Hoofd, schouders, knie en teen... Leeftijd: 12-16, 16+ Soort bijeenkomst: catechese Soort werkvorm: heel programma Thema: Bidden, Buitenland Tijdsduur: 1 uur en 15 min. Gespreksopdrachten, vergelijkingsopdracht en tekenopdracht. Diverse godsdiensten kennen verschillende gebedshoudingen. Christenen zitten vooral met hun handen gevouwen, joden staan vaak, soms met hun handen geheven en moslims staan, zitten en knielen in een gebed. Daarnaast heeft elke geloofstraditie zijn eigen hulpmiddelen: rozenkrans, tefillin, levensparels of gebedssnoer. Wat betekenen die verschillende houdingen en hulpmiddelen en wat kun je ervan leren voor je eigen gebedsuitingen? Laten we eerst eens kijken naar de diverse gebedshoudingen die gebruikelijk zijn bij verschilllende godsdiensten. Het christendom Handen samen, ogen dicht Dit is wat de meeste westerse christenen van jongs af aan geleerd hebben. Gesloten ogen is een teken van eerbied en het helpt je om je te concentreren op God. Gevouwen handen zijn een teken van smeken. Maar binnen het christendom zijn veel meer gebedshoudingen mogelijk! In de bijbel zijn diverse gebedshoudingen terug te vinden, die allemaal een eigen geschiedenis en betekenis hebben. Knielend, met uitgestrekte armen smeken Zie bijvoorbeeld 1 Kronieken 8: 54-55. Salomo verricht een smeekgebed. Zijn kniebuiging en uitstrekking van de handen maken zijn gevoel lichamelijk zichtbaar. Daarna gaat hij staan voor de gemeenschap om hen namens God te zegenen. Mozes viel op zijn knieën en boog zich neer voor de Heer (Exodus 34: 8). Voor Jezus vallen mensen op hun knieën of buigen ze. Ook de wijzen vallen op hun knieën (Matteüs 2: 11). De knielhouding werd aanvankelijk alleen gebezigd bij het uitspreken van een boete- of smeekgebed. In de middeleeuwen gingen de leken echter onder de hele mis knielen. Die houding is van Germaanse oorsprong. Het is een koningshulde. Staande voor de Heer Abraham staat voor God in Genesis 18: 22. Een ander voorbeeld is uit Sirach 51: 13-14: "Toen ik nog jong was, voordat ik mijn reizen begon, probeerde ik openlijk door mijn gebed wijsheid te verkrijgen. Staande voor de tempel bad ik erom en tot het laatst toe zal ik haar zoeken." De staande houding, van de antieke wereld overgenomen, is in de christelijke eredienst gehandhaafd tijdens de paastijd, om de opstanding te gedenken. De eerste duizend jaar van de christelijke jaartelling was het staan de geijkte gebedshouding. In veel kerken wordt er nog steeds staande gezongen, in ieder geval bij het slotlied. Dit is een oud gebruik. Levieten
en volk staan bij hun gezang tijdens de inwijding van het huis van God (2 Kronieken 7: 6). Buigen In de bijbel is buigen een veel voorkomende houding. Het betekent respect, erkenning. In Genesis 18: 2 loopt bijvoorbeeld Abraham drie vreemdelingen tegemoet en buigt diep voor hen. De hoofdbuiging tijdens het uitspreken van de naam van God wordt in kloosters nog steeds gedaan. De gebogen houding is de gebedshouding bij de aanbidding. We zien de diepe buigingen in plaats van het knielen nu nog bij de oosters-orthodoxe riten. In het interieur van deze kerken zijn dan ook geen banken te vinden. Het plat op de grond liggen met het gezicht naar de bodem gekeerd en de armen aan weerszijden uitgestrekt of gekruist onder het hoofd is een gebedshouding, die duidt op eerbied voor God en op volledige overgave. Het komt van de oosterse begroeting van de vorst. We zien het nog bij de priesterwijdingen. Opheffen van de armen Dit is een oeroud gebaar, verwijzend naar de takken van de bomen. "Met opgeheven armen zweer ik bij de Heer, de allerhoogste God..." (Genesis 14: 22). "Ik strek mijn handen naar U uit als een land dat hunkert naar de regen." (Psalm 143: 6). Opheffen en uitstrekken van de handen is een algemene gebedshouding van de eerste christenen, verbonden met de gekruisigde Heer. Deze houding wordt ook wel de orante houding genoemd. In de meer charismatische stromingen of pinkstergemeenten wordt de staande houding, met opgeheven handen gebruikt. Hiermee brengt men tot uitdrukking dat men openstaat voor God. Het opheffen van de handen bij het gebed is een overlevering uit de oudheid. Het is vooral gehandhaafd in de landen met de Romeinse liturgie. De priester neemt in de viering meerdere malen nog die houding aan. Onder invloed van de Germanen ontstaat het bidden met gevouwen handen.
DOEN: GEBEDSHOUDING IN JOUW KERK Tijdsduur: vijftien minuten Beschrijf welke gebedshoudingen bij jou in de kerk gebruikt worden. Welke gebedshoudingen worden in andere kerken gebruikt? Bezoek eens een migrantengemeente, een pinkstergemeente, oosters orthodoxe of katholieke dienst en beschrijf welke gebedshoudingen hier gebruikt worden. Bespreek de verschillen en overeenkomsten. Het jodendom Het joods gebed speelt een centrale rol in de joodse religie, want ze bidden overal, waar dan ook! Elke handeling of
gebeurtenis grijpen ze aan om te bidden. Telkens als joden eten of drinken, nieuwe kleren aantrekken, slecht nieuws horen, naar bed gaan of opstaan is er wel een passend gebed. Zelfs voor joden die een lange reis maken, bestaat een gebed. Als ze niet zeker weten wat ze moeten bidden, bijvoorbeeld op een plek waar iets vreselijks is gebeurd, of juist iets heel moois, worden ze aangemoedigd hun eigen gebeden te verzinnen. In de synagoge bestaat voor elke gelegenheid een gebed. Zo zijn er bijvoorbeeld aangepaste gebeden voor verschillende uren van de dag, verschillende dagen van het jaar en verschillende gebeurtenissen in het mensenleven. Op weekdagen zijn er drie gebeden: het ochtendgebed, die het langst duurt, het middaggegbed en het avondgebed. Op feestdagen (inclusief de sjabbat) zijn er daarnaast speciale gebeden of teksten die worden opgezegd. De gebeden staan vermeld in een algemeen gebedsboek voor weekdagen en in speciefieke gebedsboeken voor de feestdagen en sjabbat. In het jodendom zijn staan en zitten de gebruikelijke gebedshoudingen. In beide posities wordt er licht heen en weer gedeind. Men staat als de Ark met de boekrollen wordt geopend en bij sommige gebeden, bijvoorbeeld Het Achttiengebed, een gebed dat alle gelovige joden uitspreken. Het bestaat oorspronkelijk uit achttien delen. Het wordt ook wel Amida genoemd, wat staan betekent. Ook bij de Klaagmuur zie je dat de mensen staan te bidden. Voeger baden de joden ook wel door ver overgebogen te liggen. Deze houding zie je nu alleen nog bij een bepaalde groep, namelijk de Karaïtische joden. Dan is er ook nog een gebed dat in bed opgezegd moet worden, het Sjema-gebed.
DOEN: SJEMA-GEBED AANVULLEN Tijdsduur: vijftien minuten Een vertaling van het Sjemagebed is: ''Hoor Israël! De HEER is onze God, de HEER is de Enige. U zult de HEER uw God liefhebben met heel uw hart, met heel uw ziel en met al uw krachten.'' Vertel wanneer dit gebed gebeden wordt. Schrijf deze tekst op een A4t en laat iedereen in de groep er een zin bijzetten. Geef het papier na elke zin door aan de volgende persoon. Zo maak vul je met de groep dit gebed op eigen wijze aan. De islam In de islam wordt aanbidding omschreven als alles dat omwille van Allah wordt gedaan, zolang het binnen de grenzen van Allah's bepalingen blijft. De mens is geschapen om alleen Allah, de Almachtige te aanbidden. Het gebed is een vaste en verplichte vorm van aanbidding. Het aanbidden van Allah omvat ziel en lichaam. Het lichaam moet zich buigen, neerwerpen, verplaatsen, onthouden van voedsel, reinigen, bedekken, etc. Het lichaam moet leren om de ogen, oren, tong en de handen te beheersen. Hier volgt een korte beschrijving van de verschillende gebedshoudingen. Je spreekt eerst de intentie uit. Daarna begint het gebed. 1) Men heft beide handen op tot aan de oren en zegt: Allahoe Akbar (Allah is de grootste)
2) Staan (handen in elkaar): Lofprijzing van Allah 3) Buigen: Allahoe Akbar (Allah is de grootste) 4) Staan (handen langs het lichaam): Rabbana wa lakal hamd (Onze Heer, alle lof zij U) 5) Knielen: Soebhana rabbi-al a'la (Heilig is mijn Heer, de allerhoogste) 6) Zitten: Rabbi Eghfirli warh'amnie (O mijn Heer! Vergeef me en heb genade met mij) 7) Knielen: Soebhana rabbi-al a'la (Heilig is mijn Heer, de allerhoogste)
DOEN: VERGELIJKEN Tijdsduur: vijftien minuten Vergelijk het Onze Vader met het eerste vers Al Fatiha uit de Koran (de opening): Onze Vader die in de hemelen zijt,
Alle lof zij God, de Heer der werelden,
Uw naam worde geheiligd,
De Barmhartige, de Genadevolle.
Uw rijk kome
Meester van de dag des oordeels.
Uw wil geschiede in de hemelen alsook op aarde.
U alleen aanbidden wij en U alleen vragen wij om hulp
Geef ons heden ons dagelijks brood,
Leid ons op het rechte pad,
En vergeef ons onze schulden, zoals ook wij vergeven onze schuldenaren, Het pad van hen aan wie U gunsten hebt geschonken En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze.
Niet dat van hen op wie toorn is nedergedaald, noch d
- Vind jij dat deze twee gebeden met elkaar vergeleken kunnen worden? - Wat vind jij overeenkomsten? - Waarin zie jij (onoverkomelijke) verschillen?
Gebedsmiddelen Bidden doe je met je hele lichaam. Daarnaast heeft elke geloofstraditie ook voorwerpen die het bidden makkelijker maken. Zoals de katholieke rozenkrans, de joodse tefillin en het islamitische gebedssnoer. Christendom Rozenkrans De rozenkrans is een gebedssnoer (met vijftien grote en 150 kleine kralen), dat wordt gebruikt voor het rozenkransgebed. Dit bestaat uit 150 maal (vijftien x tien) het Wees Gegroet, afgewisseld, na ieder 'tientje', met een Onze Vader. In plaats van het volledige rozenkransgebed wordt vaak maar een derde gedeelte gebeden, met gebruik
making van een kleiner snoer, het zogenaamde rozenhoedje. Het bidden van 150 maal een Wees Gegroet is in feite een vereenvoudiging voor het gewone kerkvolk dat de 150 psalmen niet uit het hoofd kon opzeggen, zoals de kloosterbroeders dat wel konden. De rozenkrans dankt haar naam, volgens de katholieke overlevering, aan een openbaring van Maria zelf: iedere keer dat een Wees Gegroet wordt gebeden, schenkt men haar een mooie roos. Elke complete rozenkrans is, zo heet het, voor haar een kroon van rozen. Iconen Iconenworden met name in de oosters-orthodoxe kerken gebruikt. Het woord ‘icoon' is afgeleid van het Griekse woord " eikon" wat afbeelding of gelijkenis betekent. Voor degenen die iconen gebruiken is het echter veel meer dan enkel een afbeelding. De icoon wil een deel van het wezen van de afgebeelde weergeven, in feite het wezen zèlf zijn. Voor de orthodoxe gelovige is in de icoon de Christus, de Maria of de Heilige zelf aanwezig. Een icoon heeft alleen een voorzijde, waarmee het wil uitdrukken dat het een soort spiegel, poort of geopend venster is. Een icoon kan je helpen bij het bidden. Het helpt je, als deze vorm je aanspreekt, om je te concentreren op God. Ook kun je al je zorgen kwijt bij de icoon en dus bij God. Levensparels De armband van Levensparels is een nieuw hulpmiddel om stil te worden, te mediteren en te bidden. De achttien parels hebben verschillende kleuren en vormen. Elke parel heeft een eigen betekenis die je terugvindt in een bijbehorend boekje: een levensvraag, een gedachte, een gebed. Ze gaan over liefhebben, verdriet, eenzaamheid, geluk, geloof, doop en opstanding. Op die manier sluiten ze aan bij herkenbare en persoonlijke ervaringen, waar je bij stil kunt staan of voor kunt bidden. Jodendom Tefillin Tefillin of gebedsriemen, zijn in het Jodendom riemen waaraan gebedsdoosjes hangen. In deze doosjes zitten teksten uit de Tenach (de eerste vijf bijbelboeken). Tefilla betekent gebed. De gebedsriemen worden door mannen boven de dertien op doordeweekse dagen gedragen. Op de feestdagen en de Sjabbat staat immers al eerbied en gebed centraal. Eén doosje draagt men met behulp van een leren riem op het voorhoofd. De andere riem wordt zeven maal om de arm gewikkeld en dan om de hand geslagen. Mezoeza Bij deurposten van joden zie je vaak een kokertje hangen. In dit kokertje zit een tekst die betrekking heeft op de liefde van God. Dit kokertje hangt er om er steeds weer aan herinnerd te worden dat je goede handelingen moet verrichten om Gods liefde waardig te zijn. Op deze manier geeft men gestalte in symbolen en handelingen aan Gods liefde. Islam Islamitisch gebedssnoer Het gebedssnoer is in het begin van de Middeleeuwen uit India naar de islamitische wereld gekomen en werd spoedig - op z'n laatst in de tiende eeuw van onze tijdrekening - gebruikt om de herhalingen van de gebedsformules te tellen. Het gebruik van een gebedssnoer is geen typisch kenmerk van de islam. Het heeft eigenlijk dezelfde functie als de rozenkrans bij de christenen: namelijk om je gebeden te kunnen tellen en de kans op vergissingen te verkleinen. Het islamitisch gebedssnoer wordt met name gebruikt in de maand van de Ramadan, wanneer God goede handelingen
van mensen gunstig beoordeelt.
DOEN: TEKENEN Tijdsduur: ongeveer een half uur Nodig: rozenkrans, icoon, levensparels, mezoeza, tefillin en islamitisch gebedssnoer, of afbeeldingen hiervan. Papier, potlood, pen, eventueel pastelkrijt of verf. Leg de voorwerpen of afbeeldingen daarvan op tafel. Bespreek ze kort naar aanleiding van bovenstaande informatie. Stel de vraag: wat helpt jou bij het concentreren op je gebed? Welk voorwerp, symbool, of tekst? Maak daarvan een tekening. Bespreek kort de resultaten met elkaar.
