Het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen (TTIP) Stand van zaken

Het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen (TTIP) – Stand van zaken 27 april 2016

27 april 2016

TTIP – Stand van zaken

Achtergrond en context van de onderhandelingen De Europese Unie en de Verenigde Staten onderhouden de nauwste economische betrekkingen ter wereld. De High-Level Working Group on Jobs and Growth (HLWG), een werkgroep onder leiding van de EU-commissaris voor handel en de handelsgezant van de Verenigde Staten, heeft tussen 2011 en 2013 verschillende initiatieven onderzocht die een impuls zouden kunnen geven aan het scheppen van banen, aan economische groei, aan het internationale concurrentievermogen en aan de ontwikkeling van hoge internationale standaarden op diverse terreinen. Ter ondersteuning werden twee raadplegingen van belanghebbenden gehouden. Op basis van deze analyse deed de HLWG in februari 2013 de aanbeveling aan de leiders van de VS en de EU dat "de Verenigde Staten en de EU, volgens hun respectieve interne procedures, onderhandelingen beginnen over een alomvattende, ambitieuze overeenkomst waarin een breed scala aan bilaterale handels- en investeringsvraagstukken, waaronder regelgevingskwesties, aan de orde komen, en die bijdraagt tot de ontwikkeling van wereldwijde regels" (zie het verslag). Op 14 juni 2013 gaven de lidstaten groen licht aan de Europese Commissie om besprekingen met de Verenigde Staten te beginnen en gaven zij duidelijke richtsnoeren aan de Europese Commissie. De lidstaten vroegen de Europese Commissie met name te zorgen voor "een juiste balans tussen de afschaffing van tarieven, de verwijdering van onnodige, door regelgeving veroorzaakte handelsbelemmeringen en de totstandbrenging van betere regels", alsook substantiële resultaten in elk van deze onderdelen en een daadwerkelijke openstelling van elkaars markten. Een ambitieus TTIP zou moeten leiden tot de afschaffing van tarieven ter waarde van 3,6 miljard euro en zou nog grotere economische voordelen moeten opleveren als gevolg van de afschaffing van dubbele inspecties en bureaucratische regelgeving. Sinds 2013 hebben we een lange weg afgelegd en met name op bepaalde onderhandelingsterreinen concrete vorderingen gemaakt, bijvoorbeeld op het gebied van maatregelen om de handel van kleine en middelgrote ondernemingen te vergemakkelijken en de afschaffing van de rechten voor vrijwel alle tariefposten op korte termijn, en in de meeste gevallen direct bij inwerkingtreding van een definitieve overeenkomst. Er zijn echter ook nog veel openstaande kwesties, met name bij de onderhandelingen over markttoegang. Op het gebied van diensten en overheidsopdrachten zijn de onderhandelingen minder ver gevorderd dan die over tarieven. Om de TTIP-onderhandelingen in 2016 te kunnen afsluiten, zal dan ook grote flexibiliteit van beide zijden vereist zijn. De slotonderhandelingen kunnen pas worden begonnen als wij op alle onderhandelingsterreinen over geconsolideerde teksten beschikken waarin alleen de allerlastigste vraagstukken nog moeten worden opgelost. Verloop De onderhandelingen over TTIP zijn in juli 2013 gestart. Sindsdien hebben de onderhandelaars twaalf besprekingsronden gevoerd, waarin alle onderdelen van de toekomstige overeenkomst aan de orde zijn gekomen. De laatste besprekingsronde vond in de week van 22 februari 2016 in Blz. 2 van 11


Brussel plaats. Uitvoerige informatie over de inhoud en uitkomsten van elke besprekingsronde is hier te vinden. Deze technische werkzaamheden worden aangestuurd door regelmatig overleg, ook op politiek niveau, in het bijzonder op ministerieel niveau tussen commissaris Malmström en VShandelsgezant Michael Froman. Zij komen regelmatig (ten minste elke vier tot zes weken) bijeen om politieke leiding te geven en zo nodig impasses te doorbreken. In december 2015 maakten commissaris Malmström en ambassadeur Froman de politieke balans op, waarbij zij afspraken de werkzaamheden in 2016 verder te intensiveren "om de onderhandelingen in een stroomversnelling te brengen, onder meer door uitbreiding van de werkzaamheden tussen de sessies, frequente formele onderhandelingsronden en meer overleg op ministerieel niveau." Stand van zaken op specifieke onderhandelingsterreinen Bij internationale handelsbesprekingen worden de eerste gespreksronden voornamelijk gebruikt om inzicht te krijgen in elkaars standpunten en doelstellingen ten aanzien van de onderwerpen die op tafel liggen. Bij TTIP was dat niet anders. Tijdens de besprekingen van 2013 en begin 2014 vonden voornamelijk dergelijke uitwisselingen plaats. Voor de EU gebeurde dit op basis van standpuntnota's, die openbaar gemaakt werden. De besprekingen zijn vaak zeer technisch en complex, met name als het gaat om zaken als samenwerking op regelgevingsgebied in specifieke industriële of dienstensectoren, waarbij de gesprekken geleid worden door de betrokken regelgevende instanties in de EU en de VS. Vanaf 2014 hebben de onderhandelaars gewerkt aan de concrete reikwijdte, opbouw en details van de diverse hoofdstukken. Beide partijen kwamen met tekstvoorstellen voor specifieke hoofdstukken, waaruit bleek hoe elke zijde wilde dat de overeenkomst er uiteindelijk in detail uit zou komen te zien. De EU heeft tekstvoorstellen gedaan voor vrijwel alle onderhandelingsgebieden, met uitzondering van: -

1

samenwerking op regelgevingsgebied in specifieke sectoren1, waarvoor voorstellen zullen worden gedaan voorafgaand aan de ronde van juli 2016; energie en grondstoffen: er wordt nog met de VS overlegd over de vorm van de afspraken op deze gebieden;

Automobielsector, cosmetica, medische hulpmiddelen, chemische stoffen, textiel, informatie- en communicatietechnologie, engineering, pesticiden. Tijdens de onderhandelingsronde van april wordt een voorstel over farmaceutische producten gedaan. Blz. 3 van 11


-

-

intellectuele-eigendomsrechten (IE): de EU heeft slechts op enkele punten tekstvoorstellen gedaan, bijvoorbeeld voor IE-grensbeschermingsmaatregelen en een conceptnota over geografische aanduidingen; en institutionele bepalingen voor de werking van de overeenkomst, met inbegrip van samenwerking op regelgevingsgebied.

Alle tekstvoorstellen van de EU voor de normatieve en regelgevingsonderdelen van de overeenkomst zijn openbaar gemaakt. Ook het tekstvoorstel van de EU betreffende de handel in diensten en de hiermee verband houdende markttoegangaanbieding, is openbaar gemaakt. Tot nu toe zijn door beide zijden twee tariefaanbiedingen, twee dienstenaanbiedingen en een aanbieding in verband met overheidsopdrachten uitgewisseld. Om voor dit deel van de onderhandelingen de eindfase te kunnen bereiken, zullen nieuwe aanbiedingen in verband overheidsopdrachten moeten worden uitgewisseld. Hoewel de besprekingen nog altijd technisch van aard zijn, is nu het zogeheten "middenspel" bereikt. In deze fase van de onderhandelingen wordt gesproken over de teksten en markttoegangaanbiedingen die op tafel liggen. Op de gebieden waarop zowel de EU als de VS tekstvoorstellen hebben gedaan, worden beide voorstellen in één tekst verenigd (consolidatie). Dit betekent niet dat over een hoofdstuk overeenstemming is bereikt, maar door de voorstellen van beide kanten in één tekst op te nemen (weergegeven tussen haakjes) ontstaat een beter overzicht. Het doel blijft dan ook om deze consolidatiewerkzaamheden voort te zetten en aan het eind van de onderhandelingen overeenstemming te bereiken over een tekst die de belangen van zowel de EU als de VS weerspiegelt. Tot nu toe liggen er 17 geconsolideerde teksten op de onderhandelingstafel, terwijl de uiteindelijke overeenkomst hoogstwaarschijnlijk 25 tot 30 hoofdstukken zal tellen (zie Stand van zaken TTIP: Vordering teksten). Voor de overige onderwerpen heeft of de VS of de EU een tekstvoorstel ingediend. De volgende stap is ervoor te zorgen dat er van beide zijden een tekstvoorstel komt, voor zover dit nog niet het geval is, en goede vorderingen te maken met de consolidatie, zodat alleen de lastigste kwesties nog open blijven. Markttoegang: De EU streeft naar een ambitieuze en evenwichtige uitkomst op de drie belangrijkste markttoeganggebieden (tarieven, diensten en overheidsopdrachten). Handel in goederen, met inbegrip van tarieven: Beide zijden hebben tekstvoorstellen gedaan betreffende de handel in goederen, de landbouw en daarmee samenhangende niet-tarifaire vraagstukken. Er wordt momenteel gewerkt aan de consolidatie daarvan. De EU heeft ook een specifiek voorstel voor wijn en gedistilleerde dranken gedaan. In februari 2014 hebben de partijen hun eerste tariefaanbiedingen uitgewisseld. In oktober 2015 gingen de EU en de VS over tot een tweede uitwisseling van markttoegangaanbiedingen voor industriële en landbouwproducten. Daarbij kwamen beide partijen uit op een vergelijkbaar niveau wat betreft het aantal tariefposten Blz. 4 van 11


waarvoor de rechten zouden worden afgeschaft (97 %). In januari werden ook de verlangde tarieven uitgewisseld. Diensten: Zowel de EU als de VS heeft tekstvoorstellen gedaan voor de dienstenhandel, investeringen en elektronische handel. Voor de zomer van 2014 werden de eerste aanbiedingen uitgewisseld voor de markttoegang voor diensten. In juli 2015 deden beide partijen herziene aanbiedingen. De markttoegangaanbiedingen op dit gebied weerspiegelen de gezamenlijke toezegging van commissaris Malmström en VS-handelsgezant Michael Froman dat TTIP zal waarborgen dat de nationale overheden kunnen bepalen op welke wijze zij de aan hun burgers geboden openbare diensten verlenen en organiseren. Ook de besprekingen over financiële diensten, waarbij ook de vraag aan de orde komt hoe de trans-Atlantische samenwerking tussen de regelgevers op dit gebied kan worden verbeterd, worden voortgezet. In februari 2016 hebben de EU en de VS overeenstemming bereikt over de structuur van de toekomstige hoofdstukken over financiële diensten en is begonnen met de consolidatie van de tekstvoorstellen van beide zijden. Zodra de privacyvraagstukken voor transAtlantische gegevensstromen zijn opgelost, kunnen we ook vooruitgang boeken op het gebied van digitale diensten, de ruggengraat van de trans-Atlantische economie van de 21e eeuw. Overheidsopdrachten: Ten aanzien van de regels en de markttoegang voor overheidsopdrachten hebben beide zijden voorstellen gedaan die verder gaan dan de bestaande regels van de WTOovereenkomst inzake overheidsopdrachten. Er is een geconsolideerd hoofdstuk gemaakt, waarover momenteel nader wordt gesproken. De eerste aanbiedingen voor de toegang tot de markt voor overheidsopdrachten werden eind februari 2016 uitgewisseld. De EU is teleurgesteld in de eerste aanbieding van de VS, aangezien nog niet tegemoet wordt gekomen aan de prioritaire verlangens van de EU. Een wezenlijke afname van de discriminatie bij overheidsopdrachten blijft voor de EU een van de centrale TTIP-doelstellingen en er zal nadere inzet op politiek niveau nodig zijn om de onderhandelingen op dit punt vlot te kunnen trekken. Oorsprongsregels bepalen wanneer een product mag worden geacht te zijn geproduceerd in de landen die een bepaalde handelsovereenkomst hebben ondertekend. In ronde 11 is begonnen met de consolidatie van de voorstellen over horizontale regels en over de oorsprongsbeginselen. In dezelfde ronde wisselden beide zijden deelvoorstellen uit voor de specifieke criteria op grond waarvan wordt beoordeeld of industrieproducten mogen worden beschouwd als zijnde van oorsprong uit het betrokken grondgebied. Samenwerking op regelgevingsgebied: De EU streeft naar een kader voor betere samenwerking tussen de regelgevende instanties aan beide zijden, waarbij de handelsbelemmeringen afnemen en specifieke resultaten voor belangrijke takken van industrie worden bereikt. Zo zou het aantal dubbele inspecties bij geneesmiddelenfabrikanten door de regelgevende instanties van de EU en de VS moeten afnemen, waardoor tijd en middelen vrijkomen voor kwesties waarbij een hoger risico bestaat; in de automobielsector zou de Blz. 5 van 11


regelgeving voor veiligheidsgordels geharmoniseerd moeten worden en zouden andere veiligheidsvoorschriften moeten worden geharmoniseerd of gelijkgesteld, waardoor bedrijven eenvoudiger op beide markten aan hoge standaarden kunnen voldoen; en voor kledingfabrikanten zou er overeenstemming moeten worden bereikt over één reeks etiketten met wasvoorschriften voor beide markten. Deze samenwerking op regelgevingsgebied zou onder leiding moeten staan van de regelgevende instanties van de EU en de VS. Hierbij moet het leidende beginsel zijn dat de uitkomsten nooit mogen leiden tot een lager beschermingsniveau; de bescherming moet gelijk blijven of beter worden. Coherentie van horizontale regelgeving: Na haar eerste voorstel uit 2015 deed de EU tijdens de onderhandelingsronde van februari 2016 een gewijzigd voorstel voor samenwerking op regelgevingsgebied, alsook een voorstel voor goede regelgevingspraktijken. Ook de VS heeft op beide gebieden tekstvoorstellen gedaan. De consolideerde tekst wordt momenteel afgerond. Technische handelsbelemmeringen (TBT) betreffen aspecten als productconformiteitsbeoordeling, vermindering van de kosten hiervoor en transparantie en samenwerking bij de vaststelling van normen. Er wordt gewerkt aan een consolidatie van de tekstvoorstellen van beide zijden. Er zijn nog grote verschillen tussen de voorstellen voor de vaststelling van normen en de conformiteitsbeoordeling, waarvoor oplossingen worden gezocht. Het hoofdstuk over sanitaire en fytosanitaire aangelegenheden (SPS) betreft voedselveiligheid en gezondheid van dieren en planten, waarbij getracht wordt onze handel te vergemakkelijken en tegelijkertijd de hoge beschermingsniveaus aan beide zijden volledig na te leven. Ook op dit gebied hebben beide zijden tekstvoorstellen uitgewisseld, die momenteel worden geconsolideerd. Sectorale samenwerking: De besprekingen over de negen sectoren worden geleid door de betrokken regelgevende instanties van beide zijden en zijn nog altijd zeer technisch en complex. Tot dusver is in de besprekingen over sectorale samenwerking toegewerkt naar de zeer concrete vaststelling van een wijze waarop de regelgeving in elk van de negen sectoren beter op elkaar kan worden afgestemd, alvorens te beginnen met besprekingen op basis van specifieke teksten. Gezien de vooruitgang die in de laatste twee onderhandelingsronden bij deze besprekingen is geboekt, wordt verwacht dat de onderhandelaars in de komende ronden overgaan tot besprekingen op basis van teksten. Voor de specifieke stand van zaken van de discussies in de diverse sectoren, zie de gedetailleerde uitkomst van ronde 12. Handelsregels: De EU streeft ernaar bij te dragen tot de ontwikkeling van internationale handelsregels in bilateraal en multilateraal verband. Kleine en middelgrote ondernemingen: Tijdens de onderhandelingsronde van maart 2014 kwamen de EU en de VS in Brussel overeen in TTIP een apart hoofdstuk aan kleine en middelgrote ondernemingen te wijden om deze bedrijven de vruchten van TTIP te helpen plukken. Daarmee zal Blz. 6 van 11


het de eerste handelsovereenkomst van de EU zijn met een apart hoofdstuk voor kleine en middelgrote ondernemingen. Tijdens de laatste onderhandelingsronden is grote vooruitgang geboekt bij de consolidatie van de bestaande voorstellen op dit gebied, maar er blijven nog enkele openstaande kwesties. Duurzame ontwikkeling: De EU heeft in oktober 2015 een voorstel gedaan om in TTIP een alomvattend en ambitieus hoofdstuk over duurzame ontwikkeling op te nemen. Het voorstel bevat materiële bepalingen over arbeids- en milieubescherming, alsook horizontale elementen die van belang zijn voor handel en investeringen. Het EU-voorstel gaat verder dan de bepalingen van enige andere handelsovereenkomst van de EU. Nadat de VS in februari 2016 zijn eigen voorstellen op het gebied van arbeid en milieu heeft ingediend, zullen de consolidatiewerkzaamheden naar verwachting binnenkort beginnen. Zodra er voldoende onderlinge overeenstemming is over de materiële regels van het hoofdstuk, kan een begin worden gemaakt met de besprekingen over de afdwingbaarheid. Bescherming van investeringen: Eind 2013 werd de bespreking van dit onderwerp in het kader van TTIP opgeschort. De Europese Commissie heeft in nauw overleg met de lidstaten en het Europees Parlement, en op basis van een openbare raadpleging, haar benadering voor de bescherming van investeringen herzien, met name ten aanzien van het mechanisme voor de beslechting van geschillen tussen investeerders en staten (ISDS). Op 16 september 2015 heeft de Europese Commissie een nieuw voorstel voor de bescherming van investeringen gedaan, dat voorziet in de oprichting van een stelsel van investeringsgerechten (Investment Court System, ICS). Nadat het tekstvoorstel van de EU was ingebracht, zijn de besprekingen over de bescherming van investeringen in februari 2016 hervat. Mededinging: In de jongste onderhandelingsronden is goede vooruitgang geboekt met de besprekingen op basis van het geconsolideerde hoofdstuk over mededingingsvraagstukken, zodat er nog slechts enkele kwesties openstaan. Ook de besprekingen over overheidsbedrijven worden voortgezet, waarbij gestreefd wordt naar een geconsolideerde tekst. Het tekstvoorstel over subsidies dat de EU heeft ingediend, heeft nog niet geleid tot een geconsolideerde tekst. Met de regels voor douane en handelsbevordering wordt ernaar gestreefd de in- en uitvoer tussen de EU en de VS te vereenvoudigen en te bespoedigen. De besprekingen op dit gebied zijn gebaseerd op een geconsolideerde tekst. Energie en grondstoffen: Er is nog niet besloten op welke wijze de bepalingen op dit gebied in de uiteindelijke TTIP-tekst opgenomen zullen worden, maar in elke ronde zijn uitvoerige besprekingen gevoerd over de door elke zijde gewenste energie- en grondstoffenbepalingen. Intellectuele-eigendomsrechten (IE): Tijdens de lopende besprekingen wordt nagegaan welke aangelegenheden van gemeenschappelijk belang er zijn waarop verschillen in benadering kunnen worden overbrugd met een specifiek TTIP-hoofdstuk over IE. Van beiden kanten zijn er voorstellen gedaan voor enkele mogelijke onderdelen van TTIP op dit terrein. De EU heeft bijvoorbeeld Blz. 7 van 11


voorstellen gedaan voor grensbeschermingsmaatregelen. Ook zou de EU graag een pragmatische oplossing vinden om te garanderen dat voldoende bescherming wordt geboden voor geografische aanduidingen op landbouwproducten en levensmiddelen, alsook op wijnen en gedistilleerde dranken die nog niet beschermd zijn op grond van de in 2006 gesloten bilaterale overeenkomst tussen de EU en de VS over de handel in wijn. Zij heeft hierover een conceptnota ingediend en de besprekingen met de VS worden voortgezet. Geschillenbeslechting tussen staten: Er zijn goede vorderingen gemaakt bij de consolidatie van de voorgestelde teksten, maar er zijn nog enkele openstaande kwesties. Transparantie en democratisch toezicht Het handels- en investeringsbeleid is een exclusieve bevoegdheid van de EU. Het democratisch toezicht op de handelsbesprekingen van de EU berust bij de regeringen van de lidstaten, die in de Raad vertegenwoordigd zijn, en bij het Europees Parlement. Naast het mandaat dat de lidstaten voorafgaand aan de onderhandelingen hebben gegeven, heeft het Europees Parlement in mei 2013 en juli 2015 resoluties aangenomen over de onderhandelingen met de VS over handel en investeringen, waarin de EU-onderhandelaars richtsnoeren voor het voeren van de onderhandelingen hebben gekregen. De regeringen in de EU en het Europees Parlement zijn nauw betrokken bij het onderhandelingsproces. Zij hebben toegang tot alle onderhandelingsteksten van de EU, evenals tot de gezamenlijke teksten van de EU en de VS (geconsolideerde teksten), en worden over alle aspecten van de onderhandelingen geraadpleegd, in het bijzonder bij de voorbereiding van elke formele onderhandelingsronde en over de uitkomsten ervan. De Europese Commissie heeft de TTIP-onderhandelingsdocumenten voor regeringsfunctionarissen en nationale parlementsleden toegankelijk gemaakt via leeskamers in alle hoofdsteden. Voor de TTIP-onderhandelingen voert de Europese Commissie bovendien een ongekend transparantiebeleid. Alle standpuntnota's en onderhandelingsvoorstellen worden kort nadat zij in de onderhandelingen ter tafel zijn gebracht, openbaar gemaakt. Voordat zij aan de VS zijn voorgelegd, zijn deze documenten al met de lidstaten en het Europees Parlement gedeeld. Kort na elke onderhandelingsronde worden uitvoerige samenvattingen gepubliceerd. Tijdens en tussen de onderhandelingsronden houdt de Commissie tevens contact met vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en het grote publiek. Tijdens elke onderhandelingsweek besteden de onderhandelingsteams van de VS en de EU één dag aan overleg met belanghebbenden. In januari 2014 is een TTIP-adviesgroep opgericht, bestaande uit 16 onafhankelijke deskundigen die verschillende belangen behartigen (bedrijven, kleine en middelgrote ondernemingen, vakbonden, consumenten, ngo's, volksgezondheid). Deze groep vergadert maandelijks met het EUBlz. 8 van 11


onderhandelingsteam, waarbij de inhoud van de onderhandelingen in detail wordt besproken. De agenda's en verslagen van deze vergaderingen worden openbaar gemaakt. Daarnaast worden in alle lidstaten burgerdialogen en andere evenementen en bijeenkomsten gehouden met deelname van de EU-commissaris en DG Handel. Vooruitzichten voor 2016 Op zowel politiek als technisch niveau zal de inzet groot blijven. In april en juli 2016 zullen twee aanvullende ronden worden gehouden. Beide zijden hebben afgesproken er bij de onderhandelingen naar toe te werken om in de zomer van 2016 tekstvoorstellen voor alle onderhandelingsgebieden op tafel te hebben liggen, die grotendeels geconsolideerd zijn en waarbij alleen de meest gevoelige kwesties nog openstaan. Ook streven wij ernaar aan het begin van de herfst een vergelijkbaar ambitieniveau te bereiken op de drie belangrijkste markttoeganggebieden (tarieven, diensten en overheidsopdrachten) en op het gebied van regelgeving en regels. Beide onderhandelaars hebben aangegeven hun uiterste best te zullen doen om de onderhandelingen aan het eind van het jaar af te sluiten, mits er een voldoende ambitieuze overeenkomst op tafel ligt. De tekst moet dan voldoen aan de verwachtingen van de Raad van de EU en het Europees Parlement, evenals aan die van het Congres van de VS. Aangezien beide zijden er vertrouwen in moeten hebben dat de overeenkomst uiteindelijk door beide systemen wordt goedgekeurd, is de inhoud belangrijker dan de snelheid.

Blz. 9 van 11


Stand van zaken TTIP: Vordering teksten Onderhandelingsgebied

Stand

Toegang tot de landbouwmarkt

Consolidatie vindt plaats

Corruptiebestrijding

Nota VS

Mededinging

Consolidatie vergevorderd

Grensoverschrijdende handel in diensten


Douane en handelsbevordering


Elektronische handel


Energie en grondstoffen

Nota EU

Financiële diensten


Bescherming van investeringen

Voorstellen EU en VS

Intellectuele-eigendomsrechten


Wettelijke en institutionele aspecten

Voorstel VS

Markttoegang voor industriële producten


Overheidsopdrachten


Coherentie van regelgeving


Samenwerking op regelgevingsgebied


Blz. 10 van 11


Oorsprongsregels


Kleine en middelgrote ondernemingen


Overheidsbedrijven


Sanitaire en fytosanitaire maatregelen


Beslechting van geschillen tussen staten


Subsidies

Voorstel EU

Duurzame ontwikkeling: arbeid en milieu


Technische handelsbelemmeringen


Telecommunicatie


Textiel en kleding

Voorstel VS

Handelsmaatregelen


Sectoren (9)

Voorstellen en nota's EU en VS

Blz. 11 van 11

Het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen (TTIP) Stand van zaken

Recommend Documents