HET UITSTRIJKJE VAN DE BAARMOEDERHALS In deze folder geeft het Ruwaard van Putten Ziekenhuis u algemene informatie over het uitstrijkje. Wij adviseren u deze informatie zorgvuldig te lezen. Indien voor u van toepassing zullen aanvullingen en/of wijzigingen op deze algemene informatie altijd door uw behandelend arts aan u worden meegedeeld.
Wat is een uitstrijkje Bij een uitstrijkje worden cellen van de baarmoederhals afgenomen. Ze worden op een rechthoekig glaasje uitgestreken. Daarna vindt onderzoek in het laboratorium plaats. Waarom worden uitstrijkjes gemaakt Uitstrijkjes worden gemaakt om te onderzoeken of u een voorstadium van baarmoederhalskanker hebt. Bij een normaal uitstrijkje is de kans op baarmoederhalskanker heel klein. Bij een voorstadium is er een kleine kans dat zich later baarmoederhalskanker ontwikkelt. Een eenvoudige behandeling van zo’n voorstadium kan een grote operatie voor kanker vele jaren later voorkomen. Bij wie wordt een uitstrijkje gemaakt Alle vrouwen tussen de 30 en 60 jaar krijgen via het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker eenmaal in de vijf jaar een oproep om een uitstrijkje bij de huisarts te laten maken.
016-230309
Zo worden soms afwijkingen gevonden bij
baarmoederhals na het maken van het
vrouwen die geen klachten hebben.
uitstrijkje. Dit kan geen kwaad. Het bloed-
Klachten van tussentijds bloedverlies, bloe-
verlies stopt meestal binnen een dag.
derige afscheiding of bloedverlies na
Een volle blaas of darm geeft soms een
gemeenschap (samenleving) kunnen
vervelend gevoel. Als het speculum geopend
een reden zijn om een extra uitstrijkje te
wordt, drukt het tegen de blaas en darm
maken, ook op jongere of oudere leeftijd.
aan. Het is daarom verstandig eerst naar het toilet te gaan.
Hoe wordt een uitstrijkje gemaakt
Als u nog nooit gemeenschap (samenleving)
U neemt u plaats op een onderzoekstoel
hebt gehad en ook nooit tampons hebt ge-
met uw benen gespreid. De arts brengt een
bruikt, is het maagdenvlies niet opgerekt.
speculum (eendenbek) in de schede
Het maken van een uitstrijkje is dan
(vagina) in. Hierna wordt het speculum
moeilijk en veel artsen vinden het dan niet
geopend. Zo wordt de baarmoederhals (het
noodzakelijk. Meer informatie hierover leest
onderste deel van de baarmoeder) zicht-
u verderop in deze folder.
baar. De arts neemt met een houten spatel of een borsteltje cellen van de baarmoeder-
Er kunnen nog andere redenen zijn om
hals af en strijkt ze uit op een glaasje. Dit
tegen het onderzoek op te zien, bijvoor-
glaasje wordt naar het laboratorium opge-
beeld negatieve seksuele ervaringen in het
stuurd. De cellen op het glaasje worden
verleden. Aarzel niet dit aan de arts te
daar gekleurd en onder de microscoop
vertellen. Deze houdt er dan rekening mee.
beoordeeld. Bij het bevolkingsonderzoek
Het is belangrijk dat u de tijd vraagt en
maakt soms de doktersassistente het
krijgt om de spieren rond de schede zoveel
uitstrijkje.
mogelijk te ontspannen. Sommige vrouwen vinden het plezierig met
Wat voelt u bij het maken van een
een spiegel mee te kijken, zodat zij zien hoe
uitstrijkje
de baarmoederhals er uitziet.
Over het algemeen is het maken van een uitstrijkje niet pijnlijk, maar het inbrengen
Wanneer kunt u het laten maken van
van het speculum en het afnemen van de
een uitstrijkje beter uitstellen
cellen kan wel kortdurend een onaange-
Als u menstrueert (ongesteld bent) kunt u
naam gevoel geven. Soms bloedt de
het laten maken van een uitstrijkje beter
2
016-230309
uitstellen. Door het bloed kunnen de cellen
niet goed mogelijk. Soms zijn er te weinig
niet goed bekeken worden in het laborato-
cellen op het glaasje aanwezig. Ook kunnen
rium. Ook tijdens de zwangerschap of het
de endocervicale cellen ontbreken. Bij som-
geven van borstvoeding zijn de cellen
mige vrouwen is het moeilijk een uitstrijkje
moeilijk te beoordelen. U kunt dan wachten
van goede kwaliteit af te nemen. Het
tot een halfjaar na de bevalling of een
uitstrijkje wordt dan herhaald.
halfjaar nadat u met de borstvoeding gestopt bent.
De uitslag Er bestaan twee soorten uitslagen van een
Wat onderzoekt men bij een uitstrijkje
uitstrijkje: de Pap-uitslag en de KOPAC-
De baarmoederhals is bekleed met twee
uitslag.
soorten cellen. Plaveiselcellen, een soort platte cellen, bekleden de wand van de
Pap is een afkorting van Papanicolaou,
vagina (schede) en de buitenkant van de
degene die deze indeling van de uitslagen
baarmoederhals. Het kanaaltje in de baar-
van uitstrijkjes heeft gemaakt.
moederhals naar de binnenkant van de baarmoederholte is bekleed met cellen die
Bij de KOPAC-uitslag staat elke letter voor
slijm maken. Deze cellen van de binnenkant
een onderdeel van de beoordeling.
(endo) van de baarmoederhals (cervix)
K = kwaliteit, O = ontsteking, P = plavei-
worden endocervicale cellen of cilindercellen
selcellen, A = andere afwijkingen en
genoemd. Bij een uitstrijkje bekijkt men in
C = cilindercellen.
het laboratorium of beide soorten cellen aanwezig zijn en hoe ze er uitzien. Ook ziet
Soms geeft het laboratorium één van beide
men soms of er aanwijzingen zijn voor een
uitslagen, soms beide.
infectie of ontsteking door bacteriën of virussen.
De Pap-uitslagen lopen van 1 tot 5. Pap 1 betekent een normaal uitstrijkje. Bij een
Wat betekent de uitslag
hogere Papuitslag is er reden voor herha-
De kwaliteit
ling of onderzoek door de gynaecoloog. Bij
In het laboratorium wordt eerst gekeken of
Pap 0 is het uitstrijkje niet goed te beoorde-
de cellen goed te beoordelen zijn. Soms is
len.
er te veel bloed aanwezig. Onderzoek is dan
3
016-230309
De KOPAC-uitslag geeft voor elke letter een
Pap 0
cijfer tussen 0 en 9. Zo betekent P1
Het uitstrijkje is niet goed te beoordelen,
normale plaveiselcellen. Bij P2 t/m P4
vaak omdat er te weinig cellen aanwezig
adviseert men een herhalingsuitstrijkje na
zijn. Soms zijn er onvoldoende endocer-
zes maanden en bij P5 of hoger onderzoek
vicale cellen. Ook kan er te veel bijmenging
door de gynaecoloog. Ook een hoog cijfer
van bloed zijn. Het advies is bijna altijd om
van een andere letter is soms reden voor
het uitstrijkje te herhalen. Meestal is er dan
verder onderzoek.
een normale uitslag. Een enkele keer lukt het ook volgende keren niet een goede
Soms wordt in de uitslag over dysplasie
kwaliteit van het uitstrijkje te krijgen. De
gesproken. Dysplasie betekent dat het
huisarts kan u dan naar de gynaecoloog
weefsel van de baarmoederhals een andere
verwijzen.
opbouw heeft dan gebruikelijk. Daardoor is het uitstrijkje afwijkend. Als de uitslag van
Pap 1
het uitstrijkje dysplasie vermeldt, verwacht
Het uitstrijkje is normaal. Het advies is dan
men dat er in het weefsel dysplasie aanwe-
om het onderzoek na vijf jaar te herhalen.
zig is. Er kan worden gesproken over lichte, matige of ernstige dysplasie.
Pap 2 In het uitstrijkje zijn enkele cellen aanwezig
De verschillende Pap-uitslagen op een
die er iets anders uitzien dan normaal.
rij
Duidelijk afwijkend zijn ze niet. Daarom
Hieronder staan de meest voorkomende
adviseert men het uitstrijkje na een halfjaar
uitslagen vermeld. Bij een uitstrijkje worden
te herhalen. Vaak is er dan weer een nor-
alleen losse cellen bekeken. Als er afwijken-
maal beeld. Voor de zekerheid wordt het
de cellen zijn, is het niet mogelijk precies te
onderzoek dan een jaar later nogmaals
vertellen wat er aan de hand is. Weefsel-
herhaald. Als de uitslag tweemaal een Pap 2
onderzoek geeft daar meer informatie over.
is, wordt onderzoek door de gynaecoloog
Wij kunnen daarom alleen in grote lijnen
geadviseerd. Meestal is geen behandeling
aangeven wat u kunt verwachten naar
noodzakelijk.
aanleiding van de uitslag.
4
016-230309
Pap 3a
Pap 5
Er worden licht afwijkende cellen gevonden.
De cellen zijn sterk afwijkend, en de uitslag
Men spreekt soms ook van lichte of matige
kan passen bij kanker van de baarmoeder-
dysplasie.
hals. Het is verstandig dat u op korte ter-
Het advies is dan herhaling door de huisarts
mijn door de gynaecoloog onderzocht
of verder onderzoek door de gynaecoloog.
wordt. Soms alarmeert het uitstrijkje ten
In dat laatste geval blijken bij de helft van
onrechte, maar soms is er ook sprake van
de vrouwen de afwijkingen zo gering te zijn
baarmoederhalskanker. Een uitgebreide
dat geen behandeling nodig is. De andere
behandeling in de vorm van operatie en/of
helft krijgt het advies voor een eenvoudige
bestraling is dan noodzakelijk.
behandeling van de baarmoederhals. Hoe vaak komen afwijkende uitstrijkjes Pap 3b
voor
De cellen zijn iets meer afwijkend dan bij
Van elke 100 vrouwen zonder klachten die
een Pap 3a. Men spreekt soms ook van
bij het bevolkingsonderzoek een uitstrijkje
ernstige dysplasie.
laten maken, is bij 5 het uitstrijkje afwij-
Verder onderzoek door de gynaecoloog is nu
kend. Bij heel lichte afwijkingen van het
verstandig. De kans dat een eenvoudige
uitstrijkje is er 10% kans op een voorsta-
behandeling van de baarmoederhals wordt
dium van baarmoederhalskanker. Naarmate
geadviseerd, is groter dan bij een Pap 3a.
het uitstrijkje meer afwijkend is, neemt deze kans toe. Zo is de kans op een voor-
Pap 4
stadium van baarmoederhalskanker bij een
De cellen zijn wat sterker afwijkend dan bij
uitstrijkje met ernstige afwijkingen onge-
een Pap 3a of een Pap 3b. Ook hier wordt
veer 90%.
verder onderzoek door de gynaecoloog aanbevolen. Over het algemeen moet u
Betekent een afwijkend uitstrijkje dat u
rekening houden met een grote kans (90%)
zich zorgen moet maken
op een eenvoudige behandeling van de
Voor bijna alle vrouwen betekent de uitslag
baarmoederhals.
van een afwijkend uitstrijkje een grote schok, alleen al omdat er iets niet goed is en verdere controle of onderzoek geadviseerd wordt. De angst voor baarmoeder-
5
016-230309
halskanker is invoelbaar, maar bijna altijd
hebben met een infectie met het humaan
onnodig. Niet zelden is een afwijkend uit-
papillomavirus (HPV). Er zijn verschillende
strijkje loos alarm. Zo wordt bij meer dan
soorten van dit virus. Sommige komen
de helft van de vrouwen met eenmaal Pap
vaker voor bij afwijkende uitstrijkjes en
3a zelfs geen voorstadium van baarmoeder-
baarmoederhalskanker, andere veroorzaken
halskanker gevonden, laat staan baarmoe-
wratjes op de huid.
derhalskanker. Bij uitstrijkjes met een hogere uitslag neemt de kans op een voor-
Vrouwen kunnen het virus krijgen bij
stadium van baarmoederhalskanker toe,
gemeenschap. Geschat wordt dat 80-90%
maar de kans op kanker is nog steeds klein.
van alle vrouwen geïnfecteerd wordt met
Een voorstadium is goed en gemakkelijk te
HPV. Bij heel veel vrouwen geneest deze
behandelen.
infectie (die geen klachten geeft) vanzelf, maar sommige vrouwen blijven het virus bij
Betekent een normaal uitstrijkje dat er
zich dragen. Waarom sommige vrouwen die
geen reden is voor verder onderzoek
het virus bij zich dragen, een afwijkend
Bij een normale uitslag kunt u gerust vijf
uitstrijkje krijgen en andere vrouwen niet, is
jaar wachten tot het volgende bevolkings-
niet bekend. U kunt er zelf niets aan doen
onderzoek. Maar als er klachten zijn van
om het virus kwijt te raken en het afwijken-
bloedverlies tussen de menstruaties door of
de uitstrijkje weer normaal te laten worden.
van bloedverlies tijdens of na gemeenschap (samenleving) is het verstandig naar de
Om meer te weten te komen over het ver-
huisarts te gaan. Deze beoordeelt of het
band met afwijkende uitstrijkjes wordt in
zinvol is een extra uitstrijkje te maken of
sommige ziekenhuizen onderzoek naar HPV
onderzoek naar een ontsteking te doen.
gedaan. De arts vraagt u dan of u toestemt in het afnemen van een viruskweek.
Waardoor worden afwijkende uit-
Omdat het virus via gemeenschap aan de
strijkjes veroorzaakt en wat is het
seksuele partner kan worden overgedragen,
verband met HPV
hebben vrouwen soms het gevoel dat zij
Veel vrouwen vragen zich af waarom hun
een geslachtsziekte hebben. Zij vragen zich
uitstrijkje afwijkend is. Het antwoord hierop
af of zij of hun partner ‘schuld’ hebben door
is niet zo simpel. Het is bekend dat afwij-
seksuele contacten met andere partners in
kende uitstrijkjes iets te maken kunnen
het verleden.
6
016-230309
Vrouwen die een relatie hebben waarbij
onderzoek. Deze onderzoeken worden hier-
geen van beiden ooit seksuele contacten
onder beschreven. Het is afhankelijk van de
met anderen heeft gehad, vragen zich soms
uitslag van het colposcopisch onderzoek en
af of hun partner niet toch andere seksuele
het weefselonderzoek of behandeling nodig
contacten heeft gehad. Dergelijke gevoelens
is. De verschillende behandelingen worden
zijn begrijpelijk, maar omdat HPV-infecties
verderop beschreven.
zoveel voorkomen, twijfelen sommige artsen eraan of het virus alleen door ge-
Wat is een colposcopie
meenschap wordt overgedragen. Bovendien
Een colposcopie is een onderzoek waarbij de
is niet bij alle afwijkende uitstrijkjes sprake
gynaecoloog de baarmoederhals nauwkeurig
van besmetting met HPV.
bekijkt. Net als bij het maken van het uitstrijkje brengt de arts een speculum (een-
Vrouwen die nooit gemeenschap hebben
denbek) in de schede. Voor de ingang van
gehad, hebben minder kans om het virus bij
de schede wordt nu een colposcoop ge-
zich te dragen. De meeste artsen vinden
plaatst. Dit is een instrument dat een beetje
dan de kans op baarmoederhalskanker zo
lijkt op een verrekijker. De arts kijkt hier
klein dat zij een uitstrijkje niet nodig
doorheen en ziet het weefsel van de baar-
vinden. Lesbische vrouwen die ooit in het
moederhals vergroot.
verleden heteroseksuele contacten (zonder
Soms is de colposcoop aangesloten op een
condooms) hebben gehad, hebben evenveel
monitor, een televisiescherm. U kunt dan
kans als heteroseksuele vrouwen op een
zelf meekijken.
afwijkend uitstrijkje. De baarmoederhals wordt nat gemaakt met Onderzoek door de gynaecoloog
een azijnoplossing of een soort jodium om
Colposcopie
het weefsel goed te kunnen beoordelen. Het
Als de huisarts u naar de gynaecoloog
nat maken kan een wat prikkend gevoel
verwijst in verband met een afwijkende
geven.
uitslag, onderzoekt de gynaecoloog de baarmoederhals nauwkeurig. Dit onderzoek
Als u menstrueert (ongesteld bent) kunt u
wordt een colposcopie genoemd.
de afspraak voor de colposcopie beter
Meestal wordt ook weefsel (biopt) van de
uitstellen tot de menstruatie is afgelopen.
baarmoederhals weggenomen voor
7
016-230309
Wat wordt bekeken bij een colposcopie
de onderbuik. Soms brengt de gynaecoloog
Eerder beschreven wij dat de baarmoeder-
een tampon in de schede om het bloedver-
hals bekleed is met twee soorten cellen:
lies te stoppen. U kunt deze tampon thuis
plaveisel-cellen en endocervicale of
zelf weer naar buiten trekken. De arts
cilindercellen. Het overgangsgebied tussen
vertelt u wanneer u dit kunt doen. In ande-
deze twee soorten cellen heet de over-
re gevallen is maandverband voldoende.
gangs- of transformatiezone.
Meestal stopt het bloedverlies binnen een
Afwijkende cellen in het uitstrijkje zijn bijna
paar dagen. Zolang er bloedverlies is, is het
altijd afkomstig van dit gebied. Bij colposco-
beter om geen gemeenschap te hebben.
pie wordt dit gebied nauwkeurig bekeken. Als afwijkende plekjes zichtbaar zijn, neemt
Lisbiopsie
de arts vaak een stukje weefsel weg voor
Soms wordt een lisbiopt afgenomen.
onderzoek.
Hiermee neemt de gynaecoloog een groter stuk weefsel weg. De baarmoederhals wordt
Een biopsie (weefselonderzoek)
dan eerst plaatselijk verdoofd door een
De gynaecoloog vertelt aan u als hij of zij
dunne naald. Het inspuiten van de verdo-
van plan is een weefselstukje (biopt) af te
ving kan enigszins pijnlijk zijn. Daarna voelt
nemen. Met een klein instrument wordt een
u over het algemeen niets meer van het
stukje weefsel weg gehapt (biopsie). Vaak
afnemen van het lisbiopt zelf.
gebeurt dit op een paar plaatsen. Soms wordt ook wat weefsel aan de binnenzijde
Een lisbiopsie gebeurt met een dun metalen
van de baarmoederhals weg geschraapt.
lisje, dat elektrisch verhit wordt. De verhitte
Het afnemen van een stukje weefsel kan
lis schilt als het ware een stukje van de
kortdurend een pijnlijk gevoel geven, maar
baarmoederhals weg, op de plaats van het
niet zo erg dat plaatselijke verdoving nodig
afwijkende weefsel. Tegelijkertijd worden
is. Soms vraagt de gynaecoloog of u wilt
bloedvaatjes door de hitte dichtgeschroeid.
hoesten: u voelt de pijn dan minder.
Om de elektrische stroom te geleiden krijgt
Door het nemen van een biopt ontstaat een
u tijdens de ingreep een plastic plakker op
wondje van de baarmoederhals, dat kan
uw been. Het schroeien van het weefsel
bloeden. Als er ruim bloedverlies is, stipt de
geeft vaak een branderige geur.
arts het wondje soms aan met een bijtende
Als het afwijkende plekje niet al te groot is,
stof. Dit geeft een wat krampend gevoel in
probeert de gynaecoloog soms tijdens de
8
016-230309
lisbiopsie het hele plekje te verwijderen.
opbouw van het weefsel wat anders is dan
Een lisbiopt kan enkele centimeters groot
normaal. Ook wordt vaak de term CIN
zijn en meer dan een halve centimeter dik.
gebruikt. Dit is een afkorting voor Cervicale
Na een lisbiopsie kunt u een tot twee weken
Intra-epitheliale Neoplasie, de Engelse
nog bloederige afscheiding hebben die vies
benaming voor dysplasie.
kan ruiken. Het is verstandig met gemeenschap te wachten tot de afscheiding
CIN I of lichte dysplasie
verdwenen is.
De weefselopbouw van de baarmoederhals is licht afwijkend, maar het is geen kanker.
De uitslag van de colposcopie en het weefselonderzoek
CIN II of matige dysplasie
De gynaecoloog vertelt over het algemeen
De weefselopbouw van de baarmoederhals
tijdens of na de colposcopie hoe de baar-
is iets meer afwijkend, maar het is geen
moederhals er uitziet. In de meeste geval-
kanker.
len wordt een weefselstukje weggenomen dat waarschijnlijk de afwijkende cellen in
CIN III of ernstige dysplasie
het uitstrijkje veroorzaakt. Soms zijn
De weefselopbouw is nog meer afwijkend.
nauwelijks afwijkingen te zien en wordt
Men spreekt hier van een voorstadium van
geen biopsie verricht.
baarmoederhalskanker. Een voorstadium betekent niet dat u zonder behandeling
Het biopt wordt in het laboratorium door
werkelijk kanker zult krijgen. De meeste
een arts (patholoog) onderzocht. De uitslag
vrouwen met een CIN III krijgen ook
is meestal binnen twee weken bekend. De
zonder behandeling waarschijnlijk nooit
gynaecoloog bespreekt met u hoe u de
baarmoederhalskanker. De verouderde
uitslag hoort: telefonisch, schriftelijk of
naam voor een CIN III is een carcinoma in
tijdens een vervolgbezoek.
situ. Deze naam is verwarrend, want er is geen sprake van kanker.
De verschillende uitslagen Hieronder beschrijven wij de meest voorko-
De uitslag van het weefselonderzoek
mende uitslagen van weefselonderzoek.
Wel of niet behandelen
Meestal wordt de uitslag weergegeven als
Het is bekend dat een deel van de weefsel-
dysplasie. Dysplasie betekent dat de
afwijkingen zonder behandeling uit zichzelf
9
016-230309
verdwijnt en geneest. Als de kans hierop
afwijkend weefsel in het kanaaltje van de
groot is, adviseert de gynaecoloog om af te
baarmoederhals. Bij afwijkend weefsel aan
wachten. Bij het advies om al dan niet te
deze binnenkant adviseert de gynaecoloog
behandelen speelt het volgende mee.
daarom sneller behandeling.
De ernst van de afwijking
De kans dat de afwijking door weefsel-
CIN I is zelden een reden tot behandeling,
onderzoek al is weggenomen.
omdat een grote kans aanwezig is dat de
Bij een lisbiopt bestaat de kans dat de hele
afwijking uit zichzelf weer verdwijnt.
afwijking al is weggenomen, maar ook bij
CIN II heeft ook nog een kans uit zichzelf te
een gewoon biopt is soms het afwijkende
verdwijnen. Behandeling is daarom niet
weefsel al ‘weg gehapt’.
altijd nodig. CIN III heeft slechts een kleine kans spon-
De leeftijd
taan te genezen en kan een voorstadium
Vrouwen van bijvoorbeeld 20-30 jaar
van baarmoederhalskanker zijn. Of CIN III
hebben meer kans dat een uitstrijkje uit
zich bij u ooit tot baarmoederhalskanker zal
zichzelf normaal wordt dan vrouwen van 40-
ontwikkelen, valt niet te voorspellen. Zeker-
50 jaar. Bij jongere vrouwen adviseert de
heidshalve wordt behandeling geadviseerd
gynaecoloog dan ook minder vaak een
aan alle vrouwen met CIN III.
behandeling dan bij een wat meer gevorderde leeftijd.
De grootte van de afwijking De grootte van de afwijking is van belang
De aanwezigheid van HPV-virus
voor de kans dat een afwijking uit zichzelf
Eerder is al ingegaan op de betekenis van
verdwijnt. Daarom adviseert de gynaeco-
deze virusinfectie. In een enkel ziekenhuis
loog meestal bij een groot gebied met CIN
waar onderzoek naar dit virus wordt
II een behandeling en bij een klein gebied
gedaan, is de uitslag van virusonderzoek
met CIN II niet.
mogelijk van belang voor het advies wel of niet behandelen.
De plaats van de afwijking Afwijkend weefsel dat aan de buitenkant
Geen behandeling: afwachten
van de baarmoederhals ligt, is gemakke-
Als de gynaecoloog behandeling niet nodig
lijker met de colposcoop te controleren dan
vindt, krijgt u vaak wel het advies om het
10
016-230309
uitstrijkje te laten controleren, bijvoorbeeld
Hoe verloopt de behandeling
na een halfjaar of een jaar. De gynaecoloog
De behandeling vindt plaats onder plaatse-
bespreekt met u of de huisarts dit doet of
lijke verdoving, algehele narcose of met een
dat u hiervoor op de polikliniek terugkomt.
ruggenprik.
U moet er rekening mee houden dat het een
De behandeling met plaatselijke verdoving
aantal jaren kan duren voordat het uit-
gebeurt poliklinisch en duurt ongeveer een
strijkje zonder behandeling uit zichzelf weer
kwartier. U neemt plaats in de gynaecolo-
normaal wordt.
gische onderzoekstoel. U krijgt een plakker op uw been om elektrische stroom te gelei-
Soorten behandelingen
den. Nadat een speculum in de schede is
Er zijn verschillende soorten behandelingen
gebracht, geeft de arts plaatselijke verdo-
van de baarmoederhals. Hieronder beschrij-
ving met een dunne naald. De baarmoeder-
ven wij de lisexcisie (lisconisatie, hotloop),
hals wordt gekleurd met azijnoplossing of
de cryobehandeling, de laserbehandeling en
jodium. Daarna neemt de gynaecoloog met
de conisatie. De soort behandeling is af-
het verhitte lisje weefsel weg.
hankelijk van de plaats van het afwijkende weefsel op de baarmoederhals, de ernst van
Wat voelt u ervan
de afwijking en de mogelijkheden die in het
Het inbrengen van de naald voor de plaatse-
ziekenhuis aanwezig zijn. De gynaecoloog
lijke verdoving geeft vaak kortdurend wat
geeft u hierover verdere informatie. Meestal
pijn. Als de verdoving is ingewerkt, voelt u
is het raadzaam dat u niet menstrueert
over het algemeen niets meer van de
(ongesteld bent) tijdens een behandeling.
lisexcisie zelf.
Elektrische behandeling: de lisexcisie
Na afloop
(lisconisatie, hotloop)
Na afloop kunt u ruim een week bloederige
De gynaecoloog schilt bij deze ingreep met
afscheiding hebben.
een metalen lisje het afwijkende weefsel weg. Daarna geneest de wond.
Bevriezen: cryobehandeling
Soms wordt deze ingreep ook een liscon-
De gynaecoloog bevriest bij deze ingreep
isatie of hotloop (hete lis) genoemd.
het afwijkende weefsel van de baarmoederhals. Daarna geneest de wond.
11
016-230309
Hoe verloopt de behandeling
Verdampen: laserbehandeling
De behandeling gebeurt op de polikliniek en
De gynaecoloog verdampt bij deze ingreep
duurt ongeveer een kwartier. U neemt
met een laserstraal het afwijkende weefsel
plaats in de gynaecologische onderzoek-
van de baarmoederhals. Het sterft hierdoor
stoel. De arts brengt een speculum in de
af. Daarna groeit nieuw gezond weefsel aan.
schede. Daarna plaatst hij of zij een metalen stift op de baarmoederhals. De stift
Hoe verloopt de behandeling
is verbonden met een lang instrument dat
De behandeling vindt plaats onder plaatse-
vloeibare stikstof vervoert, en daardoor
lijke verdoving, algehele narcose of met een
ijskoud wordt. Ook de plaats waar de arts
ruggenprik.
de stift tegen de baarmoederhals aanhoudt,
De behandeling met plaatselijke verdoving
wordt ijskoud en bevriest. Na zo’n drie tot
duurt ongeveer een kwartier. U neemt
vijf minuten stopt de toevoer van vloeibare
plaats in de gynaecologische onderzoek-
stikstof. De stift en de baarmoederhals
stoel. De arts brengt een speculum in de
ontdooien dan. Vaak wordt na enkele
schede in. Daarna wordt plaatselijke
minuten de baarmoederhals een tweede
verdoving gegeven. Dit gebeurt met een
keer voor een paar minuten bevroren.
dunne naald. De baarmoederhals wordt gekleurd met een azijnoplossing of jodium.
Wat voelt u ervan
Het afwijkende weefsel wordt vervolgens
Het bevriezen van de baarmoederhals geeft
met behulp van laserstralen verdampt.
vaak een menstruatieachtig gevoel. Soms
Meer informatie over opname in het
kan er krampende buikpijn zijn. U kunt
ziekenhuis bij narcose of een ruggenprik
eventueel zo’n half uur voor het bevriezen
vindt u verderop in deze brochure.
een tablet tegen menstruatiepijn innemen. Wat voelt u ervan Na afloop
Het inbrengen van de naald voor de plaatse-
Na afloop kunt u een vrij lange periode
lijke verdoving geeft vaak kortdurend wat
(soms wel zes weken) afscheiding hebben.
pijn. Als de verdoving gegeven is, voelt u
In die periode wordt het bevroren weefsel
over het algemeen weinig meer van de
afgestoten en geneest de wond. De afschei-
laserbehandeling zelf.
ding is vaak waterdun en ruikt nogal eens vies.
12
016-230309
Na afloop
beetje dichtgedrukt worden, waardoor het
Na afloop kunt u geruime tijd afscheiding
plassen moeilijk kan zijn. Soms brengt men
hebben.
daarom een urinekatheter in de blaas. Deze wordt verwijderd nadat de tampon door de
Operatieve behandeling: conisatie
verpleegkundige uit de schede is gehaald.
Bij een conisatie neemt de gynaecoloog een
In andere ziekenhuizen brengt men een
kegelvormig stukje van de baarmoederhals
soort zelfoplossend bloedstelpend materiaal
weg. Dit gebeurt met een mesje. Deze
bij de baarmoederhals in. Dit kan uit zich-
behandeling gebeurde vroeger vaak, maar
zelf oplossen, maar glijdt soms ook na de
wordt steeds meer vervangen door een
operatie als een dikke bruine prop uit de
behandeling met een lisje of laser, zoals
schede naar buiten. U hoeft hier niet van te
boven beschreven.
schrikken. U hebt vaak ruim een week of langer bloed-
Hoe verloopt de behandeling
verlies. Dit wordt langzaam minder en gaat
Deze ingreep vindt over het algemeen
over in bruingelige afscheiding.
plaats onder narcose of soms met een ruggenprik en gebeurt via de schede. U
Behandeling onder narcose of met een
krijgt dus geen litteken op uw buik. De
ruggenprik
operatie duurt kort. Meer informatie over de
Als besloten wordt tot een behandeling van
opname in het ziekenhuis vindt u verderop
de baarmoederhals onder narcose of met
in deze brochure.
een ruggenprik gebeurt dit in de meeste ziekenhuizen in dagbehandeling. Dat bete-
Wat voelt u ervan
kent dat u op de dag van opname behan-
Bij narcose of een ruggenprik voelt u niets
deld wordt en dezelfde dag naar huis gaat.
van de ingreep. Soms hebt u als u weer
In enkele ziekenhuizen wordt u een dag van
wakker bent wat buikpijn.
te voren opgenomen of blijft u nog een nacht na afloop.
Na afloop
Voor de operatie worden vaak vragen
Na een conisatie brengt de gynaecoloog
gesteld over uw gezondheid en meestal
soms een tampon in de schede. Deze
vindt een kort lichamelijk onderzoek plaats.
tampon bestaat meestal uit een lang gaaslint. De urinebuis kan hierdoor een
13
016-230309
Op de dag van de ingreep moet u nuchter
naar huis gaan wordt afgeraden in verband
zijn. Na 24.00 uur middernacht mag u niets
met mogelijke na effecten van de narcose.
meer eten en drinken. Thuis kunt u over het algemeen uw dageDe narcose wordt toegediend via een
lijkse werkzaamheden snel weer hervatten.
naaldje in een ader van uw hand of arm. Dit
Soms bent u de eerste dagen nog moe.
gebeurt door de anesthesist (narcotiseur). U
Daarom is het verstandig deze eerste dagen
wordt wakker uit de narcose op het moment
niet te veel bezigheden te plannen. Bij de
dat de gynaecoloog klaar is met de operatie.
zorg voor een druk gezin is het misschien verstandig om de eerste dagen extra hulp te
Op de polikliniek bespreekt de gynaecoloog
regelen. Bespreek dit zo nodig al met de
wie de operatie uitvoert. Vaak is dit de
gynaecoloog voor de operatie.
gynaecoloog die u op de polikliniek gezien hebt. In grotere ziekenhuizen is dit soms
Adviezen na behandeling van de baar-
een collega of een arts in opleiding tot
moederhals
gynaecoloog.
Gebruik van tampons Het gebruik van tampons raden veel gynae-
Als u wakker wordt, bent u eerst in de
cologen af zolang nog sprake is van bloed-
uitslaapkamer. Daarna brengt men u naar
verlies of afscheiding na een behandeling.
de afdeling terug. U kunt wat suf zijn en soms wat buikpijn hebben. Ook kunt u zich
Seksualiteit
misselijk voelen en een droge mond
Gemeenschap (samenleving) wordt over het
hebben. Dit wordt na een paar uur minder.
algemeen afgeraden zolang nog sprake is
Soms hebt u na de operatie een infuus. Dat
van bloedverlies of afscheiding na een
is een zak met vloeistof die via een
behandeling. Tegen een orgasme (klaar-
slangetje in de ader van uw hand of arm
komen) bestaat geen bezwaar. De eerste
loopt. Meestal wordt dit enkele uren na de
keer weer gemeenschap hebben is vaak een
operatie of de volgende ochtend verwijderd.
eng idee. Toch kan er niets ernstigs gebeuren. Een enkele keer is er wat bloedverlies.
Na een dagbehandeling is het verstandig
De baarmoederhals is dan nog niet helemaal
dat u uit het ziekenhuis wordt opgehaald.
genezen. Wacht dan nog wat langer met het
Zelf autorijden of met het openbaar vervoer
hebben van gemeenschap.
14
016-230309
Zwemmen, baden en douchen
het genezingsproces van de baarmoederhals
Sommige gynaecologen adviseren om niet
verloopt en bespreekt met u hoe verdere
te zwemmen of een bad te nemen zolang er
controle plaatsvindt. Meestal wordt een
nog bloederige afscheiding is. Andere
uitstrijkje een halfjaar, een jaar en twee
gynaecologen hebben hier geen bezwaar
jaar na de behandeling herhaald. Daarna
tegen. Van de douche kunt u gerust gebruik
wordt u, als de uitstrijkjes goed zijn, naar
maken.
de huisarts terugverwezen.
Wanneer moet u contact opnemen met
Bij meer dan 90% van de vrouwen wordt
de gynaecoloog
het uitstrijkje na een behandeling weer
Hevig bloedverlies
normaal. Dit is een teken dat de behande-
Als u na een behandeling van de baarmoe-
ling goed gelukt is.
derhals veel vloeit, dus meer dan bij een
In enkele gevallen blijkt het uitstrijkje na
forse menstruatie, is het verstandig met de
een behandeling nog steeds afwijkend. Bij
gynaecoloog contact op te nemen. Na een
de helft van deze vrouwen wordt het uit-
lisexcisie of een conisatie is de kans hierop
strijkje uit zichzelf weer normaal, bij de
ongeveer 5%.
andere helft blijft het afwijkend. De gynaecoloog doet dan opnieuw coloscopisch
Koorts
onderzoek. Afhankelijk van de bevindingen
Ook als u na de behandeling koorts krijgt is
wordt met u besproken of een tweede
dit een reden voor overleg met de gynaeco-
behandeling noodzakelijk is. Bij enkele
loog.
vrouwen ontstaat enige tijd na de behandeling opnieuw een afwijkend uitstrijkje.
Na controle
Daarom wordt na een behandeling in de
Na een behandeling van de baarmoederhals
eerste twee jaar enkele malen een
komt u enkele weken later terug op de poli-
uitstrijkje herhaald.
kliniek. De gynaecoloog bespreekt hoe het met u gaat. Als er weefsel is weggenomen
Complicaties en gevolgen op lange
zoals bij een lisexcisie of een conisatie, is dit
termijn
inmiddels onderzocht. Over het algemeen is
Complicaties op korte termijn van de
de uitslag hetzelfde als de uitslag van de
verschillende behandelingen van de
biopsie. De gynaecoloog kijkt vaak hoe
baarmoederhals zijn er nauwelijks. U blijft
15
016-230309
gewoon menstrueren. Over het algemeen
Moeilijkheden bij het afnemen van
zijn er geen problemen met zwanger
uitstrijkjes
worden, met de zwangerschap zelf of
Door sterk littekenweefsel kan de ingang
tijdens de bevalling. In uitzonderingsgeval-
van de baarmoederhals erg nauw worden,
len komen de volgende problemen voor.
waardoor het moeilijk kan zijn cellen van de binnenkant van de baarmoederhals voor
Problemen bij het zwanger worden
een uitstrijkje te krijgen.
Na een behandeling maakt de baarmoederhals soms minder slijm aan. Slijm van de
Pijnlijke menstruaties
baarmoederhals is noodzakelijk voor zaad-
Als de baarmoederhals als gevolg van
cellen om zich vanuit de schede naar de
littekenweefsel erg nauw is geworden,
baarmoeder en de eierstokken te bewegen.
kunnen menstruaties pijnlijker zijn dan
In zeldzame gevallen kan te weinig slijm-
voorheen.
productie een reden zijn dat zwanger worden moeilijk lukt.
Deze complicaties klinken u misschien alarmerend in de oren. Maar u moet
Problemen tijdens de zwangerschap
bedenken dat ze slechts zelden voorkomen.
Als bij een conisatie een groot stuk van de
Bovendien worden ze vooral gezien na een
baarmoederhals is weggenomen, is kans op
behandeling waarbij een groot deel van de
een vroeggeboorte licht verhoogd. Bij
baarmoederhals met een mesje verwijderd
andere behandelingen komt dit probleem
is (conisatie). Bij lisexcisies, laserbehan-
niet voor.
delingen en bevriezen komen zij maar zeer zelden voor.
Problemen tijdens de bevalling In zeer zeldzame gevallen ontstaat er na
Tot slot
een behandeling van de baarmoederhals
Een afwijkende uitslag roept bij vrouwen
heel sterk littekenweefsel. Het is mogelijk
vaak veel vragen en onzekerheden op.
dat de baarmoederhals dan tijdens de
Indien u na het lezen van deze algemene
bevalling moeilijker opengaat.
informatie nog vragen heeft, stel deze dan gerust aan uw behandelend arts. De medewerkers van de polikliniek Gynaecologie zijn
16
016-230309
op werkdagen van 08.00 tot 16.00 uur bereikbaar op telefoonnummer (0181) 65 83 80. Ook kunt u daar algemene folders van de NVOG opvragen. U kunt deze ook downloaden op www.nvog.nl. De tekst in deze algemene informatiefolder is gebaseerd op de voorlichting van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), © 2006 www.nvog.nl
17
016-230309
Woordenlijst
Cryobehandeling
Biopsie
Ingreep waarbij afwijkend weefsel van de
Het afnemen van een biopt.
baarmoederhals wordt bevroren.
Biopt
Dysplasie
Stukje weefsel dat wordt weggenomen voor
Dysplasie is een uitslag van weefselonder-
weefselonderzoek.
zoek. Het betekent dat de opbouw van het weefsel anders is dan normaal, maar er is
Cilindercellen
geen kanker. De Engelse naam hiervoor is
Cellen die het kanaaltje van de baarmoeder-
CIN. Soms spreekt men over dysplasie in de
hals bekleden en slijm maken; ook wel
uitslag bij een uitstrijkje. Men verwacht dan
endocervicale cellen genoemd.
dat er dysplasie in het weefsel aanwezig is.
CIN
Endocervicale cellen
Uitslag van weefselonderzoek; afkorting
Cellen die het kanaaltje van de baarmoeder-
voor cervicale intra–epitheliale neoplasie,
hals bekleden en slijm maken; ook wel
een Engelse benaming voor dysplasie. De
cilindercellen genoemd.
weefselopbouw is anders dan normaal, maar er is geen kanker.
HPV Afkorting van Humaan Papilloma Virus;
Colposcoop
sommige soorten van dit virus komen vaker
Een soort verrekijker die voor de ingang van
voor bij afwijkende uitstrijkjes.
de schede wordt geplaatst. De arts ziet hierdoor het weefsel van de baarmoederhals
Hotloop
vergroot.
Andere benaming voor lisexcisie.
Colposcopie
KOPAC
Onderzoek waarbij de arts door de colpo-
De uitslag van een uitstrijkje, waarbij elke
scoop kijkt naar de baarmoederhals.
letter voor een onderdeel van de beoordeling staat.
Conisatie Ingreep waarbij met een mesje een kegel-
Lisbiopsie
vormig stukje van de baarmoederhals wordt
Het afnemen van een lisbiopt.
weggenomen.
18
016-230309
Lisbiopt Een stukje weefsel dat met een verhit lisje wordt weggenomen voor onderzoek. Lisconisatie Andere benaming voor lisexcisie. Lisexcisie Ingreep waarbij met een verhit lisje het afwijkende weefsel wordt weggeschild. Laserbehandeling Ingreep waarbij met een laserstraal het afwijkende weefsel van de baarmoederhals verdampt wordt. Overgangszone Het overgangsgebied op de baarmoederhals tussen plaveiselcellen en endocervicale of cilindercellen. Afwijkende uitstrijkjes zijn bijna altijd afkomstig uit dit gebied. Een andere naam is transformatiezone. Pap De uitslag van een uitstrijkje, genoemd naar Papanicolaou, degene die de indeling van de uitslagen van uitstrijkjes heeft gemaakt. Transformatiezone Het overgangsgebied op de baarmoederhals tussen plaveiselcellen en endocervicale of cilindercellen. Afwijkende uitstrijkjes zijn bijna altijd afkomstig uit dit gebied. Een andere naam is overgangszone.
19
016-230309
