Het Olieverfboek Het complete handboek voor kunstenaars
Het Olieverfboek
Samengesteld door David Pyle en Emma Pearce
www.winsornewton.com
Het Olieverfboek Het complete handboek voor kunstenaars
WINSOR & NEWTON, GRIFFIN, WINTON, ARTISAN, OILBAR, WINSOR, GALERIA, CIRRUS, SCEPTRE GOLD, UNIVERSITY, MONARCH, ARTGUARD, ARTGEL, LIQUIN, SANSODOR en het GRIFFIN beeldmerk zijn handelsmerken van ColArt Fine Art & Graphics Limited.
Uitgegeven door Winsor & Newton Whitefriars Avenue, Wealdstone, Harrow, Middlesex HA3 5RH Engeland
© ColArt Fine Art & Graphics Limited 2002
I Verfspecialisten sinds mensenheugenis De grondbeginselen van olieverf Wat is olieverf? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Geschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Ingrediënten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Eigenschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Iets over droging en de stabiele verflaag . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Andere van olieverf afgeleide technieken . . . . . . .13 Alkydverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 Duurzaamheid en stabiliteit van alkydverf . . . .14 Waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Olieverf in staafvorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Studiekwaliteit versus kunstenaarskwaliteit . . . . .16 Iets over pigmentgehalte . . . . . . . . . . . . . . . .17 Enkelvoudige pigmenten . . . . . . . . . . . . . . . . .18 ‘Hue’ substituutkleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Transparantie versus opaciteit . . . . . . . . . . . .19 Serienummers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 Gezondheid & veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 EU wet- en regelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 Gezondheidsetikettering voor de VS . . . . . . . .22 Gevaarlijke stoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Hygiëne en veiligheid in het atelier . . . . . . . . .24 Op stap met olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Etikettering van alle Winsor & Newton olieverven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 Gemeenschappelijke kenmerken van alle Winsor & Newton olieverven . . . . . . . . . . . . . . .28 Olieverfproducten Artists’ olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Winton olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Griffin Alkyd sneldrogende olieverf . . . . . . . . . . .35 In combinatie met traditionele olieverf . . . . . .36 Artists’ Oilbar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 Artisan waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . .39 In combinatie met traditionele olieverf . . . . . .41 Waterafdunbare mediums . . . . . . . . . . . . . . . .41 Water als oplosmiddel . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 Geschikte vernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 Synthetische of natuurharen penselen . . . . . . .42 Een schoon atelier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
N H O U D
Technische Informatie – kleur Onvervreemdbare pigmenteigenschappen . . . .43 Lichtechtheid/duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . .43 Bijdrage aan een evenwichtig spectrum . . . . .43 De functie van pigmenten . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Organisch versus anorganisch . . . . . . . . . . . .44 Werken met organische en anorganische kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46 Witten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Zwarten en grijzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 Aardkleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Roden en oranjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 Gelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 Groenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 Blauwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56 Violetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 Andere pigmenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 “Permanent” kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 “Winsor” kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 Lichtechtheid/duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . .59 Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 Gradaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 ASTM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Het effect van schildertechnieken op duurzaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Bindmiddelselectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 Functies van bindmiddelen . . . . . . . . . . . . . . .61 Lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Saffloerolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Alkydhars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Waterafdunbare olie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Andere additieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Wrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 Oplosmiddelen, oliën, mediums & vernissen Oplosmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 English Distilled Turpentine . . . . . . . . . . . . . .65 Artists’ White Spirit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Sansodor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Drogende oliën en half-drogende oliën . . . . . . . .66 Koud geperste lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Geraffineerde lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Standolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
I
N H O U D
Gebleekte lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Ingedikte lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Drogende lijnolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Drogende papaverolie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 Mediums . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 Liquin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 Wingel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Oleopasto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Artists’ schildermedium . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Mediums voor Artisan waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Artisan waterafdunbare lijnolie . . . . . . . . . . . .68 Artisan waterafdunbare standolie . . . . . . . . . .68 Artisan waterafdunbaar sneldrogend medium .68 Artisan waterafdunbaar schildermedium . . . . .68 Artisan waterafdunbaar impastomedium . . . . .69 Vernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 Retouchevernis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 Slotvernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 Bepalen of uw schilderij klaar is . . . . . . . . . . .70 Vernis aanbrengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Dammarvernis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Artists’ glanzende vernis & schilderijvernis . . .70 Conserv-Art glanzende vernis & matte vernis .70 Wasvernis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Vernis in spuitbussen (aerosols) . . . . . . . . . . .70 Penselen Echt varkensharen penselen . . . . . . . . . . . . . . . .71 Artists’ Hog penselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72 Winton Fine Hog penselen . . . . . . . . . . . . . . .72 Zachte natuurharen penselen . . . . . . . . . . . . . . .72 Cirrus penselen met lange steel . . . . . . . . . . .72 Synthetische penselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 Artisan penselen voor waterafdunbare olieverf 73 Meer over penselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 Vormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 Lange of korte steel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 Onderhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 Toepassingen, technieken & tips Ondergronden prepareren . . . . . . . . . . . . . . . . .75 Soorten schildergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . .75 Dragers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76
Hout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 Vezelboard (MDF) & masoniet (hardboard) . . .76 Papier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 Doek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 Canvasboard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 Schilderregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Vet over mager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Dik over dun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Droogsnelheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Onderschilderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Technieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Kleuren mengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Nat in nat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Glaceren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Impasto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 S’graffito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Droge penseel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Verzadigen met olie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 Muurschilderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 Monotype . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 Aanbevolen mengpaletten . . . . . . . . . . . . . . . . .79 Drie primaire kleuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 Zeskleurensystemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 Toepassingsoverzichten Oplos- & schoonmaakmiddelen . . . . . . . . . . . . .82 Drogende oliën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 Mediums . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84 Vernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85 Aerosols (spuitbussen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 Gronderingen & onderschilderingen . . . . . . . . . .87 Samenstelling Artists’ olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 Artists’ Oilbar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 Griffin alkydverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 Artisan waterafdunbare olieverf . . . . . . . . . . . . .91 Winton olieverf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92 Legenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94
VERFSPECIALISTEN SINDS MENSENHEUGENIS
William Winsor
Henry Newton
Sinds 1832 houden wij ons bezig met het fabriceren van de beste verf die voor geld te koop is. Begin negentiende eeuw liet de betrouwbaarheid van kunstschildersverven - als daar al sprake van was - nog veel te wensen over. En toen… was daar Winsor & Newton. Het bedrijf werd opgericht in een winkeltje aan de Rathbone Place 38 in Londen. Henry Newton was kunstschilder en had een grote liefde voor zijn vak, terwijl William Winsor een buitengewoon grote wetenschappelijke kennis inbracht; kennis die tot dan toe ontbrak in de branche van fabrikanten van kunstschildersverf. De toewijding waarmee zij een huwelijk tot stand brachten tussen superieure chemie en kunstzinnige ervaring blijft een mijlpaal in de geschiedenis van Winsor & Newton.
73
Tegenwoordig beschikt Winsor & Newton over meer expertise op het gebied van kunstschildersmaterialen dan enige andere fabrikant. Veel van onze medewerkers zijn aangenomen vanwege zowel hun ervaring als kunstenaar als hun superieure technische deskundigheid. Daarmee groeide het bescheiden partnerschap van bijna twee eeuwen geleden uit tot een hecht fundament voor ‘s werelds grootste reputatie in kunstschildersmaterialen.
Winsor & Newton startten hun onderneming in 1832 op Rathbone Place 38 in Londen.
De fabriek van Winsor & Newton in 1909
Hoofdingang van de fabriek van Winsor & Newton in Wealdstone in England nu.
Het vervaardigen van kunstschildersverf vereist grote vaardigheid. Het behelst heel wat meer dan simpelweg een kleurtje maken door pigment en lijnolie flink door elkaar te roeren. Wie hoogwaardige verf wil produceren moet heel veel weten van alle verschillende pigmenten en drogende oliën en de manier waarop een bijna oneindig aantal variabelen inwerkt op het eindproduct. Elk pigment absorbeert olie op een andere manier. Dus elk pigment moet zorgvuldig en volgens een individueel afgestemd proces tot verf worden gewreven opdat de kunstenaar kan beschikken over verf met een optimale kleurkracht, die zich in de tube als een stabiele suspensie gedraagt en uiteindelijk de duurzaamst mogelijke verflaag vormt. De jaren, decennia en generaties die het vergt om zoveel kennis te vergaren, zijn nergens mee te evenaren. Dankzij die collectieve ervaring en deskundigheid is Winsor & Newton in staat om elk afzonderlijk product precies
8
zo samen te stellen dat het optimaal voldoet aan de wensen van de kunstenaar. Sommige producteigenschappen – zoals helderheid, verwerkingsgemak of consistente prestaties — maken een dramatisch verschil voor het succes van de kunstenaar. En wij weten, dankzij bijna twee eeuwen ervaring, dat onze producten precies dat verschil uitmaken.
Olieverf gewreven op een traditionele driewalsenmolen in de fabriek van Winsor & Newton.
Een geweldig product maken is echter niet genoeg. We beseffen maar al te goed dat adequate informatie en hoogwaardige technische ondersteuning in deze snelveranderende cultuur even belangrijk zijn als de kwaliteit van onze verf. Met dat doel hebben we dit boek samengesteld: om u directe, toegankelijke informatie te verschaffen over de beste manier om verf te gebruiken. Want dat is de beste waarborg dat uw zorgvuldig tot stand gebrachte schepping wordt vastgehouden in een verflaag die, onder de juiste omstandigheden, vele generaties lang in tact blijft. De kwaliteit van onze materialen moet blijken uit de kwaliteit van uw voltooide werken, daar zijn we ons zeer van bewust.
DE GRONDBEGINSELEN VAN OLIEVERF WAT IS OLIEVERF? Geschiedenis. Olieverf in allerlei vormen bestaat sinds de veertiende eeuw. Vóór die tijd werd in de meeste schilderateliers bij voorkeur pigment gebruikt dat was gewreven in een emulsie met ei. Dankzij zijn grotere veelzijdigheid, langere verwerkbaarheid en subtielere weergave werd olieverf echter in rap tempo populairder dan eitempera. De ronde, delicaat gemodelleerde vormen die kenmerkend zijn voor de Renaissance zouden zonder de specifieke eigenschappen van olieverf nooit mogelijk zijn geweest.
9
Het Winsor & Newton verfmuseum in het Engelse Wealdstone laat ook pigmenten en materialen zien die worden gebruikt voor het maken van kunstschildersverf. Sommige materialen zijn uniek en dateren van duizenden jaren geleden.
Oorspronkelijk werd olieverf gemaakt door de schildersleerlingen die in een atelier werkten. Eind achttiende eeuw verschenen in Europa verfmakerswinkels, waar kant-en-klare verf werd verkocht. In 1832 werd in Londen Winsor & Newton opgericht. Hoe romantisch de geschiedenis van olieverf ook is, de kwaliteit van hedendaagse verf is zonder enige twijfel ruimschoots superieur aan de kwaliteit van de verf die eeuwen, generaties, en zelfs slechts enkele decennia geleden werd gemaakt. Waarom? Omdat nieuwe, duurzamere materialen en zeer veel betere werkwijzen - maar ook de ervaring en wetenschappelijke deskundigheid die de makers in de loop der eeuwen hebben opgedaan - een dramatisch verschil hebben bewerkstelligd in de kwaliteit van de verf die de hedendaagse kunstenaar tot zijn/haar beschikking heeft. Ingrediënten. Traditionele olieverf wordt in essentie nog steeds vervaardigd volgens het procédé dat ook in de vijftiende eeuw al werd gebruikt. Pigment wordt gewreven met een bindmiddel (ook wel vehikel of drager genoemd). Als bindmiddel wordt lijnolie (uit vlas) gebruikt en – soms - saffloer olie (die bleker is en trager droogt). Het wrijven gebeurt nu niet meer met de hand in een stenen of glazen vijzel. Tegenwoordig is de beste kwaliteit verf het resultaat van verschillende wrijfprocédé’s. De individuele kenmerken van elk pigment bepalen zowel het aantal bewerkingen in de driewalsenmolen als de hoeveelheid en het soort olie waarmee de verf wordt gewreven.
10
De meest hoogwaardige bindmiddelen en oliën blijven in de tube tientallen jaren en op de schilderondergrond generaties lang stabiel. Hierboven enkele mediums en oliën die dateren uit de jaren 1880.
Meekrapwortel wordt tot pigment voor echt kraplak rood (Rose Madder Genuine) verwerkt in een exclusief procédé dat in 1806 is ontwikkeld door verfmaker George Field. Winsor & Newton is ‘s werelds enige fabrikant van deze historische kleur.
De Rose Madder ruimte in Wealdstone.
Eigenschappen. De beste olieverf biedt het volgende: • Kleurdiepte. Het juiste wrijfprocédé zorgt dat lijnolie een hoge concentratie pigment opneemt. Dit vertaalt zich in een grote kleurkracht, heldere mengkleuren en een optimale benutting van de relatieve transparantie of opaciteit van elk pigment. Bovendien geeft de brekingsindex van de olie (die bepaalt hoe licht door het bindmiddel valt) de verf een rijke, diepe kleur die doet denken aan fonkelende edelstenen en die nog nooit door enig ander medium is geëvenaard. • Langere verwerkingstijd. Olieverf voelt, afhankelijk van het pigment, na 212 dagen droog aan. Hij kan dus lang worden bewerkt, verwassen en bijgewerkt. De droogtijd varieert omdat elk pigment bij vermenging met olie een andere chemische reactie vertoont.
11
• Stabiliteit in de tube. Vakkundig gewreven verf blijft vrijwel oneindig in stabiele suspensie. Bij verf die minder deskundig is gemaakt, hebben olie en pigment de neiging zich van elkaar te scheiden; de olie komt bovendrijven en het pigment blijft op de bodem liggen. Dat is niet alleen vervelend voor de schilder; het kan ook leiden tot een slechte hechting en uiteindelijk een instabiele verflaag. • Duurzaamheid en stabiliteit op de geschilderde ondergrond. De beste olieverf is een ideaal mengsel van pigment en bindmiddel, waarin de olie opdroogt zoals het moet, zodat zich een stabiele verflaag vormt die, onder de juiste omstandigheden, vele generaties mee gaat.
Olieverf wordt samengesteld en gewreven aan de hand van zeer exacte specificaties, zodat de kunstenaar de unieke kenmerken van elk individueel pigment optimaal kan uitbuiten.
Iets over droging en de stabiele verflaag: Lijnolie droogt door oxydatie, een chemisch proces onder invloed van zuurstof uit de atmosfeer die toegang krijgt tot de olieverf. Eigenlijk droogt olieverf dus via een lang, traag ademhalingsproces. Dit begint zodra er zuurstof wordt toegevoegd aan het oliemolecuul. In de reactie die volgt, wordt de in hoofdzaak lineaire structuur van de vloeibare verf omgezet in een harde, drie-dimensionale rasterstructuur. Een goed aangebrachte laag olieverf kan heel stabiel en duurzaam zijn. Maar alles wat het droog- of polymerisatieproces verstoort – of het nu te sterke verdunning is of het gebruik van onzuivere oplosmiddelen – levert een laag op die minder goed bestand is tegen de tand des tijds. In volgende hoofdstukken gaan we nader in op het bewerkstelligen van een zo duurzaam mogelijk resultaat door een juiste verfbehandeling. Hier volgen
12
echter alvast vier belangrijke voorwaarden voor het realiseren van een stabiele verflaag: • Vermijd overmatige toevoeging van oplosmiddel. Te veel oplosmiddel in het verfmengsel “verdunt” ook de chemische structuur en dat belemmert de vorming van verbindingen en de juiste structuren. • Gebruik altijd zuivere oplosmiddelen van kunstenaarskwaliteit. Oplosmiddelen van huishoud-, DHZ- of vergelijkbare kwaliteit, zijn niet in dezelfde mate geraffineerd als oplosmiddelen van kunstenaarskwaliteit. Daardoor bevatten ze vaak ongerechtigheden die de structuurvorming van de verflaag nadelig beïnvloeden. • Gebruik geen oude of geoxydeerde terpentijn. Bewaar terpentijn altijd in het donker en in volle flessen, dan blijft hij het langst goed. Geoxydeerde terpentijn laat een gomachtig residu achter dat droging van de verf in de weg staat. • Volg de regels “vet over mager” en “dik over dun.” (Zie het hoofdstuk technieken op bladzijde 77). De achtereenvolgende verflagen zijn dan in oplopende mate flexibel, wat scheurvorming voorkomt.
ANDERE VAN OLIEVERF AFGELEIDE TECHNIEKEN Alkydverf. De introductie en de daarop volgende groeiende populariteit van acrylverf, die na 10-20 minuten droog is, maakten dat ook olieverfschilders begonnen te vragen om een product dat sneller droogt dan traditionele olieverf. In 1976 reageerde Winsor & Newton daarop met de ontwikkeling van een assortiment alkydverf - nu beter bekend als Griffin Alkyd sneldrogende olieverf. Alkydverf wordt gemaakt van een natuurlijk gewonnen plantaardige olie. (Alkydoliën die in kunstschilderproducten worden gebruikt, zijn meestal sojaoliën). Een chemische reactie met een alcohol en een zuur zorgt dat de
Griffin Alkyd sneldrogende olieverf wordt gewreven met een alkydhars in plaats van traditionele lijnolie. De verwerkingseigenschappen komen overeen met die van traditionele olieverf, maar hij droogt veel sneller. Griffin is buitengewoon goed geschikt voor kunstenaars die graag en veel glaceren of “alla prima” werken.
13
olie polymeriseert.“Polymeriseren” houdt in dat de moleculen zich verbinden tot lange ketens, ongeveer zoals losse wagons worden gekoppeld tot een lange trein. Het resultaat is een harsachtig product dat – bij toevoeging van een geschikt, geurarm oplosmiddel – veel eigenschappen van traditionele olieverf heeft. Net zoals traditionele olieverf droogt alkydverf door oxydatie (onder invloed van zuurstof in de atmosfeer komt een verbinding tot stand). Dit proces verloopt bij alkydverf echter veel sneller dan bij traditionele olieverf. Al na 18 tot 24 uur voelt de verflaag droog aan. Het Griffin assortiment omvat 50 kleuren, die allemaal de lichtechtheidsgradatie AA of A voor gebruik door kunstenaars hebben. De verf blijft 4 tot 8 uur verwerkbaar en voelt na 18 tot 24 uur droog aan. Dankzij deze snellere droging kosten traditionele olieverftechnieken - zoals zowel impasto als glacis aanzienlijk minder tijd dan wanneer met traditionele olieverf wordt gewerkt. Alkydverf is ook ideaal voor buiten schilderen. De droogtijd voor het hele assortiment is consistent, zodat deze verf gemakkelijker kan worden overgeschilderd, ongeacht de onderliggende kleur. Dit in tegenstelling tot de gebruikelijke beperkingen van traditionele olieverf. Alkydhars heeft ietwat andere fysische eigenschappen dan traditionele olieverf. Daarom is er ook enig verschil in pigmentgehalte. Ervaren schilders constateren dat alkydverf iets transparanter is dan Artists’ olieverf. De transparantie van pigmenten varieert echter van nature en op de kleurenkaart worden Griffin kleuren aangeduid als “transparant of semi-transparant,” dan wel “opaak (dekkend) of semi-opaak”. Het transparantieniveau van een kleur is relatief ten opzichte van andere kleuren. En bij glacis betekent meer transparantie meer diepte en helderheid.
Duurzaamheid en stabiliteit van alkydverf. Als bindmiddel voor verf levert alkyd een verflaag op waarvan de stabiliteit vergelijkbaar is met die van traditionele olieverf. Dr. Marion Mecklenburg, senior onderzoekster bij het Smithsonian Institution in Washington DC, heeft de stabiliteit van olieverflagen sinds 1978 onderzocht in een poging de factoren te identificeren die bijdragen aan hun optimale betrouwbaarheid. De stabiliteit en rekbaarheid van Griffen alkydverf bleken buitengewoon goed. Onderzoek van twintig jaar oude Griffen alkydverflagen laat vrijwel zonder uitzondering een rekbaarheid tot 10% zien voordat de verflaag scheurt. Dat is verbluffend, vooral als we in aanmerking nemen dat even oude traditionele olieverf een rekbaarheid laat zien van slechts 1-2%. De uitstekende verwerkingseigenschappen en kwaliteiten van Griffen alkydverf als verf voor onderschilderingen en glaceringen blijken dus ook nog eens
14
gepaard te gaan met een opmerkelijke stabiliteit en duurzaamheid.
Waterafdunbare olieverf. Hoewel “iedereen weet” dat olie en water elkaar
Winsor & Newton The Colour Specialist
niet aantrekken, kan lijnolie toch zodanig worden gemodificeerd dat hij water aanneemt als oplosmiddel. Het resultaat wordt een “emulsie” genoemd, een uitgebalanceerd mengsel van stoffen die zich normaal niet met elkaar verbinden. Al eeuwenlang worden emulsies gemaakt van ei en water, was en water en – inderdaad - olie en water. De emulsievorming kan mechanisch plaatsvinden of via chemische modificatie.
Artisan waterafdunbare olieverf wordt gemaakt met lijn- en saffloerolie die zodanig zijn gemodificeerd dat ze water als oplosmiddel accepteren. Artisan gedraagt zich en droogt op als traditionele olieverf, maar zonder dat er terpentijn of terpentine aan te pas komt.
Artisan waterafdunbare olieverf is echte olieverf, gemaakt van gemodificeerde lijnolie en gemodificeerde saffloerolie. Met behulp van een assortiment unieke mediums kan de kunstenaar alle traditionele olieverftechnieken toepassen, zonder dat daar terpentijn of terpentine bij nodig is. Waterafdunbare olieverf is het meest geslaagd als de emulsievorming onmiddellijk plaatsvindt zodra er water wordt toegevoegd. In de receptuur voor Artisan is gebruik gemaakt van zo’n zichzelf genererende emulsie en daardoor voelt en gedraagt de verf zich zo traditioneel als maar mogelijk is. De enige chemische modificatie is dat het bindmiddel lijnolie wordt voorbereid om water op te nemen als verdunningsmiddel in plaats van terpentijn of terpentine. Dat is niet van invloed op de verwerkingseigenschappen; die komen overeen met die
15
van traditionele olieverf.
Olieverf in staafvorm. In de vorige eeuw wilden twee Amerikaanse kunstenaars de kenmerken van olieverf combineren met de directheid van pastel. Zo ontstond begin jaren ’80 “Oilbar”. In reactie op de vraag en het succes van dit “olieverfkrijt” in Amerika, is de Artists’ Oilbar in 1992 gelanceerd op de wereldmarkt.
Artists’ Oilbar bestaat uit olieverf en speciale soorten was. Het “olieverfkrijt” dat hiermee is samengesteld leent zich vooral goed voor een directe, dynamische manier van werken.
Oilbar is gewoon olieverf in massieve/staafvorm. Het 35 kleuren tellende assortiment “olieverfkrijt” van kunstenaarskwaliteit is gemaakt van pigment met lijnolie of saffloerolie, in combinatie met een mengsel van speciaal geselecteerde soorten was. Het assortiment omvat ook een kleurloze oilbar waarmee, door het verwassen van kleuren, allerlei schilderachtige effecten kunnen worden bereikt.
STUDIEKWALITEIT VERSUS KUNSTENAARSKWALITEIT. Er bestaan enkele fundamentele verschillen tussen de beste verf die voor geld te koop is en verf die is bedoeld voor studenten en beginners. Verf van kunstenaars (Artists’) kwaliteit is: • zo samengesteld dat pigment en bindmiddel perfect in balans zijn. Het gebruik van de beste pigmenten en een hoger pigmentgehalte in het bindmiddel, vertaalt zich vaak in een hogere prijs voor kunstenaarskwaliteit.
16
• zo samengesteld dat de kleurkracht, mengeigenschappen en dekkracht optimaal zijn. De receptuur van Artists’ verf is zo uitgekiend dat de unieke eigenschappen van elk afzonderlijk pigment maximaal worden benut. • verkrijgbaar in een breder kleurengamma. Elke kleur in een Winsor & Newton assortiment van kunstenaarskwaliteit (zoals “Artists’ olieverf”) is geselecteerd aan de hand van de criteria duurzaamheid/lichtechtheid, plaats binnen een breed, evenwichtig totaalspectrum, relatieve dekkracht en verwerkingseigenschappen. Verf die is gemaakt voor studenten en beginners voldoet weliswaar niet aan alle normen waaraan kunstenaarskwaliteit moet voldoen, maar bepaalde eigenschappen zijn ook bij een beginnerskwaliteit essentieel. De verf moet immers wel volledig voldoen aan de behoeften van de aankomende kunstenaar. Wat u van een hoogwaardige verf voor studenten of beginners mag verwachten is: • betrouwbare kwaliteit tegen een lagere prijs. De studiekwaliteit die Winsor & Newton maakt (Winton olieverf) kost minder omdat hij is gemaakt met redelijk geprijsde pigmenten. Die worden echter met evenveel aandacht voor kwaliteit en prestaties gewreven en gedispergeerd als elk ander Winsor & Newton product. • het ideale beperkte spectrum en “schone” mengkleuren. Alle assortimenten van studiekwaliteit zijn voor de kunstenaar ideaal om zich de grondbeginselen eigen te maken. Er zijn pigmenten voor gebruikt die een zo breed mogelijk palet opleveren en die specifiek gerelateerd zijn aan de assortimenten van kunstenaarskwaliteit. Dat levert schone mengkleuren op en het helpt de kunstenaar bij het overstappen op “Artists’” verf zodra de tijd daarvoor rijp is. Bovendien wordt bij de productie van zowel studiekwaliteit als kunstenaarskwaliteit in essentie hetzelfde oliebindmiddel gebruikt, zodat beide veilig onderling mengbaar zijn.
Iets over pigmentgehalte.
Een wijdverbreid misverstand wil dat pigmentgehalte de enige graadmeter is voor het maken van goede verf. Zo eenvoudig is het echter niet. Een hoog pigmentgehalte is belangrijk, maar teveel pigment kan de verf onhandelbaar maken. Een tube volstoppen met ftalocyanine pigment bijvoorbeeld, zou een verf opleveren met een veel te grote kleurkracht, zodat elke kleur waarmee hij wordt gemengd wordt overstemd. Aan de andere kant hebben sommige pigmenten van nature weinig kleurkracht. In de receptuur van onze Terre Verte bijvoorbeeld, is het pigmentgehalte (de concentratie in de tube) zeer hoog, omdat deze kleur door zijn fysische structuur weinig kleurkracht heeft. Soorten verf die worden aangeprezen met “bevat uitsluitend pigment en olie”, kunnen lastig zijn om mee te werken: stroperig, kleverig en vaak onstabiel,
17
terwijl de brilliance te wensen overlaag. Stuk voor stuk tekortkomingen die de vorming van een stabiele verflaag bemoeilijken. Artists’ olieverf bestaat in essentie weliswaar uitsluitend uit “pigment en olie”, maar soort en kwaliteit van beide, de receptuur, een beperkt gebruik van passende additieven, het type machines en mensen met een mensenleeftijd aan ervaring, waarborgen dat elk pigment wordt ontwikkeld tot een stabiele, duurzame verf. Winsor & Newton brengt alle eigenschappen die verf nodig heeft om maximale artistieke vrijheid en uitstekende beheersing te bieden in balans, inclusief het pigmentgehalte. En alle variabelen in aanmerking genomen, blijkt Winsor & Newton verf royaal het hoogste pigmentgehalte te hebben.
Enkelvoudige pigmenten. In al zijn assortimenten gebruikt Winsor & Newton als het even kan voor elke kleur slechts één pigment. De kwaliteit van verf met één pigment is dramatisch veel beter dan de kwaliteit van verf die worden gemaakt met gemengde of meervoudige pigmenten. Naast kleurkracht, geeft één pigment een breed kleurengamma en schonere, heldere mengkleuren met een oneindige verscheidenheid van tinten. Dit is vooral belangrijk bij groenen, violetten en oranjes. Het gebruik van enkelvoudige pigmenten bij het samenstellen van deze secundaire kleuren verbreedt het spectrum dat de kunstenaar ter beschikking heeft aanzienlijk. Bij de productie van het assortiment van 114 Artists’ kleuren worden in totaal 95 verschillende pigmenten gebruikt. De prijs van de beste kunstenaarsverf wordt voornamelijk bepaald door de prijs van het pigment. Cadmium-, cobalt- en ceruleumkleuren bijvoorbeeld, zijn heel duur om te maken. Maar alleen het originele pigment voldoet aan de behoefte van de kunstenaar die gebruik maakt van de specifieke kenmerken van juist dat ene pigment. Maar voor de kunstenaar die schone en consistente mengkleuren wenst, een compleet (maar niet noodzakelijk allesomvattend) spectrum en betrouwbare kwaliteit, kan verf van studiekwaliteit de beste oplossing zijn.
“Hue” substituutkleuren. Assortimenten van studiekwaliteit bevatten ook “hue”-kleuren (zoals Cadmium Red Hue, Cerulean Blue Hue en Cobalt Blue Hue). Deze kleuren zijn vervaardigd met alternatieve pigmenten, die zeer geschikt zijn om tegen een lagere prijs de oorspronkelijke kleur na te bootsen. Een vergelijking van echt Cadmium Red en Cadmium Red Hue laat zien dat beide helderrood zijn. Ook zijn beide zeer duurzaam. Het echte cadmium is echter opaak terwijl de “hue”-kleur transparant is. Dit betekent niet dat de
18
Cobalt Blue
Cadmium Orange
Viridian
Cobalt Blue Hue
Cadmium Orange Hue
Viridian Hue
“Hue” kleuren zijn vervaardigd met alternatieve pigmenten, in een poging om de oorspronkelijke kleur te benaderen tegen een lagere prijs. Omdat elk pigment uniek is, gedragen deze kleuren zich anders dan de nagebootste kleur, maar sommige kunstenaars geven – voor specifieke toepassingen - juist de voorkeur aan de verwerkingseigenschappen van de “hue”-kleur.
laatste kwalitatief minder is. Vanwege zijn natuurlijke transparantie en mengeigenschappen geven sommige kunstenaars juist de voorkeur aan de huekleur! In assortimenten van artists’ kwaliteit wordt de aanduiding “hue” gebruikt om aan te geven waar een alternatief pigment is gebruikt ter vervanging van een oorspronkelijk pigment dat, om welke reden dan ook, niet langer verkrijgbaar is.
Transparantie versus opaciteit. De fysieke structuur van pigment bepaalt of het al dan niet opaak (dekkend), semi-opaak (half-dekkend) of transparant is. Bij beschouwing door een microscoop zien bijvoorbeeld zuivere ftalocyanine pigmenten er doorschijnend uit, ongeveer zoals gebrandschilderd glas. Deze karakteristieke transparantie maakt de kleur zeer geschikt voor glaceertechnieken en heldere mengkleuren. Andersom is een cadmium pigment tamelijk dicht en opaak; het laat weinig of geen licht door. Van nature dekkende kleuren zijn het meest geschikt voor toepassingen waarbij maximale dekkracht een voordeel is. Alleen door ervaring leert de schilder de relatieve natuurlijke opaciteit of transparantie van kleuren optimaal te benutten, deze eigenschappen te gebruiken om een praktisch onbeperkt scala van kleuren te bereiken en de mogelijkheden om schone en heldere mengkleuren te maken maximaal uit te buiten. De kleurenkaart vermeldt bij elke Winsor & Newton kleur ook de mate van transparantie.
19
Serienummers. De relatieve prijs van elke kleur is aangegeven met een serienummer op de tube of in de assortimentsbeschrijving. Het serienummer wordt vooral bepaald door de prijs van het pigment, waarbij “Series 1” de goedkoopste serie is en “Series 6” de duurste. Serienummers zeggen niets over de kwaliteit van de verf. Ze hebben uitsluitend betrekking op de relatieve pigment- en productiekosten. Afhankelijk van de werkwijze van de schilder kan een kleur uit “Series 1” heel goed de beste keuze zijn.
GEZONDHEID & VEILIGHEID Als ‘s werelds grootste fabrikant van kunstschildersmaterialen van topkwaliteit besteedt Winsor & Newton evenveel zorg en aandacht aan een zorgvuldige etikettering en een veilig gebruik van zijn producten als aan de prestaties van deze materialen. Winsor & Newton producten leveren bij een juist gebruik geen gezondheidsrisico op. Gedetailleerde informatie over het juiste gebruik is te vinden op productetiketten en in (product informatiemateriaal. Vermijd langdurig huidcontact en inwendig gebruik (of inslikken) van het product. Denk daarbij ook aan dingen zoals verf opbrengen met de vingers of het met de mond in vorm brengen van penselen. Hieronder vindt u gedetailleerde informatie over etikettering, wet- en regelgeving, richtlijnen en “best practices” in de EU en de VS:
EU wet- en regelgeving. Deze richtlijnen werden ingevoerd in de jaren 1960. Ze hebben betrekking op alle producten die in de EU verkrijgbaar zijn voor zowel bedrijfsleven als particulieren. Het systeem is gebaseerd op de indeling van gevaarlijke stoffen in een gevarenklasse: GIFTIG, GEVAARLIJK, CORROSIEF, IRRITEREND, OXYDEREND, EXPLOSIEF, BRANDBAAR of SCHADELIJK VOOR HET MILIEU. Een gevarenklasse kan zijn onderverdeeld in meerdere niveaus, bijvoorbeeld Zeer Giftig of Uiterst Brandbaar. De meeste gevarenklassen worden weergegeven met een symbool, zoals het doodskopje met gekruiste beenderen voor Giftig. Daarnaast kan de aanduiding vergezeld gaan van “Risico-” en/of “Veiligheidstekst/waarschuwingstekst”. Alle kunstschildermaterialen die tot één van de hiervoor genoemde gevarenklassen behoren, moeten dienovereenkomstig worden geëtiketteerd. De drie meest voorkomende gevarenklassen in kunstschildermaterialen zijn Gevaarlijk, Brandbaar en Schadelijk voor het Milieu. De bijbehorende symbolen zijn hieronder afgebeeld.
20
De risico- en/of veiligheidsteksten variëren al naar gelang het product. English Distilled Turpentine bijvoorbeeld, valt in de gevarenklasse Gevaarlijk en Schadelijk voor het Milieu. Op het etiket moet daarom het volgende worden vermeld:
EU-symbool gevaarlijk
EU-symbool Zeer Brandbaar
EU-symbool Schadelijk voor het Milieu
• • • • •
Brandbaar Gevaarlijk bij inhaleren, huidcontact en inwendig gebruik Irriterend voor ogen en huid Kan bij huidcontact tot overgevoeligheid leiden Giftig voor waterorganismen, kan op de lange termijn het watermilieu negatief beïnvloeden • Kan bij inwendig gebruik longschade veroorzaken En over veiligheid: • • • •
Buiten bereik van kinderen houden Geschikte beschermende kleding en handschoenen dragen Emissie in het milieu vermijden. Raadpleeg veiligheidsinformatie. Bij inslikken geen braken opwekken: onmiddellijk een arts raadplegen en deze verpakking of dit etiket tonen.
21
Gezondheidsetikettering voor de VS. Met kunstschildersverf moet altijd zorgvuldig en respectvol worden omgegaan. Om te waarborgen dat elke kunstenaar die met verf werkt de essentiële informatie over gezondheid en veiligheid – letterlijk - in handen krijgt, is deze informatie te vinden op alle productetiketten. Hierna volgt een kort overzicht van etiketinformatie op onze producten, zoals die is opgesteld overeenkomstig de richtlijnen die in de VS gelden. Het Amerikaanse systeem schrijft voor dat alle producten geëtiketteerd moeten worden, ongeacht of een gezondheidswaarschuwing noodzakelijk is. De meest voorkomende etiketten in de VS zijn: • “AP,” geeft aan dat het product is getest door een onafhankelijke toxicoloog en als niet-giftig wordt beschouwd.
Als een product een potentieel risico behelst, wordt dat in de VS op het etiket vermeld. Het “CL” zegel (dat sinds 2000 het “HL” zegel vervangt) wordt, met bijbehorende waarschuwingstekst, gebruikt voor producten die potentieel gevaarlijk zijn. Op het etiket van sommige cobaltkleuren bijvoorbeeld, kunt u de volgende tekst aantreffen: Waarschuwing: Kan bij huidcontact allergische reactie veroorzaken. Bevat cobalt. Huidcontact vermijden. Na gebruik handen wassen. Buiten bereik van kinderen houden. Het etiketteringssysteem is het resultaat van de gezamenlijke inspanningen van diverse organisaties en groeperingen. De American Society for Testing and Materials (ASTM) heeft normen opgesteld voor een veilig gebruik van kunstschildermaterialen. Hierover is een boekje verschenen onder de titel “ASTM Standards for the Performance, Quality, and Health Labelling of Artists’ Paints and Related Materials” (ISBN 0-8031-1838-4). Het adres van de ASTM is: ASTM 100 Barr Harbor Drive West Conshohocken, PA 19428-2959
22
De etiketteringsnorm voor Chronic Health Hazards in Art materials (ASTM D-4236) werd in de VS wetgeving opgenomen als onderdeel van de Federal Hazardous Substances Act. Het Art & Creative Materials Institute (ACMI) houdt zich bezig met etiketteringscertificering en het stimuleren van een veilig en verantwoord gebruik van kunstschildermaterialen in Noord-Amerika. Sinds 2000 is de informatie op het etiket van veel materialen die in de VS worden verkocht uitgebreid met specifieke informatie over de aanwezigheid van cadmium en lood in producten. Dit heeft te maken met Californische wetgeving over drinkwaterveiligheid en bodemverontreiniging (de zogenaamde Proposition 65). De nieuwe etiketten voldoen aan de eisen die voortkomen uit Proposition 65; onafhankelijk van de etikettering die is voorgeschreven door de federale wet op gevaarlijke stoffen. De tekst op etiketten van producten waar cadmium in zit luidt bijvoorbeeld: NIET VERSPUITEN Dit product bevat cadmium, een stof waarvan de staat California weet dat deze door inhalatie kanker veroorzaakt. N.B.: Er is geen directe relatie tussen de Amerikaanse en de Europese richtlijnen voor gezondheidsinformatie op het etiket. Integendeel: de gebruikte klassenindeling, niveaus en normwaarden verschillen. Wat in de VS wordt aangeduid als Brandbaar, krijgt in de EU niet automatisch dezelfde aanduiding. USA ONLY etiketten kunnen ook in de EU worden aangetroffen omdat Winsor & Newton producten internationaal worden verkocht. Europese kunstenaars wordt echter aangeraden zich aan de Europese etikettering te houden.
Gevaarlijke stoffen (zoals deze golden bij het samenstellen van dit boek) Deze Winsor & Newton producten moeten in de EU zijn voorzien van een waarschuwing volgens de richtlijn gevaarlijke stoffen. Oplosmiddelhoudende producten: Artists’ White Spirit English Distilled Turpentine Artists Painting Medium Dammar Varnish Wax Varnish Japan Gold Size Artists’ Gloss Varnish
Artists’ Matt Varnish Artists’ Picture Varnish Artists’ Retouching Varnish Conserv-Art Gloss Varnish Aerosols – alleen brandbaarheidswaarschuwing
23
Loodcarbonaathoudende producten: Artists Oil Colour Flake White No. 1 Artists Oil Colour Flake White No. 2 Artists Oil Colour Cremnitz White Artists Oil Colour Foundation White Producten met “USA only” waarschuwingen: Alle cadmiumhoudende producten (inclusief Vermilion Hue) Oplosmiddelhoudende producten (zie EU lijst) Liquin Sansodor Conserv-Art Matt Varnish Blending & Glazing Medium Loodhoudende producten (zie EU lijst) Producten met oplosbaar cobalt In alle assortimenten: Aureolin, Cobalt Violet, Cobalt Violet Dark, Cobalt Blue Deep, Artists’ Oil Colour Cobalt Green Deep, producten met bepaalde kleurstoffen, enkele tekeninkten en verf en mediums met “California Proposition 65”-etiketten.
Hygiëne en veiligheid in het atelier Alle kunstschildersmaterialen moeten met de nodige zorgvuldigheid en voorzichtigheid worden gebruikt, of ze nu potentieel gevaarlijk zijn of niet. Lees voordat u begint de informatie op de etiketten. Let in uw atelier hierop: • Zorg voor ruimschoots frisse lucht, voldoende ventilatie en circulatie. • Slaap niet in uw atelier, tenzij alle schildermaterialen elders zijn neergezet en – vooral - alle oplosmiddelrestanten en vuile lappen zijn opgeborgen in een brandwerende en oplosmiddelbestendige afvalbak. • Bewaar alle materialen, vooral oplosmiddelen, als u ze niet gebruikt in goed sluitende verpakkingen. • Stel kunstschildersmaterialen niet bloot aan open vuur of een sterke hittebron. Tijdens het werk: • Niet eten, drinken of roken om het risico van inwendig gebruik (inslikken) te vermijden. • Veelvuldig huidcontact, vooral met oplosmiddelen, vermijden. • Penseelpunten niet in vorm brengen met uw mond; verf is niet gemaakt voor menselijke consumptie. • De verleiding weerstaan om verf met uw vingers op te brengen. Als het toch niet kunt laten, gebruik dan een beschermende crème, zoals Artguard
24
•
•
• • • • •
of draag chirurgische handschoenen. Bij het airbrushen een goedgekeurd masker dragen en zorgen voor doeltreffende ventilatie om te voorkomen dat u rondzwevende deeltjes inademt. Gebruik bij voorkeur een afzuigsysteem met een afvoer naar buiten. Bij het werken met pigmentpoeder een goedgekeurd masker dragen en zorgen voor doeltreffende ventilatie om te voorkomen dat u rondzwevende deeltjes inademt. Gebruik bij voorkeur een afzuigsysteem met een afvoer naar buiten. Niet méér oplosmiddel uitgieten dan u tijdens uw lopende schildersessie nodig hebt, om overmatige verdamping te voorkomen. Oplosmiddelspatten die in uw ogen of op uw huid terechtkomen onmiddellijk grondig afspoelen met water. Langdurige inhalatie van oplosmiddeldampen vermijden. Gemorst materiaal meteen opruimen. Kunstschildersmaterialen buiten bereik van kinderen, dieren en voedingsmiddelen houden. (N.B.: Winsor & Newton kunstschildermaterialen zijn gemaakt voor gebruik door volwassenen, dat wil zeggen voor personen van 14 jaar en ouder. Door hun kleinere lichaamsafmetingen en geringere gewicht lopen kleine kinderen meer risico dan volwassenen. Voorkom ongelukken en houd kunstschildermaterialen buiten bereik van kinderen.)
Na het schilderen: • Alle doeken met oplosmiddel en weggooipaletten met verfresten opruimen. Gooi ze weg in een luchtdichte, oplosmiddelbestendige afvalbak of verwijder ze op een andere, doeltreffende manier. • Uw handen goed wassen met water en zeep. • Geen oplosmiddel gebruiken om verf van uw handen te halen, maar een handreinigingsmiddel, zoals Artgel.
25
Op stap met olieverf Met een goed gevulde schilderkist op stap, gewoon naar buiten of met vakantie, is voor menigeen dé manier om optimaal te genieten van het schilderen. Al onze olieverfproducten zijn geschikt voor gebruik buitenshuis. Griffin alkydverf biedt echter het voordeel van een snelle droging. Bij het buitenschilderen kunt u daarmee in één sessie dus aanzienlijk gemakkelijker meerdere lagen aanbrengen of partijen verder uitwerken. Met het oog op de veiligheidsvoorschriften van luchtvaartmaatschappijen is het belangrijk om te weten dat elk product of materiaal met een vlampunt van minder dan 61˚ C in de klasse gevaarlijke goederen valt. Deze goederen mag u niet meenemen in het vliegtuig. (N.B.: het vlampunt is de temperatuur waarbij een product ontbrandt, daarom is een hoger vlampunt beter.) Slechts enkele van onze producten hebben een vlampunt van minder dan 61˚ C. De vlampunten van de meeste olieverfproducten liggen daar ruim boven. Hieronder vindt u een uitgebreide lijst die u kunt gebruiken (en zonodig aan personeel van de luchtvaartmaatschappij kunt tonen) om te verifiëren of een product al dan niet als veilig voor luchttransport kan worden beschouwd. De volgende producten, met een vlampunt van minder dan 61˚ C, worden beschouwd als ontvlambare materialen en zijn niet geschikt om mee aan boord van vliegtuigen te nemen: • Oplosmiddelen voor olieverf (behalve Sansodor, met een vlampunt van 70˚ C) • Mediums voor olieverf (behalve Artisan waterafdunbare olieverfmediums) • Vernissen voor olieverf Winsor & Newton producten met vlampunten boven 61 graden Celsius, die daarom als niet-gevaarlijk zijn geklasseerd, zijn: Vlampunt (gesloten pot) Artists’olieverf >230˚ C Winton olieverf >230˚ C Refined Linseed Oil >230˚ C Linseed Stand Oil >230˚ C Thickened Linseed Oil >230˚ C Bleached Linseed Oil >230˚ C Cold Pressed Linseed Oil >230˚ C Oilbar >230˚ C Griffin Alkyd sneldrogende olieverf 70˚ C
26
Vlampunt (gesloten pot) Sansodor 70˚ C Artisan waterafdunbare olieverf >100˚ C Artisan waterafdunbare lijnolie >200˚ C Artisan waterafdunbare standolie >200˚ C Artisan waterafdunbaar 70˚ C schildermedium Artisan waterafdunbaar >70˚ C sneldrogend medium Artisan waterafdunbaar >70˚ C impastomedium
ETIKETTERING VAN WINSOR & NEWTON OLIEVERVEN Winsor & Newton vermeldt op de etiketten van alle olieverf de volgende informatie: Kleurnaam De Engelse benaming van de kleur, bijv. Cadmiumrood = Cadmium Red
Kleurcode
Elke kleur heeft een nummer (colour code) die steeds hetzelfde is, ongeacht het assortiment. Zo heeft cadmiumrood in elk assortiment kleurcode 094.
Productcode
Elk product van Winsor & Newton heeft een unieke productcode die het gemakkelijk maakt om het product aan te duiden of productgegevens op te zoeken.
Pigment
De chemische omschrijving van het pigment. Bijvoorbeeld: het pigment in cadmiumrood is cadmium sulfoselenide.
Vehicle
Geeft aan welk vehikel (drager of bindmiddel) is gebruikt in de receptuur van de verf
Het etiket van elk olieverfproduct van Winsor & Newton bevat informatie over (o.a.) kleur, pigment, serie en lichtechtheid.
Lichtechtheidsaanduiding (Permanence) Gradatie: AA – Zeer lichtecht A – lichtecht B – matig lichtecht C – vergankelijk (N.B.: zie voor een volledige bespreking van lichtechtheid, onderzoek, gradaties en normen de rubriek Lichtechtheid op bladzijde 59 in het hoofdstuk “Technische Informatie - Kleur”.)
Serienummer Welk “series” nummer een kleur krijgt, is voornamelijk afhankelijk van de prijs van het pigment. Series 1 is het laagste prijsniveau, Series 6 het hoogste.
Inhoud De inhoud wordt aangeduid in ml en fluid ounce (fl. oz.)
27
De receptuur van elke Winsor & Newton olieverf heeft tot doel de verf te laten voldoen aan exacte normen - van viscositeit tot kleurkracht, lichtechtheid en stabiliteit.
GEMEENSCHAPPELIJKE KENMERKEN VAN ALLE WINSOR & NEWTON OLIEVERVEN Alle assortimenten olieverf die Winsor & Newton maakt, worden geproduceerd volgens de volgende normen: • We gebruiken uitsluitend het beste pigment dat er is. Elk pigment wordt geselecteerd aan de hand van lichtechtheidsnormen en onvervreemdbare pigmenteigenschappen. Elke levering pigment wordt getest en het percentage dat wordt afgekeurd omdat het niet aan onze normen voldoet, kan oplopen tot 25%. • We gebruiken alleen het beste bindmiddel. De oliën die in onze assortimenten worden gebruikt, hebben zich bewezen als de meest stabiele die er te krijgen zijn. • Een evenwichtig spectrum, waarmee is gewaarborgd dat de kunstenaar het grootst mogelijke aantal mengopties heeft. • Enkelvoudige pigmenten, overal waar dat mogelijk is. Het gebruik van enkelvoudige pigmenten biedt het breedste kleurenspectrum en geeft schonere mengkleuren met meer brilliance. • Deskundig gewreven. Elke verf wordt zo gewreven dat hij in de tube de meest stabiele suspensie vormt en, bij een juist gebruik, de duurzaamste verflaag waarborgt. Het wrijfprocédé moet bovendien de verwerkingseigenschappen optimaliseren. In het volgende hoofdstuk worden de diverse assortimenten olieverf die Winsor & Newton maakt stuk voor stuk omschreven.
28
WINSOR & NEWTON OLIEVERFPRODUCTEN ARTISTS’ OLIEVERF Deze verf wordt gewreven volgens de meest exacte specificaties en met de fijnste pigmenten en bindmiddelen die er zijn, voor de kunstenaar die’s werelds beste verf wil. Het assortiment “Artists’ Oil Colour” biedt een uitgebalanceerd spectrum van 114 kleuren in tubes van 37 ml (behalve loodwitten). Een aantal kleuren is verkrijgbaar in tubes van 21 ml, negentien kleuren worden ook geleverd in tubes van 120 ml en sommige witten zijn ook verkrijgbaar in tubes van 60 ml. (Loodwitten zijn in Nederland verkrijgbaar in blikjes van 60 ml en l50 ml.)
Spectrum. Artists’ olieverf biedt als assortiment het breedste spectrum van alle Winsor & Newton assortimenten olieverf. De kleuren zijn gekozen op massakleur (kleur direct uit de tube), ondertoon (kleur van heel dun uitgestreken verf), kleurkracht en relatieve ondoorschijnendheid (opaciteit). Receptuur. Elke kleur Winsor & Newton Artists’ olieverf heeft zijn eigen receptuur om de natuurlijke eigenschappen van elk pigment te benadrukken en de stabiliteit van de verf te waarborgen. Pigmentgehalte/kleurkracht. Artists’ olieverf paart het hoogste pigmentgehalte aan de breedste verwerkingseigenschappen. De sterkte van het pigment geeft dekkracht en kleurkracht. Daarmee is gewaarborgd dat de kunstenaar elke kleur zo voordelig en veelzijdig mogelijk kan toepassen.
29
Viscositeit/consistentie. De dikke, boterachtige consistentie van Artists’ olieverf en het aroma van lijnolie zijn kenmerken waar kunstenaars al eeuwenlang van houden. De receptuur van Artists’ olieverf geeft de verf een “korte” consistentie, die penseel- en messtreken in de verf vasthoudt als de kunstenaar dat wil. De verf kan echter ook met medium worden verdund om een perfect glad glacis te maken. Glansgraad. De receptuur van Artists’ olieverf zorgt voor voor een zo gelijkmatig mogelijke reflectie van de verflaag, maar ook andere factoren kunnen de weerschijn van de verflaag beïnvloeden. Het is belangrijk om dat te beseffen. Elk pigment vraagt in de receptuur om een ander percentage olie, zodat de glans van kleur tot kleur kan verschillen. Het gebruik van medium en oplosmiddel kan de glansgraad beïnvloeden. Lichtechtheid. Winsor & Newton heeft voor traditionele, maar minder duurzame kleuren duurzame alternatieven ontwikkeld, zonder concessies te doen aan de verwerkingeigenschappen van de olieverf. Daardoor is de lichtechtheid en duurzaamheid van het hele kleurengamma beter geworden dan de oude meesters ooit konden dromen. Van de 114 kleuren in het assortiment dragen er nu 111 de aanduiding “duurzaam voor gebruik door kunstschilders” (Winsor & Newtons gradatie AA of A) wat bijdraagt aan de levensduur van schilderijen. Zie voor een nadere toelichting op lichtechtheid, duurzaamheid en de individuele gradatie van elke kleur het hoofdstuk Technische Informatie (bladzijde 59-61). Droogtijd. De lange droogtijd van Artists’ olieverf is ook een cruciaal kenmerk. Doordat de verf dagenlang zacht en nat blijft, heeft de kunstenaar alle tijd voor het aanbrengen van correcties of wijzigingen. Alle kleuren voelen na 2-12 dagen droog aan. Dit verschil in droogtijd komt voort uit de verschillende manieren waarop pigmenten reageren bij vermenging met olie. Winsor & Newton stelt alle kleuren stuk voor stuk zo samen dat de droogtijd optimaal is en kunstenaars zo min mogelijk last hebben van traag drogende onderlagen. Toch is het handig om aan hand van deze lijst rekening te houden met mogelijke verschillen: Korte droogtijd [ca. twee dagen]: Aureolin, Permanent Mauve [mangaan], Cobalt Blue [meerdere soorten], Prussian Blue, Raw Sienna, Umber [meerdere soorten], Flake, Foundation en Cremnitz White [lood]. Middelmatige droogtijd [ca. vijf dagen]: Winsor Blue en Winsor Green [meerdere soorten - ftalocyaninen], Burnt Sienna, Cobalt Violet en Cobalt Green
30
[meerdere soorten], Ultramarine Blue [meerdere soorten], Mars kleuren [synthetische ijzeroxyden], Permanent Sap Green, Permanent Alizarin Crimson, Ochre [meerdere soorten] en Cadmium [meerdere soorten], Titanium White, Zink White, Lamp Black, Ivory Black. Lange droogtijd [meer dan vijf dagen]: Winsor Yellow en Winsor Orange [meerdere soorten - arylamiden], Quinacridoon-kleuren, Alizarin Crimson. Laat schilderijen, om vergeling van de olie te voorkomen, niet drogen in ruimten waar het zeer vochtig of altijd donker is. Dit geldt voor alle olieverfschilderijen. Painting Whites. De acht witten in het assortiment Artists’ olieverf waarborgen dat kunstenaars ook hier, net zoals in de hele rest van het spectrum, een zo breed mogelijke keuze hebben. De meeste witten van Winsor & Newton zijn gewreven met saffloerolie omdat die lichter van kleur is en minder neigt tot vergelen.
Witten met saffloerolie Titanium White; het meest gebruikte moderne wit. Het is het witste, meest ondoorschijnende wit en zachter dan Flake White No. 1. *Flake White No. 1; Flake White is het traditionele loodwit in olieverf en een uitstekend schildermateriaal, dankzij zijn flexibiliteit, duurzaamheid en snelle droging. De aanwezigheid van zinkpigment verbetert de consistentie. Dit is het “stugste” wit in het assortiment. *Flake White No. 2; een variant op Flake White No. 1 met een vloeibaardere consistentie. Zink White; het minst doorschijnende wit en daardoor ideaal voor tinten en glaceren. Het is tevens het “kortste” wit. *Cremnitz White; ook gemaakt van lood. De afwezigheid van zink zorgt voor een draderige consistentie. Sommige kunstenaars geven wellicht in principe de voorkeur aan puur lood. Iridescent White; een pigment op basis van mica dat een parelmoerachtig wit oplevert. Komt vooral tot zijn recht bij vermenging met transparante kleuren. Iets over witten die worden gebruikt voor onderschilderen en gronderen: het is niet raadzaam om hiervoor witten met saffloerolie te gebruiken. Als olieverf droogt, ondergaat de verflaag een aantal dimensionale veranderingen: onder invloed van verschillende chemische reacties neemt het gewicht toe en af. Dit
31
effect is bij halfdrogende oliën, zoals saffloer- en papaverolie, sterker dan bij lijnolie. Een wit op basis van saffloerolie is dan ook perfect geschikt voor normale toepassingen en als mengwit, maar niet voor gebruik in onderschilderingen. Door het “werken” van de verf kunnen bovenliggende lagen scheuren. Daarom adviseren we voor gronderen en onderschilderen de volgende twee witten op lijnoliebasis: Underpainting White; titaniumpigment gewreven in lijnolie en aanbevolen voor onderschilderingen of het opzetten van grote partijen wit. *Foundation White; loodpigment gewreven in lijnolie en aanbevolen voor onderschildering of het opzetten van grote partijen met loodwit. Beide (Underpainting en Foundation White) kunnen overigens overal in het schilderij worden toegepast. *Loodwit in blikjes; om redenen van giftigheid zijn deze kleuren in Nederland alleen verkrijgbaar in blikjes.
WINTON OLIEVERF Winton is een traditioneel assortiment verf, gemaakt van pigmenten met een redelijk prijsniveau. Het is vooral bedoeld voor beginnende en meer gevorderde schilders die behoefte hebben aan forse volumes verf tegen een eerlijke prijs.
32
Spectrum. Winton olieverf is gemaakt van pigmenten die een zo breed mogelijk palet bieden tegen een voordelige prijs. De samenstelling van het spectrum waarborgt dat met het assortiment het grootst mogelijke aantal mengkleuren kan worden gemaakt. Bovendien is het Winton spectrum specifiek afgestemd op Artists’ olieverf. Dat betekent dat de kunstenaar er schone kleuren mee kan mengen en dat een eventuele overstap naar het superieure assortiment Artists’ olieverf gemakkelijker verloopt. Receptuur. Net zoals Artists’ olieverf heeft elke kleur in het Winton assortiment zijn eigen receptuur, die de natuurlijke kenmerken van het betreffende pigment optimaal tot hun recht laat komen en de stabiliteit waarborgt. Pigmentgehalte/kleurkracht. Een hoog pigmentgehalte zorgt voor een goede dek- en kleurkracht. Hoewel het niet te vergelijken is met het ongeëvenaarde pigmentgehalte van Artists’ olieverf, is het pigmentgehalte in het Winton assortiment hoger dan in veel andere assortimenten van kunstenaarskwaliteit. De voordelige prijs is bereikt door het gebruik van niet al te dure pigmenten, niet door vermindering van het pigmentgehalte tot een onaanvaardbaar niveau. De receptuur, productiemethode en kwaliteitscontrole van Winsor & Newton garanderen een product dat absoluut uitstekend is. Viscositeit/consistentie. Het Winton assortiment heeft een uniformere consistentie dan het Artists’ assortiment en het product is iets stijver. Penseelen paletmesstreken blijven er uitstekend in staan. Glansgraad. Net zoals bij Artists’ olieverf is de glansgraad van Winton verf grotendeels afhankelijk van het gebruikte pigment, daardoor is hij per kleur verschillend. Lichtechtheid. Waar mogelijk zijn voor het Winton assortiment de meest lichtechte pigmenten geselecteerd. De receptuur en productiemethode van Winsor & Newton waarborgen dat het product in de tube stabiel blijft en (bij juiste toepassing) ook de duurzaamst mogelijke verflaag oplevert. Raadpleeg om zekerheid te krijgen over de lichtechtheid van elke kleur de informatie op de kleurenkaarten of de verfetiketten. Droogtijd. Alle kleuren voelen na 2-12 dagen droog aan. Dit verschil in droogtijd komt voort uit de verschillende manieren waarop pigmenten reageren bij vermenging met olie. Winsor & Newton stelt alle kleuren stuk voor stuk zo samen dat de droogtijd optimaal is en kunstenaars zo min mogelijk last hebben van traag drogende onderlagen. Toch is het handig om aan hand van deze lijst rekening te houden met mogelijke verschillen:
33
Korte droogtijd [ca. twee dagen]: Prussian Blue, Raw Sienna, Umber [meerdere soorten], Flake White [lood]. Middellange droogtijd [ca. vijf dagen]: Ftalo Blue en Viridian Hue [ftalocyaninen], Burnt Sienna, Ultramarine Blue [meerdere soorten], synthetische ijzeroxyden, Ochre [meerdere soorten], Titanium White, Zink White, Lamp Black, Ivory Black. Lange droogtijd [meer dan vijf dagen]: Cadmium Hue [meerdere soorten arylamiden], Permanent Rose [quinacridoon], Alizarin Crimson Hue. Laat deze schilderijen, net zoals andere olieverfschilderijen, niet drogen in een omgeving die erg vochtig of voortdurend donker is. Dit om vergelen van de olie te voorkomen. Painting Whites. Wit is de meest gebruikte kleur. De vier witten in het Winton assortiment bieden de schilder uiteenlopende verwerkingseigenschappen. Titanium White; het meest gebruikte moderne wit. Het is het witste, meest ondoorschijnende wit. Flake White; het traditionele loodwit in olieverf en een uitstekend schildermateriaal, dankzij zijn flexibiliteit, duurzaamheid en snelle droging. De aanwezigheid van zink verbetert de consistentie. Zink White; het minst ondoorschijnende wit. Ideaal voor het mengen van tinten en voor glacis. Soft Mixing White; een wit op basis van titanium, maar met minder kleurkracht dan Titanium White. Het wit met de zachtste consistentie. Winton witten zijn gewreven met saffloerolie, die de witste witten produceert. Het is niet raadzaam om deze verf te gebruiken voor uitgebreide onderschilderingen of gronderingen. De trage droging kan bovenliggende lagen doen scheuren. Gebruik voor onderschilderingen of het opzetten van grote partijen bij voorkeur Underpainting White of Foundation White uit het Artists’ assortiment. (NB. Flake White is giftig. Vraag s.v.p. bij uw speciaalzaak peof het verkrijgbaar is en lees eerst de productinformatie.)
34
GRIFFIN ALKYD SNELDROGENDE OLIEVERF Griffin Alkyd sneldrogende olieverf heeft enkele bijzondere voordelen. Snellere droging betekent dat traditionele olieverftechnieken, zoals impasto en glacis, aanzienlijk minder tijd kosten dan bij uitvoering in traditionele olieverf. Deze verf is ideaal voor buitenshuis. Bovendien zorgt de grotere transparantie voor meer diepte en helderheid in glacislagen. Consistente droogtijden voor het hele assortiment maken een eind aan de gebruikelijke restricties van conventionele olieverf: deze verf laat zich gemakkelijker overschilderen, ongeacht de onderliggende kleur.
Spectrum. Het Griffin Alkyd assortiment omvat 50 kleuren die stuk voor stuk zijn geselecteerd op kleurkracht en relatieve opaciteit. Het spectrum is zo samengesteld dat er zoveel mogelijk kleuren mee kunnen worden gemengd. Receptuur. Elke kleur in het Griffin Alkyd assortiment heeft zijn eigen, individuele receptuur die de natuurlijke kenmerken van het betreffende pigment optimaal tot hun recht laat komen en de stabiliteit waarborgt.
35
Pigmentgehalte/kleurkracht. De fysieke eigenschappen van alkydhars verschillen iets van die van traditionele oliën, dus ook het pigmentgehalte verschilt enigszins. Ervaren schilders zullen constateren dat alkydverf in vergelijking met Artists’ verf iets transparanter is. De receptuur zorgt voor de grootst mogelijke kleurkracht en laat de natuurlijke kenmerken van elk pigment ten volle tot hun recht komen. Transparantie. Niet alle kleuren in het Griffin Alkyd assortiment zijn transparant. De transparantie van de diverse pigmenten loopt van nature uiteen. Op de kleurenkaart worden Griffin kleuren aangeduid als “transparant of semitransparant”, dan wel “opaak of semi-opaak”. Bovendien gaat het hierbij altijd om de relatieve transparantie van een kleur in relatie tot andere kleuren. Viscositeit/consistentie. Griffin Alkyd sneldrogende olieverf heeft een iets vloeibaarder consistentie dan traditionele olieverf. Droogtijd. Alle kleuren in het Griffin Alkyd assortiment hebben op het palet een standtijd van 4 tot 8 uur. Na 18 tot 24 uur voelen ze op het doek droog aan. Het is essentieel dat de verf door en door droog is voordat hij wordt gevernist. Reken hiervoor bij een dunne verflaag minimaal een maand. Dikkere verflagen moeten langer drogen. Glansgraad. Alkydverf laat na droging een gelijkmatiger glans zien dan traditionele olieverf. Lichtechtheid. Bij het vervaardigen van Griffin Alkyd sneldrogende olieverf worden de hoogwaardigste grondstoffen verwerkt, in een procédé met hoge kwaliteitsnormen. De levensduur van olieverf en alkydverf is daardoor gelijk, als de kunstenaar althans de juiste schildertechnieken hanteert.
In combinatie met traditionele olieverf, inclusief onderschilderen & glaceren. Griffin Alkydverf kan zowel als onderschildering voor olieverf als gemengd met olieverf worden gebruikt. Een alkydverflaag droogt sneller en is iets minder flexibel dan traditionele olieverf. Daarom is het niet raadzaam om Griffin Alkyd te gebruiken over olieverf of “Oilbar”. Daarentegen is Griffin uitstekend geschikt voor een snelle onderschildering die verder wordt uitgewerkt in Artists’ of Winton olieverf. Griffin Alkydverf kan niet worden vermengd met acrylverf.
36
ARTISTS’ OILBAR "Oilbar", olieverf in staafvorm, biedt de aantrekkelijke mogelijkheid om met natte verf direct op doek te tekenen. Het hoge pigmentgehalte geeft de kleuren een kracht en diepte die in geen enkel opzicht te evenaren zijn met krijt of oliepastel. Verder heeft Oilbar, in tegenstelling tot oliekrijt, het fysieke voordeel van een drogende verflaag. Het bindmiddel van oliepastel laat zich niet fixeren, zodat de kleuren gemakkelijk versmeren en vuil opnemen. Oilbar is expressief en direct - er zit niets tussen kunstenaar en ondergrond. Zelfs geen penseel.
Spectrum. De 35 kleuren, inclusief een kleurloze mengstift, vormen een uitstekend werkbaar spectrum, zowel afzonderlijk als in combinatie met andere soorten olieverf. Receptuur. Het Oilbar assortiment is vervaardigd van pigment, lijnolie of saffloerolie en een mengsel van speciaal geselecteerde wassen. Voor elke kleur is een receptuur ontwikkeld die de natuurlijke kenmerken van het betreffende pigment optimaal tot hun recht laat komen en de stabiliteit van de kleur waarborgt. Viscosieit/consistentie. De specifieke consistentie van Artists’ Oilbar maakt een daadwerkelijk unieke, dynamische wijze van opbrengen mogelijk. Bij toevoeging van olieverfmedium gaat de olieverf in staafvorm zich ongeveer zo gedragen als olieverf uit een tube.
37
Glansgraad. Omdat elk pigment een andere hoeveelheid olie in de receptuur vereist, kan de glansgraad van Oilbar van kleur tot kleur iets verschillen. Ook bij toevoeging van oplosmiddel of medium verandert de glansgraad. Lichtechtheid. Artists’ Oilbar heeft dezelfde gradaties als andere Winsor & Newton assortimenten van kunstenaarskwaliteit. Kleuren met de aanduiding AA en A worden aanbevolen als duurzaam voor gebruik door kunstenaars. Raadpleeg de informatie over lichtechtheid op de kleurenkaart en de etiketten. Droogtijd. Na het aanbrengen op het doek voelt de verf na 2 tot 7 dagen droog aan. De verf moet beslist door en door droog zijn voordat hij wordt gevernist. Laat dunne verflagen daarom minimaal zes maanden drogen. Dikkere verflagen moeten langer drogen. Kleurloze stift. De kleurloze Oilbar heeft dezelfde functie als lijnolie bij tubeverf. Hij wordt vooral gebruikt om kleuren direct op het doek te verwassen en om glaceringen te maken. Het is eigenlijk medium in massieve vorm. In combinatie met traditionele olieverf. Oilbar kan worden gecombineerd met zowel traditionele olieverf als Griffin Alkyd sneldrogende olieverf. Omdat Oilbar was bevat, is het niet raadzaam om dikke lagen hiervan te gebruiken als ondergrond voor dunne lagen olieverf. Dit zou tegen de regel “vet over mager” ingaan. Oilbar laat zich ook goed combineren met de verschillende Winsor & Newton olieverfmediums. Voltooid werk beschermen. Een voltooid Oilbarschilderij moet worden beschermd tegen vuil en aanslag, maar vernis kan worden aangetast door de was in Oilbar. Daarom verdient inlijsten achter glas de voorkeur. Monotype. Oilbar leent zich voor tal van technieken maar is voor sommige bij uitstek geschikt. Bij prentkunstenaars bijvoorbeeld is het erg geliefd voor het maken van monotypen. Met Oilbar kan, met of zonder medium, direct op een glasplaat worden getekend, waarna het resultaat meteen kan worden afgedrukt op papier. .
38
ARTISAN WATERAFDUNBARE OLIEVERF Artisan is echte olieverf, gemaakt van lijnolie en saffloerolie die zodanig zijn gemodificeerd dat ze bij toevoeging van water een stabiele, verwerkbare emulsie vormen. De kunstenaar die met Artisan werkt, kan zijn verf verdunnen met water en ook voor het schoonmaken water gebruiken in plaats van oplosmiddelen, zoals terpentijn of terpentine. De samenstelling van de verf zorgt dat hij er precies hetzelfde uitziet als conventionele olieverf en ook precies hetzelfde aanvoelt. De kleurdiepte, boterachtige consistentie, lichtechtheid, opaciteit/transparantie, prestaties en droogtijden zijn allemaal vergelijkbaar met conventionele olieverf. De kunstenaar kan er dus ook alle basiskenmerken van het werken met traditionele olieverf mee cultiveren. Artisan is olieverf en moet ook als zodanig worden behandeld. De gemodificeerde lijnolie en saffloerolie nemen water aan als oplosmiddel. Voor het overige werkt het gemodificeerde oliebindmiddel net zoals een conventionele olie: het neemt water aan zoals lijnolie terpentine aanneemt, waarna het door oxydatie een stabiele verflaag vormt.
Spectrum. Het Artisan assortiment omvat een uitgebalanceerd spectrum van 40 kleuren die stuk voor stuk zijn geselecteerd op kleurkracht en relatieve opaciteit. De keuze van dit spectrum waarborgt dat uit dit assortiment het grootst mogelijke aantal kleuren kan worden gemengd.
39
Receptuur en het gebruik van water. Artisan bevat geen water. De lijnolieen saffloeroliebindmiddelen zijn zodanig gemodificeerd dat de verf water aanneemt en een stabiele emulsie vormt, maar met behoud van de verwerkings- en optische eigenschappen van conventionele olieverf. In de receptuur zijn bovendien zoveel mogelijk enkelvoudige pigmenten gebruikt, wat zorgt voor kleuren met een goede brilliance en schone mengkleuren. Bovendien zijn de oliën en dispersiemethoden zo uitgekiend dat ze de afzonderlijke kenmerken van elk pigment in het Artisan assortiment - van opaciteit tot transparantie – goed tot hun recht laten komen. Pigmentgehalte/ kleurkracht. In Artisan is een brede verscheidenheid van pigmenten gebruikt, zodat de verf alle kenmerken heeft die van een Winsor & Newton product mogen worden verwacht; inclusief een hoog pigmentgehalte dat dek- en kleurkracht waarborgt. Viscositeit/consistentie. Direct uit de tube heeft Artisan waterafdunbare olieverf een dikke, stijve consistentie, ongeveer zoals traditionele olieverf. De verf houdt penseelstreken en messporen uitstekend vast en is dus ook geschikt voor pasteuze technieken. De consistentie van Artisan kan gemakkelijk worden bijgesteld door toevoeging van een Artisan medium. Hiermee kunnen vloei en verwerkingseigenschappen van de verf worden aangepast, terwijl de verf toch gemakkelijk met water mengbaar en verwijderbaar blijft. Droogtijd. Als Artisan wordt verdund met water verdampt het water vrij snel, waarna er een conventionele olieverflaag overblijft die droogt door oxydatie. De droogtijden van Artisan kleuren lopen uiteen omdat elk pigment bij vermenging met olie anders reageert. Winsor & Newton stelt alle kleuren stuk voor stuk zo samen dat de droogtijd optimaal is en kunstenaars zo min mogelijk last hebben van traag drogende onderlagen. Toch is het handig om aan hand van deze lijst rekening te houden met mogelijke verschillen: Korte droogtijd [ca. twee dagen]: Prussian Blue, Umber [meerdere soorten], Middelmatige droogtijd [ca. vijf dagen]: Cadmium Hue [meerdere soorten], Phthalo Blue (red shade) en Phthalo Green [meerdere soorten], Sienna [meerdere soorten], French Ultramarine, synthetische ijzeroxyden, Ochre [meerdere soorten], Titanium White, Zink White, Lamp Black, Ivory Black. Lange droogtijd [meer dan vijf dagen]: Cadmium [meerdere soorten], Permanent Rose [quinacridone], Permanent Alizarin Crimson. Voor alle olieverfschilderijen geldt dat ze niet bij grote vochtigheid of voortdurende duisternis moeten opdrogen om vergelen van de olie te voorkomen.
40
Glansgraad. De weerschijn van Artisan verflagen wordt beïnvloed door allerlei factoren. Omdat de hoeveelheid olie in de receptuur voor elk pigment anders is, kan de glansgraad van kleur tot kleur ietwat verschillen. Ook kan de glansgraad worden beïnvloed door verdunning met water of het gebruik van mediums. Lichtechtheid. Dankzij recente ontwikkelingen in de pigmentchemie is de lichtechtheid van kunstenaarsverf opnieuw verbeterd. Winsor & Newton heeft in de receptuur van het Artisan assortiment volop gebruik gemaakt van die verbeteringen. Alle Artisan kleuren hebben de gradatie AA of A (duurzaam voor gebruik door kunstenaars). Meer over lichtechtheid en duurzaamheid in het hoofdstuk over techniek (bladzijde 59-61).
In combinatie met traditionele olieverf. Artisan verf en mediums kunnen worden gemengd met conventionele olieverf en olieverfmediums, maar naarmate er meer gewone olieverf aan wordt toegevoegd, wordt het mengsel minder goed afdunbaar met water. Ook het naleven van regels zoals “vet over mager” wordt moeilijker bij vermenging van Artisan met traditionele olieverf. Gebruik daarom bij voorkeur alleen Artisan verf en mediums, des te meer profiteert u van de voordelen van het gebruik van water in plaats van oplosmiddelen. Waterafdunbare mediums. Met Artisan mediums kunt u de kenmerken en verwerkingseigenschappen van tubeverf veranderen, zodat u alle traditionele olieverftechnieken kunt toepassen. Tot de mediums die specifiek zijn ontwikkeld voor gebruik met Artisan waterafdunbare olieverf behoren: (Artisan) Linseed Oil, Stand Oil, Painting Medium, Fast Drying Medium en Impasto Medium. Mediums zijn additieven, dus het gebruik ervan moet beperkt blijven. Houd daar rekening mee, want teveel Artisan Linseed Oil of Stand Oil leidt – net als bij conventionele olieverf - tot rimpelvorming in de verflaag. Artisan mediums worden uitgebreider behandeld op bladzijde 68 in het hoofdstuk “Mediums”.
Water als oplosmiddel. Toevoeging van teveel oplosmiddel kan leiden tot een slecht gebonden verflaag. Dat geldt voor gewone olieverf, maar ook voor het gebruik van water als oplosmiddel in Artisan verf. We adviseren dan ook nadrukkelijk om de verwerkingseigenschappen van de verf bij te stellen met medium en water. Als u water toevoegt, doe dit dan al roerend met een penseel of paletmes en met kleine beetjes tegelijk. Door geleidelijke toevoeging vormen water en olie een gelijkmatige emulsie.
41
Door toevoeging van water als oplosmiddel veranderen ook de reflectieve eigenschappen van de verf. De kleurwaarde zal iets verschuiven in de richting van een lichtere tint. Bij verdamping van water uit het mengsel vindt het omgekeerde plaats en verschuift de kleurwaarde richting oorspronkelijke kleur.
Geschikte vernissen. Elke vernis die geschikt is voor conventionele olieverf is geschikt voor Artisan. Goede vernis beschermt uw schilderij tegen vuil en aanslag uit de atmosfeer en is volledig verwijderbaar zodat het schilderij zonodig kan worden schoongemaakt. Vernis moet niet in plaats van medium worden gebruikt en worden toegevoegd aan verf. Wacht met het vernissen van een Artisan schilderij tot het door en door droog is (minimaal zes maanden). Winsor & Newton produceert een compleet assortiment vernissen voor olieverf (zie het hoofdstuk “Vernissen” op bladzijde 69).
Synthetische of natuurharen penselen.
In de loop van lange schildersessies kunnen penselen van natuurlijk varkenshaar zacht worden door het langdurige contact met water. Artisan penselen zijn gemaakt van vezels die specifiek zijn bedoeld voor gebruik met Artisan waterafdunbare olieverf. De stugge vezel gedraagt zich bijna net zo als natuurlijk varkenshaar maar wordt in water niet zacht. Ook andere synthetische penselen, zoals de langstelige Winsor & Newton Galeria penselen (en in de VS University en Monarch), behouden die ietwat stugge veerkracht en zijn geschikt voor Artisan verf. Een goede richtlijn is dat varkensharen of Artisan penselen het meest geschikt zijn voor onverdunde verf en pasteuze technieken. Voor subtiele verwassingen, glaceringen en fijne details, adviseren we een zachtharig penseel, zoals Winsor & Newton Cirrus of Sceptre Gold.
Een schoon atelier. Artisan verf hoeft na het schilderen niet te worden verwijderd met oplosmiddel. Veeg na gebruik gewoon alle overtollige verf van uw penselen en was deze daarna goed schoon met water en zeep. U hebt geen terpentijn of terpentine nodig. Om uw penselen in goede conditie te houden is het raadzaam om ze direct na het schilderen, nog dezelfde dag, schoon te maken.
42
TECHNISCHE INFORMATIE - KLEUR Alle pigmenten die worden verwerkt in assortimenten van Winsor & Newton zijn geselecteerd aan de hand van de volgende criteria:
Onvervreemdbare pigmenteigenschappen Elk pigment is uniek. Sommige zijn van nature opaak terwijl andere transparant zijn. Andere krijgen bij het aanbrengen in een dunne laag een heel ander karakter dan bij onverdund gebruik. Sommige hebben een dramatische kleurkracht terwijl andere heel subtiele mengkleuren opleveren. We evalueren alle pigmenten op grond van de volgende eigenschappen: massakleur (kleur direct uit de tube), ondertoon (kleur van heel dun uitgestreken verf), kleurkracht en relatieve opaciteit. Van cadmiums, (die een rijke kleur en grote dekkracht hebben en erg opaak zijn) tot ftalocyaninen (die gekenmerkt worden door bonte kleuren, een fonkelende natuurlijke transparantie en een enorme kleurkracht) gebruikt Winsor & Newton alleen pigmenten die de verfijnde kenmerken van een specifieke kleur het beste weerspiegelen.
Lichtechtheid/duurzaamheid De 20e eeuw liet opmerkelijke ontwikkelingen zien in de kwaliteit van pigmenten. Hoewel die grotendeels het resultaat zijn van innovaties in andere branches (zoals de auto-, keramische en plasticsindustrie), bleek de toename van het aantal kleuren en de dramatische verbetering van de duurzaamheid een geweldig voordeel voor beeldende kunstenaars. Winsor & Newton kan nu een uitgebalanceerd spectrum van traditionele en moderne kleuren aanbieden, dat zich onderscheidt door een duurzaamheidsniveau dat kunstenaars zich slechts een paar decennia geleden nog nauwelijks konden voorstellen. Van Winsor & Newton Artists’ olieverf is nu achtennegentig procent gekwalificeerd als “duurzaam voor gebruik door kunstenaars.” Die kwalificatie is van toepassing op zowel de dunste gewassen tonen en de lichtste tinten als de onverdunde kleur.
Bijdrage aan een evenwichtig spectrum Het beste spectrum in elk assortiment is een spectrum dat de kunstenaar in staat stelt een zo breed mogelijk kleurengamma te mengen. Winsor & Newton kiest pigmenten niet alleen vanwege hun eigen kenmerken, maar kijkt ook naar de mate waarin die kenmerken bijdragen aan het geheel van meng- en expressiemogelijkheden van het totale spectrum. Alle Winsor & Newton assortimenten kunnen worden gebruikt om het hele scala van mengkleuren te onderzoeken; van warm tot koel en van hoog tot laag chroma en alles daartussenin.
43
DE FUNCTIE VAN PIGMENTEN. Pigmenten hebben, naast unieke optische eigenschappen, ook uiteenlopende fysische kenmerken. Sommige zijn rafelig en onregelmatig, andere glad en rond. Sommige absorberen bij het wrijven veel olie, andere maar weinig. Kortom, elk pigment moet in het productieproces anders worden bewerkt en vergt andere vaardigheden en detailkennis.
In 1892 was Winsor & Newton de eerste fabrikant die uitgebreide technische informatie publiceerde over pigmenten en kleuren.
Een bruikbare definitie van pigment luidt: Pigmenten zijn stoffen die afzonderlijke deeltjes blijven en in een bindmiddel in suspensie kunnen worden gehouden. Kleurstoffen daarentegen kunnen oplossen en doorbloeden in omringend materiaal. Dat alle pigmenten lichtecht zijn en kleurstoffen niet, is een wijdverbreid misverstand. Het maakt voor de lichtechtheid weinig of niets uit of een stof zich als een kleurstof gedraagt of als een pigment. Een ander interessant feit is dat een kleurstof chemisch kan worden “bijgesteld”, zodat hij zich gedraagt als een pigment. De kleurstof wordt dan verbonden aan of neergeslagen op een stof die er niet mee reageert, bijvoorbeeld aluminiumhydraat. Dit levert een “lakpigment” op. Kraplak en karmijn zijn voorbeelden van lakpigmenten.
Organisch versus anorganisch. Deze termen worden gebruikt bij het beschrijven van chemicaliën die zijn samengesteld uit specifieke elementen en
44
zijn ook van toepassing op pigmentomschrijvingen. Anorganische verbindingen bestaan uit elementen zoals metalen (bijvoorbeeld cadmium, cobalt en ijzer) terwijl organische verbindingen zijn opgebouwd uit moleculen die koolstof en waterstof bevatten, vaak met zuurstof en stikstof erbij. Organische stoffen bestaan uit dezelfde basisbouwstenen als levende organismen. Definities zijn echter niet altijd keihard en vaak bevatten organische pigmenten ook metalen. In koperftalocyanine bijvoorbeeld, zit ook koper. Anorganische aarde pigmenten (zoals gele oker en ongebrande omber) worden al sinds de prehistorie gebruikt. De opmars van anorganische pigmenten begon in de negentiende eeuw. Toen maakten de industriële revolutie en ontwikkelingen in de chemie het mogelijk om metalen zoals cadmium of cobalt te combineren met andere stoffen. Dat leverde producten op zoals cadmiumsulfide (dat door toevoeging van meer of minder selenium kon worden "bijgesteld" om oranjes en roden te maken). Dit zijn zeer stabiele, beter kleurechte verbindingen en met een bindmiddel - zoals lijnolie voor olieverf – kon daar een suspensie van worden gemaakt. De eerste organische pigmenten werden aangetroffen in de natuur. Sommige kleurstoffen werden gewonnen uit planten. Van wede bijvoorbeeld werd wedeblauw of indigo gemaakt om kleding te verven. En Indiaas geel werd in Monghyr in Bengalen gewonnen uit de urine van vee dat was gevoed met mangobladeren. Het pigment werd ook wel “Indiase moes” genoemd. Deze beide organische kleuren, die uit het natuurlijke milieu werden gewonnen, verschillen van de hedendaagse, in het laboratorium gesynthetiseerde pigmenten. Het eerste, volledig synthetisch vervaardigde pigment kwam voort uit een ongelukje. Rond 1704 was een verfmaker genaamd Diesbach bezig een Florentijnse lakkleur te maken. Per ongeluk gebruikte hij potas (kaliumzout) die onopzettelijk was verontreinigd met dierlijke olie. In plaats van de rode lak die hij wilde maken, kreeg hij een veel lichtere kleur. Toen hij probeerde de kleur verder te veranderen, kreeg hij eerst purper en daarna diepblauw; Pruissisch blauw om precies te zijn. Dat was dus het eerste synthetische pigment. De laatste vijftig jaar is er in de pigment- en kleurchemie zonder enige twijfel meer voortuitgang geboekt dan in de voorafgaande tweeduizend jaar. De huidige revolutie in organische pigmenten begon rond de vorige eeuwwisseling, toen de Duitsers synthetisch arylamide geel maakten. De duurzaamheid en variatie in kleurtonen van arylamiden is verder ontwikkeld en ze worden nog steeds gebruikt. Winsor & Newton gebruikt dit pigment bij de vervaardiging van Winsor gelen en cadmium "hue"-kleuren.
45
Arylamide stelde niet alleen een norm voor moderne synthese in het laboratorium, maar werd ook de standaard voor de ontwikkeling van pigmentnamen. In toenemende mate worden organische pigmenten getooid met veellettergrepige benamingen: antraquinonen, dioxazinen, pyrrolen, ftalocyaninen en benzimidazolen zijn allemaal producten van de 20e-eeuwse pigmentchemie.
Werken met organische en anorganische kleuren. Organische pigmenten (in het laboratorium gesynthetiseerd uit koolstofverbindingen) en anorganische kleuren (meestal samengesteld uit metalen) hebben niet alleen in de productie dingen gemeen, ook hun gedrag op het palet vertoont overeenkomsten. Voordat we enkele van die kenmerken beschrijven, willen we erop wijzen dat het hier niet gaat om “regels”. Aan het begin van dit hoofdstuk zeiden we al dat elk pigment uniek is. En soms vertonen anorganische kleuren “organische” eigenschappen, of omgekeerd. Dat gezegd zijnde, volgen hier drie algemene principes. In mengkleuren leveren anorganische kleuren eerder de tonaliteiten op die de natuurlijke wereld het dichtst benaderen. De aard van weerkaatst licht en schaduw maakt dat we leven in een wereld van zuivere kleuren, die zich vermengen tot rijke tinten grijs. Dankzij hun fysische en optische eigenschappen geven anorganische kleuren deze natuurlijke licht- en schaduwtinten, met hun specifieke kenmerken, heel vaak natuurgetrouwer weer. Organische kleuren zijn helderder en dat geldt meestal ook voor hun mengkleuren. Dankzij hun zuiverheid, natuurlijke doorschijnendheid en kleurkracht leveren organische pigmenten secundaire en tertiaire mengkleuren op die gewoonlijk dichter bij het hoge chroma blijven van de primaire kleuren waar ze van “afstammen”. Beide laten zich prima onderling mengen. Probeer een anorganische mengkleur die te grijs of te doods is geworden eens op te halen door er een vleugje organische kleur aan toe te voegen. U zult zien dat u grotendeels met anorganische pigmenten gemaakte mengkleuren vaak een verrassende “opkikker” kunt geven, zonder dat hun natuurlijke karakter verloren gaat.
46
Hierna volgen opmerkingen en beschrijvingen bij pigmenten die veel worden gebruikt bij de productie van kunstschilderverven:
Witten De eerste witten werden bereid uit kalk uit de aarde en zijn sinds de prehistorie in gebruik. Om te illustreren dat dezelfde bron volstrekt tegengestelde kleuren kan opleveren, vertellen we u ook nog dat beenderen in het allereerste begin van de verfgeschiedenis werden gebruikt om zowel witte als zwarte pigmenten te maken. Het verassen (roosten) van dierenbotten leverde een grijs-witte as op die tot in de middeleeuwen werd gebruikt om papier of perkament een korrelig oppervlak te geven. Als men dezelfde botten in een gesloten omgeving liet verkolen, was het resultaat een zwart product: beenderzwart. Tegenwoordig beschikt de kunstenaar over allerlei witten, met uiteenlopende eigenschappen en dekkingsgradaties. Ze zijn allemaal zeer geschikt als mengkleur of voor het opzetten van partijen, al naar gelang de specifieke behoefte.
Chinees wit, het eerste halfdekkende permanentwit werd in 1834 uitgevonden door Winsor & Newton.
Chinese White. In 1834 uitgevonden door Winsor & Newton. Het eerste halfdekkende permanente wit. Gemaakt van zinkwit. Cremnitz White. Zuiver loodwit, gewreven in saffloerolie, favoriet bij sommige kunstenaars die traditionele technieken toepassen.
47
Flake White. Loodwit: loodcarbonaat waar een beetje zink aan is toegevoegd om de kleur en consistentie te verbeteren. Flake White No. 1 heeft een dikkere consistentie dan Flake White No. 2. Foundation White. Loodwit gewreven in lijnolie voor onderschildering of basisopzet. Iridescent White. Parelmoerwit: een pigment op basis van mica dat in het assortiment Artists’ olieverf is opgenomen om parelmoerachtige effecten te bereiken. Het is lichtecht en kan met andere kleuren worden gemengd. Soft Mixing White. Maakt deel uit van het Winton assortiment en is gemaakt van titanium pigment. Een zachte consistentie, uitstekend voor krachtige tinten zonder dat de verf kalkachtig wordt. Titanium White. Het dekkendste wit met de meeste kleurkracht. Voor het eerst vervaardigd in 1870 en in de jaren 1920 geïntroduceerd als kunstschilderverf. Nu het populairste wit. Zinc White. Het meest transparante wit met de minste kleurkracht. Voor het eerst vervaardigd in de 18e eeuw en vanaf circa 1840 veel gebruikt.
Zwarten en grijzen De allereerste, prehistorische zwarte pigmenten worden nog altijd volop gebruikt. Beenderzwart (op bladzijde 45 beschreven in relatie tot beenderwit) wordt verkocht onder de naam ivoorzwart of “Ivory Black.” Ook lampenzwart (Lamp Black) zit in vrijwel elk assortiment. Beide zijn afkomstig uit dierlijk materiaal en technisch gezien dus de allereerste organische kleuren. Beide zijn zeer stabiele vormen van dichte, elementaire koolstof. En niets is permanenter dan elementaire koolstof, of het nu in de vorm van deze eenvoudige pigmenten is, als gelaagd grafiet of samengedrukt tot de waardevolste van alle kristallijne structuren: de diamant. Ondanks het adembenemende vakmanschap en raffinement dat de pigmentchemie gedurende de afgelopen eeuw tentoonspreidde, is er nog altijd niets dat hun veelzijdigheid, verwerkbaarheid en duurzaamheid evenaart. Terwijl de eerste koolstofpigmenten zo’n 40.000 jaar geleden werden ontdekt door mannen en vrouwen die om een vuur zaten.
48
Inktzakken van inktvissen zoals die vroeger werden gebruikt om sepia te maken. Tegenwoordig wordt sepia gemaakt van een mengsel van omber en zwart.
Staafjes Chinese inkt worden traditioneel gemaakt van koolstof (roet of lampenzwart) en vis- of andere dierlijke olie.
Blue Black. In olieverf is dit een mengsel van ivoorzwart en ultramarijn. Charcoal Grey. In olieverf is dit gemalen houtskool. Davy’s grijs. Oorspronkelijk een speciaal soort leisteen, nu versterkt door toevoeging van andere kleuren. Uitstekend om mengkleuren af te zwakken zonder zwarting. Ivory Black. Verbrande beenderen waar geen ivoor aan te pas komt. Lamp Black. Het oudste door mensen gemaakte pigment, bestaande uit roet van verbrande olie. Payne’s grijs. Een blauw grijs bestaande uit een mengsel van karm(oz)ijn, blauw en zwart. William Payne, een aquarellist uit het Engelse Devon (werkzaam 1776-1830) wordt gezien als de naamgever. Sepia. Oorspronkelijk de inkt uit de inktzak van de zeekat of sepia, een soort inktvis. Wordt nu bereid uit een mengsel van omber en zwart.
49
Aardkleuren Samen met de prehistorische koolstofzwarten en –witten, waren aardkleuren tot de middeleeuwen in de meerderheid op het schilderspalet. De edelsteenachtige transparantie (te danken aan de aanwezigheid van aluminiumsilicaat in het pigment) en de rijke tonaliteit van de hoogste kwaliteiten sienna aarde, waren voor kunstenaars van Rembrandt tot Wyeth letterlijk toonaangevend. Helaas werden de fijnste siena aardkleuren na de vorige eeuwwisseling steeds moeilijker verkrijgbaar, zodat fabrikanten die beslist het natuurlijke pigment wilden gebruiken, gedwongen waren om genoegen te nemen met een mindere kwaliteit. Winsor & Newton heeft in veel gevallen besloten om recent ontwikkelde synthetische aardpigmenten te gebruiken in plaats van de resterende natuurlijke aardes. De nieuwe synthetische ijzeroxyden zijn weliswaar afkomstig uit het laboratorium maar hun fysische structuur heeft veel eigenschappen die ook de oorspronkelijke aardkleuren zo bijzonder maakten.
Keulse aarde of Van Dyke Brown is gemaakt van op ligniet of bruinkool gelijkend, organisch materiaal.
In de loop der eeuwen hebben allerlei “kleurrijke” bronnen pigmenten opgeleverd. Een van de interessantste (en onmiskenbaar de griezeligste) was “Mummiebruin”. De eerste documenten over Egyptische mummies die tot pigment werden vermalen, dateren uit de 16e eeuw. Het pigment ontleent zijn karakteristieke kleur aan asfalt. Deze bitumineuze, vaste of halfvaste aarde kwam voor in streken met olieafzettingen en werd gebruikt bij het balsemen van Egyptische mummies. Het gebruik hield in de 19e eeuw op.
50
Burnt Sienna. Oorspronkelijk gebrande siena aarde. Winsor & Newton gebruikt over het algemeen een synthetisch ijzeroxyde om de brilliance en transparantie van het origineel te evenaren. Burnt Umber. Gebrande omber, een aardpigment uit Umbrië (en andere vindplaatsen). Gold Ochre. Oorspronkelijk een variëteit van natuurlijke aarde. Verdrongen door synthetisch ijzeroxyde. Indian Red. Oorspronkellijk een variëteit van natuurlijke aarde. Verdrongen door synthetisch ijzeroxyde. Light Red. Oorspronkelijk gebrande gele oker. Verdrongen door synthetische ijzeroxyden. Mars [diverse kleuren]. Rode, bruine en gele aardkleuren, gemaakt van synthetische ijzeroxyden. Meestal opaak. Raw Sienna. Ongebrande siena, natuurlijke gele aarde. Bij Winsor & Newton is deze kleur helder en transparant en bezit hij weinig kleurkracht. Soms wordt als substituut synthetisch ijzeroxyde gebruikt. Raw Umber. Ongebrande omber, natuurlijk ijzeroxyde. Terra Rosa. Oorspronkelijk een soort natuurlijke aarde. Verdrongen door synthetisch ijzeroxyde. Vandyke Brown. Oorspronkelijk bitumineuze aarde, meestal vervangen door omber. De testen van Winsor & Newton laten niet zien dat dit pigment in olieverf verschiet. Venetian Red. Oorspronkelijk een soort natuurlijke aarde. Verdrongen door synthetische ijzeroxyden. Yellow Ochre. Gele oker, natuurlijk ijzeroxyde.
51
Roden en oranjes Het meest dynamische, vurige rood – tot de introductie van cadmiumrood aan het begin van de 20e eeuw - was vermiljoen. Oorspronkelijk werd dit pigment fijngestampt uit het mineraal “zwavelkwik” of “cinnaber”, ofwel kwiksulfide (HgS). Cinnaber werd door de Grieken en Romeinen gebruikt en, zeer waarschijnlijk, door de Chinezen veranderd in de zuiverder vorm vermiljoen. De rijke, opmerkelijk heldere kleur die daar uit voortkwam, werd door geen enkel ander pigment geëvenaard. Vanwege de giftigheid en daarmee samenhangende productierisico’s is vermiljoen niet meer verkrijgbaar. Toen deze kleur geleidelijk uit productie werd genomen, waren er gelukkig inmiddels cadmiums beschikbaar als vervanging.
Cinnabar is het belangrijkste kwikerts en de minerale vorm van natuurlijk vermiljoen.
De afgelopen decennia laten een explosieve groei van roden en oranjes uit organische, synthetische bronnen zien. Zal één daarvan uiteindelijk cadmium verdringen, zoals cadmium vermiljoen verdrongen heeft? Hoewel peryleen-, pyrrool-, quinacridoon- en naftolrood stuk voor stuk unieke en geweldige eigenschappen hebben, bestaat er nog steeds geen rood pigment dat de zuiverheid, “kleurtemperatuur”, opaciteit en mengeigenschappen van cadmium kan evenaren. Alizarin Crimson. Alizarine karmijn werd geïntroduceerd in 1868 en bleef tot de jaren 1980 een steun en toeverlaat op het schilderpalet. Verdrongen door Permanent Alizarin Crimson. Benzimidazolen. Oranjes en kastanjeroden/bruinen met benzimidazolen komen onder verschillende namen voor in diverse assortimenten. Ze dateren uit de jaren 1980 en hebben een goede lichtechtheid.
52
Bright Red. Arylamide rood met een goede lichtechtheid, door Winsor & Newton voor het eerst gebruikt eind jaren 1970. Brown Madder. Oorspronkelijk alizarine kraplak, gemaakt van de meekrap plant, nu bereid met quinacridoon of benzimidazolen en daardoor lichtechter. Cadmium. Aanwezig als diverse soorten cadmiumgeel, -oranje en -rood met een ongeëvenaarde opaciteit. Winsor & Newton gebruikt geen – laagwaardiger - cadmium-bariums. Gelen werden in 1846 geïntroduceerd, roden vanaf 1910. Carmine. Karmijn is een lak die wordt gemaakt van de vrouwelijke cochenilleluis (een schildluis). Vergankelijk. Alleen verkrijgbaar in Artists’ olieverf en als pigment. Voor het eerst gebruikt in de 16e eeuw. Magenta. Gemaakt van een mengsel van violette pigmenten. Winsor & Newton magenta olieverven zijn lichtecht. Naphthol [diverse soorten]. Naftolpigmenten vormen een grote groep rode organische pigmenten, die rond 1920 werden geïntroduceerd. Winsor & Newton koos voor zijn assortimenten de meest lichtechte sooorten. Perinone Orange. Een lichtecht oranje. Perinoon werd als kleurstof ontdekt in de jaren 1920. Quinacridones. Quinacridonen worden gebruikt als violette, bruine en rode pigmenten. Zeer transparant en lichtecht. Door Winsor & Newton in 1958 geïntroduceerd als Permanent Rose en Permanent Magenta. Rose Dore. Een prachtig, doorschijnend roze. Gemaakt van rode meekrap in olieverf. Rose Madder Genuine/Deep. Echte/dieproze kraplak zijn lakpigmenten die exclusief door Winsor & Newton worden gemaakt naar een origineel recept dat in 1806 is ontwikkeld door meester-verfmaker George Field. Verfijnd, transparant roze. Scarlet Lake. Scharlakenlak is van oorsprong een lakpigment, maar wordt nu gemaakt met een geelachtig naftolrood. Vermilion. Vermiljoen is het heldere, gepassioneerde rood van Vermeer. Gemaakt van kwiksulfide en om gezondheidsredenen nu niet langer verkrijgbaar. Ervoor in de plaats kwam kleuren op basis van cadmium en allerlei andere mengsels.
53
Gelen De eerste gelen waren aardkleuren, waarvan er veel nog steeds worden gebruikt. Indiaas geel behoort tot de pigmenten met het mooiste verhaal (zie hierna), deels vanwege zijn oorsprong, maar ook omdat het zo verbazingwekkend is dat iemand ooit op het idee kwam om deze grondstof te gaan gebruiken.
Echte guttegom (Genuine Gamboge) wordt gemaakt van boomhars en werd in 1615 voor het eerst vanuit Cambodja ingevoerd in Europa.
Arylamides. Een groep synthetische organische gele pigmenten die goed lichtecht zijn. Een van de eerste groepen in het laboratorium vervaardigde organische pigmenten. Voor het eerst gemaakt rond 1909. De recentere arylamiden zijn beter lichtecht en worden gebruikt voor diverse kleuren Winsor Yellow en Cadmium hue. Aureolin. Cobaltgeel. William Winsor.
Oorspronkelijk rond 1862 geïntroduceerd door
Azopigmenten. In de jaren 1980 geïntroduceerde gele pigmenten. Gebruikt in Transparent Yellow. Chromes. Chro(o)m(aat)pigmenten werden gebruikt voor roden, oranjes en gelen met een goede opaciteit en een lage prijs. Niet langer in gebruik om redenen van gezondheid en veiligheid. Indian Yellow. Indiaas geel werd oorspronkelijk uitsluitend gemaakt van de urine van koeien die in het Bengaalse Monghyr werden gevoed met mangobladeren. Het oorspronkelijke pigment was slechts matig duurzaam. Winsor & Newton maakt nu een alternatieve – en lichtechte - vorm.
54
Jaune Brillant. Een roodachtige versie van Napels geel, verkrijgbaar in Artists’ olieverf. Lemon Yellow. Citroengeel, oorspronkelijk van bariumchromaat, vervaardigd met hetzij arylamide, hetzij nikkeltitanaat. Het laatste benadert het origineel het beste. Naples Yellow. Napels geel was oorspronkelijk loodantimoniaat. vervaardigd met diverse pigmenten, afhankelijk van het assortiment.
Nu
Nickel Titanate. Winsor & Newton introduceerde nikkeltitanaat aanvankelijk als substituut voor het oorspronkelijke citroengeel. Uitstekend, zacht, halfdekkend geel. Voor het eerst bekend in de jaren 1960.
Groenen De groenen hebben net zozeer van de recente vooruitgang in de pigmentindustrie geprofiteerd als elke andere kleur. Toen er nog geen synthetische organische pigmenten waren, hadden kunstenaars vrijwel geen groen tot hun beschikking dat behalve helder ook nog kleurkrachtig, lichtecht en gifarm was. Dankzij de moderne chemie zijn er nieuwe groenen beschikbaar die al die eigenschappen wel hebben, terwijl oudere groene pigmenten stabieler zijn gemaakt met behoud van veel van hun oorspronkelijke, historische karakter.
Terre Verte is een groen aardpigment dat al werd toegepast in Romeinse muurschilderingen in Pompeii. Het wordt nog altijd gebruikt.
55
Cobalt Green. Zie onder “Blauwen”. Emerald Green. Smaragdgroen, oorspronkelijk vervaardigd met arsenicum, maar nu met ftalocyanine en andere pigmenten, afhankelijk van het assortiment. Hooker’s Green. Oorspronkelijk een mengsel van guttegom en Pruissisch Blauw. Later vervaardigd van organische lakken. Nu gemaakt van quinacridonen en ftalocyaninen. Olive Green. Olijfgroen, oorspronkelijk vervaardigd met vergankelijke lakken, tegenwoordig van diverse pigmenten, afhankelijk van het assortiment. Oxide of Chromium. Chroomoxydgroen, een extreem dekkend aardgroen. Bestaat al sinds 1809. Eind jaren 1840 in productie genomen door Winsor & Newton. Phthalocyanine: Zie onder “Blauwen”. Sap Green. Sapgroen, oorspronkelijk gemaakt van wegedoornbessen, later van organische lakken van matige duurzaamheid. Verdrongen door Permanent Sap Green. Terre Verte. Een natuurlijke aarde, versterkt met chroomoxyde. Viridian. Chroomgroen, een transparant blauwgroen met minder kleurkracht dan ftalocyanine; en daarom bij veel kunstenaars favoriet. Voor het eerst vervaardigd in 1838 en in 1862 geïntroduceerd in Engeland.
Blauwen De laatste twee eeuwen had de kunstenaar blauwen tot zijn beschikking die een rijke kleur en een goede kleurkracht en dekking boden. Maar de prijs was hoog, zowel in termen van geld als in productie-inspanning. Van “smalt” - de eerste cobaltverbinding ooit, door de Egyptenaren gebruikt in de vorm van gemalen glas - tot “Lapis lazuli”, de natuurlijke vorm van ultramarijn die werd gewonnen in mijnen in het huidige Afghanistan. Blauw werd beschouwd als een symbool van een hoge status, niet alleen voor de schilder die het zich kon veroorloven het te gebruiken, maar ook voor de opdrachtgever die het zich kon veroorloven een schilderij te bezitten waarin deze kleur was gebruikt. Vanaf 1704, met de synthese van Pruissisch blauw, en vervolgens in 1806, toen cobaltblauw werd ontwikkeld, en tenslotte in 1826, met de introductie van een in het laboratorium geproduceerd ultramarijn dat identiek was aan het
56
natuurlijke lapis, werden blauwen betaalbaarder. Inmiddels is de beschikbaarheid van blauw, met de introductie van ftalocyanine, exponentieel gegroeid.
Lapis Lazuli is een halfedelsteen en het oorspronkelijke pigment voor ultramarijnblauw. Kunstmatig Ultramarijn (French Ultramarine) pigment wordt sinds 1826 gemaakt en heeft een chemische structuur die identiek is aan de oorspronkelijke steen.
Antwerp Blue. Antwerps blauw, een zwakkere versie van het eerste (per ongeluk!) in het laboratorium gesynthetiseerde organische pigment: Pruissisch Blauw. Cerulean Blue. geïntroduceerd. kleurkracht.
Cerumeleumblauw is een cobaltblauw. Al in 1805 Onmisbaar, halfdekkend, licht blauw met geringe
Cobalt [diverse soorten]. Cobaltpigmenten worden gebruikt voor zowel blauwen als groenen, violetten en gelen. Half-transparante anorganische kleuren, uitstekend voor gemengde kleurtonen. Blauw werd in 1804 ontdekt door Thénard en de rodere variant (PB73) is in de jaren 1990 geïntroduceerd door Winsor & Newton. Violet werd geintroduceerd in 1860, groen werd in 1780 ontdekt en geel in 1862. French Ultramarine. Kunstmatig ultramarijn, in 1826 in Frankrijk uitgevonden door Guimet in een competitie die tot doel had echt lapis lazuli te vervangen. Het is chemisch identiek aan het natuurlijke pigment. French Ultramarine van Winsor & Newton heeft een rode ondertoon.
57
Indanthrene Blue. Indantreenblauw is roder dan ftalocyanine. In 1901 ontdekte kleurstof die met ombers uitstekende donkere mengkleuren oplevert. Indigo. Oorspronkelijk afkomstig van de indigoplant. Indigo werd in de 19e eeuw synthetisch vervaardigd maar was niet permanent. Wordt nu gemaakt van een mengsel van ultramarijn, ftalocyanine en zwart. Manganese Blue. Mangaanblauw is niet meer verkrijgbaar, een substituut wordt gemaakt met ftalocyanine. Phthalocyanine [diverse soorten]. Ftalocyaninen worden gebruikt in diverse soorten Winsor Blue en Winsor Green. Verkrijgbaar sinds 1938. Lichtecht en zeer kleurkrachtig. Pruissian Blue. Pruissisch blauw stond aan de wieg van de nieuwe synthetische organische pigmenten voor de hedendaagse schilderkunst. In 1704 ontdekt door Diesbach. Massakleur bronsachtig. Heeft de merkwaardige eigenschap in het licht te verschieten en zich in het donker te herstellen. Ultramarine (Green shade). Een groenere tint Ultramarijn.
Violetten Een ander voornaam pigment is Tyreens purper, een kleur die door de Romeinse keizers werd geëist en die werd geperst uit een blaasje op het lijf van een wulk (een schelpdier). Voor ongeveer 1,5 gram kleurstof waren 12.000 wulken nodig, wat de prijs van de kleur opdreef tot astronomische hoogte. Een andere grondstof voor een rijk, echt purper was er echter niet en deze situatie duurde in zekere mate voort tot de 19e eeuw. Tot de introductie van dioxazine in de1960 waren alle purpers en violetten óf mengkleuren, óf berucht vanwege de mate waarin ze verschoten. Caput Mortuum. Een Marsviolet. Naam stamt uit de 18e eeuw. Dioxazine. Dioxazine is een violet pigment dat wordt verkocht onder zijn chemische naam en als “Winsor Violet”. Uit testen van Winsor & Newton blijkt dat deze kleur in olieverf, acrylverf en aquarel lichtecht is. Op de markt sinds de jaren 1960. Mauve. Gemaakt van een mengsel van violette pigmenten. Purple Lake/Madder. Purperlak/kraplak, oorspronkelijk gesynthetiseerde alizarine. Nu te koop met andere, lichtechte pigmenten.
58
ANDERE PIGMENTEN “Permanent” kleur. Duidt op organische pigmenten ter vervanging van de eerste, in de jaren 1920 gebruikte organische pigmenten. “Winsor” kleur. Duidt op transparante organische kleuren met een goede lichtechtheid die in het hele spectrum te vinden zijn.
LICHTECHTHEID / DUURZAAMHEID Om stabiele verf te krijgen is meer nodig dan alleen lichtechte pigmenten. Duurzaamheid heeft ook betrekking op de stabiliteit van de verflaag. Bij Winsor & Newton geven we de duurzaamheid van onze verf aan op grond van beide factoren: de lichtechtheid van het gebruikte pigment plus de bewezen stabiliteit van de totale formule, inclusief bindmiddel. Definitie De formele definitie van de duurzaamheid van een kunstschilderverf is “zijn levensduur na aanbrengen met een penseel op papier of doek van passende kwaliteit en tentoongesteld achter glas, in een droog vertrek, blootgesteld aan normaal daglicht en een normale stedelijke atmosfeer.” Deze definitie geeft aan hoe men met schilderijen zou moeten omgaan. Methodologie Voor onderzoeksdoeleinden kunnen we verf versneld testen op lichtechtheid en stabiliteit van het bindmiddel, als aanvulling op de informatie van onze pigmentleveranciers. Onze gradaties zijn dan ook gebaseerd op een combinatie van natuurlijke voortschrijding van de tijd, versnelde testen en onderzoek en ontwikkeling door de pigmentleverancier. Opgeteld vormen ze de meest stringente onderzoeksresultaten in de branche.
Gradaties (Wij hanteren de volgende duurzaamheid/lichtechtheidsgradaties:) AA – Uitstekend duurzaam/lichtecht A – Duurzaam/lichtecht B – Matig duurzaam C – Vergankelijk Bij sommige kleuren wordt dit aangevuld met nadere informatie in de vorm van een van de volgende toevoegingen: (i) “A” gradatie bij onverdund gebruik, kan in dunne gewassen tonen verschieten. (ii) Dampbestendigheid niet gewaarborgd. (iii) Verbleekt onder invloed van zuren en zure atmosfeer.
59
(iv) Fluctuerende kleur, verschiet in het licht, herstelt zich in het donker. (v) Niet met Loodwit gebruiken om lichte tinten te maken, want die verschieten. (vi) “A” gradatie indien voorzien van laag fixatief . Het is goed om te weten dat slechts drie van de 114 kleuren in het assortiment Artists’ olieverf een duurzaamheidgradatie lager dan A hebben. Winsor & Newton blijft deze kleuren produceren vanwege hun unieke karakter en omdat kunstenaars ernaar blijven vragen. Deze kleuren zijn: Gradatie B Alizarin Crimson Sap Green
Alternatief bij behoefte aan een duurzame kleur Permanent Alizarin Crimson Permanent Sap Green
Gradatie C Carmine
Alternatief bij behoefte aan een duurzame kleur Permanent Alizarin Crimson
ASTM De American Society for Testing and Materials (ASTM) heeft maatstaven opgesteld voor de prestaties van kunstschildermaterialen, inclusief normen voor de lichtechtheid van verf. Bij het meten van de lichtechtheid volgens dit systeem worden kleuren met titaniumwit verdund tot een reflectieniveau van 40%. “Reflectie” wordt gedefinieerd als de hoeveelheid licht die wordt weerkaatst door een kleurstaal. Vervolgens worden de stalen onderworpen aan testen in zowel zonlicht als onder kunstmatig versnelde omstandigheden. De resultaten maken het mogelijk de kleuren in te delen op een schaal van I-V, afhankelijk van het medium. In dit systeem is I de hoogste lichtechtheidsgradatie, hoewel I en II beide worden geacht duurzaam/lichtecht voor gebruik door kunstenaars te zijn. Als een Winsor & Newton verf geen ASTM gradatie heeft, wijst dat er gewoonlijk op dat het pigment of het type assortiment nog niet door de ASTM is getest. Het wijst niet automatisch op een gebrek aan lichtechtheid. In deze gevallen is het raadzaam om de Winsor & Newton duurzaamheidsgradatie (vermeld op de tube en in het informatiemateriaal) te gebruiken als indicatie van de te verwachten levensduur van de kleur.
Het effect van schildertechnieken op duurzaamheid Door de juiste technieken toe te passen, kan de kunstenaar zelf ook veel bijdragen aan de duurzaamheid van materiaal. Het gebruik van een slechte kwaliteit schildergrond, een ongeschikte techniek of het weglaten van een
60
laatste beschermlaag kan leiden tot onherstelbare schade aan een normaal gesproken duurzaam materiaal. Onredelijke verwachtingen en ondeugdelijke technieken kunnen eveneens leiden tot slechte resultaten. Het gebruik van olieverf in zeer dikke lagen bijvoorbeeld, kan de verflaag doen rimpelen en scheuren en te sterke verdunning met oplosmiddel kan slecht hechtende verf opleveren die gemakkelijk beschadigt en niet veilig kan worden gevernist. Het is schokkend te moeten constateren dat duurzaamheidsproblemen of voortijdige desintegratie van schilderijen meestal het gevolg zijn van ongeschikte technieken of het gebruik van materialen die niet specifiek zijn vervaardigd voor kunstenaars - en afgestemd op een lange levensduur. Raadpleeg voor meer informatie over deugdelijke schildertechnieken het hoofdstuk “Toepassingen, Technieken & Tips” op bladzijde 75-79 van dit boek of de productinformatiefolders van Winsor & Newton of bezoek ons op www.winsornewton.com.
BINDMIDDELSELECTIE Net zoals pigmenten moeten worden geselecteerd aan de hand van strenge normen – opdat ze voldoen aan de behoefte van de kunstenaar - worden ook bindmiddelen uitgebreid getest voordat ze worden uitgekozen voor gebruik in assortimenten van Winsor & Newton. Functies van bindmiddelen. Het bindmiddel (vehikel) in de verf moet drie dingen doen: • Eén: het draagt het pigment en kapselt het in. Pigment kan alleen doeltreffend functioneren als het goed is ingekapseld door het bindmiddel. Het pigment moet dus gelijkmatig zijn gedispergeerd en gesuspendeerd in het bindmiddel en het mag weinig of geen ongerechtigheden bevatten. • Twee: het verschaft verwerkingseigenschappen. Het bindmiddel is de drager die de kleur meevoert over de ondergrond en die de verf specifieke verwerkingseigenschappen geeft. Een goede drager stelt de schilder in staat de verf consistent te manipuleren. Hij moet enige weerstand bieden, maar ook zorgen dat de verf zich prettig laat verwerken. Hij moet zich gelijkmatig vermengen met toegevoegde mediums, zodat de schilder de consistentie van de verf op talloze manieren kan aanpassen. • Drie: het moet de verf op een zo stabiel en duurzaam mogelijke manier vastleggen op de ondergrond. Op bladzijde 12, in de rubriek, “iets over droging en de stabiele verflaag”, vindt u een korte omschrijving van het droogmechanisme van olieverf. De beste kwaliteit bindmiddel oxydeert en vormt een stabiele, duurzame en uniforme laag. Verf die goed is gewreven
61
met een kwaliteitsolie als bindmiddel, die technisch zorgvuldig en juist wordt toegepast, droogt op tot een laag die niet rimpelt, scheurt of opkrult. De volgende bindmiddelen en dragers worden gebruikt bij het vervaardigen van Winsor & Newton olieverf:
Lijnolie.
Lijnolie, gewonnen uit de vlasplant, is de belangrijkste plantaardige olie die in Winsor & Newton verf wordt verwerkt. Hij levert een hechte, stabiele verflaag op.
Saffloerolie. Vanwege zijn lichtere kleur wordt saffloerolie gebruikt bij de vervaardiging van veel witten. Saffloerolie droogt trager maar kan veilig met lijnolie worden gemengd.
Alkydhars. Alkydharsen worden gemaakt van natuurlijk gewonnen olie en gepolymeriseerd door een chemische reactie met een alcohol en een zuur. Het resultaat is een harsachtige substantie die kan worden gebruikt als bindmiddel of als medium. Alkydhars droogt, net als lijnolie, door oxydatie en niet door verdamping van oplosmiddel (zoals acrylverven).
Waterafdunbare olie. Om ze te kunnen gebruiken als bindmiddel voor Artisan waterafdunbare olieverf, zijn lijnolie en saffloerolie chemisch zodanig gemodificeerd dat ze water als oplosmiddel aannemen. Voor het overige functioneren de gemodificeerde oliebindmiddelen als conventionele olie. Ze accepteren water als verdunningsmiddel ongeveer zoals lijnolie terpentine opneemt en vervolgens vormen ze door oxydatie een stabiele verflaag.
Andere additieven. Hoewel Winsor & Newton zich ten doel stelt om alle kleuren in zijn assortimenten in de zuiverst mogelijke vorm te maken, komt het voor dat door toevoeging van specifieke hulpstoffen een superieure verf kan worden geproduceerd. Als een bepaald pigment bij vermenging met olie een kleverige, onbruikbare pasta vormt bijvoorbeeld, kan die kleverigheid worden weggenomen door toevoeging van een geschikt bevochtigingsmiddel of een stabilisator, zodat een gladde, goed hanteerbare verf wordt verkregen.
62
WRIJVEN Het produceren van de fijnst mogelijke verf is meer dan het samenvoegen van een aantal grondstoffen. Juist omdat pigmenten en bindmiddelen stuk voor stuk uniek zijn, verlangt elk pigment ook een unieke maalmethode. De beste manier om het maalproces te begrijpen is het stap voor stap te volgen, door de verfmolen…
Verf wrijven is een heel nauwkeurig proces waarbij alle ingrediënten zorgvuldig moeten worden geselecteerd en uitgebalanceerd om de beste verwerkingseigenschappen te waarborgen.
Stap één – Selectie van de beste materialen. Hierin is inbegrepen de selectie van pigmenten en bindmiddelen aan de hand van de eerder omschreven criteria. Stap twee – Receptuur. Elk pigment neemt olie anders op. Deskundige chemici ontwikkelen daarom voor elk pigment een eigen receptuur. Voordat het wrijven begint, moet er dus een goed inzicht zijn in de fysieke eigenschappen van de grondstoffen en de wijze van bewerken die waarborgt dat die kwaliteiten optimaal tot hun recht komen. Stap drie – Mengen. De stap die vooraf gaat aan het wrijven. Met een industriële mengmachine worden pigment en olie vóórgemengd. Stap vier – Wrijven. Sinds de 19e eeuw wordt voor het dispergeren van het pigment tot een gelijkmatige suspensie meestal een driewalsenverfmolen
63
gebruikt. Zoals de naam al aangeeft, wordt het verfmengsel gewreven tussen drie grote, zware rollen (soms zijn die rollen van staal en soms van graniet, afhankelijk van de eigenschappen van het pigment), waardoor de olie fysiek wordt gedwongen de pigmentdeeltjes te “bevochtigen”. Het proces is voor elk pigment anders. Vaak moet het mengsel vele malen door de verfmolen worden gevoerd om een complete dispersie te bewerkstelligen. Winsor & Newton wrijft zijn conventionele olieverven tot een mengsel met een vrij stijve viscositeit, die waarborgt dat penseel- en paletmesstreken goed worden vastgehouden en het oppervlak niet uitvlakt. Het leveren van stijve verf heeft als belangrijk voordeel dat de kunstenaar zijn materiaal gemakkelijk kan aanpassen door er mediums aan toe te voegen, zodat de viscositeit vloeibaarder wordt. Andersom is het vrijwel onmogelijk om verf met een te zachte viscositeit veilig terug te brengen tot een uniforme stijve consistentie. Stap vijf – Als de verf is gewreven, volgt evaluatie door kwaliteitscontrole. Bij Winsor & Newton wordt elke partij vergeleken met eerdere partijen. Ze worden allemaal getest op massakleur, ondertoon, viscositeit en dispersie; om slechts enkele evaluatiepunten te noemen. Deze methode stelt ons in staat te garanderen dat onze verf de optische en fysische kwaliteiten heeft die kunstenaars sinds halverwege de 19e eeuw het meest op prijs stellen. Bovendien geeft dit de zekerheid dat recente verbeteringen aan de verf consistent en uniform worden doorgevoerd. Dit is het wrijf- en testprocédé dat Winsor & Newton toepast. Pas als de verf is gewreven en getest volgens strikte normen vindt hij zijn weg naar tubes, potten en blikken en uiteindelijk naar het palet van de kunstenaar.
OPLOSMIDDELEN, OLIËN, MEDIUMS & VERNISSEN Verf is voor de schilder een basismateriaal. Het assortiment oliën, mediums, vernissen, oplosmiddelen en schildergronden omvat aanvullende, maar onontbeerlijke materialen die zorgen dat de kunstenaar oneindig kan variëren met materiaal en techniek en gestalte kan geven aan een individuele creatieve visie.
OPLOSMIDDELEN Oplosmiddelen worden gebruikt om olieverf te verdunnen en om penselen en paletten na het schilderen schoon te maken. Oplosmiddelen die worden gemaakt voor kunstenaars moeten volkomen vluchtig zijn: na verdamping uit het verfmengsel mogen ze geen residu achterlaten. Oplosmiddelen van “Bouwmarkt/DHZ kwaliteit” zijn goedkoper maar ook minder goed geraffineerd, zodat de verf na gebruik vaak kleverig blijft en de verflaag niet
64
goed droog wordt. Terpentijn De sterkte van oplosmiddelen en hun capaciteit om verf "losser" te maken varieert. Het sterkste oplosmiddel voor kunstenaars - en het enige dat gemakkelijk zelfs dammarhars oplost - is terpentijn; door Winsor & Newton op de markt gebracht als “English Distilled Turpentine”. Terpentijn levert een visceus mengsel op, verdampt langzaam en is het gevaarlijkste en sterkst geurende oplosmiddel dat veel door kunstenaars wordt gebruikt. Terpentine Deze minerale alcohol, bij Winsor & Newton “Artists’ White Spirit” genaamd, is waterig en verdampt snel. In vergelijking met terpentijn is dit minder gevaarlijk en goedkoper en bij bewaren loopt de kwaliteit niet terug. Sansodor is visceus en verdampt langzaam. Dit minst gevaarlijke oplosmiddel kost ongeveer hetzelfde als terpentijn, maar behoudt zijn kwaliteit bij bewaren en is geurarm.
Sansodor is een geurarm oplosmiddel, zeer geschikt voor gebruik door kunstenaars die zichzelf liever niet blootstellen aan terpentijn.
Algemeen wordt erkend dat oplosmiddelen een potentieel gevaar voor de gezondheid vormen. Als ze verstandig worden gebruikt, leveren ze voor de meeste gebruikers echter geen risico op. Zie voor suggesties voor een juist gebruik van oplosmiddelen de tips over gezondheid en veiligheid op bladzijde 20-26.
65
De laatste paar jaar zijn er veiliger oplosmiddelen in de handel gekomen. De nieuwe oplosmiddelen bevatten minder aromatische stoffen (dat zijn de ingrediënten die schadelijk kunnen zijn). Schilders die overgevoelig zijn voor terpentijn adviseren we Sansodor te gebruiken; dat is een geurarm, koolwaterstof oplosmiddel. De threshold limit value (TLV) geeft de veilige drempelwaarde aan voor de hoeveelheid oplosmiddel die zich in de loop van een bepaalde tijd in uw onmiddellijke omgeving mag bevinden. Hoe hoger het getal (in ppm - deeltjes per miljoen), hoe veiliger het product. De TLV voor Sansodor is 300ppm, terwijl die voor terpentijn 100ppm is. Voor wie oplosmiddelen liever helemaal vermijdt, vormt Artisan waterafdunbare, echte olieverf een goed alternatief.
DROGENDE OLIËN EN HALF-DROGENDE OLIËN Drogende oliën en halfdrogende oliën zijn de plantaardige oliën die worden gebruikt om de verf te maken, te weten lijnolie, papaverolie en saffloerolie. Verschillende bewerkingsmethoden leveren oliën op waarvan de droogsnelheid, consistentie en kleur verschillen. Drogende oliën worden vaak gebruikt om de consistentie en droging van verf te veranderen; hun werking komt overeen met die van kant-en-klare mediums. Koud geperste lijnolie kan aan verf worden toegevoegd om de consistentie te verdunnen, de vloei te verbeteren en de glans en doorschijnendheid te vergroten.
Geraffineerde lijnolie heeft ongeveer dezelfde eigenschappen als koud geperste lijnolie maar droogt langzamer. Het is de populairste olie. Standolie verbetert de vloei van de verf en zorgt dat hij beter uitvlakt (gladtrekt). Hij is erg geschikt voor glacis en fijne detaillering. Hij is bestand tegen vergeling en vergroot de duurzaamheid van de verflaag. Hij vertraagt de droging en is de beste keuze als de olie wordt gebruikt als medium.
Gebleekte lijnolie versnelt de droging, verbetert de vloei en is, vanwege zijn lichte kleur, vooral geschikt voor gebruik met lichte kleuren. Ingedikte lijnolie versnelt de droging nog sterker dan gebleekte lijnolie, verder verbetert hij de vloei en de glans en duurzaamheid van de verflaag.
Drogende lijnolie bevordert een snelle droging van alle drogende oliën en doet daarbij de glans toenemen.
66
Sansodor is een zeer geurarm oplosmiddel, zeer geschikt voor gebruik door kunstenaars die zichzelf liever niet blootstellen aan terpentijn.
Drogende papaverolie versnelt de droging, is bestand tegen vergeling en zeer geschikt voor gebruik met lichte kleuren.
MEDIUMS Mediums zijn kant-en-klare hulpstoffen die de eigenschappen van de verf veranderen of benadrukken. Ze worden gebruikt om de droogtijd te veranderen, de glans te versterken, de vloei te verbeteren, textuur te geven, etc. Voor mediums worden dezelfde bindmiddelen gebruikt als bij het wrijven van verf: lijnolie, alkydhars en gemodificeerde, met water afdunbare oliën. Traditionele mediums op oliebasis worden gemaakt van een combinatie van olie en oplosmiddel, terwijl mediums op alkydbasis bestaan uit synthetische alkydharsen en oplosmiddelen. Alle mediums moeten met mate worden gebruikt; het zijn uitsluitend hulpstoffen. Ook is het niet raadzaam om aan de verf allerlei verschillende mediums toe te voegen. Toepassing van slechts één medium lijkt de meest stabiele verflaag op te leveren. Omdat alkydhars ongeveer net zo werkt als lijnolie kunnen aan conventionele olieverf ook alkydmediums worden toegevoegd. Alkydharsmediums hebben belangrijke voordelen, want ze versnellen de droging en geven de verf ook een unieke, natuurlijke doorschijnendheid.
Liquin. Wereldwijd is dit het populairste alkydmedium. Het versnelt de droging, verbetert de vloei, versterkt de glans, is bestand tegen vergelen en ideaal voor glaceren.
67
Wingel versnelt de droging en verbetert de vloei en glans met behoud van een iets stijvere consistentie dan Liquin.
Oleopasto versnelt de droging en is ideaal voor impastotechnieken. Artists’ schildermedium is een kant-en-klaar medium dat de consistentie van de verf verdunt, de vloei verbetert, de droging vertraagt en de duurzaamheid van de verflaag vergroot. Verder is het bestand tegen vergeling. Artists’ schildermedium is prima geschikt om verf te “verzadigen met olie”, een toepassing van medium op een schilderij waarbij partijen zijn ingeschoten. Inschieten houdt in dat er overmatig veel olie uit de verf in een onderliggende laag is getrokken waardoor de verf zijn brillance verliest. (Zie voor een complete bespreking van “verzadigen met olie” het hoofdstuk “Toepassingen, Technieken & Tips” op bladzijde 79). Meestal wordt het inschieten van verf veroorzaakt door een te sterk absorberende ondergrond. Gebruik altijd liever Winsor & Newton gesso als schildergrond dan huishoudgrondverf.
MEDIUMS VOOR ARTISAN WATERAFDUNBARE OLIEVERF Gebruik mediums voor Artisan waterafdunbare olieverf uitsluitend voor dit type verf. Deze mediums bevatten eenzelfde soort gemodificeerde lijnolie als wordt gebruikt bij het wrijven van de verf. De eigenschappen komen overeen met die van de overeenkomstige mediums voor conventionele olieverf. Schudden voor gebruik is bij toepassing van deze mediums heel belangrijk. Het medium moet daarna grondig door de verf worden geroerd. Beperk het gebruik van water tot een minimum en voeg het altijd met kleine beetjes tegelijk toe.
Artisan waterafdunbare lijnolie reduceert de consistentie en verbetert de vloei van Artisan verf. Hij vergroot ook de glans en transparantie. Artisan waterafdunbare standolie verbetert de vloei en de vorming van een egale verflaag. Hij is vooral zeer geschikt voor glacis en het schilderen van details omdat penseelstreken niet blijven staan. Hij droogt langzaam.
Artisan waterafdunbaar sneldrogend medium verbetert de vloei van de verf en versnelt ook de droging. Omdat het penseelstreken uitvlakt en de glans en transparantie vergroot is dit medium ideaal voor glacis. Het vergeelt niet.
Artisan waterafdunbaar schildermedium verdunt de consistentie van Artisan verf en helpt bij fijn gedetailleerd werk. Het verbetert ook de vloei en vertraagt de droging. Het medium is zeer geschikt om verf te “verzadigen met
68
olie.” (U vindt een volledige bespreking van verf verzadigen met olie in het hoofdstuk “Toepassingen, Technieken & Tips” op bladzijde 79.)
Artisan waterafdunbaar impastomedium is een textuurmedium voor gebruik met Artisan. Vermeng medium en verf altijd grondig. Bouw de textuur voor dik impasto op in lagen en laat elke laag drogen alvorens een volgende aan te brengen. Dit medium versnelt de droging. Zie voor specifieke eigenschappen van alle olieverfmediums, drogende oliën en oplosmiddelen van Winsor & Newton de tabellen op bladzijde 82-87.
VERNISSEN Vernissen zijn essentieel voor het beschermen van olieverfschilderijen. Ze vallen uiteen in twee categorieën: retouchevernis en slotvernis.
Retouchevernis kan worden gebruikt als tijdelijke vernis en om recent voltooide olieverfschilderijen tijdelijk te beschermen. Schilderijen moeten altijd zo lang mogelijk drogen (minimaal een maand) voordat de retouchevernis wordt aangebracht. De retouchevernis hoeft niet te worden verwijderd voordat de slotvernis wordt aangebracht. Bij schilderijen waarop retouchevernis is aangebracht, moet ook gewoon voldoende droogtijd in acht worden genomen voordat de slotvernis wordt opgebracht (minimaal zes maanden voor dunne verflagen, langer voor dikke lagen).
Slotvernis De ideale slotvernis heeft de volgende algemene kenmerken: • hij is helder en vergeelt niet; • hij beschermt tegen stof en vuil; • hij geeft het oppervlak een gelijkmatige glans en • hij is gemakkelijk te verwijderen als het schilderij ooit moet worden gerepareerd, gerestaureerd, gereinigd of anderszins aandacht behoeft. Olieverfschilderijen moeten door en door droog zijn voordat er een slotvernis op wordt aangebracht. Een schilderij met dunne verf zal na zes maanden droog zijn, terwijl een impasto schilderij meer tijd nodig heeft. Als schilderijen te vroeg worden gevernist, kunnen zich de volgende problemen voordoen: • de vernis wordt kleverig en droogt niet; • de vernis kan inschieten in de verflaag en de verf gevoelig maken voor oplosmiddelen. Een toekomstige poging om het schilderij schoon te maken, kan dan de eigenlijke verflaag aantasten; • Matte vernissen kunnen inschieten, waarbij het matterende bestanddeel als witte aanslag achterblijft op het oppervlak van het schilderij; • De vernislaag kan scheuren
69
Zo bepaalt u of uw schilderij klaar is om te vernissen: sprenkel een beetje terpentine op een schoon lapje. Wrijf daarmee zachtjes over een hoekje van het schilderij. Als de verf niet meer afgeeft, is het schilderij klaar om te worden gevernist. Als de verf na een voldoende lange droogperiode nog steeds afgeeft, kan dat betekenen dat het oliebindmiddel is ingeschoten in een te sterk absorberende ondergrond of dat de verf te sterk met oplosmiddel is verdund, waardoor de hechting te wensen overlaat. Het schilderij moet dan worden behandeld om de verf te verzadigen met olie, waarna het opnieuw moet drogen (zie bladzijde 79). Daarna kan het worden gevernist.
Vernis aanbrengen. Vernis kan worden aangebracht met een penseel of een spuitbus/verstuiver (aerosol). Om een bevredigende afwerking van het oppervlak te waarborgen en de blootstelling aan oplosmiddelen in het mengsel te minimaliseren, raadt Winsor & Newton af om vernis op te brengen met de hand en een lap. Het gemakkelijkst in gebruik zijn de diverse aerosols die Winsor & Newton op de markt heeft gebracht. Winsor & Newton maakt allerlei soorten vernissen. Dit zijn de producten en hun eigenschappen:
Dammarvernis is de traditionele, hoogglanzende vernis. Deze vernis kan alleen worden verdund met een krachtig oplosmiddel, zoals terpentijn. Ga er dus zorgvuldig mee om.
Artists’ glanzende vernis & Artists’ schilderijvernis zijn hoogglanzend en glashelder. Het zijn de moderne vervangers van Dammarvernis.
Conserv-Art glanzende vernis & Conserv-Art matte vernis vertegenwoordigen de laatste ontwikkeling in vernischemie. De glanzende versie glanst slechts in geringe mate. Ze zijn glashelder en blijven meer dan 100 jaar gemakkelijk verwijderbaar.
Wasvernis is de matste afwerking en blijft gemakkelijk verwijderbaar. Aerosolvernissen zijn te koop in allerlei soorten. Ze zijn helder, vergelen niet en blijven verwijderbaar. Het assortiment vernissen in een spuitbus bestaat uit: • Artists’ schilderijvernis (glanzend, satijn en mat) • Dammarvernis (hoogglanzend) • Artists’ retouchevernis (glanzend) Deze producten hebben dezelfde eigenschappen en voordelen als de andere vernissen van artists’ kwaliteit voor olie-, alkyd- en acrylverf, maar zitten in een handige spuitbus.
70
Het assortiment aerosols omvat daarnaast een niet-verwijderbare All-Purpose vernis (glanzend en matt) voor gebruik met acrylverf en hobbytoepassingen. Voor pastelgrafiet en houtskool is er een Artists’fixatief en een Artists’Soft Fixatif van uitstekende kwaliteit.
PENSELEN Net zoals de kwaliteit van de verf een dramatisch effect heeft op de kwaliteit van uw voltooide werk, maakt het ook een wezenlijk verschil welke penselen u kiest. Diverse typen penselen hebben stuk voor stuk specieke eigenschappen die ze geschikt maken voor bepaalde media en technieken. Het kiezen van het juiste penseel helpt u een heel eind op weg bij het succesvol onderzoeken van een bepaalde techniek.
Goede penselen zijn van doorslaggevend belang, want die waarborgen dat de schilder de verwerkingseigenschappen van de verf optimaal kan benutten.
ECHT VARKENSHAREN PENSELEN Vanwege de dikkere verf en de ruwheid van het doek zijn penselen van echt varkenshaar ideaal voor olieverf. De beste kwaliteit varkenshaar heeft een uniforme flexibiliteit en de haarpunten zijn meestal gespleten. Die gespleten puntjes zijn gewenst omdat die ertoe bijdragen dat de zware verf gelijkmatiger en beheerster kan worden meegevoerd over de ondergrond. Bij de beste varkensharen penselen is het haar, waar van nature een lichte kromming in zit, zo samengebonden dat het naar binnen buigt. De haren grijpen dan op een natuurlijke manier in elkaar. Die verstrengeling van het haar waarborgt dat het penseel zijn vorm behoudt en zorgt voor een opmerkelijk goede
71
penseelbeheersing. Bij penselen die zijn gemaakt met haar van mindere kwaliteit is die beheersing aanzienlijk minder. Varkenshaar is goed bestand tegen oplosmiddel, maar in water kan het zacht worden en zijn veerkracht verliezen. Voorbeelden van penselen van echt varkenshaar zijn:
Artists’ Hog Hog betekent varkenshaar en Artists’ Hog penselen zijn gemaakt van de allerbeste kwaliteit varkenshaar. Elk penseel heeft een naadloze nikkelen bus en een lange steel. Het haar is zo samengebonden dat het op een natuurlijke manier in elkaar grijpt.
Winton Fine Hog penselen zijn specifiek ontwikkeld voor Winton olieverf, maar ook prima bruikbaar voor conventionele olieverf of alkydverf. Winton penselen zijn gemaakt van fijn, verstrengeld varkenshaar. Deze penselen bieden uitstekende kwaliteit tegen een uitermate redelijke prijs.
ZACHTE NATUURHAREN PENSELEN Verf die is verdund tot een vloeibaarder consistentie vraagt om een zachter penseel. Gebruik voor glaceren of heel gedetailleerd werken bij voorkeur zachte marterharen penselen. De verf laat zich daarmee soepel opbrengen en er blijven geen penseelstreken in staan. Om onnodige slijtage te voorkomen, kan de verf op het palet worden gemengd met varkensharen penselen of een paletmes, terwijl het zachtere marterharen penseel alleen wordt gebruikt om te schilderen. Dit zijn uitstekende zachte natuurharen penselen voor olieverf: Cirrus LH penselen maken deel uit van het assortiment Cirrus penselen, gemaakt van kolinsky marterhaar. Deze penselen zijn ontwikkeld om tegen een redelijke prijs de kwaliteit van marterhaar te kunnen bieden. Ze worden met de hand gemaakt door onze ervaren penseelmakers. Ze bezitten een uitstekende veerkracht en houden veel verf vast. LH staat voor long-handled en die lange steel maakt dit type penseel perfect geschikt voor gedetailleerd werk en glacis met verdunde olieverf, alkydverf of waterafdunbare olieverf.
72
SYNTHETISCHE PENSELEN De laatste twee decennia laten opmerkelijke ontwikkelingen zien in de productie van penselen van synthetische vezels. Veel soorten synthetisch haar presteren net zo goed als echt haar en sommige zelfs beter. Er zijn synthetische penselen die net zo goed geschikt zijn voor verf met een zware consistentie als voor verdunde, vloeibare verf, bijvoorbeeld: Artisan penselen voor waterafdunbare olieverf zijn specifiek ontwikkeld om de eigenschappen en prestaties van varkensharen penselen te evenaren, maar ook hun vorm en veerkracht te bewaren, als ze tijdens het schilderen met waterafdunbare olieverf langdurig in aanraking komen met water.
MEER OVER PENSELEN Vormen. Varkensharen penselen zijn er in de volgende vormen: Rond. Voor algemeen gebruik en het schilderen van details.
Plat. Voor algemeen gebruik en voor het neerzetten van brede streken.
Kort plat. Vergelijkbaar met plat, maar beter beheersbaar omdat het haar van de kop korter is.
73
Rond plat (kattetong). Een plat penseel met een ronde punt, waarmee verf zich soepeler en zeer gecontroleerd laat opbrengen.
Waaier (daspenseeel). Bedoeld voor het verwassen van kleuren en het verzachten van randen. Zeer geschikt voor speciale effecten zoals gebladerte, haar, wolken en dergelijke.
Lange of korte steel (LH of SH). Lange stelen maken het de schilder mogelijk om een eindje achteruit te stappen en bij het schilderen enige afstand te nemen van de ondergrond. Korte penselen zijn bedoeld voor gedetailleerd werk, waarbij de kunstenaar dicht op het schilderij staat. Onderhoud. Als u zich aan enkele eenvoudige regels houdt, blijven uw penselen tot in lengte van dagen de beste prestaties leveren en is de kwaliteit langdurig gewaarborgd. • Reinig penselen altijd met veel water en zeep, of met Winsor & Newton Artgel en water, totdat er geen spoortje verf meer vanaf komt. • Knijp overtollig water eruit en breng het haar weer in vorm. • Zet penselen nooit zo weg dat ze op het haar staan. • Berg penselen zorgvuldig op met het haar omhoog. Artgel is een hygiënisch schoonmaakmiddel dat olie- en alkydverf snel en effectief verwijdert van penselen en handen. Het is veiliger dan terpentijn of terpentine, het draagt bij aan het herstel van de natuurlijke huidvetten en voor uw penselen werkt het als een conditioner.
Artgel is een uitstekende penseelen handreiniger.
74
TOEPASSINGEN, TECHNIEKEN & TIPS De nu volgende beschrijvingen van diverse toepassingen en technieken kunnen helpen om uw succes met olieverf verder uit te bouwen.
ONDERGRONDEN PREPAREREN De levensduur van het schilderij begint bij de ondergrond waarop het wordt gemaakt. Alle ondergronden waarvan de stabiliteit bewezen is, hebben één ding gemeen: ze zorgen dat de essentiële integriteit van de verflaag generaties lang onaangetast behouden blijft. Ze zijn zelf stabiel en ze zorgen dat de verflaag zo min mogelijk buigt of blootstaat aan schokken, want door veroudering wordt de olie steeds brosser en de verflaag kwetsbaarder. Ze bieden enige grein of textuur en een passende mate van absorptie om een goede verfhechting op de lange termijn te waarborgen. Te sterke absorptie leidt tot “inschieten” van de verf en het onttrekken van olie aan het pigment, terwijl de verf bij te geringe absorptie uiteindelijk kan gaan bladderen en schilferen. Hier volgen beschrijving van enkele geschikte gronderingen en dragers en aanwijzingen voor een passende wijze van prepareren.
Soorten grond. De grondering (ook primer of grondverf genoemd) bepaalt de textuur, absorptie en kleur van uw ondergrond. Veel technische problemen die kunstenaars ondervinden zijn te wijten aan een slechte kwaliteit grondering. Winsor & Newton primers zijn kant-en-klare schildergronden, die garant staan voor goede resultaten omdat ze de textuur, absorptie en kleur beheersbaar maken. Er zijn twee soorten: Acrylgrond. Winsor & Newton acrylgronden hebben een samenstelling die ze ook geschikt maakt voor olieverf. Ze drogen snel en voorlijming is niet nodig. Winsor & Newton Acrylic Gesso Primer biedt de grootst mogelijke dekking. Als de grond in slechts één laag wordt opgebracht is dit de beste keus. Galeria Gesso is een goede kwaliteit gesso tegen een redelijke prijs.
75
Clear Gesso Base is een uniek product dat een doorschijnende laag met een grein geeft. Door toevoeging van acrylverf kan hiermee een gekleurde gessogrond worden gemaakt. Oliegrond. Oil Painting Primer geeft een traditionele ondergrond. In vergelijking met gesso maakt hij de schildergrond iets glanzender en gladder. Op doek draagt een oliegrond meestal meer bij aan behoud van de doekspanning dan een acrylgrond. Vooraf moet met warme lijm worden voorgelijmd. De grondering moet een nacht drogen.
DRAGERS Als u zelf uw ondergronden prepareert, bent u vrij in de keuze van de afmetingen en vorm. Hierna volgt een overzicht van de meest gebruikte dragers.
Hout wordt al eeuwen gebruikt als schilderondergrond. Naast hun eigen duurzaamheid hebben harde houtsoorten als groot voordeel dat ze stijf zijn, zodat ze de verflaag optimaal behoeden tegen schokken en buigen.
Vezelplaat (MDF) en masoniet (hardboard) bieden de stabiliteit en stijfheid van houten panelen, maar tegen een lagere prijs. Bovendien zijn ze formaatvaster. Papier is populair voor schetsen met olieverf. Het is aantrekkelijk door zijn textuur en weerstand. Papier kan goed voldoen, op voorwaarde dat het gaat om hoogwaardig, zwaar aquarelpapier dat is gegrondeerd met een dunne laag acrylgessogrond.
Doek, opgespannen op een open raamwerk, is sinds de 17e eeuw de meest gebruikte ondergrond voor olieverf. Het weefpatroon, in combinatie met de veerkracht van het opgespannen materiaal, biedt een ondergrond die heel dankbaar en aangenaam kan zijn om op te werken.
Canvasboard wordt veel gebruikt om buiten te schetsen. Het neemt minder ruimte in beslag en beschadigt minder snel dan opgespannen doek. Het wordt gemaakt van een stevige drager en hoogwaardig doek, waardoor de kwaliteit beter is dan die van gegrondeerd schetskarton.
76
SCHILDERREGELS Vet over mager. Dit is het principe dat het vaakst wordt herhaald als het gaat over het “opbouwen” van een olieverfschilderij. Eigenlijk betekent het buigzaam over minder buigzaam. Een verflaag die is opgebouwd in lagen die steeds flexibeler worden, heeft na voltooiing van het schilderij de grootst mogelijke veerkracht; er zullen niet snel scheurtjes in ontstaan. Een verflaag blijft buigzamer naarmate er meer medium of olie (een “vetter” mengsel) en minder oplosmiddel aan is toegevoegd. Anders dan veel publicaties doen vermoeden, kan men deze regel prima naleven zonder iets te weten over olieabsorptie of olie-index.
Dik over dun. Breng pasteuze lagen olieverf bij voorkeur aan in niet meer dan één laag, dan wel over dunnere onderlagen, zodat de dikke verf goed kan drogen.
Droogsnelheden. Dat de droogtijden van Winsor & Newton olieverven verschillen, is het gevolg van de uiteenlopende reacties van pigmenten die gedispergeerd zijn in olie. Sommige pigmenten werken als katalysator en versnellen het droogproces. Andere beïnvloeden het in geringe mate, weer andere vertragen de droging. Traag drogende onderlagen kunnen leiden tot scheurtjes in volgende, sneller drogende lagen. Een overzicht van snel, middelmatig en langzaam drogende kleuren is in dit boek opgenomen als onderdeel van de informatie over de verschillende assortimenten olieverf, die begint op bladzijde 29. De enige algemene richtlijn is: vermijd het gebruik van dikke, alles bedekkende lagen langzaam drogende verf in een onderschildering.
Onderschildering (de eerste laag verf op het doek wordt onderschildering genoemd). Omdat hij lichter van kleur is, wordt in de receptuur van de meeste witten van Winsor & Newton saffloerolie gebruikt. Saffloerolie wordt echter niet aangeraden voor uitgebreide onderschilderingen en gronderingen. Als olieverf droogt, ondergaat de verflaag een aantal dimensionale veranderingen; omdat zich verschillende chemische reacties voordoen, neemt de dikte toe en af. Bij halfdrogende oliën, zoals saffloer- en papaverolie, zijn die dimensionale veranderingen groter dan bij lijnolie. Hoewel een wit op basis van saffloerolie perfect geschikt is voor normale toepassingen en mengkleuren, is het niet geschikt voor gebruik als onderschildlering. Het “werken” van de onderlaag kan leiden tot scheurtjes in bovenliggende verflagen. Voor onderschilderingen adviseren we daarom Underpainting White, titaniumpigment gewreven in lijnolie, en Foundation White, een loodpigment dat eveneens in lijnolie is gewreven.
77
TECHNIEKEN Kleuren mengen. Kleuren mengen. Het doel van kleuren mengen is het verkrijgen van zoveel mogelijk opties uit zo min mogelijk kleuren. Alle pigmenten die Winsor & Newton gebruikt in zijn assortimenten zijn geselecteerd op hun mogelijkheden om een evenwichtig spectrum te creëren, zodat de kunstenaar de gewenste kleur zo doeltreffend mogelijk kan mengen. Door het uitgeven van een vierkleurenbrochure onder de titel “Hints, Tips & Techniques: Colour Mixing” willen we u helpen om meer inzicht te krijgen in de manier waarop verschillende pigmenten kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van een individueel kleurgevoel. Vraag uw speciaal zaat om een exemplaar of bezoek onze website www.winsornewton.com.
Nat in nat is de werkwijze waarbij verf wordt toegevoegd aan eerder opgebrachte, nog natte lagen. Het is een techniek die kan worden toegepast om het schilderij een grote directheid en een krachtige uitstraling te geven. Tevens leent hij zich voor het verwassen van kleuren. Nat-in-nat werken kan met verf van vrijwel elke viscositeit, van dik en stijf tot vloeibaar. Glaceren (glacis) is het opbouwen van lagen transparante of halftransparante kleuren over droge onderlagen. De verflaag krijgt daardoor veel diepte en een ruimtelijke uitstraling. Het is een techniek die geduld vraagt, maar het effect in olieverf is ongeëvenaard. Liquin, Stand Oil of – bij het werken met Artisan waterafdunbare olieverf - Artisan Fast Drying Medium, zijn allemaal prima geschikt voor glaceertechnieken. Ook Griffin Alkyd sneldrogende olieverf leent zich uitstekend voor het opbouwen van een sprankelend glacis.
Impasto is de techniek waarbij stijve verf dik wordt opgezet en penseel- en paletmesstreken als centraal element in het schilderij blijven staan. Een pasteuze verflaag kan dynamisch en krachtig zijn. Bouw een dik impasto op in lagen en laat elke laag drogen alvorens een volgende op te brengen. Een geschikt medium voor gebruik met conventionele olieverf is Oleopasto, een alkydmedium dat de droging versnelt met behoud van de stevigheid van de verf. Gebruik voor pasteus schilderen met Artisan waterafdunbare olieverf Artisan Impasto Medium.
S’graffito is de techniek waarbij, meestal met de steel van een penseel of het handvat van een schildermes, in de natte verf wordt gekrast. Het effect is expressief en ook heel doeltreffend voor het aangeven van contouren. Droge penseel is het aanbrengen van een dun laagje dekkende of halfdekkende verf over een eerdere laag, waarbij wordt gewerkt met weinig verf op een stug penseel. De onderliggende kleur blijft daardoor deels zichtbaar, wat een heel ruimtelijk effect oplevert.
78
Verzadigen met olie is het aanbrengen van oliemedium op een schilderij dat is ‘ingeschoten’: de olie is dan weggezakt naar een onderliggende laag. Bewerk de betreffende partij met een zachte doek waarop Winsor & Newton Artists’ schildermedium is gesprenkeld. Veeg overtollig medium weg en laat het schilderij enkele dagen drogen. Herhaal de behandeling op eventuele resterende ingeschoten partijen, totdat het hele schilderij weer de gelijkmatige glans heeft die het hoort te hebben. De oorzaak van inschieten is meestal een te sterk absorberende schildergrond. Het komt vaak voor bij gebruik van grondverf voor huishoudelijk gebruik. Ook te sterke verdunning van de verf met oplosmiddel kan tot inschieten leiden.
Muurschilderingen.
Olieverf kan een uitstekende keuze zijn voor muurschilderingen, mits de ondergrond op de juiste wijze is geprepareerd. De ondergrond moet, tenzij het een nieuwe muur is, tot op de stuclaag kaal worden gemaakt en hij mag niet gescheurd, gruizig of vochtig zijn. Breng bij een nieuwe muur eerst een voorlijming aan op de pleisterlaag en grondeer vervolgens met Acrylic Gesso Primer of Oil Painting Primer. Laat de voltooide schildering door en door droog worden (dit duurt bij traditionele olieverf ten minste zes maanden, bij Griffin alkydverf één maand) en breng daarna een beschermlaag aan met een verwijderbare schilderijvernis (als het werk zich binnen bevindt). Griffin sneldrogende olieverf is, omdat hij sneller droogt en een sterke laag vormt, erg geschikt voor muurschilderingen.
Monotype. Artists’ Oilbar, olieverf in staafvorm, blijkt bij prentkunstenaars erg geliefd voor het maken van monotypen. Met Oilbar kan direct op een glasplaat worden gewerkt, al dan niet met medium, waarna het werk meteen kan worden afgedrukt op papier.
AANBEVOLEN MENGPALETTEN Het gebruik van niet meer dan drie primaire kleuren is een uitstekende oefening. Hiervoor moet wel het zuiverste rood, blauw en geel worden gekozen; bijvoorbeeld een rood met een kleurzweem dat zoveel mogelijk het midden houdt tussen blauwachtig en geelachtig. Dat waarborgt bij gebruik van slechts één rood de helderste violetten en oranjes. In theorie zijn magenta, cyaan en geel de primaire kleuren, maar bij kunstschilderverf hebben we ook te maken met massakleur en ondertoon. Bovendien hebben kunstenaars verf nodig met specifieke verwerkingseigenschappen en ook duurzaamheid/lichtechtheid is doorslaggevend. De primaire kleuren die hierna worden genoemd bieden de beste combinatie van mengeigenschappen, verwerkingskenmerken en duurzaamheid.
79
De drie primaire kleuren in de verschillende assortimenten olieverf zijn: Artists’ olieverf: Transparent Yellow, Winsor Blue (Red Shade) en Permanent Rose. Winton olieverf: Cadmium Lemon Hue, Phthalo Blue en Permanent Rose. Artisan waterafdunbare olieverf: Lemon Yellow, Phthalo Blue (Red Shade) en Permanent Rose. Griffin Alkyd sneldrogende olieverf: Winsor Lemon, Phthalo Blue en Permanent Rose. Artists’ Oilbar: Cadmium Lemon, French Ultramarine en Alizarin Crimson.
Zeskleurensystemen Met zes kleuren kan een breder spectrum worden gemengd. Als oefening betekent de overstap van drie naar zes kleuren ook een eerste kennismaking met andere variabelen, zoals opaciteit, kleurkracht en droogsnelheid. Dit zijn de aanbevolen zeskleurenpaletten: Artists’ olieverf: Winsor Lemon, Winsor Yellow, French Ultramarine, Winsor Blue (Green Shade), Permanent Rose en Cadmium Red. Winton olieverf: Cadmium Lemon Hue, Cadmium Yellow Hue, French Ultramarine, Phthalo Blue, Permanent Rose en Cadmium Red Hue. Artisan waterafdunbare olieverf: Lemon Yellow, Cadmium Yellow Hue, French Ultramarine, Phthalo Blue (Red Shade), Permanent Rose en Cadmium Red Hue. Griffin Alkyd sneldrogende olieverf: Winsor Lemon, Winsor Yellow, French Ultramarine, Phthalo Blue, Permanent Rose en Cadmium Red Medium. Artists’ Oilbar: Cadmium Lemon, Cadmium Yellow Pale, French Ultramarine, Manganese Blue Hue, Permanent Magenta en Cadmium Red. Het mengen van kleuren wordt uitgebreid besproken in de brochure “Hints, Tips and Techniques: Colour Mixing” van Winsor & Newton. Vraag ernaar bij uw leverancier of bezoek onze website www.winsornewton.com. Tips over kleuren mengen zijn te vinden in de rubriek Hints, Tips, & Techniques.
80
AANTEKENINGEN
81
TOEPASSINGSOVERZICHTEN
X X
X
X
X
X
X
1 liter
X
500 ml
X
250 ml
Verpakkingsformaat
X X
X X
75 ml
Eigenschappen
X3
X
Bederfelijk
Voor gebruik met
X
X
Materiaalreiniger
Oplos- & Schoonmaakmiddelen X 3 sneller
X
X2
X
X
X
X
X
X
X
Verdampingssnelheid X
Verdunningsmiddel X
Vernisverwijderaar
X2
Schilderijreiniger
X
Griffin alkydverf X
Geurarm
Aanduiding relatieve verdampingssnelheid X2
Artists’ White Spirit English Distilled Turpentine Sansodor Low Odour Solvent
82
Olieverf
X3
X2
X1
Versnelt de droging X1 X
X
Vertraagt de droging X
X
X
X
X X X X X X X
X X X X X X X
X X X X X X X
X
X
Maakt de verflaag duurzamer
X
X
X
Voor gebruik met lichte kleuren X
Bestand tegen vergeling
X
X
X
X
X
X
X
X
X
500ml
X
1 liter
X
X
250ml
Verpakkingsformaat
X
X
X
75ml X
Om mediums te maken
Eigenschappen
X
X
X
X
X
Vermindert de consistentie X
Versterkt de transparantie X
Versterkt de glans X
Verbetert de vloei
Voor gebruik met
X
X
Artisan waterafdunbare olieverf
Drogende oliën
X 3 sneller
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Griffin alkydverf
Aanduiding relatieve droogsnelheid X1
Cold Pressed Linseed Oil Bleached Linseed Oil Thickened Linseed Oil Drying Linseed Oil Refined Linseed Oil Drying Poppy Oil Stand Linseed Oil Artisan Water Mixable Linseed Oil Artisan Water Mixable Stand Oil
Olieverf
83
Mediums
Artists’ Painting Medium
Liquin
Oleopasto
Wingel
Artisan Water Mixable Painting Medium
Artisan Water Mixable Fast Drying Medium
Artisan Water Mixable Impasto Medium
Artisan waterafdunbare verf
Voor gebruik met
X
X
X
X
X
X
X
X
Griffin alkydverf
X
X
X
Versnelt de droging
X
X
X
X
X
Vertraagt de droging
X
X
X
X
X
X
Verbetert de vloei Beheerst de vloei
X
X
X
Versterkt de transparantie
X
Doorschijnend
Verzadigt met olie
X
Vergroot duurzaamheid verflaag
X
X
X
X
X
X X
X
X
X
X
Vermindert de consistentie
Bestand tegen vergeling
X
X
X
X
Impasto Texturen
X
X
X
X
75 ml
X
X
X
200 ml
X
X
X
X
X
X
250 ml 500 ml
X
1 liter
Verpakkingsformaat
X
60 ml
X
X
X
37 ml
Eigenschappen
Versterkt de glans
X
X
X
X
X
X
X
X
X X
84
Olieverf
Eigenschappen
X X X X
X
Kans op scheuren of dof worden X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Verpakkingsformaat
X
X
X
X
150 ml spuitbus
Voor gebruik met
X
X
500 ml
Vernissen
X
X X X X X X
250 ml
A Geeft verwijderbaarheid aan
X2
X
60 ml
X 2 gemakkelijker te verwijderen
X
UV-absorberend X
Superieur optisch resultaat
X1
C
X
Niet-vergelend
X 3 geringe glans
X2
X2 X3 X1 X1
75 ml
B
X3
Zachtglanzend
Naam gewijzigd in Artists’ Matt Varnish
Maakt verflaag buigzamer
X 1 hoogglans
X1
Sneldrogend
B Aanduiding relatieve glansgraad
X 2 het minst mat
X
X2
Tijdelijke bescherming X
Mat
A
X
X1
X2
X
X1
X
X
X
X X X X X
X1
X
X X X X X
X
X
Verwijderbaar X1
Artisan waterafdunbare olieverf X
Griffin alkydverf
X
Glanzend
C Aanduiding relatieve matheid X 1 het matste
Conserv–Art Gloss Art Conserv-Art Matt Varnish Artists’ Gloss Varnish Artists’ Matt Varnish Artists’ Picture Varnish Artists’ Retouching Varnish Dammar Varnish Wax Varnish
Olieverf
85
Aerosols (spuitbussen)
Artists’ Picture Varnish Gloss Artists’ Picture Varnish Satin Artists’ Picture Varnish Matt Dammar Varnish High Gloss Artists’ Retouching Varnish Gloss All Purpose Varnish Gloss All Purpose Varnish Matt
X
X X X X
X
X
Hobby & handenarbeid X
X
X
X X X
X
X
X
X
X
Glanzend X
Duurzame bescherming
X
X
X
Verwijderbaar
X
X
Mat
X
X
UV-absorberend X
X X
X
X
X
Niet-vergelend X
X
Sneldrogend
X
X
Formaat
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
400 ml Aerosol
X
X
150 ml Aerosol
X
Harde laag X
Waterbestendig
Eigenschappen
X
Satijnglans
Voor gebruik met
X
X X X
X
X
X X X
X
Artisan waterafdunbare olieverf
X
Griffin alkydverf X
86
Olieverf
X
X
60 ml X X
37 ml
75 ml X
X
150 ml
X
X
237 ml
X
250 ml
X
474 ml
X
X
X
1 liter
X
X
X
500 ml
Verpakkingsformaat
X
120 ml
Eigenschappen
X
X X
21 ml
Voor gebruik met
X3 X X X
X
Vereist voorlijming
Gronderingen (primers) & onderschilderingen X 4 sneller
X
X2
X1
X4
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X X X X X X X
X4
Sneldrogend X
Toepasbaar op diverse dragers X4
Artisan waterafdunbare olieverf X
Griffin alkydverf
X
Geschikt voor papier
Aanduiding relatieve droogsnelheid X1
Oil Painting Primer Acrylic Gesso Primer Clear Gesso Base Galeria Gesso Primer Foundation White Underpainting White Lifting Preparation
Olieverf
X
2,5 liter
87
SAMENSTELLING de kleurnamen zijn de door Winsor & Newton gehanteerde namen Artists’ olieverf Code 004 016 034
Kleur Alizarin Crimson Aureolin Blue Black
042 058
Bright Red Bronze
063
Brown Madder Alizarin
074 076 080
Burnt Sienna Burnt Umber Cadmium Green
084
Cadmium Green Pale
086 089
Cadmium Lemon Cadmium Orange
094 097 106 108 111
Cadmium Red Cadmium Red Deep Cadmium Scarlet Cadmium Yellow Cadmium Yellow Deep
Chemische omschrijving 1,2-dihydroxyantraquinine lak Kaliumcobaltinitriet Beenderzwart, Complex zwavelhoudend natriumaluminosilicaat Naftolcarbamide met ijzeroxyden/titaniumdioxyde bedekt mica Antraquinoon Natuurlijk ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Gerooste natuurlijke aarde Cadmiumzinksulfide, Chroomoxydhydraat Cadmiumzinksulfide, Chroomoxydhydraat Cadmiumzinksulfide Cadmiumsulfoselenide
337 347 362 380
Cadmiumsulfoselenide Cadmiumsulfoselenide Cadmiumsulfoselenide Cadmiumzinksulfide Cadmiumsulfoselenide, Cadmiumzinksulfide Cadmium Yellow Pale Cadmiumzinksulfide Carmine Cochenillelak Cerulean Blue Oxyden van cobalt en tin Charcoal Grey Gemalen houtskool Chrome Green Deep Hue Koperftalocyanine, Koperftalocyaninechloraat, Synthetisch ijzeroxyde Chrome Yellow Hue Arylamidegeel, Benzimidazol oranje Cobalt Blue Cobaltaluminiumoxyde Cobalt Blue Deep Cobaltsilicaat Cobalt Green Cobalttitanaat Cobaltchromiet Cobalt Green Deep Cobalt/zinkoxyde Cobalt Turquoise Cobalt / aluminium / chroomoxyde Cobalt Violet Cobaltfosfaat Cobalt Violet Dark Cobaltfosfaat Copper Met ijzeroxyden / titaniumdioxyde bedekt mica Cremnitz White Basisch loodcarbonaat Davy’s Gray Leipoeder, Synthetisch ijzeroxyde, Koolstofzwart Flake White No. 2 Basisch loodcarbonaat, Zinkoxyde Flake White No. 1 Basisch loodcarbonaat, Zinkoxyde Flesh Tint Zinkoxyde, Synthetisch ijzeroxyde, Quinacridoon Foundation White Basisch loodcarbonaat, Zinkoxyde French Ultramarine Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Gold Met ijzeroxyden/titaniumdioxyde bedekt mica Gold Ochre Synthetisch ijzeroxyde Indanthrene Blue Indantreen Indian Red Synthetisch ijzeroxyde Indian Yellow Diarylide geel, Synthetisch ijzeroxyde Indigo Koolstofzwart, Koperftalocyanine Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Iridescent White Met titaniumdioxyde bedekt mica Ivory Black Bone black Jaune Brillant BON arylamide (Naftol AS), Synthetisch ijzeroxyde, Arylamide geel, Zinkoxyde Lamp Black Koolstofzwart Lemon Yellow Hue Nikkeltitanaat Light Red Synthetisch ijzeroxyde Magenta Dioxazine violet, Quinacridoon rood
379
Manganese Blue Hue
118 127 137 142 147 149 178 180 184 185 190 192 193 214 201 217 247 246 257 261 263 283 285 321 317 319 322 330 331 333
88
Koperftalocyanine Koperftalocyaninechloraat
C.I. naam PR 83 PY 40 PBk 9 PB 29 PR 170
C.I. Nr. 58000 77357 77267 77007 12475
Serienr. 2 5 1
Perm. B A AA
ASTM III II I
T/0 T T O
1
A
II
T
PR 177 PBr 7 PR 101 PBr 7 PY 35 PG 18 PY 35 PG 18 PY 35 PO 20 PR 108 PR 108 PR 108 PR 108 PY 35 PO 20 PY 35 PY 35 NR 4 PB 35 PBk 8 PB 15 PG 7 PY 42 PY 74 PO 62 PB 28 PB 73 PG50 PG 26 PG 19 PB 36
65300 77491 77491 77491 77205 77289 77205 77289 77205 77199 77202 77202 77202 77202 77205 77199 77205 77205 75470 77368 77268 74160 74260 77492 11741
2 1 1 1 1 4
A A A AA AA A
--I I I I I
O T T T T O
4
A
I
O
4 4
A A
I I
O O
4 4 4 4 4
A A A A A
I I I I I
O O O O O
4 6 4 1 1
A C AA AA A
I --I --I
O T O T O
1
A
I
O
77346 77364 77377 77344 77335 77343
4 5 6 6 6 5
AA AA AA AA AA AA
I --I I I I
T T O O O T
PV 14 PV 14 -
77360 77360 -
6 6 2
AA AA A
I I ---
T T O
PW 1 PBk 19 PY42 PBk 7 PW 1 PW 4 PW 1 PW 4 PW 4 PY 42 PV 19 PW 1 PW 4 PB 29
77597 77017 77492 77262 77597 77947 77597 77947 77497 77492 46500 77597 77947 77007
1 2
A AA
I I
O T
1
A
I
O
-
-
PY 42 PB 60 PR 101 PY 83 PR 101 PBk 7 PB 15 PB 29 PBk 9 PR 188 PY 42 PY 3 PW 4 PBk 6 PY 53 PR 101 PV 23 PR 122 PB 15 PG 7
77492 69800 77491 21108 77491 77266 74160 77007 77267 12467 77492 11710 77947 77266 77788 77491 51319 73915 74160 74260
1
A
I
O
2
A
I
O
1
A
I
O
2
A(iii)
I
T
2
A
---
O
1 4 2 2
AA A AA A
I I I I
O T O T
2
A
I
T
1 1 1
A AA A
--I I
O O O
1 4 1 2
AA AA AA A
I I I I
O O O T
1
A
I
T
Artists’ olieverf (vervolg) Code 386 388 390
Kleur Mars Black Mars Brown Mars Orange
Chemische omschrijving Synthetisch ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Synthetische ijzeroxyden
394 395 396 400
Mars Violet Mars Violet Deep Mars Yellow Mauve Blue Shade
Synthetisch ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Synthetisch geel ijzeroxyde Quinacridoon, Dioxazine, Koperftalocyanine
422
Naples Yellow
426
Naples Yellow Light
Zinkoxyde, Chroomtitaniumoxyde Azo condensatiegeel, Benzimidazol oranje, Zinkoxyde
447
Olive Green
Quinacridoon goudgeel, koolstofzwart
459 465
Oxyde of Chromium Payne’s Gray
Chroomoxyde Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat, Koolstofzwart Synthetisch ijzeroxyde, Leisteenpoeder
468 481
Permanent Alizarin Crimson Antraquinoon Permanent Green Arylamide geel, Synthetisch ijzeroxyde, Koperftalocyaninechloraat Permanent Green Deep Koperftalocyaninechloraat, Arylamide geel Permanent Green Light Arylamide geel, Titaniumdioxyde Koperftalocyaninechloraat
482 483 489 491 502 503
Permanent Permanent Permanent Permanent
Magenta Mauve Rose Sap Green
544
Purple Lake
546 552
Purple Madder Alizarin Raw Sienna
554 573
Raw Umber Renaissance Gold
576 585 585 599
Rose Doré Rose Madder Deep Rose Madder Genuine Sap Green
603 617 635
Scarlet Lake Silver Terra Rosa
637
Terre Verte
644
Titanium White
Lineair quinacridoon Mangaanfosfaat Lineair quinacridoon Arylamide geel Azomethine Met ijzeroxyden/titaniumdioxyde bedekt mica Koperftalocyanine, Koperftalocyaninechloraat Alkalisch ferriferrocyanide Quinacridoon goudgeel, Koperftalocyanine Benzimidazol Dioxazine Benzimidazol kastanjebruin Synthetisch ijzeroxyde Natuurlijk ijzeroxyde Natuurlijk ijzeroxyde Met ijzeroxyden/titaniumdioxyde bedekt mica Lak van natuurlijke meekrap Lak van natuurlijke meekrap Lak van natuurlijke meekrap IJzerhoudende nitrosebetanafta lak, Tartrazine lak BON arylamide Neergeslagen aluminium Natuurlijk ijzeroxyde, Synthetisch ijzeroxyde Natuurlijke aarde, Chroomoxydehydraat Titaniumdioxyde, Zinkoxyde
511
Pewter
526
Ftalo Turquoise
538 540
Prussian Blue Prussian Green
646
Transparent Gold Ochre
Synthetisch ijzeroxyde, Natuurlijke aarde
653 672
Transparent Yellow Ultramarine Violet
674
Azo condensatie Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Ultramarine (Green Shade) Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Underpainting White Titaniumdioxyde, Zinkoxyde
676
Vandyke Brown
678 683
Venetian Red Vermilion Hue
667
692 707 706 708
Bitumineuze aarde, Geroost natuurlijk ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Cadmiumsulfoselenide Titaniumdioxyde Viridian Chroomoxydhydraat Winsor Blue (Green Shade) Koperftalocyanine Winsor Blue (Red Shade) Koperftalocyanine Winsor Emerald Koperftalocyaninebromaat, Zinkoxyde
C.I. naam PBk 11 PR 101 PY 42 PR 101 PR 101 PR 101 PY 42 PV 19 PV 23 PB 15 PW 4 PBr 24 PY 128 PO 62 PW 4 PO 49 PBk 7 PG 17 PB 29 PBk 6 PR 101 PBk 19 PR 177 PY 3 PY 42 PG 7 PG 7 PY 3 PY 1 PW 6 PG 7 PV 19 PV 16 PV 19 PY1 PY129 -
C.I. Nr. 77499 77491 77492 77491 77491 77491 77492 46500 51319 74160 77947 77310 -
PB 15 PG 7 PB 27 PO 49 PB 15 PBr25 PV23 PR 171 PY42 PY 43 PBr 7 -
74160 74260 77510 74160 12510 51319 12512 77492 77492 77492 -
NR 9 NR 9 NR 9 PG 12 PY 100 PR 188 PM 1 PBr 7 PR 101 PG 23 PG 18 PW 6 PW 4 PY 42 PY 43 PBr 7 PY 128 PV 15
75330 75330 75330 10020:1 19140:1 12467 77000 77492 77491 77009 77289 77891 77947 77492 77492 77492 77007
PB 29 PW 6 PW 4 NBr 8 PBr 7 PR 101 PR 108 PW 6 PG 18 PB 15 PB 15 PG 36 PW 4
77947 77266 77288 77007 77266 77491 77017 65300 11710 77492 74260 74260 11710 11680 77891 74260 46500 77742 46500 11680 48042 -
Serienr. 2 2 2
Perm. AA AA AA
ASTM I I I
T/0 O O O
2 2 2 1
AA AA AA A
I I I I
O O O T
1
A
---
O
1
A
---
O
2
A
I
T
4 1
AA AA
I I
O T
4 2
A A
--II
T T
2
A
II
T
2
A
II
T
2 4 2 4 4 2
A AA A A A A
I I I I I ---
T T T T T O
1
A
I
T
1 2
A A
I I
T T
1 1 2 1 1 1 2
A A A AA AA AA A
------I I I ---
T T T T T T O
5 5 5 2
A A A B
II II II III
T T T T
2 2 1
A A AA
I --I
T O O
1
AA
I
T
1
AA
I
O
2
A
I
T
4 2
A A
--I
T T
77007
1
A(iii)
I
T
77891 77947 77491 77491 77202 77891 77289 74160 74160 74265 77947
1
AA
I
O
1
A
---
T
1 1
AA A
I I
O O
3 2 2 2
AA A A A
I I I I
T T T O
89
Artists’ olieverf (vervolg) Code 720 721 722 724
Kleur Winsor Green Winsor Green (Yellow Shade) Winsor Lemon Winsor Orange
726 725 733 730 731 744 746 748
Winsor Red Winsor Red Deep Winsor Violet (Dioxazine) Winsor Yellow Winsor Yellow Deep Yellow Ochre Yellow Ochre Pale Zink White
Code 004 009 060
Kleur Alizarin Crimson Antique White Buff Titanium
074 076 082
Burnt Sienna Burnt Umber Cadmium Green Deep
080
Cadmium Green
086 089
Cadmium Lemon Cadmium Orange
097 094 118 178 196 263
Cadmium Red Deep Cadmium Red Cadmium Yellow Pale Cobalt Blue Colourless French Ultramarine
283 331 347 382
Gold Ivory Black Lemon Yellow Hue Manganese Blue Hue
392 394 422
Mars Red Mars Violet Naples Yellow
459 465
Oxyde of Chromium Payne’s Gray
489 491 538 552 554 617 644 669
Permanent Magenta Permanent Mauve Prussian Blue Raw Sienna Raw Umber Silver Titanium White Ultramarine Pink
Chemische omschrijving Koperftalocyaninechloraat Koperftalocyaninebromaat Arylamide geel Arylamide geel, BON arylamide BON arylamide Peryleen rood Carbazol dioxazine Arylamide geel Arylamide yellow RN Natuurlijk ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Zinkoxyde
C.I. naam PG 7 PG 36 PY 3 PY 1 PR 188 PR 188 PR 149 PV 23 PY 74 PY 65 PY 43 PY42 PW 4
C.I. Nr. 74260 74265 11710 11680 12467 12467 71137 51319 11741 11740 77492 77492 77947
Serienr. 2 2 2 2
Perm. A A A A
ASTM I I II I
T/0 T T T T
2 2 2 2 2 1 1 1
A A A A A AA AA AA
I I I I I I I I
T T T T T T O O
Artists’ Oilbar
671
Ultramarine Violet
720 744
Winsor Green Yellow Ochre
Chemische omschrijving 1,2-dihydroxyantraquinoon lak Titaniumdioxyde Beenderzwart, Titaniumdioxyde, Synthetisch ijzeroxyde Geroost natuurlijk ijzeroxyde Geroost natuurlijk ijzeroxyde Koperftalocyaninechloraat Cadmiumzinksulfide Koperftalocyaninechloraat Cadmiumzinksulfide Cadmiumzinksulfide Cadmiumsulfoselenide, Cadmiumsulfoselenide Cadmiumsulfoselenide Cadmiumsulfoselenide Cadmiumzinksulfide Cobalt/Aluminiumoxyde Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Koperbrons Beenderzwart Nikkeltitanaat Cobalt/aluminium/chroomoxyde, Koperftalocyaninechloraat Synthetisch ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Zinkoxyde, Titaniumdioxyde Natuurlijk ijzeroxyde, Cadmiumzinksulfide Chroomoxyde Titaniumdioxyde, Beenderzwart Natuurlijk ijzeroxyde, Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Quinacridoon violet Mangaanfosfaat Alkalisch ferriferrocyanide Natuurlijk ijzeroxyde Natuurlijk ijzeroxyde Aluminium Titaniumdioxyde Complex natriumaluminiumsilicaat Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Koperftalocyaninechloraat Natuurlijk ijzeroxyde, Synthetisch ijzeroxyde
C.I. naam PR 83 PW 6 PBk 9, PW 6 PY 42 PBr 7 PBr 7 PG 7 PY 35 PG 7 PY 35 PY 35 PR 108 PO 20 PR 108 PR 108 PY 35 PB 28 -
C.I. Nr. Serienr. 58000 2 77891 1 77267, 77891 77492 1 77491 1 77491 1 74260 77205 3 74260 77205 3 77205 3 77202 77199 3 77202 3 77202 3 77205 3 77346 3 1
Perm. B AA
ASTM -----
T/0 T O
AA AA AA
I I I
O T T
A
I
O
A A
I I
O O
A A A A AA ---
I I I I I ---
O O O O T T
PB 29 PM 2 PBk 9 PY 53 PB 36 PG 7 PR 101 PR 101 PW 4, PW 6 PY 43 PY 35 PG 17 PW 6, PBk 9 PY 43 PB 29 PV 19 PV 16 PB 27 PY 43 PBr 7 PM 1 PW 6 PR 259 PB 29
77007 77400 77267 77788 77343 74260 77491 77491 77947, 77891 77492 77205 77288 77891, 77267, 77492, 77007 46500 77742 77510 77492 77492 77000 77891 77007
1 2 1 2
A(iii) A AA AA
I --I I
T O O O
3 1 1
A AA AA
I I I
T O O
1 2
A AA
I I
O O
1 2 2 1 1 1 2 1
A A AA A AA AA A AA
I I I I I ----I
T T T T T T O O
2
A(iii)
I
T
PV 15 PG 7 PY 43, PY 42
77007 74260 77492, 77492
2 2 1
A(iii) A AA
I I I
T T O
Perm. AA AA A A A A A A
ASTM I I --I I I I ---
T/0 T T O O O O O O
A A AA
-------
O O O
Griffin Alkyd sneldrogende olieverf Code 074 076 086 089 097 100 099 111
Kleur Burnt Sienna Burnt Umber Cadmium Lemon Cadmium Orange Cadmium Red Deep Cadmium Red Light Cadmium Red Medium Cadmium Yellow Deep
113 116 137
Cadmium Yellow Light Cadmium Yellow Medium Cerulean Blue
90
Chemische omschrijving Synthetisch ijzeroxyde Geroost natuurlijk ijzeroxyde Cadmiumzinksulfide Cadmium Sulfoseleniden Cadmium Sulfoselenide Cadmium Sulfoselenide Cadmium Sulfoselenide Cadmiumzinksulfide, Cadmium Sulfoselenide Cadmiumzinksulfide Cadmiumzinksulfide Oxyden van cobalt en tin
C.I. naam C.I. Nr. Serienr. PR 101 77491 1 PBr 7 77491 1 PY 35 77205 2 PR 108, PO 20 77202, 77199 2 PR 108 77202 2 PR 108 77202 2 PR 108 77202 2 PY 35 77205 2 PO 20 77199 PY 35 77205 2 PY 35 77205 2 PB 35 77368 2
Griffin Alkyd sneldrogende olieverf (vervolg) Code 139
Kleur Cerulean Blue Hue
178 217
Cobalt Blue Davy’s Gray
229 245 257
Dioxazine Purple Flake White (US only) Flesh Tint
263
French Ultramarine
317 319 331
Indian Red Indian Yellow Ivory Black
337 362 380 415 422
Lamp Black Light Red Magenta Mixing White Naples Yellow Hue
447
Olive Green
Chemische omschrijving Titaniumdioxyde, Koperftalocyaninechloraat, Koperftalocyanine Oxyden van cobalt/aluminium Leisteenpoeder, Synthetisch ijzeroxyde, Koolstofzwart Dioxazine violet Basisch loodcarbonaat Synthetisch ijzeroxyde, Titaniumdioxyde, Quinacridone Complex silicaat van natrium en aluminium met zwavel Synthetisch ijzeroxyde Isoindoline geel Amorfe koolstof gemaakt van verkoolde dierenbotten Koolstofzwart Synthetisch ijzeroxyde Quinacridoon, Koperftalocyanine Titaniumdioxyde Titaniumdioxyde, Synthetische ijzeroxyden
692 722 726
Azomethinekopercomplex, Koolstofzwart Anhydride chroomoxyde Complex silicaat van natrium en aluminium met zwavel, Koolstofzwart Permanent Alizarin Crimson Antraquinoon Permanent Geranium Lake Quinacridoon rood Permanent Rose Quinacridoon violet Permanent Sap Green Koperftalocyaninechloraat, Azomethinekopercomplex, Thioindigo violet Ftalo Blue Koperftalocyanine Ftalo Green Koperftalocyaninebromaat (Yellow Shade) Ftalo Green Koperftalocyaninechloraat Prussian Blue Alkalisch ferriferrocyanide Purple Lake Antraquinoon, Complex silicaat van natrium en aluminium met zwavel Raw Sienna Natuurlijk ijzeroxyde Natuurlijk ijzeroxyde, Synthetisch ijzeroxyde Raw Umber Scarlet Lake Naftol AS Terre Verte Koperftalocyaninechloraat Natuurlijke aarde Titanium White Titaniumdioxyde Ultramarine (Green Shade) Complex silicaat van natrium en aluminium met zwavel Vandyke Brown Geroost natuurlijk ijzeroxyde, Koolstofzwart Vermilion Hue Naftolcarbamide, Benzimidazol oranje, Titaniumdioxyde Viridian Chroomoxydhydraat Winsor Lemon Arylamide geel Winsor Red Naftol AS, Naftolcarbamide
730 744
Winsor Yellow Yellow Ochre
Arylamide geel Natuurlijk ijzeroxyde
Code 074
Kleur Burnt Sienna
076 090 104 098 095
Burnt Umber Cadmium Orange Hue Cadmium Red Dark Cadmium Red Deep Hue Cadmium Red Hue
Chemische omschrijving Geroost natuurlijk ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Geroost mangaanhoudend natuurlijk ijzeroxyde Perinoon oranje Cadmiumsulfoselenide Naftolcarbamide, Benzimidazol Naftol AS, Naftolcarbamide
100 099 115
Cadmium Red Light Cadmium Red Medium Cadmium Yellow Deep Hue Cadmium Yellow Hue Cadmium Yellow Light Cadmium Yellow Medium
459 465 468 480 501 503 514 521 522 538 544 552 554 603 637 644 667 676 680
Oxyde of Chromium Payne’s Gray
C.I. naam PW 6 PG 7 PB 15 PB 28 PBk 19, PY 42 PBk 7 PV 23 PW 1 PY 42, PW 6 PV 19 PB 29
C.I. Nr. Serienr. 77891 1 74260 74160 77346 2 77017, 77492 1 77266 1 51319 1 77597 1 77492, 77891 1 46500 77007 1
Perm. A
ASTM I
T/0 O
AA AA
I ----I I I
T T
A(iii)
I
T
PR 101 PY 139 PBk 9
77491 56298 77267
1 1 1
AA A AA
I --I
O T O
PBk 6 PR 101 PR 122, PB 15 PW 6 PW 6, PR 101, PY 42 PY 129 PBk 7 PG 17 PB 29
77266 77491 73915, 74160 77891 77891, 77491, 77492 48041 77266 77288 77007
1 1 1 1 1
AA AA A AA AA
I I I I I
O O T O O
1
A
---
T
1 1
AA A
--I
O O
PBk 6 PR 177 PR 209 PV 19 PG 7 PY 129 PR 88 PB 15 PG 36
77266 65300 73902 46500 74260 48042 73312 74160 74265
2 1 1 2
A A A A
----I ---
T T T T
1 1
A A
I ---
T T
PG 7 PB 27 PR 177 PB 29
74260 77510 65300 77007
1 1 1
A A A
I I ---
T T T
PY 43 PBr 7, PBk 11 PR 188 PG 7 PG 23 PW 6 PB 29
77492 77492, 77499 12467 74260 77009 77891 77007
1 1 1 1
AA AA A A
I I --I
T T T T
1 1
AA A(iii)
I I
O T
PBr 7 PBk 6 PR 170 PO 36 PW 6 PG 18 PY 3 PR 188, PR 170 PY 74 PY 43
77491 77266 12475 11780 77891 77289 11710 12467, 12475
1
AA
I
O
1
A
---
O
2 1 1
AA A A
I II ---
T T T
11741 77492
1 1
A AA
--I
T O
Perm.
ASTM
T/0
AA AA A A A A
-------------
T T T O T T O O T
A A A
T O O
Artisan waterafdunbare olieverf
109 113 116 119
Cadmiumsulfoselenide Cadmiumsulfoselenide Arylide geel, Perinoon oranje
Arylide geel Cadmiumzinksulfide Cadmiumzinksulfide, Cadmiumsulfoselenide Cadmium Yellow Pale Hue Arylide gelen
C.I. naam PBr 7, PR 101 PBr 7 PO 43 PR 108 PR 179, PO 36 PR 188, PR 170 PR 108 PR 108 PY 65, PO 43
C.I. Nr. Serienr. 77492 77491 1 77492 1 71105 1 77202 2 12475, 11780 1 12467, 12475 1 77202 77202 11740, 71105
2 2 1
A A A
-------
PY 65 PY 35 PY 35, PO 20 PY 65, PY 3
11740 77205 77205, 77202 11740, 11710
1
A
---
T
2 2 1
A A A
-------
O O T
91
Artisan waterafdunbare olieverf (vervolg) Code 137 138
Kleur Cerulean Blue Cerulean Blue Hue
178 179
Cobalt Blue Cobalt Blue Hue
229 263
Dioxazine Purple French Ultramarine
317 331
Indian Red Ivory Black
337 346 380 422
Lamp Black Lemon Yellow Magenta Naples Yellow Hue
447 465
Olive Green Payne’s Gray
Chemische omschrijving Oxyden van cobalt en tin Oxyden van cobalt en chroom, Zinkoxyde Oxyden van cobalt en aluminium Indantreen, Complex silicaat van natrium en aluminium met zwavel Carbazol dioxazine Complex silicaat van natrium en aluminium met zwavel Synthetisch ijzeroxyde Amorfe koolstof gemaakt van verkoolde dierenbotten Amorfe koolstof Arylide geel Quinacridoon Synthetische ijzeroxyden, Titaniumdioxyde
Quinacridoon, Koolstofzwart Complex silicaat van natrium en aluminium met zwavel Amorfe koolstof Permanent Alizarin Crimson Quinacridoon pyrrolidoon Permanent Rose Quinacridoon rood Permanent Sap Green Quinacridoon, Koperftalocyaninebromaat Ftalo Blue (Red Shade) Koperftalocyanine Ftalo Green (Blue Shade) Koperftalocyaninechloraat Ftalo Green Ftalocyaninechloraat (Yellow Shade) en -bromaat Prussian Blue Alkaliferriferrocyanide Raw Sienna Natuurlijk ijzeroxyde Raw Umber Mangaanhoudend natuurlijk ijzeroxyde Titanium White Titaniumdioxyde, Zinkoxyde Viridian Chroomoxydhydraat Yellow Ochre Synthetisch ijzeroxyde Zink White (Mixing White) Zinkoxyde, Titaniumdioxyde
468 502 503 514 522 521 538 552 554 644 692 744 748
C.I. naam PB 35 PB 36, PW 4 PB 28 PB 60, PB 29 PV 23
C.I. Nr. 77368 77343, 77947 77346 69800, 77007 51319
Serienr. 2
Perm. AA
ASTM ---
T/0 O
1 2
AA AA
-----
O T
1 1
A A
-----
O T
PB 29 PR 101
77007 77491
1 1
A(iii) AA
-----
T O
PBk 9 PBk 6 PY 3 PR 122 PY 42, PR 101, PW 6 PO 49, PBk 9
77267 77266 11710 73915 77492, 77491, 77891 -, 77266
1 1 1 1
AA AA A A
---------
O O T T
1 1
AA A
-----
O T
PB 29, PBk 6 PV 19 PO 49, PG 36 PB 15 PG 7 PG 36
77007, 77266 46500 -, 74265 74160 74260 74265
1 1 1
A A A
-------
O T T
2 1 1 1
A A A A
---------
T T T T
PB 27 PBr 7
77510 77492
1 1
A AA
-----
T T
PBr 7 PW 6, PW 4 PG 18 PY 42 PW 4, PW6
77492 77891, 77947 77289 77492 77947, 77891
1 1 2 1 1
AA AA AA AA AA
-----------
T O T O O
Serienr.
Perm. A
ASTM I
T/0 T
Winton olieverf Code 468 478 242 74 76 87 90 98 95 115 109 119 138 145
149 179
194 229 241
Kleur Chemische omschrijving Permanent Alizarin Crimson Ferronitrosobetanaftol lak, Antraquinonoide Permanent Crimson Lake Antraquinonoide Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Flake White Hue Zinkoxyde Titaniumdioxyde Burnt Sienna Synthetisch ijzeroxyde Burnt Umber Geroost natuurlijk ijzeroxyde Cadmium Lemon Hue Arylamide geel Arylamide geel Cadmium Orange Hue Pyrrool oranje Arylide geel Cadmium Red Deep Hue Benzimidazol oranje, BON arylamide rood Cadmium Red Hue BON arylamide (NaftolAS) BON arylamide red Cadmium Yellow Deep Hue Pyrrool oranje Arylide yellow Cadmium Yellow Hue Arylide geel Cadmium Yellow Pale Hue Arylide geel Cerulean Blue Hue Koperftalocyaninechloraat Zinkoxyde Koperftalocyanine Chrome Green Hue Titaniumdioxyde Synthetisch ijzeroxyde Arylamide geel, Koperftalocyaninechloraat Chrome Yellow Hue Titaniumdioxyde Arylide geel Arylide geel Cobalt Blue Hue Zinkoxyde Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Koperftalocyanine Cobalt Violet Hue Mangaanfosfaat Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Dioxazine Purple Dioxazine violet Emerald Green Arylamide geel Koperftalocyaninechloraat,
92
C.I. naam PG12
C.I. Nr. 10020
PR177 PB29
65300 77007
A A
I I
T T
PW4 PW6 PR101 PBr7 PY3 PY74 PO73 PY65 PO36, PR170 PR188 PR170 P073 PY65 PY65 PY74 PG7, PW4 PB15 PW6 PY42 PY74, PG7, PW6 PY65 PY74 PW4 PB29,
77947 77891 77491 77491 11710 11741 561170 11740 11780 12475 12467 12475 561170 11740 11740 11741 74260 77947 74160 77891 77492 11741 74260 77891 11740 11741 77947 77007
AA AA AA AA A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A(iii) A(iii)
I I I I II II II II II II II II I I I I I II II II II I I I I I
O O T O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O
PB15, PV16, PB29
74160 77742 77007
A(iii) A A
I I I
O O O
PV23 PY74 PG7
51319 11741 74260
A A A
I II II
T O O
Winton olieverf (vervolg) Code 257
263 480 317 331 337 346 362 380 422 459 465
483 502 516 538 552 554 599 603 637 644 676 682 696 744 748
Kleur Flesh Tint
Chemische omschrijving Zinkoxyde Synthetisch ijzeroxyde Quinacridoon violet Titaniumdioxyde, French Ultramarine Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicaat Permanent Geranium Lake Quinacridoon rood Indian Red Synthetisch ijzeroxyde Ivory Black Beenderzwart Lamp Black Koolstofzwart Lemon Yellow Hue Arylamide geel Light Red Synthetisch ijzeroxyde Magenta Koperftalocyanine Quinacridoon rood Naples Yellow Hue Titaniumdioxyde, Synthetisch ijzeroxyde Synthetisch ijzeroxyde Oxyde of Chromium Chroomoxyde Payne’s Gray Leisteenpoeder Koolstofzwart Zwavelhoudend complex natriumaluminosilicate Permanent Green Light Arylide geel, Koperftalocyanine, Titaniumdioxyde Permanent Rose Quinacridoon violet Ftalo Blue Koperftalocyanine Prussian Blue Alkaliferriferrocyanide Raw Sienna Synthetisch ijzeroxyde, Natuurlijk ijzeroxyde Raw Umber Natuurlijk ijzeroxyde Beenderzwart Sap Green Ferronitrosobetanaftol lak, Tartrazine lak Scarlet Lake BON arylamide (Naftol AS) Terre Verte Koperftalocyaninechloraat, Natuurlijke aarde, Titanium White Zinkoxyde Titaniumdioxyde Vandyke Brown Bitumineuze aarde Geroost natuurlijk ijzeroxyde Vermilion Hue Naftolcarbamide Benzimidazol Zinkoxyde Viridian Hue Koperftalocyaninechloraat Yellow Ochre Synthetisch ijzeroxyde Zink White Zinkoxyde
C.I. naam PW4 PY42 PV19 PW6, PB29
C.I. Nr. 77947 77492 46500 77891 77007
PR209 PR101 PBk9 PBk6 PY3 PR101 PB15 PR122, PW6, PR101 PY42 PG17 PBk19 PBk6 PB29 PY74 PB15, PW6 PV19 PB15 PB27 PY42 PY43 PBr7 PBk9 PG12, PY100 PR188 PG7, PG23 PW4 PW6 NBr8, PBr7 PR170 PO36 PW4 PG7 PY42 PW4
Serienr.
Perm. A A A A A(iii)
ASTM I I I I I
T/0 O O O O T
73905 77491 77267 77266 11710 77491 74160 73915 77891 77491 77492 77288 77017 77266 77007
A AA AA AA A AA A A A A A A A A A
--I I I II I I I I I I II -------
T O O O O O T T O O O O O O O
11741 74160 77891 46500 74160 77510 77492 77492 77492 77267 10020 19140 12467 74260 77009 77947 77891 -, 77491 12475 11780 77947 74260 77492 77947
A A A A A A AA AA AA AA B
I I I I --I I I I I ---
O O O T T T T T T T T
A A A AA AA A
I I I I I ---
A
---
A AA AA
I I I
O T T O O O O O O O T O O
LEGENDA Code: Kleur: Chemische omschrijving: C. I. naam: C. I. nr: Serienr: Perm: ASTM: T/O:
Winsor & Newton kleurcode Kleurnaam die Winsor & Newton hanteert Naam van de chemische stof Generieke naam volgens de kleurenindex (Colour Index Generic Name) Nummer volgens de kleurenindex (Colour Index Number) Serie-indeling van Winsor & Newton naar prijsniveau (Series 1-5) Winsor & Newton duurzaamheids/lichtechtheidsgradatie ASTM lichtechtheidsgradatie T - Transparant of semi-transparant O – Opaak (dekkend) of semi-opaak
93
REGISTER A Aarde pigmenten 45, 50--1 Acrylgessogrond 75, 87 Acrylgrond 75 Airbrushen 25 Alizarin Crimson 31, 52, 60 Alizarin Crimson Hue 34 Alkydhars 62 Alkydmediums 67 Alkydverf 13--15, 26, 35--6 droogsnelheden 35, 36 duurzaamheid en stabiliteit 14--15, 36 glaceren 14, 35, 36, 78 Oilbar, gebruik met 36, 38 onderschildering 36 oxydatie 14 samenstelling 90--1 traditionele olieverf, gebruik met 36 transparantie 14, 35, 36 vlampunt 26 Antwerp Blue 57 Artgel 74 Artisan penselen 73 Artisan waterafdunbaar impasto medium 26, 41, 69, 78, 84 Artisan waterafdunbare lijnolie 26, 41, 68, 83 Artisan waterafdunbare olieverf 39--43, 62 droogsnelheden 40--1 duurzaamheid 41 glaceren 78 impasto 78 mediums 41, 68--9 oplosmiddelen 42, 43 oxydatie 39 penselen 42, 73 pigmentgehalte/kleurkracht 40 samenstelling 91--2 traditionele olieverf, gebruik met 41 vernissen 42 vlampunt 26 Artisan waterafdunbaar schildermedium 41, 68, 84 Artisan waterafdunbaar sneldrogend medium 26, 41, 68, 78, 84 Artisan waterafdunbare standolie 26, 41, 68, 83 Artists' olieverf 16--17, 29--32 droogsnelheden 30--1 duurzaamheid 30 pigmentgehalte/kleurkracht 29 samenstelling 88--90 vlampunt 26 witten 31--2 Artists' Oilbar zie Oilbar Artists' schildermedium 23, 68 Arylamide kleuren 31, 34, 46, 52, 54 Aureolin 24, 30, 54 Azo condensatie gelen 54
B Benzimidazol kleuren 52 Bevochtigingsmiddelen 62 Bindmiddelen en dragers 10, 61--2 functies 61--2 oxydatie 62 refractieve eigenschappen 11 stabiliteit 11--13 Blauwen 56--8 Blue Black 49
Breking 11 Bright Red 52 Brown Madder 53 Burnt Sienna 31, 34, 40, 50, 51 Burnt Umber 30, 34, 51
C Cadmium 23, 24, 43, 45 Cadmium hue kleuren 18--19, 34, 40, 46, 54 Cadmium Red 31, 40, 52, 53 Cadmium Yellow 31, 40, 53 Caput Mortuum 58 Carmine 45, 53, 60 Cerulean Blue 18--19, 57 Charcoal Gray 49 Chinese White 47 Chrome Yellow 54 Cinnabar 52 Cirrus penselen 72 Cobalt 18--19, 24, 45, 56, 57 Cobalt Blue 24, 30, 56, 57 Cobalt Green 24, 31, 56, 57 Cobalt Violet 24, 31, 57 Cobalt Yellow 54, 57 Cologne Earth 50 Conserv-Art vernissen 23, 24, 70, 85 Cremnitz White 24, 30, 48
D Dammarvernis 23, 70, 71, 85, 86 Davy's Gray 49 Dik over dun regel 13, 77 Dioxazine 58 Doek 76 Doekbord 76--7 Dragers/ondergronden 74, 76--7 Drogepenseeltechniek 79 Drogende oliën 8, 12--13, 66, 83 toepassingsoverzicht 83 Droging 31, 34, 41 Droogsnelheden 11, 77 alkydverf 35, 36 Artists' olieverf 30--1 Oilbar 38 waterafdunbare olieverf 40--1 Winton olieverf 33--4 Duurzaamheid/lichtechtheid 12, 43, 59--61 alkydverf 14--15, 36 artists' olieverf 30 gradatie, etikettering 27 Oilbar 38 en techniek 61 waterafdunbare olieverf 41 Winton olieverf 33
E Eitempera 9 Emerald Green 56 Emulsie 15 Etiketinformatie 20--3, 27
F Fixatief 71 Flake White 24, 30, 31, 33 Foundation White 24, 30, 32, 34, 48, 78, 87 French Ultramarine 40, 57 Ftalocyanine 17--18, 19, 31, 34, 43, 45, 56, 57, 58
G Galeria gessogrond 75, 87 Gelen 54--5 Gezondheid en veiligheid 20--5 Glaceren 78 alkydverf 14, 36, 78 Liquin 67 pigmenttransparantie 19--20 Glanzende vernis 23, 70, 85, 86 Gold Ochre 31, 34, 40, 51 Griffin Alkyd sneldrogende olieverf zie alkydverf Grijzen 48--9 Groenen 55--6 Grondering (primer) 32, 34, 75--6 absorptie 68, 75 toepassingsoverzicht 87 Guttegom (Gamboge) 54
H Half-drogende oliën 66 Historische achtergrond 9--10 Hooker's Green 56 Hue substituutkleuren 18--19
I IJzeroxyde 51 Impasto 78 Oleopasto 68 waterafdunbaar 41, 69 Indanthrene Blue 57 Indian Red 51 Indian Yellow 45, 54 Indigo 45, 58 Inschieten 68 Iridescent White 31, 48 Ivory Black 31, 34, 40, 48, 49
J Japan gold size 23 Jaune Brillant 55
K Kattetong penselen 74 Kleur kracht 43 mengen 19, 78, 79--81 massakleur en ondertoon 29, 43 zie ook pigmenten Kleurkracht 17--18 Artists' olieverf 29 Winton olieverf 33 Kleurloze gessogrond 76, 87 Kleurstoffen 44--5
L Lakpigmenten 45 Lamp Black 31, 34, 40, 48, 49 Lapis lazuli 56, 57 Lemon Yellow 54 Lichtechtheid 59--61 Lifting preparation 87 Light Red 51 Lijnolie 10, 62 droging 12--13, 66, 83 eigenschappen 11--12 gebleekt 26, 66, 83 geraffineerd 26, 66, 83
REGISTER ingedikt 26, 66, 83 koud-geperst 26, 66, 83 oxydation 12--13 standolie 26, 66, 83 toepassingsoverzicht 83 waterafdunbaar 68, 83 Liquin 24, 67, 78, 84 Lood 23, 24 Luchtreizen 26
M Magenta 53 Malen, zie Verf wrijven Manganese Blue 58 Marskleuren 31, 51 Mars Violet 58 Marterharen penselen 72 Massakleur 29, 43 Matte vernis 23, 70, 85, 86 Mauve 58 Mediums 67--9 toepassingsoverzicht 84 waterafdunbaar 68--9, 84 Monotype 38 Mummy Brown 50
N Naftol roden 52, 53 Naples Yellow 55 Nat in nat techniek 78 Newton, Henry 7 Nikkeltitanaat 55
O Oilbar 16, 37--8 Alkydverf, in combinatie met 36, 38 droogsnelheden 38 duurzaamheid/lichtechtheid 38 kleurloze 38 monotype 38 samenstelling 90 traditionele olieverf, gebruik met 38 vlampunt 26 Oleopasto 68, 78, 84 Olie, verzadigen met 68 Oliegrond 76 Olive Green 56 Ondergronden, zie Dragers Onderschildering 32, 34, 77, 87 alkydverf 36 Ondertoon 29, 43 Oplosmiddelen 13, 64--6 aromatische stoffen 65--6 gezondheid en veiligheid 23, 24--5 overmatig gebruik 13 TLV (threshold limit value) normwaarde 66 toepassingsoverzicht 82 verdamping 62, 64 vlampunten 26 vluchtigheid 64 waterafdunbare verf 42, 43 Oranjes 52--3 Oxydatie 14, 62 drogende oliën 12--13 terpentijn 13 waterafdunbare olieverf 39 Oxyde of Chromium 56
P Papaverolie 32, 77 Papier, schilderen op 76 Payne's Gray 49 Penselen 71--4 penseelvormen 73--4 penselenonderhoud 74 waterafdunbare verf 42, 73 Perinone Orange 53 Permanent Alizarin Crimson 31, 40 Permanent Mauve 30 Permanent Rose 34, 40 Phthalo Blue 34, 40 Phthalocyanine, zie Ftalocyanine Phthalo Green 40 Pigmenten 8, 10, 28, 43--59 enkelvoudige pigmenten in verf 18, 28 functie 44 hue substituutkleuren 18--19 kleurkracht 43 kleurkracht in mengkleuren17--18, 29, 40 lak 45 malen, zie wrijven massakleur en ondertoon 29, 43 organische en anorganische 45--7 poeder 25 synthetische 45--6 transparantie 14, 19--20, 35, 36, 43 wrijven 8, 10, 28, 63--4 Pigmentgehalte 29, 33, 40 Polymerisatie 12, 13--14 droging 66, 83 Primer zie grondering Prussian Blue 30, 34, 46, 56, 58 Purple Lake 58 Purple Madder 58
Q Quinacridonen 31, 34, 40, 52, 53
R Raw Sienna 30, 34, 40, 50, 51 Raw Umber 30, 34, 45, 51 Refractie 11 Relatieve opaciteit 43 Retouchevernis 23, 69, 71, 85, 86 Roden 52--3 Rose Dore 53 Rose Madder 11, 45, 53
S Saffloerolie 10, 31--2, 62, 77 Samenstellingstabellen 88--93 Sansodor 24, 65, 66, 82 vlampunt 26 Sap Green 31, 56, 60 Scarlet Lake 53 Scheuren 13 Schilderijvernis 23, 70, 85, 86 Sepia 49 Serienummers 20, 27 S'graffito 78 Slecht hechtende verf/te sterk verdunde verf 12 Smalt 56 Soft Mixing White 34, 48 Stabilisators 62 Stabiliteit 11--13, 59--60
alkydverf 14--15 Standolie 26, 66, 76, 83 waterafdunbare 26, 41, 68, 83 Studiekwaliteit verf 16--19
T Technieken 78--9 Terpentijn 23, 62, 64--5, 66 geoxydeerde 13 Terpentine 23, 64--5, 82 Terra Rosa 51 Terre Verte 18, 55, 56 Titanium White 31, 34, 40, 48 Tyreens purper 58
U Ultramarine 31, 34, 56, 57 Ultramarine (green shade) 58 Underpainting White 32, 34, 77, 87 Universele vernis 71, 86
V Vandyke Brown 50, 51 Varkensharen penselen 71--2 Vehikels zie Bindmiddelen Venetian Red 51 Verdamping 62 Verf wrijven 8, 10, 28, 63--4 Vermilion 52, 53 Vermilion Hue 24 Vernis 69--71 toepassingsoverzicht 85--6 veiligheid 23, 24 waterafdunbare verf 42 Vet over mager regel 13, 38, 77 Violetten 58 Viridian 19, 56 Viridian Hue 19, 34 Vlampunten 26 Vluchtigheid 64
W Waaierpenselen 74 Wasvernis 23, 70, 85 Waterafdunbare olieverf zie Artisan waterafdunbare olieverf Wede(blauw) 58 Wingel 67, 84 Winsor verf 31, 46, 58, 59 Winsor, William 7 Winsor Yellow 54 Winton olieverf 17, 32--4 droogsnelheden 32--4 duurzaamheid 33 hue substituutkleuren 18--19 pigmentgehalte/kleurkracht 33 samenstelling 92--3 vlampunt 26 wit 34 Witte pigmenten 31--32, 47--8
Y Yellow Ochre 31, 34, 40, 45, 52
Z Zinc White 31, 34, 40, 48 Zwarten 48--9
www.winsornewton.com
7021492 © ColArt Fine Art and Graphics Limited 2002
