat gaat veel erger zijn dan dat je gewoon de plastic bussen dat je die gaat achterlaten", aldus Raf Pauwels. "Nu wat is het gevaarlijkste voor de mens? Vanaf de moment dat er milieuverontreiniging, echte milieuverontreiniging bedoel ik dan, de bodem of water of lucht in brand steken euh mee gepaard gaan, dan denk ik dat dat toch wel de ernstige vormen van dumpings zijn". Raf Pauwels geeft ook aan dat het ander materiaal op een dumping voor de mens minder gevaarlijk is dan de chemicaliën. Tot slot geeft hij aan dat de gevolgen voor 96
de menselijke gezondheid door direct contact met de schadelijke stoffen optreden en dat deze gevolgen tevens op het eerste zicht merkbaar zijn.
De medewerkster van het NICC verklaart tijdens het gesprek dat alle chemische stoffen op een dumping voor de mens gevaarlijk zijn. Het gaat daarbij om solventen, zuren, basen en voornamelijk mengsels van allerlei producten. In tegenstelling tot de andere deskundigen geeft zij aan dat de andere materialen op een dumping eveneens voor omstanders problematisch zijn vermits op dit materiaal dezelfde restanten van de stoffen zitten.
Benny Van Camp stelt dat elke dumping voor iedereen die de plaats betreedt levensgevaarlijk is. Deze mensen lopen een serieus gevaar. Hij geeft aan dat alle stoffen op de dumping voor de mens gevaarlijk zijn. "Zoals ik al zei, alles is bij mekaar gemengeld, staan nog half lege gasflessen, hé van die grote... gascilinders die gevuld zijn en ontplofbaar. Alles is vrij toxisch en explosief" (Benny Van Camp). De personen die eventueel gevaar kunnen lopen zijn volgens hem o.a. spelende kinderen, wandelaars en honden. Olivier Lessire geeft daarbij aan dat er ooit een dumping naast een jeugdkamp gevonden is geweest. Volgens hem kunnen er enerzijds rechtstreekse verwondingen zoals brandwonden en misselijkheid optreden maar anderzijds ook problemen op lange termijn (zoals kanker). Benny Van Camp en Olivier Lessire zijn het met elkaar eens dat de gevaren door direct (aanrakingen) en indirect contact (dampen) optreden. De gevolgen zijn volgens hen zowel direct zichtbaar als onzichtbaar.
Volgens Eva Cuypers zijn het voornamelijk zuren, basen en stoffen zoals zoutzuur, ammoniak, natriumhydroxide en zwavelzuur die voor mens en natuur schadelijk zijn. Die stoffen gaan namelijk buiten de leefbare PH voor de mens. Eva Cuypers maakt een opdeling in stoffen die voor de productie van synthetische drugs nodig zijn enerzijds en bijproducten die in het productieproces ontstaan anderzijds. Van de eerste soort producten werden lijsten met de schadelijke effecten voor de menselijke gezondheid opgesteld. Deze lijsten zijn in Tabel 5 terug te vinden.
De bijproducten of nevenproducten zijn volgens Eva Cuypers iets minder schadelijk voor de mens omdat die stoffen heel dicht bij het eindproduct van bijvoorbeeld amfetamines en MDMA aanleunen. Dan zou men al naar de effecten van inname van dergelijke drugs moeten gaan kijken. De producten zijn schadelijk maar alles is ook afhankelijk van de hoeveelheden 97
die men inneemt. Dit is in strijd met de stellingen van Benny Van Camp en de medewerkster van het NICC dat alle producten op een dumpingsite gevaarlijk zijn. Eva Cuypers benadrukt dat de toxiciteit voor de mens (en het milieu) afhankelijk is van de hoeveelheden gedumpte stoffen en van het feit of de gedumpte stof makkelijk oplosbaar is. "Ja als natuurlijk zo liters en liters ammoniak of methanol gedumpt worden, ja dat zijn gigantische hoeveelheden, terwijl als ge bij wijze van spreken een klein flesje weg kapt, gaat dat effect veel minder zijn", aldus Eva Cuypers. Stoffen die bijvoorbeeld in water oplosbaar zijn, zullen volgens haar minder schadelijk zijn omdat de stoffen verdund worden en minder ter plaatse zullen blijven.
Eva Cuypers bevestigt dat stoffen op een dumping inderdaad bijtende effecten en zelfs kankerverwekkende gevolgen kunnen vertonen. Waterstofsulfidevergiftiging komt volgens haar echter zelden voor. Dit vindt voornamelijk op de productieplaats zelf plaats. De gevolgen die mensen op een dumping nog zouden kunnen oplopen, zijn volgens haar bijtende dingen, brandwonden en chronische effecten. Bijtende stoffen zullen volgens haar direct merkbaar zijn en zich op korte termijn manifesteren terwijl kankerverwekkende stoffen eerder een verdoken gevaar zijn en zich op lange termijn manifesteren. Voorts antwoordt Eva Cuypers positief op de vraag of een verschillende dumpingmethode een grotere schade inhoudt dan een andere methode. Een dumping waarbij het drugsafval in brand wordt gestoken, heeft bijvoorbeeld een ander effect aangezien hierbij andere producten vrijkomen. Wanneer drugsafval in een waterloop gedumpt wordt, zal er ook een ander effect zijn aangezien de stoffen hierbij sterk verdund worden. De meest schadelijke dumpingen zijn volgens haar de dumpingen met een grote milieuschade als gevolg. Dit zijn volgens haar dumpingen waarbij de chemicaliën in de grond of water kunnen dringen en waarbij de chemicaliën in brand worden gestoken. Tot slot nuanceert ze de schade voor de mens gedeeltelijk door te stellen dat de meeste dumpingen in openlucht plaatsvinden. Bijgevolg treedt er een verdunning van de schadelijke stoffen op. Overigens is de schade afhankelijk van hoelang iemand bij een dumpingsite staat en welke concentraties hij of zij binnenkrijgt.
"Natuurlijk, ge zit meestal in openlucht dus ook daar hebt ge een verdunning. Alles hangt weer af van in hoeverre en hoelang staan ze daar en wat zijn de concentraties die ze binnenkrijgen. Dat komt eigenlijk altijd op hetzelfde neer" (Eva Cuypers).
98
11. SCHADE VOOR HET MILIEU/ DE OMGEVING De deskundigen werden tevens bevraagd over de schade die illegale dumpingen van drugsafval voor het milieu en de directe omgeving veroorzaken. Net zoals bij het vorige hoofdstuk m.b.t. de mens, werden in de literatuur vormen van schade voor de natuur teruggevonden. De deskundigen werden bijgevolg gevraagd of ze van dergelijke gevolgen voor de natuur hier in België weet hebben. Alsook werd hen gevraagd welke andere vormen van schade er nog zou kunnen optreden. Eddy Goossens stelt dat de stoffen die in het vorig hoofdstuk aangehaald werden als schadelijk voor de mens, ook voor het milieu niet gezond zijn. Toch zijn volgens hem voornamelijk oplosmiddelen zeer schadelijk voor het milieu. Volgens de literatuur zouden illegale dumpingen brandgevaar, aantasting van grond en water waardoor levende mechanismen sterven (zoals vissen) en vervuild water voor het vee teweeg brengen. Eddy Goossens zegt geen weet te hebben van dergelijke gevolgen voor het milieu in België. Wel geeft hij enkele gevolgen aan die theoretisch bij dumpingen zouden kunnen opduiken zoals giftigheid, brand, corrosiviteit en warmtestraling. Eddy Goossens geeft vervolgens aan dat afhankelijk van een verschillende dumpingmethode er een ander effect op de omgeving kan zijn. Concreet benadrukt hij nog het feit dat indien op een dumpingsite vaten lekken, de grond afgegraven dient te worden.
"... al die oplosmiddelen zijn natuurlijk voor het milieu niet goed hé. Want daar bestaat een klassering op dat vlak van wanneer is iets bioaccumuleerbaar en wanneer is iets slecht voor het milieu, daar bestaan kengetallen van en die producten zitten over het algemeen niet zo heel goed" (Eddy Goossens).
Volgens Tim Engels zijn voornamelijk organische stoffen, ontvlambare stoffen, geconcentreerde zuren, amines, gassen, waterstof en ethylamine slecht voor het milieu. De laatste twee stoffen zijn volgens hem heel licht ontvlambare en gevaarlijke gassen. Tim Engels bevestigt dat er omwille van een dumping brandgevaar en aantasting van grond en water kan optreden. Alsook kan het gebeuren dat er oogsten vernietigd moeten worden en dat vee vervuild water drinkt en bijgevolg sterft. Die voorbeelden die door de onderzoeker in het interview aangehaald werden, zijn volgens de deskundige zeker aanwezig. Hij geeft enkele voorbeelden van beperkte vegetatie rondom een lab, rosse stukken bomen, schade voor dieren 99
die in de nabijheid passeren... Er zal m.a.w. beperkte vegetatie in de nabijheid van een labo of dumping groeien. Een ander voorbeeld betreft een dumping van twee trailers vol met chemicaliën waarbij duizenden liters via de riolering in de waterweg waren gesijpeld. Tim Engels benadrukt het feit dat zelfs nadat het afval verwijderd is er nog degelijk gevaren voor de mens en de natuur blijven bestaan. Het bewustzijn daarvan bij onderzoeksrechters, parket en andere gerechtelijke diensten is volgens hem echter nog niet voldoende aanwezig. Het is daarom belangrijk milieu-inspectie bij een dumping te betrekken. Net zoals bij de schade voor de mens, stelt Tim Engels dat een dumping waarbij het afval in brand wordt gestoken het meest schadelijke is voor het milieu. Een dumping met kleine vaten die gesloten zijn, zou minder gevaarlijk zijn. Tot slot geeft de deskundige aan dat de gevolgen voor de natuur meestal direct merkbaar zijn. Dit wordt in de volgende citaat verduidelijkt.
"Als er effectief een spil is geweest van 't product, gelijk als bij die brand, dat ziet ge direct, dat merkt ge ook direct" [...] "die organische fracties, die aceton en solvent fracties dat komt direct bovendrijven dus dat ziet ge direct sporen op het water maar natuurlijk die sterke zuren die gaan eerder bezinken in water. Die zijn minder opvallend. Maar ge ziet dat direct wel op een plaats of dat er een zuur gelekt heeft of niet" (Tim Engels).
Raf Pauwels geeft een concreet voorbeeld aan van schade voor de natuur, veroorzaakt door een dumping. Bij één dumping werden ooit de restanten drugsafval in een vijver gedumpt waardoor alle vissen in de vijver waren gestorven. Alsook geeft hij aan dat planten in de omgeving van een dumping afsterven. Andere gevolgen voor de natuur die zouden kunnen optreden zijn volgens hem bodem-, lucht- en waterverontreiniging. Bovendien heeft volgens Raf Pauwels milieuverontreiniging consequenties voor de volksgezondheid. Op de vraag of de gevolgen voor het milieu direct merkbaar zijn, antwoordt Raf Pauwels positief. Tot slot geeft ook hij aan dat een bepaalde methode meer schade veroorzaakt dan een andere dumpingmethode. Dumpingen waarbij de vaten open zijn en/of de chemicaliën op de grond terecht komen, veroorzaken meer schade voor de omgeving dan dumpingen waarbij de vaten gesloten zijn.
De medewerkster van het NICC geeft aan dat alle chemische stoffen op een dumping voor het milieu gevaarlijk zijn. "Eigenlijk allemaal. Ja het gaat om solventen, om zuren, vaak ook om 100
mengsels van die stoffen dus eigenlijk alles", aldus de medewerkster van het NICC. Verder vermeldt ze dat ze geen weet heeft van incidenten waarbij de natuur in België schade heeft geleden. Dit komt omdat het NICC van de milieudiensten geen feedback krijgt over de milieuvervuiling op een dumping.
Net zoals de schade voor de menselijke gezondheid, geeft Benny Van Camp aan dat alle stoffen op een dumping voor de omgeving en het milieu gevaarlijk zijn. Elk dumping synthetische drugs is volgens hem gevaarlijk. Benny Van Camp en Olivier Lessire geven beide aan dat er bij een dumping een zekere schade voor het milieu is. Alle producten zijn sterk gepollueerd. Wanneer deze producten de grond raken, is het bijgevolg logisch dat ook het grondwater gepollueerd wordt. Olivier Lessire geeft bovendien een concreet voorbeeld aan waarbij het grondwater bij een dumping voor jaren lang gesmet was geraakt. Een ander voorbeeld betreft een dumping naast een landbouwterrein waarbij (een deel van) de oogst vernietigd moest worden. In tegenstelling tot de andere deskundigen geeft Benny Van Camp aan dat er geen onderscheid in schade voor de omgeving is naargelang de dumpingmethode. Bij elke dumping komen namelijk de risicofactoren van explosiviteit, toxiciteit en brandbaarheid naar voren.
Eva Cuypers verklaart dat de stoffen uit Tabel 5, als zijnde schadelijk voor de mens, eveneens voor de natuur schadelijk zijn. Al die stoffen zijn schadelijk voor het milieu. Net zoals bij de mens zijn de bijproducten van drugsproductie volgens haar minder schadelijk voor het milieu omdat die producten meestal in water oplosbaar zijn en dus vaak met het regenwater weggespoeld worden. De producten die men nodig heeft om drugs te fabriceren zijn schadelijker voor het milieu. Enkele voorbeelden die Eva Cuypers als gevolgen voor de natuur aanhaalt: vervuilde waterlopen waaruit dieren drinken, aangevreten asfalt, de plantengroei die beïnvloed wordt en dieren die door de sterke chemicaliën sterven. "Enfin bijvoorbeeld als ge ze, een dumpingplaats in het bos. Alé ik ben ervan overtuigd dat ge zeker dode dieren in de buurt gaat vinden, dat wel. Zeker als die bijvoorbeeld als dat dicht bij een waterloop is en dat lekt in die waterloop en die dieren gaan daarvan drinken ja dan gaat ge zeker wel...". Eva Cuypers nuanceert echter dat de schade voor het milieu afhankelijk is van waar de stoffen in terecht komen, welke hoeveelheden er gedumpt worden en in hoeverre de gedumpte stoffen afbreekbaar of oplosbaar zijn. Stoffen die in water oplosbaar zijn, verdunnen volgens Eva Cuypers waardoor het toxisch effect vermindert. Desalniettemin 101
zullen er volgens haar nog effecten voor de vissen zijn die in dat water leven. De gevolgen voor de natuur zullen volgens de deskundige direct zichtbaar zijn. Als een dumping in het bos plaatsvindt, zal men zeker dode dieren in de buurt vinden of zal er schade aan de vegetatie zijn. Bovendien geeft Eva Cuypers aan dat de schade voor het milieu verschilt naargelang de dumpingmethode. Wanneer de vaten lek zijn of er vanuit een rijdende wagen gedumpt wordt, zullen de chemicaliën overal terecht komen en zullen de gevolgen aanzienlijk zijn. Ook wanneer een dumping in brand gestoken wordt, zullen de effecten anders zijn omdat er andere producten vrijkomen. De meest schadelijke dumpingmethode is volgens Eva Cuypers wanneer er in het bos gedumpt wordt. "Vanaf het moment dat het in de bodem kan dringen of in de waterloop komt, ja dan... Ik denk dat dat de meest schadelijke zijn", aldus Eva Cuypers. Eva Cuypers werd ook de vraag gesteld of de schade voor natuur onherroepelijk en onherstelbaar is. Dit hangt volgens haar af van het feit of de stoffen in water oplosbaar zijn. Indien oplosbaar, worden de stoffen en dus ook de schadelijke effecten tot op zekere hoogte verdund. Er zijn volgens haar immers stoffen die met zuurstof, onder licht of in water afbreken. Op termijn zijn dergelijke stoffen bijgevolg niet meer schadelijk. Desalniettemin zal er volgens Eva Cuypers onherroepelijke schade aan de natuur zijn. Er zullen volgens haar namelijk stoffen zijn die men jaren later op de dumpingplaats nog steeds terugvindt. Er zal overigens blijvende schade aan vegetatie, planten en bodem zijn. Om die reden vermeldt Eva Cuypers dat wanneer men bij een dumping in het bos niet saneert, er op die plek schade zal blijven bestaan. De deskundige sluit af met de vermelding dat voor het milieu synthetische drugsdumpingen de grootste impact hebben.
12. POLITIONELE OF GERECHTELIJKE BELEIDSPROBLEMEN M.B.T. AANPAK VAN HET FENOMEEN EN SAMENWERKING TUSSEN DIENSTEN In de interviews met de deskundigen werd hen gevraagd of er zich mogelijke problemen op beleidsniveau of problemen m.b.t. de samenwerking tussen de verschillende diensten ter plekke voordoen. Dit betreft de laatste onderzoeksvraag 'Doen er zich problemen voor op politioneel/ gerechtelijke vlak bij de aanpak van dergelijke dumpingen?'. Alsook werd hen gevraagd of ze aanbevelingen naar het beleid toe hadden. De verschillende deskundigen formuleerden tijdens de interviews zelf reeds aanbevelingen. Dit waren zowel algemene 102
aanbevelingen als aanbevelingen naar het beleid toe. Die aanbevelingen zullen dus in het desbetreffende volgende hoofdstuk gebundeld worden (cf. infra).
12.1.
BELEIDSPROBLEMEN M.B.T. AANPAK
Twee van de bevraagde deskundigen geven aan dat de opruimingskosten van dumpingen een groot probleem uitmaken. Die problematiek is reeds eerder besproken geweest. Vooral Tim Engels kaart de problematiek aan. Zo geeft hij aan dat het parket weinig aan dit probleem kan veranderen, er moeten middelen bij justitie vrijkomen. Bijkomstig vermeldt Tim Engels dat het een probleem is dat het gerecht niet altijd een even goed beeld heeft van waar het LIT en SGS mee geconfronteerd worden.
Zoals later bij de aanbevelingen uitvoerig aan bod zal komen, moet er volgens enkele deskundigen ingezet worden op awareness of sensibilisering. Zo moeten diensten meer gesensibiliseerd worden over het fenomeen en de gevaren die het fenomeen met zich meebrengt. Tim Engels van SGS geeft echter aan dat het LIT, de brandweer en het beleid op vlak van sensibilisering toch aanzienlijk grote stappen nemen, wat een goede zaak is. Volgens hem levert het LIT, hoewel misschien licht onderbemand en bevoegd over heel België, in de praktijk goed werk op vlak van awareness en iedereen van de gevaren van dumpingen op de hoogte te stellen.
"... wij moeten danig werken aan de awareness, awareness voor iedereen. En dan heb ik het over de reinigingsdiensten, gemeentediensten, brandweerdiensten... Echt informeren van 'kijk dit is de materie, zo herken je dat, dat en dat..'. Omdat wij denken dat er heel veel verdwijnt of geruimd zonder dat men dat herkent als echte dumpings" (Benny Van Camp).
De medewerkster van het NICC geeft aan dat er op vlak van beleid iets meer coördinatie nodig is en dat de statuten van het NICC als lid van het LIT in orde gebracht moeten worden. Dit laatste is volgens haar belangrijk om een betere informatie uitwisseling mogelijk te maken. Momenteel kan het NICC bijvoorbeeld geen kopie van het verslag, dat informatie bevat over wat er op de dumping is teruggevonden, aan de Centrale Dienst Drugs en de brandweer doorspelen. Om die informatie te verkrijgen moeten zij een kopie bij de 103
onderzoeksrechter aanvragen maar dit is een heel omslachtige procedure. Het is volgens de medewerkster van het NICC voor de andere actoren nuttig om over die informatie te beschikken om te weten wat er recentelijk op dumpingen teruggevonden wordt en of er nieuwe tendensen zijn.
Raf Pauwels geeft vervolgens aan dat er duidelijkere afspraken omtrent de aanpak van dumpingen moeten worden gemaakt. Volgens hem is er momenteel een gebrek aan concrete afspraken waardoor er in de praktijk op dumpingsites niet eenvormig opgetreden wordt. De behoefte aan dergelijke afspraken zal in de hoofdstukken 12.2. en 12.3. meer uitgebreid besproken worden.
Benny Van Camp van de Centrale Dienst Drugs, tot slot, geeft aan dat het probleem van dumpingen door iedereen onderschat wordt en dat er niet genoeg in geïnvesteerd wordt. Hij vermeldt daarbij echter ook dat er momenteel geen ruimte voor die investering is. Er moeten bij politie prioriteiten gesteld worden en buiten de dumpingen van drugsafval zijn dat er al heel wat.
12.2.
SAMENWERKING TUSSEN DE DIENSTEN
Het algemeen beeld dat doorheen de interviews gekregen wordt, is dat de samenwerking tussen de verschillende diensten op het terrein zeer goed verloopt. Benny Van Camp vermeldt dat de partners allemaal een zeker engagement hebben. De medewerkster van het NICC en Tim Engels geven aan dat iedereen bovendien goed weet wat zijn of haar taak inhoudt en hoe met het probleem om moet worden gegaan. Volgens de medewerkster van het NICC is er overigens een vlotte communicatie tussen de verschillende actoren.
Uit enkele interviews blijkt tevens dat sommige actoren op het terrein andere actoren in veiligheid en expertise ondersteunen. Dit blijkt vooral uit de gesprekken met de brandweer en SGS. Zo geeft Eddy Goossens bijvoorbeeld aan dat de brandweer de politie in het begin van de samenwerking bepaalde zaken op vlak van persoonlijke bescherming heeft bijgebracht. Dit blijkt uit onderstaande citaat. Andersom had de brandweer in het verleden weinig kennis over zaken waarvan de politie hen veel bijgebracht heeft.
104
"Zij wisten niets van persoonlijke bescherming. En wij hebben dan stilaan met die mensen meegewerkt om hen te overtuigen 'doe iets aan, zet een masker op, ook als ge denkt dat het niet nodig is'. En wij komen dan met onze meettoestellen in sommige gevallen zeggen van 'kijk eens, ziet ge het? Ge ziet, of riekt of hoort niets maar ziet ge, deze pakt iets dus dat zijt gij nu aan het binnen doen'. Mensen zijn dan bij ons een opleiding komen volgen om dan met die luchtflessen te kunnen binnengaan en zo verder." (Eddy Goossens).
Bovendien blijkt uit het interview met Eddy Goossens dat de brandweer voor de andere diensten ter plekke de veiligheid inschat en vervolgens advies verleent over welke beschermingskledij ze moeten dragen. Alsook geven ze aan tot waar de andere diensten zich zonder specifieke beschermingskledij kunnen begeven. De brandweer kijkt na welke stoffen het betreft en meet vervolgens de concentraties. Op basis daarvan verleent de brandweer advies aan de andere actoren. Ook Benny Van Camp geeft aan dat de samenwerking met de brandweer goed zit.
Uit het gesprek met SGS blijkt tevens de samenwerking tussen de verschillende actoren. Volgens Tim Engels bekijkt de verantwoordelijke van het SGS-team samen met het LIT ter plaatse de situatie. Vervolgens bepalen zij welke materialen er nodig zijn om de dumping op een snelle en correcte manier op te ruimen. SGS blijkt bovendien vaak met de brandweer af te spreken om op de site stand-by te blijven voor het geval er zich nog brandgevaar zou voordoen. Tot slot geeft ook SGS aan de andere diensten op de site advies over de veiligheid op de dumping en dient hen bovendien de nodige beschermingsmiddelen aan. Tim Engels geeft met name aan dat de andere diensten soms niet over de nodige beschermingsmiddelen beschikken.
"... maar zij weten dat ook van als zij iets nodig hebben van extra beschermingsmiddelen dat ze bij ons ook terecht kunnen daarvoor. Dus wij geven niet enkel advies maar wij ondersteunen dan soms met middelen waar dat zij in tekort komen. Euh er wordt ons wel eens gevraagd van politiediensten van 'is 't hier veilig nu om dat te betreden?' en dan gaan wij wel zeggen van 'kijk we meten niks niet meer, de meeste chemicaliën zijn vrij, alé zijn weggenomen dus het is wel
105
veilig om de site terug te betreden'. Dus dat doen we wel, achteraf na de opruiming, ja" (Tim Engels).
Ondanks de blijk van goede samenwerking tussen de diensten, worden in de gesprekken enkele opmerkingen aangehaald. Eddy Goossens benadrukt dat de brandweer tijdig gecontacteerd moet worden zodat zo snel mogelijk advies over de veiligheid van de specifieke site gegeven kan worden. De opmerkingen van Benny Van Camp liggen hiermee in lijn. Hij geeft namelijk aan dat er vaak dumpingen verwijderd worden zonder dat het LIT verwittigd werd. Het gaat volgens hem daarbij voornamelijk over kleine dumpingen die niet als dusdanig herkend worden. Alsook worden er vaak dumpingen verwijderd alvorens het LIT ter plaatse is kunnen komen. Dit laatste probleem heeft de Centrale Dienst Drugs echter al besproken met de brandweer met het oog op verbetering. Een ander communicatieprobleem vindt plaats tussen de betrokken diensten enerzijds en milieudiensten anderzijds. Zowel de Centrale Dienst Drugs als het NICC geven aan dat ze vaak geen feedback krijgen van milieuambtenaren over de schade die op de plaats van de dumping vastgesteld is geweest. De Centrale Dienst Drugs geeft ook aan, zij het iets meer impliciet, dat de samenwerking met deze diensten voor verbetering vatbaar is.
Tot slot geeft Raf Pauwels nog enkele bedenkingen over problemen m.b.t. de samenwerking. Ten eerste zorgen volgens hem problemen over de kosten voor discussies tussen bepaalde actoren. Deze discussies vinden plaats tussen politiediensten, parketmagistraten en de opruimingsdiensten. Ten tweede wordt er niet eenvormig op dumpingsites opgetreden. Raf Pauwels geeft het concrete voorbeeld van politiezones die hen niet verwittigen en de dumpingsite zelf beginnen op te ruimen met het gevolg dat sporen verwijderd worden. Dergelijke plaatsen moeten volgens hem echter als een zeer gevaarlijke omgeving behandeld worden en de materialen moeten door gespecialiseerde bedrijven verwijderd worden. Dit probleem ligt volgens hem aan het feit dat er geen concrete afspraken rond het afhandelen van dumpingsites bestaan, het derde probleem. Andere oorzaken zijn volgens hem het feit dat bepaalde politiediensten niet weten hoe ze op een dumpingsite moeten optreden of het feit dat dumpingen vaak niet als dusdanig herkend worden.
106
12.3.
AANBEVELINGEN
Drie van de bevraagde deskundigen zijn het eens met het feit dat er sterk op awareness oftewel sensibilisering van alle diensten ingezet moet worden. Dit geven Eddy Goossens, Raf Pauwels en Benny Van Camp namelijk aan als aanbeveling naar het beleid toe. De reden hiertoe volgens hen is reeds eerder besproken geweest. Sommige diensten of specifiek de politiediensten die als eerste ter plaatse komen, zouden onvoldoende kennis hebben van de gevaren die zich bij dergelijke dumpingen voordoen. Een tweede reden wordt door Benny Van Camp aangegeven, namelijk dat dumpingen niet altijd als dusdanig herkend worden. Er moet volgens hem dus gefocust worden op wat een dumping is, hoe het herkend kan worden en welke gevaren ermee gepaard gaan. Dit laatste is volgens Benny Van Camp belangrijk om incidenten in te perken. Ook Raf Pauwels geeft die werkpunten aan. Er moet volgens hem door middel van een duidelijke richtlijn aan politiediensten duidelijk worden gemaakt hoe ze een dumping kunnen herkennen, wat ze daarbij moeten doen en wie ze moeten verwittigen. De richtlijn moet volgens hem vanuit de Centrale Dienst Drugs gestuurd worden. Volgens hem is het belangrijk dat de brandweer, het LIT en de federale gerechtelijke politie bij een dumping verwittigd worden. Momenteel stelt hij het gebrek aan een duidelijke regel vast in het verwittigen van de juiste diensten. Vervolgens is het voor hem belangrijk dat alle partners samen in het veld beslissen hoe in een concrete situatie opgetreden wordt. Benny Van Camp en Eddy Goossens benadrukken dat dergelijke sensibilisering in alle geledingen moet plaatsvinden, zowel bij de gemeente, brandweerkorpsen als reinigingsdiensten. Raf Pauwels focust specifiek op politiediensten.
"Nu meestal, alé ik denk wel dat het aan de orde is dat politieambtenaren dat die gesensibiliseerd worden en dat daar vrij snel brandweer bij komt die dat die zaak daar afsluit. In het merendeel van de gevallen gebeurt dat ook wel, maar ik heb ook al wel gezien dat men de brandweer niet verwittigt en euh ja eigenlijk is daar geen duidelijke regel in" (Raf Pauwels).
Momenteel onderneemt de Centrale Dienst Drugs actie in het ontwikkelen van een flyer om meer awareness bij alle betrokken actoren te creëren. Het doel is om een soort beeldvorming naar de mensen op het terrein te vormen. Benny Van Camp vertelt hoe de flyer er concreet zal uitzien. Onder de titel 'het ABC van voor dumpingen' zal er heel eenvoudig op de flyer uitgelegd staan hoe een dumping te herkennen, wat te doen, wat niet te doen en wie te 107
verwittigen. Het is de bedoeling dat de flyer in alle geledingen gebruikt kan worden, van de man in de straat tot de gemeentedienst en de bestuurlijke overheden.
Eddy Goossens benadrukt, naast sensibilisering, de nood aan opleiding voor alle betrokken diensten. Het zou gaan om een basisopleiding voor alle veldwerkers, zoals politie en brandweer. Een beperking die Eddy Goossens echter vermeldt, is dat er op dit moment geen tijd noch financiële middelen voorhanden zijn om sensibilisering en opleidingen te voorzien.
"Eigenlijk moeten we op verschillende niveaus gaan opleiden. En dat geldt dan zowel voor politie als brandweer. Wij moeten alle (...) alle veldmedewerkers van politie, brandweer en andere diensten moeten wij sensibiliseren" (Eddy Goossens).
Vervolgens moeten er volgens Raf Pauwels duidelijke richtlijnen m.b.t. de kosten van de opruiming van dumpingen komen. Zoals eerder besproken, zijn er namelijk grote problemen m.b.t. het betalen van de hoge kosten. Er moeten afspraken worden gemaakt over welke actor in welke gevallen voor de kosten moet opdraaien. Een andere mogelijke optie volgens Raf Pauwels is om een werkgroep op te stellen die zich over dit probleem buigt.
Niet enkel moeten er volgens Raf Pauwels afspraken over de kosten van de opruiming worden gemaakt. Er moeten tevens afspraken opgesteld worden voor een kwaliteitsvolle vaststellingsprocedure bij dumpingen en de manier waarop de opruiming moet gebeuren.
Zoals eerder kort aangehaald is geweest, formuleert Benny Van Camp de nood aan een betere communicatie in verband met de schade voor het milieu die op een specifieke dumpingsite is opgetreden. De Centrale Dienst Drugs krijgt geen feedback van de bevoegde milieuambtenaren die zich op de milieuverontreiniging op een dumpingsite toespitsen. Dit is overigens niet de taak van de Centrale Dienst Drugs. Benny Van Camp benadrukt echter wel dat een verbetering in communicatie op dat vlak wenselijk is. Een tweede aanbeveling die daarmee in lijn ligt, is het opstellen van een centrale coördinatie over dat milieuaspect. Volgens Benny Van Camp zou het nuttig zijn om een bestuurlijk ambtenaar, onder bijvoorbeeld de bevoegdheid van de minister van Binnenlandse Zaken, aan te duiden die vanuit een centrale positie het milieuaspect coördineert en alle partners bij elkaar brengt. Hij 108
benadrukt dat de Centrale Dienst Drugs gerust het maatschappelijk probleem wil aankaarten en signaleren maar een centrale coördinatie valt buiten hun bevoegdheid als kleine deskproductie. Door een gestructureerd beleid, anders dan dat van de politie, zou het volgens hem mogelijk moeten zijn om alle partners, inclusief milieudiensten, rond de tafel te krijgen.
Tot slot vermeldt Benny Van Camp de nood aan een coördinatie vanuit een hoger niveau (bijvoorbeeld ministerieel). Op deze manier kan het fenomeen in zijn geheel opgevolgd worden en kunnen er de nodige experts aangesteld worden die bij de aanpak van het probleem nodig zijn. Deze coördinatie staat volgens hem echter los van het gerechtelijk aspect, waar justitie en politie voor bevoegd zijn.
109
CONCLUSIE In dit afsluitende hoofdstuk zal tot een conclusie gekomen worden m.b.t. de problematiek van illegale dumpingen van drugsafval. Tegelijkertijd zullen enkele aanbevelingen geponeerd worden. Tot slot worden kort de beperkingen van dit onderzoek naar voren geschoven.
1. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Een eerste vaststelling van deze studie is dat het aantal illegale drugsdumpingen in België sinds 2013 is toegenomen. Concreet lag het aantal dumpingen in 2014 op tweeëntwintig. Belangrijk om hierbij op te merken, is het feit dat dit aantal slechts het gevonden aantal dumpingen weerspiegelt. Er blijft een groot deel onzichtbaar. Verklaringen voor die stijging zijn volgens enkele deskundigen het feit dat de drugsproductie is toegenomen en dat er meer vanuit Nederland in België wordt gedumpt.
Een tweede vaststelling is dat er een hot-spot in de geografische spreiding van het fenomeen in België te onderscheiden valt. De meeste dumpingen lijken zich namelijk in het noorden van België langs de grens met Nederland te situeren. Wel blijken er enkele indicaties uit de cijfers en gesprekken met de deskundigen dat dumpingen zich recentelijk ook over de rest van het land voordoen. Hier valt echter geen evolutie uit op te maken. Bijna alle deskundigen geven de rol van Nederland aan als zijnde een verklaringsfactor voor de geografische spreiding rond het noorden van België. De regelgeving in Nederland zou namelijk strenger geworden zijn waardoor illegale drugsproducenten de productie en dumpingen over de grens met België laten plaatsvinden. De geografische spreiding vormt het probleem dat steeds weer dezelfde gemeenten langs de grens met Nederland door dumpingen getroffen worden. Bijgevolg kan door de onderzoeker de aanbeveling gemaakt worden om te blijven inzetten op de samenwerking met Nederland in het kader van de bestrijding van drugsproductie en drugsdumpingen in beide landen. Op de vraag in welke omgevingsetting dumpingen voornamelijk voorkomen in België antwoorden de deskundigen unaniem in afgelegen gebieden (voornamelijk in een bos). Dumpingen komen bovendien voornamelijk voor in openlucht. Dit zorgt volgens enkele deskundigen voor een zekere ventilatie of verdunning van de chemicaliën ter plaatse. 110
Uit de gesprekken bleek dat in België enkel dumpingen van amfetaminen en ecstasy voorkomen terwijl de literatuur nog de productie van methamfetaminen, LSD en GHB in België aangeeft. Hiervan worden volgens de deskundigen echter geen dumpingen tegengekomen. GHB zou wel degelijk in België geproduceerd worden maar men spoelt de restanten ervan gewoon weg in de riool of de toiletten. Uiteindelijk komt de vaststelling dat men voornamelijk dumpingen van amfetamineproductie en ecstasyproductie vindt overeen met de stelling uit de literatuur dat dit de meest voorkomende geproduceerde drugs in België zijn. Cannabis is een ander verhaal. Volgens de meeste deskundigen kan men niet echt van dumpingen van cannabis spreken. Het enige dat overblijft zijn wat plantaardige stoffen of potgrond die uiteindelijk wegrotten. De Centrale Dienst Drugs stelt echter dat er wel degelijk veel afval bij cannabisdumpingen komt kijken. De andere deskundigen zouden volgens de Centrale Dienst met derrgelijke situaties echter niet in contact komen. Tot slot blijkt men vaker conversielabo's terug te vinden die APAAN omzetten naar BMK. Van APAAN vindt men echter niet veel restanten terug op een dumping aangezien illegale producenten de stof zoveel mogelijk in het productieproces trachten te benutten. Een belangrijke vaststelling uit de interviews is dat chemicaliën op een dumping vaak mengsels van bijeengegoten afvalstoffen zijn. Daardoor is op het eerste zicht niet altijd duidelijk welke drugs geproduceerd werd.
Er kon geen concreet beeld over de hoeveelheden chemicaliën op een dumping gevormd worden, enkel een ruwe schattig. De hoeveelheden op een dumping zouden tussen 300 liter en 50 ton variëren. Enkelen van de deskundigen leggen bovendien de nadruk op het feit dat één kilogram geproduceerde drug enorm veel kilogram afval genereert. Toch zouden er volgens de deskundigen voornamelijk kleine dumpingen in plaats van grote dumpingen in België voorkomen. Grote dumpingen zijn eerder uitzonderingen. Een probleem dat zich stelt, is dat niet altijd duidelijk is hoeveel chemicaliën er effectief gedumpt werden. Situaties doen zich voor waarbij vaten lekken of vaten worden leeggegoten in vijvers of waterlopen.
Illegale producenten zouden drugsafval op verschillende manieren dumpen. Toch zijn er enkele dumpingmethoden die volgens de deskundigen het frequentst voorkomen, zijnde vaten in een bos of gracht gedumpt of dumpingen die in brand gestoken zijn. Hier komt eveneens het probleem naar voren dat niet alle dumpingmethoden onmiddellijk ontdekt worden. Vele methoden maken dumpingen onzichtbaar voor de mensen op het terrein. Dit heeft meestal
111
betrekking op methoden waarbij afval in een waterloop, riool of toiletten gegooid worden of waarbij het afval in de grond begraven wordt.
Een belangrijk aspect van het probleem van drugsdumpingen situeert zich rond het kostenplaatje van de opruiming van dumpingen. Die problematiek wordt door vele deskundigen als één van de grootste problemen ervaren. Het betreft vooral de kosten die voor de ophaling, opruiming, stockering, verwerking en verbranding van het chemische afval van dumpingen gemaakt moeten worden. De opruiming gebeurt in België door een erkende afvalverwerker SGS. Een eerste probleem m.b.t. de kosten is dat ze torenhoog zijn. De kosten kunnen tussen € 1 000 en € 41 000 variëren. Bovendien blijken de kosten zich te blijven opstapelen omdat het aantal clandestiene labo's en dumpingen stijgt. Een tweede probleem is dat discussies ontstaan over wie de kosten moet betalen. Hoewel de meeste deskundigen aangeven dat het vaak kosten voor het gerecht zijn, haalt één enkele deskundige aan dat het vaak tot discussies tussen het parket en de gemeente leidt voor het betalen van de kosten. Één deskundige maakt de aanbeveling om duidelijke afspraken tussen gemeente, politie en parket omtrent de regeling van de kosten te maken. Een derde probleem is dat vaak dezelfde gemeenten door hoge kosten getroffen worden vermits zij het dichtst tegen de grens met Nederland liggen. Die gemeenten lopen bijgevolg meer kans om door een dumping van drugsafval getroffen te worden. In de interviews werd de aanbeveling gemaakt om een soort van gemeenschappelijke pot samen te stellen waarvan telkens de kosten betaald worden zodat de kosten niet steeds op dezelfde schouders vallen. Een vierde probleem is dat het gerecht zou achterstaan met betalingen van opruimingskosten aan SGS. Justitie zou momenteel een betalingsachterstand van één jaar hebben. Bijkomstig blijkt dat de meeste magistraten geen idee hebben waarmee de actoren op het terrein geconfronteerd worden.
Een volgende vaststelling is dat justitiële actoren zich nog niet voldoende bewust zijn van het feit dat er na de opruiming nog milieuvervuiling kan achterblijven. Sanering is m.a.w. vaak nodig nadat het afval verwijderd is. Het probleem is dat sanering enorm veel geld kost. De kosten blijken veelal voor de gemeente te zijn. SGS biedt echter zijn diensten aan om in de toekomst de mate van milieuvervuiling op een dumpingsite te onderzoeken zodat de lokale besturen ontlast worden. Het is nu aan het gerecht om hierop in te gaan.
112
Een opvallende vaststelling was dat cannabisdumpingen van een heel soort ander kaliber blijken te zijn dan dumpingen van synthetische drugsproductie. Dumpingen van cannabisteelt zouden ten eerste minder vaak voorkomen dan de andere dumpingen. Ten tweede zouden deze cannabisdumpingen minder problematisch zijn.
Voorts blijken er zich problemen voor te doen m.b.t. de veiligheid van de diensten die instaan voor de aanpak van dumpingen ter plaatse. Eerst en vooral lopen die diensten aanzienlijke risico's op een dumpingplaats. Het gaat hierbij immers om bijtende zuren of basen, ontvlambare stoffen, toxische stoffen, schadelijke dampen en brandgevaar. Elke dumping, ongeacht de grootte, zou gevaarlijk zijn. De verpakkingen op een dumping vertonen bovendien vaak lekken. Alsook zouden er enkele kankerverwekkende stoffen zijn. Aangezien de mensen op het terrein echter niet langdurig met de stoffen in contact komen, zijn de effecten eerder beperkt. Het feit dat dumpingen veelal in openlucht voorkomen, reduceert eveneens de schadelijke effecten. Er hebben zich blijkbaar nog niet veel incidenten voorgedaan waarbij mensen gewond raakten. Wel heerst een vermoeden dat er veel meer incidenten voorkomen dan bekend wordt gemaakt. Dergelijke incidenten zouden zich voornamelijk voordoen omwille van de beperkte kennis bij bepaalde diensten over de risico's op een dumping. Dit is een volgend probleem. De politie, brandweer en gemeentediensten zouden niet voldoende in staat zijn de gevaren op een dumping in te schatten. Verschillende respondenten maken de aanbevelingen dat diensten voldoende opgeleid, gesensibiliseerd en voorgelicht moeten worden. Die sensibilisering wordt momenteel d.m.v. een flyer door de Centrale Dienst Drugs genomen. Een laatste probleem is dat sommige diensten niet over de nodige beschermingsmiddelen beschikken. De Centrale Dienst Drugs en SGS zouden over voldoende middelen beschikken maar politiediensten, gemeentediensten en soms leden van het LIT niet.
Een volgende problematiek stelt zich m.b.t. de schade die dumpingen aan de menselijke gezondheid en het milieu veroorzaken. De schade voor de mens overlapt deels met de risico's voor de diensten ter plaatse. Bij deze wordt dan ook naar die gevolgen verwezen. Personen die eventueel gevaar lopen zijn spelende kinderen, wandelaars of honden. De gevolgen voor de menselijke gezondheid worden echter genuanceerd door het feit dat de risico's zich voornamelijk rond de nabijheid van de dumping zullen voordoen. Alsook vinden dumpingen veelal plaats op afgelegen gebieden en in openlucht. Zolang de mens afstand houdt en de 113
verpakkingen niet vast neemt, is er niet veel gevaar. In de interviews worden tevens enkele tegenstrijdigheden opgemerkt. Bepaalde deskundigen zeggen dat alle stoffen op een dumpingsite levensgevaarlijk zijn. Een andere deskundige stelt dat voornamelijk de startproducten voor de productie van drugs gevaarlijk zijn. De nevenproducten van het productieproces zijn in mindere mate gevaarlijk. Tot slot is belangrijk op te merken dat de toxiciteit voor de mens afhankelijk is van de hoeveelheden chemicaliën die gedumpt werden en of die chemicaliën in water oplosbaar zijn. De schade voor het milieu bestaat uit brandgevaar, corrosiviteit, aantasting van grond en water, oogsten die vernietigd moeten worden, dieren die vervuild water drinken en sterven, en aantasting van vegetatie. Er wordt door een respondent benadrukt dat zelfs na het afval op een dumpingplaats weg is er verontreiniging voor het milieu kan achterblijven. Dit bewustzijn leeft nog niet voldoende bij bepaalde justitiële actoren. De dumpingmethoden die de grootste schade inhouden, zijn dumpingen die in brand worden gestoken en dumpingen waarbij de chemicaliën in de grond kunnen dringen. De schade voor het milieu is echter afhankelijk van waar de stoffen in terecht komen, welke hoeveelheden er gedumpt worden en of de stoffen afbreekbaar zijn.
Tot slot zijn er enkele beleidsproblemen m.b.t. de aanpak van drugsdumpingen aan de oppervlakte gekomen. Ten eerste vormen de kosten één van de grootste problemen omtrent het fenomeen. Er zouden bij justitie meer middelen moeten vrijkomen voor het betalen van de opruimingkosten. Ten tweede moeten meer diensten gesensibiliseerd worden over het fenomeen en de gevaren die het met zich mee kan brengen. Op die manier kunnen incidenten ingeperkt worden. Die sensibilisering is momenteel door het LIT, de brandweer en het beleid d.m.v. een flyer van start gegaan. Een derde aspect is dat het statuut van het NICC als lid van het LIT in orde gebracht moet worden. Dit zou een makkelijkere informatie-uitwisseling tot stand kunnen brengen. Ten vierde ontbreekt het de verschillende actoren aan duidelijke afspraken omtrent de concrete aanpak van dumpingen. Dit zorgt ervoor dat er niet altijd eenvormig op dumpingen wordt opgetreden. De aanbeveling wordt gemaakt om hierover duidelijke afspraken te maken. Tot slot werd aangegeven dat het probleem door vele mensen onderschat wordt en er bijgevolg onvoldoende in geïnvesteerd wordt.
De samenwerking tussen de verschillende actoren op het terrein lijkt vlot en aangenaam te verlopen. Iedereen weet wat hem of haar te doen staat en er wordt zelfs expertise en materiaal uitgewisseld om andere diensten te ondersteunen. Desalniettemin werden er enkele 114
opmerkingen gegeven. Ten eerste worden sommige dumpingen verwijderd zonder het LIT of de brandweer te verwittigen. Vooral de brandweer is nodig om de veiligheid van de dumpingplaats in te schatten. Door een deskundige werd de aanbeveling gemaakt om duidelijke richtlijnen tot stand te brengen waardoor het alle diensten duidelijk wordt wie bij een dumping te verwittigen. Ten tweede krijgen de Centrale Dienst Drugs en het NICC vaak geen feedback van milieuambtenaren over de schade op een dumpingplaats. De communicatie tussen die actoren dient aldus verbeterd te worden. De aanstelling van een centraal bestuurlijk ambtenaar voor de coördinatie over het milieuaspect wordt als een mogelijke oplossing opgeworpen. Een niet-politioneel gestructureerd beleid zou alle partners rond de tafel kunnen brengen. Ten derde ontstaan er tussen politie, het parket en de opruimingsdiensten vaak discussies omtrent de betaling van opruimingkosten. De aanbeveling wordt gemaakt om daarover duidelijke afspraken te maken. Een vierde probleem is dat er niet eenvormig op een dumpingsite wordt opgetreden. Dit zou te wijten zijn aan het vijfde probleem, namelijk een gebrek aan concrete afspraken rond de afhandeling van een dumpingsite. Een laatste aanbeveling betreft de opstelling van een coördinatieorgaan op een hoog niveau (bijvoorbeeld ministerieel) om het fenomeen in zijn geheel beter te kunnen opvolgen en aan te pakken.
2. BEPERKINGEN VAN HET ONDERZOEK Het onderzoek heeft getracht een zo volledig mogelijk beeld van de problematiek rond illegale dumpingen van drugsafval te vormen. Desalniettemin vertoont de studie enkele beperkingen. Het is belangrijk die beperkingen in acht te houden bij de interpretatie van de resultaten. Alsook kunnen de beperkingen een aanzet zijn tot toekomstig onderzoek omtrent het onderwerp.
Eerst en vooral zijn er in de studie slechts een beperkt aantal kernactoren als deskundigen bevraagd geweest. Het doel van dit onderzoek was om alle mogelijke betrokken actoren over het onderwerp te bevragen. In samenspraak met Benny Van Camp van de Centrale Dienst Drugs zijn de volgende diensten bereikt geweest: NICC labo drugs, FGP Turnhout, brandweer Geel, toxicologie KU Leuven, SGS en de Centrale Dienst Drugs van de federale politie zelf. Tijdens de interviews met de betrokkenen van deze diensten werd duidelijk dat er nog heel wat andere actoren in relatie met de problematiek van dumpingen stonden. Zo zou het
115
interessant geweest zijn om de civiele bescherming of bepaalde milieudiensten zoals OVAM of gemeentelijke milieuambtenaren te bevragen. Die actoren blijken namelijk voornamelijk rond het milieuaspect van dumpingen interessante informatie te hebben. Tijdens het onderzoek werd getracht de diensten te contacteren maar zonder resultaat. Uiteindelijk werd omwille van tijdsgebrek besloten het bij de huidige respondenten te laten. Alsook zou het nuttig geweest zijn om enkele politieagenten van de lokale politie die reeds een illegale drugsdumping meegemaakt hebben, te bevragen. Uit de interviews bleek immers dat er zich enkele problemen op niveau van de lokale politie situeren, zoals een gebrek aan beschermingskledij en onvoldoende kennis over de gevaren op een dumping. Het zou m.a.w. nuttig geweest zijn om ook hun kant van het verhaal te horen en in de informatie van de andere deskundigen te kaderen. Het is ook belangrijk te vermelden dat de informatie van de deskundigen percepties zijn. De deskundigen geven hun eigen visie of verklaring aan feiten waardoor de resultaten niet als absolute waarheid beschouwd mogen worden. Hiermee moet bij het interpreteren van de resultaten rekening gehouden worden.
Vervolgens valt het ongetwijfeld op dat de bestaande literatuur omtrent het onderwerp beperkt is. Dit is de reden waarom de theoretische voorbeschouwingen van deze studie beperkt zijn. Bijgevolg is de theoretische fundering van dit onderzoek eerder zwak. Over het onderwerp illegale drugsdumpingen valt bitterweinig literatuur te vinden, laat staan Belgische studies. Dit was één van de redenen om een onderzoek naar dit thema uit te voeren en om een zo breed mogelijk beeld van de problematiek te schetsen. Het gebrek aan theoretische voorbeschouwingen werd opgevangen door zoveel mogelijk verschillende andere bronnen te gebruiken. Er werden in de studie namelijk zowel secundaire data als gesprekken met deskundigen als wetenschappelijke studies gebruikt. Bij deze kaart dit onderzoek dan ook het duidelijke gebrek aan studies omtrent de problematiek aan. Bovendien is uit dit onderzoek gebleken dat dergelijke dumpingen meer en meer voorkomen in België en grote gevaren en gevolgen voor zowel mens als milieu kunnen inhouden. Het is dus raadzaam meer onderzoek naar dit onderwerp uit te voeren.
Een derde beperking van dit onderzoek heeft betrekking op de praktische uitvoering van de gesprekken met de deskundigen. Hoewel het uitgangspunt van de interviews vooraf duidelijk aan de deskundigen meegedeeld werd, maakten sommige deskundigen in de gesprekken niet even duidelijk het onderscheid tussen dumpingen van drugsafval en het oprollen van 116
clandestiene druglabo's. Het was voor de onderzoeker van dit onderzoek bijgevolg niet eenvoudig om de resultaten enkel op dumpingen te laten betrekken. Dit werd desalniettemin zoveel mogelijk tijdens de verwerking van de resultaten nagestreefd.
Een vierde beperking betreft het feit dat onderzoeksvragen B2, C en D op een andere manier beantwoord dienden te worden dan initieel bedoeld. De initiële bedoeling was om de onderzoeksvragen aan de hand van secundaire data van de Centrale Dienst Drugs van de federale politie te beantwoorden. Doorheen de studie werd echter duidelijk dat de dienst niet over die data beschikt. Om die reden werd naar deze informatie in de interviews met de verschillende betrokkenen gepeild. Dit heeft als gevolg dat er wel een zeker beeld van de antwoorden op deze vragen geschept wordt maar het zijn geen accurate cijfergegevens. Dit is een nadeel in dit onderzoek.
Een laatste tekortkoming van dit onderzoek is de beperkte diepte waarin elke hoofdstuk (of onderzoeksvraag) behandeld werd. Het uitgangspunt van deze studie was om een zo breed mogelijk beeld van de problematiek omtrent dumpingen van drugsafval te scheppen. Bijgevolg werd elk element kort aangestipt zonder er in de diepte op in te gaan. De hoofdstukken over de mogelijke schade voor de menselijke gezondheid en het milieu zouden namelijk nog veel breder onderzocht kunnen worden. Dit zou echter de mogelijkheden van dit onderzoek te buiten gaan. Uiteindelijk was het doel van dit onderzoek om een exploratief of verkennend onderzoek naar het thema uit te voeren. Het is aan toekomstige onderzoekers om de aangegeven problemen verder in detail te onderzoeken.
117
BIBLIOGRAFIE Baird, J., Curry, R., & Cruz, P. (2014). An overview of waste crime, its characteristics, and the vulnerability of the EU waste sector. Waste Management & Research, 32(2), 97-105. Bisschop, L. (2012). Is it all going to waste? Illegal transports of e-waste in a European trade hub. Crime, Law and Social Change, Online first: 30 July 2012. Bryman, A. (2008). Social research methods (third edition). New York: Oxford University Press. Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015a). Aantal dumpingen (gelinkt met synthetische drugs). Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015b). Ontdekte dumpingsites in België in 20062014. Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015c). Ontdekte dumpingsites in België in 2013. Centrale Dienst Drugs Federale Politie (2015d). Ontdekte dumpingsites in België in 2014. Civiele veiligheid (z.j.). LIT (Labs Intervention Team): ontmanteling drugslab. Geraadpleegd op 23 juni 2015 via http://www.civieleveiligheid.be/nl/intervetion-module/lit-labsintervention-team-ontmanteling-drugslab Debroux, S. (2006). Lab intervention team: XTC made in belgium. Geraadpleegd via http://www.polfed-fedpol.be/pub/inforevue/inforevue2_06/XTC_nl.pdf Decorte, T. (2014-2015). Methoden van onderzoek: Ontwerp en dataverzameling, een handleiding [cursustekst]. Gent: Universiteit Gent. Denehy, J. (2006). The meth epidemic: Its effect on children and communities. The Journal of School Nursing, 22(2), 63-65. Drug Enforcement Administration (2005). Guidelines for law enforcement for the cleanup of clandestine drug laboratories - 2005 edition.
118
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) (z.j.). Table PPP-9 Composition of illicit drug tablets, 2012: Part (V) information available on adulterants, cutting agents and/or impurities. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) (2013). 2013 national report (2012 data) to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point: "Belgium" New Development, Trends and in-depth information on selected issues. EMCDDA-Europol (2009). Methamphetamine: A European Union perspective in the global context. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities. Europees Parlement & Europese Raad (2004). Verordening (EG) Nr. 273/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 11 februari 2004 inzake drugsprecursoren (PB L 47 van 18.2.2004, blz 1). Europees Parlement & Europese Raad (2013). Verordening (EU) Nr. 1258/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 20 november 2013 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 273/2004 inzake drugsprecursoren. Federale Gerechtelijke Politie Provincie Antwerpen - site Turnhout (z.j.). Tijdelijke nota: Kwaliteitsvolle vaststellingen bij illegale dumping van chemisch afval. Hall, M. (2013). Victims of environmental harms and their role in national and international justice. In R. Walters, D. S. Westerhuis & T. Wyatt (Eds.), Emerging issues in green criminology: exploring power, justice and harm (pp. 218-240). Basingstoke: Palgrave Macmillan. Heckenberg, D. & White, R. (2012). Innovative approaches to researching environmental crime. In N. South & A. Brisman (Eds.), Routledge international handbook of green criminology (pp. 85-103). Abingdon, Oxon: Routledge. Hughart, J.L. (2000). Chemical hazards related to clandestine drug laboratories. Arhiv za Higijenu Rada I Toksikologiju/Archives of Industrial Hygiene and Toxicology, 51(3), 305310. International Narcotics Control Board (2002). Precursors and chemicals frequently used in the illicit manufacture of narcotic drugs and psychotropic substances: Report of the International Narcotics Control Board for 2002 on the implementation of article 12 of the United Nations Convention against illicit traffic in narcotic drugs and psychotropic substances of 1988. United Nations. 119
Kates, L. N., Knapp, C. W., & Keenan, H. E. (2014). Acute and chronic environmental effects of clandestine methamphetamine waste. Science of The Total Environment, 493(0), 781-788. Kleemans, E. R., Korf, D. J., & Staring, R. (2008). Mensen van vlees en bloed: Kwalitatief onderzoek in de criminologie. Tijdschrift Voor Criminologie, 51(4), 1. Geraadpleegd via http://search.proquest.com/docview/882841695?accountid=11077 KU Leuven Toxicology and Pharmacology (z.j.). Intern document: Current knowledge synthesis of amphetamines: by-products Leuckart reaction, by-products reductive amination. Lambert, W. (2005). Xtc en aanverwante producten: inleidende begrippen. In T. Decorte (red.), Ecstasy in Vlaanderen: Een multidisciplinaire kijk op synthetische drugs (pp. 27-40). Leuven: Acco. Lynch, M.J. & Stretesky, P.B. (2013). Green criminology. In F.T. Cullen & P. Wilcox (Eds.), The oxford handbook of criminological theory (pp. 625-642). New York, NY: Oxford University Press. Mortelmans, D. (2009). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco. Neve, R.J.M., van Ooyen-Houben, M.M.J., Snippe, J., & Bieleman, B. (2007). Samenspannen tegen XTC: eindevaluatie van de XTC-Nota. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum, Intraval. NICC labo drugs (z.j.). Intern document: APAAN, amfetamine-productie & MDMA-productie. Plochg, T., & Van Zwieten, M. C. B. (2007). Kwalitatief onderzoek. Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid & Katholieke Universiteit Leuven Laboratorium Toxicologie en Bramotologie (2008). Chemische profilering van afvalstoffen uit de clandestiene productie van drugs. Scanga, L. (2005). Drug problem: Environmental solution. Pace Environmental Law Review, 22(1), 151-173. Schrooten, J. (2005). De samenstelling van xtc en pill testing. In T. Decorte (red.), Ecstasy in Vlaanderen: Een multidisciplinaire kijk op synthetische drugs (pp. 41-58). Leuven: Acco.
120
Schrooten, J. (2007). XTC dossier. Brussel: VAD. Geraadpleegd op 4 maart 2015 via http://www.vad.be/media/37500/xtc_dossier.pdf Scott, M.S. & Dedel, K. (2006). Problem-oriented guides for police series: Guide no. 16: Clandestine methamphetamine labs: 2nd edition. U.S Department of Justice. Situ, Y. & Emmons, D. (2000). Environmental crime: the criminal justice system's role in protecting the environment. Thousand Oaks, California: Sage Publications, Inc. South, N., Brisman, A., & Beirne, P. (2013). A guide to a green criminology. In N. South & A. Brisman (Eds.), Routledge international handbook of green criminology (pp. 27-42). Abingdon, Oxon: Routledge. Spaans, E., Beltman, W., Joore, J.C.A., Mensinga, Tj.T., de Vries, I., Mostert, L.J., & Meulenbelt, J. (1999). RIVM rapport 660010 001: Landelijke registratie klinische "XTC"incidenten. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2008). Perspectives: Synthetic drugs on the rise. Issue 6 (November). United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2011a). Amphetamines and ecstasy: 2011 Global ATS assessment. Geraadpleegd op 4 maart 2015 via https://www.unodc.org/documents/ATS/ATS_Global_Assessment_2011.pdf United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2011b). Guidelines for the safe handling and disposal of chemicals used in the illicit manufacture of drugs. New York. Van Daele, S., Vander Beken, T., & Dorn, N. (2007). European waste disposal sector. In T. Vander Beken (Ed.), The European waste industry and crime vulnerabilities (pp.17-142). Antwerp/Appeldoorn: Maklu. Vogt, A.S. (2001-2002). The mess left behind: regulating the cleanup of former methamphetamine laboratories. Idaho Law Review, 38(1), 251-290. Watanabe-Galloway, S., Ryan, S., Hansen, K., Hullsiek, B., Muli, V., & Malone, A.C. (2009). Effects of methamphetamine abuse beyond individual users. Journal of Psychoactive Drugs, 41(3), 241-248.
121
Weisheit, R.A. & Wells, L.E. (2010). Methamphetamine laboratories: The geography of drug production. Western Criminology Review, 11(2), 9-26. White, R.D. (2008). Crimes against nature: Environmental criminology and ecological justice. Collumpton, UK: Willan. White, R.D. (2011). Transnational environmental crime: Toward an eco-global criminology. London: Routledge. Wortham, C.L. (2007). Methamphetamine and cocaine manufacturing effects on the environment and agriculture. San Joaqin Agricultural Law Review, 17(1), 343-359. http://www.easy-conversions.com/niederlandisch/gewicht/omzetten-van-kg-tot-pounds.html. (geraadpleegd op 25/12/2014)
122
BIJLAGEN BIJLAGE 1: VRAGENLIJST BENNY VAN CAMP (CENTRALE DIENST DRUGS FEDERALE POLITIE) A. Wat is uw rol bij (de aanpak van) illegale dumpingen van drugsafval in België? B. Volgens jullie cijfers van de federale politie is het aantal drugsdumpingen sinds 2012 sterk gestegen. Vorig jaar werden er 22 dumpingen ontdekt terwijl dat er in 2012 maar 2 waren. Is er een verklaring te vinden voor deze plotse en sterke stijging, volgens u? C. Volgens jullie cijfers van de federale politie komen dumpingen in België voornamelijk voor langs de grensstreek in het Noorden. Er is duidelijk een patroon over de voorbije 8 jaar te herkennen. Is er hier een verklaring voor te geven? a) Heeft de productie van drugs in Nederland hier iets mee te maken, denkt u? D. In wat voor soort omgeving komen deze dumpingen voornamelijk voor (bv: bosrijk gebied, stedelijk gebied, industrieel gebied...)? a) Is daar een verklaring voor? E. Volgens jullie cijfers van de federale politie blijkt dat doorheen de voorbije jaren restanten van illegale drugsproductie op verschillende manieren gedumpt worden. Enkele voorbeelden zijn: dumpen in een bos of langs een veldweg, verbranden, in de grond begraven, dumpen in of langs een waterloop, in een opslagplaats, langs de rijweg. Voor 2014 zijn hier echter geen cijfers voorhanden. Welke methoden kwamen het voorbij jaar het vaakst voor? F. Volgens de literatuur worden er in België voornamelijk ecstasy (MDMA), amfetamines, meta-amfetamines, cannabis, LSD, GHB en cannabis geproduceerd. Zijn het deze soorten drugs waarvan u drugsdumpingen tegen komt? a) Zijn er nog andere soorten drugs waarvan u dumpingen tegen komt? b) Van welke soort drugs komen dumpingen het vaakst voor? G. De productie van drugs vereist precursoren (zoals o.a. safrole, isosafrole, piperonal, 3,4-methylenedioxyphenyl-2-propane, PMK, efedrine, pseudoefedrine en BMK). Volgens de literatuur blijven bij een dumping restanten van deze precursoren achter maar ook andere bijproducten zoals natriumhydroxide, freon, zoutzuur, rode fosfor, jodium, ether, aceton, ammoniak, tolueen, zwavelzuur, lithium enzovoort. Klopt dit met de situaties waarmee u in België geconfronteerd wordt? 123
a) Zo nee, welke stoffen worden er dan wel op een dumping aangetroffen? b) Zo ja, welke stoffen komt men nog zoal tegen? H. Welke stoffen of restanten vindt men terug bij dumpingen na de productie van cannabis? I. APAAN wordt recent gebruikt als pre-precursor om de precursor BMK zelf te maken. Worden deze stof of restanten van deze stof ook teruggevonden bij dumpingen? J. Welke (chemische of toxische) stoffen die op een dumping worden aangetroffen, zijn het meest gevaarlijk voor de mens, de directe omgeving of het milieu in het algemeen? a) Waarom? K. Wordt er naast deze precursoren of chemische stoffen nog ander soort materiaal teruggevonden? Dan denk ik aan installaties en voorwerpen en dergelijke... a) In welke mate zijn deze voorwerpen problematisch voor de mens, de directe omgeving of het milieu in het algemeen? L. Hoe hoog kunnen de hoeveelheden (van deze chemicaliën, stoffen, materialen of producten) op een dumpingsite oplopen? a) Worden er voornamelijk dumpingen van kleine hoeveelheden of grote hoeveelheden teruggevonden in België? M. Heeft u zelf al momenten meegemaakt bij een afstapping waarbij uw veiligheid of de veiligheid van uw collega's/medewerkers in het gedrang kwam? a) Zo ja, welke gevaren deden er zich voor? b) Zo ja, hoe kwam dit? c) Zo ja, hoe kunnen dergelijke momenten in de toekomst vermeden worden? d) Komen dergelijke risico's vaak voor? N. Hebben uw mensen op het terrein voldoende kennis over de risico's die een dumping voor hen met zich meebrengt? a) Zo nee, welke kennis ontbreekt er? O. We hadden het daarnet over de verschillende manieren waarop een dumping uitgevoerd kan worden. Houden bepaalde methoden een groter/kleiner gevaar in voor de mensen op het terrein dan andere methoden? a) Zo ja, welke manier van dumping houdt voor uw mensen op het terrein (en eventueel andere opruimdiensten) de meeste risico's in? b) Waarom? P. Beschikt uw team over (een) manual(s) die in detail een leidraad bied(t)(en) voor het afhandelen van een dumping? a) Zo ja, is deze een meerwaarde? En waarom? 124
b) Zo ja, worden deze voorschriften nageleefd bij het ter plaatse gaan bij een dumping? c) Zo nee, denkt u dat dit een meerwaarde zou kunnen betekenen, als er één voorhanden zou zijn? En waarom? Q. Volgens de literatuur blijken drugsdumpingen schade toe te brengen aan zowel mens als natuur. Wat betreft de natuur kan er brandgevaar ontstaan, aantasting van grond en water waardoor levende mechanismen sterven, oogsten die vernietigd moeten worden, vee dat sterft door het drinken van vervuild water... Heeft u weet van dergelijke gevolgen voor het milieu hier in België omwille van een dumping? a) Zijn er nog andere schadelijke gevolgen voor het milieu waar u geconfronteerd mee bent geweest? Welke? b) Welke gevolgen voor het milieu zouden er theoretisch nog kunnen opduiken? c) Zijn de gevolgen op het eerste zicht merkbaar of eerder verdoken? R. Wat betreft de schade aan de menselijke gezondheid, spreekt de literatuur van bijtende chemicaliën, kankerverwekkendheid, waterstofsulfidevergiftiging enzoverder die burgers, brandweer of politie kunnen oplopen. Heeft u weet van dergelijke gevolgen voor de mens hier in België? a) Zijn er nog andere schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid waar u geconfronteerd mee bent geweest? Welke? b) Welke gevolgen voor het milieu zouden er theoretisch nog kunnen opduiken? c) Treden de gevaren op door direct contact met de stoffen op de dumping, indirect contact of beide? d) Zijn de gevolgen op het eerste zicht merkbaar of eerder verdoken? S. We hebben het eerder gehad over de verschillende methodes om restanten van drugs illegaal te dumpen. Verschilt de schade voor de omgeving en de mens naargelang de verschillende methodes van dumpingen, denkt u? a) Zo ja, welke dumpingmethode is het meest schadelijk? b) Waarom? T. Kan u me wat meer vertellen over de kosten die de opruiming van drugsdumpingen met zich meebrengen? U. Wie draait er meestal op voor de kosten van de opruiming? V. Hoe hoog kunnen deze kosten oplopen? a) Waaraan ligt dat? W. Doen er zich problemen voor met betrekking tot de kosten van de opruiming van deze dumpingen? A. Zo ja, wat zijn deze problemen? B. Hoe komt dit? 125
C. Hoe kunnen deze problemen in de toekomst vermeden worden volgens u? X. Verschillen de kosten significant naargelang de dumpingmethode? A. Zo ja, welke methode van dumping is de meest kostelijke? B. Zo ja, hoe komt dit? Y. Doen er zich problemen voor op beleidsniveau wat betreft de aanpak van illegale drugsdumpingen? Z. Doen er zich problemen voor met betrekking tot de samenwerking tussen de verschillende diensten die instaan voor de aanpak van deze dumpingen? AA. Heeft u aanbevelingen naar het beleid toe? BB. Heeft u nog opmerkingen of aanvullingen die u nuttig acht te vermelden in verband met deze problematiek?
126
BIJLAGE 2: VRAGENLIJST EVA CUYPERS (TOXICOLOOG KU LEUVEN) A. In welke mate heeft u te maken (gehad) met illegale dumpingen van drugsrestanten in België? (professionele ervaring) B. In België worden voornamelijk ecstasy (MDMA), amfetamines, meta-amfetamines, cannabis, LSD, GHB en cannabis geproduceerd. De productie van drugs vereist precursoren (zoals o.a. safrole, isosafrole, piperonal, 3,4-methylenedioxyphenyl-2-propane, PMK, efedrine, pseudoefedrine en BMK). Volgens de literatuur blijven na de productie (en dus bij een dumping) restanten van deze precursoren achter maar ook andere bijproducten zoals natriumhydroxide, freon, zoutzuur, rode fosfor, jodium, ether, aceton, ammoniak, tolueen, zwavelzuur, lithium enzovoort. Is dit correct of blijven er nog andere soorten chemische stoffen over na een productieproces? a) Zo ja, welke andere stoffen zijn dat? C. Welke (chemische of toxische) stoffen die na het productieproces overblijven, zijn het meest gevaarlijk voor de mens, de directe omgeving of het milieu in het algemeen? a) Waarom? D. Volgens de literatuur blijken drugsdumpingen schade toe te brengen aan zowel mens als natuur. Wat betreft de natuur kan er brandgevaar ontstaan, aantasting van grond en water waardoor levende mechanismen sterven, oogsten die vernietigd moeten worden, vee dat sterft door het drinken van vervuild water... Is het correct dat zulke gevolgen kunnen optreden na het produceren van o.a. ecstasy (MDMA), amfetamines, meta-amfetamines, LSD, GHB, APAAN en cannabis? a) Zijn er nog andere schadelijke gevolgen voor het milieu die zouden kunnen opduiken? Welke? b) Hoe manifesteren deze gevolgen zich (proces)? c) Zijn de gevolgen op het eerste zicht merkbaar of eerder verdoken? d) Manifesteren de gevolgen zich eerder op lange termijn of korte termijn of beide? e) Zijn de gevolgen te herstellen of eerder onherroepelijk? Hoe komt dit? E. Wat betreft de schade aan de menselijke gezondheid, spreekt de literatuur van bijtende chemicaliën, kankerverwekkendheid, waterstofsulfidevergiftiging enzoverder die burgers, brandweer of politie kunnen oplopen. Is dit correct dat dergelijke gevolgen kunnen optreden bij achtergelaten residuen van drugsproductie? a) Zijn er nog andere schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid die kunnen optreden? Welke? b) Kunnen de gevaren optreden door direct contact met de stoffen op de dumping, indirect contact of beide? 127
c) Zijn de gevolgen op het eerste zicht merkbaar of eerder verdoken? d) Manifesteren de gevolgen zich eerder op lange termijn of korte termijn of beide? e) Zijn de gevolgen te herstellen of eerder onherroepelijk? Hoe komt dit? F. Volgens cijfers van de federale politie blijkt dat doorheen de voorbije jaren restanten van illegale drugsproductie op verschillende manieren gedumpt worden. Enkele voorbeelden zijn: dumpen in een bos of langs een veldweg, verbranden, in de grond begraven, dumpen in of langs een waterloop, in een opslagplaats, langs de rijweg. Zou de schade voor de omgeving en de mens naargelang de verschillende methodes van dumpingen kunnen verschillen, denkt u? a) Zo ja, welke dumpingmethode is het meest schadelijk? b) Waarom? G. Welke (chemische of toxische) stoffen die op een drugsdumping worden aangetroffen, zijn het meest gevaarlijk voor de mens, de directe omgeving of het milieu in het algemeen? a) Waarom? H. Is er een verschil in impact voor de mens en de natuur tussen dumpingen van synthetische drugs en eerder plantaardige drugs (zoals cannabis)? a) Zo ja, welke kan de meeste schade veroorzaken voor mens en natuur? I. Vorig jaar werden er in België 22 dumpingen ontdekt terwijl dat er in 2012 maar 2 waren. Het aantal drugsdumpingen is de laatste jaren dus sterk aan het stijgen. Gezien het aantal dumpingen, denkt u dat dit een onrustwekkende impact kan hebben voor het milieu en de algemene menselijke gezondheid of zijn de aantallen eerder verwaarloosbaar? a) Waarom denkt u dat? J. Heeft u nog opmerkingen of aanvullingen die u nuttig acht te vermelden in verband met deze problematiek?
128
BIJLAGE 3: BESTANDSDELEN ECSTASY Acetic acid aceton Aluminum (metal) aluminum powdered aluminum chloride aluminum chloride (anhydrous) ammonia (gas) ammonium acetate
ethyl ether ethylamine formamide formic acid glacial acetic acid glucose
ammonium chloride ammonium hydroxide baker's yeast benzaldehyde benzene benzoquinone bromosuccinimide carbon dioxide gas catechol
hydrogen bromide gas hydrogen chloride gas hydrogen gas iron fillings isopropyl alcohol isosafrole lithium aluminum hydride mercuric bromide mercuric chloride
charcoal chloroform citrate buffer pH6 copper metal
mercuric nitrate mercury metal methyl alcohol methylamine (40% solution in water) methylamine gas methylamine HCI methylenedioxyphenyl-2propanone (PMK; 3,4-MDP2-P) methylformamide nitroethane palladium chloride
cupric chloride cuprous oxide dibromomethane
diethylamine dimethylformamide ethyl alcohol
hydrobromic acid hydrochloric acid
palladium black palladium on barium sulfate paraformaldehyde piperonal piperonyl alcohol platinum (IV) dioxide (Adam's-type catalyst) platinum metal potassium hydroxide (caustic potash) pyruvic acid rainey nickel safrole sodium bicarbonate sodium borohydride sodium bromide sodium carbonate (soda ash) sodium cyanoborohydride sodium hydroxide (caustic soda) sodium perborate sodium percarbonate sodium pyruvate sulfuric acid tetrahydrofuran thiamine pyrophosphate toluene
zinc metal
Bron: United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2011b). Guidelines for the safe handling and disposal of chemicals used in the illicit manufacture of drugs. New York.
129
BIJLAGE 4: BESTANDSDELEN AMFETAMINEN EN METHAMFETAMINEN Acetaldehyde Acetic acid Acetic anhydride Acetone
Ferric chloride Formamide Formic acid Glacial acetic acid
Acetonitrile Acetophenone Acetylephedrine Acetylpseudoephedrine Allyl chloride Allylbenzene Aluminum (metal) Aluminum powdered
Glucose Hexane Hydriodic acid Hydrobromic acid Hydrochloric acid Hydrogen bromide gas Hydrogen chloride gas Hydrogen gas
Aluminum chloride Aluminum chloride (anhydrous) Ammonia (gas)
Hydrogen peroxide Hydroxylamine HCI
Ammonium acetate Ammonium carbonate Ammonium chloride Ammonium formate Ammonium hydroxide Amylamine Baker's yeast Benzaldehyde Benzene Benzyl cyanide Bromobenzene Butylamine
Iodine Isopropyl alcohol Lead acetate Lithium aluminum hydride Lithium metal Magnesium metal Magnesium sulfate Mercuric chloride Mercuric nitrate Mercury metal Methyl alcohol Methylamine (40% solution in water) Methylamine gas
Calcium hydroxide (slake lime) Carbon dioxide gas Charcoal Chloroacetone Chloroephedrine Chloroform Citrate buffer pH6 Copper metal Dimethylformamide Ephedrine Ethyl acetate
Hypophosphorus acid
Methylamine HCI Methylene bromide Methylene chloride Methylephedrine Methylformamide Methylpseudoephedrine Nitric acid Nitroethane Norephedrine Norpseudoephedrine
Perchloric acid Petroleum ether Phenyl-2-chloropropane Phenyl-2-propanone (P-2-P; BMK) Phenylacetic acid Phenylacetoacetonitrile Phosphoric acid Phosphorous red Phosphorous white Phosphorous yellow Piperidine Platinum (IV) dioxide (Adam's-type catalyst) Platinum metal Potassium cyanide Potassium hydroxide (caustic potash) Potassium metal Pseudoephedrine Pyridine Pyruvic acid Rainey nickel Sodium acetate Sodium bicarbonate Sodium bisulfate Sodium borohydride Sodium bromide Sodium cyanide Sodium cyanoborohydride Sodium hydroxide (caustic soda) Sodium metal Sodium perborate Sodium percarbonate Sodium pyruvate Sodium sulphate Styrene Sulfuric acid Tartaric acid Tetrahydrofuran Thiamine pyrophosphate 130
Ethyl alcohol Ethyl ether Ethylephedrine Ethylpseudoephedrine
(phenylpropanolamine) Palladium chloride Palladium black Palladium on barium sulfate Paraformaldehyde
Thionyl chloride Thorium nitrate Toluene Zinc metal
Bron: United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2011b). Guidelines for the safe handling and disposal of chemicals used in the illicit manufacture of drugs. New York.
131
BIJLAGE 5: GEZONDHEIDSGEVAAR, ONTVLAMBAARHEID, REACTIVITEIT EN GEVAARLIJKHEID VAN DE BESTANDSDELEN VAN ILLEGALE DRUGS Hazard (H), flammability (F) and reactivity (R) table
N-
N-
NN2 N-
Name
H
F
R
Acetyldehyde Acetic acid Acetic anhydride Acetone Acetonitrile Acetophenone Acetyl chloride Acetylacetone Acetylanthranilic acid Activated carbon Allyl chloride Aluminum (metal) Aluminum chloride Aluminum powdered) Ammonia (gas) Ammonium acetate Ammonium carbonate Ammonium chloride Ammonium formate Ammonium hydroxide Amylamine Anhydrous aluminum chloride Anthranilic acid Benzaldehyde Benzene Benzoquinone Benzyl chloride Benzyl cyanide Bromobenzene Butanol Butylacetate Butylacetate Butylamine Calcium bicarbonate Calcium carbonate (limestone) Calcium hydroxide (slake lime) Calcium oxide (quick lime) Carbon dioxide gas
2 2 2 1 3 1 3 2 1 0 3 0 3 0 3 1 1 1
4 2 2 3 3 2 3 3 1 0 3 1 0 1 1 1 0 1
2 1 1 0 3 0 2 0 1 1 1 1 2 1 0 1 0 1
2 3 3 2 2 2 1 2 3 2 1 1 1 3
1 3 0 1 2 3 2 2 1 2 3 3 3 4
1 2 1
0 0 0 0
Hazard rating (Sax) 3 3 2 3 3 3
3 3 3
3 2 3
0 2 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 2 0 0 1
3 (1) 3 3 3
3 3 3 6 2 2 3 132
oo-
Catechol Chloroacetanilide Chloroaniline Chloroform Copper metal Cresol Diacetone alcohol Dibromomethane Diethylamine Dimethylformamide Ephedrine Ethyl acetate Ethyl alcohol Ethyl ether* Ethylamine Ferric chloride Formamide Formic acid Glacial acetic acid Hexane Hydriodic acid Hydrobromic acid Hydrochloric acid Hydrogen bromide gas Hydrogen chloride gas Hydrogen gas Hydrogen peroxide Hydroxylamine HCl Hypophosphorus acid Iodine Isatoic anhydride Isopropyl alcohol Isosafrole Kerosene Lithium aluminum hydride Lithium metal Magnesium bromide (anhydrous) Magnesium metal Mercuric bromide Mercuric chloride Mercuric nitrate Mercury metal Methyl alcohol Methyl ethyl ketone* Methyl isobutyl ketone Methylamine (40% solution in water) Methylamine gas Methylene bromide Methylene chloride
3 1 2 3 2 3 1 3 3 1 1 1 0 2 3 1 3 3 3 1 3 3 3 3 3 0 3 2 2 4 1 1
1 0 1 1 0 2 2 0 3 2
0 0 3
0 0 1 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 2 0 1 1 0 1 1 0 1 3 0 0 0 0
1 3 3 1 2 3 3 3 3 1 1 2 3 3 2 2
2 1 2 0 4 0 0 0
0 2 2 0 3 1 1 1
3 3 3 4 4 3 3
0 0 0 3 0 0 0
3 3 4 4 0 1 2 2 3
0 0 0 4 0 0
3
2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
3 3 3 3 3 3
3 3 3 3 3 3 3 3
133
o-
1-
o-
Nitric acid Nitroethane Nitrotoluene Palladium black Palladium on barium sulfate Paraformaldehyde Perchloric acid Petroleum ether Phenyl-2-propanone (P-2-P; BMK) Phenylacetic acid Phosphoric acid Phosphorous trichloride Phosphorous, red Phosphorous, white Phosphorous, yellow Phthalic anhydride Piperidine Piperonal Platinum (IV) dioxide (Adam's-type catalyst) Platinum metal Potassium bicarbonate Potassium carbonate Potassium cyanide Potassium hydroxide (caustic potash) Potassium metal Potassium permanganate Pseudoephedrine Pyridine Rainey nickel Safrole Sodium acetate Sodium bicarbonate Sodium borohydride Sodium carbonate (soda ash) Sodium cyanide Sodium cyanoborohydride Sodium hydroxide (caustic soda) Sodium hypochlorite Sodium metal Sodium sulphate Styrene Sulfuric acid Tartaric acid Tatrahydrofuran* Thionyl chloride Toluene Toluidine Urea Xylene
2 2 2 1 1 3 3 1 1 2 3 3 0 3 3 2 2 1 1 1 1 3 3 3 3 0
0 3 1 0 0 1 0 4 1 1 0 0 1 3 3 1 3 1 0 0 0 0 0 0 1 0
1 1 4 1 1 0 3 0 1 1 3 2 1 1 1 2 3 1 0 0 0 0 0 0 2 1
2 1 2 1 1 2 2 2 2 3 2 3 1 2 3 2 2 4 2 3 0 2
3 0 1 1
0 2 0
0 1 1 1 0 2 0 0 2 1
1 n/a 3 0 1 3 0 3 2 n/a 3
2 1 2 1 0 1 1 0 0 1 0
2
3 3
3 3 2 3 3 3 3 3
1 3 3 3 3 3 3 3
1 3 3 3 3 3 3 2 3 2 3 3 3 3 3 3 134
* Peroxide forming chemicals (these chemicals must be checked for the presence of peroxides before disposal by burning)
Bron: United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2011b). Guidelines for the safe handling and disposal of chemicals used in the illicit manufacture of drugs. New York.
135
BIJLAGE 6: AFVALSTOFFEN VAN MDMA- EN AMFETAMINEGERELATEERDE STALEN MDMA GERELATEERDE STALEN Methyleendioxybenzeen 3,4-methylenedioxytolueen Dihydrosafrol Safrol Cis-isosafrol Sesamol Trans-isosafrol Piperonal Piperonylamine 3,4-methylenedioxyacetofenon 3,4-methylenedioxyfenyl-2-propanol 3,4-methylenedioxyfenyl-2-propanon MDMA 3,4-methylenedioxypropiofenon IS C19 Unknown 175-218 (MDMA) Unknown 69-115 (MDMA) Unknown 326-135 di-[1-(3,4-methylenedioxyphenyl)-2-propyl]methylamine di-[1-(3,4-methylenedioxyphenyl)-2-propyl]methylamine Unknown 338-145 (A) Unknown 340-205 Unknown 218 Unknown 338-203 (A) Unknown 338-203 (B) Unknown 338-145 (B) Unknown 178 Unknown 261-84 (A)
Som 25 53 71 0 53 20 59 51 0 18 55 72 70 57 76 67 72 68 31 8 69 67 48 69 55 68 52 18
Voorkomen 32,89% 69,74% 93,42% 0,00% 69,74% 26,32% 77,63% 67,11% 0,00% 23,68% 72,34% 94,74% 92,11% 75,00% 100,00% 88,16% 94,74% 89,47% 40,79% 10,53% 90,79% 88,16% 63,16% 90,79% 72,37% 89,47% 68,42% 23,68%
Bron: Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid & Katholieke Universiteit Leuven Laboratorium Toxicologie en Bramotologie (2008). Chemische profilering van afvalstoffen uit de clandestiene productie van drugs.
AMFETAMINE-GERELATEERDE STALEN Benzaldehyde Acetofenon Amfetamine
Som 134 139 201
Voorkomen 32,52% 33,74% 48,79% 136
Fenylacetone Propiofenon Benzylcyanide 3-fenyl-3-buten-2-on Fenyl-2-propaanoxime 1 Fenyl-2-propaanoxime 2 2-t-butylamfetamine 4-t-butylamfetamine 4-t-butyl-2P2 4-methyl-5-fenylpyrimidine Bibenzy 4-benzylpyrimidine N-acetylamfetamine N-formylamfetamine Unknown 155 IS C19 1,2-difenylethanon N-benzylamfetamine 1,3-difenylaceton 1,3-difenyl-2-propylamine N,N-di(β-fenylisopropyl)amine 1 N,N-di(β-fenylisopropyl)amine 2 N-(2-fenethyl)amfetamine N,N-di(β-fenylisopropyl)-N-methylamine 1 N,N-di(β-fenylisopropyl)-N-methylamine 2 Unknown A2 1-benzyl-3-methylnaftaleen Unknown GM-20070925-1 1,3-dimethyl-2-fenylnaftaleen Unknown A4 Unknown B2 3,5-difenyl-2,6-dimethylpyridine 3,5-difenyl-2,4-dimethylpyridine Unknown GM-20070925-2 Pyridine 7 + 14 2,4-dimethyl-3-fenyl-6-(fenylmethyl)pyridine 2,6-difenyl-3,4-dimethylpyridine N,N-di(β-fenylisopropyl)formamide 1 N,N-di(β-fenylisopropyl)formamide 2
273 102 135 62 63 56 23 53 42 239 110 176 167 173 37 412 104 115 131 90 250 231 49 49 48 99 132 16 190 86 127 151 118 40 188 75 102 170 167
66,26% 24,76% 32,77% 15,05% 15,29% 13,59% 5,58% 12,86% 10,19% 58,01% 26,70% 42,72% 40,53% 41,99% 8,98% 100,00% 25,24% 27,91% 31,80% 21,84% 60,68% 56,07% 11,89% 11,89% 11,65% 24,03% 32,04% 3,88% 46,12% 20,87% 30,83% 36,65% 28,64% 9,71% 45,63% 18,20% 24,76% 41,26% 40,53%
Bron: Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid & Katholieke Universiteit Leuven Laboratorium Toxicologie en Bramotologie (2008). Chemische profilering van afvalstoffen uit de clandestiene productie van drugs.
137
