A B P
‘Hoe laat je mensen het beste communiceren met intelligente computersystemen?’
W E R E L D
3 | 1 0
Vanaf de Bestuurstafel
Groot vermogen, lage dekkingsgraad
D
e pensioenpremie werd
door ABP per 1 augustus 2010 verhoogd met 1%-punt. Dat heeft geen enorme consequenties voor de dekkingsgraad zodat het voor de hand ligt dat mensen zich afvragen waarom ABP dan toch voor dit middel kiest. We realiseren ons dat premieverhoging een bot middel is geworden. Het is heel vervelend voor werkgevers en actieve werknemers en het doet verhoudingsgewijs maar weinig voor de dekkingsgraad. Echter, het bestuur is gehouden de belangen van alle betrokkenen bij het fonds zo evenredig mogelijk te dienen. Als je niet indexeert, tref je de gepensioneerden en de actieve deelnemers. De gepensioneerden merken dat direct en dat geld krijgen ze ook niet meer. Zelfs niet als er op enig moment naindexatie kan worden gegeven, wat we natuurlijk blijven hopen. Voor de actieve deelnemers ligt het iets anders. Ook zij worden getroffen, in hun pensioenaanspraken, maar zij kunnen meemaken dat er weer betere tijden komen. Maar de werkgever merkt niets van wel of niet indexeren. Wij vinden dat we gehouden zijn de werkgever ook een bijdrage te laten leveren. Dat gebeurt in het bedrijfsleven ook. Tal van bedrijven springen bij als hun ondernemingspensioenfonds in de problemen komt. Zij hebben werkelijk miljarden extra betaald aan premies. Door bij ABP te kiezen voor deze tijdelijke premieopslag, betaalt de werkgever bij overheid en onderwijs ook mee. 70% van de pensioenpremie wordt immers betaald door die werkgever. De tijdelijke premieverhoging is een gevolg van de lage dekkingsgraad. Nadat het weer zo goed leek te gaan met ABP dringt de vraag zich op waarom de dekkingsgraad nu dan toch weer is gedaald. Het antwoord is dat dit een rechtstreeks gevolg is van de lage rente. Als de rente waarmee wij onze verplichtingen moeten waarderen 1%-punt daalt, stijgen onze verplichtingen met ruim 12%. We zitten nu in een rare paradox. Ons vermogen is nog nooit zo groot geweest als nu, maar toch is onze dekkingsgraad te laag. Joop van Lunteren, vice-voorzitter van het ABP-bestuur
ABP Wereld 3 | 2010
Inhoud ABP Wereld
02 12 19
Omslagartikel: Hoe maak je de afstemming tussen het pensioen- en beleggingsbedrijf en hun ICT’ers scherpzinniger en waarom is dat zo actueel? (Illustratie Lizzy Nieuwenhuis) Mensen doen er goed aan tijdig te wikken en wegen hoeveel pensioen ze opbouwen. Door het Uniform Pensioen Overzicht daartoe tot op de bodem aanspreken komt er meer duidelijkheid. Het werkt. Steeds meer handige selfservice bij ABP KeuzePensioen naarmate de website verder wordt ontwikkeld. Twee generaties aan het werk bij dezelfde overheidsinstelling. Veel, maar niet alles, verandert. Ervan uitgaan dat directies van bedrijven waarin pensioengelden worden belegd altijd netjes handelen is naïef: vlijmscherpe Corporate Governance is nodig.
08
16
Pensioen- & Beleggingswereld
20 28
Werelddeeltjes met, soms verbazingwekkend, internationaal pensioen- en beleggingsnieuws. Een goede combinatie van mannelijke en vrouwelijke eigenschappen levert het meest op, maar in het Nederlandse bedrijfsleven is het nog niet zo ver. In Zweden is diep nagedacht over toekomstbestendige pensioenen: ze hebben een systeem.
24
Overheid en onderwijs
32 37 43 43
Papieren en/of elektronische informatiedragers bewaren schatten aan kennis en inzicht in de Koninklijke Bibliotheek van de eenentwintigste eeuw. Boekbespreking: De kunst van het ouder worden bestaat al lang, toch blijft het een leerweg. Welke brede taken kenmerken, al dan niet in het oog springend, de GGD organisaties? Boekbespreking: De Geldpomp frist een belangrijk stukje sociale geschiedenis op en legt het vast. Bij zelfstandige bestuursorganen als Kadasters openen nieuwe elektronische mogelijkheden eveneens onbekende deuren. Schaalvergroting voor het brandweerdistrict Land van Cuijk om te voldoen aan de hogere eisen.
38
44
ABP Wereld 3 | 2010
1
ICT door Marcel Vleugels fotografie Annemiek Mommers illustratie Lizzy Nieuwenhuis
‘ICT-systemen worden steeds intelligenter’
In de automatiseringswereld verandert er veel meer dan de technologie alleen. De hedendaagse ICT’er krijgt er een interessante taak bij.
Een verrijking voor wie de diepte in wil en goed kan omgaan met tegenstellingen. De automatiseerder zit namelijk meer dan ooit midden in ‘de business’ om daar de processen, de rekenregels en de controls op één lijn te brengen met de steeds verder voortschrijdende technische verfijningen. De technologie wordt spitser, de afstemming moet daarom scherpzinniger. De ICT’er werkt mee aan welgekozen oplossingen rechtstreeks vanuit de vraag van de business. De uitvoeringorganisatie van ABP is inmiddels ver gevorderd met deze geruisloze vernieuwing.
Samen ‘In de pensioenwereld moeten business en ICT elkaar midden in het werkveld vinden en naadloos op elkaar aansluiten,’ vat Theo Peereboom, directeur van Concern Information Systems CIS, het samen. ‘Sterker: ICT ís de business van de moderne pensioenindustrie. Berekeningen, betalingen, incasso van gegevens en premies, mailings, denk aan alle cijferreeksen en grafieken die hier binnenshuis worden gemaakt, alle mogelijke beleggingshandelingen, ze verlopen stuk voor stuk geautomatiseerd. Dat spaart veel tijd en geld en voorkomt menselijke vergissingen. De papieren pensioendossiers met alle informatie over de deelnemers – die hier in een enorm archief ooit prominent aanwezig waren – zijn voor een groot deel gedigitaliseerd. Technologisch is ons ICT-bedrijf sinds jaar en dag steengoed. Maar nu is een belangrijk nieuw accent dat we ons meer richten op het organiseren van samenwerking. Samen met de afdelingen voor wie ze werken, brengen onze 750 ICT’ers de risico’s in kaart, maken afwegingen, stellen plannen voor vernieuwing op. Samen met de mensen uit de business zetten ze die vervolgens in de praktijk om en samen vieren ze de successen.’
2
ABP Wereld 3 | 2010
Onopgemerkt De in Amsterdam geboren Theo Peereboom studeerde arbeids- en organisatiepsychologie. Hij ging daarna werken bij warenhuisconcern KBB waar hij betrokken was bij ingrijpende reorganisaties. Bij de Sociale Verzekeringsbank, zijn tweede werkgever, kwam hij in aanraking met de ICT. Na een periode van vijf jaar bij BSO ging hij opnieuw
‘Automatisering is niet zo vanzelfsprekend als water en licht’ bij de SVB aan de slag. ‘Ik heb het vak ICT geleerd vanuit de businesskant en ben gaandeweg – de nodige reorganisaties verder – aan de managementkant terecht gekomen.’ Zijn omvangrijkste en risicorijkste ICT-klus bij SVB was de automatisering van het AOWbedrijfsproces. ‘Het grootste succes is dat niemand daar iets van gemerkt heeft.’ Tien jaar geleden stapte hij over naar ABP in Heerlen. Hier bekleedde hij verschillende functies bij CIS om er in 2008 directeur te worden.
Een huwelijk Is het niet erg complex om zo’n omvangrijke organisatie aan te sturen, met al die gegevensstromen en zoveel uiteenlopende bedrijfsonderdelen? Theo Peereboom: ‘De tijd dat de ICT’er vanwege zijn technische deskundigheid binnen de organisatie zijn eigen boontjes dopt, is echt voorbij. Goede automatisering is bij ons niet iets dat er komt omdat ICT’ers iets flitsends willen introduceren, maar omdat het een efficiënter en effectiever proces oplevert. Waar dat even mogelijk is, willen wij dat in ons hart natuurlijk ook flitsend doen. Maar de motivatie is dat automatisering de klanten én je bedrijf vooruit helpt. Daarom is het van groot belang dat het hele bedrijf kan leunen op automatisering van bovengemiddelde kwaliteit. Zo kun je met ICT de business laten excelleren. Dat hebben we dan ook als motto gekozen. En omdat we er voor willen zorgen dat ICT niet een losstaande functie is in ons bedrijf, willen we in al het werk dat we uitvoeren steeds dat mensen uit de business de leiding hebben. Ik zeg ook vaak tegen onze mensen ”Zorg dat je begrijpt wat de business wil en denk daarbij goed na over hoe je die nog beter kunt laten opereren”. Daarbij is het natuurlijk niet zo dat je als ICT je verstand op nul zet. Je blijft ook zelf meedenken of je wel aan de beste oplossing bezig bent. Samen en toch kritisch naar elkaar.’ Hij lacht: ‘Een gevoelig en ingewikkeld huwelijk’.
ABP Wereld 3 | 2010
3
Pensioenen, communicatie, beleggingen of bestuursondersteuning Me dunkt dat de eisen van automatisering voor pensioenen anders in elkaar steken dan die voor communicatie, voor beleggingen of bestuursondersteuning. ‘Dat is ook zo. Voor pensioenen geldt dat ICT op de eerste plaats robuust is, ook al kost dat wat in termen van
‘Voor pensioenen geldt dat ICT
reactietijd. Automatisering voor communicatie moet vooral snel, en in toenemende mate
op de eerste plaats robuust is’
interactief zijn. Bij ons zitten beide vereisten aan elkaar vast, we communiceren immers over de gegevens uit de pensioenadministratie. Je moet heel goed nadenken over die combinatie. Voor assett management moet ICT - hoe dan ook – altijd maximaal bijdragen aan beleggingsopbrengsten. Belangrijke voorwaarde daarbij is dat er altijd een actueel overzicht van de posities is en dat er altijd gehandeld kan worden. Dus kiezen we daar voor wat betreft de infrastructuur voor een hoge beschikbaarheid. Dat betekent bijvoorbeeld dat de taken onmiddellijk worden overgenomen door een andere computer, wanneer er een de geest geeft. En dus heb je extra componenten in de infrastructuur nodig. Deze hoge beschikbaarheid is zo ook complex en dat maakt weer dat de totale beschikbaarheid per saldo weer iets vermindert. Al dat permanente afwegen beheerst het hart van het moderne ICT-bedrijf.’
ICT besturen Hoe maak je die afweging over waaraan je als bedrijf je dure ICT-geld uitgeeft? ‘Twee jaar geleden besloten we de governance, zo noemen wij de besturing van de ICT, niet in de ICT-organisatie zelf te leggen, maar bij een centrale Chief Information Officer. Met deze CIO kun je op strategisch niveau de juiste beslissingen nemen over de manier waarop de ICT-investeringen worden gericht. In essentie is dit proces vrij simpel. Eerst hebben we vastgesteld wat de belangrijkste strategische issues voor de komende jaren zouden zijn. Vervolgens hebben wij geïnventariseerd welke projecten de business van
Nieuw groen datacenter voor ABP
Een belangrijk deel van het ICT-landschap van de uitvoeringsorganisatie van ABP is sinds kort gehuisvest in het innovatieve datacenter van Cofely in Maastricht Aachen Airport. Het gaat om een totaalpakket aan datacenter-services, met garanties op het gebied van beschikbaarheid en flexibiliteit, het gebruik van duurzame energie en de controle over de kosten. ABP betaalt uitsluitend voor de diensten die uiteindelijk worden afgeno-
4
ABP Wereld 3 | 2010
Theo Peereboom (rechts):
plan was uit te voeren en welke pro-
ten dus prioriteiten stellen, over welke
‘Goede automatisering komt er omdat
jecten daaruit een bijdrage leverden
zaken we oppakken. Op die manier
het een efficiënter en effectiever proces
aan de strategische doelen. Toen we al
ontstond een samenhangend aantal
oplevert’.
die projecten bij elkaar pakten, bleek
projecten die ook echt bijdragen aan
dat toch wat te ambitieus. We moes-
de strategische doelstellingen.’
men. Cofely's datacenter voldoet aan
Al geruime tijd voert ABP Maatschap-
geld door een intelligent koelsysteem
de Tier III classificatie met een veilig-
pelijk Verantwoord Ondernemen
dat optimaal gebruik maakt van de
heids- en betrouwbaarheidswaarborg
(MVO) hoog in het vaandel en data-
buitenlucht. Daarnaast draaien alle
van 99,982 procent. Zo zorgt de nood-
centers verbruiken grote hoeveelhe-
diensten van het datacenter energie-
voorziening van het datacenter ervoor
den energie. Om het milieu zo min
efficiënt. Ook werkt de eigen energie-
dat het bij stroomstoring in bedrijf
mogelijk te belasten, beschikt het
centrale op 100 procent groene ener-
blijft. Het datacenter is zodanig flexi-
datacenter van Cofely over een duur-
gie: iedere kWh is afkomstig uit
bel opgezet dat het voldoet aan de
zame energievoorziening en dito koe-
milieuvriendelijke bronnen zoals
vraag in de komende jaren.
ling. Zo wordt de temperatuur gere-
wind, biomassa of waterkracht.
ABP Wereld 3 | 2010
5
Interactie
dus bij alle ontwikkelingen steeds
Vooruitstrevende rekenmachine
Theo Peereboom over bijkomende
opnieuw af te vragen wat de beste
Welke andere ICT-ontwikkelingen
effecten van toenemende complexi-
ICT-koers is. ‘Zeker, en in dit geval
spelen op dit moment? ‘Op de markt
teit: ‘Moderne ICT-systemen kunnen
moest er iets gebeuren omdat ons
komen steeds meer hoogwaardige
veel, worden steeds intelligenter. Het
eigen tweede datacenter niet meer
standaardcomponenten beschikbaar.
blijven echter voorzieningen met hun
voldeed. We konden er de noodzake-
Zo is een belangrijk onderdeel van
eigen hebbelijkheden die op sommige
lijke continuïteit niet meer mee
ons generiek pensioenssysteem (GPS)
momenten een eigen leven lijken te
garanderen; de grenzen van de uit-
de rekenmachine. Hiermee wordt
leiden. Iedere gebruiker kent dat
breidingsmogelijkheden en kwali-
bepaald op welke producten iemand
machteloze gevoel als midden in de
teitsverbetering waren bereikt.
recht heeft, wordt bepaald wat de
stress “de computer het niet meer doet”. Vooral in nieuwe geavanceerde systemen kunnen eigenschappen
‘De gebruiker moet snel kunnen zien dat hij goed begrepen is’
schuilgaan, die pas bij interactie met de deelnemers aan het licht komen.
Ook wilden we de belasting van het
Met ongewenste bijwerkingen – en
milieu een stuk verminderen.’
die kansen nemen bij intelligentere
Waarom is besloten tot uitbesteding?
systemen toe – moet je als automati-
‘Om een rekencentrum altijd in de
seerder altijd rekening houden.
lucht te houden, met elektriciteit,
De vraag is dus tweeledig. Hoe laat je
koeling, noodverzieningen en nog
mensen het beste communiceren
veel meer, heb je zoveel specifieke
over, maar ook met, intelligente com-
know-how en vakmensen nodig dat
putersystemen?’
dit erg duur voor het bedrijf wordt. De oplossing is dan een datacenter bij
Geen nieuwe mogelijkheden, wel kosten?
een gespecialiseerde derde met de
Hij haalt nog een ander belangrijk
capaciteit in te schakelen die je nodig
punt aan. ‘Als je eenmaal een systeem
hebt. Je betaalt dan alleen voor wat je
hebt, laat je het niet alleen draaien,
afneemt. En wij blijven zelf de in het
je bent genoodzaakt het up to date te
datacenter opgestelde apparatuur
onderhouden. Doe je dat niet, dan zal
bedienen.’
mogelijkheid er precies die kennis en
niemand er de eerste tijd iets van merken, maar op een kwade dag gaat
Outsourcen
het systeem kuren vertonen. Voor een
Er zijn tal van uitstekende leveran-
pensioenorganisatie is zo’n risico van-
ciers die complete ICT-systemen en
zelfsprekend onaanvaardbaar. ICT-sys-
alles dat daarbij hoort aan grote
temen moeten daarom voortdurend
bedrijven leveren. Dat is toch een
onderhouden en vernieuwd worden.
trend die voordelen kan bieden.
Het is de taak van CIS daar overal in
Waarom zou een grote pensioenuit-
het bedrijf op te wijzen en voor te
voerder de ICT in eigen huis houden?
pleiten. Dat vergt ook weer van alle
‘Omdat, zoals we zagen, ICT dé busi-
betrokkenen eersteklas communicatie.
ness van pensioenen is, zal outsour-
Onze klanten, de bedrijfseenheden,
cen van alle automatisering nooit wijs
krijgen daardoor geen extra gebruiks-
zijn. Je kunt dan controle kwijtraken
mogelijkheden tot hun beschikking,
over het hart van je processen. Het
terwijl het wel geld kost. Om hiervoor
outsourcen van het mainframe, het
toch draagvlak te krijgen moet CIS in
klassieke, grote computersysteem,
staat zijn dit voortdurend glashelder
was in ons geval wel verstandig. Het
uit te leggen.’
aantal toepassingen dat op dit platform draait wordt steeds minder en
Anders
nadert de grens waarop we nog in
‘Neem het nieuwe datacenter dat we
staat zijn marktconforme prijs en
zojuist hebben ingericht (zie kader).
prestaties te leveren. Bovendien wil-
De interessante vraag daarbij is niet
len we op termijn van het mainframe
welke technisch hoogstaande syste-
af en van goedkopere technologie
men daar draaien, maar “van wie dat
gebruik maken die langzamerhand
eigenlijk allemaal moet”.’ Je dient je
op hetzelfde niveau presteert.’
6
ABP Wereld 3 | 2010
hoogte van de aanspraak is en wordt
goedkoper kan worden gerealiseerd.
Selfservice voor deelnemers
berekend op welke wijze het recht
Om nieuwe systemen optimaal te kun-
‘Daarom proberen we nu steeds in
wordt aangewend. Tot nu toe hebben
nen toepassen, geldt nog steeds waar-
kleinere stappen in direct contact met
wij deze rekenmachine volledig zelf
mee we begonnen zijn: je moet heel
onze gebruikers vast te stellen of dat-
gebouwd, echt maatwerk dus.
goed weten wat de wensen van de
wat we plannen te bouwen ook echt is
Wij zijn de afgelopen periode heel
gebruiker zijn. Hoe vlugger je ontdekt
wat bedoeld is. We hebben de afspraak
druk geweest met het beproeven van
dat het toch iets anders moet dan
dat we voor de grote projecten een
een ‘Business Rule Engine’, waarmee
gedacht, hoe effectiever en efficiënter
businesscase opzetten, waarin goed
diezelfde functionaliteit sneller en
je kunt zijn.’
duidelijk wordt waarom we een verandering in onze applicaties of infrastructuur willen aanbrengen. Een andere ontwikkeling is dat moderne technologie ons steeds beter in staat stelt beschikbaarheid en continuïteit te garanderen. Bijvoorbeeld in het geval van MijnABP, de selfservice die we onze deelnemers aanbieden. We willen hen in staat stellen zelf via internet de aanwending van het pensioen te bepalen, de moderne technologie maakt dat mogelijk. Dat vraagt veel van de verbinding tussen buitenwereld en de bedrijfssystemen waar alle informatie in staat. Wij hebben samen met de betrokken afdelingen vastgesteld welke componenten belangrijk zijn voor de deelnemer die via MijnABP informatie opvraagt. De beschikbaarheid van die componenten kunnen we tegenwoordig continu monitoren. Dus niet steeksproefgewijs maar uur in uur uit, dag in dag uit met verschillende technieken permanent weten dat alles goed werkt. En direct ingrijpen als het nodig is.’
ICT blijft mensenwerk Als gebruiker van automatisering wordt je toch geconfronteerd met uitval van systemen. ‘Ja, dat is natuurlijk erg vervelend. Als ICT fouten maakt, heeft dat onmiddellijk grote impact. Natuurlijk wil niemand graag een fout maken, maar het gebeurt toch. De manier waarop je als bedrijf in staat bent daarmee om te gaan, bepaalt in hoge mate of je van je fouten kunt leren of dat mensen een ontwijkende reactie gaan opbouwen. Die kan allerlei vormen aannemen. Van een zeer bureaucratisch proces tot een heel strak opgebouwd stelsel van taken en bevoegdheden, Theo Peereboom:
waarin er altijd wel wat buiten de ver-
‘Fouten maken in de IT mag van nature niet’.
antwoordelijkheid valt. Wij proberen ons steeds zo te organiseren dat we goed kunnen omgaan met de complexiteit van een moderne geïntegreerde dienstverlening aan onze klanten. En dat we blijven leren, elke dag weer.’
ABP Wereld 3 | 2010
7
Keuzes uitgedrukt in concrete bedragen
PENSIOENEN
door Merijn van den Berg
fotografie Ellis Regina Janssen
Voor veel mensen is het pensioen een ver-van-mijn-bed-show. Ze betalen wel premie, maar weten niet goed wat ze opbouwen. Persoonlijke pensioensamenvatting wacht op elke deelnemer Het algemene idee is dat je op je 65ste zo'n 70% van je laatstverdiende loon krijgt. Voor veel werknemers is dat niet zo. Ze krijgen – door allerlei keuzes in werk en privé – soms fors minder dan die 70%..
Digitale actualiteit Om ze daar bewust van te maken werkt ABP aan een goede voorlichting. Het Uniform Pensioen Overzicht is daarin een belangrijk instrument en bovendien wettelijk verplicht. Naast het jaarlijkse papieren overzicht zet ABP sterk in op een digitale omgeving (website) waar deelnemers actuele informa-
8
ABP Wereld 3 | 2010
tie vinden. Ook kunnen ze in die
Vergelijken
online omgeving zelf allerlei bere-
Sinds 2007 is wettelijk vastgelegd
keningen maken. Wat gebeurt er
waar een pensioenoverzicht aan
met mijn pensioen als ik parttime
moet voldoen. Het resultaat is een
ga werken? Of als ik eerder wil
Uniform Pensioen Overzicht (UPO),
stoppen met werken: vanaf wan-
dat elk pensioenfonds jaarlijks aan
neer is dat financieel haalbaar?
zijn deelnemers dient te sturen.
Want het zijn juist de keuzes tij-
Het UPO presenteert duidelijk,
dens het arbeidzame leven die
compact en begrijpelijk hoeveel
bepalen hoeveel pensioen iemand
pensioen een deelnemer heeft
straks heeft.
opgebouwd. Omdat het uniform is,
is vergelijking tussen pensioenen ook
een grote database met personalia,
hebben gedaan, die fulltime werken,
makkelijker. Handig bijvoorbeeld om
salaris- en pensioengegevens van de
geen sectorspecifieke aanvullingen
bij de overstap naar een nieuwe werk-
deelnemers. Het systeem bevat ook de
hebben, etc. Elke nacht draaien we
gever een vergelijking te maken met
rekenmodellen voor alle soorten pen-
daar zo'n 30.000 UPO's van uit. We
het oude pensioen.
sioenen. Het UPO is een soort uittrek-
doen de benodigde berekeningen, dan
sel uit het pensioensysteem: een per-
worden de brieven opgemaakt, geprint
Uniform
soonlijke samenvatting. Hoewel het
en verzonden. Inmiddels zijn de tes-
‘Dat uniforme karakter is wel jam-
UPO een standaard opmaak heeft,
ters al bezig met de volgende groepen.
mer’, zegt Piet van Mil, Directeur
biedt het wel ruimte voor sector speci-
Die voegen ze toe aan de wachtrij en
Service Verzekerden van ABP. ‘Wij stu-
fieke afspraken en verschillende rege-
zo komt iedereen aan de beurt. Tot we
ren al sinds 1997 pensioenoverzich-
lingen, vertelt Van Mil. ‘We hebben
1,2 miljoen UPO's hebben gemaakt.
ten, waarvan we de indeling zelf had-
een reeks modellen gemaakt
Gaandeweg worden ze steeds com
den bedacht. Steeds in overleg met onze klanten, om hen zo goed moge-
Piet van Mil:
lijk van dienst te zijn. In het vast-
‘Online je pensioen
staande format van het UPO kunnen
bekijken is veel
we minder specifieke ABP-kenmerken
flexibeler’.
kwijt dan in ons oude overzicht van voor 2007. Dat format gaat tot details als hoe je de gegevens in hokjes moet presenteren.’
Doorrekenen Aan het begin van het traject, als iemand toetreedt, komt er een startbrief die ook is gebonden aan een vast format. Daarnaast stuurt ABP een aanbiedingsbrief, waarin het pensioenfonds wat meer van zichzelf kwijt kan qua presentatie. De startbrief laat zien welke gegevens van de nieuwe deelnemer geregistreerd zijn en welke keuzes hij heeft. Tevens verwijst de brief naar de online omgeving 'MijnABP'. Daar kan hij of zij alle keuzes en mogelijkheden bekijken en doorrekenen. Het is belangrijk om juist in het begin op deze keuzes te wijzen. Is waardeoverdracht van eerdere pensioenopbouw interessant? Welke onderdelen verzeker ik mee? Van Mil: ‘Sommige producten kun je alleen in het begin afsluiten, omdat
waarin per groep is bepaald wat we
plexer, met waardeoverdrachten, peri-
voor een pensioenfonds het risico te
tonen in het UPO. Wie geen nabe-
odes in het buitenland, scheidingen,
groot zou zijn als iedereen op elk
staandenpensioen heeft, krijgt daar
etc. De groepen worden ook steeds
moment die keuzes kan maken. Je
ook niks over te zien op zijn UPO. Als
kleiner, zodat we eindigen met een
kunt niet na tien jaar alsnog gaan bij-
mensen geen partner bij ons geregi-
paar duizend brieven per nacht.’
sparen voor meer partnerpensioen
streerd hebben, tonen we geen nabe-
omdat je ziek bent geworden.
staandenpensioen. Dat is ook een
Inschatten hoe hoog uiteindelijk het
manier om ze alert te maken: zorg dat
Digitale omgeving: actueel en flexibel
pensioen zal zijn, is makkelijker
je altijd je partner bij ons aanmeldt.’
Het papieren UPO komt maar één keer per jaar. Online kan de deelne-
geworden sinds ABP werkt met absolute bedragen voor de pensioenuitke-
30.000 UPO's per nacht
mer elk moment de meest actuele
ring. Dat zegt meer dan een percenta-
De verzending van 1,2 miljoen papie-
stand van zaken bekijken. ‘En het is
ge van je huidige loon.’
ren UPO's is een forse onderneming.
veel flexibeler,’ vertelt Piet van Mil.
‘We beginnen met de makkelijke vari-
‘Op papier geven we drie rekenvoor-
Persoonlijke samenvatting
anten. Mensen die hun hele carrière
beelden met 63, 65 en 67 jaar als uit-
De gegevens voor het UPO komen uit
bij dezelfde werkgever hebben
treedleeftijd. Online kun je tot op
het generiek pensioensysteem. Dit is
gewerkt, dus geen waardeoverdracht
de maand nauwkeurig aangeven
ABP Wereld 3 | 2010
9
wanneer je tussen je 60ste en 70ste
keuzes voorgelegd, die meteen als
maand van de werkgever. Die zijn
wilt stoppen, en zie je meteen wat
concrete bedragen getoond worden:
binnen een week verwerkt in het
daarvan de uitkomst is. Wat gebeurt
hij kiest dit, dan krijgt hij zoveel. Alle
generiek pensioensysteem. Op dat
er met mijn pensioen als ik parttime
terminologie wordt toegelicht als hij
moment zijn ze meteen te gebruiken
gaat werken? Dat zie je direct online.’
met de muis over die woorden heen
voor het UPO of op MijnABP. Wij
gaat. Reglement, pensioenparameters,
geven aan hoe we de gegevens willen
Gebruiksvriendelijk
franchise - het staat allemaal uitge-
ontvangen. De werkgever of zijn leve-
De online omgeving ziet er anders uit
legd. Deelnemers op pensioengerech-
rancier past zijn administratie daarop
dan het papieren UPO. Het is ingericht
tigde leeftijd hebben ook meteen de
aan.’
op 'events': belangrijke gebeurtenis-
mogelijkheid om gemaakte keuzes
sen in een mensenleven. Zo leidt een
aan te vragen.
Relatiebeheer De werkgever heeft een rekenmodel in zijn salarisadministratie dat bereSalvador Essers:
kent hoeveel pensioenpremie hij
‘Het succes van het
moet afdragen. Het geld en de gege-
UPO wordt mede
vens stuurt hij naar ABP. ‘Ter controle
bepaald door de
berekenen wij die premies ook nog
werkgever en de wijze
een keer,’ licht Essers toe. ‘Dan zien
waarop zijn salaris-
we toch wel eens verschillen. De oor-
administratie de
zaak is meestal geen onwil, maar een
gegevens aanlevert’.
mismatch of vertraging tussen de afdelingen van een organisatie. Als wij iets vreemds tegenkomen, koppelen we dat terug naar de werkgever. En die moet kijken of er inderdaad iets fout zit of niet. De eindverantwoordelijkheid ligt altijd bij de werkgever, maar we proberen wel samen naar een oplossing te zoeken. We willen een goede relatie met die werkgever. Daarom investeren wij veel in relatiebeheer, met service richting de werkgever. Niet alleen als er een probleem is, maar ook op andere momenten, om aan een goede relatie te werken.’
Bundeling Veel bedrijven besteden hun salarisadministratie uit aan administratiekantoren (zogenoemde 'leveranciers'). ‘Zodoende hebben wij met relatief weinig verschillende systemen te
Uniform Pensioenoverzicht biedt inzicht en uitzicht
maken. Als die leverancier voor meerdere bedrijven de administratie doet, hoeven wij maar één keer de afstemming te regelen om de gegevens cor-
klik op de tab 'met pensioen gaan'
Aanlevering gegevens
rect binnen te krijgen. Door de tien
naar een grafiek met het opgebouwde
De actualiteit van de online omgeving
grootste leveranciers goed te bedie-
pensioen. Die laat zien uit welke
staat of valt met een goede aanleve-
nen, krijgen we negentig procent van
onderdelen dat bestaat: AOW, pensi-
ring van gegevens. Daarvoor zorgt de
de gegevens goed binnen.’
oen en eventueel bijgespaard pensi-
afdeling Premie en Gegevens Incasso
oen. Dan geeft de deelnemer aan of
(PGI). Salvador Essers, manager PGI:
Rol deelnemer
hij in het buitenland heeft gewoond.
‘Onze kracht is het tijdig en correct
In het spel van controleren is de deel-
Dat is van invloed op de hoogte van
binnenkrijgen van de gegevens en
nemer steeds vaker degene die aan
de AOW. Wil hij een eventueel part-
premies van de werkgever. Daar
de bel trekt. Die ziet in zijn UPO dat
nerpensioen omzetten in meer keuze-
scoort ABP zeer goed. Mutaties van
er iets niet klopt. Salvador Essers:
pensioen? Zo krijgt de deelnemer
deelnemers ontvangen we binnen een
‘In 99,9% van de gevallen loopt alles
10
ABP Wereld 3 | 2010
naar wens. Maar om die laatste fractie ook
ABP en OMERS bieden ondernemers INKEF Capital
goed te krijgen is de rol van de deelnemer heel prettig. De transparantie die wij aan
Samen met het Canadese Ontario Municipal Employees Retirement
de achterkant bieden met een online actu-
System OMERS neemt ABP het initiatief tot het investeringspro-
eel UPO op MijnABP, dat krijgen wij weer
gramma INKEF Capital (Investing in the Knowledge Economy of the
terug in de vorm van vragen. Dat sluitstuk
Future). In de eerste vijf van het vijftien jaar durende programma
is voor ons heel prettig. Want met 1,2 mil-
zal INKEF Capital in beide landen 200 miljoen euro investeren in
joen deelnemers betekent dat toch nog
beginnende ondernemingen en in nieuwe technologieën.
een paar honderd fouten en foutjes.
Het programma is bedoeld als mes dat aan twee kanten snijdt. Het
Dankzij feedback van deelnemers kunnen
pensioengeld dat INKEF Capital investeert, draagt niet alleen bij aan
we samen met werkgevers ook dat laatste
het rendement voor de deelnemers van ABP en OMERS, maar ook
stukje perfectioneren.’
aan de ontwikkeling van de hoogwaardige kenniseconomie. Daarnaast onderscheidt INKEF Capital zich van andere investeer-
Verantwoordelijkheid
ders door een lange termijn investeringshorizon en door het inten-
Piet van Mil: ‘Wij voelen ook een grote ver-
sieve begeleiding van de zogenoemde start-ups.
antwoordelijkheid voor de deelnemers. Die
INKEF Capital’s lange termijn investeringsstrategie past goed bij de
werken toch al gauw een dag in de week
aard van de verplichtingen van pensioenfondsen en de daarbij
voor hun pensioen. Het zijn grote bedra-
behorende langere termijn beleggingshorizon. ABP en OMERS ver-
gen, dus moeten we dat goed inzichtelijk
wachten met INKEF een aantrekkelijk rendement te behalen in lijn
maken, en er goed mee omspringen.
met het risicoprofiel van deze beleggingen. Beide partners zien
Steeds meer mensen werken en bouwen
samenwerking tussen pensioenfondsen in directe investeringspro-
pensioen op, maar ze maken ook vaker
gramma’s als een veelbelovende nieuwe strategische optie. Via een
een overstap, scheiden vaker, nemen een
Nederlandse en een Canadese investeringsmaatschappij zal INKEF
sabbatical of gaan parttime werken.
Capital de afnemers eigen vermogen verschaffen vanaf een vroeg
Allemaal trends die invloed hebben op je
stadium in hun ontwikkeling.
pensioen, en die wij dus goed inzichtelijk
ABP en OMERS nemen ieder de helft van de financiering van het
moeten maken. Veel mensen denken nog
programma voor hun rekening. Naar verwachting zal er in de eerste
steeds dat ze 70% van hun laatst verdien-
vijf jaar 100 miljoen euro in elk van beide landen worden geïnves-
de loon hebben, maar dat halen ze vaak
teerd. De initiële portfolio zal grotendeels bestaan uit bedrijven die
niet.’
gedurende de termijn van 15 jaar tot wasdom zullen komen. ‘Deal flow’ (de aanvoer van starters waarin INKEF Capital investeert) zal
Confrontatie
uit verschillende bronnen voortkomen, waaronder ‘technology
In het UPO krijgt de deelnemer alles te
transfer 2 offices’ van universiteiten, informele beleggers, regionale
zien. Ook de minder leuke dingen, zoals
fondsen en vanuit spin-offs van nieuwe technologieën door
een pensioen dat na een scheiding hal-
bestaande bedrijven.
veert. Dat kan behoorlijk confronterend zijn, maar het is wel belangrijk om mensen bewust te maken, meent Van Mil. ‘Ik zie het als confronteren en faciliteren: ga naar MijnABP en kijk wat er speelt. Het is misschien niet nu je eerste aandachtspunt, maar zorg wel voor later.’
Tevreden De goede dienstverlening van ABP is vooral te danken aan de werkgevers, vindt Salvador Essers: ‘We zijn erg tevreden met onze klanten. Het succes van het UPO wordt mede bepaald door de werkgever en de wijze waarop zijn salarisadministratie de gegevens aanlevert.’ Hoewel alles geolied loopt, ziet Essers nog wel verbeteringen voor de toekomst: ‘We willen kijken of het nog beter, sneller en flexibeler kan, samen met de klant. Om te kunnen inspe-
EADS Innovation Works kan deze helikopter met dieselelektrische hybride-
len op de hogere dynamiek die we ver-
aandrijving en vele andere snufjes in 2020 in de lucht hebben. Verwachte
wachten in de pensioensector.
besparing op het verbruik is 50%.
ABP Wereld 3 | 2010
11
ABP KeuzePensioen door Karin Dormans fotografie Annemiek Mommers
Boek on line… uw persoonlijke
‘Om het onze deelnemers gemakkelijk te maken, is er www.MijnABP.nl. Deze website ontwikkelen we steeds verder, zodat mensen in concrete termen hun eigen informatie kunnen vinden: dit is wat u netto per maand te besteden zult hebben op basis van uw ABP KeuzePensioen.’
Marcel Vaessen: ‘We willen de bestaande technische mogelijkheden benutten om de self service voor klanten te vergroten’.
12
ABP Wereld 3 | 2010
pensioenleeftijd! Consistent concept ‘ABP KeuzePensioen is mogelijk vanaf 60 jaar. Met één druk op de knop kunnen grote groepen deelnemers nu al zien hoe hun inkomen wijzigt als ze besluiten om eerder of later te stoppen met werken. Daarmee hebben ze een uitstekend vertrekpunt om hun eigen financiële planning te maken en te beslissen wanneer ze met pensioen gaan tegen de achtergrond van tot hun toekomstige inkomenspositie. Ook de uiteindelijke beslissing om met pensioen te gaan, kunnen ze on line vastleggen.’ Marcel Vaessen, directeur Uitvoering Pensioenen, legt bondig uit wat MijnABP is. Een bewijs temeer dat het om een consistent concept gaat.
Betrouwbare rekenregels Achter de eenvoud en het geDennis Rienties: ‘We hebben heel precies gekeken naar de drempels’.
bruiksgemak van www.MijnABP.nl zit een wereld aan denkwerk en team-
Claudia Pinckaers:
work. Alleen al het begrippenkader is
‘Zien wat de financiële consequenties zijn van bijvoorbeeld een maand eerder
voor de meeste mensen nauwelijks te
stoppen met werken, of doorgaan tot 67 jaar’.
doorgronden: wat is keuze-uitruil? Wat is loonheffingskorting? En: hoe kunnen ook de minder geroutineerde internetgebruikers goed bediend worden? Hoe krijgen deelnemers enige binding met ABP en met de pensioenvraagstukken die voor hun belangrijk zijn? Verder moest de toenemende flexibilisering van de pensioenleeftijd met de bijbehorende wet- en regelgeving vertaald worden in rekenregels. En uiteraard moeten de uitkomsten van MijnABP 100% betrouwbaar zijn. ‘ABP is het aan zijn status als groot pensioenfonds verplicht om de site voortdurend door te ontwikkelen en daarmee voorop te lopen. De interactiviteit van de ABP website neemt dan ook snel toe. Het on line ABP KeuzePensioen is een logische stap’, aldus Marcel Vaessen. ‘We willen de bestaande technische mogelijkheden benutten om de self service voor klanten te vergroten.’ ABP Wereld 3 | 2010
13
(Ver)leiden
pen zo te structureren dat mensen
‘De grote vraag voor ons was of het
voldoende vertrouwen hebben om ook
zou gaan werken’, vertelt Dennis
hun uiteindelijke keuze on line te
Rienties. Hij was als manager van de
bevestigen. Daarna krijgen ze natuur-
afdeling ABP KeuzePensioen nauw
lijk altijd nog de wettelijk voorgeschre-
betrokken bij de ontwikkeling van
ven brief waarin ze hun beslissing met
MijnABP. ‘Uit marktonderzoek is
een handtekening bevestigen.’
namelijk bekend dat de leeftijdsgroep waar we het eerst voor aan de slag
Inzicht, overzicht
gingen, de minst enthousiaste gebrui-
‘Inmiddels zien we dat het gebruik
kers van internet zijn. We hebben heel
van MijnABP toeneemt’, vertelt
veel aandacht besteed aan de begrijpe-
Claudia Pinckaers. Het was haar taak
lijkheid, zowel in de vormgeving als
om tijdens het ontwikkeltraject het
tekstueel. Bovendien hebben we heel
klantperspectief te bewaken. ‘Mensen
precies gekeken naar de drempels. Je
stellen de op maat gesneden informa-
ziet bij deze groep dat ze alles wel uit-
tie op prijs. Ze zien precies wat de
zoeken via internet maar dan bij de
financiële consequenties zijn als ze
laatste druk op de knop toch nog tele-
bijvoorbeeld een maand eerder stop-
fonisch contact willen. Dat kan nog
pen met werken, of doorgaan tot hun
altijd. Maar we hebben ook manieren
67ste. De gebruikers blijken het bij-
gevonden om de verschillende stap-
zonder prettig te vinden dat de com-
Nieuwe webmogelijkheden maken pensioen grijpbaar en begrijpelijk
Marianne Kesselaer gebruikte MijnABP om duidelijkheid te krijgen over haar rechten. ‘Ik stopte op mijn 58ste met werken en had daardoor geen recht op een uitkering. Iemand maakte mij erop attent dat ik wel vanaf mijn zestigste een uitkering kon krijgen’, vertelt ze. ‘Mijn man werkt al jaren met MijnABP. Ik internet zelf ook veel; het is handig, je kunt eigenlijk alle informatie vinden. Het was allemaal heel eenvoudig, al heb ik toch even moeten mailen omdat ik nog geen zestig ben en wel al mijn aanvraag wilde regelen. Toen ik eenmaal wist wat ik moest invullen, was het verder snel geregeld via de website.’
14
ABP Wereld 3 | 2010
plexe materie is teruggebracht tot
zijn pensioen of zaken wil regelen,
Volgende ontwikkelingen
enkele heldere schema’s die voor hun
moet dat ook onmiddellijk kunnen.
Dennis Rienties ziet de effecten
van toepassing zijn. Wat niet van toe-
We wilden dan ook dat de informatie
van die trend op zijn afdeling: ‘Mijn
passing is op de deelnemer die heeft
elk moment van de dag beschikbaar
medewerkers krijgen steeds interes-
ingelogd, krijgt hij niet te zien.
is. Onze polisadministratie en pro-
santer werk, omdat ze vooral bezig
We merken dat leidinggevenden en
grammatuur bieden vanwege de hoge
zijn met dingen die niet standaard
medewerkers van personeelszaken
kwaliteit en betrouwbaarheid een bij-
zijn.’ De volgende ontwikkelingen zijn
de deelnemers steeds meer wijzen op
zonder goede basis voor vertrek.
inmiddels in voorbereiding: een virtu-
MijnABP. Ze begeleiden hen bij het
De huidige techniek maakt het ons
ele hostess en de mogelijkheid om de
gebruik. Uit de klanttevredenheidson-
mogelijk om die gegevens en bereke-
waardeoverdracht van het opgebouw-
derzoeken blijkt dat de overzichtelijk-
ningen van de polisadministratie
de pensioen on line te regelen bij ver-
heid, duidelijkheid en snelheid
direct toegankelijk te maken. En door
andering van werkgever. De gedachte
gewaardeerd worden.’
een prettige, gemakkelijke benadering
achter MijnABP is en blijft immers:
en uitstraling, binden we mensen aan
maximaal gebruiksgemak en service
Interessant werk
ons. We vergroten onze service, de
bieden door toepassing van de nieuw-
‘Self service is de trend’, bevestigt
snelheid van de afhandeling neemt
ste technische mogelijkheden.’
Marcel Vaessen. ‘Het pensioenbewust-
enorm toe en dankzij Straight Through
zijn van de meeste mensen is laag.
Processing is er geen vertraging in de
Er is veel onwetendheid, het pensioen
bedrijfsprocessen en dalen voor ons
is gewoon geen interessegebied. Als
de kosten van de administratieve
iemand dan toch iets wil weten over
afhandeling.’
‘Self service is de trend’
Gérard Curto (62) hield in de loop van de tijd de stand van zaken rond zijn pensioen al bij via MijnABP. ‘Dat was prettig en gebruiksvriendelijk. Daarom heb ik ook het ABP KeuzePensioen geregeld via de website. Het is allemaal duidelijk en het gaat razendsnel. Je volgt de stappen en kunt spelen met de module. Maar je spreekt verder niemand. Dat maakt het een beetje onwezenlijk. Toen ik de bevestiging op papier kreeg, vroeg ik me af of dat het dan was. Gaat het als ik straks met pensioen ben allemaal goed? Het is ten slotte een moment dat je maar één keer in je leven meemaakt, niet iets wat je vaker dan één keer regelt. Een collega van HRM was bekend met het systeem en bevestigde dat het goed werkte. In april ontving ik mijn pensioen voor het eerst!’
ABP Wereld 3 | 2010
15
GENERATIES DEELNEMERS door Frank Dam en Wilma van Hoeflaken fotografie Marcel Bekken illustratie Frank Dam
Een bijdrage leveren aan de rechten van burgers Cees Esbach (57) is van
Automatische opbouw Maar de meest recente maatregel
de ‘net-niet-generatie’,
– pas AOW vanaf je 67ste – gaat aan Cees Esbach voorbij. Daar krijgt zijn
zoals hij het zelf noemt.
dochter Karin (21) hoogstwaarschijnlijk wél mee te maken. Wat
‘Ik ben de laatste die gaat moppe-
vindt ze daarvan? ‘Ach, dat duurt
ren en klagen, maar steeds als ik
nog zo lang’, zegt ze laconiek, ‘
een beetje in de buurt kom van een
Als ik stukken in de krant lees over
regeling, wordt die regeling afge-
pensioen en AOW, denk ik eigenlijk
schaft.’
nooit aan mezelf. Wel aan mijn vader. Dan denk ik: goh, misschien
Onwaarschijnlijke opeenstapeling
moet hij nu nóg langer werken.’
Hij somt op: ‘Ik moest nog net in
meegebracht. Op basis van wat ze
militaire dienst. Vroeger kreeg je
tot nu toe heeft opgebouwd, zou ze
dubbele kinderbijslag als je kind
later 592 euro per jaar krijgen. ‘Wel
16 werd, maar toen mijn oudste 16
fijn dat dat automatisch gaat’, vindt
werd, was dat afgeschaft. Ik heb
ze, ‘Hoe zou je het anders moeten
nog voor drie kinderen schoolgeld
doen?’
Ze heeft haar pensioenoverzicht
en schoolboeken betaald, wat me
‘Werken bij de overheid heeft met rechtvaardigheidsgevoel te maken’
16
ABP Wereld 3 | 2010
duizenden euro’s kostte. Toen zij
Belastingdienst
van de middelbare school af gin-
Vader en dochter Esbach werken
gen, werd het schoolgeld afgeschaft
allebei op het belastingkantoor in
en werden de boeken gratis. Mijn
Rotterdam. Hij vervulde jarenlang
vrouw is vijf jaar jonger dan ik,
de meest uiteenlopende functies
maar ik krijg straks geen partner-
bij de Belastingdienst, vooral op
toeslag op mijn AOW, want dat
het gebied van toezicht en ICT
wordt in 2015 afgeschaft. Tot voor
en in het management. Nu is hij
kort kon je met 40 dienstjaren of op
senior-communicatieadviseur bij
57-jarige leeftijd met pensioen.
de Douane (een onderdeel van de
Maar nu ik 57 ben én er 40 dienstja-
Belastingdienst). Zij kwam er drie
ren op heb zitten, is die mogelijk-
jaar geleden terecht nadat ze haar
heid er niet meer. En straks, als ik
Havo-diploma had gehaald en een
dan eindelijk met pensioen ga, is
jaartje Pabo had gedaan. ‘Nee, niet
mijn pensioen afhankelijk van de
via mijn vader, maar ik hoorde via-
beleggingsresultaten. Zo gaat het
via dat er nieuwe, jonge toezicht-
de hele tijd, maar gelukkig kan ik
medewerkers gezocht werden.
er wel een beetje om lachen.’
Ik volg intern een opleiding.’
ABP Wereld 3 | 2010
17
Traditioneel
de overheid. Dat heeft met rechtvaardig-
Hoewel ze in hetzelfde gebouw werken,
heidsgevoel te maken.’
gaan ze nooit buurten bij elkaar. In al die
Dat ze de Pabo heeft laten schieten, vindt
jaren hebben ze elkaars kamer één keer
ze niet erg. ‘Het viel tegen en bij de
gezien. ‘Privé en werk houden we geschei-
Belastingdienst zijn er allerlei mogelijkhe-
den’, zeggen ze. Karin woont sinds een
den. Mijn vader wilde ook altijd lesgeven.
paar maanden niet meer thuis. ‘Maar ze
Hij kreeg de kans om in zijn werk docent
komt een of twee keer per week langs’,
te worden. Ik wil ook echt iets van mijn
zegt Cees, ‘Alleen, of met haar vriend en de
werk maken, een carrière. De interne oplei-
hond.’ Hij geniet daarvan. ‘Ik ben een fami-
ding die ik volg, is op MBO-niveau. Daarna
lieman. Ik kreeg ooit bij de Douane een
wil ik iets gaan doen op HBO-niveau.’
internationale baan aangeboden.
Omgaan met risico’s
‘Een kind van deze tijd staat luchtiger in het leven’
Hij: ‘Zij is een echte doorzetter.’ Zij: ‘Ik ben een planner. Dat heb ik van mijn vader.
Met veel gereis binnen en soms buiten de
Ik denk na over de toekomst. Over wat ik
Europese Unie. Maar mijn actieradius is
zou willen en hoe ik dat kan bereiken.’
niet zo groot. Het is fijn als je dat voor
Hij: ‘Ik heb cursussen risicomanagement
jezelf kunt toegeven. Ik hoef niet nog meer
gegeven. Dat deed ik samen met een colle-
en nog groter.’ Zij: ‘Ik wil later ook kinde-
ga. We hadden de theorie dat je mensen
ren, een gezin. Mijn toekomstbeeld is een
kunt indelen in risicomijders en risicozoe-
beetje traditioneel.’
kers. We waren allebei een voorbeeld van een van die categorieën. Als ik met vakan-
Angst voor polarisatie
tie ga, boek ik een bungalow en stippel ik
Weet hij wanneer hij stopt met werken?
een leuke route uit. Maar hij gaat met een
‘Ik heb een leuke job, dus over stoppen heb
stapel dollars in zijn sok naar Siberië, en
ik geen uitgesproken ideeën. Laatst ging ik
vervolgens door naar Iran om te skiën.’
tennissen met iemand van mijn leeftijd.
Zou zij met een stapel dollars in haar sok
Hij stelde zich voor over het net. “Ik ben
naar Siberië gaan? ‘O nee’, zegt ze, ‘Zeker
Jacob Jan. Hoe lang moet jij nog?” Nou,
niet.’
daar ben ik helemaal niet mee bezig.’ Maar als hij aan later denkt, overvalt hem
Verschil?
weleens een sombere gedachte. ‘Ik heb het
Ze lijken op elkaar, vader en dochter. ‘Dat
gevoel dat hier over 100 jaar gebeurt wat in
wist ik van kleins af aan al’, zegt Karin,
Joegoslavië 20 jaar geleden gebeurde. Dat
‘Ik heb als puber ook niet gebotst met mijn
we niet meer kunnen samenleven door
moeder, maar als ik iets graag wilde en ik
vérgaande polarisatie op het gebied van
vermoedde dat het niet zou mogen, dan
religie en cultuur. Mijn vrouw is daar posi-
ging ik eerder naar mijn vader.’
tiever over, maar ik maak me zorgen.
Wat waardeert ze het meest in hem? ‘Hij is
Volgende generaties krijgen daarmee te
heel erg lief en respectvol naar andere
maken.’
mensen toe.’
Karin deelt haar vaders bezorgdheid. ‘Het
Zijn er ook verschillen tussen hen? Voor
begint me steeds meer op te vallen hoeveel
het eerst blijft het lange tijd stil. Dan zegt
akelige dingen er in de krant staan. Zelf
hij: ‘Jij rookt, ik niet. Dat is een heel verve-
probeer ik open te zijn naar alle mensen
lend verschil.’
en culturen. Je moet bij jezelf beginnen.’
Zij: ‘Maar jij rookte vroeger ook.’ Hij: ‘Ja, dat is waar. Op jouw leeftijd rookte
18
ABP Wereld 3 | 2010
Maatschappelijke betrokkenheid
ik ook.’
Allebei voelen ze zich maatschappelijk
Was hij op haar leeftijd hetzelfde als zij
betrokken. Hij: ‘Ik zou niet graag bij een
nu? ‘Ik was serieuzer. Ik ben in een andere
commercieel bedrijf werken. Zo denk ik er
tijd opgegroeid. Het was toen allemaal zo
van jongs af aan over. De staat moet krij-
sober. Ik probeer op haar generatie over te
gen waar ze recht op heeft, maar burgers
brengen dat al die welvaart niet zo van-
hebben ook rechten. Daar wil ik een bijdra-
zelfsprekend is. Maar zij is een kind van
ge aan leveren.’ Zij: ‘Ik werk ook graag bij
deze tijd. Zij staat luchtiger in het leven.’
Mijns Inziens
Het belang van Corporate Governance
T
ot dertig jaar geleden werden pensioengelden vooral belegd in staatsleningen. Dat geld bracht een vast rendement op. Maar vaak was de rente nauwelijks hoger dan de inflatie. Om hogere beleggingsinkomsten te halen is sindsdien een deel van de pensioengelden – in Nederland ruim een derde – belegd in aandelen van beursgenoteerde ondernemingen. De gedachte was dat ondernemingen in tijden van inflatie de prijzen van hun producten kunnen verhogen en zo via hun winstuitkeringen beleggers beschermen tegen inflatie. Maar zoals we weten van Johan Cruyff: ieder voordeel heb z’n nadeel. Tegenover die hogere opbrengsten staan hogere risico’s. Wie belegt in staatsobligaties weet (bijna) zeker welke bedragen hij wanneer aan aflossing en rente ontvangt. Wie belegt in aandelen, weet niets zeker. De onderneming zal die aandelen in principe nooit terugkopen. Er is dus geen aflossing. Wil de belegger weer van zijn aandelen af, dan moet hij een andere belegger zien te vinden die ze wil kopen. Dat lukt meestal wel – daarvoor is de aandelenbeurs uitgevonden – maar welke prijs de koper wil betalen valt niet te voorspellen. En rente ontvangt de belegger in aandelen intussen niet. Wel heeft hij recht op dividend, maar het bedrijf heeft niet de plicht dat dividend uit te betalen. Ondernemingen houden de meeste winst in kas en keren maar een beetje daarvan uit als dividend. En gaat het eens wat slechter dan wordt die dividendbetaling helemaal overgeslagen. Alsof dat niet genoeg onzekerheid is, lopen beleggers in aandelen nog een risico. Dat heeft ermee te maken dat ze bij beursgenoteerde bedrijven weinig te zeggen hebben over de directie. Die kan min of meer doen wat haar goed dunkt. Nu zijn veruit de meeste directeuren van beursgenoteerde bedrijven verstandige, betrouwbare en nette mannen en vrouwen, die geen verkeerde investeringsbeslissingen nemen en geen geld op onrechtmatige wijze aan de onderneming onttrekken. Over het algemeen worden ondernemingen goed bestuurd en verdienen beleggers aan de aandelen van die ondernemingen een goede boterham. Maar soms gaat het verkeerd. Soms zitten er domme of eigenwijze directeuren die het bedrijf slecht leiden en verkeerde investeringen doen. En heel soms zitten er zelfs directeuren die frauderen of de boel oplichten. Een ruwe schatting is dat het in 90 procent van de gevallen goed gaat, maar in 10 procent van de gevallen niet. Dat maakt het voor aandeelhouders de moeite waard om zich daadwerkelijk te bemoeien met de ondernemingen waar ze in beleggen. Want als ze die 10 procent ‘ongelukjes’ kunnen terug dringen, dan verhoogt dat het rendement van de beleggingen aanzienlijk. De eerste jaren dat pensioengeld in ondernemingen werd belegd, werd nog niet zo erg op dat laatste risico gelet. Het geld werd geïnvesteerd in bedrijven met goede marktposities die uitzicht boden op goede winsten en hoge dividenden. Men ging ervan uit dat alle directies netjes zouden handelen. Sinds de grote schandalen van tien jaar geleden (Enron, WorldCom, Ahold, Parmalat) zijn beleggers niet meer zo goed van vertrouwen. Ze letten nu beter op de directies van de ondernemingen waar ze in beleggen. Dat opletten heet in vaktaal ‘corporate governance’. En omdat het geld oplevert is corporate governance bij ABP een belangrijk onderdeel van het beleggingsproces. Paul Frentrop is tot 1 januari 2011 Hoofd Corporate Governance van de pensioenuitvoerder van ABP ABP Wereld 3 | 2010
19
Werelddeeltjes / gemengd pensioennieuws uit alle windstreken
worden herkozen, op hun beloop werden
Lehman Brothers kostte
gelaten. Zo blijven de riante overheidspensioenen ook bij Sarkozy ongemoeid. De Franse
Ohio-ambtenaren fortuin
politieagent kan nog met 50 met pensioen en Franse ambtenaren met tenminste drie kinde-
Drie maanden na het faillissement van de
ren, kunnen nog altijd op 48-jarige leeftijd
Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers in
stoppen. Door de vergrijzing verandert in 2050
2008 zag het pensioenfonds van de ambtena-
de verhouding tussen werkenden en gepensi-
ren van de Amerikaanse staat Ohio zijn beleg-
oneerden van 1,8/1 naar 1,2/1.
de vermogen dalen van $ 441,4 miljoen eind
De Franse Pensioen Adviesraad becijfert het
2007 tot $ 73,3 miljoen eind 2008. Het totale
huidige financiële tekort tussen pensioenin-
verlies, dat het Ohio Public Employees
Hoewel nog niets definitief besloten is, gaf de
komsten en -uitgaven op meer dan 10 mil-
Pension Funds leed door het ineenstorten van
Franse president Nicolas Sarkozy (55) onlangs
jard euro en op meer dan 100 miljard in het
de grote bank, wordt becijferd op $ 480 mil-
te kennen te streven naar verhoging van de in
jaar 2050.
joen. Dit staat in een 2209 pagina’s tellend
1983 naar 60 jaar verlaagde officiële pensi-
Veel van de Franse tekorten zijn te wijten aan
rapport dat de staat Ohio liet opstellen over
oenleeftijd. Deze gaat wat hem betreft naar 61
de 38 soorten aantrekkelijke uitzonderings-
het Lehman debacle. Volgens het verslag ver-
in 2015, 62 in 2010 en 63 jaar in 2030. Bezuini-
pensioenen, met name voor ambtenaren.
doezelde de bank kort voor het faillissement
gingen waar de vakbonden zich ook nu met
Omdat veel Fransen hoe dan ook niet tot 60
een schuld van $ 50 miljard. Oud-topman van
hand en tand tegen verzetten. Frankrijk is een
werken, dragen ze als premiebetalers minder
Lehman Brothers Richard S. Fuld ontkent dit.
van de pensioendroomlanden waar alle
dan de verplichte 40 jaar bij aan de pensi-
Volgens hem wist de toezichthouder hier van
pogingen om te matigen na felle protesten
oenfinanciering die door middel van omslag
en is van het achterhouden van deze vitale
onder andere in 1995, door politici die willen
plaatsvindt.
informatie geen sprake.
Franse pensioenleeftijd omhoog?
ABP blijft belastingteruggave EU-landen bevechten Omdat pensioenfondsen geen winstoogmerk
bij de eigen fondsen die ze daarmee bevoor-
fonds voor overheid en onderwijs vordert
hebben, staan ze op het standpunt dat ze
delen. Sommige pensioenfondsen, waaron-
daarnaast over de periode 2001-2008 in totaal
over de beleggingsresultaten geen dividend-
der ABP, ijveren al jaren naar gelijke behande-
zo’n 60 miljoen euro terug van landen als
belasting dienen te betalen.
ling. Omdat onderscheid maken niet strookt
Frankrijk en Spanje. Ook hierbij is succes
Sommige Europese landen heffen echter wel
met de beginselen van de Europese Unie, vin-
geboekt. Zo kreeg ABP onlangs de hoogste
dividendbelasting, doorgaans zo’n 15%, over
den ze het Europese Hof van Justitie aan hun
rechter in Frankrijk aan zijn kant. Deze oor-
beleggingsopbrengsten van buitenlandse
zijde. Langzaam maar zeker lijkt de zaak zich
deelde dat de binnenlandse regelgeving moet
fondsen behaald in dat land maar niet
in de goede richting te ontwikkelen. Zo krijgt
worden aangepast. De Franse Belastingdienst
ABP nu drie miljoen euro aan dividendbelas-
bekijkt nu of de claim van ABP over de jaren
ting van de Noorse overheid terug die daar
2001-2008 kan worden toegekend. Voor de
over beleggingsresultaten over 2007 was
toekomst speelt dit niet meer omdat Frankrijk
geheven. Noorwegen is geen lid van de Euro-
zijn wetgeving vanaf 2009 heeft aangepast en
pese Unie maar houdt zich, net als IJsland,
belasting is gaan heffen over de beleggings-
op punten vrijwillig aan het EU-verdrag. ABP
opbrengsten zowel bij binnenlandse als bij
verwacht in Noorwegen ook nog 2,9 miljoen
buitenlandse pensioenfondsen. Nederland
over 2008 terug te ontvangen. Het pensioen-
zelf stelt vanaf 2007 Europese pensioenfondsen, inclusief die uit Noorwegen en IJsland, die in Nederlandse vennootschappen beleggen vrij van dividendbelasting.
20
ABP Wereld 3 | 2010
Nederlanders willen gemiddeld vaker tot 65 werken Steeds meer Nederlanders kiezen ervoor om tot
ken dan mensen die gemiddeld of laag zijn
tie, openbaar bestuur en de financiële dienst-
65 jaar te blijven werken. Hun aantal verdubbelde
opgeleid. Er zijn weinig verschillen tussen man-
verlening.
zelfs van 21 procent in 2005 tot 42 procent in
nen en vrouwen, al geven vrouwen vaker aan dat
De sectoren landbouw en visserij, onderwijs en
2009. De animo om ook na het 65ste levensjaar
ze nog twijfelen over hun keuze.
de zakelijke dienstverlening daarentegen tellen
werkzaam te blijven, is een stuk lager: 13 procent.
Een andere conclusie die de NEA trekt, is dat er
relatief veel werknemers die er wel oren naar
Dit zijn enkele conclusies uit de Nationale
grote verschillen zichtbaar zijn tussen werkne-
hebben om door te werken tot hun 65ste.
Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) 2009
mers in de verschillende sectoren. Zo voelen
De NEA – Nationale Enquête Arbeidsomstandig-
onder 22.700 werknemers. Uit de NEA 2009 blijkt
werknemers in de bouwnijverheid er het minst
heden – is het grootste periodieke onderzoek
dat er weinig verschil is in de bereidheid van jon-
voor tot hun 65ste door te werken. Bijna de helft
naar arbeidsomstandigheden in Nederland. TNO
geren en ouderen om door te werken tot aan hun
van hen wil dit helemaal niet. Andere sectoren
voert de NEA uit met het CBS. Doel van de NEA
65ste: in beide groepen geeft ruim veertig procent
met relatief veel werknemers die niet tot 65 jaar
is om de kwaliteit van de arbeid in Nederland te
van de werknemers aan dit voornemens te zijn.
willen doorwerken, zijn vervoer en communica-
bestuderen.
Consulting, onafhankelijk risicoadviseur op het
men te hebben met langer doorwerken: zij
Duitsland, Frankrijk en Spanje populair. Opval-
gebied van Employee Benefits. Aon ondervroeg
accepteren zonder morren een verhoging van de
lend is dat vooral oudere werknemers het minder
ruim zevenduizend werknemers uit tien Euro-
AOW-leeftijd van 65 naar 67 jaar.
problematisch vinden om langer door te werken
pese landen over hun carrièreplannen. Bij het
Nederlanders wijken hiermee fors af van de
dan starters op de arbeidsmarkt. Zo zegt 41 pro-
onderzoek waren 750 Nederlanders betrokken
andere ondervraagde nationaliteiten. Gemiddeld
cent van de Nederlanders tussen 45 en 54 jaar
van wie 59 procent voor zijn 65ste met pensioen
vindt slechts 29 procent van de Europese werk-
geen problemen te hebben met de verhoging
wil, ook al valt het pensioen lager uit. 42 procent
nemers het acceptabel om na een voortijdige
van de pensioenleeftijd naar 67 jaar. In de leef-
neemt dat voor lief, terwijl 17 procent bereid is
pensionering genoegen te moeten nemen met
tijdscategorie tussen 18 en 24 jaar ligt dat een
om met eigen geld een extra dekking, zoals een
een lager inkomen. Er is niet overal evenveel
stuk lager: slechts 30 procent van de jongeren
lijfrenteverzekering, af te sluiten. Ruim veertig
animo om zelf een regeling treffen om eerder te
uit deze groep is bereid ook na het 65ste levens-
procent van de werknemers zegt geen proble-
kunnen stoppen met werken. Dat is vooral in
jaar actief te blijven op de arbeidsmarkt.
Wel bestaat er een opmerkelijk verschil onder hen die niet willen doorwerken. Terwijl vier van de tien werknemers ouder dan 55 jaar aangeeft dat ze niet tot 65 jaar willen doorwerken, is dat bij de jonge werknemers tot 25 jaar maar twee op de tien. Daarnaast willen werknemers die hoog geschoold zijn vaker tot 65 jaar doorwer-
Nuchtere kijk op tijdstip en hoogte pensioen Een meerderheid van de Nederlanders heeft liever een lager inkomen, dan dat ze wil doorwerken na 65 jaar. Ze ziet dan ook weinig in de verhoging van de pensioenleeftijd van 65 naar 67 jaar. In vergelijking met veel andere Europese werknemers zijn Nederlanders daarom eerder geneigd om inkomen in te leveren. Dit blijkt uit een grootschalig onderzoek van Aon
ABP Wereld 2/2010
21
Jonge Belgen en hun pensioen
ABP verhoogt tijdelijk premie door historisch lage rente
Een derde van de huidige jongere generatie Belgen
ABP voerde per 1 augustus 2010 opnieuw een tijde-
De dekkingsgraad liet in de eerste maanden van dit
gaat er van uit dat de overheid hun pensioen niet
lijke herstelopslag op de premie voor ouderdoms-
jaar niet meer de verbetering zien die de dekkings-
meer zal kunnen betalen. Meer dan de helft maakt
en nabestaandenpensioen in. De premie ging met
graad in 2009 doormaakte. Terwijl het vermogen
zich serieuze zorgen.
1%-punt omhoog. Het handelt om een tijdelijke her-
onverminderd hoog is, schommelde de dekkings-
Dat blijkt uit een onderzoek van de levensverzeke-
stelopslag op de premie die voortvloeit uit het her-
graad de eerste maanden van 2010 tussen de 100
ringsmaatschappij Delta Lloyd Life onder bijna 1200
stelplan van ABP en die ook al werd geheven tussen
en 105%. In mei daalde deze naar 96%. Die ont-
jongeren tussen 18 en 35 jaar naar hun verwachtin-
1 juli en 31 december 2009. Per 1 januari 2010 werd
wikkeling is voor ruim 80% te wijten aan de histo-
gen over hun pensioen. 57% van de jonge Belgen
deze herstelopslag afgeschaft, omdat het pensioen-
risch lage rente. Werkgevers betalen 70% van de
zegt niet langer te willen werken dan tot 60 jaar.
fonds toen duidelijk voorliep op het herstelpad. Door
premie, 30% is voor rekening van de werknemer.
Slechts 3% geeft aan tot 67 jaar te willen werken.
de lage rent ligt ABP nu echter niet langer vóór, maar
De ABP-deelnemers betalen zo enige tijd gemid-
30% van de ondervraagden denkt als pensioen
op schema volgens het ingediende herstelplan. Het
deld circa 8 euro per maand meer.
maandelijks 2000 euro of meer nodig te hebben.
ABP bestuur acht daarom aanvullende maatregelen
Voor de actuele dekkingsgraad: zie www.abp.nl.
Toch weet 92% dat het huidige gemiddelde pensi-
nodig en vindt het belangrijk dat alle betrokkenen,
oenbedrag tussen 800 en 1200 euro per maand ligt.
werkgevers, deelnemers en gepensioneerden een
57% maakt zich zorgen over zijn pensioen. Zeven
bijdrage leveren aan het herstel.
van de tien ondervraagden verwacht dat het pensi-
DSM indexeert pensioenen weer Het Pensioenfonds DSM Nederland PDN past weer
ne loonsverhoging bij DSM plaats, wel kwam er een
(gedeeltelijke) pensioenindexatie toe nadat de dek-
loonsverhoging van 2% per 1 februari 2010. Het
kingsgraad per 31 december 2009 111% bereikte.
bestuur van het pensioenfonds zal begin 2011
Het Minimaal Vereiste Vermogen voor PDN is
besluiten of deze jongste loonsverhoging alsnog in
104,2%, volledige indexatie kan vanaf een dek-
de pensioenopbouw kan worden meegenomen.
kingsgraad van 114%. Daar waar de indexatie van
Het indexeren vindt bij DSM plaats op grond van de
1,91% in 2008 niet kon worden toegekend, krijgen
prijsstijgingen. Die bedragen in 2009 en 2010 res-
pensioengerechtigden en slapers er per 1 januari
pectievelijk 1,44 en 0.69%.
2010 1% bij. Later wordt besloten over het nabeta-
Het beleggingsrendement van PDN bedroeg over
len van de resterende 0,91%.
2009 16,9% tegen –18,8% het jaar daarvoor.
Huidige werknemers van het bedrijf ontvangen alsnog 3,5% toeslag op hun pensioenopbouw in verband met de algemene loonsverhoging van 3,5% oenbedrag ontoereikend zal zijn. Eén op drie (35%)
bij DSM in 2008. Die indexatie werd per 1 januari
gaat er vanuit dat de overheid zijn of haar wettelijk
2009 niet toegekend. In dat jaar vond geen algeme-
pensioen tegen die tijd niet meer zal kunnen betalen. Voor de berekening van het pensioen vindt 31% dat enkel rekening moet gehouden worden met de actieve werkperiode (dus zonder elementen
Meer Japanse pensioenbeleggingen in opkomende markten
als loopbaanonderbreking en tijdskrediet). Om hun pensioen bij te spijkeren, ziet een kwart het fiscaal
Japanse pensioenfondsen zijn voornemens hun
mingspensioenfondsen. Ze beheren een gezamen-
voordelige pensioensparen als de beste manier.
beleggingsportefeuilles te diversifiëren door hun
lijk vermogen van 130 miljoen Amerikaanse dollar
Daarna volgen (gewoon) sparen (22%) en een eigen
belangen in binnenlandse markten te verminderen
en behaalden in het eerste kwartaal van 2010 voor
woning (21%). Voor 80% van de Belgen die meede-
ten gunste van beleggingen in opkomende econo-
het eerst weer sedert de kredietcrisis een positief
den, is een aanvullend collectief pensioen via het
mieën. Ook willen ze meer gaan investeren in
rendement op hun beleggingen. De omvang van
arbeidsvoorwaardenpakket geen vereiste. De jonge
onroerend goed en in infrastructuur.
hun binnenlandse beleggingen waren eind van dat
generatie verkiest een salarisverhoging boven een
Dit blijkt uit een recente studie van JP Morgan
kwartaal gedaald van 22,5% in 2009 naar 20,2%.
pensioenverhoging.
Asset Management onder 131 Japanse onderne-
22
ABP Wereld 3 | 2010
Termijnplanning luchtvaartindustrie In tijden van crisis is de civiele luchtvaart een
ge groei- en bloeiperiode, behoudens de
duidelijke graadmeter van de conjunctuur. Bij
internetbubbel van rond het millennium verer-
luchtvaartmaatschappijen vielen - vooral in
gerd door de terugslag van 11 september
2009 - harde klappen ondanks lenige terug-
2001. Zo bouwde Airbus in de periode 1974-
trekkende bewegingen in hun aanbod die
1993 de eerste 1000 vliegtuigen in het
veel maatschappijen maakten. Dit was hun
bestaan van de paneuropese vliegtuigbou-
reactie om de terugloop in passagiersaantal-
wer. In 1999 volgde de 2000ste, in 2002 de
len in 2009 van 3,5% (= 2,5 jaar groei) en
3000ste, de 4000ste in 2005, in 2007 de
10,1% vracht (= 3,5 jaar groei) op te kunnen
5000ste en in januari 2010 werd de 6000ste
vangen. Toch gaan forse investeringen in de
afgeleverd. Airbus maakte bekend dat de
toekomst van de sector voort. Zo leverden de
komende 20 jaar het onvoorstelbare aantal
voornaamste bouwers van middelgrote en
van 16.977 nieuwe vliegtuigen in de categorie
grote verkeersvliegtuigen Boeing en Airbus in
100 tot 210 zitplaatsen besteld zullen worden.
2009 samen bijna 1000 nieuwe vliegtuigen af,
De overkoepelende internationale luchtvaart-
meest voor de commerciële luchtvaart. Dit opvallende resultaat, waarmee miljarden zijn gemoeid, kwam tot stand ondanks grote vertragingen bij de nieuwste modellen van beide leveranciers die veel luchtvaartmaatschappijen nu overigens goed uitkomen. Net als het beleggen door pensioenfondsen, is het aanschaffen van nieuwe generaties verkeersvliegtuigen een lange termijn zaak waarbij de afnemers niet gemakkelijk onder lopende contracten uit kunnen. Dat is zo belangrijk omdat producenten anders bij tegenspoed hooggekwalificeerde mensen moeten ontslaan die bij een opleving weer moeilijk opnieuw op de arbeidsmarkt te vinden zijn. Ook moeten ze zelf vitale onderdelen als motoren en landingsgestellen twee jaar van tevoren bestellen. Boeing en Airbus blijken er
organisatie IATA meldt weer een wereldwijde
Dit geldt echter niet voor de Europese
in stilte in te zijn geslaagd om geplande leve-
groei van het passagiers- en het vrachtver-
maatschappijen die juist dieper in het rood
ranties goeddeels doorgang te laten vinden.
keer in 2010 en een verwachte winst van 2,5
zullen belanden vanwege de vulkaanaspe-
De luchtvaartindustrie komt uit een langduri-
miljard euro.
rikelen.
FPU-premie daalde Het Bestuur van het VUT-fonds besliste de FPU-premie met ingang van 1 augustus 2010 met 0,3%-punt te verlagen. Hierdoor ging de overgangspremie, waarvan de FPU-premie een onderdeel vormt, naar 3,7% van het inkomen. De werkgever betaalt hiervan 1,45%, de werknemer 2,25%.
ABP Wereld 2/2010
23
GOVERNANCE door Wilma van Hoeflaken fotografie Joyce Vlaming illustratie Valentine Edelmann
‘Er zijn in Nederland Het zijn vooral mannelijke eigenschappen die tot de bankencrisis hebben geleid. Diversiteit is altijd beter,
absoluut te weinig stelt hoogleraar economie Esther-Mirjam Sent. Vanzelf gaat dat niet, dus pleit ze voor quota.
vrouwen in de top’
‘ De eigenschappen waardoor de crisis in deze omvang veroorzaakt is, zijn eigenschappen die je meer bij man‘Never waste a good crisis.’ Esther-
nen ziet dan bij vrouwen. Hebzucht,
Mirjam Sent citeert Rahm Emanuel,
onrealistisch optimisme, extreme risi-
de stafchef van de Amerikaanse pre-
co’s nemen en gebrek aan vertrou-
sident Obama. ‘We kunnen lessen
wen.’
trekken uit de crisis.’ Een van die les-
24
ABP Wereld 3 | 2010
sen is volgens Sent dat raden van
Lehman Sisters
bestuur en raden van commissarissen
Was de bankencrisis niet ontstaan als
niet uitsluitend of vrijwel uitsluitend
de financiële wereld in handen van
uit mannen moeten bestaan, maar
vrouwen zou zijn? ‘Het probleem is
divers samengesteld moeten zijn.
natuurlijk dat we het niet nog eens
het meest in de publiciteit kwam. ‘Een van de voordelen van Nederland is dat het zo klein is’, zegt ze, ‘Daardoor heb je gemakkelijk invloed Noorwegen, waar quota gehanteerd
op het beleid. Een verhaal voor de
worden. ‘Diversiteit is een kritische
SER, een opiniestuk in de krant met
succesfactor.’
Agnes Jongerius, nu weer het lidmaatschap van de Raad voor Maatschap-
een keertje over kunnen doen om te
Invloed
pelijke Ontwikkeling, je rolt van het
kijken of het met vrouwen anders uit-
Sent is sinds 2004 hoogleraar
ene in het andere.’ Iets waar Sent
pakt’, zegt Sent, ‘Neelie Kroes heeft
Economische theorie en economisch
zeker invloed op probeert uit te oefe-
gezegd: als Lehman Brothers Lehman
beleid aan de Radboud Universiteit
nen, is het aantal vrouwen in de top
Sisters was geweest, hadden we niet
Nijmegen. Ook is ze lid van de Raad
van bedrijven. ‘Daarvan zijn er in
de crisis in deze omvang over ons
voor Maatschappelijke Ontwikkeling.
Nederland nog absoluut te weinig.’
heen gehad. Dat is geestig, maar zelf
Zij studeerde economie aan de
denk ik dat Lehman Sisters ook niet
Universiteit van Amsterdam en pro-
Valse Triple A’s
goed zou zijn. Je moet Brothers and
moveerde aan Stanford University in
Hoe zit het met die mannelijke eigen-
Sisters hebben. Uit alle onderzoeken
California. In de Verenigde Staten
schappen die de crisis hebben verer-
blijkt dat de bedrijfsresultaten beter
heeft ze 15 jaar gewoond. Ze was ver-
gerd? ‘De crisis is zo groot geworden
zijn als bedrijven geleid worden door
bonden aan de University of Notre
door eigenschappen die we aan man-
mannen én vrouwen.’ Ze verwijst
Dame in Indiana. De afgelopen jaren
nen toeschrijven. Het onrealistische
naar onderzoek van onder meer
is ze steeds vaker in het nieuws.
optimisme van de huiseigenaren die
Catalyst in de Verenigde Staten,
In 2009 won ze de Frans Duynstee-
dachten dat de huizenprijzen zouden
McKinsey in Europa en een van haar
bokaal van de Radboud Universiteit
blijven stijgen. De onderschatting van
eigen studenten naar de situatie in
voor de Radboudwetenschapper die
de risico’s door de banken.
ABP Wereld 3 | 2010
25
De hebzucht van zowel de huiseige-
quotum wel benoemd worden en zelf
naren als de banken. Het onrealisti-
goede resultaten laten zien. Neelie
sche optimisme van de credit rating
Kroes zegt: I am proud to be quoted.
agency’s die de ene triple-A na de
Misschien ben ik hier zelf ook wel
andere afgaven.’ Wat stellen vrouwen
aangenomen omdat ze graag een
daar tegenover? ‘Zorgzaamheid,
vrouwelijke hoogleraar economie wil-
behoedzaamheid, groepen met elkaar
den. Ik vind het prima. Als ik eenmaal
verbinden’, zegt Sent, ‘De econoom
op die stoel zit, laat ik wel zien dat ik
Arnold Heertje zegt het heel mooi:
een mooie bijdrage kan leveren.’
mannen monopoliseren kennis, vrouwen mobiliseren kennis.’
‘Ideale kandidaten’ Waarschijnlijk neemt in Nederland de
‘Diversiteit is een kritische succesfactor’
werkloosheid nog even toe. Maar daarna komt er onvermijdelijk een
Het is de combinatie van mannelijke
krapte op de arbeidsmarkt. Veel oude-
en vrouwelijke eigenschappen die
re mannen gaan met pensioen en er
ervoor zorgt dat een bedrijf het goed
staan jonge hoogopgeleide vrouwen
doet. ‘Alleen vrouwen aan de top is
klaar om hun banen over te nemen.
ook niet goed. We weten uit onder-
Komt het dankzij de vergrijzing niet
zoek bijvoorbeeld dat in stabiele eco-
vanzelf goed? ‘Het zal zeker helpen’,
nomische tijden mannen beter zijn in
vermoedt Sent, ‘Maar het gaat niet
het inschatten van risico’s. Maar in
vanzelf.’ Ze vertelt over topmanagers
onstabiele economische tijden kun-
van bedrijven die zeggen: wij willen
nen vrouwen dat beter. Gemengde
graag meer vrouwen in ons bedrijf,
teams leveren de beste resultaten.’
maar we doen geen concessies aan de kwaliteit. ‘Maar als je kwaliteit door
Kritische massa
een seksebril ziet, zul je nooit een
Dat betekent echter niet dat een
vrouw aannemen. De ideale kandidaat
bedrijf kan volstaan met het benoe-
is namelijk een kloon van jezelf. En
men van een enkele vrouw aan de
het netwerk waarin je zoekt, is het
top. Volgens Sent is er een kritische
netwerk waar je zelf in zit.’
massa nodig van rond de 35 procent.
Sent komt met tal van voorbeelden
‘Zonder die kritische massa krijg je
waaruit blijkt dat stereotiepen over
het katten- en hondendilemma. Hoe
mannen en vrouwen nog springlevend
houd je je als kat staande in een hon-
zijn, terwijl mensen zich daar zelf
denwereld? Je kunt wel honds wor-
vaak helemaal niet van bewust zijn.
den, maar dan ben je een heel rare
Ze vertelt over een foto van een groep
hond. Maar als je kat blijft, val je ook
vrouwen aan een rechthoekige verga-
buiten de boot.’
dertafel. Als gevraagd wordt wie de
Daarom pleit ze voor quota.
voorzitter is, wijzen mensen de vrouw aan het hoofd van de tafel aan. Bij een
‘De vergrijzing zal zeker helpen’
groep mannen wordt de man aan het hoofd van de tafel aangewezen. Als de
Ze beroept zich op onderzoek van
groep gemengd is en er zit een man
econoom Mijntje Luckerath-Rovers
aan het hoofd van de tafel, wordt hij
van de Erasmus Universiteit in
ook als voorzitter aangewezen. Maar
Rotterdam. Bij ongewijzigd beleid zou
als in een gemengde groep een vrouw
een aandeel van 30% vrouwen op top-
aan het hoofd van de tafel zit, bestu-
functies bereikt kunnen worden.
deren mensen alle personen op de
‘Via de weg der geleidelijkheid duurt
foto aandachtig en wijzen zij een van
het dus lang. Met een quotum kun je
de mannen als voorzitter aan.
barrières doorbreken. Daarna is het
26
ABP Wereld 3 | 2010
niet meer nodig.’
Schuivende oordelen
Veel jonge vrouwen willen daar niets
Nog zo’n onderzoek. Als proefperso-
van weten. ‘Zij realiseren zich niet dat
nen twee anonieme sollicitatiebrieven
ze er zonder voorkeursbeleid niet
beoordelen en moeten kiezen tussen
komen. De keuze is: systematisch
een sollicitant met meer opleiding en
lager gewaardeerd worden en de baan
een sollicitant met meer ervaring,
niet krijgen. Of eenmalig dankzij een
kiest 75 procent voor degene met
Esther-Mirjam Sent: ‘Het is de combinatie van mannelijke en vrouwelijke eigenschappen die ervoor zorgt dat een bedrijf het goed doet’.
meeste mensen liever in de auto dan dat ze vliegen. Maar na een tijdje zijn ze het vergeten en stappen ze weer vrolijk in een vliegtuig. Wij vinden achteraf dat de crisis meegevallen is. De voorspelde werkloosheid van 10 procent is blijven steken op 4 of 5 procent, afhankelijk van de definitie die je hanteert. Dus denken we: het was niet zo erg. Daarom zijn we niet meer bezig met het aanpakken van de oorzaken, maar met symptoombestrijding. Meer toezicht, meer regeltjes, terwijl het om gedragsverandering moet gaan.’
Omgaan met verschillen Wat evenmin helpt in het streven naar meer vrouwen aan de top is het diepgewortelde idee dat vrouwen zelf voor hun kinderen moeten zorgen. ‘Door dat oude ideaal van de sociaaldemocratie, dat het voor vrouwen mogelijk moet zijn om thuis te blijven, hebben we nu nog die kleine deeltijdbaantjes en die rare schooltijden. Dat kinderen tussen de middag naar huis gaan om te eten is echt niet van deze tijd.’ Volgens Sent kan alleen met quota een cultuuromslag bereikt worden, zowel bij vrouwen zelf als bij degenen die hen moeten aannemen. Komen de quota er? ‘Zo’n maatregel past niet goed bij de Nederlandse aard. Een meer opleiding. Dan worden er
misschien te optimistisch’, zegt ze
groep tijdelijk voortrekken vinden we
namen aan de brieven toegevoegd.
achteraf, ‘Er zijn wel een paar vrou-
niet goed. In de Verenigde Staten
Degene met meer opleiding is een
wen benoemd in raden van commis-
wordt diversiteit omarmd. Iedereen
vrouw, degene met meer ervaring is
sarissen, zeker als de overheid er
is Amerikaan, maar de een is Cuban-
een man. Dan kiest nog maar 44 pro-
bemoeienis in had. Maar ik denk dat
American en de ander Mexican-Ame-
cent van de proefpersonen voor de
we niet veel geleerd hebben van de
rican. In Nederland weten we ons niet
kandidaat met de hoogste opleiding.
crisis. Toen we er middenin zaten,
zo goed raad met die verschillen. We
werd er veel nagedacht over manie-
willen dat iedereen inburgert en een
Niet veel geleerd
ren om zo’n crisis in de toekomst te
brave burger wordt. Diversiteit vinden
Een jaar geleden voorspelde Sent in
voorkomen. Toen zagen we het als
we bedreigend. We zijn bang om onze
het maandblad Opzij dat de banken-
een kans op herbezinning. Dat is
eigen identiteit kwijt te raken, wat dat
crisis kansen bood voor vrouwen.
rampbijziendheid. Als er net een
ook moge zijn.’ Toch ziet ze wel bewe-
Bedrijven zouden hun lesje geleerd
ramp gebeurd is, schatten mensen in
ging. ‘Dat moet ook wel, want als we
hebben en eerder vrouwen aan de top
dat de kans groot is dat zoiets weer
niet willen wachten tot 2090 is dit de
benoemen. Is dat gebeurd? ‘Ik was
gebeurt. Na een vliegramp stappen de
enige manier.’
ABP Wereld 3 | 2010
27
PENSIOENEN IN EUROPA door Marcel Vleugels illustratie Geert Setola
Terwijl de globalisering verder gaat, blijven pensioenregelingen
Zweed moet wel regelmatig nadenken over zijn pensioen
meestal strikt nationale aangelegenheden. In Zweden werd onderzocht of dat niet wringt. Velen zien in de Zweedse aanpak een voor-
Eerste pijler
hoede van volgende generaties pensioensys-
Het systeem kent drie pijlers waarvan de
temen. Recentelijk modelleerden landen als
eerste omvangrijker is dan in sommige
Italië, Litouwen en Polen daadwerkelijk nieu-
andere landen waaronder Nederland.
we regelingen naar Zweeds voorbeeld.
Het gemengde db/dc systeem maakt dat
Vertegenwoordigers van andere staten, onder
het totale pensioenresultaat in de eerste
wie politici uit België, zijn de laatste tijd in
pijler afhankelijk is van in het arbeidsverle-
Stockholm gesignaleerd om poolshoogte te
den verdiend loon, de levensverwachting en
nemen.
van economische groei. Dit staatspensioen bestaat daarom uit twee elementen: een
Nadenken
loongerelateerd deel op basis van een fictief
Het Zweedse systeem werd – na tien jaar
beschikbaar premiesysteem en een deel op
grondig studeren – in 1994 ingevoerd als
basis van een feitelijk beschikbaar premie-
aflossing van een riant, te duur wordend,
systeem (premium pension genaamd).
staatspensioen: de Zweedse AOW. Na een
Omdat het staatspensioen dus een relatie
overgangsperiode nam het in 2001 zijn huidi-
heeft met het arbeidsverleden moeten hoger
ge vorm aan. Voor dat staatspensioen stapte
opgeleiden – die doorgaans later beginnen
men van een omslagsysteem over op een vir-
met werken – langer doorwerken om een
tueel kapitaaldekkingsstelsel. Dat is geba-
aanvaardbaar pensioen te krijgen. Mensen
seerd op principes die we ook kennen van
met een zwaar beroep beginnen meestal
levensverzekeringen. Als gevolg van deze
vroeg met werken. Voor hen is er daarom
keuze gaat het uit van de verantwoordelijk-
de mogelijkheid om eerder te stoppen bij
heidszin van de moderne burger en diens
een toch behoorlijke pensioenopbouw.
toegenomen behoefte aan flexibiliteit en vrij-
Het staatspensioen omvat bijna 80 procent
heid. Door een afgewogen combinatie van
van de totale uitbetalingen aan alle pensioe-
defined benefit en defined contribution
nen in Zweden.
(db/dc) draagt het collectief er in de eerste pijler gemiddeld wat minder en het individu wat meer risico. Welhaast elke Zweed moet dus wel regelmatig eens nadenken over zijn pensioen.
28
ABP Wereld 3 | 2010
Derde pijler De derde pijler betreft ook in Zweden de vrijwillige, private pensioenvoorziening en kent fiscale faciliëring. Ongeveer 3 procent van de landelijke uitkeringen aan pensioenproducten gaat om in deze derde pijler.
Financiering met eigen beleggingsmix Tweede pijler
Het verplichte staatspensioen wordt
De tweede pijler bestaat uit aanvul-
overwegend via een omslagsysteem
lende pensioenvoorzieningen gere-
gefinancierd. De individuele bijdra-
geld in de cao’s. Ongeveer 90 procent
gen worden bijgehouden in fictieve
van de werknemers in het Scandina-
individuele rekeningen (virtueel dc)
vische land neemt deel aan een der-
en aangepast aan de gemiddelde
gelijke via pensioenfondsen kapitaal-
inkomensstijging. De premie be-
gedekte regeling.
draagt 18,5 procent van het loon en
De premie bedraagt veelal tussen de 2 en 5 procent van het loon. De tweede pijler neemt onge veer 17 procent van de totale uitbetalingen aan pensioen voor zijn rekening.
wordt opgebracht door de werknemer en de werkgever. Ieder betaalt ongeveer de helft. Wat deze premiegelden opleveren ligt dus niet op voorhand vast. Dit mechanisme houdt het pensioen tot in lengte van dagen automatisch betaalbaar. Van de pensioenbijdrage - eigenlijk een belastingheffing van Stockholm - gaat 16 procentpunt naar het omslagsysteem en 2,5 procentpunt naar het premium pension systeem. Dat laatste werkt met een individuele beschikbare premieregeling (dc) waarbij de deelnemer, dus voor zijn risico, een eigen beleggingsmix kan kiezen. Hiervoor zijn in totaal 600 beleggingsfondsen beschikbaar. Het omslagsysteem (premie 16 procent), waarbij wel een buffer als schokdemper wordt aangehouden, kent een automatisch evenwichtsmechanisme. Als de verplichtingen de premie-inkomsten en de buffer te boven gaan, wordt de indexering van de pensioenen voor actieven en gepensioneerden verlaagd.
Zweedse pensioenstelsel pal
Pensioenleeftijd Formeel is er voor de deelnemer
in een globaliserende wereld
geen datum waarop zijn pensioen moet ingaan. Zweedse werknemers hebben het recht om tot 67 jaar te
ABP Wereld 3 | 2010
29
Onderzoek beveelt makkelijk extra
opbouwen en overhevelen aan
het gemiddelde inkomen (met een correctie voor de eerder toegerekende loonontwikkeling) zodat in feite 1,6% automatisch wordt geïndexeerd aan de hand van de loonontwikkeling. werken. Sinds 1998 kunnen het loon-
Vangnet
onderzoek dat vervolgens in opdracht
gerelateerde pensioen en het premi-
Als iemand geen pensioen ontvangt
werd gegeven, was of globalisering
um pension worden opgenomen tus-
– of indien zijn staatspensioen ontoe-
pensioenfondsen raakt in hun financi-
sen 61 en 67 jaar. Door langer te wer-
reikend is – voorziet de staat in een
ële mogelijkheden en in hun belang-
ken stijgt het pensioen. Bovendien
(aanvullend) gegarandeerd pensioen
rijke taak binnen de sociale zekerheid
bestaat de mogelijkheid om deeltijdse
ofwel bijstand voor ouderen. Die uit-
van een samenleving.
pensionering te combineren met deel-
keringen worden gefinancierd uit de
Daarbij werd gekeken of je niet ook de
tijds werken (in tranches van 25, 50 of
algemene middelen. Opmerkelijk is
voordelen van globalisering voor de
75%). Bij combineren van werk en
dat op deze voorziening pas aan-
deelnemers kunt laten doorklinken.
pensioen worden, ongeacht de leeftijd,
spraak kan worden gemaakt vanaf 65
Het onderzoeksrapport Economic
nieuwe pensioenrechten opgebouwd.
jaar. Het minimum pensioen bedraagt
Globalisation and Swedish Pensions
per jaar 9170 voor een alleenstaande
verscheen in 2009. De belangrijkste
Pensioenhoogte
en 8165 euro voor iemand met vaste
conclusie is dat het Zweedse pensi-
Op het moment van pensionering tus-
partner.
oensysteem ruimschoots in staat is
sen 61 en 67 jaar wordt het jaarlijks
zich te handhaven in de huidige
uit te keren pensioen in de eerste pij-
Eén pensioenloket
financieel instabiele verder globalise-
ler van de individuele pensioenge-
Het Zweedse pensioenstelsel is dus
rende wereld. Om de toekomstkansen
rechtigde berekend aan de hand van
een zelfregulerend systeem dat in de
van de deelnemers te verbeteren, doet
het fictief opgebouwde kapitaal en
administratieve uitvoering – ondanks
de auteur van het rapport Peter A.
een zogeheten annuitisation divisor.
de genuanceerde keuzemogelijkheden
Diamond, Institute Professor bij het
Die is gebaseerd op de dan verwachte
en samengestelde opbouw – internati-
Massachusetts Institute of Technology
resterende levensduur (per cohort)
onaal als zeer efficiënt wordt gezien.
MIT niettemin enkele aanbevelingen
van de deelnemer en de verwachte
De centrale pensioendienst van de
die de moeite waard zijn hier te mel-
jaarlijkse loonontwikkeling (1,6 pro-
overheid vervult de één loketfunctie
den.
cent) in het land. De rekenrente voor
voor alle pensioentypes. Ze admini-
de annuity divisor bedraagt 1,6 pro-
streert de portefeuilles van alle bur-
Makkelijker extra opbouwen ...
cent waarvan geen kosten worden
gers en informeert ze ook jaarlijks
Zo wil hij belastingen op pensioenin-
afgetrokken. Er is geen verschil tussen
over de stand van zaken van hun
komen ten opzichte van die uit andere
mannen en vrouwen. Deze deler
opbouw. Daar kunnen de deelnemers
bezittingen herzien. Dat geldt ook
wordt niet meer veranderd voor een-
ook terecht met hun vragen en aan-
voor belasting op uitgestelde compen-
maal gepensioneerden. Als de levens-
wijzingen.
satie in het geval van pensionering in een ander land dan waarin het pensi-
verwachting toeneemt, wordt, voor nieuwe gepensioneerden, iemands
Ontwikkelingen
oen werd opgebouwd. Het zou goed
beschikbare pensioensom over een
De Zweedse regering wilde onlangs
zijn gelijke tred te houden met lopend
groter aantal jaren uitgesmeerd en
weten of dit nationale stelsel niet
onderzoek naar fiscale aspecten van
wordt het bedrag per jaar dus lager.
alweer stilletjes achterop loopt op de
inkomsten uit kapitaal.
De pensioenuitkeringen worden wel
nieuwste grensoverschrijdende ont
Ook concludeert Peter Diamond in
aangepast aan de ontwikkeling van
wikkelingen. De centrale vraag in het
zijn rapport dat het verstandig is
30
ABP Wereld 3 | 2010
gegevens van Zweedse burgers te ver-
private pensioenuitvoerders en aan-
worden omgezet in ofwel kapitaalge-
zamelen die in het buitenland wer-
bieders hun prestaties kunnen verbe-
dekte ofwel in fictieve defined benefit
ken en daar pensioen opbouwen. Dit
teren. Andersom zouden deelnemers
pensioenen.
om te kunnen vaststellen of ze per
in een bedrijfstakpensioenfonds de
Er zou aldus het rapport tenslotte een
saldo meer, of juist minder, opbou-
mogelijkheid moeten hebben hun via
compensatie moeten komen voor ver-
wen in vergelijking met het thuis-
individuele regelingen opgebouwde
plicht gestelde algemene pensioenen
land. Het rapport beveelt aan om
rechten over te hevelen naar het
voor Zweden die werken in landen
deelnemers die dan kampen met
eigen pensioenfonds. Zowel voor het
waar deze niet boven het wettelijk
achterblijvende pensioenopbouw,
pensioen in de eerste als in de tweede
minimum uittorenen.
belastingvrij en administratief soepel
pijler zou daarnaast overheveling van
Stockholm wapende zich tegen
extra te laten opbouwen. Om gemak-
rechten naar echtgenoten of geregi-
barre pensioentijden
kelijk en doeltreffend te kunnen
streerde partners mogelijk moeten
opbouwen en aanzuiveren, zou de
zijn. Dat geldt ook voor gezamenlijke
regeling deelnemers moet toestaan
lijfrentepolissen.
vrij extra in te leggen.
Verdere aanbevelingen ... en overhevelen
Peter Diamond wijst dat een nieuwe
Zo zou je, als het aan Peter Diamond
studie over de ontwikkeling van de
ligt, in het buitenland opgebouwde
hoogte van het pensioen in vergelij-
rechten gemakkelijk moeten kunnen
king tot de kosten van levensonder-
overhevelen naar de binnenlandse
houd en de loonontwikkeling nuttig
pensioenopbouw. Het in elkaar schui-
zou zijn. Omdat defined benefit pen-
Bronnen: Regeringskansliet (juli 2005)
ven van twee stromen pensioenspa-
sioenen die over een kortere periode
The Swedish National Strategy Report
ren dient het gemak en het totaal is
worden opgebouwd relatief laag uit-
on Adequate and Sustainable Pensions
goedkoper te administreren. Mits
vallen zouden ze voor ambtenaren,
en Economic Globalisation and Swedish
gedaan binnen een level playing field,
onder druk van ontwikkelingen die
Pensions (2009)
zou concurrentie tussen openbare en
ontstaan door globalisering, moeten
ISBN 978-91-85935-27-7.
ABP Wereld 3 | 2010
31
WERKGEVERS door Geert Dekker fotografie Ilya van Marle Illustratie Evalien Lang
‘Het wordt steeds drukker
in de bibliotheek’
De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag digitaliseert
met een ideaal voor ogen: alle informatie toegankelijk maken, voor iedereen en overal.
Diep in de krochten van het gebouw
Nieuw informatiegedrag
van de Koninklijke Bibliotheek in Den
Het ís wel sensationeel. Niet zozeer
Haag ligt nog steeds de unieke collec-
het feit dat de KB uiteindelijk haar
tie Middeleeuwse manuscripten. Nog
gehele collectie digitaal beschikbaar
steeds liggen daar ook de handschrif-
wil maken. De diagnose die daaraan
ten uit de negentiende eeuw, op zulk
ten grondslag ligt, werd al enkele
slecht papier geschreven dat elke
jaren geleden gesteld. Savenije:
aanraking fataal kan zijn. En nog
'We zien het allemaal elke dag om
steeds zijn daar de bijna vijfduizend
ons heen gebeuren: informatiegedrag
oorlogsaffiches te vinden, een hard
verandert. Onze missie is informatie
beeldverhaal vertellend over de perio-
beschikbaar stellen. Hoe zou de KB
de 1940 - 1945.
dat veranderende gedrag dan kunnen negeren? Voor onze levensvatbaar-
Onze missie is informatie beschikbaar stellen
heid op langere termijn is digitalisering noodzakelijk, daar kan geen mis-
Het is de KB die iedereen kent, de in
verstand over bestaan.'
1798 opgerichte spin in het web van het Nederlandse bibliotheekwezen,
Degelijk opslaan
verzamelaar van alles wat in en over
Opmerkelijk is echter de route die is
Nederland geschreven wordt: een
gekozen. Onder leiding van Savenije,
huis vol papier.
directeur sinds zomer 2009, is besloten de eerder in gang gezette digitali-
32
ABP Wereld 3 | 2010
Nieuw beeld
seringsprojecten te versnellen en te
Even verderop, in datzelfde huis,
intensiveren. Kwantitatief een enor-
wordt hard gewerkt aan de afbraak
me operatie: het gaat om 'pdf'jes
van dat prozaïsche beeld. Daar staan
maken' van uiteindelijk 730 miljoen
computers, servers en harde schijven
pagina's. Een klus die in 2030 ge-
te ruisen, in lange rijen – in steeds
klaard moet zijn. Tien procent daar-
langere rijen. Welkom in de KB van de
van zal al in 2013 gereed zijn.
eenentwintigste eeuw, een KB die digi-
Kwalitatief is de inspanning zo moge-
taliseert. Directeur Bas Savenije: 'Nee,
lijk nog omvangrijker. Want van sim-
het ziet er niet zo sensationeel uit.'
pel scannen en 'pdf'jes maken' is
ABP Wereld 3 | 2010
33
nauwelijks sprake. In plaats daarvan is voor een grondige aanpak gekozen die van de KB internationaal inmiddels een voorloper heeft gemaakt op het gebied van 'duurzame opslag'. 'Informatie ter beschikking stellen is een van onze taken, een andere functie van de KB is de bewaarfunctie. Daaruit volgt onze grote belangstelling voor betrouwbare en duurzame opslag. En daar verstaan we niet onder het maken en opslaan van bestanden die over tien jaar niet meer te lezen zijn.'
Tempo Savenije noemt het voorbeeld van bestanden die gemaakt zijn met de tekstverwerker Word Perfect, waarvan de succesvolste versies op het aloude besturingssysteem MS-DOS draaiden. 'Van die bestanden kunnen nu vaak alleen dure specialisten nog iets leesbaars produceren. Het tempo van de veranderingen in software- en hardwaresystemen is hoog en dat gaat ten koste van de mogelijkheden informatie langdurig te bewaren.' Om te voorkomen dat hele bibliotheken straks gevuld zijn met digitaal materiaal dat niet meer te lezen is, is een meer bewerkelijke methode van digitaliseren vereist. 'Het betreft een andere manier van opslaan, waarbij vooral veel meer gegevens óver het document wordt vastgelegd. Dat kan alleen handmatig, en is dus duur.'
Geweldige initiatieven Met deze hoge eisen heeft de KB inmiddels school gemaakt. Het digitale archief (eDepot) is bijvoorbeeld ook ter beschikking gesteld aan internationale uitgevers en andere nationale bibliotheken. Het bevat nu bijna 15 miljoen wetenschappelijke artikelen en meer dan tienduizend tijdschrifttitels. Elk jaar komen er anderhalf tot twee miljoen artikelen bij. De opslagcapaciteit is 30 TB, circa dertigduizend GB dus, waarvan nu ongeveer eenderde wordt gebruikt. Met de kwaliteit rond de duurzame bewaring onderscheidt de KB zich ook van de grote projecten van Google, het internetbedrijf dat zich heeft voorgenomen 'alle boeken ter wereld' te scannen. Google garandeert geen langdurige bewaring. Maar Bas Savenije spreekt met de nodige sympathie over die inspanningen. 'Laat ik vooropBas Savenije:
stellen dat ik het geweldig vind wat Google doet. Door het
‘Het tempo van de veranderingen in soft-
scannen van materiaal dat niet meer gedrukt wordt, komt
ware- en hardwaresystemen is hoog en
informatie beschikbaar die vaak onbereikbaar was gewor-
dat gaat ten koste van de mogelijkheden
den. Dat ligt volkomen in het verlengde van ons ideaal: alle
informatie langdurig te bewaren’.
informatie beschikbaar maken, voor iedereen, en overal.'
Beweging Een ander voordeel van Googles activiteiten is dat het onderwerp auteursrechten op de politieke agenda is beland. 'De KB wijst er al jaren op dat de Auteurswet grote obstakels in zich bergt voor onze digitaliseringsprojecten', zegt Savenije. 'Die wet is echt te veel van het goede: tot 70 jaar na publicatie is voor elk hergebruik van een werk voorafgaande toestemming nodig. En als de auteur geen werknemer was, maar freelancer, dan is die termijn 70 jaar tot na de dood van de maker. In veel gevallen is dat geheel onwerkbaar gebleken, maar wij hebben tot nu toe weinig succes gehad met het aankaarten van dit probleem. Maar
34
ABP Wereld 3 | 2010
zie: Google wil in de Verenigde Staten
ben we apart subsidie gekregen, bij-
seerd. De kosten daarvan zullen in toe-
overeenkomsten sluiten met belangen-
voorbeeld het digitaliseren van de
nemende mate uit eigen middelen wor-
organisaties van auteurs en uitgevers
Handelingen van de Staten-Generaal
den betaald, wat wil zeggen dat de KB
en plotseling zeggen de betrokken
uit de periode 1814 tot 1995, en het
op andere posten gaat bezuinigen. Het
Eurocommissarissen dat het tijd wordt
digitaal beschikbaar maken van Neder-
budget voor de nationale bibliotheek
eens te gaan kijken naar een versoepe-
landse nationale, regionale, lokale en
(ongeveer 50 miljoen euro in 2008)
ling van het auteursrecht in Europa. Dat
koloniale dagbladen uit de periode
wordt overigens voor ruim 90 procent
heeft Google toch mooi voor elkaar
1618 tot en met 1945. Dat zijn 8 mil-
opgebracht door het Ministerie van
gekregen.'
joen pagina's.'
Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.
'Gaat het boek nooit verloren? Ik zou het niet durven beweren'
Volgorde bepalen
Toepassingen en kosten
Constructies
Het is een kwestie die de dagelijkse
Afgezien daarvan is digitalisering 'on
In sommige landen experimenteren
gang van zaken rond de huidige digita-
demand' mogelijk: tegen betaling wor-
nationale bibliotheken met door uitge-
liseringsprojecten van de nationale
den bepaalde werken dan met voorrang
vers of ICT-bedrijven betaalde digitali-
bibliotheek tot op zekere hoogte
digitaal beschikbaar gemaakt. 'Dat kan
seringsprojecten. In ruil voor de finan-
stuurt, namelijk als het gaat om de
de moeite waard zijn voor bijvoorbeeld
ciering krijgt het bedrijf dan het recht
keuze welke delen van de beoogde
een wetenschapper uit het buitenland',
de digitale informatie voor bepaalde
730 miljoen pagina's het eerste worden
aldus Bas Savenije, 'als daar een reis
tijd te exploiteren buiten het directe
gedigitaliseerd. Een ander criterium
naar Den Haag mee uitgespaard wordt.'
werkgebied van de bibliotheek.
voor die keuze is de financiering. 'We
Een vierde selectiecriterium is het on-
Dergelijke constructies zijn niet onom-
hebben ons ten eerste gericht op de
derzoek dat Nederlandse wetenschap-
streden. Bas Savenije: 'Het gevolg kan
kwetsbare werken en op de kostbare
pers momenteel verrichten. Bronnen
zijn dat materiaal al dan niet tijdelijk
werken; digitaliseren 'voordat het te
die voor dat onderzoek van belang zijn,
aan het publieke domein wordt ont-
laat is'. Voor een aantal projecten heb-
zullen met voorrang worden gedigitali-
trokken. Voor een boek dat tot dan toe
ABP Wereld 3 | 2010
35
vrij beschikbaar was, moet in digitale
Nationale informatie-structuur?
Wat gebeurt er met de 'huizen vol
vorm voortaan worden betaald. Maar
De verkokering moet worden doorbro-
papier'? Savenije: 'Kijkt u maar eens
anderzijds: zonder die constructie
ken, vindt Savenije. Dit jaar begint de
goed om u heen in bibliotheken. In
was het boek helemaal niet gedigitali-
KB een experiment met de Zeeuwse
universiteitsbibliotheken, maar zeker
seerd.'
openbare bibliotheek. Leden van die
ook de openbare bibliotheken in de
bibliotheek hebben dan met hun
grote steden: het wordt daar steeds
Uiteenlopende voorwaarden
bestaande pas en tegen bijbetaling
drukker. Dat is wereldwijd een trend:
Veel resultaten van de digitaliserings-
van 15 euro ook toegang tot de
de bibliotheek ontwikkelt zich als cul-
projecten van de KB zijn inmiddels
bestanden die de KB onder licentie
turele ontmoetingsplek. Men spreekt
via de website van de nationale bibli-
heeft. Slaagt het experiment, dan
daar af, men zoekt elkaar daar op,
otheek te zien. Maar niet alles. Want
wordt het uitgebreid naar alle open-
vindt het prettig daar te zitten. Men
aan het adagio 'alle informatie toe-
bare bibliotheken. Als vervolgens ook
neemt de eigen laptop mee, of maakt
gankelijk maken, voor iedereen en
de UB's zich aansluiten, is een natio-
gebruik van de computers die er
overal' moet – ook als het aan de KB
nale informatie-infrastructuur niet
staan. Openbare bibliotheken krijgen
ligt – niet zomaar het woord 'gratis'
ver weg meer.
een horecagelegenheid. Er worden
worden geplakt. Savenije: 'We hebben
Welke vorm een en ander krijgt,
tentoonstellingen georganiseerd, et
de ambitie samen met de openbare
maakt de KB niet zo veel uit. 'Van ons
cetera.'
bibliotheken en de universitaire bibli-
hoeft niet iedereen naar de KB-site,
otheken te werken aan wat we een
dat kan ook allemaal via de zoeksy-
Rust
nationale informatie-infrastructuur
stemen in de bibliotheken.' En mis-
En de KB? 'De KB zal toch altijd een
noemen. Dat moet uitmonden in een
schien, zo oppert Bas Savenije, zullen
wat studieus karakter houden. Wij
zoeksysteem waarmee je alle bron-
niet websites het dominante medium
hebben hier in ons pand een populai-
nen tegelijkertijd kunt doorzoeken.
zijn. 'Ik kan me bijvoorbeeld voorstel-
re vestiging van La Place en samen
Het zijn nu gescheiden circuits. Maar
len dat een doorbraak in de ontwikke-
met het Nationaal Archief organise-
als dat lukt, wil dat niet zeggen dat
ling van e-readers de aanzet zal geven
ren we ook tentoonstellingen - dus
iedereen alles gratis krijgt. De ver-
tot een wijdverbreid gebruik van digi-
levendigheid is er wel. Maar wij zijn
schillende doelgroepen krijgen op
tale bibliotheken. De iPod zette de
niet afhankelijk van bezoekersaantal-
verschillende voorwaarden toegang
muziekindustrie op zijn kop. Wat
len. Mensen komen hier werken en
tot de verschillende bronnen.'
gebeurt er als er straks een e-reader
studeren omdat het rustig is, en dat
op de markt komt die iedereen ineens
vinden we ook een goede zaak.
wil hebben?'
Afgezien daarvan: het gaat ons om
Omwegen Dat heeft alles te maken met de
het gebruik van de collectie. Dat is
licenties waaronder informatie wordt
Leidende rol
ons bestaansrecht. En dat gebruik
verkocht aan bibliotheken. Een uni-
De KB-directeur stelt dergelijke vra-
neemt toe door digitalisering.'
versiteitsbibliotheek (UB) bijvoorbeeld
gen zichtbaar met plezier. 'Dit is een
verkrijgt een licentie om aan studen-
spannende tijd voor het bibliotheek-
ten en wetenschappers te leveren.
wezen en ik vind het prachtig er over
Savenije was vijftien jaar directeur
na te denken, net zoals over de
van de Utrechtse universiteitsbiblio-
genoemde kwesties rond auteursrech-
theek en in die functie maakte hij
ten en commerciële licenties. Of over
mee hoe 'lastig' het is als informatie
de overlevingskansen voor het boek.
wordt opgevraagd door klanten buiten
Gaat het boek nooit verloren? Ik zou
die doelgroepen. 'Een docent van een
het niet durven beweren.'
ROC bijvoorbeeld vraagt een artikel
Niemand kan weten hoe het afloopt,
op. Dat is digitaal beschikbaar, maar
zegt hij. 'Dit is een boeiend samen-
mag niet rechtstreeks aan hem wor-
spel tussen overheden, marktpartijen
den geleverd. Het wordt daarom
en bibliotheken, en de uitkomst daar-
geprint, dan gescand en dan ver-
van is ongewis. Ik weet wel dat de KB
stuurd. Daar betaalt de klant voor,
graag een leidende rol wil spelen in
maar dat bedrag kan de kosten die
dat samenspel, om haar doelstellin-
de UB maakt natuurlijk niet dekken.'
gen zo goed mogelijk te verwezenlij-
Consequentie is dat het niet wordt
ken.'
gestimuleerd dat doelgroepen buiten de wetenschappelijke wereld op zoek
Ontmoetingsplek
gaan naar wetenschappelijke infor-
Is daarbij inbegrepen dat de biblio-
matie. 'En dat is toch vreemd in een
theek zichzelf degradeert tot een rij
kennissamenleving.'
servers en een stapel harde schijven?
36
ABP Wereld 3 | 2010
Vóór U Gelezen
De kunst van het ouder worden
O
ud worden wil iedereen, maar oud zijn valt ons soms zwaar. Is oud worden iets ellendigs? Een periode van gestage neergang die alleen ongemakken met zich meebrengt? Of is het een kwestie van vooral proberen jong te blijven en er maar het beste van te maken? Het zijn universele vragen waarover filosofen, dichters en schrijvers zich door de eeuwen heen hebben uitgesproken. Jan Baars en Joep Dohmen gaan in de geschiedenis van de filosofie op zoek naar antwoorden op deze levensvragen. En die vinden ze. Het resultaat is een vuistdikke bloemlezing met als titel De kunst van het ouder worden. Het boek levert een bonte verzameling, uitstekend gedocumenteerde standpunten op van de idealistische Plato, de pessimistische Schopenhauer, de romantische Goethe, de christelijke Augustinus en vele, vele anderen. Het geeft mij als lezer een compleet beeld vanaf de oudheid langs de middeleeuwen en de renaissance, via de moderne tijd naar de hedendaagse denkers. Alle hoofdstukken zijn gelardeerd met een overzichtelijke inleiding zodat de lezer zich een eigen, onderbouwde mening kan vormen over de wijsheid der ouderdom. Zo moet ik grinniken om Goethe die tot op hoge leeftijd fraaie boeken schrijft en het gezelschap zoekt van aantrekkelijke vrouwen. Ouder worden is dan ook een feest voor de tachtigjarige Johann Wolfgang. Eindelijk is hij vrij van alle dwalingen uit zijn jeugd. Eindelijk is hij bevrijd van de lasten en verplichtingen die het arbeidzame leven hem oplegde. En kan hij zich in alle rust afvragen: wat zal ik morgen nou eens ondernemen? Een stuk minder vrolijk word ik van de visie die Schopenhauer op ouder worden heeft. De mens kan niet gelukkig worden, stelt hij, dat zit er niet in. Maar hij kan wel proberen om niet ongelukkig te worden. Daarin schuilt dan de kunst van het ouder worden. Om dat te bewerkstelligen, moet een mens volgens Schopenhauer minimaal beschikken over een opgewekt humeur, een goede gezondheid, gemoedsrust én een beperkte hoeveelheid goederen of bezit.
Joep Dohmen en Jan Baars (red.) De kunst van het ouder worden – De grote filosofen over ouderdom Uitgeverij Ambo, 2010 424 pagina’s ISBN 978 90263 2256 3 € 29,95
Zo heeft iedere denker – klassiek of hedendaags - zijn eigen gedachten over de kunst van het ouder worden. Het maakt het boek bijzonder boeiend omdat je je blijft verbazen over de hoeveelheid opvattingen en meningen over de oude dag. Als ik hem vraag hoe hij zelf het liefst oud wil worden, is schrijver Jan Baars eenduidig in zijn antwoord: ‘Goed ouder worden heeft voor mij te maken met aandacht voor de “wortels” die mijn bestaan als mens voeden. In de eerste plaats is er de verbazing over dat we überhaupt bestaan en hier zijn. Een verbazing die alleen maar groter wordt naarmate ik langer leef. Ik blijf me verbazen over het wonder van het leven, dat steeds weer wordt vernieuwd en daarbij niet herhaald wordt, maar volledig nieuw is. Zo was er ineens een kleindochter, over wie je niet kunt zeggen dat ze een herhaling, kopie of combinatie van anderen is: ze is een complete nieuwe persoon.’ Voor Jan Baars is het de nieuwe kleindochter die mede zin geeft aan zijn leven en die maakt dat hij met vertrouwen naar de toekomst kijkt. Voor de minder gelukkigen onder ons is het veelal een kwestie van leren omgaan met de tegenslagen in de winter van het leven. Een ding staat voor mij in ieder geval overeind na het lezen van het boek. Al is het leven - en dus ook het ouder worden - gelukkig niet voor iedereen een grote lijdensweg, een leerweg is het hoe dan ook. En dat is maar goed ook, want wijsheid komt immers met de jaren … Iets wat ik natuurlijk ook al wist voor het lezen van het boek.’ Graziella Runchina
ABP Wereld 3 | 2010
37
Betere gezondheid voor nog geen twee euro per maand WERKGEVERS
door Peter Lenssen
fotografie Rik Klein Gotink
Vreemd eigenlijk hoe bekend
Ondertussen is het opvallend met hoeveel dingen de GGD zich bemoeit.
en tegelijkertijd onbekend de
Gezondheidsrisico's van laaggeletterdheid, 80 kilometerzones op snelwegen
GGD bij veel mensen is.
(beperking fijnstof), het binnenklimaat van scholen en intensieve veeteelt in
Soms treedt de organisatie
dichtbewoonde gebieden; het zijn slechts enkele van de speerpunten.
nadrukkelijk op de voor-
ABP Wereld bezocht de GGD Drenthe, een van de kleinere GGD'en in het
grond, zoals afgelopen jaar
land, en sprak met directeur Aart van Walstijn.
bij de bestrijding van de Core-sector
Mexicaanse griep.
Het is niet eenvoudig om de taakstelling van de GGD met een paar woorden
Veel vaker gebeurt het
te omschrijven. De diversiteit van onderwerpen is groot, denk aan over-
dagelijks werk 'low profile',
gewicht, seksualiteit, infectieziekten, ramp en crisis, Q-koorts, drankgebruik,
op de achtergrond.
reizen, leefstijl, problematische jongeren en huiselijk geweld. De lijst lijkt eindeloos. Toch is er volgens directeur van Walstijn één duidelijke, centrale taak: de preventie; het bevorderen en beschermen van de gezondheid van – in dit geval – de inwoners van de provincie Drenthe. Van Walstijn: 'We kennen in Nederland de cure en de care, de meeste mensen weten wel wat dat is, ik zou de GGD ernaast willen zetten als core-sector, met de nadruk op preventie als hart of kern van gezondheid en welbevinden.'
Aart van Walstijn: ‘Wij zijn met de minister van mening dat er onvoldoende wordt geïnvesteerd in de pubergroep’.
38
ABP Wereld 3 | 2010
Inhoud
blijkt bijvoorbeeld dat er veel alcohol-
Bij de GGD Drenthe werken ongeveer
gebruik is en teveel onveilig wordt
180 werknemers: artsen, verpleegkun-
gevrijd. Beide kun je preventief beïn-
digen, doktersassistenten en preven-
vloeden. Medewerkers van de afdeling
tiemedewerkers. Er zijn twee sectoren.
jeugdgezondheidszorg zijn vertegen-
De jeugdgezondheidszorg is verreweg
woordigd in wat we ZAT-teams noe-
de grootste sector met daarnaast de
men, de zorgadviesteams. Wij vinden
algemene gezondheidszorg. Verder
dat de jeugdarts voor scholieren die
vervult de GGD de GHOR-functie: de
zich ziek melden een soort arbo-arts
geneeskundige hulpverlening bij onge-
zou moeten en kunnen zijn. Het gaat
vallen en rampen. Van Walstijn: ‘Tot de
dan uiteraard niet om een griepje of
jeugdgezondheidszorg behoren de
een gebroken been, maar om school-
periodieke, geneeskundige onderzoe-
verzuim waar meer achter zit.
ken op scholen, de taak die vroeger
De minister dringt er op aan dat we
door de schoolarts werd uitgevoerd.
risicogroepen beter in kaart brengen
Onze artsen zien duizenden kinderen
en kinderen uit die groepen beter en
per jaar. Wij zijn met de minister van
sneller helpen. Omdat daarvoor de
mening dat er onvoldoende wordt
financiële middelen ontbreken, trach-
geïnvesteerd in de pubergroep. Daar
ten we dat te doen door onze jeugdart-
doen we nu iets aan. In het najaar van
sen niet alle kinderen zelf te laten
2008 hebben we een groot onderzoek
onderzoeken, dat gebeurt door ver-
gehouden onder ruim 7000 jongeren in
pleegkundigen. Daardoor komt extra
de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Daaruit
tijd vrij voor deze kinderen.'
ABP Wereld 3 | 2010
39
Motivatie
niet alleen verantwoordelijk voor de
Aart van Walstijn, ooit opgeleid tot
professionele inhoud, maar ook voor
neerlandicus, werkte voordat hij twee
de bedrijfsvoering en de financiën. Ze
jaar geleden als directeur aantrad, in
profileren zich en halen extra werk
diverse functies in de gezondheids-
binnen. Dat werkt enthousiasmerend
zorg. Daarnaast was hij een tijd
en motiverend. Je ziet dat terug in de
gemeentesecretaris. Nu werkt hij op
omvang van ons budget dat de afgelo-
het snijvlak van zorg en overheid.
pen twee jaar met 33%, van 9 miljoen
‘Interessanter kun je het eigenlijk niet
naar 12 miljoen euro, is gegroeid.
krijgen’, zegt hij. 'Ik begon hier met
Daarnaast werken we aan verbetering
een speciale opdracht. De GGD
van kwaliteit. We hebben voor ver-
Drenthe stond in vergelijking met de
schillende taken een HKZ-certificaat
andere GGD’en zo’n beetje onderaan
behaald. Dat leidt er dan weer toe dat
de ladder. Bovendien was de profile-
je aan andere offertetrajecten en aan-
ring niet best. Mijn taak was er weer
bestedingen kunt deelnemen.'
Kijken of tattooshops verantwoord werken
40
ABP Wereld 3 | 2010
een levensvatbare organisatie van te
Aanpak
maken. Twee locaties, Emmen en
Naast de jeugdgezondheidszorg kent
Hoogeveen, werden mede uit kosten-
de GGD Drenthe de sector algemene
overwegingen gesloten, terwijl het
gezondheidszorg. Van Walstijn noemt
werk meer op de klant werd gericht.
bijzondere taken als de forensische
Ik hecht zeer aan die blik naar buiten.
geneeskunde met de gemeentelijke
Samenwerken met andere organisa-
lijkschouw en arrestantenzorg én
ties, je product actief verkopen; daar
medische milieukunde die zich
gaat het in deze tijd om. We hebben de
bezighoudt met gevaarlijke stoffen
opzet van onze website veranderd en
en legionella in bijvoorbeeld sauna's
in plaats van het traditionele jaarver-
en koeltorens. Van Walstijn: 'Vanuit
slag publiceren we een publieksvrien-
de technische hygiënezorg wordt
delijke informatiekrant. Medewerkers
gekeken of kinderdagverblijven en
treden naar buiten, overleggen met
gastouderbureaus aan de wettelijke
ambtenaren en beleidsmakers, bou-
eisen voldoen en of tattooshops ver-
wen aan goede contacten met ver-
antwoord werken. Ook worden er
pleeghuisartsen en huisartsen. Ze zijn
adviezen verstrekt over gezondheids-
aspecten bij het plannen van een
dachte als onze taak dit soort proble-
lijk het beleid waarna de GGD’en het
nieuwbouwwijk. Wat doe je met
men aan te pakken.’
uitvoeren. Van Walstijn: ‘Wij doen dit
hoogspanningsmasten in het gebied?’
in samenwerking met lokale zorgpart-
Drenthenieren
ners, zoals ziekenhuizen, huisartsen,
Een ander aandachtspunt vormt de
de thuiszorg en de ambulancedienst.
Overgewicht en zorgconsumptie
vergrijzing. Die brengt andere gezond-
De lijnen zijn kort. Het gaat erom snel
heidsproblemen met zich mee, waar
en preventief op te treden en door
Een apart probleem vormt de lage SES.
ook de GGD een rol in heeft. Drenthe
middel van goede voorlichting eventu-
Van Walstijn: ‘Dat staat voor inwoners
staat momenteel in de top drie.
ele onrust weg te nemen. Organisaties
met een lage sociaal-economische sta-
'Mensen worden ouder, jongeren trek-
helpen elkaar. Zonder samenwerking
tus. Epidemiologen hebben vastgesteld
ken weg,' zegt van Walstijn, 'maar er is
krijg je nu eenmaal niets voor elkaar.
dat Drenthe, maar eigenlijk het gehele
gelukkig ook een tegenbeweging die
In Drenthe zit dat in de volksaard. Wij
Noorden, daarin afwijkt van andere
we de Drenthenier noemen; ouderen
noemen dat het naoberschap. Ikzelf
delen van Nederland. In de praktijk
die hun schaapjes op het droge heb-
woon buitenaf in zo’n buurtschap. Als
komt dat tot uiting in een negatieve
ben en hun laatste levensjaren aange-
bijvoorbeeld een buur in het zieken
spiraal van hoge werkloosheid, lage
naam willen doorbrengen. Die kopen
huis ligt dan rijden we er per toerbeurt
opleiding en gezondheidsklachten. In
een boerderijtje op het Drentse platte-
met de partner naartoe. Die dingen
sommige families heerst chronische
land en knappen het op. Dat is een
regel je met elkaar. Hetzelfde gebeurt
armoede. Werkloosheid wordt van
verrijking voor dorpen die tobben met
hier tussen organisaties, maar ook bij
generatie op generatie overgedragen.
verwaarloosde panden.'
ons intern.’
voorbeeld ook veel overgewicht voor.
Brede samenwerking
Zichtbaar
De zorgconsumptie ligt daardoor
Het afgelopen jaar zijn GGD’en promi-
Van Walstijn wijst op de cartoons die
hoger. Vanuit Den Haag is feitelijk nog
nent in het nieuws geweest vanwege
in zijn werkkamer en op verschillen-
te weinig aandacht voor deze groep.
de aanpak van de Mexicaanse griep en
de plekken in het gebouw hangen.
Wij zien het vanuit de preventiege-
de Q-koorts. Het RIVM bepaalt lande-
‘Ik heb ze speciaal laten maken om
In gebieden met een lage SES komt bij-
ABP Wereld 3 | 2010
41
die boodschap over te brengen.
bieden, maar dat is dan ook alles wat
Aantonen
Alleen met een hecht team kun je
aan kritiek in het media-archief te
Toch vindt Aart van Walstijn dat er
een berg beklimmen. De basis van
vinden is. Van Walstijn kijkt er niet
nog te weinig in preventie wordt geïn-
kwaliteitszorg is individuele kwali-
van op. ‘Public health, het werk van
vesteerd. Dat heeft volgens hem te
teit, teambuilding en motivatie. Die
de GGD, wordt breed gewaardeerd. Tel
maken met de prioriteiten die worden
boodschap kun je in dikke rapporten
daarbij op dat we per hoofd van de
gesteld. Het is tijdens gemeenteraads-
schrijven, maar ik draag ze liever uit
bevolking zeer goedkoop ons werk
verkiezingen niet interessant om je als
met een aantal sprekende afbeeldin-
doen. Een Nederlander betaalt gemid-
politieke partij te profileren met een
gen die voor iedereen duidelijk zicht-
deld 1200 euro per jaar aan zijn ziek-
onderwerp als de GGD. Van Walstijn:
baar zijn.’
tekostenverzekeraar, daar komt dan
‘Preventie is niet zichtbaar. Een cam-
nog het aandeel van de werkgever bij
pagne tegen overgewicht verkoopt
Imago
en de bijdrage voor de AWBZ; ook nog
niet. Daarom onderzoeken wij, samen
In het verleden is er in Rotterdam
ettelijke honderden euro's. Vergelijk
met de universiteiten en het RIVM, de
door de lokale VVD gemopperd op de
daarmee de kosten van onze Drentse
precieze effecten van preventieve
groepskorting voor vaccinatie van
GGD. Die bedragen per inwoner nog
interventies. Als je de relatie met
bedevaartgangers, de zogenaamde
geen 20 euro op jaarbasis, nauwelijks
gezondheidswinst hard kunt maken
Mekka-korting, en Tielse actievoerders
twee euro per maand, terwijl de winst
en vervolgens de kostenreductie in
hadden kritiek op een in hun ogen te
op termijn zeer groot is. Met onze
care en cure kunt aangeven, kun je het
luchthartige GGD-presentatie over het
preventie dragen wij substantieel bij
werk van de GGD’en ook politiek beter
gevaar van UMTS-masten in woonge-
aan de kwaliteit van leven.’
verkopen.’
Op dit moment zijn er 28 GGD'en, een aantal dat in de nabije toekomst zal afnemen tot 25. GGD’en zijn gemeentelijke gezondheidsdiensten. Alleen grote gemeenten zoals Den Haag of Utrecht hebben een eigen GGD. In andere regio’s zoals de provincie Drenthe, is er een gemeenschappelijke regeling, waarbij een aantal gemeenten gezamenlijk de GGD betaalt. Op basis van bevolkingsonderzoek wordt landelijk beleid vastgesteld, voor de rest bepaalt iedere gemeente haar eigen prioriteiten. De Inspectie voor de Gezondheidszorg controleert of de functies die onder de publieke gezondheidszorg vallen, goed zijn geregeld. Een voorbeeld betreft de infectieziektebestrijding. Infectieartsen van de GGD Drenthe hebben ieder jaar contact met meer dan 700 instellingen. De inspectie ziet erop toe dat dit volgens de afspraken gebeurt.
42
ABP Wereld 3 | 2010
Vóór U Gelezen
Kleppen verschuiven
I
n 1988 organiseerde ABP in Den Haag een congres van de International Social Security Association ISSA over werkgelegenheid en de invloed daarvan op pensioenen. Ik vergeet nooit de verbaasde gezichten van de verzamelde Nederlandse journalisten toen algemeen secretaris van de ISSA Vladimir Rys ze uitlegde dat het Nederlandse sociale stelsel niet op voorhand het beste ter wereld is en al helemaal niet dat dit door alle landen zou moeten worden overgenomen. Nieuws voor de meeste verslaggevers. Hij diende ze van repliek met een scherpe analyse van succesfactoren voor sociale zekerheid. Uitgangspunt voor een succesvol systeem, aldus Rys, is aansluiting bij van de nationale cultuur, maar niet het slaafs volgen van alle trekjes daarvan.
Gijs Herderscheê De Geldpomp, Hoe Nederland de miljarden verdeelt (en er af en toe wat weglekt), Balans 2010, 296 pagina’s, ISBN 978 94 600 3200 4 € 17,50.
Op het omslag van De Geldpomp geen foto van een pompgemaal maar van een stuw die symboliseert dat bij teveel aanvoer, water in de bodem kan wegzakken. De vraag is wie wanneer de klep mag verschuiven. Dit beeld suggereert dat je een subtiel boek in handen hebt en dat is ook zo. Auteur Gijs Herderscheê, redacteur van De Volkskrant, behandelt vooral de strijd aan de top in de polder om het verdelen en sturen van geldstromen. Sociale partners kwamen in Nederland – eenmaal zij hun onderlinge verschilpunten en de aloude verzuiling hadden ‘weggepolderd’ en aan macht hadden gewonnen – oog in oog te staan met de overheid. De machtstrijd die volgde – en in halfschaduw nog dagelijks voortgaat – zorgde voor een omwenteling. De auteur bijt zich vast in de ontwikkelingsgeschiedenis van, vooral, de sociale zekerheid in de polder die hij op punten als bizar kenschetst en dat ook aantoont. Geen wonder want het gaat om veel geld, macht en om (soms vermeend) aanzien. Het was hoog tijd dat hierover een boek verscheen. Gijs Herderscheê ontrafelt op vele pagina’s vaardig de wirwar aan politieke, financiële, persoonlijke en collectieve belangen. Hij waagt zich ook, zij het fragmentarisch, aan korte karaktertyperingen van spelers in het sociale zekerheidsveld. Die zijn interessant maar blijven wat schetsmatig. We lezen wie welke rol vervulde en hoe – vooral de onzichtbare – geldstromen liepen, lopen en soms verzanden. Een onbeantwoorde vraag die bij het lezen van De Geldpomp vaker opkwam, is hoe de vele mensen werkzaam in de sociale zekerheid al die woelige jaren gemotiveerd wisten te blijven. Wat deed bijvoorbeeld het soms extravagante gedrag van hun bazen met hun sociaal engagement? De grootste verdienste van het boek is het uitstekend weergeven van heel veel gebeurtenissen, beslissingen en vooral hun gevolgen. Als naslagwerk is deze uitgave wat minder geschikt omdat de opbouw voor de lezer niet overal helder is. De tekst kent hier en daar herhalingen en uitweidingen die je niet kunt meevoelen. Omdat de chronologie soms voor- en achterwaarts tegelijk gaat, zou een tijdbalk, waarop de voornaamste ontwikkelingen staan opgesomd, verhelderend werken. Naast het personenregister dat er nu in staat, helpt een index met namen van organisaties en onderwerpen de lezer zeker verder op weg. Dat geldt ook voor een pakkende samenvatting. Je zou verwachten dat de auteur – historicus van huis uit – ook een, aanzet tot, een analyse levert van wat de generale betekenis van veel gepolder voor het land was. Gijs Herderschêe: ‘Dat had ik dolgraag gedaan, maar we hebben het over een typisch Nederlands verschijnsel. Het paste in een bepaalde tijd, heeft daar ongetwijfeld veel goeds opgeleverd tegen redelijke kosten, alleen het had zichzelf in stilte overleefd.’ Sommige zaken die in De Geldpomp worden behandeld waren volstrekt nieuw voor me, andere was ik tot mijn schrik alweer half vergeten. Een nuttig en actueel boek waar veel uit te leren valt. Niet alleen omdat de machtstrijd volop verder gaat, maar wie weet kunnen hedendaagse politici er hier en daar iets uit oppikken over kiezersgedrag als overheidsbeleid plotseling volledig wordt omgegooid. Marcel Vleugels
43
ABP Wereld 3 | 2010
ABP Wereld 3 | 2010
43
‘Betekenis communicatie van datasets is verrassend’
WERKGEVERS
door Job Creyghton
fotografie Kim Zwarts
illustratie Simone Golob
Wie bij het Kadaster nog steeds denkt aan ‘Het van staatswege gehouden openbaar register van onroerende goederen’ (van Dale), heeft iets gemist.
Het is al lang niet meer de stoffige
Internationaal
de VN en de Wereldbank. We werken
instelling die Nederland in kaart
De activiteiten zijn niet alleen beperkt
samen met landen als Azerbeidzjan,
brengt en percelen en bebouwing
tot Nederland, het Kadaster is ook
Nicaragua, Namibië, Bolivia, Rusland,
registreert. Het Kadaster doet meer.
prominent in Europa. Burmanje:
China, Roemenië. Het Kadaster is zich
Veel meer. Het is een snel en ade-
‘Denk aan de landelijke bekabeling en
bewust van zijn internationale ver-
quaat werkende instelling, die zich
de netwerken van gas water en licht.
antwoordelijkheid. Geo-informatie is
met moderne en uiterst geavanceerde
Die gaan de grens over. Er is een
belangrijk om mee te kunnen draaien
technieken profileert als één van de
hechte samenwerking op Europees
in het systeem van handels- en goe-
meest moderne en efficiënt werkende
niveau (Burmanje is ook voorzitter
derenstromen en financiële transac-
kadasters ter wereld.
van de Europese organisatie van
ties. Voor mensen in ontwikkelings-
samenwerkende topografische dien-
landen is registratie belangrijk: de
Zelfstandig
sten en kadasters - JC). Er zijn nog wel
registratie van welvaart en bezit zijn
De organisatie heeft na de verzelf-
verschillen binnen Europa – de Scan-
het bewijs dat je bestaat.’
standiging zo’n tien jaar geleden, een
dinavische landen zijn goed in IT,
grondige facelift ondergaan. Dorine
Zuid Europa ligt wellicht verder van
Centralisatie
Burmanje, voorzitter van de raad van
ons af – maar die verschillen verdwij-
Herstructurering, digitalisering, inter-
bestuur: ‘Het is een modern orgaan,
nen snel.’
nationalisatie, ze zijn nodig om in een wereld waarin geo-informatie bij de
dat zijn taken zelfstandig en op een efficiënte en bedrijfsmatige manier
Het belang van geo-informatie
inrichting van en de oriëntatie op de
uitvoert. Het is een gigantische bron
Het Kadaster is niet alleen in Europa
moderne samenleving noodzaak is.
van informatie die je kan zeggen hoe
actief, maar werkt ook op andere con-
Nederland er uitziet. Wat is er
tinenten en in ontwikkelingsprojec-
gebouwd, wat is er aangelegd, wat is
ten. ‘Wij zijn goed vertegenwoordigd
van wie en waar ligt de verantwoor-
in internationale organisaties; we
delijkheid voor die inrichting?’ En dat
lopen voorop, werken mee aan nieu-
doet het Kadaster niet alleen op de
we wetten, aan standaardisatie, het
grond, maar ook onder de grond en in
uitwisselen van systemen. Wij stellen
zekere mate in de lucht en in het
kennis en technieken beschikbaar
water.
aan ontwikkelingslanden. Dat doen we met ontwikkelingssamenwerking,
44
ABP Wereld 3 | 2010
Daarom is het niet meer van deze tijd
Regionale oplossingen
om de kadasters op regionaal niveau
Centralisatie dus. Maar spreiding in
te organiseren. Burmanje: ‘We hebben
het land blijft nodig. Omdat de regio’s
in 2005 een organisatieontwikkeling
een eigen karakter hebben en dus om
gestart en zijn daarbij gegaan naar
een eigen oplossing van problemen
een centrale aansturing: van zestien
vragen. Het heeft er ook mee te
naar acht vestigingen en van zestien
maken dat gegevens beschikbaar
naar vijf directies. Die centralisatie
moeten zijn bij calamiteiten. Centraal
ging niet vanzelf. Het is niet zo een-
zijn organisatorische en administra-
voudig om van een log, ambtelijk
tieve zaken geregeld, zoals de coördi-
apparaat een snel, aan de moderne
natie en de aanpak van megaprojec-
tijd aangepast instituut te maken. We
ten als de Betuwe route of de HSL.
werkten in verschillende koninkrijkjes, met diverse systeempjes in ver-
Verhouding met de overheid
schillende culturen. Voor de gebruiker
Het Kadaster is een zelfstandig
is het belangrijk dat hij gemakkelijk
bestuursorgaan (ZBO), een rechtsper-
toegang heeft tot gegevens, dat de
soon die zijn taken zelfstandig uit-
verstaanbaarheid overal eensluidend
voert. Maar de band met de overheid
is en dat data goed toegankelijk zijn.
is niet doorgesneden: de minister
Het zijn daarom vooral kwaliteitsele-
blijft verantwoordelijk voor de wette-
menten die één dak nodig hebben.
lijke taken. Hij fiatteert het meerja-
Digitalisering was zo’n kwaliteitsslag:
renbeleidsplan en voorstellen tot wij-
een megaoperatie.’
ziging van de tarieven; uitwerking en consequenties vallen onder de ministeriële verantwoordelijkheid. Dorine Burmanje: ‘De verhouding met de overheid is anders geworden maar de samenwerking was en is intensief.’ VROM is het moederdepartement, maar ook economische en binnenlandse zaken, en financiën en justitie zijn belangrijke partners. ‘Justitie heeft bijvoorbeeld graag inzicht in grote bouwprojecten. Zeker wanneer er forse bedragen gemoeid zijn bij vastgoed dat meerdere keren binnen heel korte tijd van eigenaar wisselt. Ook grondposities is iets waar het Kadaster inzicht in kan geven. Daarbij gaat het om vragen over ruimtelijke ordening, zoals bij de uitbreiding van Almere. Dat zijn immense projecten waarmee veel belangen gemoeid zijn. Aannemers, projectontwikkelaars, de makelaars en de Vereniging Eigen Huis zijn gebaat bij de juiste informatie. Wij bieden simulaties voor trajecten, groen, akkerbouw en gebiedsuitbreiding zodat de overheid op grond van betrouwbare, gevisualiseerde gegevens beslissingen kan nemen.’
Voor iedereen Alle informatie van het Kadaster is openbaar en tegen betaling beschikbaar. Behalve als het gaat om staatsgeheimen of veiligheid. Voor verzameling en verwerking van de gegevens gebruikt het instituut de meest
ABP Wereld 3 | 2010
45
geavanceerde technieken, zoals geografi-
seren bij vragen als, waar kunnen we het
sche informatiesystemen (GIS) en het glo-
snelst en het beste natuurvriendelijke, in
bal positioning system (GPS: locatiebepa-
plaats van rechte en harde oevers realise-
ling met behulp van satellieten). Deze
ren; waar moeten we rekening mee hou-
technieken wendt het Kadaster aan om
den als we die oevergebieden voor de lange
zijn taken goed uit te voeren: registreren
termijn willen ontplooien of verder willen
en service bieden aan overheid, burgers en
uitbreiden.’ De gegevens zijn niet alleen
bedrijfsleven. Dat vraagt wel om forse
belangrijk voor oeverbeheer, maar ook voor
investeringen, die betaald moeten worden.
waterberging of retentiegebieden. Waar
Dorine Burmanje: ‘We investeren vooral in
water de ruimte moet krijgen heb je te
nieuwe technieken en kwaliteit. Het geld
maken met eigendomsrechten. ‘Bij de ver-
dat daarvoor nodig is halen we uit de ser-
werving van gebieden door natuurorgani-
vice die we bieden. We hoeven geen winst
saties of de overheid geeft het Kadaster
te maken, maar we moeten wel kostendek-
inzicht in de inrichting of het eigendom.
kend werken. Dat betekent dat voor onze
Hetzelfde geldt voor Natura 2000, de grens-
diensten betaald moet worden, ook door
overschrijdende projecten die vorm krijgen
de burger, ook door de overheid, het
in het kader van een Europees samenwer-
bedrijfsleven, de wereldbank of een VN
kingsverband.’
organisatie.’
Informatiestromen Veiligheid en gevoelige informatie
In het ingewikkelde spel van registreren en
De informatie die het Kadaster biedt heeft
ken van informatie speelt het Kadaster een
ook te maken met openbare orde en veilig-
cruciale rol. Dorine Burmanje: ‘Dat infor-
heid. Het ministerie haalt gegevens in huis
matie van levensbelang is, is gevoeglijk
om op te sporen, en om de veiligheid van
bekend. Maar dat kennis van de topografie
de burger te garanderen.
(geo-informatie) en de kennis die daarvan
verwerken van gegevens, en het verstrek-
afhankelijk is (geo-business) van invloed
De band met de overheid is niet doorgesneden
zijn op het functioneren van maatschappelijke systemen, en diep in onze samenle-
Burmanje: ‘Wij reageren op vragen bij cala-
ving is binnengedrongen, daarvan is nog
miteiten, maar ook op vragen over terroris-
niet iedereen doordrongen. Dat laten zien,
me en kwesties van waterhuishouding.
ook dat beschouw ik als onze taak.
Zo kunnen wij laten zien met welke eige-
“Feitelijk, verrassend”: dat is onze pay-off.
naren van gebouwen en grond de overheid
Toen ik vijf jaar geleden bij het Kadaster
te maken krijgt bij retentiegebieden, en de
kwam werken was het voor mij inderdaad
problemen die ze bij onteigening of over-
verrassend wat de communicatie van data-
stroming kan verwachten. Al deze zaken
sets voor burgers en bedrijven kan beteke-
gaan de verschillende ministeries aan,
nen.’
maar ook de burgers en de media: we hebben het hier over vaak gevoelige informa-
Het moderne 3D Kadaster
tie. Die levert ons overigens ook media-
Als je kijkt naar eigendomsfactoren bij bij-
aandacht en publiciteit op, waar we zorg-
voorbeeld gebouwen en wegen, dan zie je
vuldig mee om moeten gaan. Wij blijven
soms uiterst ingewikkelde constructies. In
ons bewust van de positie die we innemen:
bijna elke stad kom je gebouwen tegen die
we zijn onafhankelijk. We verstrekken
verschillende eigenaren hebben. Denk
gegevens, we sporen niet op, we interprete-
maar aan een kantoorbrug of een restau-
ren niet. We ontsluiten in dit soort gevallen
rant over de weg, parkeergarages onder de
op aanvraag informatie die voor iedereen
weg en de weg zelf. Burmanje: ‘Je hebt dan
toegankelijk is. Op die manier zijn en blij-
te maken met particuliere eigenaren, met
ven wij een onafhankelijke dataorganisatie
de overheid; de gemeente, de provincie, het
met het doel de rechtszekerheid en opti-
rijk, bedrijven, instellingen, stichtingen,
male geo-informatie in Nederland te waar-
verenigingen: bedenk het maar. Al die eige-
borgen’.
naren bezitten een stuk van de grond en een stuk van de lucht boven die grond. De
46
ABP Wereld 3 | 2010
Natuur en Milieu
vraag is dan: hoe ga je dat vastleggen. Hoe
Het Kadaster is nauw betrokken bij de
regel je wat van wie is. Hoe regel je de ver-
vormgeving van Nederland. En bij natuur-
antwoordelijkheden, de verplichtingen, de
beheer en het milieu. Burmanje: ‘Wij advi-
uitbating? Waarbij het niet alleen meer
Geo-informatie Geo-informatie is ruimtelijke informatie. Bij ruimtelijke aanduidingen en in GIS-systemen speelt geo-informatie een essentiële rol. Elke digitale kaart gebruikt geo-informatie. Geo-informatie is van essentieel belang voor de samenleving, maar het is ook big business. Luchtfotografie, satellietbeelden, geocoördinaten: het zijn data die commercieel interessant zijn. Zeker in combinatie met andere data, zoals productinformatie en –waarderingen. Je kunt in de nabije toekomst, op een willekeurig punt in een willekeurige stad op je mobiel informatie opvragen over winkels en restaurants in je directe omgeving. Denk aan prijzen, kwaliteit van producten en waarderingen. Dat is voor de consument interessant, maar ook voor de bedrijven in kwestie. En voor navigatiesystemen zoals TomTom. Het Kadaster kan die informatie verstrekken. Maar het is niet de enige partij, ook Geo Business Nederland is bijvoorbeeld een speler in de markt. Maar GBN ziet wel problemen voor marktpartijen omdat het Kadaster een nauwe band heeft met de overheid en geen winst Dorine Burmanje:
hoeft te maken. En daarmee dus in het
‘Het registreren van bijvoorbeeld de
voordeel lijkt. Volgens het kadaster is er
lucht boven gebouwen en wegen gaat
geen sprake van economische activitei-
ook hier gebeuren’.
ten of oneerlijke concurrentie. Wat het kadaster doet, past binnen de wettelijke kaders. Mocht het buiten die kaders val-
gaat om de verdeling op de grond,
belangrijk voor de eigendomsrechten
len dan is er toestemming nodig van de
tweedimensionaal dus, maar ook
en –plichten, maar ook voor de toe-
Minister van VROM die daarbij de
over de verdeling in de lucht: driedi-
gankelijkheid en de bereikbaarheid:
gedragsregels van markt en overheid
mensionaal. In Amerika registreert
denk aan ziekenhuizen en evacua-
strikt hanteert. De voorzitter van Geo-
men al de verschillende luchtlagen,
ties bij calamiteiten en rampen. Ook
Business Nederland, ziet het als zijn
bijvoorbeeld de lucht boven gebou-
waterwegen en ondergrondse gege-
taak de soms wat stroeve verhouding
wen en wegen. Dat gaat ook hier
vens zijn belangrijk.
tussen de markt en het Kadaster open
gebeuren. Maar ook de wereld onder
En daarbij is dan weer van belang
te breken. Hij meent dat het Kadaster
de grond leggen wij vast omdat
wat je centraal en wat je decentraal
zich bezig moet houden met publieke
beschikbaarheid van gegevens cruci-
regelt en registreert. Wat moet je
taken en de commerciële activiteiten
aal is voor zoiets als de ontwikkeling
regionaal, wat nationaal en wat
moet overlaten aan het bedrijfsleven.
van stedelijke gebieden, bekabeling,
bovennationaal regelen: wat is de rol
En daar wringt dus de schoen. Er zijn
het stelsel van pijpleidingen en
van Europa bij dit soort registraties?
intussen wel gesprekken over taken en
rioolvoorzieningen. En ook hier zien
Het 3D project is een ambitieus en
de verdeling daarvan. Het zijn pittige
we dat die registratie verder gaat
kenmerkend project voor het nieuwe
discussies; er zijn voorzetten gedaan
dan de landsgrenzen, kijk maar naar
Kadaster.’
voor gedragsregels. Volgens partijen
de gasleidingen die zelfs door Azië
moeten daar wel werkbare afspraken en
lopen. De consequentie is dat de
goede verhoudingen uit kunnen voort-
registratie driedimensionaal is
komen. ‘Daarom is het belangrijk dat
geworden: hoogte, diepte, lengte,
we constructief met elkaar in dialoog
breedte, alles kan driedimensionaal
zijn en blijven’, aldus Dorine Burmanje.
in kaart gebracht worden. Die registratie is overigens niet alleen
ABP Wereld 3 | 2010
47
WERKGEVERS door Peter van Steen fotografie Rogier Veldman
25 veiligheidsregio’s voor politie, brandweer en de geneeskundige diensten De brandweerorganisatie in Nederland staat een
Het is door het ministerie van Defensie nooit bevestigd of ontkend, maar
ingrijpende schaalvergroting te wachten.
men vermoedt dat op het militaire vliegveld Volkel kernwapens zijn
A.F.J. van der Vossen, commandant van Brandweer
opgeslagen. Brandweercommandant Ton van der Vossen weet hoe het zit,
Land van Cuijk, vertelt over het hoe en waarom.
maar laat zich daar vanzelfsprekend niet over uit.
Incidenten ‘In het geval ze er zouden liggen, zijn de risico’s redelijk overzichtelijk’, stelt hij vast. Toch is vliegveld Volkel een ‘hot spot’ in het brandweerdistrict Land van Cuijk. Er is een F-16-squadron gestationeerd en enkele jaren geleden is er nog een toestel in een weiland terechtgekomen. Ook gebeurt het, als er iets mis is, dat er brandstoftanks moeten worden afgegooid. ‘Dat zijn natuurlijk wel bijzondere incidenten’, aldus Van der Vossen, die aangeeft dat het district voor het overige een mooi, landelijk en vooral heel rustig gebied is.
48
ABP Wereld 3 | 2010
Districtsvorming
vooruitlopend op de regiovorming op
weer faciliteren het werk van de vrij-
Het brandweerdistrict Land van Cuijk
een of andere wijze tot samenwerking
willigers. Van der Vossen: ‘In de
is in de loop van 2009 ontstaan door
overgaan. Het brandweerdistrict Land
brandweerorganisatie zoals die was,
de samenvoeging van vijf gemeente-
van Cuijk is formeel een gemeen-
had je twee à tien beroepsmensen in
lijke brandweerkorpsen, namelijk die
schappelijke regeling. De medewerkers
gemeenten tussen de tien en veertig-
in Mill en St. Hubert, Boxmeer, Cuijk,
in vaste dienst, een kleine dertig in
duizend inwoners. Daar maak je je
Grave en St. Anthonis. Met deze dis-
aantal, hebben hun werkplek op het
als organisatie natuurlijk buitenge-
trictsvorming wordt geanticipeerd op
districtskantoor in Mill.
woon kwetsbaar mee. Door samen te werken neemt de kritische massa toe en is dus ten aanzien van de conti-
Dankzij groter financieel draagvlak kan deskundigheid
nuïteit echte winst te behalen.’
brandweer omhoog Kwaliteit en continuïteit
Specialiseren
Ton van der Vossen benadrukt dat de
Daarnaast is er de winst in kwaliteit.
schaalvergroting zoals die nu al is
Deze zit hem vooral daarin, dat de
doorgevoerd, niet als een bezuini-
brandweermedewerkers hun aan-
gingsoperatie mag worden gezien.
dacht niet meer over een breed scala
Financieel voordeel is er wel – door
van onderwerpen hoeven te verdelen.
de samenvoeging van ondersteunen-
In de kleine gemeentelijke organisa-
de functies kon het budget daarvoor
ties was dat wel het geval. Door de
de beoogde vorming van veiligheids
met 16 procent worden verlaagd –
schaalvergroting kunnen ze zich veel
regio’s in 2011. De Wet op de veilig-
maar er vallen geen ontslagen en het
meer in de preventieve en proactieve
heidsregio’s is inmiddels door de
aantal brandweerposten, negen in
taken van de brandweer specialise-
Tweede Kamer aangenomen en wacht
het Land van Cuijk, en ook het aantal
ren. Ton van der Vossen: ‘Het effect
op behandeling in de Eerste Kamer.
brandweerauto’s neemt niet af. ‘De
van de schaalvergroting op de repres-
In die wet is geregeld dat Nederland
winst zit vooral in de kwaliteit en de
sieve brandweerzorg, en daarmee
wordt verdeeld in 25 veiligheidsregio’s,
continuïteit’, aldus Van der Vossen.
bedoel ik de rode auto’s in de straat,
overeenkomstig de regio-indeling zoals
Zoals bekend is de brandweerorgani-
zal buitengewoon marginaal zijn.
de politie die nu al kent. Deze indeling
satie in Nederland hoofdzakelijk een
Natuurlijk zullen er veranderingen
zal dan ook voor de brandweer en de
vrijwilligersaangelegenheid. In totaal
komen, geen misverstand daarover,
geneeskundige diensten gaan gelden.
houden zo’n 28.000 mensen zich met
maar die zouden er zonder schaalver-
De brandweer is nu nog in bijna heel
de brandweer bezig, van wie een klei-
groting ook gekomen zijn, want stil-
Nederland gemeentelijk georgani-
ne 22.000 op vrijwillige basis. De
stand is achteruitgang. Wel zal veel te
seerd, hoewel steeds meer korpsen
medewerkers in dienst van de brand-
halen zijn in het preventieve en het
ABP Wereld 3 | 2010
49
proactieve deel van de brandweer-
Advisering aan gemeente
woordelijkheid van het bedrijf zelf,
zorg. Door de financiële last over zes-
De preventieve en proactieve brand-
maar een gaswolk wordt niet door
honderdduizend inwoners te verde-
weerzorg komt vooral tot uiting in de
een hek tegengehouden. Ook moet
len, in plaats van over tien of twintig-
advisering aan gemeentelijke organi-
goed naar de ontsluiting van zo’n
duizend inwoners, zullen we in staat
saties. Zodra een bouwvergunning of
gebied worden gekeken. Of er nu
zijn een grotere deskundigheid in
een gebruiksvergunning moet worden
gevaarlijke stoffen zijn of niet, het is
huis te halen. Het heeft daarnaast ook
afgegeven, kan de brandweer de
natuurlijk wel handig als brandweer,
met het werkaanbod te maken. Wie
gemeente adviseren om daar con-
politie en ambulancedienst de pan-
een bepaalde taak nooit of zelden
structieve of organisatorische voor-
den op zo’n terrein kunnen bereiken
hoeft uit te voeren, zal daar geen
waarden aan te stellen. Daarnaast
en het is natuurlijk aangenaam als er
ervaring in kunnen opbouwen. In een
heeft de brandweer een vinger in de
bluswatervoorzieningen zijn. Die
groter geheel zal dat eerder wel het
pap bij de vaststelling van bestem-
beoordeling van vergunningen en
geval zijn.’
mingsplannen.
bestemmingsplannen vereist een heel
‘De vraag is of alle veiligheidspartners even goed op calamiteiten zijn voorbereid’
eigen deskundigheid, die je als grootschalige organisatie gemakkelijker kunt organiseren.’
Weinig incidenten Zoals gezegd is het Land van Cuijk geen groot risicogebied. Het meeste gevaar is wellicht nog te duchten, Ton van der Vossen:
Van der Vossen: ‘Het is natuurlijk van
behalve van het militair vliegveld
‘Als we heel Nederland van een professio-
belang dat als er een bedrijventerrein
Volkel, van de Maas. Het hoogwater is
nele brandweer moeten voorzien, zouden
wordt ingericht waar gevaarlijke stof-
een terugkerend fenomeen en kan
we een onbetaalbare organisatie krijgen’.
fen worden gebruikt of geproduceerd,
veel impact hebben. Daarnaast vindt
goed naar de externe veiligheid wordt
over de Maas vervoer van gevaarlijke
gekeken. Op het moment dat risico’s
stoffen plaats, evenals over de snel-
in het bedrijf ook buiten de hekken
wegen A73 richting Duitsland en A50
van het bedrijf gevoeld gaan worden,
richting het noordoosten van Neder-
moet je afspraken met elkaar maken.
land. Het gebied kent vervolgens een
Als er iets in het bedrijf gebeurt, is
grote concentratie van veehouderijen,
dat in belangrijke mate de verant-
die vanuit brandweerzorg hun eigen
50
ABP Wereld 3 | 2010
problematiek kennen. Nieuw is een
weekeinden door de vrijwilligers kun-
enige regelmaat in rapporten lezen
ziekenhuis in Boxmeer, waar de
nen worden gebruikt om hun vaardig-
dat dat niet het geval is’, zegt Ton van
brandweer natuurlijk de weg goed
heden op peil te brengen en te hou-
der Vossen. ‘De vraag is gemakkelijk
moet kennen, en waar nog twee grote
den. Ook zijn er oefencentra in het
gesteld, maar ongelofelijk moeilijk te
oncologische centra zullen worden
land waar onder realistische omstan-
beantwoorden. Jaarlijks worden in
bijgebouwd. Verder wordt in Haps een
digheden kan worden geoefend. De
Nederland tienduizenden incidenten
bedrijventerrein ontwikkeld waar
schaalvergroting heeft als voordeel
afgehandeld. Heel veel gaat goed,
bedrijven met een externe veilig-
dat eerder van deze centra gebruik
maar een drama zoals we in 2008 in
heidsproblematiek zullen worden
kan worden gemaakt, want voor klei-
De Punt hebben gehad, waarbij drie
gevestigd, in de sfeer van medicijnen-
ne brandweerorganisaties is het een
collega’s van de brandweer het leven
productie en afvalverwerking. ‘De risi-
vrij prijzige aangelegenheid. Ook
lieten, is in ieder geval voor de
co’s zijn er dus wel’, aldus Ton van
wordt samen met politie en genees-
gemeenschap aanleiding om de vraag
der Vossen, ‘maar er zijn betrekkelijk
kundige diensten geoefend, ‘maar de
te stellen of we wel goed genoeg op elk incident zijn voorbereid.’
weinig ongevallen. Repressief is dat heel fijn, maar preventief is het vrij lastig, want je doet geen ervaringen op. Overigens is het natuurlijk wel zo, dat elk incident in een mensenleven zwaar kan ingrijpen. Een brand in een kippenschuur waarbij honderdduizend kippen omkomen of een ver-
eerlijkheid gebiedt te zeggen’, aldus
Lokale verbondenheid
keersongeluk met zwaargewonden of
Van der Vossen, ‘dat dit in sommige
De regiovorming zal ongetwijfeld nut-
erger mag je natuurlijk nooit bagatel-
perioden intensiever gebeurt dan in
tig voor de brandweerorganisatie zijn,
liseren.’
andere. Over de politie en budget kun
maar er schuilt ook een groot risico in.
je elke dag in de krant lezen en de
Van der Vossen: ‘De brandweer is een
Oefenen een kerntaak
ambulancediensten zitten met buiten-
bijzondere organisatie, omdat we met
Juist omdat er weinig incidenten in
gewoon ingewikkelde financierings-
die hele grote groep vrijwilligers wer-
het gebied zijn, is het van belang dat
vormen, waardoor het vaak lastig is
ken. Die vrijwilligers zijn doorgaans
er veel wordt geoefend. De brandweer
om bepaalde activiteiten samen te
erg gebonden aan de lokale plek waar
beschouwt oefenen als een kerntaak
doen.’ De vraag is dan ook of alle vei-
ze normaal gesproken ook wonen en
en beschikt over panden en auto-
ligheidspartners even goed op calami-
hun activiteiten verrichten. Op het
wrakken die in de avonduren en
teiten zijn voorbereid ‘en je kunt met
moment dat de schaal van zo’n orga-
ABP Wereld 3 | 2010
51
nisatie gaat toenemen, is het de vraag
kan worden weggeroepen. Daarnaast
in hoeverre die lokale verbondenheid
neemt het aantal mensen af dat in
overblijft en we niet in een bureaucra-
een dorp woont en daar ook werkt.
tie terechtkomen. De organisatie zal
Veel mensen wonen in een dorp,
daar attent op moeten blijven, want
maar werken in de stad. Als ze van-
het is vreselijk belangrijk voor de
daar naar de brand moeten komen, is
brandweerorganisatie dat die vrijwilli-
het al uit voordat ze er zijn. Dat bete-
ger binnen boord blijft. Als we heel
kent dat de vijver waarin we naar
Nederland van een professionele
mensen kunnen vissen die vrijwillig
brandweer zouden moeten voorzien,
bij de brandweer kunnen werken,
zouden we een onbetaalbare organisa-
steeds kleiner wordt. De brandweer
tie krijgen, zo simpel is het gewoon.’
zal zich aan dit soort maatschappelij-
Kleinere vijver
ke ontwikkelingen moeten aan
‘Ook voor de toekomst is het de
passen. We zullen misschien meer
vraag’, vervolgt Ton van der Vossen,
vrijwilligers nodig hebben, die we
‘of we het voor elkaar krijgen om die
andere dingen gaan vragen of we
vrijwilligheid in de brandweer over-
moeten misschien naar een andere
eind te houden. De brandweer moet
organisatie toe. Die vragen beginnen
steeds meer moeite doen om vrijwilli-
nu naar boven te komen.’ Volgens Ton
gers binnen te halen. Toen ik in de
van der Vossen is er een heel scala
jaren zeventig bij de brandweer
van motieven waarom er toch nog
begon, hadden we hele wachtlijsten,
steeds vrijwilligers zich voor het ris-
maar nu zijn er verschillende maat-
kante vak van brandweerman mel-
schappelijke trends die het voor ons
den: ideële motieven, maatschappelij-
erg lastig maken. Wij zoeken mensen
ke betrokkenheid, heroïek en status,
die overdag beschikbaar zijn en niet
‘maar vooral ook omdat ze het heel
elke baas is er gelukkig mee als zijn
leuk met elkaar hebben. En daar is
werknemer elk moment van de dag
natuurlijk helemaal niets mis mee!’
52
ABP Wereld 3 | 2010
A B P
W E R E L D
3 | 1 0
Ipso facto internationaal opinieblad voor relaties van ABP, opgericht in 1987. ABP World is de Engelstalige uitgave met eens per jaar een keuze aan vertaalde artikelen. Het blad verschijnt in beide talen ook op internet. Eerder verschenen artikelen zijn hier te raadplegen of kunnen gratis worden opgevraagd.
Nummer 105, oktober 2010 Uitgave Stichting Pensioenfonds ABP Oude Lindestraat 70 Postadres: Postbus 4911 6401 JS Heerlen telefoon 045-5792911 email adres
[email protected] internet www.abp.nl Art direction Geert Setola Artwork Frank Dam | Valentine Edelmann | Simone Golob | Evalien Lang | Lizzy Nieuwenhuis | Geert Setola Portret Vanaf de Bestuurstafel Mark Janssen Illustraties Columns Aad Goudappel Illustraties Werelddeeltjes Frank Dam Fotografie Marcel Bekken | Ellis Regina Janssen | Rik Klein Gotink | Ilya van Marle | Annemiek Mommers Rogier Veldman | Joyce Vlaming | Kim Zwarts en anderen Secretariaat Marleen Veeren Tekstbijdragen Merijn van den Berg | Job Creyghton | Frank Dam | Geert Dekker | Karin Dormans | Michiel Evers Paul Frentrop | Wilma van Hoeflaken | Wendy Houben | Jan Kuné | Peter Lenssen | Joop van Lunteren | Wim Moes Alexander Paulis | Graziella Runchina | Peter van Steen Annika Sunden | Geert Soethoudt | Marc Wouters Hoofdredacteur Marcel Vleugels Lettertypes Neue Helvetica | PMN Caecilia Papier Furioso Lithografie en druk Roto Smeets GrafiServices, Eindhoven Oplage 22.000 ISSN 1569-3341 Nuttige websites www.abp.nl
www.nibud.nl
www.ag-ai.nl
www.ombudsmanpensioenen.nl
www.afm.nl
www.opf.nl
www.commissiecorporategovernance.nl
www.pensioenkijker.nl
www.cpb.nl
www.pur.nl
www.dnb.nl
www.samenstajijsterk.nl
www.eumedion.nl
www.svb.nl
www.ec.europa.eu
www.szw.nl
www.esbonline.sdu.nl
www.uvb.nl
www.minfin.nl
www.vb.nl
Overname van tekst is toegestaan mits dit geschiedt met bronvermelding. Het reprorecht wordt niet uitgeoefend