HOME SWEET HOME JOZEF LEGRAND – HOME SWEET HOME Het is nog niet zo heel lang geleden dat ik het werk van Jozef Legrand beter leerde kennen. Ik was dadelijk geïntrigeerd door de veelheid en verscheidenheid van Jozef Legrands artistieke en architecturale projecten en bovenal door de ruimte die hij hierin telkens laat voor de toeschouwer.
de eigen persoonlijke geschiedenis. Met zijn werk, zowel in een tentoonstellingscontext als in de publieke ruimte, wil Jozef Legrand allerlei verhalen en bedenkingen bij de kijker losweken en hem overhalen tot een verregaande vorm van participatie en interactie.
De kunstpraktijk van Jozef Legrand kenmerkt zich door een grote openheid; het is geloof ik zelfs een van de kernpunten in zijn artistiek werk. Hij schakelt kunst in als ‘trigger’. Als kunstenaar geeft hij vorm aan een ‘realiteitsonderzoek’ door middel van artistieke acties, interventies, installaties, video’s, foto’s en via opdrachten in de openbare ruimte. Collectieve ficties, objecten en hun geschiedenis en de constructie van identiteit zijn terugkerende thema’s in zijn oeuvre. Daarbij gaat Legrand ervan uit dat deze elementen door persoonlijke achtergronden worden bepaald en dat de ervaring van de realiteit nooit een vaststaand gegeven is, maar altijd onderhevig is aan ontwikkeling.
Na onze ontmoeting verbaasde ik me erover dat er zo weinig informatie terug te vinden was over de kunstenaar, zijn werk en het boeiende parcours dat hij al aflegde. In sommige Vlaamse en Belgische kunstoverzichten die de laatste jaren verschenen duikt zijn naam wel op of vinden we een subtiele vermelding maar een degelijk overzicht van zijn artistieke werk is er niet.
De kunstenaar gaat nooit dwingend te werk. Via uitgekiende presentaties overhaalt hij de toeschouwer met zachte hand om zich te richten op de eigen denkwereld,
Dat deze Belgische kunstenaar en architect al meer dan twintig jaar in Berlijn woont en werkt en vooral veel in Duitsland actief is, lijkt me een mogelijke verklaring. Nochtans kent Jozef Legrand ook in ons land een uitgebreid palmares van artistieke realisaties, vooral dan in de openbare ruimte. Dat noch de kunstenaar noch zijn artistieke werk van een opdringerige natuur zijn, zal evenzeer wel iets te maken hebben met de gebrekkige aandacht die hem totnogtoe in eigen land wordt toebedeeld.
Hoog tijd om hier iets aan te doen dus. Ik ben erg verheugd dat we in De Garage / Cultuurcentrum Mechelen onder de toepasselijke titel ‘Home Sweet Home’ een tentoonstelling kunnen presenteren die een verhelderende en krachtige inkijk wil bieden in het oeuvre van Jozef Legrand. Met het voorliggende boek krijgen we bovendien een uitgebreider, volwaardig en blijvend overzicht van de artistieke praxis van de kunstenaar. Om niet te vergeten. Koen Leemans Directeur Cultuurcentrum Mechelen November 2009 DE GARAGE 16/01-14/03/2010 DO-ZO 11-18 U Onder de toren 12A. 2800 Mechelen. +32-15-294000. www.cultuurcentrummechelen.be
Jozef Legrand in De Garage in Mechelen HOME SWEET HOME Artikel gepubliceerd in (h)ART 62 Al 25 jaar pendelt Jozef Legrand tussen Berlijn, waar hij een ontwerpbureau/kunstenaarsatelier leidt, en Brussel. Met zijn recentste tentoonstellingsproject ‘Home Sweet Home’ presenteert hij zich binnen de institutionele kunstcontext van De Garage en keert er terug naar zijn artistieke roots. In ons land heeft de kunstenaar indrukwekkende realisaties op zijn naam staan, in het bijzonder in de publieke ruimte. Zijn projecten voor stadspark De Groene Vallei in Gent, het Sint-Agnes Begijnhof in Sint-Truiden en het Brusselse Breugelplein, zijn daar voorbeelden van. HOME SWEET HOMELAND Van op straat zien we een tekstbord tegen het raam leunen, waarop te lezen staat “Alles wat je zegt, ben je zelf”, een ludieke uitdaging gericht aan de passant die vast wel het zijne denkt over actuele kunst. Het bord slaat de brug tussen de openbare ruimte en de context voor actuele kunst waarin Legrand met ‘Home Sweet Home’ letterlijk opnieuw naar binnen is gestapt en dat in België, zijn ‘homeland’. In 1986 hield hij in het Museum voor Moderne Kunst te Brussel een solotentoonstelling en hij was een van de weinige Belgen op Documenta X.
Middenin een ruimte staat een houten skelet met wanden van kippengaas op een tafel. De kunstenaar gebruikt deze constructie als vitrinekast om zijn ‘sculptures of public utility’ te exposeren, maquettes van ontwerpen voor de openbare ruimte. Elk schaalmodel kan als sculptuur op zich worden gezien, maar vormt in combinatie met andere modellen en samen met de vitrinekast en de tafel een ‘installatiesculptuur’, een begrip dat binnen Legrands oeuvre is gegroeid. De kunstenaar evolueerde sinds de jaren ’80 van schilder over maker van environments en sculpturen naar ontwerper van installaties – waaruit in een verder stadium begrippen als ‘installatiesculptuur’, ‘Kommunikative Skulptur’ en ‘scenariowerk’ zijn ontstaan – en ‘realitymaker’ van ingrepen in de publieke ruimte. REALITEITSONDERZOEK Met de term ‘realitymaker’ definieert Legrand zijn positie als kunstenaar en geeft hij aan dat zijn hele oeuvre een ‘realiteitsonderzoek’ is. ‘Home Sweet Home’ is een concretisering binnen dat onderzoek. Tegen een muur zien we een kartonnen wandsculptuur, ondersteund door een balk.
Voor mij roept dit werk reminiscenties op aan arte povera. Het doet mij vragen stellen over het spanningsveld tussen schilderkunst en sculptuur, abstractie en patroon. Bezoekers die zich niet met kunsttheoretische vraagstukken bezighouden, biedt Legrand via de titel een andere betekenisingang aan: ‘Berlin Wall Revisited #4, collectors item 1989-2009+1’, de sociale realiteit van de Berlijnse Muur als fysieke scheiding tussen oost en west, die in 1989 historische realiteit werd. De Radar Dome, een spionageantenne, verwijst naar de Koude Oorlog. Ze was hét landmark van de Amerikaanse militaire ‘no go area’ en een symbool van de allesomvattende en perfecte controle over sociaal-politieke systemen. Vandaag is ze vervallen tot getuige van een nieuw bewustzijn: elk systeem kan slechts bestaan zolang zijn legitimiteit geloofwaardig lijkt. In het kader van zijn realiteitsonderzoek spreekt Legrand hierover in termen van ‘collectieve ficties’. KOMMUNIKATIVE SKULPTUR Tekstborden vormen een visuele link met foto’s in een andere ruimte. Ze documenteren de ‘Dresden Demo’, een ‘Kollektivperformance’ waarin de kunstenaar zijn publiek uitnodigde om in een betogingstoet door de stad te trekken. In tegenstelling tot de slogans in een ‘echte’ demonstratie die één collectief ideaal uitdrukken, neutraliseren de opschriften op Legrands borden elkaar en wordt een mix van individuele identiteiten zichtbaar. De kunstenaar beschouwt de demonstratie als een ‘Kommunikative Skulptur’, waarmee hij uitdrukt dat immateriële processen – zoals interpreteren, communiceren, herinneren – wezenlijk deel uitmaken van dit kunstwerk. NAAR EEN NIEUWE OMGANG MET SCHILDERKUNST Verderop betreden we een 3D digitaal bos. Twee overheadprojectors zijn gemonteerd op postkarren, zodat we ze kunnen verrijden en de projecties op de muren van formaat en positie kunnen veranderen. Dit in relatie tot een videoloop die bomen toont tijdens een regen- en sneeuwbui. De ene mobiele projectie toont een bos, de andere één van Legrands ‘scenariowerken’: een verzameling tekstballonnen die als triggers functioneren voor verhalen die in relatie tot de landschapsbeelden kunnen staan. Zinnen als ‘Ik wil altijd bij je blijven’, ‘Ben je zeker dat ik je kan vertrouwen in het donker?’ of ‘Kijk niet achterom’ liggen aan de basis van mogelijke humoristische, ironische of sentimentele interpretaties. Dergelijke associatiespelletjes en projectievlakken zijn door de kunstenaar strategisch uitgekozen middelen om zijn realiteitsonderzoek gestalte te geven. Het digitale bos is een ruimte-installatie maar roept associaties op met landschapsschilderkunst en kan als uiting van een extreme omgang met dit genre worden gezien. Titels van Legrands ‘sculptures of public utility’ verwijzen expliciet naar schilderkunst: ‘Playing with Alice and Pablo (nvdr Picasso)’, ‘The Garden in Francis Picabia’s Head’ of ‘Drawing a Still Life’. Het geruite deken, getiteld ‘Berlin-Brussels Boogie Woogie Painting’, is een knipoog naar Mondriaan.
MIX OF MEDIA ‘Installatiesculptuur’, ‘scenariowerk’, ‘Kollektivperformance’, ‘Kommunikative Skulptur’, ‘sculptures of public utility’, allen deel van Legrands terminologie, duiden op tussenvormen en/of fusies van traditionele media, genres en disciplines. ‘Home Sweet Home’ kan het best worden omschreven als een ‘multimediale installatiesculptuur’ waarin transmediale werken zijn opgenomen. De expositie ontplooit zich als een ruimte-installatie, waarin we ons fysiek kunnen begeven. Erbinnen worden we geconfronteerd met beelden en tekstfragmenten, suggestieve licht- en kleurwerking, alledaagse objecten en vertrouwde vormen, die samen een te interpreteren geheel vormen. Dat het oeuvre van Jozef Legrand in het oog te houden is en niet te vergeten, zoals Koen Leemans van De Garage in de net verschenen catalogus ‘Projects 1989-2009’ schrijft, is een mening waarbij ik mij aansluit.
Annelies VANTYGHEM
