Hoe laat je mensen het beste communiceren met intelligente computersystemen? A B P W E R E L D 3 1 0

A B P

‘Hoe laat je mensen het beste communiceren met intelligente computersystemen?’

W E R E L D

3 | 1 0

Vanaf de Bestuurstafel

Groot vermogen, lage dekkingsgraad

D

e pensioenpremie werd

door ABP per 1 augustus 2010 verhoogd met 1%-punt. Dat heeft geen enorme consequenties voor de dekkingsgraad zodat het voor de hand ligt dat mensen zich afvragen waarom ABP dan toch voor dit middel kiest. We realiseren ons dat premieverhoging een bot middel is geworden. Het is heel vervelend voor werkgevers en actieve werknemers en het doet verhoudingsgewijs maar weinig voor de dekkingsgraad. Echter, het bestuur is gehouden de belangen van alle betrokkenen bij het fonds zo evenredig mogelijk te dienen. Als je niet indexeert, tref je de gepensioneerden en de actieve deelnemers. De gepensioneerden merken dat direct en dat geld krijgen ze ook niet meer. Zelfs niet als er op enig moment naindexatie kan worden gegeven, wat we natuurlijk blijven hopen. Voor de actieve deelnemers ligt het iets anders. Ook zij worden getroffen, in hun pensioenaanspraken, maar zij kunnen meemaken dat er weer betere tijden komen. Maar de werkgever merkt niets van wel of niet indexeren. Wij vinden dat we gehouden zijn de werkgever ook een bijdrage te laten leveren. Dat gebeurt in het bedrijfsleven ook. Tal van bedrijven springen bij als hun ondernemingspensioenfonds in de problemen komt. Zij hebben werkelijk miljarden extra betaald aan premies. Door bij ABP te kiezen voor deze tijdelijke premieopslag, betaalt de werkgever bij overheid en onderwijs ook mee. 70% van de pensioenpremie wordt immers betaald door die werkgever. De tijdelijke premieverhoging is een gevolg van de lage dekkingsgraad. Nadat het weer zo goed leek te gaan met ABP dringt de vraag zich op waarom de dekkingsgraad nu dan toch weer is gedaald. Het antwoord is dat dit een rechtstreeks gevolg is van de lage rente. Als de rente waarmee wij onze verplichtingen moeten waarderen 1%-punt daalt, stijgen onze verplichtingen met ruim 12%. We zitten nu in een rare paradox. Ons vermogen is nog nooit zo groot geweest als nu, maar toch is onze dekkingsgraad te laag. Joop van Lunteren, vice-voorzitter van het ABP-bestuur

ABP Wereld 3 | 2010

Inhoud ABP Wereld

02 12 19

Omslagartikel: Hoe maak je de afstemming tussen het pensioen- en beleggingsbedrijf en hun ICT’ers scherpzinniger en waarom is dat zo actueel? (Illustratie Lizzy Nieuwenhuis) Mensen doen er goed aan tijdig te wikken en wegen hoeveel pensioen ze opbouwen. Door het Uniform Pensioen Overzicht daartoe tot op de bodem aanspreken komt er meer duidelijkheid. Het werkt. Steeds meer handige selfservice bij ABP KeuzePensioen naarmate de website verder wordt ontwikkeld. Twee generaties aan het werk bij dezelfde overheidsinstelling. Veel, maar niet alles, verandert. Ervan uitgaan dat directies van bedrijven waarin pensioengelden worden belegd altijd netjes handelen is naïef: vlijmscherpe Corporate Governance is nodig.

08

16

Pensioen- & Beleggingswereld

20 28

Werelddeeltjes met, soms verbazingwekkend, internationaal pensioen- en beleggingsnieuws. Een goede combinatie van mannelijke en vrouwelijke eigenschappen levert het meest op, maar in het Nederlandse bedrijfsleven is het nog niet zo ver. In Zweden is diep nagedacht over toekomstbestendige pensioenen: ze hebben een systeem.

24

Overheid en onderwijs

32 37 43 43

Papieren en/of elektronische informatiedragers bewaren schatten aan kennis en inzicht in de Koninklijke Bibliotheek van de eenentwintigste eeuw. Boekbespreking: De kunst van het ouder worden bestaat al lang, toch blijft het een leerweg. Welke brede taken kenmerken, al dan niet in het oog springend, de GGD organisaties? Boekbespreking: De Geldpomp frist een belangrijk stukje sociale geschiedenis op en legt het vast. Bij zelfstandige bestuursorganen als Kadasters openen nieuwe elektronische mogelijkheden eveneens onbekende deuren. Schaalvergroting voor het brandweerdistrict Land van Cuijk om te voldoen aan de hogere eisen.

38

44

ABP Wereld 3 | 2010

1

ICT door Marcel Vleugels fotografie Annemiek Mommers illustratie Lizzy Nieuwenhuis

‘ICT-systemen worden steeds intelligenter’

In de automatiseringswereld verandert er veel meer dan de technologie alleen. De hedendaagse ICT’er krijgt er een interessante taak bij.

Een verrijking voor wie de diepte in wil en goed kan omgaan met tegenstellingen. De automatiseerder zit namelijk meer dan ooit midden in ‘de business’ om daar de processen, de rekenregels en de controls op één lijn te brengen met de steeds verder voortschrijdende technische verfijningen. De technologie wordt spitser, de afstemming moet daarom scherpzinniger. De ICT’er werkt mee aan welgekozen oplossingen rechtstreeks vanuit de vraag van de business. De uitvoeringorganisatie van ABP is inmiddels ver gevorderd met deze geruisloze vernieuwing.

Samen ‘In de pensioenwereld moeten business en ICT elkaar midden in het werkveld vinden en naadloos op elkaar aansluiten,’ vat Theo Peereboom, directeur van Concern Information Systems CIS, het samen. ‘Sterker: ICT ís de business van de moderne pensioenindustrie. Berekeningen, betalingen, incasso van gegevens en premies, mailings, denk aan alle cijferreeksen en grafieken die hier binnenshuis worden gemaakt, alle mogelijke beleggingshandelingen, ze verlopen stuk voor stuk geautomatiseerd. Dat spaart veel tijd en geld en voorkomt menselijke vergissingen. De papieren pensioendossiers met alle informatie over de deelnemers – die hier in een enorm archief ooit prominent aanwezig waren – zijn voor een groot deel gedigitaliseerd. Technologisch is ons ICT-bedrijf sinds jaar en dag steengoed. Maar nu is een belangrijk nieuw accent dat we ons meer richten op het organiseren van samenwerking. Samen met de afdelingen voor wie ze werken, brengen onze 750 ICT’ers de risico’s in kaart, maken afwegingen, stellen plannen voor vernieuwing op. Samen met de mensen uit de business zetten ze die vervolgens in de praktijk om en samen vieren ze de successen.’

2

ABP Wereld 3 | 2010

Onopgemerkt De in Amsterdam geboren Theo Peereboom studeerde arbeids- en organisatiepsychologie. Hij ging daarna werken bij warenhuisconcern KBB waar hij betrokken was bij ingrijpende reorganisaties. Bij de Sociale Verzekeringsbank, zijn tweede werkgever, kwam hij in aanraking met de ICT. Na een periode van vijf jaar bij BSO ging hij opnieuw

‘Automatisering is niet zo vanzelfsprekend als water en licht’ bij de SVB aan de slag. ‘Ik heb het vak ICT geleerd vanuit de businesskant en ben gaandeweg – de nodige reorganisaties verder – aan de managementkant terecht gekomen.’ Zijn omvangrijkste en risicorijkste ICT-klus bij SVB was de automatisering van het AOWbedrijfsproces. ‘Het grootste succes is dat niemand daar iets van gemerkt heeft.’ Tien jaar geleden stapte hij over naar ABP in Heerlen. Hier bekleedde hij verschillende functies bij CIS om er in 2008 directeur te worden.

Een huwelijk Is het niet erg complex om zo’n omvangrijke organisatie aan te sturen, met al die gegevensstromen en zoveel uiteenlopende bedrijfsonderdelen? Theo Peereboom: ‘De tijd dat de ICT’er vanwege zijn technische deskundigheid binnen de organisatie zijn eigen boontjes dopt, is echt voorbij. Goede automatisering is bij ons niet iets dat er komt omdat ICT’ers iets flitsends willen introduceren, maar omdat het een efficiënter en effectiever proces oplevert. Waar dat even mogelijk is, willen wij dat in ons hart natuurlijk ook flitsend doen. Maar de motivatie is dat automatisering de klanten én je bedrijf vooruit helpt. Daarom is het van groot belang dat het hele bedrijf kan leunen op automatisering van bovengemiddelde kwaliteit. Zo kun je met ICT de business laten excelleren. Dat hebben we dan ook als motto gekozen. En omdat we er voor willen zorgen dat ICT niet een losstaande functie is in ons bedrijf, willen we in al het werk dat we uitvoeren steeds dat mensen uit de business de leiding hebben. Ik zeg ook vaak tegen onze mensen ”Zorg dat je begrijpt wat de business wil en denk daarbij goed na over hoe je die nog beter kunt laten opereren”. Daarbij is het natuurlijk niet zo dat je als ICT je verstand op nul zet. Je blijft ook zelf meedenken of je wel aan de beste oplossing bezig bent. Samen en toch kritisch naar elkaar.’ Hij lacht: ‘Een gevoelig en ingewikkeld huwelijk’.

ABP Wereld 3 | 2010

3

Pensioenen, communicatie, beleggingen of bestuursondersteuning Me dunkt dat de eisen van automatisering voor pensioenen anders in elkaar steken dan die voor communicatie, voor beleggingen of bestuursondersteuning. ‘Dat is ook zo. Voor pensioenen geldt dat ICT op de eerste plaats robuust is, ook al kost dat wat in termen van

‘Voor pensioenen geldt dat ICT

reactietijd. Automatisering voor communicatie moet vooral snel, en in toenemende mate

op de eerste plaats robuust is’

interactief zijn. Bij ons zitten beide vereisten aan elkaar vast, we communiceren immers over de gegevens uit de pensioenadministratie. Je moet heel goed nadenken over die combinatie. Voor assett management moet ICT - hoe dan ook – altijd maximaal bijdragen aan beleggingsopbrengsten. Belangrijke voorwaarde daarbij is dat er altijd een actueel overzicht van de posities is en dat er altijd gehandeld kan worden. Dus kiezen we daar voor wat betreft de infrastructuur voor een hoge beschikbaarheid. Dat betekent bijvoorbeeld dat de taken onmiddellijk worden overgenomen door een andere computer, wanneer er een de geest geeft. En dus heb je extra componenten in de infrastructuur nodig. Deze hoge beschikbaarheid is zo ook complex en dat maakt weer dat de totale beschikbaarheid per saldo weer iets vermindert. Al dat permanente afwegen beheerst het hart van het moderne ICT-bedrijf.’

ICT besturen Hoe maak je die afweging over waaraan je als bedrijf je dure ICT-geld uitgeeft? ‘Twee jaar geleden besloten we de governance, zo noemen wij de besturing van de ICT, niet in de ICT-organisatie zelf te leggen, maar bij een centrale Chief Information Officer. Met deze CIO kun je op strategisch niveau de juiste beslissingen nemen over de manier waarop de ICT-investeringen worden gericht. In essentie is dit proces vrij simpel. Eerst hebben we vastgesteld wat de belangrijkste strategische issues voor de komende jaren zouden zijn. Vervolgens hebben wij geïnventariseerd welke projecten de business van

Nieuw groen datacenter voor ABP

Een belangrijk deel van het ICT-landschap van de uitvoeringsorganisatie van ABP is sinds kort gehuisvest in het innovatieve datacenter van Cofely in Maastricht Aachen Airport. Het gaat om een totaalpakket aan datacenter-services, met garanties op het gebied van beschikbaarheid en flexibiliteit, het gebruik van duurzame energie en de controle over de kosten. ABP betaalt uitsluitend voor de diensten die uiteindelijk worden afgeno-

4

ABP Wereld 3 | 2010

Theo Peereboom (rechts):

plan was uit te voeren en welke pro-

ten dus prioriteiten stellen, over welke

‘Goede automatisering komt er omdat

jecten daaruit een bijdrage leverden

zaken we oppakken. Op die manier

het een efficiënter en effectiever proces

aan de strategische doelen. Toen we al

ontstond een samenhangend aantal

oplevert’.

die projecten bij elkaar pakten, bleek

projecten die ook echt bijdragen aan

dat toch wat te ambitieus. We moes-

de strategische doelstellingen.’

men. Cofely's datacenter voldoet aan

Al geruime tijd voert ABP Maatschap-

geld door een intelligent koelsysteem

de Tier III classificatie met een veilig-

pelijk Verantwoord Ondernemen

dat optimaal gebruik maakt van de

heids- en betrouwbaarheidswaarborg

(MVO) hoog in het vaandel en data-

buitenlucht. Daarnaast draaien alle

van 99,982 procent. Zo zorgt de nood-

centers verbruiken grote hoeveelhe-

diensten van het datacenter energie-

voorziening van het datacenter ervoor

den energie. Om het milieu zo min

efficiënt. Ook werkt de eigen energie-

dat het bij stroomstoring in bedrijf

mogelijk te belasten, beschikt het

centrale op 100 procent groene ener-

blijft. Het datacenter is zodanig flexi-

datacenter van Cofely over een duur-

gie: iedere kWh is afkomstig uit

bel opgezet dat het voldoet aan de

zame energievoorziening en dito koe-

milieuvriendelijke bronnen zoals

vraag in de komende jaren.

ling. Zo wordt de temperatuur gere-

wind, biomassa of waterkracht.

ABP Wereld 3 | 2010

5

Interactie

dus bij alle ontwikkelingen steeds

Vooruitstrevende rekenmachine

Theo Peereboom over bijkomende

opnieuw af te vragen wat de beste

Welke andere ICT-ontwikkelingen

effecten van toenemende complexi-

ICT-koers is. ‘Zeker, en in dit geval

spelen op dit moment? ‘Op de markt

teit: ‘Moderne ICT-systemen kunnen

moest er iets gebeuren omdat ons

komen steeds meer hoogwaardige

veel, worden steeds intelligenter. Het

eigen tweede datacenter niet meer

standaardcomponenten beschikbaar.

blijven echter voorzieningen met hun

voldeed. We konden er de noodzake-

Zo is een belangrijk onderdeel van

eigen hebbelijkheden die op sommige

lijke continuïteit niet meer mee

ons generiek pensioenssysteem (GPS)

momenten een eigen leven lijken te

garanderen; de grenzen van de uit-

de rekenmachine. Hiermee wordt

leiden. Iedere gebruiker kent dat

breidingsmogelijkheden en kwali-

bepaald op welke producten iemand

machteloze gevoel als midden in de

teitsverbetering waren bereikt.

recht heeft, wordt bepaald wat de

stress “de computer het niet meer doet”. Vooral in nieuwe geavanceerde systemen kunnen eigenschappen

‘De gebruiker moet snel kunnen zien dat hij goed begrepen is’

schuilgaan, die pas bij interactie met de deelnemers aan het licht komen.

Ook wilden we de belasting van het

Met ongewenste bijwerkingen – en

milieu een stuk verminderen.’

die kansen nemen bij intelligentere

Waarom is besloten tot uitbesteding?

systemen toe – moet je als automati-

‘Om een rekencentrum altijd in de

seerder altijd rekening houden.

lucht te houden, met elektriciteit,

De vraag is dus tweeledig. Hoe laat je

koeling, noodverzieningen en nog

mensen het beste communiceren

veel meer, heb je zoveel specifieke

over, maar ook met, intelligente com-

know-how en vakmensen nodig dat

putersystemen?’

dit erg duur voor het bedrijf wordt. De oplossing is dan een datacenter bij

Geen nieuwe mogelijkheden, wel kosten?

een gespecialiseerde derde met de

Hij haalt nog een ander belangrijk

capaciteit in te schakelen die je nodig

punt aan. ‘Als je eenmaal een systeem

hebt. Je betaalt dan alleen voor wat je

hebt, laat je het niet alleen draaien,

afneemt. En wij blijven zelf de in het

je bent genoodzaakt het up to date te

datacenter opgestelde apparatuur

onderhouden. Doe je dat niet, dan zal

bedienen.’

mogelijkheid er precies die kennis en

niemand er de eerste tijd iets van merken, maar op een kwade dag gaat

Outsourcen

het systeem kuren vertonen. Voor een

Er zijn tal van uitstekende leveran-

pensioenorganisatie is zo’n risico van-

ciers die complete ICT-systemen en

zelfsprekend onaanvaardbaar. ICT-sys-

alles dat daarbij hoort aan grote

temen moeten daarom voortdurend

bedrijven leveren. Dat is toch een

onderhouden en vernieuwd worden.

trend die voordelen kan bieden.

Het is de taak van CIS daar overal in

Waarom zou een grote pensioenuit-

het bedrijf op te wijzen en voor te

voerder de ICT in eigen huis houden?

pleiten. Dat vergt ook weer van alle

‘Omdat, zoals we zagen, ICT dé busi-

betrokkenen eersteklas communicatie.

ness van pensioenen is, zal outsour-

Onze klanten, de bedrijfseenheden,

cen van alle automatisering nooit wijs

krijgen daardoor geen extra gebruiks-

zijn. Je kunt dan controle kwijtraken

mogelijkheden tot hun beschikking,

over het hart van je processen. Het

terwijl het wel geld kost. Om hiervoor

outsourcen van het mainframe, het

toch draagvlak te krijgen moet CIS in

klassieke, grote computersysteem,

staat zijn dit voortdurend glashelder

was in ons geval wel verstandig. Het

uit te leggen.’

aantal toepassingen dat op dit platform draait wordt steeds minder en

Anders

nadert de grens waarop we nog in

‘Neem het nieuwe datacenter dat we

staat zijn marktconforme prijs en

zojuist hebben ingericht (zie kader).

prestaties te leveren. Bovendien wil-

De interessante vraag daarbij is niet

len we op termijn van het mainframe

welke technisch hoogstaande syste-

af en van goedkopere technologie

men daar draaien, maar “van wie dat

gebruik maken die langzamerhand

eigenlijk allemaal moet”.’ Je dient je

op hetzelfde niveau presteert.’

6

ABP Wereld 3 | 2010

hoogte van de aanspraak is en wordt

goedkoper kan worden gerealiseerd.

Selfservice voor deelnemers

berekend op welke wijze het recht

Om nieuwe systemen optimaal te kun-

‘Daarom proberen we nu steeds in

wordt aangewend. Tot nu toe hebben

nen toepassen, geldt nog steeds waar-

kleinere stappen in direct contact met

wij deze rekenmachine volledig zelf

mee we begonnen zijn: je moet heel

onze gebruikers vast te stellen of dat-

gebouwd, echt maatwerk dus.

goed weten wat de wensen van de

wat we plannen te bouwen ook echt is

Wij zijn de afgelopen periode heel

gebruiker zijn. Hoe vlugger je ontdekt

wat bedoeld is. We hebben de afspraak

druk geweest met het beproeven van

dat het toch iets anders moet dan

dat we voor de grote projecten een

een ‘Business Rule Engine’, waarmee

gedacht, hoe effectiever en efficiënter

businesscase opzetten, waarin goed

diezelfde functionaliteit sneller en

je kunt zijn.’

duidelijk wordt waarom we een verandering in onze applicaties of infrastructuur willen aanbrengen. Een andere ontwikkeling is dat moderne technologie ons steeds beter in staat stelt beschikbaarheid en continuïteit te garanderen. Bijvoorbeeld in het geval van MijnABP, de selfservice die we onze deelnemers aanbieden. We willen hen in staat stellen zelf via internet de aanwending van het pensioen te bepalen, de moderne technologie maakt dat mogelijk. Dat vraagt veel van de verbinding tussen buitenwereld en de bedrijfssystemen waar alle informatie in staat. Wij hebben samen met de betrokken afdelingen vastgesteld welke componenten belangrijk zijn voor de deelnemer die via MijnABP informatie opvraagt. De beschikbaarheid van die componenten kunnen we tegenwoordig continu monitoren. Dus niet steeksproefgewijs maar uur in uur uit, dag in dag uit met verschillende technieken permanent weten dat alles goed werkt. En direct ingrijpen als het nodig is.’

ICT blijft mensenwerk Als gebruiker van automatisering wordt je toch geconfronteerd met uitval van systemen. ‘Ja, dat is natuurlijk erg vervelend. Als ICT fouten maakt, heeft dat onmiddellijk grote impact. Natuurlijk wil niemand graag een fout maken, maar het gebeurt toch. De manier waarop je als bedrijf in staat bent daarmee om te gaan, bepaalt in hoge mate of je van je fouten kunt leren of dat mensen een ontwijkende reactie gaan opbouwen. Die kan allerlei vormen aannemen. Van een zeer bureaucratisch proces tot een heel strak opgebouwd stelsel van taken en bevoegdheden, Theo Peereboom:

waarin er altijd wel wat buiten de ver-

‘Fouten maken in de IT mag van nature niet’.

antwoordelijkheid valt. Wij proberen ons steeds zo te organiseren dat we goed kunnen omgaan met de complexiteit van een moderne geïntegreerde dienstverlening aan onze klanten. En dat we blijven leren, elke dag weer.’

ABP Wereld 3 | 2010

7

Keuzes uitgedrukt in concrete bedragen

PENSIOENEN

door Merijn van den Berg

fotografie Ellis Regina Janssen

Voor veel mensen is het pensioen een ver-van-mijn-bed-show. Ze betalen wel premie, maar weten niet goed wat ze opbouwen. Persoonlijke pensioensamenvatting wacht op elke deelnemer Het algemene idee is dat je op je 65ste zo'n 70% van je laatstverdiende loon krijgt. Voor veel werknemers is dat niet zo. Ze krijgen – door allerlei keuzes in werk en privé – soms fors minder dan die 70%..

Digitale actualiteit Om ze daar bewust van te maken werkt ABP aan een goede voorlichting. Het Uniform Pensioen Overzicht is daarin een belangrijk instrument en bovendien wettelijk verplicht. Naast het jaarlijkse papieren overzicht zet ABP sterk in op een digitale omgeving (website) waar deelnemers actuele informa-

8

ABP Wereld 3 | 2010

tie vinden. Ook kunnen ze in die

Vergelijken

online omgeving zelf allerlei bere-

Sinds 2007 is wettelijk vastgelegd

keningen maken. Wat gebeurt er

waar een pensioenoverzicht aan

met mijn pensioen als ik parttime

moet voldoen. Het resultaat is een

ga werken? Of als ik eerder wil

Uniform Pensioen Overzicht (UPO),

stoppen met werken: vanaf wan-

dat elk pensioenfonds jaarlijks aan

neer is dat financieel haalbaar?

zijn deelnemers dient te sturen.

Want het zijn juist de keuzes tij-

Het UPO presenteert duidelijk,

dens het arbeidzame leven die

compact en begrijpelijk hoeveel

bepalen hoeveel pensioen iemand

pensioen een deelnemer heeft

straks heeft.

opgebouwd. Omdat het uniform is,

is vergelijking tussen pensioenen ook

een grote database met personalia,

hebben gedaan, die fulltime werken,

makkelijker. Handig bijvoorbeeld om

salaris- en pensioengegevens van de

geen sectorspecifieke aanvullingen

bij de overstap naar een nieuwe werk-

deelnemers. Het systeem bevat ook de

hebben, etc. Elke nacht draaien we

gever een vergelijking te maken met

rekenmodellen voor alle soorten pen-

daar zo'n 30.000 UPO's van uit. We

het oude pensioen.

sioenen. Het UPO is een soort uittrek-

doen de benodigde berekeningen, dan

sel uit het pensioensysteem: een per-

worden de brieven opgemaakt, geprint

Uniform

soonlijke samenvatting. Hoewel het

en verzonden. Inmiddels zijn de tes-

‘Dat uniforme karakter is wel jam-

UPO een standaard opmaak heeft,

ters al bezig met de volgende groepen.

mer’, zegt Piet van Mil, Directeur

biedt het wel ruimte voor sector speci-

Die voegen ze toe aan de wachtrij en

Service Verzekerden van ABP. ‘Wij stu-

fieke afspraken en verschillende rege-

zo komt iedereen aan de beurt. Tot we

ren al sinds 1997 pensioenoverzich-

lingen, vertelt Van Mil. ‘We hebben

1,2 miljoen UPO's hebben gemaakt.

ten, waarvan we de indeling zelf had-

een reeks modellen gemaakt

Gaandeweg worden ze steeds com

den bedacht. Steeds in overleg met onze klanten, om hen zo goed moge-

Piet van Mil:

lijk van dienst te zijn. In het vast-

‘Online je pensioen

staande format van het UPO kunnen

bekijken is veel

we minder specifieke ABP-kenmerken

flexibeler’.

kwijt dan in ons oude overzicht van voor 2007. Dat format gaat tot details als hoe je de gegevens in hokjes moet presenteren.’

Doorrekenen Aan het begin van het traject, als iemand toetreedt, komt er een startbrief die ook is gebonden aan een vast format. Daarnaast stuurt ABP een aanbiedingsbrief, waarin het pensioenfonds wat meer van zichzelf kwijt kan qua presentatie. De startbrief laat zien welke gegevens van de nieuwe deelnemer geregistreerd zijn en welke keuzes hij heeft. Tevens verwijst de brief naar de online omgeving 'MijnABP'. Daar kan hij of zij alle keuzes en mogelijkheden bekijken en doorrekenen. Het is belangrijk om juist in het begin op deze keuzes te wijzen. Is waardeoverdracht van eerdere pensioenopbouw interessant? Welke onderdelen verzeker ik mee? Van Mil: ‘Sommige producten kun je alleen in het begin afsluiten, omdat

waarin per groep is bepaald wat we

plexer, met waardeoverdrachten, peri-

voor een pensioenfonds het risico te

tonen in het UPO. Wie geen nabe-

odes in het buitenland, scheidingen,

groot zou zijn als iedereen op elk

staandenpensioen heeft, krijgt daar

etc. De groepen worden ook steeds

moment die keuzes kan maken. Je

ook niks over te zien op zijn UPO. Als

kleiner, zodat we eindigen met een

kunt niet na tien jaar alsnog gaan bij-

mensen geen partner bij ons geregi-

paar duizend brieven per nacht.’

sparen voor meer partnerpensioen

streerd hebben, tonen we geen nabe-

omdat je ziek bent geworden.

staandenpensioen. Dat is ook een

Inschatten hoe hoog uiteindelijk het

manier om ze alert te maken: zorg dat

Digitale omgeving: actueel en flexibel

pensioen zal zijn, is makkelijker

je altijd je partner bij ons aanmeldt.’

Het papieren UPO komt maar één keer per jaar. Online kan de deelne-

geworden sinds ABP werkt met absolute bedragen voor de pensioenuitke-

30.000 UPO's per nacht

mer elk moment de meest actuele

ring. Dat zegt meer dan een percenta-

De verzending van 1,2 miljoen papie-

stand van zaken bekijken. ‘En het is

ge van je huidige loon.’

ren UPO's is een forse onderneming.

veel flexibeler,’ vertelt Piet van Mil.

‘We beginnen met de makkelijke vari-

‘Op papier geven we drie rekenvoor-

Persoonlijke samenvatting

anten. Mensen die hun hele carrière

beelden met 63, 65 en 67 jaar als uit-

De gegevens voor het UPO komen uit

bij dezelfde werkgever hebben

treedleeftijd. Online kun je tot op

het generiek pensioensysteem. Dit is

gewerkt, dus geen waardeoverdracht

de maand nauwkeurig aangeven

ABP Wereld 3 | 2010

9

wanneer je tussen je 60ste en 70ste

keuzes voorgelegd, die meteen als

maand van de werkgever. Die zijn

wilt stoppen, en zie je meteen wat

concrete bedragen getoond worden:

binnen een week verwerkt in het

daarvan de uitkomst is. Wat gebeurt

hij kiest dit, dan krijgt hij zoveel. Alle

generiek pensioensysteem. Op dat

er met mijn pensioen als ik parttime

terminologie wordt toegelicht als hij

moment zijn ze meteen te gebruiken

gaat werken? Dat zie je direct online.’

met de muis over die woorden heen

voor het UPO of op MijnABP. Wij

gaat. Reglement, pensioenparameters,

geven aan hoe we de gegevens willen

Gebruiksvriendelijk

franchise - het staat allemaal uitge-

ontvangen. De werkgever of zijn leve-

De online omgeving ziet er anders uit

legd. Deelnemers op pensioengerech-

rancier past zijn administratie daarop

dan het papieren UPO. Het is ingericht

tigde leeftijd hebben ook meteen de

aan.’

op 'events': belangrijke gebeurtenis-

mogelijkheid om gemaakte keuzes

sen in een mensenleven. Zo leidt een

aan te vragen.

Relatiebeheer De werkgever heeft een rekenmodel in zijn salarisadministratie dat bereSalvador Essers:

kent hoeveel pensioenpremie hij

‘Het succes van het

moet afdragen. Het geld en de gege-

UPO wordt mede

vens stuurt hij naar ABP. ‘Ter controle

bepaald door de

berekenen wij die premies ook nog

werkgever en de wijze

een keer,’ licht Essers toe. ‘Dan zien

waarop zijn salaris-

we toch wel eens verschillen. De oor-

administratie de

zaak is meestal geen onwil, maar een

gegevens aanlevert’.

mismatch of vertraging tussen de afdelingen van een organisatie. Als wij iets vreemds tegenkomen, koppelen we dat terug naar de werkgever. En die moet kijken of er inderdaad iets fout zit of niet. De eindverantwoordelijkheid ligt altijd bij de werkgever, maar we proberen wel samen naar een oplossing te zoeken. We willen een goede relatie met die werkgever. Daarom investeren wij veel in relatiebeheer, met service richting de werkgever. Niet alleen als er een probleem is, maar ook op andere momenten, om aan een goede relatie te werken.’

Bundeling Veel bedrijven besteden hun salarisadministratie uit aan administratiekantoren (zogenoemde 'leveranciers'). ‘Zodoende hebben wij met relatief weinig verschillende systemen te

Uniform Pensioenoverzicht biedt inzicht en uitzicht

maken. Als die leverancier voor meerdere bedrijven de administratie doet, hoeven wij maar één keer de afstemming te regelen om de gegevens cor-

klik op de tab 'met pensioen gaan'

Aanlevering gegevens

rect binnen te krijgen. Door de tien

naar een grafiek met het opgebouwde

De actualiteit van de online omgeving

grootste leveranciers goed te bedie-

pensioen. Die laat zien uit welke

staat of valt met een goede aanleve-

nen, krijgen we negentig procent van

onderdelen dat bestaat: AOW, pensi-

ring van gegevens. Daarvoor zorgt de

de gegevens goed binnen.’

oen en eventueel bijgespaard pensi-

afdeling Premie en Gegevens Incasso

oen. Dan geeft de deelnemer aan of

(PGI). Salvador Essers, manager PGI:

Rol deelnemer

hij in het buitenland heeft gewoond.

‘Onze kracht is het tijdig en correct

In het spel van controleren is de deel-

Dat is van invloed op de hoogte van

binnenkrijgen van de gegevens en

nemer steeds vaker degene die aan

de AOW. Wil hij een eventueel part-

premies van de werkgever. Daar

de bel trekt. Die ziet in zijn UPO dat

nerpensioen omzetten in meer keuze-

scoort ABP zeer goed. Mutaties van

er iets niet klopt. Salvador Essers:

pensioen? Zo krijgt de deelnemer

deelnemers ontvangen we binnen een

‘In 99,9% van de gevallen loopt alles

10

ABP Wereld 3 | 2010

naar wens. Maar om die laatste fractie ook

ABP en OMERS bieden ondernemers INKEF Capital

goed te krijgen is de rol van de deelnemer heel prettig. De transparantie die wij aan

Samen met het Canadese Ontario Municipal Employees Retirement

de achterkant bieden met een online actu-

System OMERS neemt ABP het initiatief tot het investeringspro-

eel UPO op MijnABP, dat krijgen wij weer

gramma INKEF Capital (Investing in the Knowledge Economy of the

terug in de vorm van vragen. Dat sluitstuk

Future). In de eerste vijf van het vijftien jaar durende programma

is voor ons heel prettig. Want met 1,2 mil-

zal INKEF Capital in beide landen 200 miljoen euro investeren in

joen deelnemers betekent dat toch nog

beginnende ondernemingen en in nieuwe technologieën.

een paar honderd fouten en foutjes.

Het programma is bedoeld als mes dat aan twee kanten snijdt. Het

Dankzij feedback van deelnemers kunnen

pensioengeld dat INKEF Capital investeert, draagt niet alleen bij aan

we samen met werkgevers ook dat laatste

het rendement voor de deelnemers van ABP en OMERS, maar ook

stukje perfectioneren.’

aan de ontwikkeling van de hoogwaardige kenniseconomie. Daarnaast onderscheidt INKEF Capital zich van andere investeer-

Verantwoordelijkheid

ders door een lange termijn investeringshorizon en door het inten-

Piet van Mil: ‘Wij voelen ook een grote ver-

sieve begeleiding van de zogenoemde start-ups.

antwoordelijkheid voor de deelnemers. Die

INKEF Capital’s lange termijn investeringsstrategie past goed bij de

werken toch al gauw een dag in de week

aard van de verplichtingen van pensioenfondsen en de daarbij

voor hun pensioen. Het zijn grote bedra-

behorende langere termijn beleggingshorizon. ABP en OMERS ver-

gen, dus moeten we dat goed inzichtelijk

wachten met INKEF een aantrekkelijk rendement te behalen in lijn

maken, en er goed mee omspringen.

met het risicoprofiel van deze beleggingen. Beide partners zien

Steeds meer mensen werken en bouwen

samenwerking tussen pensioenfondsen in directe investeringspro-

pensioen op, maar ze maken ook vaker

gramma’s als een veelbelovende nieuwe strategische optie. Via een

een overstap, scheiden vaker, nemen een

Nederlandse en een Canadese investeringsmaatschappij zal INKEF

sabbatical of gaan parttime werken.

Capital de afnemers eigen vermogen verschaffen vanaf een vroeg

Allemaal trends die invloed hebben op je

stadium in hun ontwikkeling.

pensioen, en die wij dus goed inzichtelijk

ABP en OMERS nemen ieder de helft van de financiering van het

moeten maken. Veel mensen denken nog

programma voor hun rekening. Naar verwachting zal er in de eerste

steeds dat ze 70% van hun laatst verdien-

vijf jaar 100 miljoen euro in elk van beide landen worden geïnves-

de loon hebben, maar dat halen ze vaak

teerd. De initiële portfolio zal grotendeels bestaan uit bedrijven die

niet.’

gedurende de termijn van 15 jaar tot wasdom zullen komen. ‘Deal flow’ (de aanvoer van starters waarin INKEF Capital investeert) zal

Confrontatie

uit verschillende bronnen voortkomen, waaronder ‘technology

In het UPO krijgt de deelnemer alles te

transfer 2 offices’ van universiteiten, informele beleggers, regionale

zien. Ook de minder leuke dingen, zoals

fondsen en vanuit spin-offs van nieuwe technologieën door

een pensioen dat na een scheiding hal-

bestaande bedrijven.

veert. Dat kan behoorlijk confronterend zijn, maar het is wel belangrijk om mensen bewust te maken, meent Van Mil. ‘Ik zie het als confronteren en faciliteren: ga naar MijnABP en kijk wat er speelt. Het is misschien niet nu je eerste aandachtspunt, maar zorg wel voor later.’

Tevreden De goede dienstverlening van ABP is vooral te danken aan de werkgevers, vindt Salvador Essers: ‘We zijn erg tevreden met onze klanten. Het succes van het UPO wordt mede bepaald door de werkgever en de wijze waarop zijn salarisadministratie de gegevens aanlevert.’ Hoewel alles geolied loopt, ziet Essers nog wel verbeteringen voor de toekomst: ‘We willen kijken of het nog beter, sneller en flexibeler kan, samen met de klant. Om te kunnen inspe-

EADS Innovation Works kan deze helikopter met dieselelektrische hybride-

len op de hogere dynamiek die we ver-

aandrijving en vele andere snufjes in 2020 in de lucht hebben. Verwachte

wachten in de pensioensector.

besparing op het verbruik is 50%.

ABP Wereld 3 | 2010

11

ABP KeuzePensioen door Karin Dormans fotografie Annemiek Mommers

Boek on line… uw persoonlijke

‘Om het onze deelnemers gemakkelijk te maken, is er www.MijnABP.nl. Deze website ontwikkelen we steeds verder, zodat mensen in concrete termen hun eigen informatie kunnen vinden: dit is wat u netto per maand te besteden zult hebben op basis van uw ABP KeuzePensioen.’

Marcel Vaessen: ‘We willen de bestaande technische mogelijkheden benutten om de self service voor klanten te vergroten’.

12

ABP Wereld 3 | 2010

pensioenleeftijd! Consistent concept ‘ABP KeuzePensioen is mogelijk vanaf 60 jaar. Met één druk op de knop kunnen grote groepen deelnemers nu al zien hoe hun inkomen wijzigt als ze besluiten om eerder of later te stoppen met werken. Daarmee hebben ze een uitstekend vertrekpunt om hun eigen financiële planning te maken en te beslissen wanneer ze met pensioen gaan tegen de achtergrond van tot hun toekomstige inkomenspositie. Ook de uiteindelijke beslissing om met pensioen te gaan, kunnen ze on line vastleggen.’ Marcel Vaessen, directeur Uitvoering Pensioenen, legt bondig uit wat MijnABP is. Een bewijs temeer dat het om een consistent concept gaat.

Betrouwbare rekenregels Achter de eenvoud en het geDennis Rienties: ‘We hebben heel precies gekeken naar de drempels’.

bruiksgemak van www.MijnABP.nl zit een wereld aan denkwerk en team-

Claudia Pinckaers:

work. Alleen al het begrippenkader is

‘Zien wat de financiële consequenties zijn van bijvoorbeeld een maand eerder

voor de meeste mensen nauwelijks te

stoppen met werken, of doorgaan tot 67 jaar’.

doorgronden: wat is keuze-uitruil? Wat is loonheffingskorting? En: hoe kunnen ook de minder geroutineerde internetgebruikers goed bediend worden? Hoe krijgen deelnemers enige binding met ABP en met de pensioenvraagstukken die voor hun belangrijk zijn? Verder moest de toenemende flexibilisering van de pensioenleeftijd met de bijbehorende wet- en regelgeving vertaald worden in rekenregels. En uiteraard moeten de uitkomsten van MijnABP 100% betrouwbaar zijn. ‘ABP is het aan zijn status als groot pensioenfonds verplicht om de site voortdurend door te ontwikkelen en daarmee voorop te lopen. De interactiviteit van de ABP website neemt dan ook snel toe. Het on line ABP KeuzePensioen is een logische stap’, aldus Marcel Vaessen. ‘We willen de bestaande technische mogelijkheden benutten om de self service voor klanten te vergroten.’ ABP Wereld 3 | 2010

13

(Ver)leiden

pen zo te structureren dat mensen

‘De grote vraag voor ons was of het

voldoende vertrouwen hebben om ook

zou gaan werken’, vertelt Dennis

hun uiteindelijke keuze on line te

Rienties. Hij was als manager van de

bevestigen. Daarna krijgen ze natuur-

afdeling ABP KeuzePensioen nauw

lijk altijd nog de wettelijk voorgeschre-

betrokken bij de ontwikkeling van

ven brief waarin ze hun beslissing met

MijnABP. ‘Uit marktonderzoek is

een handtekening bevestigen.’

namelijk bekend dat de leeftijdsgroep waar we het eerst voor aan de slag

Inzicht, overzicht

gingen, de minst enthousiaste gebrui-

‘Inmiddels zien we dat het gebruik

kers van internet zijn. We hebben heel

van MijnABP toeneemt’, vertelt

veel aandacht besteed aan de begrijpe-

Claudia Pinckaers. Het was haar taak

lijkheid, zowel in de vormgeving als

om tijdens het ontwikkeltraject het

tekstueel. Bovendien hebben we heel

klantperspectief te bewaken. ‘Mensen

precies gekeken naar de drempels. Je

stellen de op maat gesneden informa-

ziet bij deze groep dat ze alles wel uit-

tie op prijs. Ze zien precies wat de

zoeken via internet maar dan bij de

financiële consequenties zijn als ze

laatste druk op de knop toch nog tele-

bijvoorbeeld een maand eerder stop-

fonisch contact willen. Dat kan nog

pen met werken, of doorgaan tot hun

altijd. Maar we hebben ook manieren

67ste. De gebruikers blijken het bij-

gevonden om de verschillende stap-

zonder prettig te vinden dat de com-

Nieuwe webmogelijkheden maken pensioen grijpbaar en begrijpelijk

Marianne Kesselaer gebruikte MijnABP om duidelijkheid te krijgen over haar rechten. ‘Ik stopte op mijn 58ste met werken en had daardoor geen recht op een uitkering. Iemand maakte mij erop attent dat ik wel vanaf mijn zestigste een uitkering kon krijgen’, vertelt ze. ‘Mijn man werkt al jaren met MijnABP. Ik internet zelf ook veel; het is handig, je kunt eigenlijk alle informatie vinden. Het was allemaal heel eenvoudig, al heb ik toch even moeten mailen omdat ik nog geen zestig ben en wel al mijn aanvraag wilde regelen. Toen ik eenmaal wist wat ik moest invullen, was het verder snel geregeld via de website.’

14

ABP Wereld 3 | 2010

plexe materie is teruggebracht tot

zijn pensioen of zaken wil regelen,

Volgende ontwikkelingen

enkele heldere schema’s die voor hun

moet dat ook onmiddellijk kunnen.

Dennis Rienties ziet de effecten

van toepassing zijn. Wat niet van toe-

We wilden dan ook dat de informatie

van die trend op zijn afdeling: ‘Mijn

passing is op de deelnemer die heeft

elk moment van de dag beschikbaar

medewerkers krijgen steeds interes-

ingelogd, krijgt hij niet te zien.

is. Onze polisadministratie en pro-

santer werk, omdat ze vooral bezig

We merken dat leidinggevenden en

grammatuur bieden vanwege de hoge

zijn met dingen die niet standaard

medewerkers van personeelszaken

kwaliteit en betrouwbaarheid een bij-

zijn.’ De volgende ontwikkelingen zijn

de deelnemers steeds meer wijzen op

zonder goede basis voor vertrek.

inmiddels in voorbereiding: een virtu-

MijnABP. Ze begeleiden hen bij het

De huidige techniek maakt het ons

ele hostess en de mogelijkheid om de

gebruik. Uit de klanttevredenheidson-

mogelijk om die gegevens en bereke-

waardeoverdracht van het opgebouw-

derzoeken blijkt dat de overzichtelijk-

ningen van de polisadministratie

de pensioen on line te regelen bij ver-

heid, duidelijkheid en snelheid

direct toegankelijk te maken. En door

andering van werkgever. De gedachte

gewaardeerd worden.’

een prettige, gemakkelijke benadering

achter MijnABP is en blijft immers:

en uitstraling, binden we mensen aan

maximaal gebruiksgemak en service

Interessant werk

ons. We vergroten onze service, de

bieden door toepassing van de nieuw-

‘Self service is de trend’, bevestigt

snelheid van de afhandeling neemt

ste technische mogelijkheden.’

Marcel Vaessen. ‘Het pensioenbewust-

enorm toe en dankzij Straight Through

zijn van de meeste mensen is laag.

Processing is er geen vertraging in de

Er is veel onwetendheid, het pensioen

bedrijfsprocessen en dalen voor ons

is gewoon geen interessegebied. Als

de kosten van de administratieve

iemand dan toch iets wil weten over

afhandeling.’

‘Self service is de trend’

Gérard Curto (62) hield in de loop van de tijd de stand van zaken rond zijn pensioen al bij via MijnABP. ‘Dat was prettig en gebruiksvriendelijk. Daarom heb ik ook het ABP KeuzePensioen geregeld via de website. Het is allemaal duidelijk en het gaat razendsnel. Je volgt de stappen en kunt spelen met de module. Maar je spreekt verder niemand. Dat maakt het een beetje onwezenlijk. Toen ik de bevestiging op papier kreeg, vroeg ik me af of dat het dan was. Gaat het als ik straks met pensioen ben allemaal goed? Het is ten slotte een moment dat je maar één keer in je leven meemaakt, niet iets wat je vaker dan één keer regelt. Een collega van HRM was bekend met het systeem en bevestigde dat het goed werkte. In april ontving ik mijn pensioen voor het eerst!’

ABP Wereld 3 | 2010

15

GENERATIES DEELNEMERS door Frank Dam en Wilma van Hoeflaken fotografie Marcel Bekken illustratie Frank Dam

Een bijdrage leveren aan de rechten van burgers Cees Esbach (57) is van

Automatische opbouw Maar de meest recente maatregel

de ‘net-niet-generatie’,

– pas AOW vanaf je 67ste – gaat aan Cees Esbach voorbij. Daar krijgt zijn

zoals hij het zelf noemt.

dochter Karin (21) hoogstwaarschijnlijk wél mee te maken. Wat

‘Ik ben de laatste die gaat moppe-

vindt ze daarvan? ‘Ach, dat duurt

ren en klagen, maar steeds als ik

nog zo lang’, zegt ze laconiek, ‘

een beetje in de buurt kom van een

Als ik stukken in de krant lees over

regeling, wordt die regeling afge-

pensioen en AOW, denk ik eigenlijk

schaft.’

nooit aan mezelf. Wel aan mijn vader. Dan denk ik: goh, misschien

Onwaarschijnlijke opeenstapeling

moet hij nu nóg langer werken.’

Hij somt op: ‘Ik moest nog net in

meegebracht. Op basis van wat ze

militaire dienst. Vroeger kreeg je

tot nu toe heeft opgebouwd, zou ze

dubbele kinderbijslag als je kind

later 592 euro per jaar krijgen. ‘Wel

16 werd, maar toen mijn oudste 16

fijn dat dat automatisch gaat’, vindt

werd, was dat afgeschaft. Ik heb

ze, ‘Hoe zou je het anders moeten

nog voor drie kinderen schoolgeld

doen?’

Ze heeft haar pensioenoverzicht

en schoolboeken betaald, wat me

‘Werken bij de overheid heeft met rechtvaardigheidsgevoel te maken’

16

ABP Wereld 3 | 2010

duizenden euro’s kostte. Toen zij

Belastingdienst

van de middelbare school af gin-

Vader en dochter Esbach werken

gen, werd het schoolgeld afgeschaft

allebei op het belastingkantoor in

en werden de boeken gratis. Mijn

Rotterdam. Hij vervulde jarenlang

vrouw is vijf jaar jonger dan ik,

de meest uiteenlopende functies

maar ik krijg straks geen partner-

bij de Belastingdienst, vooral op

toeslag op mijn AOW, want dat

het gebied van toezicht en ICT

wordt in 2015 afgeschaft. Tot voor

en in het management. Nu is hij

kort kon je met 40 dienstjaren of op

senior-communicatieadviseur bij

57-jarige leeftijd met pensioen.

de Douane (een onderdeel van de

Maar nu ik 57 ben én er 40 dienstja-

Belastingdienst). Zij kwam er drie

ren op heb zitten, is die mogelijk-

jaar geleden terecht nadat ze haar

heid er niet meer. En straks, als ik

Havo-diploma had gehaald en een

dan eindelijk met pensioen ga, is

jaartje Pabo had gedaan. ‘Nee, niet

mijn pensioen afhankelijk van de

via mijn vader, maar ik hoorde via-

beleggingsresultaten. Zo gaat het

via dat er nieuwe, jonge toezicht-

de hele tijd, maar gelukkig kan ik

medewerkers gezocht werden.

er wel een beetje om lachen.’

Ik volg intern een opleiding.’

ABP Wereld 3 | 2010

17

Traditioneel

de overheid. Dat heeft met rechtvaardig-

Hoewel ze in hetzelfde gebouw werken,

heidsgevoel te maken.’

gaan ze nooit buurten bij elkaar. In al die

Dat ze de Pabo heeft laten schieten, vindt

jaren hebben ze elkaars kamer één keer

ze niet erg. ‘Het viel tegen en bij de

gezien. ‘Privé en werk houden we geschei-

Belastingdienst zijn er allerlei mogelijkhe-

den’, zeggen ze. Karin woont sinds een

den. Mijn vader wilde ook altijd lesgeven.

paar maanden niet meer thuis. ‘Maar ze

Hij kreeg de kans om in zijn werk docent

komt een of twee keer per week langs’,

te worden. Ik wil ook echt iets van mijn

zegt Cees, ‘Alleen, of met haar vriend en de

werk maken, een carrière. De interne oplei-

hond.’ Hij geniet daarvan. ‘Ik ben een fami-

ding die ik volg, is op MBO-niveau. Daarna

lieman. Ik kreeg ooit bij de Douane een

wil ik iets gaan doen op HBO-niveau.’

internationale baan aangeboden.

Omgaan met risico’s

‘Een kind van deze tijd staat luchtiger in het leven’

Hij: ‘Zij is een echte doorzetter.’ Zij: ‘Ik ben een planner. Dat heb ik van mijn vader.

Met veel gereis binnen en soms buiten de

Ik denk na over de toekomst. Over wat ik

Europese Unie. Maar mijn actieradius is

zou willen en hoe ik dat kan bereiken.’

niet zo groot. Het is fijn als je dat voor

Hij: ‘Ik heb cursussen risicomanagement

jezelf kunt toegeven. Ik hoef niet nog meer

gegeven. Dat deed ik samen met een colle-

en nog groter.’ Zij: ‘Ik wil later ook kinde-

ga. We hadden de theorie dat je mensen

ren, een gezin. Mijn toekomstbeeld is een

kunt indelen in risicomijders en risicozoe-

beetje traditioneel.’

kers. We waren allebei een voorbeeld van een van die categorieën. Als ik met vakan-

Angst voor polarisatie

tie ga, boek ik een bungalow en stippel ik

Weet hij wanneer hij stopt met werken?

een leuke route uit. Maar hij gaat met een

‘Ik heb een leuke job, dus over stoppen heb

stapel dollars in zijn sok naar Siberië, en

ik geen uitgesproken ideeën. Laatst ging ik

vervolgens door naar Iran om te skiën.’

tennissen met iemand van mijn leeftijd.

Zou zij met een stapel dollars in haar sok

Hij stelde zich voor over het net. “Ik ben

naar Siberië gaan? ‘O nee’, zegt ze, ‘Zeker

Jacob Jan. Hoe lang moet jij nog?” Nou,

niet.’

daar ben ik helemaal niet mee bezig.’ Maar als hij aan later denkt, overvalt hem

Verschil?

weleens een sombere gedachte. ‘Ik heb het

Ze lijken op elkaar, vader en dochter. ‘Dat

gevoel dat hier over 100 jaar gebeurt wat in

wist ik van kleins af aan al’, zegt Karin,

Joegoslavië 20 jaar geleden gebeurde. Dat

‘Ik heb als puber ook niet gebotst met mijn

we niet meer kunnen samenleven door

moeder, maar als ik iets graag wilde en ik

vérgaande polarisatie op het gebied van

vermoedde dat het niet zou mogen, dan

religie en cultuur. Mijn vrouw is daar posi-

ging ik eerder naar mijn vader.’

tiever over, maar ik maak me zorgen.

Wat waardeert ze het meest in hem? ‘Hij is

Volgende generaties krijgen daarmee te

heel erg lief en respectvol naar andere

maken.’

mensen toe.’

Karin deelt haar vaders bezorgdheid. ‘Het

Zijn er ook verschillen tussen hen? Voor

begint me steeds meer op te vallen hoeveel

het eerst blijft het lange tijd stil. Dan zegt

akelige dingen er in de krant staan. Zelf

hij: ‘Jij rookt, ik niet. Dat is een heel verve-

probeer ik open te zijn naar alle mensen

lend verschil.’

en culturen. Je moet bij jezelf beginnen.’

Zij: ‘Maar jij rookte vroeger ook.’ Hij: ‘Ja, dat is waar. Op jouw leeftijd rookte

18

ABP Wereld 3 | 2010

Maatschappelijke betrokkenheid

ik ook.’

Allebei voelen ze zich maatschappelijk

Was hij op haar leeftijd hetzelfde als zij

betrokken. Hij: ‘Ik zou niet graag bij een

nu? ‘Ik was serieuzer. Ik ben in een andere

commercieel bedrijf werken. Zo denk ik er

tijd opgegroeid. Het was toen allemaal zo

van jongs af aan over. De staat moet krij-

sober. Ik probeer op haar generatie over te

gen waar ze recht op heeft, maar burgers

brengen dat al die welvaart niet zo van-

hebben ook rechten. Daar wil ik een bijdra-

zelfsprekend is. Maar zij is een kind van

ge aan leveren.’ Zij: ‘Ik werk ook graag bij

deze tijd. Zij staat luchtiger in het leven.’

Mijns Inziens

Het belang van Corporate Governance

T

ot dertig jaar geleden werden pensioengelden vooral belegd in staatsleningen. Dat geld bracht een vast rendement op. Maar vaak was de rente nauwelijks hoger dan de inflatie. Om hogere beleggingsinkomsten te halen is sindsdien een deel van de pensioengelden – in Nederland ruim een derde – belegd in aandelen van beursgenoteerde ondernemingen. De gedachte was dat ondernemingen in tijden van inflatie de prijzen van hun producten kunnen verhogen en zo via hun winstuitkeringen beleggers beschermen tegen inflatie. Maar zoals we weten van Johan Cruyff: ieder voordeel heb z’n nadeel. Tegenover die hogere opbrengsten staan hogere risico’s. Wie belegt in staatsobligaties weet (bijna) zeker welke bedragen hij wanneer aan aflossing en rente ontvangt. Wie belegt in aandelen, weet niets zeker. De onderneming zal die aandelen in principe nooit terugkopen. Er is dus geen aflossing. Wil de belegger weer van zijn aandelen af, dan moet hij een andere belegger zien te vinden die ze wil kopen. Dat lukt meestal wel – daarvoor is de aandelenbeurs uitgevonden – maar welke prijs de koper wil betalen valt niet te voorspellen. En rente ontvangt de belegger in aandelen intussen niet. Wel heeft hij recht op dividend, maar het bedrijf heeft niet de plicht dat dividend uit te betalen. Ondernemingen houden de meeste winst in kas en keren maar een beetje daarvan uit als dividend. En gaat het eens wat slechter dan wordt die dividendbetaling helemaal overgeslagen. Alsof dat niet genoeg onzekerheid is, lopen beleggers in aandelen nog een risico. Dat heeft ermee te maken dat ze bij beursgenoteerde bedrijven weinig te zeggen hebben over de directie. Die kan min of meer doen wat haar goed dunkt. Nu zijn veruit de meeste directeuren van beursgenoteerde bedrijven verstandige, betrouwbare en nette mannen en vrouwen, die geen verkeerde investeringsbeslissingen nemen en geen geld op onrechtmatige wijze aan de onderneming onttrekken. Over het algemeen worden ondernemingen goed bestuurd en verdienen beleggers aan de aandelen van die ondernemingen een goede boterham. Maar soms gaat het verkeerd. Soms zitten er domme of eigenwijze directeuren die het bedrijf slecht leiden en verkeerde investeringen doen. En heel soms zitten er zelfs directeuren die frauderen of de boel oplichten. Een ruwe schatting is dat het in 90 procent van de gevallen goed gaat, maar in 10 procent van de gevallen niet. Dat maakt het voor aandeelhouders de moeite waard om zich daadwerkelijk te bemoeien met de ondernemingen waar ze in beleggen. Want als ze die 10 procent ‘ongelukjes’ kunnen terug dringen, dan verhoogt dat het rendement van de beleggingen aanzienlijk. De eerste jaren dat pensioengeld in ondernemingen werd belegd, werd nog niet zo erg op dat laatste risico gelet. Het geld werd geïnvesteerd in bedrijven met goede marktposities die uitzicht boden op goede winsten en hoge dividenden. Men ging ervan uit dat alle directies netjes zouden handelen. Sinds de grote schandalen van tien jaar geleden (Enron, WorldCom, Ahold, Parmalat) zijn beleggers niet meer zo goed van vertrouwen. Ze letten nu beter op de directies van de ondernemingen waar ze in beleggen. Dat opletten heet in vaktaal ‘corporate governance’. En omdat het geld oplevert is corporate governance bij ABP een belangrijk onderdeel van het beleggingsproces. Paul Frentrop is tot 1 januari 2011 Hoofd Corporate Governance van de pensioenuitvoerder van ABP ABP Wereld 3 | 2010

19

Werelddeeltjes / gemengd pensioennieuws uit alle windstreken

worden herkozen, op hun beloop werden

Lehman Brothers kostte

gelaten. Zo blijven de riante overheidspensioenen ook bij Sarkozy ongemoeid. De Franse

Ohio-ambtenaren fortuin

politieagent kan nog met 50 met pensioen en Franse ambtenaren met tenminste drie kinde-

Drie maanden na het faillissement van de

ren, kunnen nog altijd op 48-jarige leeftijd

Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers in

stoppen. Door de vergrijzing verandert in 2050

2008 zag het pensioenfonds van de ambtena-

de verhouding tussen werkenden en gepensi-

ren van de Amerikaanse staat Ohio zijn beleg-

oneerden van 1,8/1 naar 1,2/1.

de vermogen dalen van $ 441,4 miljoen eind

De Franse Pensioen Adviesraad becijfert het

2007 tot $ 73,3 miljoen eind 2008. Het totale

huidige financiële tekort tussen pensioenin-

verlies, dat het Ohio Public Employees

Hoewel nog niets definitief besloten is, gaf de

komsten en -uitgaven op meer dan 10 mil-

Pension Funds leed door het ineenstorten van

Franse president Nicolas Sarkozy (55) onlangs

jard euro en op meer dan 100 miljard in het

de grote bank, wordt becijferd op $ 480 mil-

te kennen te streven naar verhoging van de in

jaar 2050.

joen. Dit staat in een 2209 pagina’s tellend

1983 naar 60 jaar verlaagde officiële pensi-

Veel van de Franse tekorten zijn te wijten aan

rapport dat de staat Ohio liet opstellen over

oenleeftijd. Deze gaat wat hem betreft naar 61

de 38 soorten aantrekkelijke uitzonderings-

het Lehman debacle. Volgens het verslag ver-

in 2015, 62 in 2010 en 63 jaar in 2030. Bezuini-

pensioenen, met name voor ambtenaren.

doezelde de bank kort voor het faillissement

gingen waar de vakbonden zich ook nu met

Omdat veel Fransen hoe dan ook niet tot 60

een schuld van $ 50 miljard. Oud-topman van

hand en tand tegen verzetten. Frankrijk is een

werken, dragen ze als premiebetalers minder

Lehman Brothers Richard S. Fuld ontkent dit.

van de pensioendroomlanden waar alle

dan de verplichte 40 jaar bij aan de pensi-

Volgens hem wist de toezichthouder hier van

pogingen om te matigen na felle protesten

oenfinanciering die door middel van omslag

en is van het achterhouden van deze vitale

onder andere in 1995, door politici die willen

plaatsvindt.

informatie geen sprake.

Franse pensioenleeftijd omhoog?

ABP blijft belastingteruggave EU-landen bevechten Omdat pensioenfondsen geen winstoogmerk

bij de eigen fondsen die ze daarmee bevoor-

fonds voor overheid en onderwijs vordert

hebben, staan ze op het standpunt dat ze

delen. Sommige pensioenfondsen, waaron-

daarnaast over de periode 2001-2008 in totaal

over de beleggingsresultaten geen dividend-

der ABP, ijveren al jaren naar gelijke behande-

zo’n 60 miljoen euro terug van landen als

belasting dienen te betalen.

ling. Omdat onderscheid maken niet strookt

Frankrijk en Spanje. Ook hierbij is succes

Sommige Europese landen heffen echter wel

met de beginselen van de Europese Unie, vin-

geboekt. Zo kreeg ABP onlangs de hoogste

dividendbelasting, doorgaans zo’n 15%, over

den ze het Europese Hof van Justitie aan hun

rechter in Frankrijk aan zijn kant. Deze oor-

beleggingsopbrengsten van buitenlandse

zijde. Langzaam maar zeker lijkt de zaak zich

deelde dat de binnenlandse regelgeving moet

fondsen behaald in dat land maar niet

in de goede richting te ontwikkelen. Zo krijgt

worden aangepast. De Franse Belastingdienst

ABP nu drie miljoen euro aan dividendbelas-

bekijkt nu of de claim van ABP over de jaren

ting van de Noorse overheid terug die daar

2001-2008 kan worden toegekend. Voor de

over beleggingsresultaten over 2007 was

toekomst speelt dit niet meer omdat Frankrijk

geheven. Noorwegen is geen lid van de Euro-

zijn wetgeving vanaf 2009 heeft aangepast en

pese Unie maar houdt zich, net als IJsland,

belasting is gaan heffen over de beleggings-

op punten vrijwillig aan het EU-verdrag. ABP

opbrengsten zowel bij binnenlandse als bij

verwacht in Noorwegen ook nog 2,9 miljoen

buitenlandse pensioenfondsen. Nederland

over 2008 terug te ontvangen. Het pensioen-

zelf stelt vanaf 2007 Europese pensioenfondsen, inclusief die uit Noorwegen en IJsland, die in Nederlandse vennootschappen beleggen vrij van dividendbelasting.

20

ABP Wereld 3 | 2010

Nederlanders willen gemiddeld vaker tot 65 werken Steeds meer Nederlanders kiezen ervoor om tot

ken dan mensen die gemiddeld of laag zijn

tie, openbaar bestuur en de financiële dienst-

65 jaar te blijven werken. Hun aantal verdubbelde

opgeleid. Er zijn weinig verschillen tussen man-

verlening.

zelfs van 21 procent in 2005 tot 42 procent in

nen en vrouwen, al geven vrouwen vaker aan dat

De sectoren landbouw en visserij, onderwijs en

2009. De animo om ook na het 65ste levensjaar

ze nog twijfelen over hun keuze.

de zakelijke dienstverlening daarentegen tellen

werkzaam te blijven, is een stuk lager: 13 procent.

Een andere conclusie die de NEA trekt, is dat er

relatief veel werknemers die er wel oren naar

Dit zijn enkele conclusies uit de Nationale

grote verschillen zichtbaar zijn tussen werkne-

hebben om door te werken tot hun 65ste.

Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) 2009

mers in de verschillende sectoren. Zo voelen

De NEA – Nationale Enquête Arbeidsomstandig-

onder 22.700 werknemers. Uit de NEA 2009 blijkt

werknemers in de bouwnijverheid er het minst

heden – is het grootste periodieke onderzoek

dat er weinig verschil is in de bereidheid van jon-

voor tot hun 65ste door te werken. Bijna de helft

naar arbeidsomstandigheden in Nederland. TNO

geren en ouderen om door te werken tot aan hun

van hen wil dit helemaal niet. Andere sectoren

voert de NEA uit met het CBS. Doel van de NEA

65ste: in beide groepen geeft ruim veertig procent

met relatief veel werknemers die niet tot 65 jaar

is om de kwaliteit van de arbeid in Nederland te

van de werknemers aan dit voornemens te zijn.

willen doorwerken, zijn vervoer en communica-

bestuderen.

Consulting, onafhankelijk risicoadviseur op het

men te hebben met langer doorwerken: zij

Duitsland, Frankrijk en Spanje populair. Opval-

gebied van Employee Benefits. Aon ondervroeg

accepteren zonder morren een verhoging van de

lend is dat vooral oudere werknemers het minder

ruim zevenduizend werknemers uit tien Euro-

AOW-leeftijd van 65 naar 67 jaar.

problematisch vinden om langer door te werken

pese landen over hun carrièreplannen. Bij het

Nederlanders wijken hiermee fors af van de

dan starters op de arbeidsmarkt. Zo zegt 41 pro-

onderzoek waren 750 Nederlanders betrokken

andere ondervraagde nationaliteiten. Gemiddeld

cent van de Nederlanders tussen 45 en 54 jaar

van wie 59 procent voor zijn 65ste met pensioen

vindt slechts 29 procent van de Europese werk-

geen problemen te hebben met de verhoging

wil, ook al valt het pensioen lager uit. 42 procent

nemers het acceptabel om na een voortijdige

van de pensioenleeftijd naar 67 jaar. In de leef-

neemt dat voor lief, terwijl 17 procent bereid is

pensionering genoegen te moeten nemen met

tijdscategorie tussen 18 en 24 jaar ligt dat een

om met eigen geld een extra dekking, zoals een

een lager inkomen. Er is niet overal evenveel

stuk lager: slechts 30 procent van de jongeren

lijfrenteverzekering, af te sluiten. Ruim veertig

animo om zelf een regeling treffen om eerder te

uit deze groep is bereid ook na het 65ste levens-

procent van de werknemers zegt geen proble-

kunnen stoppen met werken. Dat is vooral in

jaar actief te blijven op de arbeidsmarkt.

Wel bestaat er een opmerkelijk verschil onder hen die niet willen doorwerken. Terwijl vier van de tien werknemers ouder dan 55 jaar aangeeft dat ze niet tot 65 jaar willen doorwerken, is dat bij de jonge werknemers tot 25 jaar maar twee op de tien. Daarnaast willen werknemers die hoog geschoold zijn vaker tot 65 jaar doorwer-

Nuchtere kijk op tijdstip en hoogte pensioen Een meerderheid van de Nederlanders heeft liever een lager inkomen, dan dat ze wil doorwerken na 65 jaar. Ze ziet dan ook weinig in de verhoging van de pensioenleeftijd van 65 naar 67 jaar. In vergelijking met veel andere Europese werknemers zijn Nederlanders daarom eerder geneigd om inkomen in te leveren. Dit blijkt uit een grootschalig onderzoek van Aon

ABP Wereld 2/2010

21

Jonge Belgen en hun pensioen

ABP verhoogt tijdelijk premie door historisch lage rente

Een derde van de huidige jongere generatie Belgen

ABP voerde per 1 augustus 2010 opnieuw een tijde-

De dekkingsgraad liet in de eerste maanden van dit

gaat er van uit dat de overheid hun pensioen niet

lijke herstelopslag op de premie voor ouderdoms-

jaar niet meer de verbetering zien die de dekkings-

meer zal kunnen betalen. Meer dan de helft maakt

en nabestaandenpensioen in. De premie ging met

graad in 2009 doormaakte. Terwijl het vermogen

zich serieuze zorgen.

1%-punt omhoog. Het handelt om een tijdelijke her-

onverminderd hoog is, schommelde de dekkings-

Dat blijkt uit een onderzoek van de levensverzeke-

stelopslag op de premie die voortvloeit uit het her-

graad de eerste maanden van 2010 tussen de 100

ringsmaatschappij Delta Lloyd Life onder bijna 1200

stelplan van ABP en die ook al werd geheven tussen

en 105%. In mei daalde deze naar 96%. Die ont-

jongeren tussen 18 en 35 jaar naar hun verwachtin-

1 juli en 31 december 2009. Per 1 januari 2010 werd

wikkeling is voor ruim 80% te wijten aan de histo-

gen over hun pensioen. 57% van de jonge Belgen

deze herstelopslag afgeschaft, omdat het pensioen-

risch lage rente. Werkgevers betalen 70% van de

zegt niet langer te willen werken dan tot 60 jaar.

fonds toen duidelijk voorliep op het herstelpad. Door

premie, 30% is voor rekening van de werknemer.

Slechts 3% geeft aan tot 67 jaar te willen werken.

de lage rent ligt ABP nu echter niet langer vóór, maar

De ABP-deelnemers betalen zo enige tijd gemid-

30% van de ondervraagden denkt als pensioen

op schema volgens het ingediende herstelplan. Het

deld circa 8 euro per maand meer.

maandelijks 2000 euro of meer nodig te hebben.

ABP bestuur acht daarom aanvullende maatregelen

Voor de actuele dekkingsgraad: zie www.abp.nl.

Toch weet 92% dat het huidige gemiddelde pensi-

nodig en vindt het belangrijk dat alle betrokkenen,

oenbedrag tussen 800 en 1200 euro per maand ligt.

werkgevers, deelnemers en gepensioneerden een

57% maakt zich zorgen over zijn pensioen. Zeven

bijdrage leveren aan het herstel.

van de tien ondervraagden verwacht dat het pensi-

DSM indexeert pensioenen weer Het Pensioenfonds DSM Nederland PDN past weer

ne loonsverhoging bij DSM plaats, wel kwam er een

(gedeeltelijke) pensioenindexatie toe nadat de dek-

loonsverhoging van 2% per 1 februari 2010. Het

kingsgraad per 31 december 2009 111% bereikte.

bestuur van het pensioenfonds zal begin 2011

Het Minimaal Vereiste Vermogen voor PDN is

besluiten of deze jongste loonsverhoging alsnog in

104,2%, volledige indexatie kan vanaf een dek-

de pensioenopbouw kan worden meegenomen.

kingsgraad van 114%. Daar waar de indexatie van

Het indexeren vindt bij DSM plaats op grond van de

1,91% in 2008 niet kon worden toegekend, krijgen

prijsstijgingen. Die bedragen in 2009 en 2010 res-

pensioengerechtigden en slapers er per 1 januari

pectievelijk 1,44 en 0.69%.

2010 1% bij. Later wordt besloten over het nabeta-

Het beleggingsrendement van PDN bedroeg over

len van de resterende 0,91%.

2009 16,9% tegen –18,8% het jaar daarvoor.

Huidige werknemers van het bedrijf ontvangen alsnog 3,5% toeslag op hun pensioenopbouw in verband met de algemene loonsverhoging van 3,5% oenbedrag ontoereikend zal zijn. Eén op drie (35%)

bij DSM in 2008. Die indexatie werd per 1 januari

gaat er vanuit dat de overheid zijn of haar wettelijk

2009 niet toegekend. In dat jaar vond geen algeme-

pensioen tegen die tijd niet meer zal kunnen betalen. Voor de berekening van het pensioen vindt 31% dat enkel rekening moet gehouden worden met de actieve werkperiode (dus zonder elementen

Meer Japanse pensioenbeleggingen in opkomende markten

als loopbaanonderbreking en tijdskrediet). Om hun pensioen bij te spijkeren, ziet een kwart het fiscaal

Japanse pensioenfondsen zijn voornemens hun

mingspensioenfondsen. Ze beheren een gezamen-

voordelige pensioensparen als de beste manier.

beleggingsportefeuilles te diversifiëren door hun

lijk vermogen van 130 miljoen Amerikaanse dollar

Daarna volgen (gewoon) sparen (22%) en een eigen

belangen in binnenlandse markten te verminderen

en behaalden in het eerste kwartaal van 2010 voor

woning (21%). Voor 80% van de Belgen die meede-

ten gunste van beleggingen in opkomende econo-

het eerst weer sedert de kredietcrisis een positief

den, is een aanvullend collectief pensioen via het

mieën. Ook willen ze meer gaan investeren in

rendement op hun beleggingen. De omvang van

arbeidsvoorwaardenpakket geen vereiste. De jonge

onroerend goed en in infrastructuur.

hun binnenlandse beleggingen waren eind van dat

generatie verkiest een salarisverhoging boven een

Dit blijkt uit een recente studie van JP Morgan

kwartaal gedaald van 22,5% in 2009 naar 20,2%.

pensioenverhoging.

Asset Management onder 131 Japanse onderne-

22

ABP Wereld 3 | 2010

Termijnplanning luchtvaartindustrie In tijden van crisis is de civiele luchtvaart een

ge groei- en bloeiperiode, behoudens de

duidelijke graadmeter van de conjunctuur. Bij

internetbubbel van rond het millennium verer-

luchtvaartmaatschappijen vielen - vooral in

gerd door de terugslag van 11 september

2009 - harde klappen ondanks lenige terug-

2001. Zo bouwde Airbus in de periode 1974-

trekkende bewegingen in hun aanbod die

1993 de eerste 1000 vliegtuigen in het

veel maatschappijen maakten. Dit was hun

bestaan van de paneuropese vliegtuigbou-

reactie om de terugloop in passagiersaantal-

wer. In 1999 volgde de 2000ste, in 2002 de

len in 2009 van 3,5% (= 2,5 jaar groei) en

3000ste, de 4000ste in 2005, in 2007 de

10,1% vracht (= 3,5 jaar groei) op te kunnen

5000ste en in januari 2010 werd de 6000ste

vangen. Toch gaan forse investeringen in de

afgeleverd. Airbus maakte bekend dat de

toekomst van de sector voort. Zo leverden de

komende 20 jaar het onvoorstelbare aantal

voornaamste bouwers van middelgrote en

van 16.977 nieuwe vliegtuigen in de categorie

grote verkeersvliegtuigen Boeing en Airbus in

100 tot 210 zitplaatsen besteld zullen worden.

2009 samen bijna 1000 nieuwe vliegtuigen af,

De overkoepelende internationale luchtvaart-

meest voor de commerciële luchtvaart. Dit opvallende resultaat, waarmee miljarden zijn gemoeid, kwam tot stand ondanks grote vertragingen bij de nieuwste modellen van beide leveranciers die veel luchtvaartmaatschappijen nu overigens goed uitkomen. Net als het beleggen door pensioenfondsen, is het aanschaffen van nieuwe generaties verkeersvliegtuigen een lange termijn zaak waarbij de afnemers niet gemakkelijk onder lopende contracten uit kunnen. Dat is zo belangrijk omdat producenten anders bij tegenspoed hooggekwalificeerde mensen moeten ontslaan die bij een opleving weer moeilijk opnieuw op de arbeidsmarkt te vinden zijn. Ook moeten ze zelf vitale onderdelen als motoren en landingsgestellen twee jaar van tevoren bestellen. Boeing en Airbus blijken er

organisatie IATA meldt weer een wereldwijde

Dit geldt echter niet voor de Europese

in stilte in te zijn geslaagd om geplande leve-

groei van het passagiers- en het vrachtver-

maatschappijen die juist dieper in het rood

ranties goeddeels doorgang te laten vinden.

keer in 2010 en een verwachte winst van 2,5

zullen belanden vanwege de vulkaanaspe-

De luchtvaartindustrie komt uit een langduri-

miljard euro.

rikelen.

FPU-premie daalde Het Bestuur van het VUT-fonds besliste de FPU-premie met ingang van 1 augustus 2010 met 0,3%-punt te verlagen. Hierdoor ging de overgangspremie, waarvan de FPU-premie een onderdeel vormt, naar 3,7% van het inkomen. De werkgever betaalt hiervan 1,45%, de werknemer 2,25%.

ABP Wereld 2/2010

23

GOVERNANCE door Wilma van Hoeflaken fotografie Joyce Vlaming illustratie Valentine Edelmann

‘Er zijn in Nederland Het zijn vooral mannelijke eigenschappen die tot de bankencrisis hebben geleid. Diversiteit is altijd beter,

absoluut te weinig stelt hoogleraar economie Esther-Mirjam Sent. Vanzelf gaat dat niet, dus pleit ze voor quota.

vrouwen in de top’

‘ De eigenschappen waardoor de crisis in deze omvang veroorzaakt is, zijn eigenschappen die je meer bij man‘Never waste a good crisis.’ Esther-

nen ziet dan bij vrouwen. Hebzucht,

Mirjam Sent citeert Rahm Emanuel,

onrealistisch optimisme, extreme risi-

de stafchef van de Amerikaanse pre-

co’s nemen en gebrek aan vertrou-

sident Obama. ‘We kunnen lessen

wen.’

trekken uit de crisis.’ Een van die les-

24

ABP Wereld 3 | 2010

sen is volgens Sent dat raden van

Lehman Sisters

bestuur en raden van commissarissen

Was de bankencrisis niet ontstaan als

niet uitsluitend of vrijwel uitsluitend

de financiële wereld in handen van

uit mannen moeten bestaan, maar

vrouwen zou zijn? ‘Het probleem is

divers samengesteld moeten zijn.

natuurlijk dat we het niet nog eens

het meest in de publiciteit kwam. ‘Een van de voordelen van Nederland is dat het zo klein is’, zegt ze, ‘Daardoor heb je gemakkelijk invloed Noorwegen, waar quota gehanteerd

op het beleid. Een verhaal voor de

worden. ‘Diversiteit is een kritische

SER, een opiniestuk in de krant met

succesfactor.’

Agnes Jongerius, nu weer het lidmaatschap van de Raad voor Maatschap-

een keertje over kunnen doen om te

Invloed

pelijke Ontwikkeling, je rolt van het

kijken of het met vrouwen anders uit-

Sent is sinds 2004 hoogleraar

ene in het andere.’ Iets waar Sent

pakt’, zegt Sent, ‘Neelie Kroes heeft

Economische theorie en economisch

zeker invloed op probeert uit te oefe-

gezegd: als Lehman Brothers Lehman

beleid aan de Radboud Universiteit

nen, is het aantal vrouwen in de top

Sisters was geweest, hadden we niet

Nijmegen. Ook is ze lid van de Raad

van bedrijven. ‘Daarvan zijn er in

de crisis in deze omvang over ons

voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

Nederland nog absoluut te weinig.’

heen gehad. Dat is geestig, maar zelf

Zij studeerde economie aan de

denk ik dat Lehman Sisters ook niet

Universiteit van Amsterdam en pro-

Valse Triple A’s

goed zou zijn. Je moet Brothers and

moveerde aan Stanford University in

Hoe zit het met die mannelijke eigen-

Sisters hebben. Uit alle onderzoeken

California. In de Verenigde Staten

schappen die de crisis hebben verer-

blijkt dat de bedrijfsresultaten beter

heeft ze 15 jaar gewoond. Ze was ver-

gerd? ‘De crisis is zo groot geworden

zijn als bedrijven geleid worden door

bonden aan de University of Notre

door eigenschappen die we aan man-

mannen én vrouwen.’ Ze verwijst

Dame in Indiana. De afgelopen jaren

nen toeschrijven. Het onrealistische

naar onderzoek van onder meer

is ze steeds vaker in het nieuws.

optimisme van de huiseigenaren die

Catalyst in de Verenigde Staten,

In 2009 won ze de Frans Duynstee-

dachten dat de huizenprijzen zouden

McKinsey in Europa en een van haar

bokaal van de Radboud Universiteit

blijven stijgen. De onderschatting van

eigen studenten naar de situatie in

voor de Radboudwetenschapper die

de risico’s door de banken.

ABP Wereld 3 | 2010

25

De hebzucht van zowel de huiseige-

quotum wel benoemd worden en zelf

naren als de banken. Het onrealisti-

goede resultaten laten zien. Neelie

sche optimisme van de credit rating

Kroes zegt: I am proud to be quoted.

agency’s die de ene triple-A na de

Misschien ben ik hier zelf ook wel

andere afgaven.’ Wat stellen vrouwen

aangenomen omdat ze graag een

daar tegenover? ‘Zorgzaamheid,

vrouwelijke hoogleraar economie wil-

behoedzaamheid, groepen met elkaar

den. Ik vind het prima. Als ik eenmaal

verbinden’, zegt Sent, ‘De econoom

op die stoel zit, laat ik wel zien dat ik

Arnold Heertje zegt het heel mooi:

een mooie bijdrage kan leveren.’

mannen monopoliseren kennis, vrouwen mobiliseren kennis.’

‘Ideale kandidaten’ Waarschijnlijk neemt in Nederland de

‘Diversiteit is een kritische succesfactor’

werkloosheid nog even toe. Maar daarna komt er onvermijdelijk een

Het is de combinatie van mannelijke

krapte op de arbeidsmarkt. Veel oude-

en vrouwelijke eigenschappen die

re mannen gaan met pensioen en er

ervoor zorgt dat een bedrijf het goed

staan jonge hoogopgeleide vrouwen

doet. ‘Alleen vrouwen aan de top is

klaar om hun banen over te nemen.

ook niet goed. We weten uit onder-

Komt het dankzij de vergrijzing niet

zoek bijvoorbeeld dat in stabiele eco-

vanzelf goed? ‘Het zal zeker helpen’,

nomische tijden mannen beter zijn in

vermoedt Sent, ‘Maar het gaat niet

het inschatten van risico’s. Maar in

vanzelf.’ Ze vertelt over topmanagers

onstabiele economische tijden kun-

van bedrijven die zeggen: wij willen

nen vrouwen dat beter. Gemengde

graag meer vrouwen in ons bedrijf,

teams leveren de beste resultaten.’

maar we doen geen concessies aan de kwaliteit. ‘Maar als je kwaliteit door

Kritische massa

een seksebril ziet, zul je nooit een

Dat betekent echter niet dat een

vrouw aannemen. De ideale kandidaat

bedrijf kan volstaan met het benoe-

is namelijk een kloon van jezelf. En

men van een enkele vrouw aan de

het netwerk waarin je zoekt, is het

top. Volgens Sent is er een kritische

netwerk waar je zelf in zit.’

massa nodig van rond de 35 procent.

Sent komt met tal van voorbeelden

‘Zonder die kritische massa krijg je

waaruit blijkt dat stereotiepen over

het katten- en hondendilemma. Hoe

mannen en vrouwen nog springlevend

houd je je als kat staande in een hon-

zijn, terwijl mensen zich daar zelf

denwereld? Je kunt wel honds wor-

vaak helemaal niet van bewust zijn.

den, maar dan ben je een heel rare

Ze vertelt over een foto van een groep

hond. Maar als je kat blijft, val je ook

vrouwen aan een rechthoekige verga-

buiten de boot.’

dertafel. Als gevraagd wordt wie de

Daarom pleit ze voor quota.

voorzitter is, wijzen mensen de vrouw aan het hoofd van de tafel aan. Bij een

‘De vergrijzing zal zeker helpen’

groep mannen wordt de man aan het hoofd van de tafel aangewezen. Als de

Ze beroept zich op onderzoek van

groep gemengd is en er zit een man

econoom Mijntje Luckerath-Rovers

aan het hoofd van de tafel, wordt hij

van de Erasmus Universiteit in

ook als voorzitter aangewezen. Maar

Rotterdam. Bij ongewijzigd beleid zou

als in een gemengde groep een vrouw

een aandeel van 30% vrouwen op top-

aan het hoofd van de tafel zit, bestu-

functies bereikt kunnen worden.

deren mensen alle personen op de

‘Via de weg der geleidelijkheid duurt

foto aandachtig en wijzen zij een van

het dus lang. Met een quotum kun je

de mannen als voorzitter aan.

barrières doorbreken. Daarna is het

26

ABP Wereld 3 | 2010

niet meer nodig.’

Schuivende oordelen

Veel jonge vrouwen willen daar niets

Nog zo’n onderzoek. Als proefperso-

van weten. ‘Zij realiseren zich niet dat

nen twee anonieme sollicitatiebrieven

ze er zonder voorkeursbeleid niet

beoordelen en moeten kiezen tussen

komen. De keuze is: systematisch

een sollicitant met meer opleiding en

lager gewaardeerd worden en de baan

een sollicitant met meer ervaring,

niet krijgen. Of eenmalig dankzij een

kiest 75 procent voor degene met

Esther-Mirjam Sent: ‘Het is de combinatie van mannelijke en vrouwelijke eigenschappen die ervoor zorgt dat een bedrijf het goed doet’.

meeste mensen liever in de auto dan dat ze vliegen. Maar na een tijdje zijn ze het vergeten en stappen ze weer vrolijk in een vliegtuig. Wij vinden achteraf dat de crisis meegevallen is. De voorspelde werkloosheid van 10 procent is blijven steken op 4 of 5 procent, afhankelijk van de definitie die je hanteert. Dus denken we: het was niet zo erg. Daarom zijn we niet meer bezig met het aanpakken van de oorzaken, maar met symptoombestrijding. Meer toezicht, meer regeltjes, terwijl het om gedragsverandering moet gaan.’

Omgaan met verschillen Wat evenmin helpt in het streven naar meer vrouwen aan de top is het diepgewortelde idee dat vrouwen zelf voor hun kinderen moeten zorgen. ‘Door dat oude ideaal van de sociaaldemocratie, dat het voor vrouwen mogelijk moet zijn om thuis te blijven, hebben we nu nog die kleine deeltijdbaantjes en die rare schooltijden. Dat kinderen tussen de middag naar huis gaan om te eten is echt niet van deze tijd.’ Volgens Sent kan alleen met quota een cultuuromslag bereikt worden, zowel bij vrouwen zelf als bij degenen die hen moeten aannemen. Komen de quota er? ‘Zo’n maatregel past niet goed bij de Nederlandse aard. Een meer opleiding. Dan worden er

misschien te optimistisch’, zegt ze

groep tijdelijk voortrekken vinden we

namen aan de brieven toegevoegd.

achteraf, ‘Er zijn wel een paar vrou-

niet goed. In de Verenigde Staten

Degene met meer opleiding is een

wen benoemd in raden van commis-

wordt diversiteit omarmd. Iedereen

vrouw, degene met meer ervaring is

sarissen, zeker als de overheid er

is Amerikaan, maar de een is Cuban-

een man. Dan kiest nog maar 44 pro-

bemoeienis in had. Maar ik denk dat

American en de ander Mexican-Ame-

cent van de proefpersonen voor de

we niet veel geleerd hebben van de

rican. In Nederland weten we ons niet

kandidaat met de hoogste opleiding.

crisis. Toen we er middenin zaten,

zo goed raad met die verschillen. We

werd er veel nagedacht over manie-

willen dat iedereen inburgert en een

Niet veel geleerd

ren om zo’n crisis in de toekomst te

brave burger wordt. Diversiteit vinden

Een jaar geleden voorspelde Sent in

voorkomen. Toen zagen we het als

we bedreigend. We zijn bang om onze

het maandblad Opzij dat de banken-

een kans op herbezinning. Dat is

eigen identiteit kwijt te raken, wat dat

crisis kansen bood voor vrouwen.

rampbijziendheid. Als er net een

ook moge zijn.’ Toch ziet ze wel bewe-

Bedrijven zouden hun lesje geleerd

ramp gebeurd is, schatten mensen in

ging. ‘Dat moet ook wel, want als we

hebben en eerder vrouwen aan de top

dat de kans groot is dat zoiets weer

niet willen wachten tot 2090 is dit de

benoemen. Is dat gebeurd? ‘Ik was

gebeurt. Na een vliegramp stappen de

enige manier.’

ABP Wereld 3 | 2010

27

PENSIOENEN IN EUROPA door Marcel Vleugels illustratie Geert Setola

Terwijl de globalisering verder gaat, blijven pensioenregelingen

Zweed moet wel regelmatig nadenken over zijn pensioen

meestal strikt nationale aangelegenheden. In Zweden werd onderzocht of dat niet wringt. Velen zien in de Zweedse aanpak een voor-

Eerste pijler

hoede van volgende generaties pensioensys-

Het systeem kent drie pijlers waarvan de

temen. Recentelijk modelleerden landen als

eerste omvangrijker is dan in sommige

Italië, Litouwen en Polen daadwerkelijk nieu-

andere landen waaronder Nederland.

we regelingen naar Zweeds voorbeeld.

Het gemengde db/dc systeem maakt dat

Vertegenwoordigers van andere staten, onder

het totale pensioenresultaat in de eerste

wie politici uit België, zijn de laatste tijd in

pijler afhankelijk is van in het arbeidsverle-

Stockholm gesignaleerd om poolshoogte te

den verdiend loon, de levensverwachting en

nemen.

van economische groei. Dit staatspensioen bestaat daarom uit twee elementen: een

Nadenken

loongerelateerd deel op basis van een fictief

Het Zweedse systeem werd – na tien jaar

beschikbaar premiesysteem en een deel op

grondig studeren – in 1994 ingevoerd als

basis van een feitelijk beschikbaar premie-

aflossing van een riant, te duur wordend,

systeem (premium pension genaamd).

staatspensioen: de Zweedse AOW. Na een

Omdat het staatspensioen dus een relatie

overgangsperiode nam het in 2001 zijn huidi-

heeft met het arbeidsverleden moeten hoger

ge vorm aan. Voor dat staatspensioen stapte

opgeleiden – die doorgaans later beginnen

men van een omslagsysteem over op een vir-

met werken – langer doorwerken om een

tueel kapitaaldekkingsstelsel. Dat is geba-

aanvaardbaar pensioen te krijgen. Mensen

seerd op principes die we ook kennen van

met een zwaar beroep beginnen meestal

levensverzekeringen. Als gevolg van deze

vroeg met werken. Voor hen is er daarom

keuze gaat het uit van de verantwoordelijk-

de mogelijkheid om eerder te stoppen bij

heidszin van de moderne burger en diens

een toch behoorlijke pensioenopbouw.

toegenomen behoefte aan flexibiliteit en vrij-

Het staatspensioen omvat bijna 80 procent

heid. Door een afgewogen combinatie van

van de totale uitbetalingen aan alle pensioe-

defined benefit en defined contribution

nen in Zweden.

(db/dc) draagt het collectief er in de eerste pijler gemiddeld wat minder en het individu wat meer risico. Welhaast elke Zweed moet dus wel regelmatig eens nadenken over zijn pensioen.

28

ABP Wereld 3 | 2010

Derde pijler De derde pijler betreft ook in Zweden de vrijwillige, private pensioenvoorziening en kent fiscale faciliëring. Ongeveer 3 procent van de landelijke uitkeringen aan pensioenproducten gaat om in deze derde pijler.

Financiering met eigen beleggingsmix Tweede pijler

Het verplichte staatspensioen wordt

De tweede pijler bestaat uit aanvul-

overwegend via een omslagsysteem

lende pensioenvoorzieningen gere-

gefinancierd. De individuele bijdra-

geld in de cao’s. Ongeveer 90 procent

gen worden bijgehouden in fictieve

van de werknemers in het Scandina-

individuele rekeningen (virtueel dc)

vische land neemt deel aan een der-

en aangepast aan de gemiddelde

gelijke via pensioenfondsen kapitaal-

inkomensstijging. De premie be-

gedekte regeling.

draagt 18,5 procent van het loon en

De premie bedraagt veelal tussen de 2 en 5 procent van het loon. De tweede pijler neemt onge veer 17 procent van de totale uitbetalingen aan pensioen voor zijn rekening.

wordt opgebracht door de werknemer en de werkgever. Ieder betaalt ongeveer de helft. Wat deze premiegelden opleveren ligt dus niet op voorhand vast. Dit mechanisme houdt het pensioen tot in lengte van dagen automatisch betaalbaar. Van de pensioenbijdrage - eigenlijk een belastingheffing van Stockholm - gaat 16 procentpunt naar het omslagsysteem en 2,5 procentpunt naar het premium pension systeem. Dat laatste werkt met een individuele beschikbare premieregeling (dc) waarbij de deelnemer, dus voor zijn risico, een eigen beleggingsmix kan kiezen. Hiervoor zijn in totaal 600 beleggingsfondsen beschikbaar. Het omslagsysteem (premie 16 procent), waarbij wel een buffer als schokdemper wordt aangehouden, kent een automatisch evenwichtsmechanisme. Als de verplichtingen de premie-inkomsten en de buffer te boven gaan, wordt de indexering van de pensioenen voor actieven en gepensioneerden verlaagd.

Zweedse pensioenstelsel pal

Pensioenleeftijd Formeel is er voor de deelnemer

in een globaliserende wereld

geen datum waarop zijn pensioen moet ingaan. Zweedse werknemers hebben het recht om tot 67 jaar te

ABP Wereld 3 | 2010

29

Onderzoek beveelt makkelijk extra

opbouwen en overhevelen aan

het gemiddelde inkomen (met een correctie voor de eerder toegerekende loonontwikkeling) zodat in feite 1,6% automatisch wordt geïndexeerd aan de hand van de loonontwikkeling. werken. Sinds 1998 kunnen het loon-

Vangnet

onderzoek dat vervolgens in opdracht

gerelateerde pensioen en het premi-

Als iemand geen pensioen ontvangt

werd gegeven, was of globalisering

um pension worden opgenomen tus-

– of indien zijn staatspensioen ontoe-

pensioenfondsen raakt in hun financi-

sen 61 en 67 jaar. Door langer te wer-

reikend is – voorziet de staat in een

ële mogelijkheden en in hun belang-

ken stijgt het pensioen. Bovendien

(aanvullend) gegarandeerd pensioen

rijke taak binnen de sociale zekerheid

bestaat de mogelijkheid om deeltijdse

ofwel bijstand voor ouderen. Die uit-

van een samenleving.

pensionering te combineren met deel-

keringen worden gefinancierd uit de

Daarbij werd gekeken of je niet ook de

tijds werken (in tranches van 25, 50 of

algemene middelen. Opmerkelijk is

voordelen van globalisering voor de

75%). Bij combineren van werk en

dat op deze voorziening pas aan-

deelnemers kunt laten doorklinken.

pensioen worden, ongeacht de leeftijd,

spraak kan worden gemaakt vanaf 65

Het onderzoeksrapport Economic

nieuwe pensioenrechten opgebouwd.

jaar. Het minimum pensioen bedraagt

Globalisation and Swedish Pensions

per jaar 9170 voor een alleenstaande

verscheen in 2009. De belangrijkste

Pensioenhoogte

en 8165 euro voor iemand met vaste

conclusie is dat het Zweedse pensi-

Op het moment van pensionering tus-

partner.

oensysteem ruimschoots in staat is

sen 61 en 67 jaar wordt het jaarlijks

zich te handhaven in de huidige

uit te keren pensioen in de eerste pij-

Eén pensioenloket

financieel instabiele verder globalise-

ler van de individuele pensioenge-

Het Zweedse pensioenstelsel is dus

rende wereld. Om de toekomstkansen

rechtigde berekend aan de hand van

een zelfregulerend systeem dat in de

van de deelnemers te verbeteren, doet

het fictief opgebouwde kapitaal en

administratieve uitvoering – ondanks

de auteur van het rapport Peter A.

een zogeheten annuitisation divisor.

de genuanceerde keuzemogelijkheden

Diamond, Institute Professor bij het

Die is gebaseerd op de dan verwachte

en samengestelde opbouw – internati-

Massachusetts Institute of Technology

resterende levensduur (per cohort)

onaal als zeer efficiënt wordt gezien.

MIT niettemin enkele aanbevelingen

van de deelnemer en de verwachte

De centrale pensioendienst van de

die de moeite waard zijn hier te mel-

jaarlijkse loonontwikkeling (1,6 pro-

overheid vervult de één loketfunctie

den.

cent) in het land. De rekenrente voor

voor alle pensioentypes. Ze admini-

de annuity divisor bedraagt 1,6 pro-

streert de portefeuilles van alle bur-

Makkelijker extra opbouwen ...

cent waarvan geen kosten worden

gers en informeert ze ook jaarlijks

Zo wil hij belastingen op pensioenin-

afgetrokken. Er is geen verschil tussen

over de stand van zaken van hun

komen ten opzichte van die uit andere

mannen en vrouwen. Deze deler

opbouw. Daar kunnen de deelnemers

bezittingen herzien. Dat geldt ook

wordt niet meer veranderd voor een-

ook terecht met hun vragen en aan-

voor belasting op uitgestelde compen-

maal gepensioneerden. Als de levens-

wijzingen.

satie in het geval van pensionering in een ander land dan waarin het pensi-

verwachting toeneemt, wordt, voor nieuwe gepensioneerden, iemands

Ontwikkelingen

oen werd opgebouwd. Het zou goed

beschikbare pensioensom over een

De Zweedse regering wilde onlangs

zijn gelijke tred te houden met lopend

groter aantal jaren uitgesmeerd en

weten of dit nationale stelsel niet

onderzoek naar fiscale aspecten van

wordt het bedrag per jaar dus lager.

alweer stilletjes achterop loopt op de

inkomsten uit kapitaal.

De pensioenuitkeringen worden wel

nieuwste grensoverschrijdende ont

Ook concludeert Peter Diamond in

aangepast aan de ontwikkeling van

wikkelingen. De centrale vraag in het

zijn rapport dat het verstandig is

30

ABP Wereld 3 | 2010

gegevens van Zweedse burgers te ver-

private pensioenuitvoerders en aan-

worden omgezet in ofwel kapitaalge-

zamelen die in het buitenland wer-

bieders hun prestaties kunnen verbe-

dekte ofwel in fictieve defined benefit

ken en daar pensioen opbouwen. Dit

teren. Andersom zouden deelnemers

pensioenen.

om te kunnen vaststellen of ze per

in een bedrijfstakpensioenfonds de

Er zou aldus het rapport tenslotte een

saldo meer, of juist minder, opbou-

mogelijkheid moeten hebben hun via

compensatie moeten komen voor ver-

wen in vergelijking met het thuis-

individuele regelingen opgebouwde

plicht gestelde algemene pensioenen

land. Het rapport beveelt aan om

rechten over te hevelen naar het

voor Zweden die werken in landen

deelnemers die dan kampen met

eigen pensioenfonds. Zowel voor het

waar deze niet boven het wettelijk

achterblijvende pensioenopbouw,

pensioen in de eerste als in de tweede

minimum uittorenen.

belastingvrij en administratief soepel

pijler zou daarnaast overheveling van

Stockholm wapende zich tegen

extra te laten opbouwen. Om gemak-

rechten naar echtgenoten of geregi-

barre pensioentijden

kelijk en doeltreffend te kunnen

streerde partners mogelijk moeten

opbouwen en aanzuiveren, zou de

zijn. Dat geldt ook voor gezamenlijke

regeling deelnemers moet toestaan

lijfrentepolissen.

vrij extra in te leggen.

Verdere aanbevelingen ... en overhevelen

Peter Diamond wijst dat een nieuwe

Zo zou je, als het aan Peter Diamond

studie over de ontwikkeling van de

ligt, in het buitenland opgebouwde

hoogte van het pensioen in vergelij-

rechten gemakkelijk moeten kunnen

king tot de kosten van levensonder-

overhevelen naar de binnenlandse

houd en de loonontwikkeling nuttig

pensioenopbouw. Het in elkaar schui-

zou zijn. Omdat defined benefit pen-

Bronnen: Regeringskansliet (juli 2005)

ven van twee stromen pensioenspa-

sioenen die over een kortere periode

The Swedish National Strategy Report

ren dient het gemak en het totaal is

worden opgebouwd relatief laag uit-

on Adequate and Sustainable Pensions

goedkoper te administreren. Mits

vallen zouden ze voor ambtenaren,

en Economic Globalisation and Swedish

gedaan binnen een level playing field,

onder druk van ontwikkelingen die

Pensions (2009)

zou concurrentie tussen openbare en

ontstaan door globalisering, moeten

ISBN 978-91-85935-27-7.

ABP Wereld 3 | 2010

31

WERKGEVERS door Geert Dekker fotografie Ilya van Marle Illustratie Evalien Lang

‘Het wordt steeds drukker

in de bibliotheek’

De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag digitaliseert

met een ideaal voor ogen: alle informatie toegankelijk maken, voor iedereen en overal.

Diep in de krochten van het gebouw

Nieuw informatiegedrag

van de Koninklijke Bibliotheek in Den

Het ís wel sensationeel. Niet zozeer

Haag ligt nog steeds de unieke collec-

het feit dat de KB uiteindelijk haar

tie Middeleeuwse manuscripten. Nog

gehele collectie digitaal beschikbaar

steeds liggen daar ook de handschrif-

wil maken. De diagnose die daaraan

ten uit de negentiende eeuw, op zulk

ten grondslag ligt, werd al enkele

slecht papier geschreven dat elke

jaren geleden gesteld. Savenije:

aanraking fataal kan zijn. En nog

'We zien het allemaal elke dag om

steeds zijn daar de bijna vijfduizend

ons heen gebeuren: informatiegedrag

oorlogsaffiches te vinden, een hard

verandert. Onze missie is informatie

beeldverhaal vertellend over de perio-

beschikbaar stellen. Hoe zou de KB

de 1940 - 1945.

dat veranderende gedrag dan kunnen negeren? Voor onze levensvatbaar-

Onze missie is informatie beschikbaar stellen

heid op langere termijn is digitalisering noodzakelijk, daar kan geen mis-

Het is de KB die iedereen kent, de in

verstand over bestaan.'

1798 opgerichte spin in het web van het Nederlandse bibliotheekwezen,

Degelijk opslaan

verzamelaar van alles wat in en over

Opmerkelijk is echter de route die is

Nederland geschreven wordt: een

gekozen. Onder leiding van Savenije,

huis vol papier.

directeur sinds zomer 2009, is besloten de eerder in gang gezette digitali-

32

ABP Wereld 3 | 2010

Nieuw beeld

seringsprojecten te versnellen en te

Even verderop, in datzelfde huis,

intensiveren. Kwantitatief een enor-

wordt hard gewerkt aan de afbraak

me operatie: het gaat om 'pdf'jes

van dat prozaïsche beeld. Daar staan

maken' van uiteindelijk 730 miljoen

computers, servers en harde schijven

pagina's. Een klus die in 2030 ge-

te ruisen, in lange rijen – in steeds

klaard moet zijn. Tien procent daar-

langere rijen. Welkom in de KB van de

van zal al in 2013 gereed zijn.

eenentwintigste eeuw, een KB die digi-

Kwalitatief is de inspanning zo moge-

taliseert. Directeur Bas Savenije: 'Nee,

lijk nog omvangrijker. Want van sim-

het ziet er niet zo sensationeel uit.'

pel scannen en 'pdf'jes maken' is

ABP Wereld 3 | 2010

33

nauwelijks sprake. In plaats daarvan is voor een grondige aanpak gekozen die van de KB internationaal inmiddels een voorloper heeft gemaakt op het gebied van 'duurzame opslag'. 'Informatie ter beschikking stellen is een van onze taken, een andere functie van de KB is de bewaarfunctie. Daaruit volgt onze grote belangstelling voor betrouwbare en duurzame opslag. En daar verstaan we niet onder het maken en opslaan van bestanden die over tien jaar niet meer te lezen zijn.'

Tempo Savenije noemt het voorbeeld van bestanden die gemaakt zijn met de tekstverwerker Word Perfect, waarvan de succesvolste versies op het aloude besturingssysteem MS-DOS draaiden. 'Van die bestanden kunnen nu vaak alleen dure specialisten nog iets leesbaars produceren. Het tempo van de veranderingen in software- en hardwaresystemen is hoog en dat gaat ten koste van de mogelijkheden informatie langdurig te bewaren.' Om te voorkomen dat hele bibliotheken straks gevuld zijn met digitaal materiaal dat niet meer te lezen is, is een meer bewerkelijke methode van digitaliseren vereist. 'Het betreft een andere manier van opslaan, waarbij vooral veel meer gegevens óver het document wordt vastgelegd. Dat kan alleen handmatig, en is dus duur.'

Geweldige initiatieven Met deze hoge eisen heeft de KB inmiddels school gemaakt. Het digitale archief (eDepot) is bijvoorbeeld ook ter beschikking gesteld aan internationale uitgevers en andere nationale bibliotheken. Het bevat nu bijna 15 miljoen wetenschappelijke artikelen en meer dan tienduizend tijdschrifttitels. Elk jaar komen er anderhalf tot twee miljoen artikelen bij. De opslagcapaciteit is 30 TB, circa dertigduizend GB dus, waarvan nu ongeveer eenderde wordt gebruikt. Met de kwaliteit rond de duurzame bewaring onderscheidt de KB zich ook van de grote projecten van Google, het internetbedrijf dat zich heeft voorgenomen 'alle boeken ter wereld' te scannen. Google garandeert geen langdurige bewaring. Maar Bas Savenije spreekt met de nodige sympathie over die inspanningen. 'Laat ik vooropBas Savenije:

stellen dat ik het geweldig vind wat Google doet. Door het

‘Het tempo van de veranderingen in soft-

scannen van materiaal dat niet meer gedrukt wordt, komt

ware- en hardwaresystemen is hoog en

informatie beschikbaar die vaak onbereikbaar was gewor-

dat gaat ten koste van de mogelijkheden

den. Dat ligt volkomen in het verlengde van ons ideaal: alle

informatie langdurig te bewaren’.

informatie beschikbaar maken, voor iedereen, en overal.'

Beweging Een ander voordeel van Googles activiteiten is dat het onderwerp auteursrechten op de politieke agenda is beland. 'De KB wijst er al jaren op dat de Auteurswet grote obstakels in zich bergt voor onze digitaliseringsprojecten', zegt Savenije. 'Die wet is echt te veel van het goede: tot 70 jaar na publicatie is voor elk hergebruik van een werk voorafgaande toestemming nodig. En als de auteur geen werknemer was, maar freelancer, dan is die termijn 70 jaar tot na de dood van de maker. In veel gevallen is dat geheel onwerkbaar gebleken, maar wij hebben tot nu toe weinig succes gehad met het aankaarten van dit probleem. Maar

34

ABP Wereld 3 | 2010

zie: Google wil in de Verenigde Staten

ben we apart subsidie gekregen, bij-

seerd. De kosten daarvan zullen in toe-

overeenkomsten sluiten met belangen-

voorbeeld het digitaliseren van de

nemende mate uit eigen middelen wor-

organisaties van auteurs en uitgevers

Handelingen van de Staten-Generaal

den betaald, wat wil zeggen dat de KB

en plotseling zeggen de betrokken

uit de periode 1814 tot 1995, en het

op andere posten gaat bezuinigen. Het

Eurocommissarissen dat het tijd wordt

digitaal beschikbaar maken van Neder-

budget voor de nationale bibliotheek

eens te gaan kijken naar een versoepe-

landse nationale, regionale, lokale en

(ongeveer 50 miljoen euro in 2008)

ling van het auteursrecht in Europa. Dat

koloniale dagbladen uit de periode

wordt overigens voor ruim 90 procent

heeft Google toch mooi voor elkaar

1618 tot en met 1945. Dat zijn 8 mil-

opgebracht door het Ministerie van

gekregen.'

joen pagina's.'

Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.

'Gaat het boek nooit verloren? Ik zou het niet durven beweren'

Volgorde bepalen

Toepassingen en kosten

Constructies

Het is een kwestie die de dagelijkse

Afgezien daarvan is digitalisering 'on

In sommige landen experimenteren

gang van zaken rond de huidige digita-

demand' mogelijk: tegen betaling wor-

nationale bibliotheken met door uitge-

liseringsprojecten van de nationale

den bepaalde werken dan met voorrang

vers of ICT-bedrijven betaalde digitali-

bibliotheek tot op zekere hoogte

digitaal beschikbaar gemaakt. 'Dat kan

seringsprojecten. In ruil voor de finan-

stuurt, namelijk als het gaat om de

de moeite waard zijn voor bijvoorbeeld

ciering krijgt het bedrijf dan het recht

keuze welke delen van de beoogde

een wetenschapper uit het buitenland',

de digitale informatie voor bepaalde

730 miljoen pagina's het eerste worden

aldus Bas Savenije, 'als daar een reis

tijd te exploiteren buiten het directe

gedigitaliseerd. Een ander criterium

naar Den Haag mee uitgespaard wordt.'

werkgebied van de bibliotheek.

voor die keuze is de financiering. 'We

Een vierde selectiecriterium is het on-

Dergelijke constructies zijn niet onom-

hebben ons ten eerste gericht op de

derzoek dat Nederlandse wetenschap-

streden. Bas Savenije: 'Het gevolg kan

kwetsbare werken en op de kostbare

pers momenteel verrichten. Bronnen

zijn dat materiaal al dan niet tijdelijk

werken; digitaliseren 'voordat het te

die voor dat onderzoek van belang zijn,

aan het publieke domein wordt ont-

laat is'. Voor een aantal projecten heb-

zullen met voorrang worden gedigitali-

trokken. Voor een boek dat tot dan toe

ABP Wereld 3 | 2010

35

vrij beschikbaar was, moet in digitale

Nationale informatie-structuur?

Wat gebeurt er met de 'huizen vol

vorm voortaan worden betaald. Maar

De verkokering moet worden doorbro-

papier'? Savenije: 'Kijkt u maar eens

anderzijds: zonder die constructie

ken, vindt Savenije. Dit jaar begint de

goed om u heen in bibliotheken. In

was het boek helemaal niet gedigitali-

KB een experiment met de Zeeuwse

universiteitsbibliotheken, maar zeker

seerd.'

openbare bibliotheek. Leden van die

ook de openbare bibliotheken in de

bibliotheek hebben dan met hun

grote steden: het wordt daar steeds

Uiteenlopende voorwaarden

bestaande pas en tegen bijbetaling

drukker. Dat is wereldwijd een trend:

Veel resultaten van de digitaliserings-

van 15 euro ook toegang tot de

de bibliotheek ontwikkelt zich als cul-

projecten van de KB zijn inmiddels

bestanden die de KB onder licentie

turele ontmoetingsplek. Men spreekt

via de website van de nationale bibli-

heeft. Slaagt het experiment, dan

daar af, men zoekt elkaar daar op,

otheek te zien. Maar niet alles. Want

wordt het uitgebreid naar alle open-

vindt het prettig daar te zitten. Men

aan het adagio 'alle informatie toe-

bare bibliotheken. Als vervolgens ook

neemt de eigen laptop mee, of maakt

gankelijk maken, voor iedereen en

de UB's zich aansluiten, is een natio-

gebruik van de computers die er

overal' moet – ook als het aan de KB

nale informatie-infrastructuur niet

staan. Openbare bibliotheken krijgen

ligt – niet zomaar het woord 'gratis'

ver weg meer.

een horecagelegenheid. Er worden

worden geplakt. Savenije: 'We hebben

Welke vorm een en ander krijgt,

tentoonstellingen georganiseerd, et

de ambitie samen met de openbare

maakt de KB niet zo veel uit. 'Van ons

cetera.'

bibliotheken en de universitaire bibli-

hoeft niet iedereen naar de KB-site,

otheken te werken aan wat we een

dat kan ook allemaal via de zoeksy-

Rust

nationale informatie-infrastructuur

stemen in de bibliotheken.' En mis-

En de KB? 'De KB zal toch altijd een

noemen. Dat moet uitmonden in een

schien, zo oppert Bas Savenije, zullen

wat studieus karakter houden. Wij

zoeksysteem waarmee je alle bron-

niet websites het dominante medium

hebben hier in ons pand een populai-

nen tegelijkertijd kunt doorzoeken.

zijn. 'Ik kan me bijvoorbeeld voorstel-

re vestiging van La Place en samen

Het zijn nu gescheiden circuits. Maar

len dat een doorbraak in de ontwikke-

met het Nationaal Archief organise-

als dat lukt, wil dat niet zeggen dat

ling van e-readers de aanzet zal geven

ren we ook tentoonstellingen - dus

iedereen alles gratis krijgt. De ver-

tot een wijdverbreid gebruik van digi-

levendigheid is er wel. Maar wij zijn

schillende doelgroepen krijgen op

tale bibliotheken. De iPod zette de

niet afhankelijk van bezoekersaantal-

verschillende voorwaarden toegang

muziekindustrie op zijn kop. Wat

len. Mensen komen hier werken en

tot de verschillende bronnen.'

gebeurt er als er straks een e-reader

studeren omdat het rustig is, en dat

op de markt komt die iedereen ineens

vinden we ook een goede zaak.

wil hebben?'

Afgezien daarvan: het gaat ons om

Omwegen Dat heeft alles te maken met de

het gebruik van de collectie. Dat is

licenties waaronder informatie wordt

Leidende rol

ons bestaansrecht. En dat gebruik

verkocht aan bibliotheken. Een uni-

De KB-directeur stelt dergelijke vra-

neemt toe door digitalisering.'

versiteitsbibliotheek (UB) bijvoorbeeld

gen zichtbaar met plezier. 'Dit is een

verkrijgt een licentie om aan studen-

spannende tijd voor het bibliotheek-

ten en wetenschappers te leveren.

wezen en ik vind het prachtig er over

Savenije was vijftien jaar directeur

na te denken, net zoals over de

van de Utrechtse universiteitsbiblio-

genoemde kwesties rond auteursrech-

theek en in die functie maakte hij

ten en commerciële licenties. Of over

mee hoe 'lastig' het is als informatie

de overlevingskansen voor het boek.

wordt opgevraagd door klanten buiten

Gaat het boek nooit verloren? Ik zou

die doelgroepen. 'Een docent van een

het niet durven beweren.'

ROC bijvoorbeeld vraagt een artikel

Niemand kan weten hoe het afloopt,

op. Dat is digitaal beschikbaar, maar

zegt hij. 'Dit is een boeiend samen-

mag niet rechtstreeks aan hem wor-

spel tussen overheden, marktpartijen

den geleverd. Het wordt daarom

en bibliotheken, en de uitkomst daar-

geprint, dan gescand en dan ver-

van is ongewis. Ik weet wel dat de KB

stuurd. Daar betaalt de klant voor,

graag een leidende rol wil spelen in

maar dat bedrag kan de kosten die

dat samenspel, om haar doelstellin-

de UB maakt natuurlijk niet dekken.'

gen zo goed mogelijk te verwezenlij-

Consequentie is dat het niet wordt

ken.'

gestimuleerd dat doelgroepen buiten de wetenschappelijke wereld op zoek

Ontmoetingsplek

gaan naar wetenschappelijke infor-

Is daarbij inbegrepen dat de biblio-

matie. 'En dat is toch vreemd in een

theek zichzelf degradeert tot een rij

kennissamenleving.'

servers en een stapel harde schijven?

36

ABP Wereld 3 | 2010

Vóór U Gelezen

De kunst van het ouder worden

O

ud worden wil iedereen, maar oud zijn valt ons soms zwaar. Is oud worden iets ellendigs? Een periode van gestage neergang die alleen ongemakken met zich meebrengt? Of is het een kwestie van vooral proberen jong te blijven en er maar het beste van te maken? Het zijn universele vragen waarover filosofen, dichters en schrijvers zich door de eeuwen heen hebben uitgesproken. Jan Baars en Joep Dohmen gaan in de geschiedenis van de filosofie op zoek naar antwoorden op deze levensvragen. En die vinden ze. Het resultaat is een vuistdikke bloemlezing met als titel De kunst van het ouder worden. Het boek levert een bonte verzameling, uitstekend gedocumenteerde standpunten op van de idealistische Plato, de pessimistische Schopenhauer, de romantische Goethe, de christelijke Augustinus en vele, vele anderen. Het geeft mij als lezer een compleet beeld vanaf de oudheid langs de middeleeuwen en de renaissance, via de moderne tijd naar de hedendaagse denkers. Alle hoofdstukken zijn gelardeerd met een overzichtelijke inleiding zodat de lezer zich een eigen, onderbouwde mening kan vormen over de wijsheid der ouderdom. Zo moet ik grinniken om Goethe die tot op hoge leeftijd fraaie boeken schrijft en het gezelschap zoekt van aantrekkelijke vrouwen. Ouder worden is dan ook een feest voor de tachtigjarige Johann Wolfgang. Eindelijk is hij vrij van alle dwalingen uit zijn jeugd. Eindelijk is hij bevrijd van de lasten en verplichtingen die het arbeidzame leven hem oplegde. En kan hij zich in alle rust afvragen: wat zal ik morgen nou eens ondernemen? Een stuk minder vrolijk word ik van de visie die Schopenhauer op ouder worden heeft. De mens kan niet gelukkig worden, stelt hij, dat zit er niet in. Maar hij kan wel proberen om niet ongelukkig te worden. Daarin schuilt dan de kunst van het ouder worden. Om dat te bewerkstelligen, moet een mens volgens Schopenhauer minimaal beschikken over een opgewekt humeur, een goede gezondheid, gemoedsrust én een beperkte hoeveelheid goederen of bezit.

Joep Dohmen en Jan Baars (red.) De kunst van het ouder worden – De grote filosofen over ouderdom Uitgeverij Ambo, 2010 424 pagina’s ISBN 978 90263 2256 3 € 29,95

Zo heeft iedere denker – klassiek of hedendaags - zijn eigen gedachten over de kunst van het ouder worden. Het maakt het boek bijzonder boeiend omdat je je blijft verbazen over de hoeveelheid opvattingen en meningen over de oude dag. Als ik hem vraag hoe hij zelf het liefst oud wil worden, is schrijver Jan Baars eenduidig in zijn antwoord: ‘Goed ouder worden heeft voor mij te maken met aandacht voor de “wortels” die mijn bestaan als mens voeden. In de eerste plaats is er de verbazing over dat we überhaupt bestaan en hier zijn. Een verbazing die alleen maar groter wordt naarmate ik langer leef. Ik blijf me verbazen over het wonder van het leven, dat steeds weer wordt vernieuwd en daarbij niet herhaald wordt, maar volledig nieuw is. Zo was er ineens een kleindochter, over wie je niet kunt zeggen dat ze een herhaling, kopie of combinatie van anderen is: ze is een complete nieuwe persoon.’ Voor Jan Baars is het de nieuwe kleindochter die mede zin geeft aan zijn leven en die maakt dat hij met vertrouwen naar de toekomst kijkt. Voor de minder gelukkigen onder ons is het veelal een kwestie van leren omgaan met de tegenslagen in de winter van het leven. Een ding staat voor mij in ieder geval overeind na het lezen van het boek. Al is het leven - en dus ook het ouder worden - gelukkig niet voor iedereen een grote lijdensweg, een leerweg is het hoe dan ook. En dat is maar goed ook, want wijsheid komt immers met de jaren … Iets wat ik natuurlijk ook al wist voor het lezen van het boek.’ Graziella Runchina

ABP Wereld 3 | 2010

37

Betere gezondheid voor nog geen twee euro per maand WERKGEVERS

door Peter Lenssen

fotografie Rik Klein Gotink

Vreemd eigenlijk hoe bekend

Ondertussen is het opvallend met hoeveel dingen de GGD zich bemoeit.

en tegelijkertijd onbekend de

Gezondheidsrisico's van laaggeletterdheid, 80 kilometerzones op snelwegen

GGD bij veel mensen is.

(beperking fijnstof), het binnenklimaat van scholen en intensieve veeteelt in

Soms treedt de organisatie

dichtbewoonde gebieden; het zijn slechts enkele van de speerpunten.

nadrukkelijk op de voor-

ABP Wereld bezocht de GGD Drenthe, een van de kleinere GGD'en in het

grond, zoals afgelopen jaar

land, en sprak met directeur Aart van Walstijn.

bij de bestrijding van de Core-sector

Mexicaanse griep.

Het is niet eenvoudig om de taakstelling van de GGD met een paar woorden

Veel vaker gebeurt het

te omschrijven. De diversiteit van onderwerpen is groot, denk aan over-

dagelijks werk 'low profile',

gewicht, seksualiteit, infectieziekten, ramp en crisis, Q-koorts, drankgebruik,

op de achtergrond.

reizen, leefstijl, problematische jongeren en huiselijk geweld. De lijst lijkt eindeloos. Toch is er volgens directeur van Walstijn één duidelijke, centrale taak: de preventie; het bevorderen en beschermen van de gezondheid van – in dit geval – de inwoners van de provincie Drenthe. Van Walstijn: 'We kennen in Nederland de cure en de care, de meeste mensen weten wel wat dat is, ik zou de GGD ernaast willen zetten als core-sector, met de nadruk op preventie als hart of kern van gezondheid en welbevinden.'

Aart van Walstijn: ‘Wij zijn met de minister van mening dat er onvoldoende wordt geïnvesteerd in de pubergroep’.

38

ABP Wereld 3 | 2010

Inhoud

blijkt bijvoorbeeld dat er veel alcohol-

Bij de GGD Drenthe werken ongeveer

gebruik is en teveel onveilig wordt

180 werknemers: artsen, verpleegkun-

gevrijd. Beide kun je preventief beïn-

digen, doktersassistenten en preven-

vloeden. Medewerkers van de afdeling

tiemedewerkers. Er zijn twee sectoren.

jeugdgezondheidszorg zijn vertegen-

De jeugdgezondheidszorg is verreweg

woordigd in wat we ZAT-teams noe-

de grootste sector met daarnaast de

men, de zorgadviesteams. Wij vinden

algemene gezondheidszorg. Verder

dat de jeugdarts voor scholieren die

vervult de GGD de GHOR-functie: de

zich ziek melden een soort arbo-arts

geneeskundige hulpverlening bij onge-

zou moeten en kunnen zijn. Het gaat

vallen en rampen. Van Walstijn: ‘Tot de

dan uiteraard niet om een griepje of

jeugdgezondheidszorg behoren de

een gebroken been, maar om school-

periodieke, geneeskundige onderzoe-

verzuim waar meer achter zit.

ken op scholen, de taak die vroeger

De minister dringt er op aan dat we

door de schoolarts werd uitgevoerd.

risicogroepen beter in kaart brengen

Onze artsen zien duizenden kinderen

en kinderen uit die groepen beter en

per jaar. Wij zijn met de minister van

sneller helpen. Omdat daarvoor de

mening dat er onvoldoende wordt

financiële middelen ontbreken, trach-

geïnvesteerd in de pubergroep. Daar

ten we dat te doen door onze jeugdart-

doen we nu iets aan. In het najaar van

sen niet alle kinderen zelf te laten

2008 hebben we een groot onderzoek

onderzoeken, dat gebeurt door ver-

gehouden onder ruim 7000 jongeren in

pleegkundigen. Daardoor komt extra

de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Daaruit

tijd vrij voor deze kinderen.'

ABP Wereld 3 | 2010

39

Motivatie

niet alleen verantwoordelijk voor de

Aart van Walstijn, ooit opgeleid tot

professionele inhoud, maar ook voor

neerlandicus, werkte voordat hij twee

de bedrijfsvoering en de financiën. Ze

jaar geleden als directeur aantrad, in

profileren zich en halen extra werk

diverse functies in de gezondheids-

binnen. Dat werkt enthousiasmerend

zorg. Daarnaast was hij een tijd

en motiverend. Je ziet dat terug in de

gemeentesecretaris. Nu werkt hij op

omvang van ons budget dat de afgelo-

het snijvlak van zorg en overheid.

pen twee jaar met 33%, van 9 miljoen

‘Interessanter kun je het eigenlijk niet

naar 12 miljoen euro, is gegroeid.

krijgen’, zegt hij. 'Ik begon hier met

Daarnaast werken we aan verbetering

een speciale opdracht. De GGD

van kwaliteit. We hebben voor ver-

Drenthe stond in vergelijking met de

schillende taken een HKZ-certificaat

andere GGD’en zo’n beetje onderaan

behaald. Dat leidt er dan weer toe dat

de ladder. Bovendien was de profile-

je aan andere offertetrajecten en aan-

ring niet best. Mijn taak was er weer

bestedingen kunt deelnemen.'

Kijken of tattooshops verantwoord werken

40

ABP Wereld 3 | 2010

een levensvatbare organisatie van te

Aanpak

maken. Twee locaties, Emmen en

Naast de jeugdgezondheidszorg kent

Hoogeveen, werden mede uit kosten-

de GGD Drenthe de sector algemene

overwegingen gesloten, terwijl het

gezondheidszorg. Van Walstijn noemt

werk meer op de klant werd gericht.

bijzondere taken als de forensische

Ik hecht zeer aan die blik naar buiten.

geneeskunde met de gemeentelijke

Samenwerken met andere organisa-

lijkschouw en arrestantenzorg én

ties, je product actief verkopen; daar

medische milieukunde die zich

gaat het in deze tijd om. We hebben de

bezighoudt met gevaarlijke stoffen

opzet van onze website veranderd en

en legionella in bijvoorbeeld sauna's

in plaats van het traditionele jaarver-

en koeltorens. Van Walstijn: 'Vanuit

slag publiceren we een publieksvrien-

de technische hygiënezorg wordt

delijke informatiekrant. Medewerkers

gekeken of kinderdagverblijven en

treden naar buiten, overleggen met

gastouderbureaus aan de wettelijke

ambtenaren en beleidsmakers, bou-

eisen voldoen en of tattooshops ver-

wen aan goede contacten met ver-

antwoord werken. Ook worden er

pleeghuisartsen en huisartsen. Ze zijn

adviezen verstrekt over gezondheids-

aspecten bij het plannen van een

dachte als onze taak dit soort proble-

lijk het beleid waarna de GGD’en het

nieuwbouwwijk. Wat doe je met

men aan te pakken.’

uitvoeren. Van Walstijn: ‘Wij doen dit

hoogspanningsmasten in het gebied?’

in samenwerking met lokale zorgpart-

Drenthenieren

ners, zoals ziekenhuizen, huisartsen,

Een ander aandachtspunt vormt de

de thuiszorg en de ambulancedienst.

Overgewicht en zorgconsumptie

vergrijzing. Die brengt andere gezond-

De lijnen zijn kort. Het gaat erom snel

heidsproblemen met zich mee, waar

en preventief op te treden en door

Een apart probleem vormt de lage SES.

ook de GGD een rol in heeft. Drenthe

middel van goede voorlichting eventu-

Van Walstijn: ‘Dat staat voor inwoners

staat momenteel in de top drie.

ele onrust weg te nemen. Organisaties

met een lage sociaal-economische sta-

'Mensen worden ouder, jongeren trek-

helpen elkaar. Zonder samenwerking

tus. Epidemiologen hebben vastgesteld

ken weg,' zegt van Walstijn, 'maar er is

krijg je nu eenmaal niets voor elkaar.

dat Drenthe, maar eigenlijk het gehele

gelukkig ook een tegenbeweging die

In Drenthe zit dat in de volksaard. Wij

Noorden, daarin afwijkt van andere

we de Drenthenier noemen; ouderen

noemen dat het naoberschap. Ikzelf

delen van Nederland. In de praktijk

die hun schaapjes op het droge heb-

woon buitenaf in zo’n buurtschap. Als

komt dat tot uiting in een negatieve

ben en hun laatste levensjaren aange-

bijvoorbeeld een buur in het zieken

spiraal van hoge werkloosheid, lage

naam willen doorbrengen. Die kopen

huis ligt dan rijden we er per toerbeurt

opleiding en gezondheidsklachten. In

een boerderijtje op het Drentse platte-

met de partner naartoe. Die dingen

sommige families heerst chronische

land en knappen het op. Dat is een

regel je met elkaar. Hetzelfde gebeurt

armoede. Werkloosheid wordt van

verrijking voor dorpen die tobben met

hier tussen organisaties, maar ook bij

generatie op generatie overgedragen.

verwaarloosde panden.'

ons intern.’

voorbeeld ook veel overgewicht voor.

Brede samenwerking

Zichtbaar

De zorgconsumptie ligt daardoor

Het afgelopen jaar zijn GGD’en promi-

Van Walstijn wijst op de cartoons die

hoger. Vanuit Den Haag is feitelijk nog

nent in het nieuws geweest vanwege

in zijn werkkamer en op verschillen-

te weinig aandacht voor deze groep.

de aanpak van de Mexicaanse griep en

de plekken in het gebouw hangen.

Wij zien het vanuit de preventiege-

de Q-koorts. Het RIVM bepaalt lande-

‘Ik heb ze speciaal laten maken om

In gebieden met een lage SES komt bij-

ABP Wereld 3 | 2010

41

die boodschap over te brengen.

bieden, maar dat is dan ook alles wat

Aantonen

Alleen met een hecht team kun je

aan kritiek in het media-archief te

Toch vindt Aart van Walstijn dat er

een berg beklimmen. De basis van

vinden is. Van Walstijn kijkt er niet

nog te weinig in preventie wordt geïn-

kwaliteitszorg is individuele kwali-

van op. ‘Public health, het werk van

vesteerd. Dat heeft volgens hem te

teit, teambuilding en motivatie. Die

de GGD, wordt breed gewaardeerd. Tel

maken met de prioriteiten die worden

boodschap kun je in dikke rapporten

daarbij op dat we per hoofd van de

gesteld. Het is tijdens gemeenteraads-

schrijven, maar ik draag ze liever uit

bevolking zeer goedkoop ons werk

verkiezingen niet interessant om je als

met een aantal sprekende afbeeldin-

doen. Een Nederlander betaalt gemid-

politieke partij te profileren met een

gen die voor iedereen duidelijk zicht-

deld 1200 euro per jaar aan zijn ziek-

onderwerp als de GGD. Van Walstijn:

baar zijn.’

tekostenverzekeraar, daar komt dan

‘Preventie is niet zichtbaar. Een cam-

nog het aandeel van de werkgever bij

pagne tegen overgewicht verkoopt

Imago

en de bijdrage voor de AWBZ; ook nog

niet. Daarom onderzoeken wij, samen

In het verleden is er in Rotterdam

ettelijke honderden euro's. Vergelijk

met de universiteiten en het RIVM, de

door de lokale VVD gemopperd op de

daarmee de kosten van onze Drentse

precieze effecten van preventieve

groepskorting voor vaccinatie van

GGD. Die bedragen per inwoner nog

interventies. Als je de relatie met

bedevaartgangers, de zogenaamde

geen 20 euro op jaarbasis, nauwelijks

gezondheidswinst hard kunt maken

Mekka-korting, en Tielse actievoerders

twee euro per maand, terwijl de winst

en vervolgens de kostenreductie in

hadden kritiek op een in hun ogen te

op termijn zeer groot is. Met onze

care en cure kunt aangeven, kun je het

luchthartige GGD-presentatie over het

preventie dragen wij substantieel bij

werk van de GGD’en ook politiek beter

gevaar van UMTS-masten in woonge-

aan de kwaliteit van leven.’

verkopen.’

Op dit moment zijn er 28 GGD'en, een aantal dat in de nabije toekomst zal afnemen tot 25. GGD’en zijn gemeentelijke gezondheidsdiensten. Alleen grote gemeenten zoals Den Haag of Utrecht hebben een eigen GGD. In andere regio’s zoals de provincie Drenthe, is er een gemeenschappelijke regeling, waarbij een aantal gemeenten gezamenlijk de GGD betaalt. Op basis van bevolkingsonderzoek wordt landelijk beleid vastgesteld, voor de rest bepaalt iedere gemeente haar eigen prioriteiten. De Inspectie voor de Gezondheidszorg controleert of de functies die onder de publieke gezondheidszorg vallen, goed zijn geregeld. Een voorbeeld betreft de infectieziektebestrijding. Infectieartsen van de GGD Drenthe hebben ieder jaar contact met meer dan 700 instellingen. De inspectie ziet erop toe dat dit volgens de afspraken gebeurt.

42

ABP Wereld 3 | 2010

Vóór U Gelezen

Kleppen verschuiven

I

n 1988 organiseerde ABP in Den Haag een congres van de International Social Security Association ISSA over werkgelegenheid en de invloed daarvan op pensioenen. Ik vergeet nooit de verbaasde gezichten van de verzamelde Nederlandse journalisten toen algemeen secretaris van de ISSA Vladimir Rys ze uitlegde dat het Nederlandse sociale stelsel niet op voorhand het beste ter wereld is en al helemaal niet dat dit door alle landen zou moeten worden overgenomen. Nieuws voor de meeste verslaggevers. Hij diende ze van repliek met een scherpe analyse van succesfactoren voor sociale zekerheid. Uitgangspunt voor een succesvol systeem, aldus Rys, is aansluiting bij van de nationale cultuur, maar niet het slaafs volgen van alle trekjes daarvan.

Gijs Herderscheê De Geldpomp, Hoe Nederland de miljarden verdeelt (en er af en toe wat weglekt), Balans 2010, 296 pagina’s, ISBN 978 94 600 3200 4 € 17,50.

Op het omslag van De Geldpomp geen foto van een pompgemaal maar van een stuw die symboliseert dat bij teveel aanvoer, water in de bodem kan wegzakken. De vraag is wie wanneer de klep mag verschuiven. Dit beeld suggereert dat je een subtiel boek in handen hebt en dat is ook zo. Auteur Gijs Herderscheê, redacteur van De Volkskrant, behandelt vooral de strijd aan de top in de polder om het verdelen en sturen van geldstromen. Sociale partners kwamen in Nederland – eenmaal zij hun onderlinge verschilpunten en de aloude verzuiling hadden ‘weggepolderd’ en aan macht hadden gewonnen – oog in oog te staan met de overheid. De machtstrijd die volgde – en in halfschaduw nog dagelijks voortgaat – zorgde voor een omwenteling. De auteur bijt zich vast in de ontwikkelingsgeschiedenis van, vooral, de sociale zekerheid in de polder die hij op punten als bizar kenschetst en dat ook aantoont. Geen wonder want het gaat om veel geld, macht en om (soms vermeend) aanzien. Het was hoog tijd dat hierover een boek verscheen. Gijs Herderscheê ontrafelt op vele pagina’s vaardig de wirwar aan politieke, financiële, persoonlijke en collectieve belangen. Hij waagt zich ook, zij het fragmentarisch, aan korte karaktertyperingen van spelers in het sociale zekerheidsveld. Die zijn interessant maar blijven wat schetsmatig. We lezen wie welke rol vervulde en hoe – vooral de onzichtbare – geldstromen liepen, lopen en soms verzanden. Een onbeantwoorde vraag die bij het lezen van De Geldpomp vaker opkwam, is hoe de vele mensen werkzaam in de sociale zekerheid al die woelige jaren gemotiveerd wisten te blijven. Wat deed bijvoorbeeld het soms extravagante gedrag van hun bazen met hun sociaal engagement? De grootste verdienste van het boek is het uitstekend weergeven van heel veel gebeurtenissen, beslissingen en vooral hun gevolgen. Als naslagwerk is deze uitgave wat minder geschikt omdat de opbouw voor de lezer niet overal helder is. De tekst kent hier en daar herhalingen en uitweidingen die je niet kunt meevoelen. Omdat de chronologie soms voor- en achterwaarts tegelijk gaat, zou een tijdbalk, waarop de voornaamste ontwikkelingen staan opgesomd, verhelderend werken. Naast het personenregister dat er nu in staat, helpt een index met namen van organisaties en onderwerpen de lezer zeker verder op weg. Dat geldt ook voor een pakkende samenvatting. Je zou verwachten dat de auteur – historicus van huis uit – ook een, aanzet tot, een analyse levert van wat de generale betekenis van veel gepolder voor het land was. Gijs Herderschêe: ‘Dat had ik dolgraag gedaan, maar we hebben het over een typisch Nederlands verschijnsel. Het paste in een bepaalde tijd, heeft daar ongetwijfeld veel goeds opgeleverd tegen redelijke kosten, alleen het had zichzelf in stilte overleefd.’ Sommige zaken die in De Geldpomp worden behandeld waren volstrekt nieuw voor me, andere was ik tot mijn schrik alweer half vergeten. Een nuttig en actueel boek waar veel uit te leren valt. Niet alleen omdat de machtstrijd volop verder gaat, maar wie weet kunnen hedendaagse politici er hier en daar iets uit oppikken over kiezersgedrag als overheidsbeleid plotseling volledig wordt omgegooid. Marcel Vleugels

43

ABP Wereld 3 | 2010

ABP Wereld 3 | 2010

43

‘Betekenis communicatie van datasets is verrassend’

WERKGEVERS

door Job Creyghton

fotografie Kim Zwarts

illustratie Simone Golob

Wie bij het Kadaster nog steeds denkt aan ‘Het van staatswege gehouden openbaar register van onroerende goederen’ (van Dale), heeft iets gemist.

Het is al lang niet meer de stoffige

Internationaal

de VN en de Wereldbank. We werken

instelling die Nederland in kaart

De activiteiten zijn niet alleen beperkt

samen met landen als Azerbeidzjan,

brengt en percelen en bebouwing

tot Nederland, het Kadaster is ook

Nicaragua, Namibië, Bolivia, Rusland,

registreert. Het Kadaster doet meer.

prominent in Europa. Burmanje:

China, Roemenië. Het Kadaster is zich

Veel meer. Het is een snel en ade-

‘Denk aan de landelijke bekabeling en

bewust van zijn internationale ver-

quaat werkende instelling, die zich

de netwerken van gas water en licht.

antwoordelijkheid. Geo-informatie is

met moderne en uiterst geavanceerde

Die gaan de grens over. Er is een

belangrijk om mee te kunnen draaien

technieken profileert als één van de

hechte samenwerking op Europees

in het systeem van handels- en goe-

meest moderne en efficiënt werkende

niveau (Burmanje is ook voorzitter

derenstromen en financiële transac-

kadasters ter wereld.

van de Europese organisatie van

ties. Voor mensen in ontwikkelings-

samenwerkende topografische dien-

landen is registratie belangrijk: de

Zelfstandig

sten en kadasters - JC). Er zijn nog wel

registratie van welvaart en bezit zijn

De organisatie heeft na de verzelf-

verschillen binnen Europa – de Scan-

het bewijs dat je bestaat.’

standiging zo’n tien jaar geleden, een

dinavische landen zijn goed in IT,

grondige facelift ondergaan. Dorine

Zuid Europa ligt wellicht verder van

Centralisatie

Burmanje, voorzitter van de raad van

ons af – maar die verschillen verdwij-

Herstructurering, digitalisering, inter-

bestuur: ‘Het is een modern orgaan,

nen snel.’

nationalisatie, ze zijn nodig om in een wereld waarin geo-informatie bij de

dat zijn taken zelfstandig en op een efficiënte en bedrijfsmatige manier

Het belang van geo-informatie

inrichting van en de oriëntatie op de

uitvoert. Het is een gigantische bron

Het Kadaster is niet alleen in Europa

moderne samenleving noodzaak is.

van informatie die je kan zeggen hoe

actief, maar werkt ook op andere con-

Nederland er uitziet. Wat is er

tinenten en in ontwikkelingsprojec-

gebouwd, wat is er aangelegd, wat is

ten. ‘Wij zijn goed vertegenwoordigd

van wie en waar ligt de verantwoor-

in internationale organisaties; we

delijkheid voor die inrichting?’ En dat

lopen voorop, werken mee aan nieu-

doet het Kadaster niet alleen op de

we wetten, aan standaardisatie, het

grond, maar ook onder de grond en in

uitwisselen van systemen. Wij stellen

zekere mate in de lucht en in het

kennis en technieken beschikbaar

water.

aan ontwikkelingslanden. Dat doen we met ontwikkelingssamenwerking,

44

ABP Wereld 3 | 2010

Daarom is het niet meer van deze tijd

Regionale oplossingen

om de kadasters op regionaal niveau

Centralisatie dus. Maar spreiding in

te organiseren. Burmanje: ‘We hebben

het land blijft nodig. Omdat de regio’s

in 2005 een organisatieontwikkeling

een eigen karakter hebben en dus om

gestart en zijn daarbij gegaan naar

een eigen oplossing van problemen

een centrale aansturing: van zestien

vragen. Het heeft er ook mee te

naar acht vestigingen en van zestien

maken dat gegevens beschikbaar

naar vijf directies. Die centralisatie

moeten zijn bij calamiteiten. Centraal

ging niet vanzelf. Het is niet zo een-

zijn organisatorische en administra-

voudig om van een log, ambtelijk

tieve zaken geregeld, zoals de coördi-

apparaat een snel, aan de moderne

natie en de aanpak van megaprojec-

tijd aangepast instituut te maken. We

ten als de Betuwe route of de HSL.

werkten in verschillende koninkrijkjes, met diverse systeempjes in ver-

Verhouding met de overheid

schillende culturen. Voor de gebruiker

Het Kadaster is een zelfstandig

is het belangrijk dat hij gemakkelijk

bestuursorgaan (ZBO), een rechtsper-

toegang heeft tot gegevens, dat de

soon die zijn taken zelfstandig uit-

verstaanbaarheid overal eensluidend

voert. Maar de band met de overheid

is en dat data goed toegankelijk zijn.

is niet doorgesneden: de minister

Het zijn daarom vooral kwaliteitsele-

blijft verantwoordelijk voor de wette-

menten die één dak nodig hebben.

lijke taken. Hij fiatteert het meerja-

Digitalisering was zo’n kwaliteitsslag:

renbeleidsplan en voorstellen tot wij-

een megaoperatie.’

ziging van de tarieven; uitwerking en consequenties vallen onder de ministeriële verantwoordelijkheid. Dorine Burmanje: ‘De verhouding met de overheid is anders geworden maar de samenwerking was en is intensief.’ VROM is het moederdepartement, maar ook economische en binnenlandse zaken, en financiën en justitie zijn belangrijke partners. ‘Justitie heeft bijvoorbeeld graag inzicht in grote bouwprojecten. Zeker wanneer er forse bedragen gemoeid zijn bij vastgoed dat meerdere keren binnen heel korte tijd van eigenaar wisselt. Ook grondposities is iets waar het Kadaster inzicht in kan geven. Daarbij gaat het om vragen over ruimtelijke ordening, zoals bij de uitbreiding van Almere. Dat zijn immense projecten waarmee veel belangen gemoeid zijn. Aannemers, projectontwikkelaars, de makelaars en de Vereniging Eigen Huis zijn gebaat bij de juiste informatie. Wij bieden simulaties voor trajecten, groen, akkerbouw en gebiedsuitbreiding zodat de overheid op grond van betrouwbare, gevisualiseerde gegevens beslissingen kan nemen.’

Voor iedereen Alle informatie van het Kadaster is openbaar en tegen betaling beschikbaar. Behalve als het gaat om staatsgeheimen of veiligheid. Voor verzameling en verwerking van de gegevens gebruikt het instituut de meest

ABP Wereld 3 | 2010

45

geavanceerde technieken, zoals geografi-

seren bij vragen als, waar kunnen we het

sche informatiesystemen (GIS) en het glo-

snelst en het beste natuurvriendelijke, in

bal positioning system (GPS: locatiebepa-

plaats van rechte en harde oevers realise-

ling met behulp van satellieten). Deze

ren; waar moeten we rekening mee hou-

technieken wendt het Kadaster aan om

den als we die oevergebieden voor de lange

zijn taken goed uit te voeren: registreren

termijn willen ontplooien of verder willen

en service bieden aan overheid, burgers en

uitbreiden.’ De gegevens zijn niet alleen

bedrijfsleven. Dat vraagt wel om forse

belangrijk voor oeverbeheer, maar ook voor

investeringen, die betaald moeten worden.

waterberging of retentiegebieden. Waar

Dorine Burmanje: ‘We investeren vooral in

water de ruimte moet krijgen heb je te

nieuwe technieken en kwaliteit. Het geld

maken met eigendomsrechten. ‘Bij de ver-

dat daarvoor nodig is halen we uit de ser-

werving van gebieden door natuurorgani-

vice die we bieden. We hoeven geen winst

saties of de overheid geeft het Kadaster

te maken, maar we moeten wel kostendek-

inzicht in de inrichting of het eigendom.

kend werken. Dat betekent dat voor onze

Hetzelfde geldt voor Natura 2000, de grens-

diensten betaald moet worden, ook door

overschrijdende projecten die vorm krijgen

de burger, ook door de overheid, het

in het kader van een Europees samenwer-

bedrijfsleven, de wereldbank of een VN

kingsverband.’

organisatie.’

Informatiestromen Veiligheid en gevoelige informatie

In het ingewikkelde spel van registreren en

De informatie die het Kadaster biedt heeft

ken van informatie speelt het Kadaster een

ook te maken met openbare orde en veilig-

cruciale rol. Dorine Burmanje: ‘Dat infor-

heid. Het ministerie haalt gegevens in huis

matie van levensbelang is, is gevoeglijk

om op te sporen, en om de veiligheid van

bekend. Maar dat kennis van de topografie

de burger te garanderen.

(geo-informatie) en de kennis die daarvan

verwerken van gegevens, en het verstrek-

afhankelijk is (geo-business) van invloed

De band met de overheid is niet doorgesneden

zijn op het functioneren van maatschappelijke systemen, en diep in onze samenle-

Burmanje: ‘Wij reageren op vragen bij cala-

ving is binnengedrongen, daarvan is nog

miteiten, maar ook op vragen over terroris-

niet iedereen doordrongen. Dat laten zien,

me en kwesties van waterhuishouding.

ook dat beschouw ik als onze taak.

Zo kunnen wij laten zien met welke eige-

“Feitelijk, verrassend”: dat is onze pay-off.

naren van gebouwen en grond de overheid

Toen ik vijf jaar geleden bij het Kadaster

te maken krijgt bij retentiegebieden, en de

kwam werken was het voor mij inderdaad

problemen die ze bij onteigening of over-

verrassend wat de communicatie van data-

stroming kan verwachten. Al deze zaken

sets voor burgers en bedrijven kan beteke-

gaan de verschillende ministeries aan,

nen.’

maar ook de burgers en de media: we hebben het hier over vaak gevoelige informa-

Het moderne 3D Kadaster

tie. Die levert ons overigens ook media-

Als je kijkt naar eigendomsfactoren bij bij-

aandacht en publiciteit op, waar we zorg-

voorbeeld gebouwen en wegen, dan zie je

vuldig mee om moeten gaan. Wij blijven

soms uiterst ingewikkelde constructies. In

ons bewust van de positie die we innemen:

bijna elke stad kom je gebouwen tegen die

we zijn onafhankelijk. We verstrekken

verschillende eigenaren hebben. Denk

gegevens, we sporen niet op, we interprete-

maar aan een kantoorbrug of een restau-

ren niet. We ontsluiten in dit soort gevallen

rant over de weg, parkeergarages onder de

op aanvraag informatie die voor iedereen

weg en de weg zelf. Burmanje: ‘Je hebt dan

toegankelijk is. Op die manier zijn en blij-

te maken met particuliere eigenaren, met

ven wij een onafhankelijke dataorganisatie

de overheid; de gemeente, de provincie, het

met het doel de rechtszekerheid en opti-

rijk, bedrijven, instellingen, stichtingen,

male geo-informatie in Nederland te waar-

verenigingen: bedenk het maar. Al die eige-

borgen’.

naren bezitten een stuk van de grond en een stuk van de lucht boven die grond. De

46

ABP Wereld 3 | 2010

Natuur en Milieu

vraag is dan: hoe ga je dat vastleggen. Hoe

Het Kadaster is nauw betrokken bij de

regel je wat van wie is. Hoe regel je de ver-

vormgeving van Nederland. En bij natuur-

antwoordelijkheden, de verplichtingen, de

beheer en het milieu. Burmanje: ‘Wij advi-

uitbating? Waarbij het niet alleen meer

Geo-informatie Geo-informatie is ruimtelijke informatie. Bij ruimtelijke aanduidingen en in GIS-systemen speelt geo-informatie een essentiële rol. Elke digitale kaart gebruikt geo-informatie. Geo-informatie is van essentieel belang voor de samenleving, maar het is ook big business. Luchtfotografie, satellietbeelden, geocoördinaten: het zijn data die commercieel interessant zijn. Zeker in combinatie met andere data, zoals productinformatie en –waarderingen. Je kunt in de nabije toekomst, op een willekeurig punt in een willekeurige stad op je mobiel informatie opvragen over winkels en restaurants in je directe omgeving. Denk aan prijzen, kwaliteit van producten en waarderingen. Dat is voor de consument interessant, maar ook voor de bedrijven in kwestie. En voor navigatiesystemen zoals TomTom. Het Kadaster kan die informatie verstrekken. Maar het is niet de enige partij, ook Geo Business Nederland is bijvoorbeeld een speler in de markt. Maar GBN ziet wel problemen voor marktpartijen omdat het Kadaster een nauwe band heeft met de overheid en geen winst Dorine Burmanje:

hoeft te maken. En daarmee dus in het

‘Het registreren van bijvoorbeeld de

voordeel lijkt. Volgens het kadaster is er

lucht boven gebouwen en wegen gaat

geen sprake van economische activitei-

ook hier gebeuren’.

ten of oneerlijke concurrentie. Wat het kadaster doet, past binnen de wettelijke kaders. Mocht het buiten die kaders val-

gaat om de verdeling op de grond,

belangrijk voor de eigendomsrechten

len dan is er toestemming nodig van de

tweedimensionaal dus, maar ook

en –plichten, maar ook voor de toe-

Minister van VROM die daarbij de

over de verdeling in de lucht: driedi-

gankelijkheid en de bereikbaarheid:

gedragsregels van markt en overheid

mensionaal. In Amerika registreert

denk aan ziekenhuizen en evacua-

strikt hanteert. De voorzitter van Geo-

men al de verschillende luchtlagen,

ties bij calamiteiten en rampen. Ook

Business Nederland, ziet het als zijn

bijvoorbeeld de lucht boven gebou-

waterwegen en ondergrondse gege-

taak de soms wat stroeve verhouding

wen en wegen. Dat gaat ook hier

vens zijn belangrijk.

tussen de markt en het Kadaster open

gebeuren. Maar ook de wereld onder

En daarbij is dan weer van belang

te breken. Hij meent dat het Kadaster

de grond leggen wij vast omdat

wat je centraal en wat je decentraal

zich bezig moet houden met publieke

beschikbaarheid van gegevens cruci-

regelt en registreert. Wat moet je

taken en de commerciële activiteiten

aal is voor zoiets als de ontwikkeling

regionaal, wat nationaal en wat

moet overlaten aan het bedrijfsleven.

van stedelijke gebieden, bekabeling,

bovennationaal regelen: wat is de rol

En daar wringt dus de schoen. Er zijn

het stelsel van pijpleidingen en

van Europa bij dit soort registraties?

intussen wel gesprekken over taken en

rioolvoorzieningen. En ook hier zien

Het 3D project is een ambitieus en

de verdeling daarvan. Het zijn pittige

we dat die registratie verder gaat

kenmerkend project voor het nieuwe

discussies; er zijn voorzetten gedaan

dan de landsgrenzen, kijk maar naar

Kadaster.’

voor gedragsregels. Volgens partijen

de gasleidingen die zelfs door Azië

moeten daar wel werkbare afspraken en

lopen. De consequentie is dat de

goede verhoudingen uit kunnen voort-

registratie driedimensionaal is

komen. ‘Daarom is het belangrijk dat

geworden: hoogte, diepte, lengte,

we constructief met elkaar in dialoog

breedte, alles kan driedimensionaal

zijn en blijven’, aldus Dorine Burmanje.

in kaart gebracht worden. Die registratie is overigens niet alleen

ABP Wereld 3 | 2010

47

WERKGEVERS door Peter van Steen fotografie Rogier Veldman

25 veiligheidsregio’s voor politie, brandweer en de geneeskundige diensten De brandweerorganisatie in Nederland staat een

Het is door het ministerie van Defensie nooit bevestigd of ontkend, maar

ingrijpende schaalvergroting te wachten.

men vermoedt dat op het militaire vliegveld Volkel kernwapens zijn

A.F.J. van der Vossen, commandant van Brandweer

opgeslagen. Brandweercommandant Ton van der Vossen weet hoe het zit,

Land van Cuijk, vertelt over het hoe en waarom.

maar laat zich daar vanzelfsprekend niet over uit.

Incidenten ‘In het geval ze er zouden liggen, zijn de risico’s redelijk overzichtelijk’, stelt hij vast. Toch is vliegveld Volkel een ‘hot spot’ in het brandweerdistrict Land van Cuijk. Er is een F-16-squadron gestationeerd en enkele jaren geleden is er nog een toestel in een weiland terechtgekomen. Ook gebeurt het, als er iets mis is, dat er brandstoftanks moeten worden afgegooid. ‘Dat zijn natuurlijk wel bijzondere incidenten’, aldus Van der Vossen, die aangeeft dat het district voor het overige een mooi, landelijk en vooral heel rustig gebied is.

48

ABP Wereld 3 | 2010

Districtsvorming

vooruitlopend op de regiovorming op

weer faciliteren het werk van de vrij-

Het brandweerdistrict Land van Cuijk

een of andere wijze tot samenwerking

willigers. Van der Vossen: ‘In de

is in de loop van 2009 ontstaan door

overgaan. Het brandweerdistrict Land

brandweerorganisatie zoals die was,

de samenvoeging van vijf gemeente-

van Cuijk is formeel een gemeen-

had je twee à tien beroepsmensen in

lijke brandweerkorpsen, namelijk die

schappelijke regeling. De medewerkers

gemeenten tussen de tien en veertig-

in Mill en St. Hubert, Boxmeer, Cuijk,

in vaste dienst, een kleine dertig in

duizend inwoners. Daar maak je je

Grave en St. Anthonis. Met deze dis-

aantal, hebben hun werkplek op het

als organisatie natuurlijk buitenge-

trictsvorming wordt geanticipeerd op

districtskantoor in Mill.

woon kwetsbaar mee. Door samen te werken neemt de kritische massa toe en is dus ten aanzien van de conti-

Dankzij groter financieel draagvlak kan deskundigheid

nuïteit echte winst te behalen.’

brandweer omhoog Kwaliteit en continuïteit

Specialiseren

Ton van der Vossen benadrukt dat de

Daarnaast is er de winst in kwaliteit.

schaalvergroting zoals die nu al is

Deze zit hem vooral daarin, dat de

doorgevoerd, niet als een bezuini-

brandweermedewerkers hun aan-

gingsoperatie mag worden gezien.

dacht niet meer over een breed scala

Financieel voordeel is er wel – door

van onderwerpen hoeven te verdelen.

de samenvoeging van ondersteunen-

In de kleine gemeentelijke organisa-

de functies kon het budget daarvoor

ties was dat wel het geval. Door de

de beoogde vorming van veiligheids

met 16 procent worden verlaagd –

schaalvergroting kunnen ze zich veel

regio’s in 2011. De Wet op de veilig-

maar er vallen geen ontslagen en het

meer in de preventieve en proactieve

heidsregio’s is inmiddels door de

aantal brandweerposten, negen in

taken van de brandweer specialise-

Tweede Kamer aangenomen en wacht

het Land van Cuijk, en ook het aantal

ren. Ton van der Vossen: ‘Het effect

op behandeling in de Eerste Kamer.

brandweerauto’s neemt niet af. ‘De

van de schaalvergroting op de repres-

In die wet is geregeld dat Nederland

winst zit vooral in de kwaliteit en de

sieve brandweerzorg, en daarmee

wordt verdeeld in 25 veiligheidsregio’s,

continuïteit’, aldus Van der Vossen.

bedoel ik de rode auto’s in de straat,

overeenkomstig de regio-indeling zoals

Zoals bekend is de brandweerorgani-

zal buitengewoon marginaal zijn.

de politie die nu al kent. Deze indeling

satie in Nederland hoofdzakelijk een

Natuurlijk zullen er veranderingen

zal dan ook voor de brandweer en de

vrijwilligersaangelegenheid. In totaal

komen, geen misverstand daarover,

geneeskundige diensten gaan gelden.

houden zo’n 28.000 mensen zich met

maar die zouden er zonder schaalver-

De brandweer is nu nog in bijna heel

de brandweer bezig, van wie een klei-

groting ook gekomen zijn, want stil-

Nederland gemeentelijk georgani-

ne 22.000 op vrijwillige basis. De

stand is achteruitgang. Wel zal veel te

seerd, hoewel steeds meer korpsen

medewerkers in dienst van de brand-

halen zijn in het preventieve en het

ABP Wereld 3 | 2010

49

proactieve deel van de brandweer-

Advisering aan gemeente

woordelijkheid van het bedrijf zelf,

zorg. Door de financiële last over zes-

De preventieve en proactieve brand-

maar een gaswolk wordt niet door

honderdduizend inwoners te verde-

weerzorg komt vooral tot uiting in de

een hek tegengehouden. Ook moet

len, in plaats van over tien of twintig-

advisering aan gemeentelijke organi-

goed naar de ontsluiting van zo’n

duizend inwoners, zullen we in staat

saties. Zodra een bouwvergunning of

gebied worden gekeken. Of er nu

zijn een grotere deskundigheid in

een gebruiksvergunning moet worden

gevaarlijke stoffen zijn of niet, het is

huis te halen. Het heeft daarnaast ook

afgegeven, kan de brandweer de

natuurlijk wel handig als brandweer,

met het werkaanbod te maken. Wie

gemeente adviseren om daar con-

politie en ambulancedienst de pan-

een bepaalde taak nooit of zelden

structieve of organisatorische voor-

den op zo’n terrein kunnen bereiken

hoeft uit te voeren, zal daar geen

waarden aan te stellen. Daarnaast

en het is natuurlijk aangenaam als er

ervaring in kunnen opbouwen. In een

heeft de brandweer een vinger in de

bluswatervoorzieningen zijn. Die

groter geheel zal dat eerder wel het

pap bij de vaststelling van bestem-

beoordeling van vergunningen en

geval zijn.’

mingsplannen.

bestemmingsplannen vereist een heel

‘De vraag is of alle veiligheidspartners even goed op calamiteiten zijn voorbereid’

eigen deskundigheid, die je als grootschalige organisatie gemakkelijker kunt organiseren.’

Weinig incidenten Zoals gezegd is het Land van Cuijk geen groot risicogebied. Het meeste gevaar is wellicht nog te duchten, Ton van der Vossen:

Van der Vossen: ‘Het is natuurlijk van

behalve van het militair vliegveld

‘Als we heel Nederland van een professio-

belang dat als er een bedrijventerrein

Volkel, van de Maas. Het hoogwater is

nele brandweer moeten voorzien, zouden

wordt ingericht waar gevaarlijke stof-

een terugkerend fenomeen en kan

we een onbetaalbare organisatie krijgen’.

fen worden gebruikt of geproduceerd,

veel impact hebben. Daarnaast vindt

goed naar de externe veiligheid wordt

over de Maas vervoer van gevaarlijke

gekeken. Op het moment dat risico’s

stoffen plaats, evenals over de snel-

in het bedrijf ook buiten de hekken

wegen A73 richting Duitsland en A50

van het bedrijf gevoeld gaan worden,

richting het noordoosten van Neder-

moet je afspraken met elkaar maken.

land. Het gebied kent vervolgens een

Als er iets in het bedrijf gebeurt, is

grote concentratie van veehouderijen,

dat in belangrijke mate de verant-

die vanuit brandweerzorg hun eigen

50

ABP Wereld 3 | 2010

problematiek kennen. Nieuw is een

weekeinden door de vrijwilligers kun-

enige regelmaat in rapporten lezen

ziekenhuis in Boxmeer, waar de

nen worden gebruikt om hun vaardig-

dat dat niet het geval is’, zegt Ton van

brandweer natuurlijk de weg goed

heden op peil te brengen en te hou-

der Vossen. ‘De vraag is gemakkelijk

moet kennen, en waar nog twee grote

den. Ook zijn er oefencentra in het

gesteld, maar ongelofelijk moeilijk te

oncologische centra zullen worden

land waar onder realistische omstan-

beantwoorden. Jaarlijks worden in

bijgebouwd. Verder wordt in Haps een

digheden kan worden geoefend. De

Nederland tienduizenden incidenten

bedrijventerrein ontwikkeld waar

schaalvergroting heeft als voordeel

afgehandeld. Heel veel gaat goed,

bedrijven met een externe veilig-

dat eerder van deze centra gebruik

maar een drama zoals we in 2008 in

heidsproblematiek zullen worden

kan worden gemaakt, want voor klei-

De Punt hebben gehad, waarbij drie

gevestigd, in de sfeer van medicijnen-

ne brandweerorganisaties is het een

collega’s van de brandweer het leven

productie en afvalverwerking. ‘De risi-

vrij prijzige aangelegenheid. Ook

lieten, is in ieder geval voor de

co’s zijn er dus wel’, aldus Ton van

wordt samen met politie en genees-

gemeenschap aanleiding om de vraag

der Vossen, ‘maar er zijn betrekkelijk

kundige diensten geoefend, ‘maar de

te stellen of we wel goed genoeg op elk incident zijn voorbereid.’

weinig ongevallen. Repressief is dat heel fijn, maar preventief is het vrij lastig, want je doet geen ervaringen op. Overigens is het natuurlijk wel zo, dat elk incident in een mensenleven zwaar kan ingrijpen. Een brand in een kippenschuur waarbij honderdduizend kippen omkomen of een ver-

eerlijkheid gebiedt te zeggen’, aldus

Lokale verbondenheid

keersongeluk met zwaargewonden of

Van der Vossen, ‘dat dit in sommige

De regiovorming zal ongetwijfeld nut-

erger mag je natuurlijk nooit bagatel-

perioden intensiever gebeurt dan in

tig voor de brandweerorganisatie zijn,

liseren.’

andere. Over de politie en budget kun

maar er schuilt ook een groot risico in.

je elke dag in de krant lezen en de

Van der Vossen: ‘De brandweer is een

Oefenen een kerntaak

ambulancediensten zitten met buiten-

bijzondere organisatie, omdat we met

Juist omdat er weinig incidenten in

gewoon ingewikkelde financierings-

die hele grote groep vrijwilligers wer-

het gebied zijn, is het van belang dat

vormen, waardoor het vaak lastig is

ken. Die vrijwilligers zijn doorgaans

er veel wordt geoefend. De brandweer

om bepaalde activiteiten samen te

erg gebonden aan de lokale plek waar

beschouwt oefenen als een kerntaak

doen.’ De vraag is dan ook of alle vei-

ze normaal gesproken ook wonen en

en beschikt over panden en auto-

ligheidspartners even goed op calami-

hun activiteiten verrichten. Op het

wrakken die in de avonduren en

teiten zijn voorbereid ‘en je kunt met

moment dat de schaal van zo’n orga-

ABP Wereld 3 | 2010

51

nisatie gaat toenemen, is het de vraag

kan worden weggeroepen. Daarnaast

in hoeverre die lokale verbondenheid

neemt het aantal mensen af dat in

overblijft en we niet in een bureaucra-

een dorp woont en daar ook werkt.

tie terechtkomen. De organisatie zal

Veel mensen wonen in een dorp,

daar attent op moeten blijven, want

maar werken in de stad. Als ze van-

het is vreselijk belangrijk voor de

daar naar de brand moeten komen, is

brandweerorganisatie dat die vrijwilli-

het al uit voordat ze er zijn. Dat bete-

ger binnen boord blijft. Als we heel

kent dat de vijver waarin we naar

Nederland van een professionele

mensen kunnen vissen die vrijwillig

brandweer zouden moeten voorzien,

bij de brandweer kunnen werken,

zouden we een onbetaalbare organisa-

steeds kleiner wordt. De brandweer

tie krijgen, zo simpel is het gewoon.’

zal zich aan dit soort maatschappelij-

Kleinere vijver

ke ontwikkelingen moeten aan

‘Ook voor de toekomst is het de

passen. We zullen misschien meer

vraag’, vervolgt Ton van der Vossen,

vrijwilligers nodig hebben, die we

‘of we het voor elkaar krijgen om die

andere dingen gaan vragen of we

vrijwilligheid in de brandweer over-

moeten misschien naar een andere

eind te houden. De brandweer moet

organisatie toe. Die vragen beginnen

steeds meer moeite doen om vrijwilli-

nu naar boven te komen.’ Volgens Ton

gers binnen te halen. Toen ik in de

van der Vossen is er een heel scala

jaren zeventig bij de brandweer

van motieven waarom er toch nog

begon, hadden we hele wachtlijsten,

steeds vrijwilligers zich voor het ris-

maar nu zijn er verschillende maat-

kante vak van brandweerman mel-

schappelijke trends die het voor ons

den: ideële motieven, maatschappelij-

erg lastig maken. Wij zoeken mensen

ke betrokkenheid, heroïek en status,

die overdag beschikbaar zijn en niet

‘maar vooral ook omdat ze het heel

elke baas is er gelukkig mee als zijn

leuk met elkaar hebben. En daar is

werknemer elk moment van de dag

natuurlijk helemaal niets mis mee!’

52

ABP Wereld 3 | 2010

A B P

W E R E L D

3 | 1 0

Ipso facto internationaal opinieblad voor relaties van ABP, opgericht in 1987. ABP World is de Engelstalige uitgave met eens per jaar een keuze aan vertaalde artikelen. Het blad verschijnt in beide talen ook op internet. Eerder verschenen artikelen zijn hier te raadplegen of kunnen gratis worden opgevraagd.

Nummer 105, oktober 2010 Uitgave Stichting Pensioenfonds ABP Oude Lindestraat 70 Postadres: Postbus 4911 6401 JS Heerlen telefoon 045-5792911 email adres [email protected] internet www.abp.nl Art direction Geert Setola Artwork Frank Dam | Valentine Edelmann | Simone Golob | Evalien Lang | Lizzy Nieuwenhuis | Geert Setola Portret Vanaf de Bestuurstafel Mark Janssen Illustraties Columns Aad Goudappel Illustraties Werelddeeltjes Frank Dam Fotografie Marcel Bekken | Ellis Regina Janssen | Rik Klein Gotink | Ilya van Marle | Annemiek Mommers Rogier Veldman | Joyce Vlaming | Kim Zwarts en anderen Secretariaat Marleen Veeren Tekstbijdragen Merijn van den Berg | Job Creyghton | Frank Dam | Geert Dekker | Karin Dormans | Michiel Evers Paul Frentrop | Wilma van Hoeflaken | Wendy Houben | Jan Kuné | Peter Lenssen | Joop van Lunteren | Wim Moes Alexander Paulis | Graziella Runchina | Peter van Steen Annika Sunden | Geert Soethoudt | Marc Wouters Hoofdredacteur Marcel Vleugels Lettertypes Neue Helvetica | PMN Caecilia Papier Furioso Lithografie en druk Roto Smeets GrafiServices, Eindhoven Oplage 22.000 ISSN 1569-3341 Nuttige websites www.abp.nl

www.nibud.nl

www.ag-ai.nl

www.ombudsmanpensioenen.nl

www.afm.nl

www.opf.nl

www.commissiecorporategovernance.nl

www.pensioenkijker.nl

www.cpb.nl

www.pur.nl

www.dnb.nl

www.samenstajijsterk.nl

www.eumedion.nl

www.svb.nl

www.ec.europa.eu

www.szw.nl

www.esbonline.sdu.nl

www.uvb.nl

www.minfin.nl

www.vb.nl

Overname van tekst is toegestaan mits dit geschiedt met bronvermelding. Het reprorecht wordt niet uitgeoefend