Wouter Ryckbosch Universiteit Antwerpen
[email protected]
Armoede in het pre-industriële tijdperk
Het land van Cocagne “Dar syn dye tuyne gemaeckt mit worsen. Die vinsteren ende dye dueren syn gemaeckt van salm ende stueren. […] Dye balcken, dye in den huyse liggen, syn all gemaeckt van botterweggen. […] het regent iii werff ‘s dages vladen, palingen ende pastien gebraeden. […] Daer en bleyff nymant onberaeden, want dye gansen gaent hemselven braeden.” “Daar zijn de tuinen
gemaakt met worsten. De vensters en deuren bestaan uit zalm en steur. […] De steunbalken in de huizen bestaan compleet uit boterklonten, […] het regent er drie keer per dag vlaaien, palingen en pasteigebak. […] Daar blijft niemand zonder zitten, want de ganzen braden zich namelijk zelf.”
De inzet van een debat
Zijn we vandaag beter of slechter af dan in het verleden? Is armoede eigen aan onze huidige maatschappij? Of vormt armoede een natuurlijke staat en is onze huidige
maatschappij een historische uitzondering? “The world’s most ‘primitive’ people have few possessions, but they are not poor. […] Poverty is a social status. As such it is the invention of civilization. It has grown with civilization, at once as an invidious distinction between classes and more importantly as a tributary relation.” (Marshall Sahlin, antropoloog)
Denken over armoede
Armoede als pathologie Falend individueel gedrag Culture of poverty
Armoede als ‘accident accident de parcours’ Tijdelijke zwakte in economie Transitie
Armoede als structureel fenomeen Grote macro-economische processen veroorzaken
armoede Welke? Wordingsgeschiedenis?
De pre-industriële economie
Economische geschiedenis volgens Gregory Clark Stabiliteit vóór ca. 1800
Europa vóór 1800: Malthus?
Thomas Robert Malthus (1766-1834) An Essay on the Principle of Population Reactie tegen Adam Smith, William Godwin & De
Condercet: ○ Grenzen aan het optimisme ○ Wetmatigheden van de samenleving Bevolkingsgroei Voedselvoorziening
Marx & pre-industrieel Europa
Neo-marxistische benadering Belang van klassenstrijd & bezitsverhoudingen Vanaf middeleeuwen - ontplooiing kapitalisme: ○ Feodaal productiesysteem handelskapitalisme proto-industrieel kapitalisme industrieel kapitalisme
○ Voortschrijdende proletarisering & verarming
De West-Europese geschiedenis is er één van
voortdurend toenemende armoede, met de 18de-19ee eeuw als hoogtepunt.
Smith & ‘the revolt of the early modernists’
Smithiaanse interpretatie Economische groei door commercialisering &
arbeidsspecialisatie Brengt toegenomen welvaart
‘The revolt of the early modernists’ Economische groei vóór de industriële revolutie? ○ Engeland, Nederlanden,… Belang van sociale middengroepen ○ Geen extreme armoede tegenover extreme rijkdom Ongelijke, maar welvarende samenleving
Een armoedig budget
… ondanks nuancering op malthusiaans model geldt voor de armen dat ze op of rond levensminimum leefden Ca. 70% budget: Voeding: ○ Calorieopname via (rogge)brood & bier; aardappel ○ Peulen (“the poor man’s meat”) ○ (Varkens)vlees ○ Zout, honing ○ Vitamines, proteïnes, etc slechts in tweede instantie
Vandaag in België: ca. 14% van het budget naar eten en drinken
De magere keuken
De vette keuken
Het cruciaal belang van graan
De relativiteit van armoede
Naar hedendaagse normen “arm” Maar binnen de context van die samenleving? ○ Hoeveel armoede was er? ○ Definities & perceptie door tijdgenoten?
Ongelijkheid in pre-industrieel Europa Vroeger meer of minder ongelijkheid? Simon Kuznets Of “inequality & affluence”?
Het voorkomen van armoede POTENTIËLE ARMEN ARMEN BEDEELDENBedeelden REGELMATIG B.
De oorzaken van armoede
Incidenteel Epidemieën, oorlogen, overstromingen,…
Cyclisch Prijsbewegingen door bevolkingsdruk (Malthus),
hongercrises, economische conjunctuur,…
Structureel Gezinscyclus (Rowntree)
People without history?
Eric Wolf, “Europe and the PeopleWithout History” Bronnenprobleem
Armen als zelfstandig handelende actoren? Olwen Huften ○ “An economy of makeshifts” Overlevingsstrategieën:
-
Familiale netwerken Pandbelening Loonarbeid Onderlinge hulp Seizoensmigratie Criminaliteit Prostitutie ….
Het actor-perspectief (2)
Oscar Lewis “Culture of poverty” ○ Fatalisme ○ hulpeloosheid ○ Wantrouwen tegenover instituties ○ Maatschappelijk isolement
Culture benadering van armoede houdt ook ‘gevaren’ in
Armoede in het verleden Armoede op het snijvlak van structure & agency, van cultuur en economie Erfgoeddag 2011 als kans tot debat Een debat met grote inzet voor gisteren, vandaag en morgen…
