Het
vertrekgebouw:
Het terras voor de thuisblijvers, Boot huis en louteringsstraten, Langsdoorsnede
(p. 69)
plattegrond plattegrond
J u l i e t t e Bekkering & Michiel Riedijk
24 uur toeval of Odysseus H e t a f s t u d e e r p r o j e c t 24 uur toeval of Odysseus is e e n b o o t t o c h t o v e r het L a g o M a g g i o r e , in N o o r d - l t a l i ë . H e t o n t w e r p o m v a t d e reis en de g e b o u w e n d i e t i j d e n s de reis w o r d e n a a n g e d a a n . Een r u i m t e l i j k e c.q. a r c h i t e c t o n i s c h e e r v a r i n g w o r d t doo r b e w e g i n g g e g e n e r e e r d . D e reis, d e u l t i e m e b e l i c h a m i n g v a n b e w e g i n g , is d a a r o m e e n v a n d e c e n t r a l e t h e m a t a in d i t a f s t u d e e r p r o j e c t . D e O d y s s e e v a n H o m e r o s , het e e r s t e r e i s v e r h a a l in d e W e s t e u r o p e s e c u l t u u r , v o r m t het u i t g a n g s p u n t v o o r het p r o g r a m m a v a n eisen d a t a a n het p r o j e c t t e n g r o n d s l a g ligt. D e b o o t r e i s s t a r t op e e n b e p a a l d e d a g en p l a a t s bij z o n s o p g a n g en e i n d i g t 24 uur later. H i e r d o o r w o r d t d e reis e e n g e s l o t e n f i g u u r in d e t i j d , d i e t o t in het o n e i n d i g e d o or k a n g a a n . T e g e l i j k e r t i j d is de reis e e n lineaire o p e e n v o l g i n g v a n g e b e u r t e n i s s e n , die hun s a m e n h a n g en b e t e k e n i s o n t l e n e n a a n d e p l a a t s d i e ze i n n e m e n in d e reis en d e m a n i e r w a a r o p ze g e r e l a t e e r d zijn a a n d e O d y s s e e . H e t epos v a n H o m e r o s is m e t b e h u l p v a n a n d e r e bronnen, onder m e e r J o y c e , K a f k a en K i r c h e r, g e ï n t e r p r e t e e r d en b e w e r k t o m z o d o e n d e per a v o n t u u r v a n Odysseus een essentie te formuleren; een z i n t u i g e l i j k e e r v a r i n g d i e het s p e c i f i e k e verhaal weerspiegelt. O m deze ervaringen t a s t b a a r t e k u n n e n m a k e n zijn ze v e r t a a l d in a r c h i t e c t o n i s c h e t e r m e n en o p g a v e n . D e v e r t a l i n g v a n e e n literair of c u l t u r e e l g e g e v e n in v o r m en m a t e r i a a l , m a a k t het architectonisch object tot een appparaat
d a t , onder i n v l o e d v a n d e reizigers, s i t u a t i e s en e r v a r i n g e n v o r m g e e f t en d e reis s e q u e n t e e r t in d e t i j d . Elk o b j e c t in de reis f u n c t i o n e e r t als e e n f i l t e r en s e l e c t e e r t d e reizigers z o d a n i g d a t s l e c h t s één reiziger overblijft: de nieuwe Odysseus.
Op een o c h t e n d , vlak voor z o n s o p g a n g , betreden de reizigers het vertrekgebouw. Het v e r t r e k g e b o u w is een b o o t h u i s , gelegen op de o o s t e l i j k e oever van het meer. Het g e b o u w bevat een reeks w a s - en l o u t e r i n g s s t r a t e n . Door het betreden van het g e b o u w z e t t e n de bezoekers met hun eigen g e w i c h t het mechaniek van de l o u t e r i n g s s t r a t e n in werking. De golvende vloer van de boven het water hangende galerij bestaat uit een reeks blaasbalgen. D o o r d a t de reizigers op de blaasbalgen gaan s t a a n w o r d t het luchtreservoir, in de luifel boven het terras, opgeblazen. Hierdoor w o r d t het o p g e v a n g e n w a t e r uit de luifel gedrukt. Het water valt door de s p l e t en in het dak en spat uitee n op u i t s t e k e n d e r o t s f r a g menten in de passage. Het brekende water op het steen in de p a s s a ge laat de r u i m t e klinken als een bergbeek in het voorjaar. De reizigers m o e t e n door het scherm van brekend water de kloof tussen de galerij en de w a s r u i m t e s overbruggen. In de w a s - en o m k l e e d r u i m t e s is het geluid intiem en g e d e m pt door de f l u w e l e n afwerking. W i e de kloof niet d u r f t t e overbruggen, valt af en zal de reis niet meemaken. Op het dak van het v e r t r e k g e b o u w ligt het t e r r a s voor deze eerste achterblijvers.
Het vertrekgebouw,
gezien vanaf het meer en perspectief
interieur
Het s p i e g e l s y s t e e m in de m e t leer b e s p a n n e n t o r e n v a n g t de e e r s t e z o n n e s t r a l e n o p en s t u u r t b u n d e l s g e r e f l e c t e e r d l i c h t d o o r het g e b o u w . De l i c h t b u n d e l s b e g e l e i d e n de r e i z i g e r s l a n g s de v e r s c h i l l e n d e s t a d i a in de r e i n i g i n g en geven h et m o m e n t a a n w a a r o p de r e i z i g e r s m o e t e n i n s c h e p e n . M e t een z e i l b o o t d o e n de r e i z i g e rs het drijvende pandemonium van Aeolus a a n , da t als een o p d r i f t g e r a a k t e c a r n a v a l s w a g e n d o e l l o o s over het meer z w e r f t . H i e r n a b e r e i k e n de r e i z i g e r s de torens van Scylla en Charybdis. Deze t o r e n s s t a a n z o d a n i g o p g e s t e l d d a t ze, v o l g e n s het e c h o - p r i n c i p e v a n A t h a n a s i u s K i r c h e r , elk g e l u i d v e r s t e r k e n t o t een s t o r m v a n l a w a a i o p het m o m e n t d a t een g e l u i d s b r o n - in d i t g e v a l de r e i z i g e r s - het d o m e i n v a n de t o r e n s b i n n e n d r i n g t . In d i t d o m e i n ligt het l a n d v a n de L o t u s e t e r s , een w i n d s t i l g e b i e d in het o o g v a n de o r k a a n . Het leven v a n de l o t u s e t e r s , p e r s o n e n die zich k o e s t e r e n in een i l l u s o i r p a r a d i j s v a n zon en t e l e v i s i e , w o r d t b e p a a l d d o o r de s t a n d v a n de zon t e n o p z i c h t e v a n de s c h e r m e n en velden in h u n o m g e v i n g . De l o t u s e t e r s w o n e n o p een ruïne-eiland. De reis v o e r t verder, l a n g s de labyrintische bibliotheek van Hades. V l a k o n d e r het w a t e r o p p e r v l a k , in de e e u w i g e s c h e m e r ligt een u i t s t a a l en g l a s s a m e n g e s t e l d t r a p p e n d o o l h o f . De b o e k e n , de s a m e n b a l l i n g v a n alle k e n n i s u i t h e d e n en v e r l e d e n , zoals die a l l e e n in het d o d e n r i j k t e v i n d e n is, v o r m e n de t r e d e n . De b i b l i o t h e e k v a n H a d e s l i g t t u s s e n de k l a n k s c h e r m e n der S i r e n e n . De S i r e n e n h e b b e n v o l g e n s Franz Kafka n o o i t voo r O d y s s e u s
Het klankbord der Sirenen
g e z o n g e n . Het idee d a t ze m e t g e z a n g he m zouden kunnen verleiden, verleidde Odysseus. De k l a n k s c h e r m e n v a n de S i r e n e n z e n d e n g e e n g e l u i d uit, m a a r ze r e f l e c t e r e n s l e c h t s de e c h o ' s v a n het k l o t s e n d e w a t e r . De r e i z i g e r s v e r v o l g e n h u n t o c h t en k o m e n l a n g s de Merzbau van Calypso. C a l y p s o is de g o d i n die O d y s s e u s de m o g e l i j k h e i d v a n het e e u w i g e leven a a n b o o d . Het e e u w i g e leven s t a a t v o o r een w e r e l d w a a r i n de h i ë r a r c h i e t u s s e n b e g i n en e i n d e , en d a a r d o o r de r e l e v a n t i e v a n o p e e n v o l g i n g of b e p e r k i n g , v e r d w e n e n is. In het e e u w i g e leven is a l l e s gelijk en v e r w o r d t de g e s c h i e d e n i s t o t een t u m u l t v a n a s s o c i a t i e s . C a l y p s o is de m e r z - b a u v a n het geheugen. Laat in de m i d d a g b e r e i k e n de reizigers de Cyclopen. In de v e r l a t e n k a l k o v e n s o p de kaap bij I s p r a huizen de C y c l o p e n . Zij b e w a k e n het o n b e r e i k b a r e d a t in de w a n d v a n de k a l k a f g r a ving t e zien is. De t o r e n s v a n de C y c l o p e n zijn o b s e r v a t i e m a c h i n e s die g e s t u u r d w o r d e n d o o r het d a g - en n a c h t r i t m e en het w a t e r in het r e s e r v o i r b o v e n in de t o r e n . De C y c l o o p l e e f t in s y m b i o s e m e t de t o r e n , t o t d a t d i t d o o r de reizigers verstoord wordt. Het is al n a c h t w a n n e e r de o v e r g e b l e v e n r e i z i g e r s Circe's paleis b e t r e d e n . In d i t p a l e i s s t a a n d a n s , m u z i e k en d r a m a c e n t r a a l . Het p a l e i s , da t v o o r de kaap v a n P a l l a n z a ligt, h e e f t de v o r m v a n een s c h e l p die zic h s l u i t z o d r a alle g a s t e n g e a r r i v e e r d zijn. Er is een d i r e c t e v e r b i n d i n g m e t het v e r l a t e n h o t e l o p de kaap, w a a r de g a s t e n s a m e n de n a c h t k u n n e n doorbrengen.
Cyclopen, situatietekening
bij de kaap bij Ispra
De route van de vrijers
S l e c h t s één reiziger w e e t zic h a a n de v e r l e i d i n g v a n C i r c e t e o n t w o r s t e l e n en r o e i t d o o r de n a c h t r i c h t i n g Laveno w a a r hij a a n m e e r t bij de s t e i g e r die h et p o d i u m v a n het verteltheater blijkt t e zijn. De reiziger v e r t e l t hier zijn verhaal, v o o r d a t het l a a t s t e s t u k v a n de reis, m e t de k a b e l b a a n o m h o o g naar P e n e l o p e , wordt afgelegd. De l a a t s t e s t a t i e in deze O d y s s e e is de thuiskomst. T h u i s k o m e n is het v e r l a n g e n naar g e b o r g e n h e i d d a t t e g e l i j k e r t i j d b e z w a n g e r d is m e t een h u n k e r i n g naar de l a b i l i t e i t en s p a n n i n g v a n het reizen. De t h u i s k o m s t is een c o n s t r u c t i e boven de a f g r o n d . D o o r de g l a z e n vloer is de d i e p t e z i c h t b a a r . H i e r d o o r w o r d t m e n z i c h t e g e l i j k e r t i j d b e w u s t v a n de d o d e l i j k e val en de o v e r w i n n i n g o p de z w a a r t e k r a c h t , als een m o d e r n e Ikaros . H e t g e b o u w is g e s p l e t e n d o o r t w e e v e r s c h i l l e n d e r o u t e s : een b r e d e en p o n t i f i c a l e voo r de vrijers die s l e c h t s u i t kan m o n d e n in een s p r o n g in he t z w e m b a d m e t g l a z e n vloer, als een d u i k in de a f g r o n d , en de r o u t e v a n O d y s s e u s die v a n u i t het b i n n e n s t e v a n de berg c u l m i n e e r t boven het meer. De n i e u w e O d y s s e u s k o m t b i n n e n in de w a t e r z a a l ; een in de berg u i t g e h o u w e n h y p o s t y l e hal m e t t w a a l f g l a z e n k o l o m m e n o p een g e s l e p e n g r a n i e t e n vloer. D a a r n a v o e r t het t r a j e c t o m h o o g d o o r de g r o t a c h t i g e r u i m t e m e t het t o n g e w e l f , die als k e u k e n d i e n t , en verder naar de l a n g g e r e k t e zaal boven h et z w e m b a d w a a r het l i c h t g r o e n i g is o m d a t het g e f i l t e r d w o r d t d o o r d u n n e p l a t e n m a r m e r die m e t s t a l e n k a b e l s a f g e s p a n n e n zijn. Bij iedere v e r k o e l e n d e bries b e w e g e n de p l a t e n en g a a t er een g o l f b e w e g i n g , als een rillin g over de gevel. D o o r d a t de t r a p die m o e t w o r d e n a f g e d a a l d o m de h o o f d r u i m t e t e b e t r e d e n u i t k o m t o p een glazen vloer, lijkt het a l s o f de reiziger het ravijn i n s t a p t .
De kop v a n de r u i m t e b i e d t u i t z i c h t over het meer. H e t u i t z i c h t is g e k a d e r d d o o r een lijst, a l s o f het beeld s l e c h t s een p l a a t j e is. V o o r de l i j s t l i g t een vijver bij wijze v a n b a l u s t r a d e . H e t u i t z i c h t en de s p i e g e l i n g in de vijver v e r s m e l t e n t o t een g e h e e l , g e k a d e r d in het v e n s t e r , a l s o f het b e e l d en het v i r t u e l e niet g e s c h e i d e n zijn. Het u i t z i c h t over het m e e r in de o p k o m e n d e o c h t e n d z o n o r d e n t de reis, als een l a b y r i n t in v o g e l v l u c h t p e r s p e c t i e f , en o n t h u l t de s a m e n h a n g t u s s e n de v e r s c h i l l e n d e e v e n e m e n t e n . Na de t h u i s k o m s t is een n i e u w begin mogelijk.
i
De route van Odysseus
