H IJ REKENT MET GENADE BERIJMING VAN DE
H EIDELBERGSE C ATECHISMUS
JAN VAN DEN BRINK
H IJ REKENT MET GENADE BERIJMINGEN VAN DE
H EIDELBERGSE C ATECHISMUS OP MELODIEËN UIT HET PSALTER VAN GENÈVE
WAARVAN TER KENNISMAKING OPGENOMEN: DE ENIGE TROOST (HC 1) WEDERGEBOORTE (HC 3) GELOOF (HC 7) RECHTVAARDIGING (HC 23) BEKERING (HC 33)
JAN VAN DEN BRINK
“Dit is mijn troost in mijn ellende, want Uw toezegging heeft mij levend gemaakt. (…) Uw inzettingen zijn mijn gezangen geweest” Psalm 119:50, 52 (onberijmd) Roemt nu met nieuwe lofgezangen De nieuwe blijken van Zijn gunst. Het speeltuig moet dien toon vervangen. Heft vrolijk aan, wijdt Hem uw kunst. Psalm 33:2. (berijming 1773)
Bij de titel De titel boven deze bundel liederen bij de Heidelbergse Catechismus is ontleend aan de berijming, behorend bij passages uit het antwoord op vraag 60: Hoe zijt gij rechtvaardig voor God? Bij Zondag 23 : 3
(Wijze: Psalm 103)
Nochtans ziet God, Hij rekent met genade, niet op mijn kwaad, Hij slaat m’in Christus gade, Die heeft voor God volmaakt genoeg gedaan. Gerechtigheid en heiligheid zijn beide niet mijn verdienste,’ t is slechts van Zijn zijde dat ik verlost ben van mijn boos bestaan.
Voorwoord De Heidelbergse Catechismus (HC) is het bekendste van de klassieke gereformeerde belijdenisgeschriften die wij de drie formulieren van enigheid noemen. Niet in de laatste plaats omdat in de Dortse Kerkorde (1619) is voorgeschreven dat De dienaars zullen alom des zondags, ordinaarlijk1 in de namiddagse predikatie, de somma2 der christelijke leer in de Catechismus, die tegenwoordig in de Nederlandse kerken aangenomen is, vervat, kortelijk uitleggen, alzo, dat dezelve jaarlijks mag geëindigd worden, volgens de afdeeling des Catechismus zelven daarop gemaakt. (Art 68, DKO) De hierop terug te voeren gewoonte van de wekelijkse “leerdienst” vinden we in veel reformatorische kerken terug; veelal wordt tijdens de leerdienst een catechismuszondag behandeld. De catechismus wordt ook in diverse werkvormen op (belijdenis)catechisaties besproken. Ondanks al deze aandacht wordt de tekst van het oude onderwijsboek door veel van onze jonge mensen als moeilijk ervaren. Voor een deel heeft dit te maken met de manier waarop wij in onze dagen met elkaar communiceren. Wij worden door de sociale media erop getraind om antwoorden in een sms bericht of tweet van maximaal 140 tekens te versturen. Wij leren niet meer te denken in hoofdzinnen, bijzinnen en meervoudige verwijzingen binnen een zin, zoals bijvoorbeeld het geval is in het citaat uit de DKO hierboven! De boodschap moet in onze tijd een “oneliner” worden gebracht. Als we ons in onze communicatie over geloofswaarheden moeten “persen” in enkelvoudige zinnen kunnen wezenlijke zaken echter verloren gaan. Wij moeten ons wat inspannen om de oorspronkelijke tekst weer te leren lezen. Ten behoeve van de catechisatielessen ben ik eens begonnen om de tekst van de catechismus visueel te ontleden waardoor in één oogopslag de hoofdzin en de bijzinnen van wat gecompliceerde antwoorden gescheiden worden. Hoewel de oorspronkelijke tekst gewoon blijft staan, wordt hij als het ware visueel in “oneliners” geknipt. Het bleek mijn catechisanten te helpen bij het nadenken over de inhoud en betekenis van de betreffende vraag3. 1 2 3
Gewoonlijk Hoofdzaak Hierdoor gestimuleerd is de uitgave Leer mij een goede zin verstaan, een leeshulp bij
1
Het op deze wijze intensief met de goud van de klassieke Gereformeerde belijdenis bezig te zijn gaf mij zoveel vreugde dat als vanzelf “de lofzang gaande werd gemaakt”. Dit bracht mij ertoe om wat vingeroefeningen te doen om de inhoud van de catechismus ook door te zingen liederen toegankelijk te maken. Pas na verloop van tijd werd mij duidelijk dat meerderen zich op dit pad hebben begeven 4. Onze vaderen hebben er in de HC voor gekozen om de werkvorm van vraag en antwoord te nemen, maar een andere belangrijke werkvorm in het onderwijs is muziek. Heel bewust is er voor de berijming in deze presentatie zowel voor wat betreft de inhoud als voor wat de muziek betreft aansluiting gezocht onze Psalmen met de bijbehorende Geneefse melodieën. Bij elke zondag is gezocht naar een psalm die een verband heeft met het in de betreffende zondag behandelde onderwerp. Bij de verzen is een couplet uit deze psalm uit de berijming van 1773 (1773) of van een recente berijming5 van ds. C.J. Meeuse (CJM) opgenomen om dit verband zichtbaar te maken. Overigens zijn de wat minder gangbare melodieën uit het Geneefse psalter niet gemeden. Mogelijk draagt dit werk dan ook bij aan de vergroting van de bekendheid van “onbekende” psalmen6. Achterin deze bundel is een overzicht van de gekozen psalmen opgenomen. De tien geboden, de 12 artikelen en het gebed des Heeren (gebod, geloof, gebed) en de vragen in zondag 1 en 52 werden in een apart lied berijmd; dit maakt dat u in deze bundel 58 liederen vindt. Voor de berijming in deze bundel kan niet gezegd worden dat er nergens compromissen zijn gemaakt of dat in alle gevallen de tekst en melodie qua klemtoon vlekkeloos verloopt. Er is soms lang naar gezocht om zowel inhoud als ritme te kunnen blijven dienen zonder compromis, en nog steeds blijven sommige gemaakte keuzen uitdagen. De gebruiker oordele zelf. Het is overigens opmerkelijk dat in de verzen heel veel oorspronkelijke woorden en zelfs formuleringen uit de HC herkenbaar de Heidelbergse Catechismus ontstaan. 4 Er zijn diverse bestaande berijmingen van de HC. Een fraai overzicht is te vinden in Wegwijzer naar Christus, Dr. H. van ’t Veld, Boekencentrum (2007). Naast dit historisch overzicht heeft Dr. Van ’T Veld ook een eigen berijming - Ik wil zingen van mijn Heiland – gepubliceerd. Begin 2012 heeft het Lectuurfonds van de Vrouwenbond van de Gereformeerde Gemeenten de uitgave Weerklank op de Heidelbergse Catechismus van E. van Oosterom (uit het midden van de vorige eeuw) opnieuw uitgegeven. Veel informatie is ook te vinden op de website van het platform voor de studie van de Heidelbergse Catechismus: www.heidelbergsecatechismus.nl 5 Psalmen, ds. C.J. Meeuse, Ripe Publishing, 2011 6 Zie recente discussie in het RD: www.refdag.nl, dossier Psalmen en gezangen; en ook: www.psalmboek.nl.
2
konden worden gebruikt. Maar ook, als er gekozen moest worden voor alternatieven/synoniemen, leidde dit in enkele gevallen tot verassende inzichten en lessen uit dezelfde onderliggende onderwerpen. Uitgangspunt bij de berijming was om zo dicht mogelijk aan te sluiten bij de catechismustekst, juist ook vanuit de doelstelling om de inhoud van de catechismus via zingbare liederen toegankelijker te maken. Bij afwijkingen hiervan of aanvullingen hierop, is een verantwoording gegeven; weglatingen zijn vermeld en aanvullingen verantwoord, het laatste in de meeste gevallen door schriftbewijzen. Deze zijn als notities bij de verzen afgedrukt, zodat nagezocht kan worden waar de dichter aansluiting bij heeft gezocht. Deze bundel verzen heeft mede als doel het zingen van geestelijke liederen in het algemeen en dat van de psalmen in het bijzonder te bevorderen. De verzen zijn ritmisch gezet maar kunnen ook goed iso-ritmisch gezongen worden. Dit werk is voortgekomen uit mijn taak als catecheet van jongeren op weg naar de belijdenis des geloofs. Door het publiceren van deze verzen hoop ik de gezinnen te dienen in de huiselijke voorbereiding of nabespreking van de leerdienst. Ook kan deze bundel dienen als aanvulling op bestaande zangbundels voor verenigingen of zangavonden. Eindhoven, seizoen 2011/2012
J.P. van den Brink
In deze kennismakingsversie vindt u naast de berijming bij “de enige troost” (zondag 1, vraag 1), ook de berijmingen bij de zondagen opgenomen uit de “rode draad” die de 52 zondagen uit de HC verbindt7: Wedergeboorte (HC 3), Geloof (HC 7), Rechtvaardiging (HC 23), Bekering (HC 33). Van deze zondagen vindt u ook een kennismaking met de presentatie van de tekst van de HC volgens de aanpak van “Leer mij een goede zin verstaan, een leeshulp bij de Heidelbergse Catechismus“, aansluitend op de liederen. Het is ons voornemen de bundel in zijn geheel uit te geven mede ook ter gelegenheid van het jubileumjaar 450 jaar HC. Gebruik van de liederen in deze kennismakingsbundel is vrij; het wordt op prijs gesteld als U ons hiervan op de hoogte brengt. (stuur een e-mail naar
[email protected])
7
Uit: Even maar…, rubriek in De Saambinder, (Ds. G. J van Aalst, dd 4-10-2012)
3
Overzicht Hieronder zijn alle titels van de samengestelde liederen in een overzicht geplaatst met daarboven de zondag (, vraag) die bij dit lied hoort, een korte omschrijving van de inhoud en het corresponderende psalmvers in de berijming van 1773 of die van ds CJ Meeuse (CJM). Het lied kan op de wijs van deze psalm gezongen worden.
Inleiding Zondag 1, 1
De enige troost U bent mijn Herder, U bent Heer Hoeveel stukken moet je weten Kennen en belijden
Zondag 1, 2
Deel I Zondag 2
Zondag 4
CJM
Ps 78:3 1773
Van de ellende van de mensen
Kennis der ellende: uit Gods wet De Kern Oorsprong van de ellende Dat niet De straf op de zonde Geen onrecht
Zondag 3
Ps 118:8
Ps119:34 CJM
Ps 51:3 1773
Ps 73:14 1773
Deel II Van de verlossing van de mensen Zondag 5 Zondag 6 Zondag 7, 20-22 Zondag 7, 23 Zondag 8
Betaling voor de zonde Wie is die Sterke Held? De Middelaar Wie is toch deze Middelaar? Het ware geloof Geloof De 12 artikelen van het geloof De twaalf artikelen van het geloof Inleiding op de 12 artikelen / De Drie-eenheid van God Wáár is wat Hij zegt.
Ps 49:2 CJM
Ps 113:4 1773
Ps 13:5 1773
Ps 116:10 1773
Ps 33:2 CJM
Zondag 9
Zondag 10
artikel 1: God de Vader en onze schepping Almachtige Vader. Gods Voorzienigheid Weet, alles komt van God de Vader
Ps 146:4 1773
Ps 147:3 CJM
want Zijn armen zijn om mij heen, zijn vol erbarmen
Zondag 11 Zondag 12 Zondag 13
Zondag 14
Zondag 15 Zondag 16
Zondag 17 Zondag 18 Zondag 19
artikel 2: De Naam Jezus Ps De Zoon van God, Die Jezus heet De naam Christus/Christen Ps Christus is gezalfd en ingezworen Gods eniggeboren Zoon, onze Heere Ps Zijn eigendom, voorgoed artikel 3: Christus’ ontvangenis en geboorte Ps IMMANUEL, God, Die met ons wil zijn artikel 4: Christus’ lijden en kruisiging Ps Die geleden heeft Christus’ dood en begrafenis / Nederdaling ter hel Ps Is gestorven en begraven artikel 5: Christus’ opstanding Ps De Heere is waarlijk opgestaan artikel 6: Christus’ hemelvaart Ps Opgevaren ten hemel Christus’ verheerlijking in de hemel Artikel 7: Christus’ wederkomst Ps De Heere Jezus is nu in de hemel
9:10 1773
2:4 1773
8:4 CJM
32:1 CJM
37:9 1773
22:8 1773
16:5 CJM
47:3 1773
110:1 CJM
waar er blijdschap is
Zondag 20 Zondag 21
Zondag 22
Zondag 23
artikel 8: De Heilige Geest ‘k Geloof ook in de Geest des HEEREN artikel 9: De gemeenschap der heiligen / artikel 10: Vergeving der zonden Dit is Zijn werk, dit is Zijn Kerk artikel 11: De opstanding des levens / artikel 12: Het eeuwige leven Dit leven is het einde niet Rechtvaardig voor God Wat heb je er aan dat je gelooft?
Ps 143:10 CJM
Ps 133:1 CJM
Ps 84:1 1773
Ps 103:7 CJM 5
Zondag 24 Zondag 25
Onze goede werken zijn onvolkomen Goede werken (1) De sacramenten Het hart, dat hoort en ziet
Ps 64:10 1773
Ps 111:3 CJM
Genadig wil ons God ontmoeten
Zondag 26 Zondag 27 Zondag 28 Zondag 29 Zondag 30
Zondag 31
De Heilige Doop De Heilige Doop De kinderdoop God laat zien wat Hij belooft Het Heilig Avondmaal Het Heilig Avondmaal Tegen de Transsubstantiatie-leer Brood en wijn gaan spreken Tegen de paapse mis / Voor wie het avondmaal wel/niet is Avondmaalsmisbruik De sleutels van het hemelrijk De sleutels van het hemelrijk
Ps 25:5 CJM
Ps 105:5 CJM
Ps 23:3 CJM
Ps 65:3 CJM
Ps 7:5 1773/CJM
Ps 95:5 1773
Deel III Van de dankbaarheid, die mensen aan God moeten bewijzen Zondag 32
De noodzaak van goede werken Goede werken (2) Zondag 33 De ware bekering Als een mens zich gaat bekeren Zondag 34, 92 De wet des HEEREN De wet des HEEREN Zondag 34, 93-95 1e gebod: Geen andere goden Dient de ware God e Zondag 35 2 gebod: Geen gesneden beeld Dient God zoals het hoort e Zondag 36 3 gebod: De Naam des HEEREN niet ijdel gebruiken Gods NAAM is heilig Zondag 37 Een eed zweren Zweren Zondag 38 4e gebod: Gedenk de Sabbatdag Rust 6
Ps 50:9 1773
Ps 86:6 1773
Ps 1:1 CJM
Ps 81:10 CJM
Ps 97:4 CJM
Ps 34:2,8 1773
Ps 15:4 CJM
Ps 92:1 1773
5e gebod: Eer uw vader en uw moeder Ps Luister naar hun goede leer e Zondag 40 6 gebod: Niet doodslaan Ps Eerbied voor het leven e Zondag 41 7 gebod: Niet echtbreken Ps Zondag 42 8e gebod: Niet stelen Ps Stelen Zondag 43 9e gebod: Geen valse getuigenis spreken Ps Met woorden draaien, dat is liegen e Zondag 44 10 gebod: Niet begeren / noodzaak Ps van de prediking van de wet Nimmer aan de zonde wennen Zondag 45, 116- Het gebed Ps 118 Bidden, voor God aangenaam Zondag 45, 119 Hoe dat gebed luidt Ps Het gebed des Heeren Zondag 46 Onze Vader, die in de hemelen zijt Ps Ik zal ’t gebed tot onze Vader richten Ps Zondag 47 1e bede: Uw Naam worde geheiligd Dat toch Uw Naam geheiligd wordt e Zondag 48 2 bede: Uw Koninkrijk kome Ps Uw Koninkrijk kome e Zondag 49 3 bede: Uw wil geschiede Ps Uw wil geschiede Ps Zondag 50 4e bede: Ons dagelijks brood Geef ons heden ons dagelijks brood Zondag 51 5e bede: Vergeef onze schulden Ps Vergeef de schulden, wil ons vrij verklaren e Zondag 52, 127 6 bede: Leid ons niet in verzoeking Ps De vijand is op ons verderf belust Zondag 52, 128 Hoe wij ons gebed besluiten Ps Uw is het Koninkrijk Zondag 52, 129 Wat het woordje “amen” betekent Ps Amen Zondag 39
127:3 1773
52:3 1773
128:2 62:7 CJM
58:3 CJM
139:14 CJM
145:6 CJM
55:1 CJM
27:6 1773
21:13 1773
68:16 1773
40:4 CJM
144:7 1773
79:4 1773
83:1 CJM
59:10 CJM
41:7 1773 7
Zingen bij zondag 1, vraag 1 Wijze: Psalm 118 U bent mijn Herder, U bent Heer
=&=¡=7=f===T====S=====V====V========W=====Y==h==g=;= 1.
Dit is mijn troost, in ’t Woord 1bewezen:
==¡=====j=====X===X=======V====Y===h==g====f========;= mijn houvast 2, heel mijn leven lang.
==¡====f======T==S====V====V===W===Y====h==g========;= Bij ’t sterven doet zij mij niet vrezen3,
==¡====j======Y==X====W===V=====V===U===f===========;= hoe moeilijk het kan zijn en bang4.
==¡====j=====Z==Y==h==g===V===U===d==c==============;= De Heere Jezus is mijn leven,
==¡===c===V====V=====U======T====f====g==h==========;= ik ben niet mijn, maar Zijn bezit.
===¡====f====V=====W===X===V===Y===Y==h==g==========;= Hij heeft Zichzelf getrouw gegeven,
===¡===j==Y====X======W======V==V===U===f=============. 1
Ps 119:133 Maak mijn voetstappen vast in Uw Woord, en laat geen ongerechtigheid over mij heersen. 2 Het Duitse “Trost” in de oorspronkelijke taal van de HC heeft meer dan het Nederlandse “troost” de betekenis van sterkte, houvast (zie ook “Wegwijzer naar Christus”, Dr. H van ’t Veld, Boekencentrum, 2007); een voorbeeld vinden we in Ps 52:7: Ziet den man, die God niet stelde tot Zijn Sterkte, maar vertrouwde op de veelheid zijns rijkdoms; hij was sterk geworden door zijn beschadigen. (SV) Siehe, das ist der Mann, der Gott nicht für seinen Trost hielt, sondern verließ sich auf seinen großen Reichtum und war mächtig, Schaden zu tun. (Luther 1912). 3 Heb 2:15 En verlossen zou al degenen, die met vreze des doods, door al hun leven, der dienstbaarheid onderworpen waren. Ps 56: 5 In God zal ik Zijn woord prijzen; ik vertrouw op God, ik zal niet vrezen; wat zou mij vlees doen? 4 Ps 33:18-21 Ziet, des HEEREN oog is over degenen, die Hem vrezen, op degenen, die op Zijn goedertierenheid hopen. Om hun ziel van den dood te redden, en om hen bij het leven te houden in den honger. Onze ziel verbeidt den HEERE: Hij is onze Hulp en ons Schild. Want ons hart is in Hem verblijd, omdat wij op den Naam Zijner heiligheid vertrouwen. Ps 68:21 Die God is ons een God van volkomene Zaligheid; en bij den HEERE, den Heere, zijn uitkomsten tegen den dood. 8
Hij is Gods Zoon, Die ik aanbid. 2. Mijn lichaam en mijn ziel gebonden in satans macht en heerschappij, zijn door Zijn dierbaar bloed van zonden bevrijd: er is betaald voor mij. Hij heeft verlost uit satans banden, Hij trok mij uit de duisternis.5 Ik weet mij veilig in Zijn handen, daar Hij mijn Zaligmaker is. 3. Hij zal mij zeer getrouw bewaren, zelfs al mijn haren zijn geteld6. Als ik omringd word door gevaren, zijn engelen voor mij besteld7. Ja, mij dient alles hier op aarde, tot zaligheid, tot heil, steeds weer. U, die mij, dwalend schaap, bewaarde8: U bent mijn Herder. U bent Heer9. 4. De Heil’ge Geest versterkt mij krachtig, verzekert van het heil beloofd; daar onze God, Hij is almachtig10, het leven geeft wie Hem gelooft11. Ik zal mijn leven aan Hem wijden, van harte en in Hem verblijd12; gewillig om te allen tijde Zijn wil te doen, door Hem geleid13. 5
1 Pe 2:9 Maar gij zijt een uitverkoren geslacht, een koninklijk priesterdom, een heilig volk, een verkregen volk; opdat gij zoudt verkondigen de deugden Desgenen, Die u uit de duisternis geroepen heeft tot Zijn wonderbaar licht; 6 Mt 10:30 En ook uw haren des hoofds zijn alle geteld. In de HC wordt dit wordt verwoord door: zonder de wil mijns hemelsen Vaders kan geen haar van mijn hoofd vallen. 7 Ps 91:11 Want Hij zal Zijn engelen van u bevelen, dat zij u bewaren in al uw wegen. 8 Ps 119:176 Ik heb gedwaald als een verloren schaap; zoek Uw knecht, want Uw geboden heb ik niet vergeten. Jes 53:6 Wij dwaalden allen als schapen, wij keerden ons een iegelijk naar zijn weg; doch de HEERE heeft onzer aller ongerechtigheid op Hem doen aanlopen. 9 I. da Costa (1798-1860) eindigt zijn “Het lied van Moses”(1846), het eerste couplet met: Zijn naam is Held. Zijn Naam is Heer. Uit: Kompleete dichtwerken. Dl 3, Haarlem, 1863. 10 HC 9 vraag 26 11 Joh 20:31 opdat gij, gelovende, het leven hebt in Zijn Naam. 12 Ps 33:21 Want ons hart is in Hem verblijd, omdat wij op den Naam Zijner heiligheid vertrouwen. 9
Psalm 118:8 (CJM) Gods rechterhand is hoog verheven. Zijn hand en arm zijn machtig sterk. De Heere geeft mij, zondaar leven. De dood verslindt Hij door Zijn werk. Ik zal, hoewel verdiend, niet sterven, maar leven, door God opgewekt, om te vertellen: “Ik mag erven het Godswerk dat tot leven strekt.”
Zingen bij zondag 3
Wijze: Psalm 51 Dat niet
=&==7===d=====V====V====g=====d====V===V===c========e===d===;= 1.
Heeft God de mens dan zo verkeerd14 gemaakt,
=====d===T===S==b=====d======T===U=V=W===Öf==g================;= dat hij, gericht op schandelijke wegen,
=====g======U==U===d======b====S==T====U=====T===c==b=========;= het kwade zoekt, verkeerde daân wil plegen15,
======d=====V====W====h====f====W===Y===X==X====g=============;= daar heel zijn hart nu naar de zonde haakt16?
=======g=====W=====W===f======d======W====W=====f=====e===d===;= Nee, denk dat niet, want God heeft goed gedaan.
=====g====W====X====i=====g======V=====T====U====V====g===d===;= Hij heeft de mens echt naar Zijn beeld geschapen.
======d==U===S===d====b===S===T====e=====c===d================;= 13
Ps 43:3 Zend Uw licht en Uw waarheid, dat die mij leiden; dat zij mij brengen tot den berg Uwer heiligheid, en tot Uw woningen; 14 Het woord boos uit de HC tekst gebruiken wij in de bedoelde betekenis (fout, het kwade veroorzakend, zondig) nu niet meer; daarom is hier alleen woord verkeerd gebruikt. 15 De toevoeging in het eerste couplet verwoorden nog eens het geneigd tot alle kwaad van vraag 5 16 Gebruik van het werkwoord haken in deze betekenis (je hechten aan, vurig verlangen naar, iets begeren of verwachten), is gedateerd. We vinden het terug in de berijming van 1773, Ps 119:87 en 131:3. In de SV wordt dit haken o.a. gebruikt in Job 36:20. 10
Gerechtigheid, in reinheid van bestaan,
====g====V==V==g======i===Y===X===W===V===e===d=================. en heiligheid, behoorden hem als wapen. 2. Opdat hij God, Zijn Schepper zou verstaan, van harte Hem zijn liefde zou bewijzen; in zaligheid voor eeuwig Hem zou prijzen, en leven naar het doel van zijn bestaan. De Heer heeft hem gemaakt en toebereid, tot lof en prijs van Zijn geducht vermogen. ‘d Almachtig God, Hij heeft hem in die tijd zelfs als de kroon17 der schepping doen verhogen. 3. Maar waar vandaan komt die verdorven aard? Waardoor is toch de kroon zo zeer verborgen?18 ’t Is door de val in ’t paradijs, die morgen19, toen Adam en toen Eva heeft aanvaard20 het woord van satan, om te zijn als God. Zo ongehoorzaam, leken zij vergeten, wat hen door God gezegd was in ’t gebod, toen zij verboden vruchten zijn gaan eten. 4. Door onze ouders is zo de natuur van mensen daar, toen door bederf bevangen. Ja, elk van ons heeft uit die val ontvangen een aard van zonden in ons eerste uur. Wij zijn van God vervreemd21 en onbekwaam tot enig goed, en snel in kwaad bedenken. 17
Psalm 8:6 En hebt hem een weinig minder gemaakt dan de engelen, en hebt hem met eer en heerlijkheid gekroond? 18 dichterlijke toevoeging nav noot 39 19 Er is nergens te vinden dat de val ‘s morgens plaatsvond; wel zegt de KJV: And they heard the voice of the LORD God walking in the garden in the cool of the day (Gen 3:8) maar dat is meer een vertaalkundige kwestie dan een tijdsaanduiding 20 verwoording van de geschiedenis van de val in het paradijs: zie Gen 3:1-6 21 De HC heeft ook hier het woord verdorven (zowel in vraag en antwoord 7 als in vraag 8). In het vers is er voor gekozen – na verdorven in vs 3 en bederf hierboven in vs 4 om de derde keer een omschrijving te gebruiken: van God vervreemd 11
Dit blijft ons bij, tenzij in ’s HEEREN Naam Zijn Geest een nieuw’ geboorte ons gaat schenken. Psalm 51:3 (1773) 't Is niet al leen dit kwaad, dat roept om straf; neen, 'k ben in ongerechtigheid geboren. Mijn zonde maakt mij 't voorwerp van Uw toren reeds van het uur van mijn ontvang'nis af. Zie, Gij hebt lust tot waarheid in ’t gemoed. Gij, HEER, Die weet, al wat ik heb misdreven; Gij, die mijn geest met wijsheid hadt gevoed en in mijn ziel Uw Godd'lijk licht gegeven.
Zingen bij zondag 7 (vr 20-22)
Wijze: Psalm 13
Geloof
=&===7====c==S==S===U==U===V==V==g==============;= 1.
Zoals in Adam iedereen
======g====X====Y====W===j====Y===h====g==========;= verdoemd is, zó: van top tot teen22,
=======g=====V==U===T=U==V==W====f==e=============;= wordt ieder zalig in de Heere
=======e=====V===V====g======i===Y==X==g=e=d======;= weer gaaf en goed, wilt u dit le-ren:
====g===V==T===f===U====S==d====c===================. is de verzoening algemeen? 2. Dat niet! Alleen die Hem gelooft, 22
Jes 1:6 Van de voetzool af tot het hoofd toe is er niets geheels aan hetzelve; maar wonden, en striemen, en etterbuilen, die niet uitgedrukt noch verbonden zijn, en geen derzelve is met olie verzacht. 12
die aanneemt al wat Hij belooft, Slechts die alleen zal zalig heten, die ingelijfd in Hem zal we-ten: ’t is Zijn verbond, Hij is het hoofd23. 3. Een waar geloof is niet al leen een weten slechts in ‘t algemeen, of kennis, waardoor ‘k zal bewaren, wat door Zijn Woord God wil verkla-ren: de Waarheid roept Zijn volk bijeen24. 4. Een waar geloof is bovendien, een vast vertrouwen om te zien: mijn zonden zijn geheel vergeven. Gerechtigheid en eeuwig le-ven, in zaligheid heeft God voorzien25. 5. Dit alles werkt de Heil’ge Geest in ’t hart, dat van “genade” leest, – dit Evangelie spreekt tot and’ren, toch wilde God ook mij veranderen – om Christus’ wil, elk die Hem vreest26. 6. Wie echt gelooft, die heeft een schat; daarvan getuigt elk Bijbelblad, waar Gods beloften staan beschreven, waarvan de kern wordt weergege-ven, die twaalf artikelen bevat. Psalm 13: 5 (1773) Maar, in dit smartelijk verdriet, mistrouwt mijn hart Uw goedheid niet; 23
Heb 7:22 Van een zoveel beter verbond is Jezus Borg geworden. Ps 106:47 Verlos ons, HEERE, onze God! en verzamel ons uit de heidenen, opdat wij den Naam Uwer heiligheid loven, ons beroemende in Uw lof. 25 2Th 2:13 Maar wij zijn schuldig altijd God te danken over u, broeders, die van den Heere bemind zijt, dat u God van den beginne verkoren heeft tot zaligheid, in heiligmaking des Geestes, en geloof der waarheid. 26 Ps 115:13 Hij zal zegenen, die den HEERE vrezen 24
13
neen, 't zal zich in Uw heil verblijden. Ik zal den HEER mijn lofzang wij-den, Die mij genadig bijstand biedt.
14
Zingen bij zondag 7, vraag 23
Wijze psalm 116
De twaalf artikelen van het geloof
=&=©=7===i===W===X====i=====i====W==X===V=====V==e=;= 1.
‘k Geloof in God, de Vader van ‘t heelal27,
==©==e==W===X====i====h=====W===V==W=Y====øh===i=====;= Hij is Al machtig, Hij gaf alles waarde;
==©==i=======X====W=====f====i===X==W===X===Y==j===i=;= Hij schiep uit niets de hemel en de aarde,
==©==f====W===X=======i====f====W===X==V=V=e===========. Hij zag het: ”Zie, goed is het overal”28. 2. ’k Geloof in God, Zijn een’geboren Zoon, Die Jezus heet, de Christus onze Heere; Die nederkwam om ’s Vaders wil te eren29; Die in de tijd bij mensen heeft gewoond30. 3. Zijn aardse moeder was een reine maagd. Maria, die uit Juda was geboren31, ontving Hem van de Geest, Hij was tevoren van eeuwigheid als Middelaar gevraagd32. 4. Hij heeft geleden in bezettingstijd, toen de Romein Pilatus ’t land regeerde. Hij werd gekruist, maar wat Zijn leed vermeerde: 27
Uitgewerkt in zondag 9 Gen 1:31 En God zag al wat Hij gemaakt had, en ziet, het was zeer goed. Toen was het avond geweest, en het was morgen geweest, de zesde dag. 29 Heb 10:7 Toen sprak Ik: Zie, Ik kom (in het begin des boeks is van Mij geschreven), om Uw wil te doen, o God! 30 Uitgewerkt in zondag 14 31 Geslachtsregister Mt1, ihb Mt 1:16 En Jakob gewon Jozef, den man van Maria, uit welke geboren is JEZUS, gezegd Christus. 32 Ps 2:7 Ik zal van het besluit verhalen: de HEERE heeft tot Mij gezegd: Gij zijt Mijn Zoon, heden heb Ik U gegenereerd. Han 2:36 Zo wete dan zekerlijk het ganse huis Israels, dat God Hem tot een Heere en Christus gemaakt heeft, namelijk dezen Jezus, Dien gij gekruist hebt. 28
15
Hij stierf in grote Godsverlatenheid33. 5. Hij is na ’t sterven in het graf geweest, bij rijken, naar profetische voorzegging34; zó zwaar leed Hij, dat door de hel Zijn weg ging; Hij droeg de straf voor ieder die Hem vreest35. 6. Toen, op de morgen van de derde dag, is Hij weer uit de doodsjordaan herrezen, ten hemel opgevaren, om te wezen ter rechterhand van God, het hoogst gezag. 7. Vanuit Zijn stoel aan ‘s Vaders rechterhand keert Hij terug tot levenden en doden, tot hen, daar dan het oordeel is geboden, waar ’t ongeloof vergaat, door vuur verbrand36. 8. ‘k Geloof daarbij in God de Heil’ge Geest: door God gezonden37 om Zijn Kerk te bouwen; het volk van God, Zijn bruid om mee te trouwen38. een rijke oogst, als op het Pinksterfeest. 9. ‘k Geloof dus in de algemene Kerk, die Christus Zelf vergadert, want tevoren heeft Hij hen tot Zijn heilig volk verkoren39. Men noemt hen christen, want zij zijn Zijn werk. 10. ‘k Geloof in Gods vergevende genâ, 33
Mt 27:46 En omtrent de negende ure riep Jezus met een grote stem zeggende: ELI, ELI, LAMA SABACHTHANI! dat is: Mijn God! Mijn God! Waarom hebt Gij Mij verlaten! 34 Jes 53:9 Hij is bij den rijke in Zijn dood geweest. 35 Ps 115:7 (1773) Elk, die Hem vreest, hoe klein hij zij of groot, Wordt van dat heil, die weldaân, deelgenoot. Ps 34:10 Vreest den HEERE, gij Zijn heiligen! want die Hem vrezen, hebben geen gebrek. 36 Opb 21:8 Maar den vreesachtigen, en ongelovigen, en gruwelijken, en doodslagers, en hoereerders, en tovenaars, en afgodendienaars, en al den leugenaars, is hun deel in den poel, die daar brandt van vuur en sulfer; hetwelk is de tweede dood. 37 Joh 14:26 Maar de Trooster, de Heilige Geest, Welken de Vader zenden zal in Mijn Naam, Die zal u alles leren, en zal u indachtig maken alles, wat Ik u gezegd heb. 38 Bruidsgemeente: Jes 62:5 Want gelijk een een jongeling een jonkvrouw trouwt, alzo zullen uw kinderen u trouwen; en gelijk de bruidegom vrolijk is over de bruid, alzo zal uw God over u vrolijk zijn. 39 Uitgewerkt in zondag 21 16
waarmee Hij door Zijn Zoon de grootste zonden vergeven wil en ook door al Zijn wonden de dood verslaat, nieuw leven schenkt hierna. 11. Het vlees zal opstaan, leven uit de dood, op Jezus’ dag, een ieder moet dat weten, daar Hij dan, op Zijn rechterstoel gezeten, de straf vol trekt aan wie Hem buitensloot40. 12. Toch weet ik vast, naar Gods getuigenis, er zal veel vreugde zijn bij wie geloven. Niets gaat dan ooit hun jubeltoon te boven41, als eeuwig leven hen geschonken is. Psalm 116:10 (1773) Ik zal Uw Naam met dankerkentenis, verheffen, U al mijn geloften brengen. ‘k Zal liefd’ en lof voor U ten offer mengen, in ‘t heiligdom, waar ‘t volk vergaderd is.
40
1Co 1:8 Welke God u ook zal bevestigen tot het einde toe, om onstraffelijk te zijn in den dag van onzen Heere Jezus Christus. Luk 19:27 Doch deze mijn vijanden, die niet hebben gewild, dat ik over hen koning zoude zijn, brengt ze hier, en slaat ze hier voor mij dood. 41 Uitgewerkt in zondag 22, vr. 58; zie o.a. ook: Jes 51:11 Alzo zullen de vrijgekochten des HEEREN wederkeren, en met gejuich tot Sion komen; en eeuwige blijdschap zal op hun hoofd wezen; vreugde en blijdschap zullen zij aangrijpen, treuring en zuchting zullen wegvlieden. 17
Zingen bij zondag 23
Wijze: Psalm 103
Wat heb je er aan dat je gelooft?
=&=¢=7===g===X===Y===j=====j====Y====X===Y==Z=h==g=====;= 1.
Wat is het nut, de baat van dit geloven?
==¢==g===W==V=====e===e====U=====T======U=====V==d===c====== Dat ik in Christus voor Gods troon hierboven42,
==¢=W==h====j======i=====h==Y====Z=====X===X===g=========;= dat ik voor God geheel rechtvaardig ben,
==¢=j===Z==Y===h======g=====W===X===W===V===e==d=========;= een erfgenaam ook van het eeuwig leven,
==¢=d==W===W===h=====g======W===W====X==Y==j==i============= gerechtigheid van Christus mij gegeven43:
==¢==W====h=====j===i====h===Y===Z===X===X===g=============. ’t is door geloof dat ik dit weet en ken. 2. Al word ik aangeklaagd in mijn geweten: mijn zonden, tegen Gods gebod gemeten zijn groot en zwaar en menigmaal 44 gedaan. Ik heb niet één gebod van God gehouden; nog steeds blijk ik de boosheid vast te houden, geneigd tot kwaaddoen, dat is mijn bestaan45. 3. Nochtans ziet God, Hij rekent met genade, niet op mijn kwaad, Hij slaat m’in Christus gade, Die heeft voor God volmaakt genoeg gedaan. Gerechtigheid en heiligheid zijn beide niet mijn verdienste,’ t is slechts van Zijn zijde, dat ik verlost ben van mijn boos bestaan.
42
toevoeging, inhoudelijk terug te vinden in voorgaande zondagen HC 18-21 Toevoeging, herhaling uit zondag HC 7 vr. 21 44 Ps 25:5 (1773) Ik heb tegen U, o HEER,/ zwaar en menigmaal misdreven. 45 zie ook vraag 5: Ik ben van nature geneigd God en mijn naaste te haten 43
18
4. ’t Is of ik zelf geen zonde had bedreven en dat er nooit iets kwaads was in mijn leven en dat ik zelf gehoorzaam had volbracht wat Christus mij gedaan heeft hier op aarde46, zover ik zulke weldaad, zoveel waarde, gelovig aanneem, in mijn hart verwacht. 5. Door waar geloof alleen ben ik rechtvaardig. Toch maakt op zich geloven mij niet waardig of maakt mij aangenaam in ’t oog van God: dat is al leen door Jezus’ eigen werken47. Slechts door geloof zijn die mij aan te merken, slechts door geloof ontvang ‘k dit heilgenot48. Psalm 103:7 (CJM) Zoals een vader toont zijn teer erbarmen, zo neemt ook God Zijn kind’ren in Zijn armen, Hij toont ontferming over wie Hem vreest; Hij weet hoe wij uit stof ons lichaam kregen, hoe zwak wij zijn en, in het slijk gelegen, ontberen wat wij vroeger zijn geweest.
46
hier op aarde is een toevoeging; inhoudelijk is het korrekt, want Christus heeft alles wat hij moest doen voor onze zaligheid voldaan tussen zijn komst op deze aarde en de hemelvaart waarbij Hij heenging. 47 de genoegdoening, gerechtigheid en heiligheid van Christus zijn al in couplet 3 verwoord, hier dus slechts samengevat in Jezus’ eigen werken 48 De formulering is hier – niet door eigen inkleuring of met opzet – minder “aktief” dan in de HC tekst. De HC heeft het door geloof toe-eigenen van Jezus’ verdiensten, hier weergegeven met dat die verdiensten door geloof mij aan te merken zijn het aannemen wordt hier weergegeven door ontvangen. Overigens is een woordenstrijd het in dit verband weinig vruchtbaar. Geloven is bedelen langs de weg van vrije genade. De bedelaar heeft niets en leeft van het gegevene (passief). Toch moet hij daar wel zitten en bedelen, anders ontvangt hij niets (actief). Dus met twee woorden spreken. 19
Zingen bij zondag 33
Wijze: Psalm 86
Als een mens zich gaat bekeren
=&=¨7==f====f====ÕU====V=====W===X==g==f==;= 1.
Als een mens zich gaat bekeren
==¨==f===f==ÕU=V====W=====X===g==f==========;= zal hij deze breuk gaan leren:
==¨==h===g===V=====X====W=====V=====e=======;= dat de mens, die Gods dienst haat,
==¨==e====d===S=V===V==ÕU===f===============;= dat het oude sterven gaat.
==¨====h===i====Z====Z=====Y=====X==i==h====;= Maar er wordt iets nieuws geboren:
==¨===h=====i====Z=====Z====Y===X====i==h===;= God doet ons Zijn roepstem horen49,
==¨==h===g====V===X===W==V==e===============;= uit de dood en duisternis,
==¨==e===d====S======V====V=ÕU==f==============. tot het licht, waar leven is.
2. Als de oude mens gaat sterven, - die de zonde deed bederven50-, komt er echt verdriet in ’t hart, 49
2Tim 1:9 Die ons heeft zalig gemaakt, en geroepen met een heilige roeping; niet naar onze werken, maar naar Zijn eigen voornemen en genade, die ons gegeven is in Christus Jezus, voor de tijden der eeuwen; 1Pe 2:9 Maar gij zijt een uitverkoren geslacht, een koninklijk priesterdom, een heilig volk, een verkregen volk; opdat gij zoudt verkondigen de deugden Desgenen, Die u uit de duisternis geroepen heeft tot Zijn wonderbaar licht; Eze 34:16 Het verlorene zal Ik zoeken, en het weggedrevene zal Ik wederbrengen, en het gebrokene zal Ik verbinden, en het kranke zal Ik sterken; maar het vette en het sterke zal Ik verdelgen, Ik zal ze weiden met oordeel. 50 2Cor 11:3 Doch ik vrees, dat niet enigszins, gelijk de slang Eva door haar arglistigheid bedrogen heeft, alzo uw zinnen bedorven worden, om af te wijken van de eenvoudigheid, die in Christus is. 20
pijn vanwege zondesmart. Zonden, die de HEERE tergen51, zullen wij niet meer verbergen. Nu de zonde wordt gehaat, gaan wij vluchten van het kwaad. 3. Als de nieuwe mens gaat leven, wordt vernieuwd waar wij naar streven52: hartelijk zijn wij verblijd in God voor de zaligheid. Christus heeft het Zelf verkregen, Hij verwierf voor ons de zegen. Ernstig zoeken wij voortaan, naar Gods wil in ons bestaan53. 4. Goede werken, zij bewijzen dat z’uit waar geloof verrijzen, daar gehoorzaam wordt gelet wat vereist is in Gods Wet. ’t Is alleen om God te eren, te verheffen ’t werk des HEEREN; ’t komt niet uit ons denken voort, uit wat volgens mensen hoort. Psalm 86:6 (1773) Leer mij naar Uw wil te hand'len, 'k zal dan in Uw waarheid wand'len; neig mijn hart, en voeg het saâm tot de vrees van Uwen Naam. Heer’, mijn God, ik zal U loven, heffen 't ganse hart naar boven; 'k zal Uw Naam en Majesteit eren tot in eeuwigheid. 51
In de HC staat dat wij door onze zonden Gods toorn verwekt hebben; hier verwoord met dat wij hiermee de Heere tergen 52 HC heeft lust en liefde, in het lied is dit streven; lust heeft een overwegend negatieve associatie en in de bekering wordt ons levensdoel (wat wij nastreven) vernieuwd. 53 Ontbreekt: in alle goede werken te leven; dit wordt uitgewerkt in het laatste couplet. 21
L EER MIJ EEN GOEDE ZIN VERSTAAN DE
H EIDELBERGSE C ATECHISMUS DOOR VISULE ONTLEDING UITGELEGD MET UITGESCHREVEN VERWIJSTEKSTEN, ENKELE AANVULLENDE LEESHULPEN
JAN VAN DEN BRINK
De titel boven deze leeshulp bij de Heidelbergse Catechismus is ontleend aan Psalm 119:33 (1773) Gij hebt veel goeds bij Uwen knecht gedaan; Hem, naar Uw woord, gered uit al zijn noden; Leer mij, o HEER, een goeden zin verstaan, En wetenschap, der dwazen waan ontvloden; Wijs Gij mij zelf den weg der waarheid aan, Naardien ik heb geloofd aan Uw geboden. De onberijmde psalm (Ps 119:66, SV) heeft hier: Leer mij een goeden zin en wetenschap, want ik heb aan Uw geboden geloofd. Het woord Mej (ta'am), wat hier met zin vertaald is, betekent inzicht, betekenis, oordeel en ook smaak. Het is dus een gebed om verheldering, om een beter inzicht, begrijpen en verstaan. Dat is ook de bedoeling van deze uitgave om de teksten van de HC te verhelderen. Dat hierbij “zinnen” worden uiteengerafeld is geeft een associatief verband met het Bijbelse woord zin. 22
Toelichting De hieronder afgedrukte weergave van de tekst van de Heidelbergse Catechismus is als leeshulp bij de catechismus ten behoeve van de catechisatielessen ontstaan. De werkwijze is als volgt. De hoofdzin wordt in de meeste gevallen links uitgelijnd weergegeven. Er wordt gebruik gemaakt van spaties en lege ruimte om hoofd- en bijzaken visueel van elkaar te onderscheiden, terwijl de oorspronkelijke tekst in zijn geheel leesbaar blijft. Indien verduidelijkend wordt voor bijzinnen en nevenonderwerpen een kleiner lettertype gebruikt, inspringend of rechts uitgelijnd. Het gebruik van de aanduiding hoofd- en bijzaken en verschillend lettertype moet niet oneigenlijk worden verstaan: de kern van het antwoord kan wel eens in de kleine lettertjes zitten! over het algemeen is slechts de oorspronkelijke tekst van de catechismus gebruikt. In een enkel geval vraagt deze aanpak voor de helderheid herhaling of tussenvoeging van enkele woorden. Deze staan dan tussen haakjes. Op deze manier worden de meeste vragen direct al een stuk beter leesbaar. Bij de wat complexere vragen is bovendien een zogenoemde Aanvullende leeshulp toegevoegd; ook hierin is de woordkeus wel dicht bij de oorspronkelijke catechismustekst, maar hier zijn wat meer vrijheden gebruikt in het herschikken van de woorden en tussenvoegen van verduidelijkende tekst en deelvragen en het vervangen van minder gangbare woorden. In enkele gevallen is de leeshulp in afwijking van het bovenstaande een korte aanwijzing hoe de betreffende vragen kunnen worden samengevat en hoe deze in de opbouw van de leermethode van de catechismus passen. Dit werk is voortgekomen uit mijn taak als catecheet van jongeren op weg naar de belijdenis des geloofs. Bij het op deze wijze intensief bezig zijnmet de tekst van de Heidelbergse Catechismus is de bundel liederen “Hij rekent met genade” ontstaan. Wij wilden bij deze liederen de brontekst ook vermelden zodat beide werken nu in een coproductie kunnen worden uitgegeven. Naast de ondersteuning bij de liedbundel kan deze leeshulp bij de Heidelbergse Catechismus ook door anderen als leeshulp bij de catechisatielessen kan worden gebruikt. Een andere toepassing is als hulp in de gezinnen tijdens de huiselijke voorbereiding of nabespreking van de leerdienst.
23
In nogal wat publicaties over de Heidelbergse catechismus worden de bekende woorden van wijlen dr. H.F. Kohlbrugge geciteerd, waarbij nogal eens volstaan wordt met alleen de eerste regel hiervan: De eenvoudige Heidelberger! Houd daaraan vast, kinderen! De daaropvolgende woorden die hij daarbij sprak zijn minder bekend, maar minstens zo belangrijk: Gij kunt uit uzelf niet één enige waarheid verstaan; maar het is alles vervat in het ene woord van de Catechismus, zoals ik het u geleerd heb. Deze presentatie van de oorspronkelijke catechismustekst wil een bijdrage leveren om deze aanbeveling van Kohlbrugge ook in onze tijd op te volgen. Want wij moeten deze goede leer – gegrond op de Heilige Schrift – in elke generatie weer opnieuw leren lezen en verstaan. Daarom is de bede uit psalm 119 zo op zijn plaats, als titel van deze uitgave: Leer mij een goede zin verstaan!
Eindhoven, seizoen 2011/2012
24
J.P. van den Brink
ZONDAG 1 1. Wat is uw enige troost, Dat ik
beide in het leven en sterven? met lichaam en ziel, beide in het leven en sterven, niet mijn, maar
mijns getrouwen Zaligmakers Jezus Christus eigen ben, Die (voor mij)
met Zijn dierbaar bloed voor al mijn zonden volkomenlijk en mij uit alle heerschappij des duivels
- betaald - verlost heeft,
en
(Die mij) bewaart,
alzo dat
(zonder den wil mijns hemelsen Vaders) - geen haar van mijn hoofd vallen kan, ja ook, dat - mij alle ding tot mijn zaligheid dienen moet; waarom Hij mij ook (door Zijn Heiligen Geest) van het eeuwige leven
verzekert, -
en Hem voortaan te leven
van harte
willig en bereid maakt. 2. Hoeveel stukken zijn u nodig te weten, opdat gij in dezen troost zaliglijk leven en sterven moogt?
Drie stukken. Ten eerste:
1. hoe groot mijn zonden en ellende zijn. 2. hoe ik verlost worde. 3. hoe ik Gode zal dankbaar zijn.
Ten andere: van al mijn zonden en ellende En ten derde: voor zulke verlossing 25
Aanvullende leeshulp bij vraag 1: Wat is uw enige troost?
in leven en in sterven
Mijn enige troost is, Dat ik het eigendom ben van mijn getrouwe Zaligmaker: Jezus Christus. - Hoe: met lichaam en ziel, - Wanneer: in het leven en sterven - NB: ik ben dus niet zelf eigenaar! (betekent ook: ik ben niet aan mezelf overgeleverd)
Hoe bent U Zijn eigendom geworden? Jezus Christus heeft mij als Zijn eigendom verkregen door - te betalen: - Hoe: volkomen, - Waarvoor: al mijn zonden - Waarmee: met Zijn dierbaar (duur, kostbaar) bloed - te verlossen: uit alle heerschappij van de duivel. (van mijn vorige eigenaar)
Wat betekent het om Zijn eigendom te zijn? Als Zijn eigendom - bewaart Hij mij op zodanige manier dat (zonder de wil van mijn hemelse Vader) geen haar van mijn hoofd vallen kan. Bij deze bewaring hoort ook dat Hij alle ding(en) zo bestuurt dat het tot mijn zaligheid dienen moet. - verzekert Hij mij ook (door Zijn Heilige Geest) van het eeuwige leven en - maakt hij mij van harte gewillig en bereid om voortaan voor Hem te leven. 26
ZONDAG 7 20. Worden dan alle mensen wederom door Christus zalig, gelijk zij door Adam zijn verdoemd geworden? Neen zij, maar alleen degenen, die Hem worden ingelijfd Zijn weldaden aannemen.
door een waar geloof en al
21. Wat is een waar geloof? Een waar geloof is
- een stellig weten of kennis,
-
een vast vertrouwen,
niet alleen waardoor ik alles voor waarachtig houd, wat ons God in Zijn Woord geopenbaard heeft, maar ook hetwelk de Heilige Geest door het Evangelie
in mijn hart werkt,
dat
niet alleen anderen, maar ook
mij - vergeving der zonden, - eeuwige gerechtigheid - zaligheid geschonken is,
en
van God uit louter genade, alleen om der verdienste van Christus wil
27
Aanvullende leeshulp bij vraag 21 Wat is een waar geloof? Een waar geloof bestaat uit kennis en vertrouwen
Wat is het onderwerp van de (geloofs)kennis? Deze kennis is een stellige (vaste, zekere) wetenschap dat alles wat ons God in Zijn Woord geopenbaard heeft op waarheid berust. Ik houd dit alles voor waarachtig, ik stem hierin toe. Vanwege dit gedeelte van de het antwoord wordt op de voorgaande vraag ook wel een drieledig antwoord gegeven: Een waar geloof bestaat uit kennis, toestemmen en vertrouwen
Wie werkt het geloofsvertrouwen in uw hart en door welk middel? De Heilige Geest werkt dit vertrouwen door het Evangelie
Waar gaat het om in dit (geloofs)vertrouwen? Het is een vast (zeker) vertrouwen dat God mij - vergeving van de zonde - eeuwige gerechtigheid en - eeuwige zaligheid geschonken heeft. NB Dit geloofsvertrouwen is heel persoonlijk: God geeft dit niet alleen aan anderen, maar juist ook aan mij Op grond waarvan schenkt God deze geloofsgaven? Uit louter genade, alleen om der verdienste van Christus wil. 28
22. Wat is dan een Christen nodig te geloven? Al wat ons in het Evangelie beloofd wordt, hetwelk ons de Artikelen van ons Christelijk geloof leren.
algemeen en ongetwijfeld in een hoofdsom
23. Hoe luiden die Artikelen? 1. Ik geloof in God den Vader, den Almachtige, Schepper des hemels en der aarde. 2. En in Jezus Christus, Zijn eniggeboren Zoon, onze Heere; 3. Die ontvangen is van den Heiligen Geest, geboren uit de maagd Maria; 4. Die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven en begraven, nedergedaald ter helle; 5. ten derden dage wederom opgestaan van de doden; 6. opgevaren ten hemel, zittende ter rechterhand Gods des almachtigen Vaders; 7. vanwaar Hij komen zal om te oordelen de levenden en de doden. 8. Ik geloof in den Heiligen Geest. 9. Ik geloof een heilige, algemene, Christelijke Kerk, de gemeenschap der heiligen; 10. vergeving der zonden; 11. wederopstanding des vleses; 12. en een eeuwig leven. 29
ZONDAG 23 59. Maar wat baat het u nu dat gij dit allesa gelooft? Dat ik voor God rechtvaardig ben, een erfgenaam des eeuwigen levens (ben). a
in Christus en
“dit alles” verwijst naar de voorgaande zondagen 8 t/m 22, waarin de 12 artikelen van het geloof (Zondag 7) zijn uitgewerkt.
60. Hoe zijt gij rechtvaardig voor God? Alleen door een waar geloof in Jezus Christus; alzo dat,
al is het dat mijn consciëntie mij aanklaagt dat ik - tegen al de geboden Gods zwaarlijk gezondigd - en geen daarvan gehouden heb, - en nog steeds tot alle boosheid geneigd ben, nochtans
God, mij - genoegdoening, - gerechtigheid - heiligheid van Christus schenkt toerekent,
zonder enige verdienste mijnerzijds, uit louter genade de volkomen en
en evenals had ik nooit ja, als had ik zelf al
in zoverre ik zulke weldaad met een gelovig hart aanneem.
30
zonde gehad noch gedaan, de gehoorzaamheid volbracht, die Christus voor mij volbracht heeft,
Aanvullende leeshulp bij vraag 60 Hoe zijt gij rechtvaardig voor God? Alleen door een waar geloof in Jezus Christus;
Hoe is dit mogelijk? de volkomen - genoegdoening, - gerechtigheid en - heiligheid van Christus wordt mij door God geschonken en toegerekend, voor zover ik deze weldaad met een gelovig hart aanneema
Zijn er voorwaarden waaraan ik moet voldoen om deze gaven te kunnen ontvangen? Deze gaven worden zonder enige verdienste mijnerzijds, uit louter genade geschonken, ondanks dat mijn geweten mij aanklaagt dat ik - tegen al de geboden Gods zwaarlijk gezondigd - en geen daarvan gehouden heb, - en nog steeds tot alle boosheid geneigd ben
Zijn mijn zonden dan geen beperking? Nee, de rechtvaardigmaking is volkomen, evenals had ik nooit zonde gehad noch gedaan, ja, als had ik zelf al de gehoorzaamheid volbracht, die Christus voor mij volbracht heeft.
a
dit wordt feitelijk in vraag 61 herhaald, waar nog eens benadrukt wordt dat de rechtvaardiging niet afhankelijk is van de waardigheid van het geloof, maar van de genoegdoening, gerechtigheid en heiligheid van Christus; het geloof is echter de enige weg waardoor ik deze weldaad kan aannemen en mij kan toeeigenen
31
61. Waarom zegt gij dat gij alleen door het geloof rechtvaardig zijt? Niet dat ik vanwege de waardigheid mijns geloofs Gode aangenaam ben; maar
daarom, dat alleen de - genoegdoening, - gerechtigheid - heiligheid van Christus mijn gerechtigheid voor God is,
en
en dat ik die alleen door het geloof - aannemen - mij toeëigenen kan.
32
niet anders dan
en
ZONDAG 33 88. In hoeveel stukken bestaat de waarachtige bekering des mensen? In twee stukken: - in
de afsterving
des ouden,
- in
de opstanding des nieuwen mensen.
en
89. Wat is de afsterving des ouden mensen? Het is een - hartelijk leedwezen dat wij God vertoornd hebben,
door onze zonden en die
-
hoe langer hoe meer
(onze zonden) haten en vlieden.
90.Wat is de opstanding des nieuwen mensen? Het is een - hartelijke vreugde
- ernstige lust en liefde
in God door Christus, om
en een
naar den wille Gods in alle goede werken te leven.
33
91. Maar wat zijn goede werken? Alleen die - uit waar geloof, - naar de wet Gods, - alleen Hem ter eer geschieden, en niet die op - ons goeddunken - mensen-inzettingen gegrond zijn.
of
Aanvullende leeshulp bij vraag 89, 90 Let op de parallel tussen het antwoord in vr 89 vgl met vr 90 Afsterven oude mens - hartelijk leedwezen (of: verdriet)
Opstanding nieuwe mens vs
Omdat we God vertoornd hebben
- haten en vs vlieden (een afkeer hebben van, je afkeren van) van de zonden
34
- hartelijke vreugde in God door Christus
- liefde en lust (verlangen naar) doen van Gods wil en goede werken
