Docent lessuggesties INLEIDING ................................................................................................................................... 3 Hoofdstuk 1a VERKENNING ........................................................................................................ 4 Introductie van het Jan de Ruiterplein ................................................................................................ 4 Lineair .................................................................................................................................................. 7 Circulair ............................................................................................................................................... 7 Quiz laten maken (diagnostische toets) .............................................................................................. 8
Hoofdstuk 1b VERKENNING ..................................................................................................... 10 Muntenpuzzel .................................................................................................................................... 10 Oplossing Muntenpuzzel ............................................................................................................... 11 Werken en evalueren ........................................................................................................................ 12 Oplossing Werken en evalueren .................................................................................................... 13
Hoofdstuk 2a INITIATIEFFASE ................................................................................................... 14 Brainstorm over intakevragen ........................................................................................................... 14 Rollenspel Karel ................................................................................................................................. 15 Alcoholgebruik van Karel ................................................................................................................... 15 Maslow en Pinto ................................................................................................................................ 17
Hoofdstuk 2b INITIATIEFFASE ................................................................................................... 20 Kennismaken met je naam ................................................................................................................ 20 Dichtbij kennismaken ........................................................................................................................ 21
Hoofdstuk 3a ANALYSE ............................................................................................................. 22 Casus Marie ....................................................................................................................................... 22 Mishandeling Marie .......................................................................................................................... 23 Micro‐, meso‐ en macroniveau, de Sorteeroefening ........................................................................ 24
Hoofdstuk 3b ANALYSE ............................................................................................................ 26 Raar maar waar ................................................................................................................................. 26
Hoofdstuk 4a PROBLEEMSTELLING .......................................................................................... 28 Casus familie Stokkers: Gooi het maar in de prullenbak! ................................................................. 28 Diagnose Karel Stokkers .................................................................................................................... 29 Wondervraag en schaalvraag ............................................................................................................ 30
Hoofdstuk 4b PROBLEEMSTELLING .......................................................................................... 31 Een streep door de rekening ............................................................................................................. 31 Oplossing oefening Een streep door de rekening. ......................................................................... 32
Hoofdstuk 5a DOELSTELLING ................................................................................................... 34 Diagnose Rik ...................................................................................................................................... 34 Doelstelling voor Rik .......................................................................................................................... 35 Rik hoort stemmen ............................................................................................................................ 36
Hoofdstuk 5b DOELSTELLING ................................................................................................... 37 Lijnenspel........................................................................................................................................... 37
Hoofdstuk 6a STRATEGIE .......................................................................................................... 41 Casus Het Duifje ................................................................................................................................ 41 Casus luiercontainer .......................................................................................................................... 44 Wij en Zij? .......................................................................................................................................... 45
Hoofdstuk 6b STRATEGIE ......................................................................................................... 46 Logische reeks ................................................................................................................................... 46
Oplossing oefening Logische reeks ................................................................................................ 47 Giraffe ................................................................................................................................................ 49 Oplossing oefening Giraffe ............................................................................................................ 50
Hoofdstuk 7a UITVOERING ....................................................................................................... 51 Casus meneer De Cock ...................................................................................................................... 51 Ken jezelf ........................................................................................................................................... 52 Analfabeet ......................................................................................................................................... 53
Hoofdstuk 7b UITVOERING ...................................................................................................... 54 Zoek de zevende dwerg ..................................................................................................................... 54
Hoofdstuk 8a NETWERKEN....................................................................................................... 55 Casus Jouw natuurlijke netwerk ........................................................................................................ 55 Casus mevrouw Jansen, haar netwerk .............................................................................................. 56 Mevrouw Jansen heeft suikerziekte .................................................................................................. 57
Hoofdstuk 8b NETWERKEN ...................................................................................................... 58 Netwerk kwartetten .......................................................................................................................... 58
Hoofdstuk 9a EVALUEREN ........................................................................................................ 60 Casus Muziektent .............................................................................................................................. 60 Schets je eigen puberteit ................................................................................................................... 61 Feedback oefening ............................................................................................................................ 62
Hoofdstuk 9b EVALUEREN ........................................................................................................ 63 Evalueren zonder woorden ............................................................................................................... 63 Kies je plek ......................................................................................................................................... 64
Hoofdstuk 10a BIJSTELLEN ....................................................................................................... 66 Casus Joost ........................................................................................................................................ 66 Je leerhouding bijstellen ................................................................................................................... 67 Je eigen valkuilen .............................................................................................................................. 68
Hoofdstuk 10b BIJSTELLEN ....................................................................................................... 69 In de juist volgorde ............................................................................................................................ 69
2
INLEIDING Om de inhoud van het boek ‘Methodisch handelen inzichtelijk’ over te dragen en/of te verhelderen krijgt de docent een aantal werkvormen aangereikt waaruit hij kan kiezen. Van elk hoofdstuk zijn werkvormen in twee varianten aanwezig: een A-variant en een Bvariant. De A-variant biedt ondersteuning bij de leerstof op een meer serieuze, inhoudelijke manier. De B-variant biedt deze ondersteuning meer spelenderwijs. Vaak gaat het hier om puzzels, spellen of raadsels. Door deze variatie in werkvormen kan de docent kiezen welke werkvorm het beste past bij de lessituatie. Niet elke werkvorm is geschikt voor elke docent en de ene werkvorm zal meer aanspreken dan de andere.
Een woord vooraf voor de docent. Een dikke handleiding met veel suggesties voor de lessen methodiek. Is dat nu wel nodig? ‘Ik kan er toch wel mijn eigen invulling aan geven?’ Maar natuurlijk! Ter overweging het volgende verhaal.
Rollade braden Een pas getrouwde jongedame wil haar echtgenoot verwennen met een heerlijke zondagse maaltijd. De liefde gaat immers door de maag. Zij besluit op zaterdagavond ter voorbereiding een rollade te gaan braden. Haar echtgenoot bekijkt dit tafereel en ziet dat zij het begin en einde van de rollade afsnijdt en het vlees dan pas in de pan legt. Hij vindt dit vreemd omdat ‘zijn moeder dat nooit zo heeft gedaan’. De man besluit een paar dagen later opheldering te vragen bij zijn schoonmoeder. Wat blijkt? De schoonmoeder had haar hele leven lang een wat kleine braadpan waar de rollade niet in paste. Vandaar dat zijn echtgenote stukken van de rollade afsneed. Zij had dit altijd gezien bij haar moeder en nooit geweten wat hiervan de reden was. En, een goed voorbeeld doet immers goed volgen!
Alle werkvormen hebben met elkaar gemeen dat ze betekenis geven aan de inhoud van het boek. Het zijn kapstokken waaraan de theorie kan ‘blijven hangen’.
3
Hoofdstuk 1a VERKENNING Introductie van het Jan de Ruiterplein Deze kapstok/oefening is beschikbaar in PowerPoint. Om de studenten een beeld te laten vormen van het Jan de Ruiterplein zijn een aantal foto’s gemaakt en is de plattegrond van het plein in PowerPoint te bekijken. Ook is in PowerPoint een aantal casussen en achtergrondinformatie over het plein beschikbaar. De volgende dia’s zijn te gebruiken voor de eerste introductie van het plein. De eerste dia van de presentatie, de plattegrond.
Op deze dia staan alle objecten van het plein. Dit zijn hyperlinks. Als je erop klikt dan krijg je een casus te zien met de bijbehorende foto. Wanneer de student klikt op het woord Beschrijving (midden onder op de dia) dan gaat hij naar de tweede dia van de presentatie.
4
Tweede dia, beschrijving Jan de Ruiterplein.
Na het lezen van de informatie op deze tweede dia, kan de student twee keuzes maken onderin de dia: 1. Gemeentelijke cijfers over de buurt. Wanneer de student dit kiest wordt de volgende dia getoond. 2. Terug naar plattegrond plein. Hierdoor komt de student weer uit op de eerste dia: de plattegrond.
5
Derde dia, gemeentelijke cijfers over de buurt.
Tip De cijfers van het plein zijn ook als Excel-bestand beschikbaar. Boven in de tabel staan de jaren, te beginnen met vorig jaar. De aanduiding -1 betekent vorig jaar min 1 jaar. De laatste kolom geeft -11 aan, dit gaat over vorig jaar min 11 jaren. We kunnen dus 12 hele jaren terugkijken. Opdracht 1. Het huidige jaar staat niet in de tabel. Waarom is dat? (Antwoord: het jaar is nog niet afgelopen waardoor de definitieve cijfers nog niet bekend zijn). 2. Bekijk de kolom van vorig jaar en de kolom van -11. Wat valt je op? (Antwoord: de cijfers (aantallen) zijn nagenoeg gelijk). 3. Welke conclusie kun je uit je antwoord trekken? (Antwoord: de opbouw van de populatie is niet veel veranderd. Het is wat dat betreft een stabiel plein). 4. Je bent een opbouwwerker en wilt een tienergroep gaan starten voor alleen meiden. Hoe groot is je doelgroep? (Antwoord: de tienergroep bestaat uit jongeren in de leeftijd 12 – 17 jaar. Dit waren er vorig jaar 47. Omdat het om een meiden tienergroep gaat, kun je de groep grofweg delen door 2 (een helft jongens en een helft meisjes). Je zou dus ongeveer 24 meiden kunnen verwachten in deze leeftijdsgroep).
6
Lineair Om de studenten te laten ervaren wat lineair is, kan de volgende oefening gedaan worden. 1. Schuif stoelen en tafels aan de kant in het lokaal. 2. Maak een groepje van 5 studenten en laat ze plaatsnemen tegen een muur van het lokaal. 3. Geef ze de volgende voorwerpen: - een tafel; - 2 stoelen; - een halve pagina van een krant (formaat Spits, Metro); - en een enveloppe (A5-formaat). 4. Met deze voorwerpen moeten de studenten de overkant van het lokaal bereiken zonder dat ze met hun schoenen op de vloer staan. 5. De overige studenten gaan observeren en mogen geen commentaar of hints geven. Oplossing De voorwerpen (aantal voorwerpen is gelijk aan het aantal spelers) moeten zo worden gebruikt dat er een pad ontstaat waarop de studenten kunnen staan. Het laatste voorwerp wordt dan naar voren doorgegeven zodat het vooraan de rij komt te liggen.
Circulair De eerste groep studenten uit de oefening ‘Lineair’ wordt vervangen door een nieuwe groep studenten met dezelfde opdracht. Deze studenten zullen gebruikmaken van hun ervaring van het observeren. De overkant van het lokaal wordt sneller en efficiënter gehaald. Dit is het gevolg van het toepassen van de opgedane ervaring. In de nabespreking kan de docent aandacht besteden aan de voordelen van cyclisch werken: Je handelt bewust en doelgericht. Je handelen kun je uitleggen en verantwoorden. Je hebt het psychologische voordeel dat je niet het gevoel hebt te mislukken als je doelresultaat niet meteen wordt behaald. Je bent in staat om veel beter het proces te volgen. Je bent in staat om duidelijk procesmatig te werken. Daardoor kun je makkelijk de ene begeleidingsvorm voor de andere vervangen. Je bent flexibel omdat je rekening kunt houden met nieuwe ontwikkelingen. Je cliënt wordt niet afgerekend op zijn ‘falen’, hij krijgt immers de ruimte om te experimenteren.
7
Quiz laten maken (diagnostische toets) Voorbereiding Neem gekleurd A4-papier, het liefst van 120 gram, voor elke student 1 vel. Voor elk hoofdstuk neem je een andere kleur, bijvoorbeeld groen is hoofdstuk 1, rood is hoofdstuk 2, enzovoort. Snij of knip het papier in vier gelijke stukken. Geef elke student 4 kaarten, als voorbereiding voor de eerstvolgende les. Opdracht Elke student krijgt de opdracht om als voorbereiding thuis op elk van de 4 kaarten een vraag over het betreffende hoofdstuk te schrijven. Onder de vraag wordt door de student het antwoord gegeven. Aan het begin van de les worden de kaarten bij de docent ingeleverd. Hierdoor krijgt de docent een veelvoud aan kaarten over dit hoofdstuk waarmee hij kan overhoren of in de laatste les een spel, zoals vijf op een rij of boter, kaas en eieren (kruisje/nulletje), kan gaan spelen. De student moet door deze werkwijze de stof voorbereiden.
Voorbeeld kaart
Werkwijze quiz Verdeel de studenten in tweetallen (een ploeg). Bij veel vragen (of beschikbare tijd) kun je vijf op een rij spelen. Bij minder vragen (of minder beschikbare tijd) speel je boter, kaas en eieren (kruisje/nulletje). De ploegen stellen elkaar om de beurt een vraag die op het kaartje staat. Bij een juist antwoord wordt er een vakje in het schema ingekleurd. Wie als eerste vijf op een rij of drie op een rij (bij boter, kaas en eieren) heeft, heeft gewonnen.
8
Schema’s: Vijf op een rij en Boter, kaas en eieren
9
Hoofdstuk 1b VERKENNING Muntenpuzzel De volgende hersenbreker kan als huiswerk worden meegegeven. Aan het begin van de daaropvolgende les kan de oplossing worden gegeven en besproken. De metafoor bij deze puzzel is dat methodisch werken niet een trial and error-methodiek is, maar een bewust vooraf bedachte werkwijze. De opdracht kun je uitvoeren met bijvoorbeeld 6 suikerzakjes, 6 bierviltjes, 6 koekjes of (zoals in dit voorbeeld) 6 munten. Kun jij door 1 munt te verplaatsen 2 rijen van 4 munten krijgen?
De oplossing staat op de volgende pagina.
10
Oplossing Muntenpuzzel
11
Werken en evalueren Deze kapstok/oefening is beschikbaar in PowerPoint. Een eenvoudig model van methodisch werken kenmerkt zich door uitvoering en evalueren. De volgende puzzel maakt dit duidelijk.
De plaatjes met de E staan voor ‘evalueren’ en de plaatjes met de twee personen staan voor ‘werken’. Kun jij het werken en evalueren zo neerleggen dat er een rij van afwisselend werken en evalueren ontstaat? Spelregels zijn: Je moet deze oefening in maximaal vier stappen volbrengen. Bij elke stap moet je twee naast elkaar liggende items oppakken en die op een andere plek weer naast elkaar neerleggen.
Door de student hiermee te laten schuiven, worden de begrippen ‘werken’ en ‘evalueren’ actueel. Tip Je kunt de student acht kleine briefjes (bijvoorbeeld Post-it) laten beschrijven: vier keer werken en vier keer evalueren. Op de volgende pagina staat de oplossing.
12
Oplossing Werken en evalueren Stap 1:
Stap 2:
Stap 3:
Stap 4:
Resultaat:
13
Hoofdstuk 2a INITIATIEFFASE Brainstorm over intakevragen 1. Laat de studenten voor zichzelf in 2 minuten opschrijven welke vragen ze hebben bij de volgende categorieën intakevragen: a. biografische gegevens; b. de leefsituatie in beeld brengen. 2. Na 2 minuten gaan de studenten tweetallen vormen en vergelijken ze elkaars lijst. Ze maken een nieuwe lijst met daarop elkaars unieke vragen. De twee lijstjes zijn nu 1 nieuwe lijst geworden. Discussie is in dit stadium niet gewenst, het doel is een nieuwe lijst te maken. 3. Na 3 minuten gaan de tweetallen zich samenvoegen met een ander tweetal. Dit viertal gaat de twee lijsten samenvoegen tot een nieuwe unieke lijst met vragen. Discussie is niet gewenst. 4. Na 4 minuten gaan de viertallen zich samenvoegen met een ander viertal tot een achttal. Deze gaan de twee lijsten samenvoegen tot 1 unieke lijst. Ook hier is geen discussie toegestaan. 5. Er zijn nu een aantal lijsten van 8 personen gemaakt. In een klas van 24 zijn er dan 3 lijsten. Deze worden door een vertegenwoordiger van elke groep in een kolom op het bord geschreven. 6. Nu wordt er klassikaal besproken wat men van deze opsomming vindt. In schema:
14
Rollenspel Karel Totale duur ongeveer 35 minuten De studenten lezen de casus over Karel in hoofdstuk 2.2. De rollen worden verdeeld in: Student 1: Karel; Student 2: hulpverlener; Student 3: observator. Laat alle drie de studenten nadenken over een aantal relevante intakevragen.
Het rollenspel wordt in drietallen gedaan. Na 5 minuten stopt het spel en geeft de observant zijn reactie op wat hij gehoord heeft. Hiervoor kan de observatielijst gebruikt worden. De nabespreking duurt ook 5 minuten. Daarna wisselen de studenten van rol totdat ieder elke rol heeft gehad. Vraag type
Aantal keren gesteld
Reactie Karel
Probleem verduidelijken Oorzaken probleem Beleving Invloed op dagelijks leven Omgaan met probleem Anamnese Compenserende omstandigheden Sociale omgeving Wensen en behoeften Verwachting van hulpverlening Bijstelling van hulpvraag
Alcoholgebruik van Karel In de casusbeschrijving lezen wij: 15
In het gesprek met de politie blijkt dat Karel per se drank nodig heeft om de dag door te komen. Hij drinkt per dag een kratje bier en ongeveer drie tot vier flessen vlierbessenwijn. En, zoals Karel zelf vertelt, tussendoor nog een beetje jenever. 1. Zoek op internet de norm op van aanvaardbaar alcoholgebruik. Antwoord volgens www.alcoholinfo.nl De Gezondheidsraad adviseert gezonde volwassen mannen niet meer dan 2 standaardglazen alcohol per dag te drinken en gezonde volwassen vrouwen niet meer dan 1 standaardglas. Deze hoeveelheden veroorzaken weinig risico's voor de gezondheid. Wel hebben vrouwen ook bij deze hoeveelheid mogelijk een licht verhoogd risico op borstkanker. Wie meer drinkt, loopt meer kans op een hoge bloeddruk, een hersenbloeding, kanker en andere gezondheidsklachten. Het is echter niet zo dat personen die meer dan deze hoeveelheden drinken, per definitie aan alcohol verslaafd zijn. Voor iedereen gelden de volgende adviezen: Hoe minder alcohol, hoe beter! Streef ernaar niet iedere dag alcohol te drinken om zo te voorkomen dat het een gewoonte wordt. Drink geen alcohol wanneer u nog wilt werken, studeren of sporten. Drink geen alcohol als u of uw partner zwanger willen worden. Drink geen alcohol als u nog moet deelnemen aan het verkeer. De wettelijke grens voor deelname aan het verkeer is 0,5 promille. Dit is ongeveer twee standaardglazen. Voor mensen die nog geen vijf jaar hun rijbewijs hebben, is deze grens 0,2 promille. Drinken als reactie op stress of persoonlijke problemen is riskant. Het risico dat u dan meer gaat drinken is groter. Ook kan het een gewoonte worden om bij spanningen te gaan drinken. Pas op met alcohol bij medicijngebruik. Alcohol kan de werking van een medicijn verminderen of de bijwerkingen versterken. Raadpleeg de bijsluiter of vraag dit na bij uw huisarts. 2. Beoordeel het alcoholgebruik van Karel volgens de gevonden norm. Wat is je mening over zijn alcoholgebruik? 3. Onderzoek of jouw mening overeenkomt met die van andere studenten. Zijn er verschillende opvattingen? En zo ja, hoe komt dat? 4. Als je als hulpverlener zelf meer alcohol drinkt dan de geadviseerde norm, kun je Karel dan wel hulp bieden? Motiveer je antwoord.
16
Maslow en Pinto Om de begrippen die Maslow en Pinto gebruiken voor studenten te verduidelijken, kun je deze werkvorm gebruiken. 1. Kopieer de afbeelding van de driehoeken van Maslow en Pinto op een A4- of A3-papier. De afbeeldingen staan op de volgende pagina. 2. Laat de student vanuit zijn eigen referentiekader bij elk niveau een aantal concrete voorbeelden beschrijven. Hierbij kan hij denken aan voorbeelden uit zijn eigen leven of die van familie en vrienden. 3. Probeer de student te laten nadenken en voorbeelden te benoemen van beide driehoeken (Maslow en Pinto). 4. De studenten gaan de uitkomsten in groepjes met elkaar vergelijken. Wat valt op? Wat is gelijk aan elkaar? Kun je uit al die voorbeelden per niveau een conclusie trekken?
17
Menselijke behoeften in westerse, grofmazige culturen volgens Abraham Maslow.
18
Menselijke behoeften in niet-westerse, fijnmazige culturen volgens Pinto.
19
Hoofdstuk 2b INITIATIEFFASE Kennismaken met je naam In de initiatieffase is kennismaken een belangrijk onderdeel. De eerste lessen met een groep studenten kun je zien als de initiatieffase. Vragen als: ‘wat gaat ons deze lessen brengen?’ en ‘wie zijn mijn klasgenoten?’ spelen bij de meesten door het hoofd. Vandaar een kennismakingsspel. 1. Zorg voor blanco naamstickers. De stickers die gebruikt worden op poststukken zijn prima. Ten minste 1 sticker per student. 2. Laat de student zijn voornaam schrijven op een sticker. Deze sticker plakt de student goed zichtbaar op de voorkant van zijn bovenlichaam. 3. Laat de studenten op een stoel zitten, het liefst in een cirkel- of carrévorm. Om de beurt zeggen de studenten alleen hun voornaam. Na de laatste gaat het spel beginnen. 4. Je vertelt als docent je voornaam en wat je mee neemt naar school. Dit moet beginnen met de eerste letter van je voornaam. Bijvoorbeeld: ‘Ik heet Jos en neem een judopak mee naar school’ of ‘Ik heet Peter en ik neem een pen mee naar school’. Na deze eerste zin zeg je dat het voorwerp (bijvoorbeeld judopak of pen) een goed voorwerp is om mee te nemen. 5. Vervolgens vraag je aan de eerstvolgende student wat hij meeneemt naar school. Als de eerstvolgende student Kim heet dan zeg je bijvoorbeeld: ‘En Kim, wat neem jij mee?’ Als deze student Kim een voorwerp noemt dat begint met de eerste letter van haar voornaam (in haar geval een K) dan is het een goed voorwerp. Is het een woord dat niet begint met de eerste letter van haar voornaam (alles behalve de K) dan zeg je dat het een fout voorwerp is. 6. De tweede student mag nu zeggen wat hij meeneemt naar school. Ook hier gelden weer dezelfde regels: goed is een voorwerp dat begint met de eerste letter van zijn voornaam. Zo gaan we de kring af en na elke student geven we aan of het een goed of fout voorwerp is. 7. De verwarring ontstaat als Kim bijvoorbeeld een lantaarnpaal wil meenemen (fout) terwijl een lantaarnpaal voor Leo wel weer goed is. 8. Het spel duurt ongeveer 10 minuten.
20
Dichtbij kennismaken Deze oefening is een snelle methode om mensen dicht bij elkaar te laten komen. 1. Laat de studenten hun (voor)naam op een sticker schrijven en deze zichtbaar op hun bovenlichaam plakken. 2. Maak groepjes van vier studenten. Groepjes van drie kan ook. Elk groepje krijgt een krant. De exemplaren die gratis bij de spoorwegstations worden uitgedeeld hebben een fijn formaat. 3. De krant wordt vóór elk groepje op de grond gelegd. De gehele groep gaat vervolgens op de krant staan terwijl de schoenen niet buiten de krant de grond raken. De tijdsduur van het staan op de krant is 3 seconden. 4. De krant wordt nu een kwart deel kleiner gevouwen. Ook dan geldt dezelfde opdracht: de deelnemers van de groep moeten erop staan zonder dat hun schoenen buiten de krant de grond raken. De 3 seconden blijft de norm. Overleg is nu noodzakelijk. Let op wie met wie praat. 5. Nogmaals wordt de krant een kwart kleiner gemaakt. De opdracht is bekend en verandert ook niet meer. 6. Het groepje dat de krant het kleinste formaat heeft weten te geven en er toch nog 3 seconden op kon staan, zonder dat de schoenen buiten de krant de grond raakten, heeft gewonnen. Oplossingen waarbij deelnemers elkaars lichaam als steun gebruiken zijn natuurlijk ook prima.
21
Hoofdstuk 3a ANALYSE Casus Marie Opdracht 1. Lees de casus over Marie (mevrouw VandenAcker) aan het begin van hoofdstuk 3. 2. Maak een schema waarin je kort een aantal problemen van Marie beschrijft. In de tweede kolom van het schema geef je aan of de problemen belangrijk zijn voor de hulpverlening. 3. In de derde kolom geef je aan of je het probleem kunt indelen in de objectieve, de subjectieve of de sociale wereld van de cliënt (Marie). 4. In de vierde kolom geef je aan of het probleem te categoriseren is binnen het microniveau, het mesoniveau of het macroniveau. 5. Geef nu een volgorde van belangrijkheid aan door voor elk probleem een cijfer (1, 2, 3, enzovoort) te plaatsen. Je gaat een lijstje maken waarbij je elk cijfer maar 1 keer kunt gebruiken. 6. Wat zou je als eerste aanpakken en waarom? In schema: Problemen van Marie
Belang hulpverlening?
Objectief Subjectief Sociaal
Micro Meso Macro
Ja/nee Ja/nee
22
Mishandeling Marie In de casus lezen wij: Ze werd mishandeld, zo bleek. Ze werd geslagen en geschopt, ze werd psychisch zwaar onder druk gezet. Hij was zeer dominant, hij wilde alles onder controle hebben en deed voortdurend zijn best haar te betrappen op de kleinste fout. 1. Zoek op internet naar algemene gegevens over huiselijk geweld, zoals: - wat is huiselijk geweld? - wat is het vaak vertoonde gedrag van een dader? Tip De site van Steunpunt huiselijk geweld (www.shginfo.nl) geeft informatie over dit onderwerp. 2. Nu je meer informatie hebt gevonden, verandert dat je opvatting over de casus van Marie in hoofdstuk 3? Waarom wel, of waarom niet? 3. Wat zou je verder willen analyseren in deze casus? Hoe ga je dat doen?
23
Micro-, meso- en macroniveau, de Sorteeroefening Micro-, meso- en macroniveau zijn termen die binnen de hulpverlening veelvuldig gebruikt worden. In de Sorteeroefening gaan de studenten zicht krijgen op de inhoud van deze termen. 1. Zorg voor drie dozen, bijvoorbeeld lege dozen van kopieerpapier. Op doos 1 zet je ‘microniveau’, op doos 2 ‘mesoniveau’ en op de laatste doos ‘macroniveau’. 2. Laat de student op een papiertje een voorbeeld schrijven van microniveau. Dit papiertje wordt in de doos gelegd. Op een volgend papiertje een voorbeeld van mesoniveau. Dit wordt ook in de goede doos gestopt. Het voorbeeld van macroniveau komt in de derde doos. 3. De docent gaat rond met de dozen en laat elke student uit een willekeurige doos een papiertje pakken. 4. Om beurten leest de student zijn papiertje voor en geeft aan of dit papiertje terecht in de goede doos heeft gelegen. Een korte discussie is mogelijk. Variatie op deze oefening 5. Gebruik de volgende voorbeelden (zie volgende pagina) uit hoofdstuk 3.2 om papieren strookjes te knippen. Deze strookjes laat je door de studenten verdelen over de drie dozen.
24
Microniveau Je biedt je cliënt in de regel hulp bij problemen van sociaal, psychologische of lichamelijke aard. Bijvoorbeeld, je cliënt heeft te maken met: - een gevoel van overspannen zijn omdat de werkomgeving je cliënt ongelukkig maakt; - rouwverwerking; - opvoedingsproblemen; - grote schulden; - wonen in een leefgroep; - altijd ruzie met partner; - huiselijk geweld; - het feit dat hij in een instelling is geplaatst vanwege het plegen van strafbare feiten; - het feit dat hij wordt behandeld in een instelling; - drankmisbruik, ambulant of residentieel; - angst om dood te gaan. Mesoniveau Bij het mesoniveau moet je denken aan de omgeving waarbinnen de hulpverlening georganiseerd wordt. Je hebt dan iets meer afstand van de cliënt en zijn directe omgeving. Bijvoorbeeld, je cliënt: - voelt zich onveilig in de buurt; - heeft klachten over de vorige hulpverleningsinstelling; - heeft problemen met slechte arbeidsomstandigheden; - heeft ruzie met de sociale dienst; - krijgt geen toegang tot zorginstellingen; - is onverzekerd; - heeft ruzie met zijn werkgever; - heeft ruzie met de woningbouwvereniging; - heeft conflicten met een uitkerende instantie; - heeft een conflict met de gemeente over de aanleg van een nieuw skateparcours. Macroniveau Op dit niveau neemt de hulpverlener deel aan beïnvloedingsprocessen die de grenzen van het micro- en mesoniveau overschrijden. Hij verruimt de kaders van het werkveld door andere samenlevingsverbanden dan het primair proces of de organisatie van de vormen van hulpverlening op te nemen. Bijvoorbeeld: - er komen steeds meer ADHD-kinderen; - cliënten kunnen geen hulporganisatie vinden door lange wachtlijsten; - dak- en thuislozen problematiek neemt toe; - alcoholgebruik onder jeugdigen neemt toe; - plaatsingsmogelijkheden zijn beperkt.
25
Hoofdstuk 3b ANALYSE Raar maar waar Deze kapstok/oefening is beschikbaar in PowerPoint. De volgende vraag roept veel hoofdbrekens op. Hij maakt duidelijk dat een goede analyse van het probleem een voorwaarde is voor een juiste interpretatie van de gegevens. Vraag: Als hulpverlener kom je in een gezin. Bij de kennismaking vertellen de ouders dat zij twee kinderen hebben. Eén kind is een jongen. Hoe groot is de kans dat het andere kind een dochter is? De mogelijke antwoorden waaruit je kunt kiezen zijn: A 25% B 33% C 50% D 66% E 100% Bij de analyse van het probleem komen veel studenten tot de oplossing dat het juiste antwoord ongeveer 50% is. Immers bij de geboorte van een kind is er ongeveer 50% kans op of een jongen of een meisje. Dit is wat onze intuïtie ons vertelt. Het goede antwoord is echter 66%! De oplossing ligt erin dat er niet gezegd is dat het eerste kind een jongen is. Het tweede kind kan ook een jongen zijn! De volgende vier combinaties zijn mogelijk: Eerste kind Tweede kind
zoon zoon
zoon dochter
dochter zoon
dochter dochter
De combinatie van twee dochters is niet mogelijk (er is een zoon!): Eerste kind Tweede kind
zoon zoon
zoon dochter
dochter zoon
In de overgebleven combinaties strepen we in elke mogelijkheid een zoon weg (die is immers benoemd!): Eerste kind Tweede kind
dochter zoon
dochter
Wat overblijft zijn drie combinaties met 1 zoon en 2 dochters. Dus 1 staat tot 2, oftewel er is 33% kans op een zoon en 66% kans op een dochter! 26
Met deze kapstok is het belang van een goede analyse aan te tonen. Ga niet te snel uit van aannames die niet onderbouwd worden.
27
Hoofdstuk 4a PROBLEEMSTELLING Casus familie Stokkers: gooi het maar in de prullenbak! Om een discussie niet te laten beïnvloeden door persoonlijke opvattingen over de deelnemers aan de discussie, kun je deze oefening gebruiken. Voorbereiding Zorg voor een lege prullenbak en voor elke deelnemer 1 vel A4-papier. 1. Schrijf allemaal op een stuk papier wat jij het grootste probleem vindt van de familie Stokkers uit hoofdstuk 4. Gebruik daarvoor niet meer dan 2 zinnen. 2. Vouw het papier dubbel en gooi het in een lege prullenbak. Als iedereen zijn papier in de prullenbak heeft gegooid, dan pakt een deelnemer een willekeurig papier uit de prullenbak en leest dit voor. Als het papier door hemzelf beschreven is, dan mag hij een ander pakken. 3. Hierna geeft hij zijn mening over deze probleemstelling: is hij het ermee eens of niet? 4. Hij motiveert zijn mening. 5. Nu is het de beurt aan een volgende deelnemer die dezelfde cyclus doorloopt: pakken, voorlezen, mening geven en motiveren. 6. Als docent kun je ervoor kiezen om wel of geen groepsdiscussie te houden over elke mening.
28
Diagnose Karel Stokkers In de casus van hoofdstuk 4 kun je onder ander lezen: Op nummer 50 woont de familie Stokkers. Henk en Anja werken beiden op de bierfabriek. Lieve mensen, die altijd tijd en ruimte in hun leven hebben voor anderen. Ze hebben drie kinderen. Alle drie geadopteerd. Twee schatjes van meiden. Alleen die jongen, daar is wat mee. Karel is op tweejarige leeftijd geadopteerd. Iedereen op het plein weet het, wat een ondeugend ventje, nou ja ventje, hij is inmiddels 17. Er zijn al verschillende ‘diagnoses’ gesteld: ‘… ADHD of ADD’, zei de huisarts. ‘Hechtingsproblemen’, zei de kinderarts. ‘Dat jong dat deugt niet’, zeiden de buren. ‘Henk en Anja moeten eens wat strenger optreden, een draai om zijn oren, dat helpt.’ ‘Hij is ook verslaafd en staat altijd bij de school om drugs aan kinderen te verkopen’, fluistert het plein. ‘Reken maar dat bij Stokkers veel meer aan de hand is. Want dat heeft die jongen niet van een vreemde...’ ‘Met de meisjes schijnt het op school ook niet goed te gaan...’ 1. Zoek op internet informatie over de volgende diagnoses: - ADHD; - ADD; - hechtingsproblematiek. 2. Hoe zou jij de problematiek van Karel analyseren? Bedenk wat je wilt vragen of onderzoeken en bespreek dat met een andere student. 3. Benoem de probleemstelling zoals jij denkt dat die voor Karel geldt. 4. Hoe zou je deze (voorlopige) probleemstelling kunnen bespreken met Karel?
29
Wondervraag en schaalvraag 1. Zoek op internet naar achtergronden bij de wondervraag, zoals: Wie heeft de wondervraag bedacht? In welke situatie vond dat plaats? Zijn er ook varianten op de wondervraag? Waarop is de wondervraag gericht? 2. Zoek op internet naar achtergronden bij de schaalvraag, zoals: Wie heeft de schaalvraag bedacht? In welke situatie vond dat plaats? Zijn er ook varianten op de schaalvraag? Waarop is de schaalvraag gericht? 3. Bedenk ten minste één schaalvraag voor de volgende personen van de familie Stokkers uit de casus van hoofdstuk 4: Schaalvraag voor Henk (vader). Schaalvraag voor Anja (moeder). Schaalvraag voor Karel (geadopteerde jongen van 17 jaar). 4. Bedenk ten minste één wondervraag voor de volgende personen van de familie Stokkers uit de casus van hoofdstuk 4: Wondervraag voor Henk (vader). Wondervraag voor Anja (moeder). Wondervraag voor Karel (geadopteerde jongen van 17 jaar). 5. Wat is jouw opvatting over de wondervraag en schaalvraag? Zou jij die kunnen hanteren?
30
Hoofdstuk 4b PROBLEEMSTELLING Een streep door de rekening Deze kapstok/oefening is beschikbaar in PowerPoint.
Het boek zegt: In deze fase, de probleemstellingsfase, is het de bedoeling om erachter te komen wat nu precies het probleem is. Het is per slot van rekening toch wel prettig als we de vinger op de zere plek kunnen leggen. Je zult merken dat je analyse en onderzoeksperiode niet is afgesloten maar gewoon doorgaat. Echter, nu ben je niet bezig met een algemene analyse maar spitst jouw speurwerk zich veel meer toe op het probleem. Al jouw vragen, analyse, onderzoek is gericht op waar er nu precies aan gewerkt moet worden om je cliënt te helpen zijn situatie ten goede te keren. De volgende metafoor kun je gebruiken om de student te laten spelen met de begrippen ‘huidige situatie’, ‘probleemstellingruimte’ en ‘gewenste situatie’. Probeer het volgende probleem op te lossen:
Oplossing op de volgende pagina. 31
Oplossing oefening Een streep door de rekening.
32
33
Hoofdstuk 5a DOELSTELLING Diagnose Rik Rik (de casus in hoofdstuk 5) heeft een licht verstandelijke beperking met een aanverwante contactstoornis. Rik is autistisch. Vul het onderstaande schema in. Zoek op internet op wat je niet weet.
Diagnose
Algemene beschrijving
Gedrag dat je bij Rik kunt zien en benoemen
Autistisch
Aanverwante contactstoornis
Licht verstandelijke beperking
34
Doelstelling voor Rik 1. Lees de casus over Rik in hoofdstuk 5. 2. Pak het schema erbij dat je over de diagnose van Rik hebt gemaakt. 3. Vul het onderstaande schema in vanuit de zienswijze van de persoonlijk begeleider en de ouders van Rik.
4. Bespreek je ingevulde schema met een andere student. Probeer elkaar duidelijk te maken waarom jij tot dit schema komt.
35
Rik hoort stemmen In de casus van hoofdstuk 5 staat onder andere: In de komende jaren vertoonde Rik wat vreemd gedrag. Hij raakte in paniek als zijn kussen niet precies recht lag. Hij deed altijd zeven keer het licht aan en uit als hij zijn slaapkamer in ging en hij herhaalde vaak zijn handelingen. Zelfs als hij zijn hoofd stootte. In een situatie sloeg hij zelfs bij die herhaling een ster in de ruit. Rik bleef onder controle van een kinderarts en toen hij aangaf stemmen in zijn hoofd te horen die hem allerlei opdrachten gaven (Rik was toen 7 jaar) is hij voor een jaar opgenomen geweest voor observatie en onderzoek. 1. In het eerste deel van het citaat is sprake van dwangmatige handelingen. Zoek op en leg uit aan een andere student wat het kenmerk van dwangmatige handelingen is. 2. Ken jij iemand die ook in meer of mindere mate dwanghandelingen heeft? 3. Wat zou je doelstelling zijn bij de behandeling van dwanghandelingen? Waarom? 4. In het tweede gedeelte wordt erover gesproken dat Rik (7 jaar) stemmen hoort in zijn hoofd. Zoek op internet de achtergrondgegevens van dit fenomeen. Wat is de officiële naam voor het horen van stemmen? Zijn er verschillende soorten van dit verschijnsel? Wat kan de oorzaak zijn? Is er medicatie voor? Zo ja, welke? Vind jij medicatie voorschrijven moreel verantwoord?
36
Hoofdstuk 5b DOELSTELLING Lijnenspel Deze opdracht is als PowerPoint beschikbaar. De metafoor is te vinden in het verbinden van de negen stippen. Deze stippen kun je zien als stappen in het methodisch handelen.
37
38
39
40
Hoofdstuk 6a STRATEGIE Casus Het Duifje Opdracht 1. Lees de casus over het Duifje in hoofdstuk 6. 2. Vul het onderstaande schema in.
Buurtwerkers
Probleemdefinitie volgens: Autochtonen
Allochtonen
Buurtwerkers
Oplossingen voor/door: Autochtonen
Allochtonen
41
Buurtwerkers
Strategie door en voor: Autochtonen
Allochtonen
Buurtwerkers
Doelstelling voor: Autochtonen
Allochtonen
3. De casus beschrijft: …er vindt een polarisatie plaats tussen autochtone bewoners en allochtone bewoners onder het motto ‘zie je wel, die buitenlanders krijgen alles voor elkaar ten koste van ons’. De onderlinge communicatie in de buurt wordt daardoor minder. 4. Bedenk een plan waarin je de communicatie tussen de benoemde groepen verbetert. Gebruik hierbij de theorie van Maslow en Pinto uit hoofdstuk 2.4. 5. Beschrijf in je plan wat je eerst gaat aanpakken en wat daarna aanbod komt. Hieruit blijkt je strategie. 6. Uiteindelijk ben je in staat om een korte presentatie te geven waarin je de volgende reeks kunt benoemen:
42
7. Je kunt hiervoor het schema gebruiken.
43
Casus luiercontainer Deze kapstok/oefening is beschikbaar in PowerPoint. 1. Open het PowerPointbestand over het Jan de Ruiterplein. Dit is de eerste dia:
2. Klik op de gele luiercontainer aan de linkerkant van de dia. 3. Er wordt een beschrijving gegeven van een situatie. Maak de opdracht.
44
Wij en Zij? In de casus van hoofdstuk 6 valt onder andere te lezen: Toen het De Ruiterplein allochtone bewoners kreeg, werden ook zij door het Duifje ontvangen. Het team ging ervan uit dat het Duifje als ontmoetingscentrum kon dienen zodat het sociale weefsel van de buurt versterkt kon worden. De allochtone bewoners van de buurt voelden zich niet thuis in de ‘huiskamer’ waar gerookt mocht worden en waar een biertje en een wijntje genuttigd kon worden en waar mannen en vrouwen welkom waren. Dat botste met hun cultuur en religie. Er werd besloten voor de allochtone buurtbewoners een eigen huiskamer te organiseren. De gedachte daarachter was ervoor te zorgen dat de allochtone buurtbewoners naar het Duifje bleven komen om zo te kunnen blijven bijdragen aan de sociale cohesie in de buurt. Helaas, het tegendeel blijkt te gebeuren. Autochtone gebruikers van de huiskamer voelen zich tekort gedaan omdat ze een deel van hun tijd hebben moeten inleveren, er vindt geen ontmoeting meer plaats en last but not least: er vindt een polarisatie plaats tussen autochtone bewoners en allochtone bewoners onder het motto ‘zie je wel die buitenlanders krijgen alles voor elkaar ten koste van ons’. De onderlinge communicatie in de buurt wordt daardoor minder. 1. Wat zou jouw globale strategie zijn voor de problemen in deze casus? Betrek daarbij de volgende items:
voorgaande ervaringen met soortgelijke casussen; indrukken die je opdoet; jouw waarden en normen; eerste informatie;
intuïtie. 2. Beschrijf je specifieke strategie.
45
Hoofdstuk 6b STRATEGIE Logische reeks Deze kapstok/oefening is beschikbaar in PowerPoint. Het ontwikkelen van een strategie binnen de hulpverlening gaat vaak via een aantal stappen. Vaak zijn de opeenvolgende stappen een logische reeks. Eerst dit, dan dat. Deze kapstok maakt dit duidelijk aan de hand ven een logische reeks.
Moedig de student aan om vooral de analyse goed uit te voeren.
46
Oplossing oefening Logische reeks
47
48
Giraffe Deze kapstok/oefening is beschikbaar in PowerPoint. Deze metafoor laat zien dat het totale beeld anders wordt als je één item verandert. Wanneer je als hulpverlener één probleem van je cliënt aanpakt, is de kans groot dat er ook op andere gebieden een verandering gaat plaatsvinden. Opdracht Verleg 1 pen en de giraffe gaat een andere kant op.
Oplossing op de volgende pagina.
49
Oplossing oefening Giraffe Ga met de groene pen naar de onderkant van de blauwe pen in een vloeiende beweging.
Het resultaat is dat de giraffe niet naar links gaat, maar van je wegloopt.
50
Hoofdstuk 7a UITVOERING Casus meneer De Cock 1. Lees de casus aan het begin van hoofdstuk 7 over meneer De Cock. We gaan de begrippen ‘analyse’, ‘probleemstelling’, ‘doelstelling’, ‘strategie’ en ‘uitvoering’ verder invullen aan de hand van de gegevens uit de casus en een rollenspel. 2. Twee studenten leven zich in de rol van meneer De Cock en zijn vrouw in. Er volgt een rollenspel waarin beide spelers hun kant van het verhaal aan elkaar vertellen. De rest van de studenten kijkt toe en stelt zich voor dat zij straks de maatschappelijk werker zijn van dit echtpaar. 3. De inhoud (volgens mevrouw en meneer De Cock) van de begrippen ‘analyse’, ‘probleemstelling’, ‘doelstelling’, ‘strategie’ en ‘uitvoering’ worden door de toeschouwers opgeschreven in het onderstaande schema. Mevrouw De Cock
Meneer De Cock
Analyse
Probleemstelling
Doelstelling
Strategie
Uitvoering
4. Bij de nabespreking van het rollenspel geeft elke student (toeschouwer) aan welke uitvoering hij zou kiezen bij dit probleem. Let op de volgende criteria. Bewaak de werkrelatie met je cliënt. Bewaak de samenwerkingsrelatie met andere professionals. Bewaak de samenwerkingsrelatie met andere organisaties. Bewaak je eigen strategie. Bewaak de randvoorwaardelijke criteria. Zorg ervoor dat je kunt werken vanuit visie en missie van de instelling. Zorg ervoor dat je in staat bent mogelijkheden en onmogelijkheden te signaleren. Zorg ervoor dat je conflicterende situaties kunt signaleren en oplossen. Zorg ervoor dat je in staat bent tot creatieve en flexibele interventies. Neem beslissingen.
51
Ken jezelf In het boek kom je de volgende tekst tegen: Het kan in de praktijk gebeuren dat je ondanks de goede voorbereiding in de uitvoering merkt dat het toch niet helemaal loopt zoals jij hebt gewenst. Dat verwachtingen niet uitkomen. Maak dit dan tijdig bespreekbaar. Maak van je hart geen moordkuil. Afbreuk aan je verwachtingen kun je ervaren als een incident. Door hierover direct in communicatie te treden ervaar je dat je in staat bent te reageren met verbazing. Je zult merken dat langer wachten met een reactie vaak ook jouw frustratiedrempel verhoogt. 1. Vul het volgende schema in over jezelf. Beschrijving situatie
Jouw gedrag
Je reageert op een incident met verbazing
Je reageert op een voorval met irritatie
Je reageert op een patroon met ergernis
Je reageert op een gewoonte met boosheid.
2. Bespreek dit schema met een medestudent. Komen jullie gedragingen overeen? Waarin verschillen jullie? 3. Kun je het gedrag van de andere student in maximaal vijf woorden benoemen per situatie?
52
Analfabeet In de casus van hoofdstuk 7 kun je lezen dat meneer De Cock analfabeet is. 1. Zoek op wat dat betekent. 2. Komt het ook in andere landen voor? Als het voorkomt, kun je dan enkele statistische gegevens benoemen? 3. Wat is de Nederlandse aanpak van analfabetisme? 4. Wat zou jouw benadering zijn van meneer De Cock en zijn analfabetisme?
53
Hoofdstuk 7b UITVOERING Zoek de zevende dwerg In sommige gevallen wordt de uitvoering van de hulpverlening belemmerd door de houding van de cliënt. In andere situaties door de houding van de hulpverlener, of door de reactie van hulpverlener en cliënt op elkaar. Het zicht op de werkelijkheid verandert daardoor. Om dit duidelijk te maken kun je gebruikmaken van de volgende afbeelding. Je kunt deze projecteren of uitdelen, met de vraag ‘Waar is de zevende dwerg?’
De kijker heeft allang gezien dat het hier om Sneeuwwitje gaat met inderdaad zes dwergen. De meeste antwoorden gaan over de ogen onder het bed, maar dat is niet goed omdat de kat onder het bed ligt. Ook het schilderij aan de muur wordt benoemd maar dat is ook niet goed. Er staat tenslotte een smurf en geen dwerg op het schilderij. Na lang zoeken is het antwoord te vinden in de bezigheden van de dwergen. De ene dwerg wast de ramen, de andere dwerg is aan het vegen en die bij het aanrecht is aan het zeven. Dat is dan ook de zevende dwerg!
54
Hoofdstuk 8a
NETWERKEN
Casus Jouw natuurlijke netwerk 1. Bekijk onderstaande afbeelding van een natuurlijk netwerk:
2. Maak een groepje van zeven personen. Elke persoon representeert een groep uit de bovenstaande afbeelding, bijvoorbeeld Politie, Vrienden, enzovoort. Ieder schrijft de naam van de groep die hij of zij verbeeldt op een A4-papier. 3. De student die de Persoon uitbeeldt zet de andere personen om zich heen in de ruimte. Hij zet degene dichtbij die ook gevoelsmatig dichtbij is. Er ontstaat een patroon waarin de nabijheid en afstand nadrukkelijk zichtbaar worden. De naamborden worden zichtbaar getoond. 4. De Persoon maakt een korte aantekening van deze plattegrond op papier met daarop de positie van eenieder en de namen van de groep (bijvoorbeeld Familie, Kennis, en zo verder). 5. Nu gaan de rollen wisselen. De Persoon ruilt zijn papier met een ander die daardoor de Persoon is geworden. De oefening wordt zeven keer gedaan zodat eenieder de Persoon is geweest. 6. Na deze oefening wordt er door de groep een lijstje gemaakt van al de positie(score)s. Diegene die het dichtstbij staat krijgt een 1, de volgende een 2, en zo verder. Posities (7 stuks)
Totaal opgeteld
Familie Buren Politie Pastoor Kennis Vrienden
7. De positie met het minst aantal punten is door de groep gekozen als de groep die het dichtstbij staat. 8. Vergelijk de uitkomst met de andere groepen. Wat valt op?
55
Casus mevrouw Jansen, haar netwerk 1. Lees de casus over mevrouw Jansen in hoofdstuk 8. Haar netwerk kun je zo tekenen:
2. Maak voor jezelf een lijstje waarin je elke groepering (zoals maaltijdservice, ziekenhuis, enzovoort) een cijfer geeft gezien vanuit je rol als maatschappelijk werker(ster). De cijfers zijn 1 tot en met 6, waarbij 1 het belangrijkste is. Belangrijkheid (volgens maatschappelijk werker) Maaltijdservice Buurttaxi Ziekenhuis Thuiszorg Familie Verzorgingshuis
3. Maak tweetallen. De ene student is mevrouw Jansen, de ander is de maatschappelijk werker. Je gaat met elkaar een gesprek voeren om de belangrijkheid van de diverse groeperingen (zoals maaltijdservice, ziekenhuis, enzovoort) voor mevrouw Jansen vast te stellen.
Belangrijkheid (volgens mevrouw Jansen) Maaltijdservice Buurttaxi Ziekenhuis Thuiszorg Familie Verzorgingshuis
4. Na 10 minuten wissel je van rol. Hierdoor heb je beide rollen gehad. 5. Vergelijk de lijst die mevrouw Jansen heeft opgesteld met je eigen opgestelde lijst. Wat valt je op? Gaven jouw vragen als maatschappelijk werker een bepaalde richting aan? Zo ja, welke richting? 56
Mevrouw Jansen heeft suikerziekte In de casus over mevrouw Jansen (78 jaar) in hoofdstuk 8 staat beschreven dat ze suikerziekte heeft. 1. Zoek op internet achtergrondinformatie over dit ziektebeeld, zoals:
algemene beschrijving ziektebeeld; diagnose; symptomen; oorzaak van de ziekte; gevolgen van de ziekte; zijn er verschillende types van het ziektebeeld? mogelijke complicaties;
behandeling van het ziektebeeld. 2. Kun je nu een inschatting maken welke vorm van suikerziekte mevrouw Jansen heeft? Waarom denk je dat? 3. Is het noodzakelijk om kennis over dit ziektebeeld te hebben om, in samenspraak met de andere hulpverleners rondom mevrouw Jansen, een goed begeleidingsplan te kunnen maken? Motiveer je antwoord in ten minste 10 zinnen. Gebruik daarbij de theorie die je opgezocht hebt.
57
Hoofdstuk 8b
NETWERKEN
Netwerk kwartetten In hoofdstuk 8 staat de volgende omschrijving: Netwerken is het vermogen om op gerichte wijze gebruik te maken van contacten binnen het beroepsveld en buiten het beroepsveld die kunnen bijdragen aan het verbeteren van een methodische benadering van beroep, organisatie en cliënt. Deze samenwerkingsverbanden onderscheiden zich doordat ze zijn georganiseerd en doordat ze niet onverplicht zijn. Als je deze omschrijving leest dan is het voor de beginnende beroepsuitoefenaar niet altijd duidelijk wat er nu van hem of haar verlangd wordt. De metafoor van het verzamelen van kwartetten kan daarbij behulpzaam zijn. Een kwartet staat voor iets wat compleet is. De samenwerking in het netwerk kan de verbetering van een methodische benadering van beroep, organisatie en cliënt bevorderen. Deze spelvorm dient om dat duidelijk te maken. 1. Maak op gekleurd A4-papier de volgende kaarten (van het agogisch netwerk, zie afbeelding) waarbij je ervoor zorgt dat elk A4-papier vier dezelfde kaarten kent. Elke groep kaarten heeft zijn eigen unieke kleur, bijvoorbeeld op groen papier maak je vier kaarten met daarop de tekst ‘Sociale dienst’, op geel papier maak je vier kaarten met daarop de tekst ‘Ambulante begeleiding’ enzovoort. Als het goed is, heb je nu 9 groepen met elk 4 dezelfde kaarten. Dit zijn de negen kwartetten.
58
2. Verdeel de negen kwartetten in vier stapels waarbij elke stapel gelijk is aan de andere groepen. Je hebt de kwartetten dus eerlijk verdeeld over de stapels. 3. Verdeel de studenten in vier ploegen van elk het liefst 4 studenten. De overige studenten kunnen observeren en/of spelen het kwartetspel later. 4. Leg in elke hoek van het leslokaal een stapel briefjes op een tafel. Laat in elke hoek een spelploeg van vier studenten staan. Het is nu de bedoeling dat binnen de speeltijd van 3 minuten deze spelploeg kwartetten gaat verzamelen. Spelregels zijn: Je loopt/rent naar een andere hoek en mag slechts 1 kaartje meenemen naar je eigen hoek. Je mag geen kaartjes verdedigen of verstoppen. Kaartjes afpakken van een persoon mag niet, je mag alleen een kaartje pakken dat op de tafel ligt. Is een kwartet compleet dan leg je dit onder de tafel. Dit kwartet doet nu niet meer mee in het spel. 5. De spelploeg met de meeste kwartetten is winnaar als de gestelde speeltijd (3 minuten) voorbij is. In de nabespreking besteed je aandacht aan het spel en vooral aan de strategie. Werd er samengewerkt en overleg gepleegd? Wat was daarvan het resultaat? Tip Je kunt het spel ook spelen met voorwerpen, bijvoorbeeld 4 pennen, 4 stiften, 4 kranten, 4 koffiebekers, 4 enveloppen, 4 kranten, enzovoort.
59
Hoofdstuk 9a EVALUEREN Casus Muziektent 1. Lees de casus van hoofdstuk 9 over de muziektent. 2. In hoofdstuk 9 staan drie begrippen centraal: ‘evalueren’, ‘reflecteren’ en ‘feedback geven’. Geef in het onderstaande schema aan wat deze begrippen betekenen. Verklaring van het begrip
Evalueren
Reflecteren
Feedback
3. Vorm met drie andere studiegenoten een discussiegroepje. Je hebt allen de rol van medewerker van wijkcentrum Het Duifje. Je gaat een teamvergadering houden over de situatie die ontstaan is na de eerste mislukte interventie. De vergadering duurt maximaal 10 minuten. Aan bod komen: wat is er gebeurd, hoe hebben wij dit ervaren en wat gaan we nu doen? 4. Na deze vergadering vertel jij je medespelers hoe je hun rol hebt ervaren. En vanuit welke positie (evalueren, reflecteren of feedback geven) zij hebben gereageerd. Onderbouw je observatie met argumenten.
60
Schets je eigen puberteit Lees de casus over de muziektent in hoofdstuk 9. Er staat onder andere beschreven: Door de buurt werd de muziektent al snel bestempeld tot hangplek waar vervelende hanggroepjongeren samenkomen. Er waren klachten over geluidsoverlast, verstoring van de nachtrust, vandalisme en rommel maken. Ook klachten van pesterij, intimidatie en zelfs geweldpleging kwamen binnen. 1. Schrijf een kort verslag over je eigen puberteit in de periode van 14 tot en met 17 jaar. Je verslag beschrijft kort (maximaal 1 A4) de volgende items:
Wat vond je leuk in die periode? Wat vond je stom in die periode? Naar welke muziek luisterde je? Noem een belangrijk hoogtepunt uit je leven in die periode. Met welke vrienden ging je veel om in die tijd? Ben jij ook een hangjongere geweest?
2. Ruil je verslag met een medestudent, het liefst iemand die je nog niet zo goed kent, en lees het verslag van de ander. Hierna ga je het bespreken. 3. Stel vragen over wat je niet begrijpt of onduidelijk vindt in het verslag van de ander. Doe dit onbevangen zodat de ander zich niet geremd voelt en zichzelf kan blijven. Vragen die je kunt gebruiken zijn:
Je maakt mij nieuwsgierig met… Wat ik niet begrijp, is … Het valt mij op dat je … Het verrast mij dat …
4. Probeer duidelijk te krijgen of je jezelf kunt identificeren met de hangjongeren in de muziektent. Bekijk of dit ook geldt voor de persoon van het andere verslag 5. Als je je wel of niet kunt identificeren met de hangjongeren in de muziektent, heeft dat gevolgen voor je benadering als hulpverlener in deze casus. Leg uit aan je gesprekspartner waarom dat zo is.
61
Feedback oefening In het boek staat een lijstje met regels voor het geven van feedback. Geef feedback altijd in de IK-vorm. Feedback moet betrekking hebben op waargenomen en aanwijsbaar gedrag van de ander en niet op diens persoon. Feedback heeft nooit de bedoeling een persoon af te wijzen. Feedback moet specifiek zijn en niet algemeen. Feedback moet beschrijvend zijn, dus geen interpretatie of een oordeel over gedrag. De tijd tussen het gedrag en de feedback moet zo kort mogelijk zijn. Het moet de ontvanger in staat stellen iets met de feedback te doen. Geef aan wat het gedrag van de ander met je doet. Feedback moet uitnodigen om te reageren. 1. Maak tweetallen en schrijf individueel ten minste twee positieve vaardigheden of eigenschappen op van de ander. Benoem 1 eigenschap die je de ander wenst omdat die nog niet voldoende aanwezig is. Dit is een vorm van kritische feedback. Voor het opschrijven krijg je ongeveer 4 minuten de tijd. 2. Vertel elkaar de uitkomst en geef ook een voorbeeld van de benoemde eigenschappen. Begin met de positieve eigenschappen en ga daarna over op de kritische feedback. De duur van deze gespreksronde is 15 minuten. 3. Je gaat samen de oefening nabespreken. Hierbij komt aan bod:
Hoe voelt het om feedback te geven? Wat maakt het makkelijk om feedback te geven? Wat is het verschil tussen positieve feedback en kritische feedback? Hoe voelt het om feedback te ontvangen? Welke feedbackregels zijn moeilijk en welke niet?
62
Hoofdstuk 9b EVALUEREN Evalueren zonder woorden Evalueren kan ook heel snel en kort. Zonder woorden, beelden zeggen genoeg. 1. Om dit duidelijk te maken hang je aan het einde van de les, bij de uitgang van het lokaal, de volgende poster op. Het liefst in A3-formaat.
2. Elke student heb je van tevoren 1 Post-it papiertje gegeven. Het beste werkt het als je zo’n blokje in 4 repen knipt. De strookjes worden dan ruim 1,8 cm breed. Zorg er wel voor dat elk strookje nog een plakrand heeft! 3. Bij het verlaten van het lokaal plakken de studenten hun strookje in de juiste kolom. Het beeld dat dan ontstaat, zegt genoeg! Niet over praten, maar accepteren. Tip Laat de volgende les de uitkomst nog eens zien aan de lesgroep. Een mooie manier om de laatste stap van het methodisch handelen, het bijstellen, te introduceren.
63
Kies je plek Tijdens evaluaties in grote groepen zie je vaak dat er na een aantal opmerkingen niet veel nieuwe informatie bij komt. Opmerkingen als: ‘dat wat Kim zegt, vind ik ook’, komen dan voorbij. Deze oefening laat eenieder in een grote groep zichtbaar aan bod komen. 1. Maak van tevoren zes A4-papieren met daarop de volgende woorden: - Leerzaam; - Niet leerzaam; - Makkelijk; - Moeilijk; - Goede begeleiding; - Geen goede begeleiding. 2. Hang deze papieren op in de ruimte op de volgende wijze: Leerzaam Niet leerzaam Makkelijk Moeilijk Goede begeleiding Geen goede begeleiding
Muur links Muur rechts Muur tegenover je Muur achter je Plafond Op de grond
3. Er zijn nu 3 denkbeeldige assen gemaakt: Muur links – muur rechts is: leerzaam – niet leerzaam. Muur tegenover je – muur achter je is: makkelijk – moeilijk. Plafond – grond is: goede begeleiding – geen goede begeleiding. Je kunt je nu voorstellen dat de assen te verdelen zijn in een lijn van 0 tot en met 10. 4. Door nu in de ruimte een plaats in te nemen, geef je je antwoord op een evaluatievraag. Als voorbeeld nemen we onderstaande tekening, de plattegrond van de ruimte.
We kijken eerst naar de plaats van figuur A. - Figuur A staat op de as ‘moeilijk – makkelijk’ (0 tot 10 punten) op ongeveer een 7,5. - Figuur A staat op de as ‘leerzaam – niet leerzaam’ op een 9. - Als Figuur A nu op de grond zou zitten dan zou dat op de as ‘goede begeleiding – geen goede begeleiding’ een 3 betekenen. 64
- Samengevat kun je dan zeggen: figuur A vond het leerzaam, redelijk makkelijk en de begeleiding kon veel beter. 5. Als we figuur B bekijken op de plattegrond dan kunnen we zeggen: - Figuur B staat op de as ‘moeilijk – makkelijk’ (0 tot 10 punten) op ongeveer een 2,5. - Figuur B staat op de as ‘leerzaam – niet leerzaam’ op een 4. - Als Figuur B nu op een tafel zou staan dan zou dat een 9 betekenen op de as ‘goede begeleiding – geen goede begeleiding’. - Samengevat kun je dan zeggen: figuur B vond het niet zo leerzaam, erg moeilijk en de begeleiding was erg goed. 6. De docent kan nu vragen stellen waardoor de studenten, zonder dat ze wat mogen zeggen, zich opstellen in de ruimte. Daarmee geven ze antwoord. De vragensteller kan het beeld dat ontstaat in algemene bewoordingen samenvatten. Bijvoorbeeld: ik zie dat de meesten het makkelijk en leerzaam vonden, en de begeleiding was wel voldoende. Ik zie ook twee personen ergens anders staan. Wat drukken jullie uit? Tip Het is verstandig om de vragen van tevoren te bedenken. Over het algemeen is drie tot vier vragen bij deze methode meer dan voldoende.
65
Hoofdstuk 10a BIJSTELLEN Casus Joost In hoofdstuk 10 komt aan de orde dat het noodzakelijk is dat je in de gaten houdt dat ook bijstellingen zijn in te passen in de cyclus van methodisch werken. Met andere woorden: ook je bijstellingen dienen zorgvuldig te worden bekeken. En dat betekent: een nieuwe probleemstelling en doelstelling formuleren en opnieuw kijken naar de mogelijkheden en uitvoerbaarheid. 1. Lees de casus over Joost en zijn vouw aan het begin van hoofdstuk 10. 2. Als hulpverlener zie je dat de waarneming van Joost en de waarneming van zijn vrouw over de problematiek nogal verschillen. Je gaat de tekst analyseren en beschrijft de verschillende benoemde problemen. Je gebruikt daarvoor het onderstaande schema. Probleem
Volgens Joost
Volgens vrouw van Joost
3. Je gaat je hulpverlening bijstellen. Vul het onderstaande schema in. Joost
Vrouw
Gezin
Probleemstelling
Doelstelling
Mogelijkheden
Uitvoerbaarheid
4. Je gaat je schema bespreken met een collega-student. Deze speelt de rol van leidinggevende. De bedoeling is om je bijstelling aan de ander zo uit te leggen dat deze 66
het kan begrijpen en accepteren.
Je leerhouding bijstellen Je hebt het boek ‘Methodisch handelen inzichtelijk’ uitvoerig bestudeerd om je vaardigheden als professional te vergroten. Het studeren heb je ongetwijfeld op een voor jou bekende wijze gedaan. In deze opdracht ga je je eigen leerwijze kritisch bekijken en een plan maken hoe je in de toekomst verder gaat studeren. 1. Beschrijf hoe je je dit boek eigen hebt gemaakt. 2. Kijk kritisch naar je eigen beschreven leeractiviteiten. Wat vindt je goed en wat zou beter of anders kunnen? 3. Maak een plan van aanpak over hoe je de volgende keer met je studie omgaat. In dit plan volg je de stappen van het methodisch handelen:
analyse; probleemstelling; doelstelling; strategie; uitvoering; netwerken.
De stappen ‘initiatief’, ‘evaluatie’ en ‘bijstellen’ hoef je niet te gebruiken. 4. Bespreek deze keuze met een medestudent. Zorg ervoor dat je:
een heldere keuze maakt; deze keuze afbakent; de keuze motiveert.
67
Je eigen valkuilen In het boek worden een aantal valkuilen benoemd rondom het niet (kunnen) uitvoeren van je bijstellingen, zoals:
1. 2. 3. 4. 5.
uitstellen van de bijstelling; volharden in de bijstelling; te snel willen veranderen; terugval naar vorige doelstellingen.
Zijn er nog meer valkuilen te benoemen? Welke valkuilen herken jij bij jezelf? Hoe zou je die het beste kunnen hanteren of niet meer toepassen? Wat ga je in je gedrag anders doen? Heb je daarbij hulp nodig van anderen? En zo ja, hoe ga je dat regelen?
68
Hoofdstuk 10b BIJSTELLEN In de juist volgorde Deze puzzel kan de docent gebruiken om de studenten buiten de les met het methodisch handelen bezig te laten zijn. De bedoeling is om de stappen van het methodisch handelen te verduidelijken. Het lijkt makkelijk maar is het niet. 1. Deel de volgende tekening uit op A4-papier en geef elke student negen paperclips.
2. Vertel erbij dat de oplossing niet werkt volgens de volgorde van het methodisch handelen. 3. De oplossing ligt niet voor de hand. Je kunt de ster ook tekenen als een cirkel waaraan de stappen liggen. Omdat je met paperclips als het ware een blokkade maakt, is de volgorde van neerleggen belangrijk. Daardoor komt er een bepaalde structuur in je handelen.
69
Oplossing:
Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Stap 7 Stap 8 Stap 9
Leg paperclip neer op Netwerken Bijstellen Analyse Strategie Evaluatie Initiatief Doelstelling Uitvoering De lege plek bovenin de ster
Schuif naar Probleemstelling Netwerken Bijstellen Analyse Strategie Evaluatie Initiatief Doelstelling Uitvoering
70
