Poëzie-analyse. (Análisis de poesía.) Het tellen van de lettergrepen in het Spaans, het ritme en het rijm.
Het tellen van lettergrepen (El cómputo silábico).
We onderscheiden grammaticale lettergrepen (sílabas gramaticales o comunes) en poëtische lettergrepen (sílabas poéticas).
Hoe tel je de grammaticale lettergrepen? hombre
2 lettergrepen
mujer
2 lettergrepen
Bilbao
3 lettergrepen
empleo
3 lettergrepen
enciclopedia
5 lettergrepen
ingenio
3 lettergrepen
agua
2 lettergrepen
ambiguo
3 lettergrepen
viuda
2 lettergrepen
buitre
2 lettergrepen
envío
3 lettergrepen
Insúa
3 lettergrepen
De klinkers a o De klinkers
e zijn sterke klinkers;
i en u
zijn zwakke klinkers
Door plaatsing van het accentteken op een zwakke i en/of u worden deze klinkers sterk.
Een combinatie van twee sterke klinkers vormt 2 lettergrepen Een combinatie van een sterke en een zwakke klinker vormt één lettergreep. Een combinatie van twee zwakke klinkers vormt ook één lettergreep.
Voor het tellen van het aantal poëtische lettergrepen in een versregel is het van belang te kijken naar het laatste woord van de versregel.
1
Woorden kunnen llana, aguda of esdrújula zijn: Bij een palabra llana valt de klemtoon op éénnalaatste lettergreep: casa ventana Bij een palabra aguda valt de klemtoon op laatste lettergreep: corazón, doctor, ciudad Bij een palabra esdrújula valt de klemtoon op de tweenalaatste lettergreep: público, pájaro.
De versregel wordt, afhankelijk van de aard van het laatste woord, genoemd een: verso llano verso agudo verso esdrújulo
Om tot het juiste aantal poëtische lettergrepen te komen wordt bij een verso agudo één lettergreep (één tel) bijgeteld en bij een verso esdrújulo één lettergreep (één tel) afgehaald. Bij een verso llano wordt er geen lettergreep bijgeteld, noch afgehaald.
Bv. Juventud divino tesoro !ya te vas para no volver! (dichtregels van Juan Ramón Jiménez (1881-1958)
Juventud divino tesoro
(9 grammaticale en 9 poëtische lettergrepen)
!Ya te vas para no volver! (8 grammaticale en 9 poëtische lettergrepen)
Agitan dulcemente las brisas cálidas. (13 grammaticale en 12 poëtische lettergrepen)
Sinalefa Sinalefa is het verschijnsel waarbij de eindklinker van een woord assimileert met de beginklinker van een volgend woord, waardoor één poëtische
2
lettergreep wordt gevormd. Dit is een normaal verschijnsel bij de uitspraak van het Spaans en geldt niet alleen voor poëzie.
B.v.: ¿Cómo está usted? 6 grammaticale en 4 poëtische lettergrepen (de o – e en de á – u worden geassimileerd)
Soms worden meer dan twee klinkers geassimileerd. B.v. Volvió a Europa. 6 grammaticale en 4 poëtische lettergrepen
Sinéresis Bij sinéresis worden twee sterke klinkers die twee lettergrepen vormen geassimileerd, zodat ze één poëtische lettergreep worden.
B.v. Poeta
3 grammaticale en normaal gesproken ook 3 poëtische lettergrepen,
maar door de ‘e’ te assimileren met de ‘o’, alsof het om een zwakke klinker gaat, kan ‘poeta’ uitgesproken worden als twee lettergrepen. Dit wordt soms gedaan om het ritme van de versregels van een gedicht niet te verstoren. Er is dan een versregel die een lettergreep te lang is en op deze manier wordt er een lettergreep a.h.w. ingeslikt.
Het omgekeerde gebeurt bij diéresis: hierbij wordt een zwakke klinker sterk gemaakt, door er een “ (trema) op te plaatsen.
B.v.: Suave: 2 grammaticale en 2 poëtische lettergrepen; door op de u een tema te plaatsen, süave, krijg je een woord van 3 lettergrepen. Ruido: 2 grammaticale en 2 poëtische lettergrepen; door op de i een trema te plaatsen, ruïdo, krijg je een woord van 3 lettergrepen. Door het gebruik van diéresis komt de nadruk sterker op het desbetreffende woord te liggen en het aantal lettergrepen van een versregel wordt groter.
3
Hiato Hiato is het omgekeerde van sinalefa, d.w.z. door geen sinalefa toe te passen, waar dat normaliter wel zou moeten, creëer je een hiato, waardoor er één lettergreep wordt toegevoegd. B.v.: músicas de alas (6 grammaticale lettergrepen en 5 poëtische lettergrepen, door de sinalefa bij ‘de alas’). Door de sinalefa niet toe te passen creëer je een hiato en kom je ook op 6 poëtische lettergrepen.
Het ritme (El ritmo) Het ritme van een gedicht wordt gevormd door de beklemtoonde syllaben in een versregel, door de lengte van de versregels (het aantal lettergrepen) en door andere aspecten als b.v. het enjambement, de intonatie.
Enjambement. (Encabalgamiento)
Eén van de meest bepalende factoren van het ritme in een gedicht kan het enjambement zijn. Enjambement is het doorlopen van een zin over twee (of meerdere) versregels zonder een (al te) hoorbare pauze te laten horen aan het einde van de versregel B.v.: Rodado por las ruedas de los relojes. (Leopoldo Lugones, “La blanca soledad”)
Het woord ‘ruedas’ krijgt iets meer nadruk dan de andere woorden in de zin, doordat het aan het eind van de versregel staat. Er is sprake van een (heel) kleine pauze door de plaats van dat woord. Door het enjambement ontstaat er een lichte spanning. Bij gedichten op rijm kan het enjambement de monotonie van een strak aangehouden rijmvorm doorbreken B.v.: Torerillo en Triana frente a Sevilla. 4
Cántale a la sultana tu seguidilla. (Gerardo Diego, de: La suerte o la muerte)
Het rijm. (La Rima)
Rijm is de gehele of gedeeltelijke akoestische overeenkomst van versregels en wel vanaf de laatste beklemtoonde lettergreep.
Een meer volledige omschrijving in het Spaans: La Rima es (según Antonio Quilis) en su estudio “Métrica española”(1969) la total o parcial identidad acústica entre dos o más versos, de los fonemas situados a partir de la última vocal tónica, entendiendo por “vocal tónica” la que recibe la fuerza de la voz y por fonema la más pequeña unidad fonológica de la lengua, (Por ejemplo pin – bin se diferencian en un solo fonema.)
We onderscheiden: a. 1.
Consonant of totaal rijm (rima consonante o rima total)
Hierbij rijmen zowel de medeklinkers als de klinkers van de laatste beklemtoonde lettergrepen. B.v.: Vida – herida Estrella – bella Llamo – amo
a. 2.
Asonant of gedeeltelijk rijm (rima asonante o parcial)
Hierbij rijmen de klinkers vanaf de laatste beklemtoonde lettergreep. B.v.: 1. La más bella niña 2. de nuestro lugar, 3. hoy viuda y sola 4. y ayer por casar. 5
5. Viendo que sus ojos 6. a la guerra van 7. a su madre dice 8. que escucha su mal. 9. Dejadme llorar 10. orillas del mar. (Luis de Góngora, ”Romancillo”
versregels 2 en 4: rima consonante/total versregels 6 en 8: rima asonante/parcial versregels 9 en 10: rima consonante/total
De overige versregels rijmen niet.
b. Ook kunnen we onderscheiden: rima llana, rima aguda, rima esdrújula, afhankelijk van de laatste lettergrepen van de versregels.
c. Overeenkomstig de ordening van de versregels voor wat betreft het rijm onderscheidden we:
Omarmend rijm
(rima abrazada)
abba
Gekruist rijm
(rima encadenada o cruzada)
abab
Gepaard rijm
(rima gemela)
aabb
Doorlopend rijm
(rima continua)
aaaa
Voor poesía de arte menor worden kleine letters gebruikt (abba, enz.) Voor poesía de arte mayor worden hoofdletters gebruikt (ABBA, enz.)
Nog een paar bijzonderheden: Spaans poëzie wordt ingedeeld in Poesía de arte menor en Poesía de arte mayor. 6
Poesía de arte menor: poëzie waarvan de versregel 2 – 8 poëtische lettergrepen hebben;
Poesía de arte mayor: poëzie waarvan de versregels 9 of meer poëtische lettergrepen hebben.
Gedichten kunnen worden benoemd overeenkomstig de hoeveelheid lettergrepen per versregel. B.v.:
een alexandrijn (un alejandrino) is een gedicht met versregels van 14 lettergrepen. Een ‘endecasílabo’ is een gedicht met versregels van 11 lettergrepen.
Het aantal regels per strofe kan ook dienen voor het benoemen van een gedicht. Een sonnet (un soneto), bij voorbeeld, is een gedicht met 2 strofes van 4 versregels en 2 strofes van 3 versregels.
Bibliografie Fernández, Pelayo H., Estilística Estilo - Figuras estilísticas - Tropos Madrid: José Porrúa Turanzas S.S., 1984, 6a. Luxemburg, Jan van, Mieke Bal, Willem G. Westeijn, Over literatuur, Bussum, Coutinho, 1996. Quilis, Antonio, Métrica española Edición corregida y aumentada, Barcelona, Ariel, 1984
Th.B.M. te Riele Februari 2006. (aangepaste versie)
7
